Προπτυχιακή Εργασία. Φραντζή Κωνσταντίνα. Η Αρχή της Δημοσιότητας των Δικαστικών Συνεδριάσεων ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Transcript

1 Προπτυχιακή Εργασία Φραντζή Κωνσταντίνα Η Αρχή της Δημοσιότητας των Δικαστικών Συνεδριάσεων ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ : ΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ Θέμα εργασίας : «Η αρχή της δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων» Καθηγητής: Φοιτήτρια: κ. Δημητρόπουλος Ανδρέας Φραντζή Κωνσταντίνα Α.Μ Ακαδημαϊκό έτος ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελ. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ.8

2 5.2. ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΑΜΕΣΗ ΚΑΙ ΕΜΜΕΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΕΜΜΕΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΜΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ Επιχειρήματα κατά της έμμεσης δημοσιότητας Επιχειρήματα υπέρ της έμμεσης δημοσιότητας Τα εκατέρωθεν επιχειρήματα ειδικά για την τηλεόραση ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΗ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΣΤΑ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΟΣ..37 ΠΕΡΙΛΗΨΗ.39 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αρχή της δημοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων αποτελεί θεμελιώδη δικονομική αρχή σε διεθνές επίπεδο, η οποία δίνει στους πολίτες την ευκαιρία έλεγχου της δικαστικής εξουσίας και κατά συνέπεια ενθαρρύνει την υπεύθυνη και αμερόληπτη συμπεριφορά των δικαστών κατά την απονομή της δικαιοσύνης. Η συνταγματική κατοχύρωση της αρχής της δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων στην Ελλάδα πραγματοποιείται με το άρθρο 93 παράγραφος 2 του Ελληνικού Συντάγματος σύμφωνα με το οποίο «Οι συνεδριάσεις κάθε δικαστηρίου είναι δημόσιες, εκτός αν το δικαστήριο κρίνει με απόφασή του ότι η δημοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων». Η έννοια της «δημοσιότητας» περιλαμβάνει τόσο την δυνατότητα κάθε προσώπου να παραβρεθεί στην αίθουσα του δικαστηρίου για να παρακολουθήσει τη δίκη εφόσον το επιθυμεί(άμεση δημοσιότητα), όσο και το δικαίωμα αναμετάδοσης της δίκης από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (έμμεση δημοσιότητα). Σχετικά μάλιστα με τις διαστάσεις και τις επιδράσεις της τελευταίας έχει δημιουργηθεί συχνά προβληματισμός και ενδιαφέρον για νομοθετικές ρυθμίσεις όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στις άλλες χώρες. Ωστόσο, άρση της δημοσιότητας μπορεί να υπάρξει μόνο στη περίπτωση όπου το δικαστήριο κρίνει ότι η δημοσιότητα είναι «επιβλαβής στα χρηστά ήθη» ή ότι «συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων». Σε καμία -εκτός από τα δικαστήρια των ανηλίκων-περίπτωση όμως δεν αίρεται η αρχή της απαγγελίας των δικαστικών αποφάσεων σε δημόσια συνεδρίαση (άρθρο 93 παράγραφος 3 του Συντάγματος). 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ Η θεσμική καθιέρωση του δημόσιου ελέγχου της δικαστικής εξουσίας και η αναγνώριση της αρχής της δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων ως βασική αρχή του κράτους δικαίου για την ορθή απονομή της δικαιοσύνης υπήρξαν φυσικό αποτέλεσμα της αντίδρασης των φιλελεύθερων πολιτευμάτων στα τέλη του 15ου αιώνα απέναντι στις πρακτικές των απολυταρχικών ή δικτατορικών πολιτευμάτων, που μέσω της μυστικής διεξαγωγής των δικών επετύγχαναν τον αφανισμό των αντιπάλων τους και την διατήρησή τους στην εξουσία, καθώς και στις πρακτικές της Ιεράς Εξέτασης. Αποφασιστική μάλιστα για την

3 καθιέρωση της δημοσιότητας ήταν κατά κύριο λόγο η επικράτηση του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, η οποία στράφηκε κατά των καταχρήσεων της γαλλικής μοναρχίας. 2.2 ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Η αρχή της δημοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και της δημόσιας απαγγελίας των αποφάσεων κατοχυρώθηκε σε όλα τα ελληνικά Συντάγματα. Και νωρίτερα ακόμη, ήδη το 1797, ο Ρήγας Φεραίος στη προκήρυξη του που περιελάμβανε τον σχεδιασμό του πολιτεύματός του όριζε στα πλαίσια του κεφαλαίου για τη πολιτική δικαιοσύνη ότι οι δικαστές «βουλεύονται και συντυχαίνουν δημοσίως, λέγουν την γνώμη των μεγαλοφώνως». Στη συνέχεια, το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 ορίζει στο άρθρο 140 ότι «Αι κρισολογίαι γίνονται δημοσίως, εκτός οσάκις η δημοσιότης είναι ενάντια εις την σεμνότητα και τότε το δικαστήριο χρεωστεί να το αποφασίσει». Την αρχή της δημοσιότητας στις δικαστικές συνεδριάσεις κατοχύρωσε και το Σύνταγμα του 1844 στο άρθρο 90, σύμφωνα με το οποίο, «Αι συνεδριάσεις των δικαστηρίων είναι δημόσιαι, εκτός όταν η δημοσιότης ήθελεν είσθαι επιβλαβής εις τα χρηστά ήθη και την κοινήν ευταξίαν, αλλά τότε τα δικαστήρια οφείλουσι να εκδίδουσι περί τούτου απόφασιν». Στο επόμενο άρθρο ορίζεται ότι η απαγγελία των αποφάσεων γίνεται πάντα και χωρίς εξαιρέσεις δημοσίως. Η διάταξη αυτή περιελήφθη με σχεδόν ίδια διατύπωση σε όλα τα προϊσχύσαντα Συντάγματα (άρθρο 92 του Συντάγματος του 1864, 1911 και 1952, άρθρο 95 του Συντάγματος του 1925 και άρθρο 98 του Συντάγματος 1927), ενώ αμετάβλητη κατ ουσία παρέμεινε στο Κυβερνητικό Σχέδιο του Συντάγματος. Η Α Υποεπιτροπή της Συνταγματικής Επιτροπής όμως πρόσθεσε τη λέξη «προφανώς» πριν από τη φράση «επιβλαβής εις τα χρηστά ήθη ή την κοινήν ευταξίαν». Η Ολομέλεια της Επιτροπής πρόσθεσε στη διάταξη μία ακόμη εξαίρεση, «όταν συντρέχουν ειδικοί λόγοι προς προστασίαν της οικογενειακής ή της ιδιωτικής ζωής προσώπων» (άρθρο δικτατορικού Συν. του 1968). Η βουλή ωστόσο διέγραψε τη λέξη «προφανώς» καθώς και την εξαίρεση σχετικά με «την κοινήν ευταξίαν», οπότε και η διάταξη πήρε τη σημερινή της μορφή (άρθρο 93 παράγραφος 2 του ισχύοντος Συντάγματος. 3. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ. Δημοσιότητα των δικαστικών συνεδριάσεων υφίσταται, σύμφωνα με το άρθρο 162 της Πολιτικής Δικονομίας και το 329 της Ποινικής Δικονομίας, όταν επιτρέπεται ελευθέρως και αδιακρίτως η προσέλευση στο χώρο στον οποίο διεξάγεται η δίκη, κάθε προσώπου που θέλει να την παρακολουθήσει. Η σημασία της, όμως, είναι ευρύτερη. Σημαίνει, δηλαδή, πρώτον, όσον αφορά τους διαδίκους, την ελεύθερη και ανεμπόδιστη, με την παρουσία του λαϊκού στοιχείου, που αποτελεί εγγύηση, υπεράσπιση των δικαιωμάτων και των υποθέσεών τους, δεύτερον, όσον αφορά τους τρίτους, το δικαίωμά τους ως πολίτες να πληροφορούνται και να ελέγχουν, μέσα στα όρια του νόμου, τον τρόπο λειτουργίας της δικαστικής εξουσίας και απονομής της δικαιοσύνης, και, τέλος, όσον αφορά το δικαστήριο, την υπόμνηση ότι δεν είναι ανεξέλεγκτο στην άσκηση του έργου του και ότι δεν έχει δικαίωμα να εκτιμήσει στοιχεία που δεν εκτέθηκαν ενώπιόν του και ενώπιον των διαδίκων, καθώς επίσης και ότι οφείλει να κρίνει αποκλειστικά βάσει του νόμου, χωρίς να επηρεάζεται από πιέσεις, ενοχλήσεις, παρακλήσεις, ώστε με αυτό τον τρόπο να εξασφαλίζεται η εμπιστοσύνη των τρίτων και των διαδίκων στα δικαστήρια. Η αρχή της δημοσιότητας αντιτάσσεται στην αρχή της μυστικότητας, η οποία επιτρέπει την ανεξέλεγκτη εξουσία και τις αυθαιρεσίες του δικαστή. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι τα απολυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα εφαρμόζουν την αρχή αυτή, για να διατηρούνται στην εξουσία. Αντίθετα, η δημοσιότητα είναι αυτή που εξασφαλίζει τον έλεγχο του δικαστικού έργου από τους πολίτες και άρα ενισχύει την υπευθυνότητα των παραγόντων της δίκης (δικαστών, δικηγόρων, μαρτύρων) κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Έτσι, η αρχή της δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων συνεπάγεται σε μεγάλο βαθμό την έκδοση ορθών δικαστικών αποφάσεων, δηλαδή την ορθή απονομή της δικαιοσύνης. 4. Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ Η αρχή της δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων προβλέπεται σε διεθνές επίπεδο κυρίως στο άρθρο 6 της συμβάσεως της Ρώμης, σύμφωνα με το οποίο καθένας κατά την εκδίκαση των αστικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεών του ή των εις βάρος του ποινικών κατηγοριών έχει το δικαίωμα σε δημόσια και δίκαιη διαδικασία εντός λογικού χρόνου, η απόφαση θα πρέπει να απαγγέλλεται δημόσια και μπορεί να αποκλεισθεί το κοινό και ο τύπος από το σύνολο ή μέρος της διαδικασίας σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις, πάντως αρκετά περισσότερες από αυτές που ορίζει το Ελληνικό Σύνταγμα.

4 Σκοπός του παραπάνω άρθρου είναι η διεξαγωγή σωστής δίκης, μέσο πραγμάτωσης της οποίας είναι η δημοσιότητα, εφόσον αυτή διασφαλίζει τη διαφάνεια της διαδικασίας και ενισχύει την εμπιστοσύνη του κοινού στην απονομή της δικαιοσύνης. 5. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ. Η αρχή της δημοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, ως βασική αρχή του κράτους δικαίου, κατέχει κυρίαρχη θέση στην ελληνική και όχι μόνο δικονομία. Γι αυτό και ο νομοθέτης φρόντισε για τη διευκόλυνση της εφαρμογής της να εξειδικεύσει και να αποσαφηνίσει τη συνταγματική διάταξη (293 2) με διατάξεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, καθώς και με ειδικούς νόμους ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ. Τα δύο βασικά άρθρα του ΚΠΔ που αναφέρονται στην αρχή της δημοσιότητας είναι τα 329 και 330. Σε άμεση αντιστοιχία με το σχετικό άρθρο του Συντάγματος, το άρθρο εδάφ. α ΚΠΔ καθορίζει ότι η επ ακροατηρίου συζήτηση καθώς και η απαγγελία της αποφάσεως γίνεται δημοσίως σε όλα τα ποινικά δικαστήρια, ενώ επιτρέπεται σε οποιονδήποτε να παρευρίσκεται ακωλύτως στις συνεδριάσεις. Στο εδάφιο β του ιδίου άρθρου, ωστόσο, εισάγεται η εξής εξαίρεση στην παραπάνω διάταξη: απαγορεύεται η παρουσία στο ακροατήριο προσώπων που κατά την ελεύθερη κρίση του διευθύνοντος τη συζήτηση δεν έχουν συμπληρώσει το 17ο έτος της ηλικίας τους, μέτρο το οποίο έχει σκοπό την προφύλαξη της προσωπικότητάς τους. Στο άρθρο 330 ο ΚΠΔ ρυθμίζει τα σχετικά με τη διεξαγωγή της δίκης «κεκλεισμένων των θυρών» λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της συνταγματικής διάταξης, όπου αναφέρονται οι προϋποθέσεις άρσης της δημοσιότητας (αν η δημοσιότητα είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή αν συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου των διαδίκων). Συγκεκριμένα το άρθρο ΚΠΔ ορίζει ότι «αν η δημοσιότητα της συνεδρίασης θα είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή συντρέχουν ειδικοί λόγοι να προστατευθεί ο ιδιωτικός ή οικογενειακός βίος των διαδίκων, ιδίως δε σε δίκη βιασμού αν η δημοσιότητα θα έχει ως συνέπεια την ιδιαίτερη ψυχική ταλαιπωρία ή το διασυρμό του θύματος, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει τη διεξαγωγή της ή ενός μέρους της χωρίς δημοσιότητα και να απομακρύνει τους ακροατές». Για να αποκλεισθεί πάντως η δημοσιότητα σύμφωνα με τα παραπάνω, το δικαστήριο πρέπει, αφού ακούσει τον εισαγγελέα ή τον δημόσιο κατήγορο και τους διαδίκους να εκδώσει αιτιολογημένη απόφαση, την οποία και απαγγέλλει σε δημόσια συνεδρίαση(άρθρο ΚΠΔ). Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι στο άρθρο 510 1γ ΚΠΔ ορίζεται ότι η παραβίαση της αρχής της δημοσιότητας της ακροαματικής διαδικασίας, η οποία θεωρείται βασική αρχή δημοσίου δικαίου, συνιστά λόγο αναίρεσης της δικαστικής απόφασης. Η νομολογία μάλιστα καταφεύγει συχνά σε αυτή σε περιπτώσεις παραβίασης των αρχών της προφορικότητας, της αμεσότητας και της διεξαγωγής της δίκης με αντιδικία, για τις οποίες δεν προβλέπεται ρητά κύρωση. Ο Άρειος Πάγος, όταν αντιμετωπίζει πρόβλημα η θεμελίωση της απόλυτης ακυρότητας με προσφυγή στο άρθρο εδ. δ ΚΠΔ, τείνει ορισμένες φορές να διευρύνει την αρχή της δημοσιότητας για να περιλάβει και τις αρχές της προφορικότητας, της αμεσότητας και της διεξαγωγής της δίκης με αντιδικία με σκοπό να καταλήξει στην αναίρεση της απόφασης. Ας σημειωθεί επίσης ότι η νομολογία του Αρείου Πάγου βάσει των άρθρων 329 και 371 ΚΠΔ απαιτεί τη δημόσια απαγγελία όλων των αποφάσεων(και των παρεμπιπτουσών ), όπως και αυτών που έχουν εκδοθεί μετά από συζήτηση χωρίς δημοσιότητα ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ. Η αρχή της δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων θεμελιώνεται στο άρθρο 113 παρ. 1 εδ. α ΚΠολΔ., όπου ορίζεται: «Οι συνεδριάσεις όλων των πολιτικών δικαστηρίων γίνονται δημόσια». Μυστικότητα, ωστόσο, επιβάλλεται στην διάσκεψη για την έκδοση της απόφασης(άρθρο εδ. β ΚΠολΔ). Σύμφωνα με την δεύτερη παράγραφο του ιδίου άρθρου, ο διευθύνων την διαδικασία ορίζει κατά την κρίση του τον αριθμό των προσώπων που μπορούν να παραμείνουν στην αίθουσα των συνεδριάσεων, ενώ μπορεί να διατάξει τον αποκλεισμό των ανηλίκων, των οπλοφορούντων και των εμφανιζομένων κατά τρόπο ανάρμοστο και αντίθετο προς την τάξη και την ευπρέπεια της συνεδρίασης. Στο αμέσως επόμενο άρθρο διευθετείται το ζήτημα της διεξαγωγής της δίκης κεκλεισμένων των θυρών. Συγκεκριμένα, το εδ. α ορίζει ότι, αν η διεξαγωγή της συζήτησης είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή στη δημόσια τάξη, το δικαστήριο μπορεί αυτεπάγγελτα να διατάξει να γίνει η συζήτηση εν όλω ή εν μέρει κεκλεισμένων των θυρών, κατά την οποία δικαιούνται να παρευρίσκονται οι διάδικοι, οι νόμιμοι αντιπρόσωποι, οι πληρεξούσιοι και οι τεχνικοί σύμβουλοι αυτών, ενώ κατά το εδάφιο β, το πολιτικό δικαστήριο μπορεί να διατάξει

5 την παραμονή στο ακροατήριο των μαρτύρων και των πραγματογνωμόνων, καθώς και να επιτρέψει ύστερα από αίτηση διαδίκου να παραμένουν ως και 3 πρόσωπα της εκλογής του. Η απόφαση όμως του δικαστηρίου για διεξαγωγή της δίκης κεκλεισμένων των θυρών εκδίδεται μόνο κατόπιν ακροάσεως των διαδίκων ή των πληρεξουσίων τους και του εισαγγελέα, αν παρίσταται στη διαδικασία. Η συζήτηση αυτή γίνεται δημόσια, εκτός αν το δικαστήριο κρίνει διαφορετικά (114 2 ΚΠολΔ). Ας σημειωθεί επί πλέον ότι τόσο η απόφαση της συζήτησης του ΚπολΔ, όσο και η τελική απόφαση για την υπόθεση δημοσιεύονται σε δημόσια συνεδρίαση(114 3 ΚΠολΔ). Αυτά μάλιστα αποτελούν στοιχεία δημοσιότητας στις δίκες «κεκλεισμένων των θυρών». Όλα τα παραπάνω, βέβαια, αφορούν την διαδικασία ενώπιον ακροατηρίου. Η προδικασία και η εκτός ακροατηρίου διαδικασία δεν είναι έτσι κι αλλιώς δημόσιες, επιτρέπεται όμως η προσέλευση σ αυτές των διαδίκων, των νομίμων αντιπροσώπων και των πληρεξουσίων τους(112 ΚΠολΔ) ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Ο συνταγματικός νομοθέτης έχει φροντίσει για την προστασία του ανήλικου κατηγορουμένου και συγκεκριμένα με το άρθρο 96 3 του ισχύοντος Συντάγματος επιτρέπει οι συνεδριάσεις των δικαστηρίων ανηλίκων να μη διεξάγονται δημοσίως, αλλά και οι αποφάσεις τους να είναι δυνατόν να απαγγέλλονται «κεκλεισμένων των θυρών». Όπως αναφέρεται και το άρθρο του Συντάγματος, η άρση της δημοσιότητας στα δικαστήρια των ανηλίκων ρυθμίζεται από ειδικούς νόμους. Ένας από αυτούς είναι και ο νόμος 3315/1955, ο οποίος στη διάταξη του άρθρου 1 «περί συμπληρώσεως των περί δικαστηρίων ανηλίκων διατάξεων» ορίζει ότι «τα δικαστήρια ανηλίκων συνεδριάζουσι κεκλεισμένων των θυρών». 6. ΑΜΕΣΗ ΚΑΙ ΕΜΜΕΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ Όπως επισημάνθηκε και στην εισαγωγή, η δημοσιότητα έχει δύο μορφές: -την άμεση (παρακολούθηση της δίκης από την αίθουσα του δικαστηρίου) και -την έμμεση δημοσιότητα (πληροφόρηση του κοινού μέσω του Τύπου και γενικότερα των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης) 6.1. ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ. Η άμεση δημοσιότητα, όπως είναι λογικό, αποτέλεσε και την αρχαιότερη μορφή δημοσιότητας, η οποία γεννήθηκε στα πρώτα δημοκρατικά πολιτεύματα. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα, με τα οποία συνδέθηκε η άμεση δημοσιότητα, είναι η εμπέδωση της εμπιστοσύνης του λαού στην απονομή δικαιοσύνης, η ενίσχυση του αισθήματος δικαίου των πολιτών, η τόνωση του αισθήματος ευθύνης των δικαστικών οργάνων λόγω του ελέγχου που ασκείται σ αυτούς και η αποτροπή του κινδύνου να επηρεασθεί η δικαστική κρίση από εξωγενείς παράγοντες. Οι όποιες αρνητικές επιδράσεις πηγάζουν από την άμεση δημοσιότητα ελέγχονται πλήρως από τις διατάξεις του Συντάγματος και τους νόμους. Δεν συμβαίνει, όμως το ίδιο με την έμμεση δημοσιότητα ΕΜΜΕΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ. Για να ακριβολογούμε, έμμεση δημοσιότητα είναι η αυτολεξεί μεταφορά σε τρίτους από τους ακροατές των συνεδριάσεων όσων διαδραματίσθηκαν στην αίθουσα του δικαστηρίου και η διατύπωση σχετικών απόψεων και παρατηρήσεων. Μολονότι η έμμεση δημοσιότητα ισχύει το ίδιο για τον απλό πολίτη και για τους εργαζόμενους στα ΜΜΕ, η έννοια της έχει συνδεθεί κυρίως με τους δεύτερους. Το νομικό της έρεισμα βρίσκεται κατά κύριο λόγο στο άρθρο 14 του Συντάγματος, που αναφέρεται στην ελευθερία του λόγου και του Τύπου. Γενικότερα το δικαίωμα του κοινού για πληροφόρηση, το οποίο ικανοποιείται μέσω του δημοσιογραφικού δικαστικού ρεπορτάζ, πηγάζει από την ελευθερία της έκφρασης και την ελεύθερη μετάδοση των ιδεών, που προστατεύονται από την Διακήρυξη των Η. Ε. περί των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (άρθρο 19 και άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) και η συνταγματική τους κατοχύρωση πραγματοποιείται σε πολλές χώρες. Όργανα της έμμεσης δημοσιότητας ήταν αρχικά ο Τύπος και στην συνέχεια προστέθηκαν το ραδιόφωνο και η τηλεόραση. Δεδομένης όμως της μεγάλης επιρροής που ασκούν τα ΜΜΕ στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, η ευθύνη του δημοσιογράφου που αναλαμβάνει το δικαστικό ρεπορτάζ είναι μεγάλη. Επιπλέον, συχνά η δημοσιότητα των δικών από τα ΜΜΕ παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις με δυσάρεστες επιπτώσεις και στους επί μέρους παράγοντες της δίκης, αλλά και στην ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Η κατάσταση αυτή είναι επικριτέα από πολλές πλευρές, όπως θα δούμε παρακάτω.

6 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΜΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ Γενικά. Τα ΜΜΕ κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους δεν έχουν ως μοναδικό στόχο την αντικειμενική πληροφόρηση του κοινού για όσα συμβαίνουν, αλλά προσαρμόζουν τη δουλειά τους στις επιταγές της εμπορικότητας. Φυσικά το δικαστικό ρεπορτάζ δεν είναι απαλλαγμένο από τέτοιες επιδράσεις. Ο τρόπος παρουσίασης των στοιχείων, η έμφαση και η αποσιώπηση γεγονότων, λεπτομέρειες από την ιδιωτική ζωή των πρωταγωνιστών, καθώς και η δημοσίευση φωτογραφιών συνοδευόμενων και από τα σχόλια του δημοσιογράφου είναι μόνο μερικά από τα στοιχεία που μπορούν να αλλοιώσουν ένα δικαστικό ρεπορτάζ. Ειδικά στη περίπτωση της τηλεόρασης, η οποία συνδυάζει τον ήχο, την εικόνα και την κίνηση, που δεν μπορεί να προσφέρει κανένα άλλο μέσο, τα πράγματα είναι πολυπλοκότερα Επιχειρήματα κατά της έμμεσης δημοσιότητας. Τα επιχειρήματα που διατυπώνονται εναντίον της έμμεσης δημοσιότητας στηρίζονται στα προβλήματα που, όπως διαπιστώνεται από την μέχρι τώρα εμπειρία, δημιουργεί η αναμετάδοση των δικών από τα ΜΜΕ. Τα προβλήματα αυτά στην πλειοψηφία τους υφίστανται και στις περιπτώσεις της άμεσης δημοσιότητας, αλλά είναι γεγονός ότι διογκώνονται και εντείνονται όταν το κοινό που πληροφορείται για την διεξαγωγή της δίκης δεν είναι απλώς το ακροατήριο που βρίσκεται στην αίθουσα του δικαστηρίου, αλλά όλοι οι κάτοικοι μιας χώρας ή και ακόμη μεγαλύτερο. Για να γίνω πιο συγκεκριμένη, ένα από τα επιχειρήματα των κατηγόρων της δημοσιότητας μέσω των ΜΜΕ είναι ότι η μετάδοση της δίκης από τα ΜΜΕ διαμορφώνει συχνά στο ευρύ κοινό πεποίθηση για την ενοχή ή την αθωότητα του κατηγορουμένου, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η κρίση των δικαστών και κυρίως των ενόρκων, αφού, ακόμη και αν δεν έχουν παρασυρθεί οι ίδιοι και διατηρούν αντίθετη από την κρατούσα άποψη, διστάζουν να τη διατυπώσουν φοβούμενοι τη λαϊκή αντίδραση. Η αίσθηση ότι παρακολουθούνται και κρίνονται από ένα, έστω και αόρατο, πολυπληθέστατο κοινό δεν αφήνει ανεπηρέαστους και τους μάρτυρες, οι οποίοι άλλοτε υποβαθμίζουν και άλλοτε δραματοποιούν τα αφηγούμενα γεγονότα δυσχεραίνοντας την κρίση για την τελική απόφαση. Αξιοσημείωτη είναι και η επίδραση της δημοσιότητας στη συμπεριφορά των δικηγόρων, οι οποίοι βρίσκουν στην αναμετάδοση της δίκης από τα ΜΜΕ τη ευκαιρία δημόσιας προβολής τους και προσπαθούν με τα λεγόμενά τους και το χειρισμό της υπόθεσης να γίνουν αρεστοί στο κοινό. Αρνητικές είναι και οι επιπτώσεις της δημοσιότητας στην προσοχή των παραγόντων της δίκης(δικαστών, μαρτύρων κ.λ.π.), με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται το καθήκον του Προέδρου για την τήρηση της τάξης στο ακροατήριο. Όσον αφορά τον κατηγορούμενο, η θέση του γίνεται ακόμη δυσκολότερη όταν κριτής του είναι ένας ολόκληρος λαός. Η δημοσιότητα μπορεί, καταρχάς, να τον επηρεάσει στον τρόπο της υπεράσπισής του και στις μαρτυρίες του γενικότερα. Ιδιαιτέρως σημαντική είναι η ψυχική ταλαιπωρία που υφίσταται ο κατηγορούμενος της ποινικής δίκης, κατά κύριο λόγο ο άπειρος εγκληματίας, εξ αιτίας της δημόσιας διαπόμπευσής του. Η προσβολή της προσωπικότητάς του και η ηθική του υποβάθμιση έχει ως άμεση συνέπεια την αδυναμία αποτελεσματικής υπεράσπισής του, εφόσον έχει να αντιμετωπίζει όχι μόνο τους διορισμένους από το κράτος κριτές του, αλλά όλη την κοινή γνώμη και ένα ενδεχομένως αρνητικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί εις βάρος του. Οι δυσάρεστες επιπτώσεις, όμως, δεν τελειώνουν με το τέλος της δίκης του κατηγορουμένου. Αναλυτικότερα, προβλήματα υπάρχουν και όταν αυτός είτε κριθεί αθώος, είτε εκτίσει την ποινή του και αφεθεί ελεύθερος και συγκεκριμένα προβλήματα οικογενειακής, επαγγελματικής και κοινωνικής επανένταξής του, λόγω της προαναφερθείσας δημόσιας διαπόμπευσης του κατά τη διάρκεια της δίκης. Όσοι κατηγορούν τη δημοσιότητα μέσω των ΜΜΕ στις δικαστικές συνεδριάσεις, επικαλούνται επίσης την αρνητική επιρροή στο κοινό, στους αποδέκτες των πληροφοριών. Τονίζουν αφενός την εξοικείωση του κοινού με τη βία και την αγριότητα των εγκλημάτων, που πραγματοποιείται με τη λεπτομερή παρουσίασή τους από τα μέσα συνοδευόμενη με φωτογραφίες ή ακόμη με βίντεο, και αφετέρου την υπονόμευση της ικανότητας του κοινού να αξιολογήσει σωστά το έγκλημα εξ αιτίας του ότι τα ΜΜΕ υποβάλλουν στον αποδέκτη την ιδέα ότι το έγκλημα είναι κάτι σύνηθες και καθημερινό Επιχειρήματα υπέρ της έμμεσης δημοσιότητας. Δεν πρέπει, βέβαια, να ξεχνάμε ότι υπάρχουν και οι υποστηρικτές της δημοσιότητας άμεσης και έμμεσης, οι οποίοι αναπτύσσουν μια σειρά από επιχειρήματα ως απάντηση σε όσα

7 εκτέθηκαν προηγουμένως ενάντια στην παρέμβαση των ΜΜΕ στη ποινική κυρίως δίκη. Καταρχάς, τα ΜΜΕ καταστούν δυνατόν τον έλεγχο της δικαστικής εξουσίας - θεμέλιο του δημοκρατικού πολιτεύματος - όχι μόνο από τα πρόσωπα που αποτελούν το ακροατήριο στην αίθουσα του δικαστηρίου, αλλά από το σύνολο του λαού. Με αυτό τον τρόπο, επιπλέον, αυξάνεται η εμπιστοσύνη των πολιτών στο έργο των δικαστών και την ορθή απονομή της δικαιοσύνης, αλλά εκτός αυτού, εξασφαλίζεται και μία «δίκαιη δίκη» για τον κατηγορούμενο. Ακόμη σημαντικότερη κρίνεται η ανάγκη παρουσίας των ΜΜΕ στις δικαστικές συνεδριάσεις, όταν αυτές γίνονται με σκοπό την έκδοση απόφασης που αφορούν και έχουν επιπτώσεις στη ζωή των πολιτών. Οι πολίτες ενός δημοκρατικού κράτους, άλλωστε, δικαιούνται να γνωρίζουν τον τρόπο λειτουργίας των κρατικών οργάνων που αποφασίζουν για το συλλογικό συμφέρον. Εκτός αυτού, απαντώντας σε όσους επικαλούνται την αρνητική επιρροή των δημοσιογραφικών οργάνων στους παράγοντες της δίκης, πολλοί κάνουν λόγο για αύξηση της υπευθυνότητας στο έργο των δικηγόρων και των μαρτύρων ως αποτέλεσμα της αίσθησης πως παρακολουθούνται από έναν ολόκληρο λαό. Ας σημειωθεί επίσης και ο αποτρεπτικός ρόλος της παρακολούθησης των δικών ως προς την διάπραξη εγκλήματος, εφόσον όλοι πλέον μέσω των ΜΜΕ βλέπουν ότι η δικαιοσύνη τιμωρεί το έγκλημα Τα εκατέρωθεν επιχειρήματα ειδικά για την τηλεόραση. Η επιχειρηματολογία που προηγήθηκε αφορά, οπότε είναι φυσικό, όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τον τύπο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Το τελευταίο όμως από αυτά, εξαιτίας της τεχνολογικής του υπεροχής και των δυνατοτήτων του έναντι των υπολοίπων, εξετάζεται πολλές φορές ξεχωριστά. Τα προβλήματα που δημιουργούνται από την τηλεοπτική μετάδοση της δίκης κρίνονται από πολλούς ιδιαίτερα σοβαρά. Αυτό που ενοχλεί δεν είναι τόσο η ευρύτατη διάδοση της τηλεόρασης έναντι των άλλων μέσων στην κοινωνία επηρεάζοντας έτσι περισσότερο το κοινό, αλλά ο τρόπος παρουσίασης των γεγονότων που διεξάγονται μέσα και έξω από την αίθουσα των συνεδριάσεων. Ο συνδυασμός ήχου και κινούμενης εικόνας, στον οποίο βασίζεται η τηλεόραση, εξαρτά τις πληροφορίες και τις εντυπώσεις που θα αποκομίσει ο τηλεθεατής για την δίκη από τη «σκηνοθεσία» του δημοσιογράφου. Συνειδητά ή ασυνείδητα δηλαδή, αυτός που διεξάγει το δικαστικό ρεπορτάζ με κάμερα μπορεί να «παίξει» με την εστίαση του φακού σε πρόσωπα και κινήσεις συγκεκριμένες χρονικές στιγμές κατά τη διάρκεια της δίκης, καθώς και με τη σάρωση της μηχανής μέχρι να βρει το κατάλληλο σημείο να επικεντρωθεί. Η εύρεση αυτών των πλάνων, μάλιστα, γίνεται με κριτήρια την αύξηση της ακροαματικότητας. Όπως είχε παρατηρήσει και ο Αρεοπαγίτης Στέφανος Ματθίας, οι τηλεοπτικές κάμερες «σκηνοθετούν» με την ευκαιρία της δίκης ένα οπτικοακουστικό θέαμα, που δεν αποτελεί ακριβή αναμετάδοση, και επομένως περαιτέρω δημοσιότητα της συνεδρίασης, αλλά εμπορευματοποίησή της. Εκτός από την παραπληροφόρηση, ελλοχεύει και ο κίνδυνος να μειωθεί στα μάτια των τηλεθεατών λόγω της κακής χρήσης του τηλεοπτικού φακού η σοβαρότητα της δίκης και να αντιμετωπισθεί ως μάλλον διασκεδαστικό θέμα. Επιπλέον, όσον αφορά τους παράγοντες της δίκης, ο τηλεοπτικός φακός διογκώνει τις αρνητικές επιρροές, για τις οποίες έγινε λόγος σε προηγούμενη παράγραφο, στην άσκηση των καθηκόντων τους. Αλλά για τον κατηγορούμενο οι συνθήκες είναι δυσκολότερες όταν οι τηλεοπτικές κάμερες τον ακολουθούν σε όλες του τις κινήσεις, εισβάλουν στην προσωπική του ζωή και δίνουν έμφαση σε συγκινησιακά στοιχεία μετατρέποντάς τον σε «σκεύος σαδομαζοχιστικής μέθεξης των τηλεθεατών» με αποτέλεσμα να προσβάλλουν τη συνταγματικά προστατευόμενη προσωπικότητά του(άρθρο 2 1, 5 1 του Συντάγματος) και να υποβιβάζουν τους τηλεθεατές σε καταναλωτές της δοκιμασίας του συνανθρώπου τους. Υπάρχει ωστόσο και ένας αριθμός ατόμων που δεν θεωρούν την τηλεόραση περισσότερο ένοχη από τα άλλα μέσα ενημέρωσης. Διατείνονται μάλιστα ότι η τηλεόραση χρησιμοποιώντας τα μέσα που η τεχνολογία της προσφέρει παρουσιάζει τη δίκη με μεγαλύτερη ακρίβεια και αντικειμενικότητα. Υποστηρίζουν επίσης ότι παραποίηση μπορεί να υποστεί η είδηση όχι μόνο στην τηλεόραση, αλλά και στον τύπο, εφόσον κι εκεί ο συντάκτης μπορεί να υπερτονίσει κάποια στοιχεία να παραφράσει άλλα και γενικά να τα προσαρμόσει όπως επιθυμεί. Τέλος, σχετικά με τον κατηγορούμενο ο Ιωαν. Μανωλεδάκης, Καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, έχει πει: «Αν ο κατηγορούμενος αντιμετωπίζεται όπως πρέπει από τους παράγοντες της δίκης, η τηλεόραση καθεαυτή δεν πρόκειται να βλάψει την αξιοπρέπειά του. Και πάντως δεν θα τη βλάψει περισσότερο από όσο την βλάπτει ο τύπος».

8 6.2.2 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ. Η δημοσιότητα των δικαστικών συνεδριάσεων, τόσο η άμεση όσο και η έμμεση, είναι απαραίτητη στο σύγχρονο κράτος δικαίου. Γι αυτό - και επειδή η κατάργηση της έμμεσης δημοσιότητας είναι όχι μόνο ακραία, αλλά και αναποτελεσματική πρέπει να εξευρεθούν κάποιες λύσεις για να απαλειφθούν οι όποιες αρνητικές επενέργειες. Καταρχάς, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι είναι ανάγκη να συμβιβασθούν το δικαίωμα της πληροφόρησης του κοινού (άρθρα 14 του Συντάγματος και 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) με τα δικαιώματα που αναγνωρίζουν το Σύνταγμα και οι νόμοι στον κατηγορούμενο (σεβασμός και προστασία της ανθρώπινης αξίας και προσωπικότητας: άρθρο 2 1 στο Ελληνικό Σύνταγμα, αλλά και ειδικά για τον κατηγορούμενο άρθρο 6 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης της Ρώμης : «Παν πρόσωπον κατηγορούμενον επί αδικήματι τεκμαίρεται, ότι είναι αθώον μέχρι της νομίμου αποδείξεως της ενοχής του»). Αυτό ακριβώς πρέπει να έχουν ως αρχή οι δημοσιογράφοι, κυρίως αυτοί που αναλαμβάνουν το δικαστικό ρεπορτάζ, ακολουθώντας έτσι έναν κώδικα δεοντολογίας στο λειτούργημά τους, που η παραβίασή του θα συνεπάγονταν κυρώσεις από αντίστοιχα πειθαρχικά δημοσιογραφικά όργανα. Επίσης απαραίτητη όμως είναι και η κατάρτισή τους περί των νομικών θεμάτων, ώστε να χειρίζονται με την αρμόζουσα σοβαρότητα σχετικά ζητήματα. Και ο ίδιος ο νομοθέτης θα μπορούσε επιπλέον να συμβάλλει στη οριοθέτηση της δημοσιότητας μέσω των ΜΜΕ, αν, για παράδειγμα, επέβαλε με νόμο ποινή για τη δημοσίευση πληροφοριών που αναφέρονται στην απόρρητη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής των κατηγορουμένων. Γενικότερα, πάντως όσον αφορά τη χώρα μας θα ήταν χρήσιμο να επεκτεινόταν η αξιοποίηση από τα δικαστήρια της συνταγματικής διάταξης για άρση της δημοσιότητας, όταν συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων. 7. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΗ. Η εφαρμογή της αρχής της δημοσιότητας δεν είναι ενιαία σε όλα τα στάδια της ποινικής δίκης αλλά διαφοροποιείται και άλλοτε περιορίζεται, ενώ άλλοτε επεκτείνεται. Ξεκινώντας από το στάδιο της προδικασίας, σε αυτό κυριαρχεί «η αρχή της μυστικότητας» - αποκλείεται άμεση και έμμεση δημοσιότητα(άρθρο 241 ΚΠΔ). Θα ήταν χρήσιμο σε αυτό το σημείο να διαχωρίσουμε το στάδιο πριν εκδοθεί ένταλμα σύλληψης και το στάδιο μετά την σύλληψη. Στο πρώτο, λοιπόν, στην προανακριτική και ανακριτική φάση, απαγορεύεται η δημοσίευση ονόματος, εικόνας ή άλλων περιστατικών που να υποδεικνύουν άμεσα ή έμμεσα τον ύποπτο ή τον δράστη, εκτός αν η υπεύθυνη δικαστική αρχή εκδώσει για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό εντολή ή άδεια για αναφορά σε ορισμένο όνομα. Ο Τύπος, όμως, δεν επιτρέπεται να «καταδικάζει» ένα πρόσωπο πριν ακόμα συλληφθεί. Μετά τη σύλληψη του υπόπτου, δεδομένων της συνταγματικώς επιβεβλημένης προστασίας της προσωπικότητας και του τεκμηρίου αθωότητας, κάθε αναφορά στο πρόσωπό του από τα ΜΜΕ πρέπει να γίνεται με επιφύλαξη και να μεταδίδονται μόνο πληροφορίες που δίνουν οι αρχές. Το μόνο είδος δικαστικού ρεπορτάζ που επιτρέπεται είναι αυτό της ασχολίαστης περιγραφής των φάσεων της ποινικής υπόθεσης. Ωστόσο οι δημοσιογράφοι δεν ακολουθούν πολλές φορές τις παραπάνω επιταγές. Στη φάση της κυρίας διαδικασίας η δημοσιότητα επιτρέπεται και άρα οι δημοσιογράφοι μεταδίδουν όσα συμβαίνουν στην αίθουσα του δικαστηρίου στη κοινή γνώμη. Μόνοι περιορισμοί είναι όσους επιβάλλει το άρθρο του Συντάγματος (92 3) και ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας. Η δικαστική απόφαση απαγγέλλεται σε δημόσια συνεδρίαση, η οποία καλύπτεται από τα ΜΜΕ. Τότε κανονικά επιτρέπεται και οι δημοσιογράφοι να εκφέρουν άποψη για την υπόθεση, να ελέγξουν και να ασκήσουν κριτική με αναφορά στη προσωπικότητα του δράστη μόνο στο βαθμό που συνδέεται και φωτίζει το έγκλημα. Τέλος, ο κατηγορούμενος αφού καταδικασθεί, εκτίσει τη ποινή του και αποφυλακιστεί, ξαναποκτά το απόλυτο δικαίωμά του πάνω στην ιδιωτική του ζωή συμπεριλαμβανομένου και του εγκλήματός του, καθώς και της δίκης και της καταδίκης του. Επομένως, μπορεί να απαιτήσει την προστασία της έναντι τρίτων. 8. Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥ Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Αυτό που θα πρέπει αρχικά να υπογραμμιστεί είναι ότι τα οπτικοακουστικά μέσα (ραδιόφωνο και τηλεόραση) δεν έχουν την ίδια συνταγματική μεταχείριση με αυτή του Τύπου, αφού όπως επισημαίνεται στο άρθρο 15 2 του Συντάγματος «τελούν υπό τον άμεσο έλεγχο του

9 κράτους». Άρα διαφορετική νομοθεσία ισχύει για τη δημοσιότητα της ραδιοτηλεόρασης και διαφορετική για τη δημοσιότητα του γραπτού Τύπου. Ειδικά για το νομικό πλαίσιο της τηλεοπτικής μετάδοσης της δίκης στην Ελλάδα έχουμε να επισημάνουμε τα ακόλουθα: Καταρχάς, με το άρθρο 28 1 του ν, 2145/1993 είχε απαγορευθεί η εν όλω ή εν μέρει τηλεοπτική μετάδοση της δίκης, εκτός αν αυτό είχε επιτραπεί με απόφαση του δικαστηρίου και εφόσον συμφωνούσαν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι. Ήδη με αυτή τη μορφή η διάταξη ήταν πιο επιεικής σε σχέση με τη παντελή απαγόρευση τηλεοπτικής μετάδοσης που ισχύει σε Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία και αλλού. Κατόπιν όμως, με το άρθρο 35 4 του ν. 2172/1993 η διάταξη διευρύνθηκε και πλέον ίσχυε το εξής: η τηλεοπτική μετάδοση της δίκης επιτρέπεται κατ αρχήν, εκτός αν το δικαστήριο με ειδικώς αιτιολογημένη απόφασή του απαγορεύσει την τηλεοπτική μετάδοση και «μόνο αν υποβληθεί σχετικό αίτημα από κατηγορούμενο ή παθόντα και η δίκη δε συνδέεται με τη δημόσια ζωή». Σχετικά με το προαναφερθέν άρθρο, πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας σε 3 βασικά σημεία: 1. κανόνας είναι η ελεύθερη τηλεοπτική μετάδοση των δικών, 2. το δικαστήριο δεν μπορεί να απαγορεύσει την τηλεοπτική μετάδοση αυτεπαγγέλτως(χωρίς να υποβληθεί αίτημα του κατηγορουμένου ή του παθόντος), 3. το δικαστήριο δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να απαγορεύσει την τηλεοπτική μετάδοση δίκης που συνδέεται με τη δημόσια ζωή. Στην Ελλάδα έχουν μεταδοθεί κατά καιρούς δίκες από την τηλεόραση, είτε ολόκληρες, είτε μέρος τους. Για παράδειγμα το 1975 η δίκη των πρωταιτίων του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967 βιντεοσκοπήθηκε για λογαριασμό του Υπουργείου Τύπου, χωρίς ωστόσο να μεταδοθεί απευθείας τηλεοπτικώς. Επίσης η κρατική τηλεόραση είχε μεταδώσει αποσπάσματα από τη δίκη του Νάσιουτζικ και την δίκη για την «Εταιρία Δολοφόνων», ενώ η πρώτη δίκη που μεταδόθηκε από ιδιωτικό κανάλι(κανάλι 29) ήταν η δίκη για την «υπόθεση του καλαμποκιού» ενώπιον του Ειδικού Δικαστηρίου. Ας μη ξεχνάμε όμως και την απευθείας τηλεοπτική μετάδοση από την κρατική ΕΤ1 της δίκης για το σκάνδαλο Κοσκωτά(με κατηγορούμενους τέως μέλη της κυβερνήσεως) το Εν τούτοις, η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων είχε ταχθεί κατά της ελεύθερης τηλεοπτικής μετάδοσης των δικών και με αφορμή τη δίκη της 17 Νοέμβρη, εξέδωσε ανακοίνωση στις 21 Νοεμβρίου 2002 που ζητούσε τροποποίηση του νομοθετικού καθεστώτος περιορίζοντας το δικαίωμα τηλεοπτικής μετάδοσης των δικών. Αποτέλεσμα ήταν να δοθεί στη δημοσιότητα «πολυνομοσχέδιο» από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και στη συνέχεια να ψηφιστεί νόμος από τη Βουλή(ν. 3090/2002), ο οποίος ορίζει ότι απαγορεύεται η μετάδοση των δικών, εκτός αν με απόφαση του δικαστηρίου κριθεί ότι συντρέχει ουσιώδες δημόσιο συμφέρον για την τηλεοπτική μετάδοση της δίκης και συναινούν γι αυτή ο Εισαγγελέας και οι διάδικοι, και ότι απαγορεύεται η μετάδοση μέσω των ΜΜΕ των προσώπων που οδηγούνται ενώπιον των δικαστικών ή εισαγγελικών ή αστυνομικών και λοιπών αρχών, ενώ όποιος παραβαίνει τις παραπάνω διατάξεις, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών και χρηματική ποινή από έως ευρώ Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι στις περισσότερες χώρες του κόσμου απαγορεύεται η τηλεοπτική μετάδοση της δίκης. Με κωδικοποιημένη διατύπωση, θα λέγαμε ότι η απαγόρευση της τηλεοπτικής μετάδοσης είναι κανόνας σε χώρες, όπως η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία, η Αυστρία κ.λ.π., καθώς και στα ομοσπονδιακά δικαστήρια των ΗΠΑ. Περιορισμένη και υπό προϋποθέσεις τηλεοπτική κάλυψη των δικών είναι δυνατή στο Ισραήλ, στην Αυστραλία και αλλού, ενώ χαλαρότερες απαγορεύσεις υπάρχουν στην Ιταλία, το Μεξικό και στα δικαστήρια των 48 Πολιτειών των ΗΠΑ. Για ορισμένες από τις παραπάνω χώρες θα γίνει λόγος αναλυτικά αμέσως τώρα: Αγγλία Το 1904, σύμφωνα με πληροφορίες, η εφημερίδα Daily Mirror στην Αγγλία ήταν η πρώτη εφημερίδα στον κόσμο που άρχισε να δημοσιεύει φωτογραφίες από την ποινική διαδικασία στα δικαστήρια. Ωστόσο σημειώθηκαν αντιδράσεις με αποτέλεσμα το 1925 με το άρθρο 41 του νόμου για την ποινική δικαιοσύνη του έτους αυτού να απαγορευτεί η λήψη φωτογραφιών από την ποινική διαδικασία, κατ επέκταση και η κινηματογραφική και τηλεοπτική λήψη εικόνων, ακόμα και η ιχνογράφηση με το χέρι εικόνων και σκίτσων των δικαστών και ενόρκων, των κατηγορουμένων και των μαρτύρων εντός του δικαστηρίου. Η απαγόρευση ίσχυε τόσο για τις αίθουσες των δικαστηρίων όσο και για τους γύρω χώρους, δηλ. για όλο το δικαστικό κατάστημα. Στη συνέχεια, σύμφωνα με το άρθρο 9 του νόμου περί καταφρόνησης του δικαστηρίου 1981 (Contempt of the Courts Act) απαγορεύτηκε η ηχητική αποτύπωση των συζητήσεων της ποινικής διαδικασίας, εκτός αν το δικαστήριο το επιτρέπει προς διευκόλυνση της σύνταξης του δικαστικού ρεπορτάζ που προορίζεται για δημοσίευση στον έντυπο τύπο. Εκτός από την επιδίωξη για διεξαγωγή των δικών χωρίς επηρεασμό ή περισπασμό των

10 δικαστικών, των μαρτύρων, των ενόρκων και των λοιπών συμμετεχόντων της διαδικασίας, αξίζει να αναφερθεί για την εις βάθος κατανόηση των παραπάνω αυστηρών ρυθμίσεων ο αγγλικός θεσμός του «Contempt of Court» (ασέβεια προς το δικαστήριο και την απονομή δικαιοσύνης), ο οποίος είναι άγνωστος στην ηπειρωτική Ευρώπη. Θεμελιώνεται νομικά κυρίως στην Contempt of Court Act του έτους 1981 και εμφανίζεται υπό διαφορετικές μορφές τόσον στις πολιτικές(αστικές) όσον και στις ποινικές δίκες. Δεδομένου ότι η ορθή απονομή της δικαιοσύνης κρίνεται σημαντικότερη από την ελευθερία του Τύπου σύμφωνα με τον παρακάτω θεσμό, τα βασικά του σημεία είναι τα εξής: 1. Ποινικές κυρώσεις στους δημοσιογράφους αν με τα δημοσιεύματα δημιουργείται, σε περίπτωση ποινικής δίκης που εκκρεμεί, ουσιώδης κίνδυνος για επηρεασμό της ποινικής διαδικασίας. 2. Δικαίωμα των δικαστηρίων να απαγορεύσουν κατά την διάρκεια της δίκης την δημοσίευση συγκεκριμένων λεπτομερειών της ποινικής διαδικασίας. 3. Δικαίωμα των δικαστηρίων να αναβάλουν την ποινική δίκη αν κρίνουν ότι τα ΜΜΕ ενδεχομένως επηρεάσουν την απόφαση των ενόρκων. 4. Δικαίωμα των δικαστηρίων να εξαφανίσουν καταδικαστική απόφαση για να επαναληφθεί η δίκη σε άλλο δικαστήριο σε περίπτωση που τα ΜΜΕ κατά την διάρκεια της δίκης με δημοσιεύματα ενδέχεται να επηρεάσουν την απόφαση των ενόρκων. Εν τούτοις, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει κρίνει κατ επανάληψη τις αποφάσεις των αγγλικών δικαστηρίων που είναι σύμφωνες με τον θεσμό Contempt of Court ότι αντιβαίνουν στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχετικά με το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης. Ας σημειωθεί όμως ότι τον Μάιο του 1989 η ομάδα εργασίας του Δικηγορικού Συμβουλίου ύστερα από μελέτη του προβλήματος της δημοσιότητας της δίκης παρέδωσε εισήγηση σύμφωνα με την οποία τασσόταν υπέρ της τηλεοπτικής μετάδοσης της δίκης υπό προϋποθέσεις. Το Φεβρουάριο του 1990 ο Δικηγορικός Σύλλογος αποδέχτηκε ομόφωνα την εισήγηση και αποφάσισε να επιδιώξει την σχετική νομοθετική μεταβολή, ύστερα από αίτηση του τηλεοπτικού σταθμού και την έγκριση του αρμόδιου δικαστή Γαλλία. Στην Γαλλία η δημοσιότητα των συνεδριάσεων των ποινικών δικαστηρίων ρυθμίζεται από το άρθρο 306, 400, 512 και 513 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, αλλά ως γενικότερη θεμελιώδης αρχή του δικονομικού δικαίου, αναφορές υπάρχουν τόσο στη νομολογία του Γαλλικού Ακυρωτικού όσο και του Συμβουλίου της Επικράτειας. Στη Γαλλία αρχικώς, μέχρι το έτος 1953, η μαγνητοφώνηση των συζητήσεων και η λήψη φωτογραφιών ή φιλμ κατά την διάρκεια της κυρίας ποινικής διαδικασίας ήταν επιτρεπτή. Εξαιτίας όμως αντιδράσεων που σημειώθηκαν, θεσπίσθηκε στις νόμος, με τον οποίο επιβλήθηκε η απαγόρευση της μαγνητοφώνησης των συζητήσεων και της χρήσης οποιουδήποτε άλλου οπτικοακουστικού μέσου και μάλιστα έπ απειλής προστίμου 300 ως και γαλλικών φράγκων. Οι αντιδράσεις των δημοσιογραφικών κύκλων λόγω της αυστηρότητας των παραπάνω διατάξεων είχαν ως αποτέλεσμα να δεχθούν τα γαλλικά δικαστήρια τη μη υποχρεωτικότητα των ρυθμίσεων αυτών και να επιτρέπουν περιστασιακώς την λήψη τηλεοπτικών εικόνων από τη δίκη. Εκτός αυτού καθιερώθηκαν με νόμο της οι εξής δύο εξαιρέσεις: I. Δυνατότητα μαγνητοφώνησης των συζητήσεων στο κακουργιοδικείο ύστερα από σχετική άδεια και υπό τον έλεγχο του Προέδρου του δικαστηρίου. Οι μαγνητοφωνήσεις αυτές φυλάσσονται στη γραμματεία του κακουργιοδικείου για να χρησιμοποιηθούν για δικαστικούς σκοπούς αποκλειστικά. II. Δυνατότητα λήψης εικόνων με οπτικοακουστικά μέσα από την αίθουσα του δικαστηρίου με την άδεια του Προέδρου του δικαστηρίου και τη συναίνεση του Εισαγγελέα και των διαδίκων μερών. Στη συνέχεια, σχετικά με την δημοσιότητα των συνεδριάσεων, ψηφίστηκε και ισχύει στη Γαλλία ο νόμος Νο της 11 Ιουλίου 1985, ο οποίος προέκυψε από νομοσχέδιο που υπέβαλε στη Βουλή ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης R. Badinter. Σύμφωνα με τον νόμο αυτό: I. Επιτρέπεται η οπτικοακουστική αποτύπωση(όχι η τηλεοπτική μετάδοση) της ποινικής δίκης για να ενταχθεί στο ιστορικό αρχείο της δικαιοσύνης. II. Αρμόδιος να αποφασίσει αν πληρείται η προαναφερθείσα προϋπόθεση είναι ο πρώτος Πρόεδρος της Cour de Cassasion («Αρείου Πάγου») για τις δίκες ενώπιον του Εφετείου και ο πρώτος Πρόεδρος του εκάστοτε Εφετείου για τις δίκες ενώπιον των λοιπών ποινικών δικαστηρίων της περιφέρειας του οικείου Εφετείου. Κατά των αποφάσεων των παραπάνω Προέδρων για τη βιντεοσκόπηση παρέχεται δικαίωμα προσφυγής ενώπιον της Cour de Cassasion («Αρείου Πάγου»). Ο κατηγορούμενος όμως δεν έχει δικαίωμα σύμφωνα με την από απόφαση του ποινικού τμήματος της Cοur de Cassasion να αντιταχθεί στη

11 βιντεοσκόπηση για τα ιστορικά αρχεία της δίκης. III. Η βιντεοσκοπημένη δίκη περιέρχεται στον Πρόεδρο του δικαστηρίου, ο οποίος με έγγραφο τη διαβιβάζει στον διευθυντή των γενικών αρχείων του κράτους προς φύλαξη. IV. Μέχρι να περάσουν 20 χρόνια επιτρέπεται κάποιος να δει την βιντεοκασέτα μόνο για ιστορικούς και επιστημονικούς σκοπούς και μόνο με την άδεια των Υπουργών Δικαιοσύνης και Πολιτισμού, ενώ μετά πάροδο 20 ετών από τη βιντεοσκόπηση μπορεί κάποιος να συμβουλευτεί ελεύθερα την βιντεοκασέτα, ώσπου μετά πάροδο 50 ετών μπορεί κανείς ελεύθερα όχι μόνο να τη συμβουλευθεί αλλά και να τη μεταδώσει ραδιοφωνικώς και τηλεοπτικώς. Εξαίρεση από τις διατάξεις του νόμου της 11 Ιουλίου 1985 εισήχθη με τον νόμο της , σύμφωνα με τον οποίο μπορεί να επιτραπεί με δικαστική απόφαση η λήψη εικόνων με οπτικοακουστικά μέσα από δίκες με εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Σκοπός του μέτρου υπήρξε η καταπολέμηση του ρατσισμού, του αντισημιτισμού και της ξενοφοβίας. Ωστόσο η ραδιοτηλεοπτική μετάδοση μπορεί να γίνει μόνο μετά από δικαστική απόφαση και πάντα μετά την τελεσιδικία της ποινικής απόφασης Γερμανία. Το ζήτημα της δημοσιότητας των συνεδριάσεων ρυθμίζεται στη Γερμανία με το άρθρο 169 του Οργανισμού των δικαστηρίων (Gerichtsverfassungsgesetz-GVG), το οποίο αρχικώς όριζε, ότι η διαδικασία στο δικαστήριο είναι δημόσια και ότι δημοσίως απαγγέλλονται και οι δικαστικές αποφάσεις. Το 1964 προστέθηκε δεύτερο εδάφιο στο άρθρο αυτό, με το οποίο απαγορεύτηκε η προς το σκοπό δημόσιας προβολής ή δημοσιεύσεως του περιεχομένου τους μαγνητοφώνηση συζητήσεων και ραδιοτηλεοπτική ή με φιλμ λήψη εικόνων από την ενώπιον του δικαστηρίου διαδικασία. Ως προς την διάταξη αυτή αξίζει να υπογραμμισθούν τα εξής: 1) Η απαγόρευση του β εδαφίου του άρθρου 169 του GVG κατά την κρατούσα στην Γερμανία άποψη, περιλαμβάνει και την απαγγελία της δικαστικής απόφασης. 2) Σύμφωνα και με την απόφαση του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου στις , η απαγόρευση ισχύει και στην περίπτωση που συναινούν για την ραδιοτηλεοπτική μετάδοση το δικαστήριο και οι διάδικοι. 3) Η απαγόρευση ισχύει μόνο στην περίπτωση που η μαγνητοφώνηση ή η ραδιοτηλεοπτική λήψη εικόνων γίνεται με σκοπό δημόσιας προβολής ή δημοσίευσης του περιεχομένου τους. 4) Η απαγόρευση δεν ισχύει πριν την έναρξη, μετά την λήξη ή στο διαλείμματα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων. Σοβαρές ενστάσεις Γερμανών πάνω στην απαγορευτική αυτή διάταξη του εδαφίου β του άρθρου 169 του GVG δεν σημειώθηκαν μέχρι το 1990, όταν το θέμα ήρθε στην επιφάνεια κατά την διάρκεια του 58ου συνεδρίου των γερμανών νομομαθών στο Μόναχο. Αποτέλεσμα των προτάσεων που υποβλήθηκαν ήταν στα επόμενα χρόνια να σημειωθούν τάσεις περιορισμού του απόλυτου χαρακτήρα της απαγορευτικής διάταξης. Ίδια γραμμή ακολούθησε και η νομολογία του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου. Η εξέλιξη των ηλεκτρονικών μέσων, ωστόσο, χρησιμοποιείται στην Γερμανία για την διευκόλυνση της ενώπιον των δικαστηρίων διαδικασίας. Για παράδειγμα τα φορολογικά δικαστήρια επιτρέπεται από να διεξάγουν τη διαδικασία με τη βοήθεια τηλεοπτικών εικόνων, κάτω βέβαια υπό προϋποθέσεις. Όσον αφορά τώρα τη Γερμανική Ένωση Δικαστών (Deutscher Richterbund), υποστηρίζοντας την απαγορευτική διάταξη του άρθρου 169 του GVG, πήρε θέση με ανακοίνωσή της το 1996 κατά της τηλεοπτικής μετάδοσης των δικών με επιχειρήματα που αφορούσαν την προστασία της αξίας του ανθρώπου, της προστασία των παθόντων και των μαρτύρων, τις αρνητικές επιδράσεις στη προσπάθεια ανακάλυψης της αλήθειας, τον κίνδυνο ενάντια στην ανεξάρτητη δικαιοσύνη, τη διακινδύνευση του τεκμηρίου αθωότητας του κατηγορουμένου, καθώς και τις επιπτώσεις στην κοινωνική επανένταξη του κατηγορουμένου Αυστρία. Όσον αφορά την Αυστρία, το άρθρο 22 του αυστριακού νόμου περί μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του έτους 1981, που ίσχυε από απαγορεύει την τηλεοπτική μετάδοση των δικών. Συγκεκριμένα ορίζει ότι απαγορεύεται η τηλεοπτική και ραδιοφωνική ή με φίλμ λήψη ή μετάδοση εικόνων από τις δικαστικές συνεδριάσεις Ιταλία. Στην Ιταλία η τηλεοπτική μετάδοση της δίκης ρυθμίζεται από το άρθρο 147 του νόμου 271/ περί Εισαγωγικού Νόμου του Κώδικα της Ιταλικής Ποινικής Δικονομίας. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, μπορεί κατ αρχήν να επιτραπεί η τηλεοπτική μετάδοση της

12 δίκης ύστερα από απόφαση του δικαστή και την σύμφωνη γνώμη των διαδίκων μερών. Μπορεί όμως να δοθεί άδεια από τον δικαστή και χωρίς την συναίνεση των μερών, αν πρόκειται για δίκη με ιδιαίτερο σημαντικό κοινωνικό ενδιαφέρον. Αλλά και όταν επιτραπεί η τηλεοπτική μετάδοση της δίκης, απαγορεύεται η λήψη εικόνων των μετεχόντων στη δίκη, αν δεν συναινούν ή το απαγορεύει ο νόμος. Σε κάθε περίπτωση, τέλος, δεν επιτρέπεται η τηλεοπτική μετάδοση των δικών που διεξάγονται κεκλεισμένων των θυρών Αυστραλία. Στην Αυστραλία δεν απαγορεύεται ρητά η ραδιοτηλεοπτική μετάδοση της δίκης αλλά κατά κανόνα η απαγόρευση ή μη της τηλεοπτικής μετάδοσης εξαρτάται από την κρίση του εκάστοτε δικαστηρίου Πάντως δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες για το επιτρεπτό ή μη της τηλεοπτικής μετάδοσης, καθώς άλλα Αυστραλιανά δικαστήρια την επιτρέπουν μόνο αν συναινέσουν οι συμμετέχοντες στην δίκη, ενώ άλλα δικαστήρια επιτρέπουν την ραδιοτηλεοπτική μετάδοση χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις αντιδράσεις των προαναφερθέντων προσώπων Καναδάς. Στον Καναδά απαγορεύτηκε σύμφωνα με το άρθρο 146 της Court of justice Act του 1984 η λήψη ή η απόπειρα λήψης εικόνων από την διεξαγωγή της δίκης. Κατ εξαίρεση στην επαρχία του Οντάριο επιτρέπεται η λήψη εικόνων για εκπαιδευτικούς σκοπούς και μόνο με την συναίνεση του δικαστηρίου και των μετεχόντων στη δίκη προσώπων. Η συνταγματικότητα της απαγόρευσης αμφισβητήθηκε μια φορά ενώπιον του δικαστηρίου, εφόσον έρχεται σε αντίθεση με την συνταγματικώς κατοχυρωμένη ελευθερία του Τύπου, αλλά το δικαστήριο έκρινε τελικώς την απαγόρευση συνταγματική. Ωστόσο στον Καναδά εμφανίζονται τάσεις περιορισμού της απόλυτης απαγόρευσης της τηλεοπτικής μετάδοσης της δίκης ΗΠΑ. Η αρχή της δημοσιότητας της ποινικής διαδικασίας κατοχυρώνεται συνταγματικά από την προστεθείσα κατά το έτος 1791 έκτη τροποποίηση του Συντάγματος των ΗΠΑ, όπου ορίζεται ότι «σε όλες τις ποινικές διατάξεις ο κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα να δικαστεί ταχέως και δημοσίως από αμερόληπτο και ορκωτό δικαστήριο της Πολιτείας». Η έννοια της δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων στις ΗΠΑ περιλαμβάνει το δικαίωμα καθενός να παρακολουθήσει την δίκη στην αίθουσα του δικαστηρίου και το δικαίωμα των εκπροσώπων του τύπου να παρακολουθούν τη δίκη και στη συνέχεια να κάνουν το δικαστικό «ρεπορτάζ». Δεν περιλαμβάνει όμως και την τηλεοπτική μετάδοση της δίκης και γι αυτό στις ΗΠΑ σε άλλο δικαστήριο επιτρέπεται και σε άλλο όχι η τηλεοπτική μετάδοση χωρίς να τίθεται θέμα αντισυνταγματικότητας. Δεδομένου ότι στις ΗΠΑ υπάρχουν ομοσπονδιακά δικαστήρια και δικαστήρια των επί μέρους πολιτειών, γίνεται ο εξής διαχωρισμός στα ομοσπονδιακά δικαστήρια, αφενός απαγορεύεται η τηλεοπτική μετάδοση των δικών, ενώ στα δικαστήρια των 48 από τις 50 επί μέρους πολιτείες των ΗΠΑ επιτρέπεται κάτω από διαφορετικές κάθε φορά προϋποθέσεις η τηλεοπτική μετάδοση των δικών. Καταρχάς όσον αφορά τα ομοσπονδιακά δικαστήρια θεσπίσθηκαν αρχικά, το έτος 1946 στις ΗΠΑ υπό την πίεση του συνεδρίου των αμερικανικών νομικών δικηγόρων (American Bar Association) δικονομικοί κανόνες, με τους οποίους απαγορεύτηκε η λήψη φωτογραφιών και η ραδιοφωνική κάλυψη των ποινικών δικών που διεξάγονταν ενώπιον των ομοσπονδιακών δικαστηρίων. Εν συνεχεία με νέα διάταξη του κώδικα δικαστικής συμπεριφοράς(canon 3A(7) του Code of Conduct for u.s Judges) απαγορεύτηκε η ραδιοτηλεοπτική κάλυψη, η μαγνητοφώνηση και η λήψη φωτογραφιών των πολιτικών και ποινικών δικών, που διεξάγονταν ενώπιον των ομοσπονδιακών δικαστηρίων. όχι μόνο μέσα στην αίθουσα του δικαστηρίου, αλλά και στον αμέσως συνεχόμενο χώρο. Οι άνω απαγορεύσεις επαναβεβαιώθηκαν στα συνέδρια της Judicial Conference of the United States των ετών 1962, 1980, και Σχετικά με τα δικαστήρια των επί μέρους Πολιτειών των ΗΠΑ, ύστερα από ένα στάδιο απαγορεύσεων μέχρι και την 10ετία του 60, τελικώς επετράπη στις περισσότερες Πολιτείες (48 από τις 60) η τηλεοπτική μετάδοση υπό προϋποθέσεις των δικών. Μάλιστα το 1991 ιδρύθηκε τηλεοπτικός σταθμός (Court TV) που προβάλλει όλο το 24ωρο δίκες που διεξάγονται στα επί μέρους δικαστήρια των Πολιτειών. Ωστόσο οι υπερβολές που παρατηρήθηκαν σε μερικές πολιτείες των ΗΠΑ (π.χ. οι διαστάσεις και οι υπερβολές που οδήγησε η τηλεοπτική μετάδοση της ποινικής δίκης του Simpson το έτος 1995 από το ποινικό δικαστήριο με ενόρκους από το Λος Άντζελες της Καλιφόρνιας) είχαν ως συνέπεια τη εμφάνιση τάσης περιορισμού των τηλεοπτικών μεταδόσεων των δικών.

13 8.3. Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΣΤΑ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ. -Δικαστήριο Ευρωπαϊκών κοινοτήτων: Όπως συνάγεται από τον εσωτερικό Κανονισμό του, επιτρέπεται κατ αρχήν η λήψη τηλεοπτικών εικόνων κατά την είσοδο των δικαστών στην αίθουσα του δικαστηρίου και κατά την απαγγελία των αποφάσεων, αλλά όχι κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. -Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: Η εξέταση των μαρτύρων και η απαγγελία των αποφάσεων γίνονται δημοσίως. Το ζήτημα της λήψης τηλεοπτικών εικόνων από την αίθουσα του δικαστηρίου δεν ρυθμίζεται από τον Κανονισμό του Δικαστηρίου, αλλά εξαρτάται από τη κρίση του δικαστηρίου, ενώ, ο Πρόεδρος συνήθως επιτρέπει τη λήψη τηλεοπτικών εικόνων στην έναρξη της διαδικασίας και κατά την απαγγελία των αποφάσεων. -Διεθνή Δικαστήρια Εγκληματιών Πολέμου: Υπάρχει συνήθως μεγαλύτερη ευχέρεια λήψης τηλεοπτικών εικόνων και κατά την διάρκεια της διαδικασίας ενώπιον των δικαστηρίων αυτών λόγω του αυξημένου ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν για τη παγκόσμια κοινή γνώμη. Έχουν θεσπισθεί όμως ειδικότεροι κανόνες που ρυθμίζουν τα επί μέρους θέματα αυτής της δημοσιότητας. Ωστόσο για κάποια ζητήματα(αν και πότε θα ληφθούν τηλεοπτικώς εικόνες, αν και πότε υποβάλλονται περιορισμοί της δημοσιότητας κ.λ.π.) αποφασίζει το δικαστήριο ή ο Πρόεδρος του δικαστηρίου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα μετάδοσης τηλεοπτικών εικόνων από δίκες που έχουν διεξαχθεί στα Διεθνή Δικαστήρια Εγκληματιών Πολέμου είναι η λήψη εικόνων από τη δίκη της Νυρεμβέργης τα έτη , αλλά και η μετάδοση τηλεοπτικών εικόνων από τη δίκη στη Χάγη με κατηγορούμενο τον Σλ. Μιλόσεβιτς το ΕΠΙΛΟΓΟΣ. Η αρχή της δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων ως θεμέλιο του δημοκρατικού πολιτεύματος και του κράτους δικαίου γενικότερα έχει κατοχυρωθεί συνταγματικά και ρυθμισθεί με νόμους- και η δημοσιότητα και οι εξαιρέσεις της-σε όλο τον σύγχρονο κόσμο. Η Ελλάδα, φυσικά, που από την αρχαιότητα ακόμη διεξήγαγε τις δίκες δημοσίως, δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Η δημοσιότητα όπως είδαμε, είναι έννοια πολυδιάστατη και έχει δύο μορφές, την άμεση και την έμμεση δημοσιότητα. Η δεύτερη έχει συνδεθεί με το ρόλο των ΜΜΕ στην πληροφόρηση του κοινού για όσα συμβαίνουν στην αίθουσα του δικαστηρίου με το δικαστικό ρεπορτάζ δηλαδή. Επειδή όμως συχνά η δημοσιότητα παίρνει διαστάσεις υπερβολής και καταλήγει να λειτουργεί βλαπτικά για τους παράγοντες της δίκης και για την ορθή απονομή της δικαιοσύνης, πολλά κράτη, ύστερα από σειρά συζητήσεων με διχογνωμίες αμοιβαία επιχειρηματολογία έχουν πλέον περιορίσει με νόμους τα δικαιώματα αναπαραγωγής της δίκης από τα ΜΜΕ και ειδικά όσο αφορά την τηλεοπτική μετάδοση. Η χώρα μας, ωστόσο, μέχρι πρόσφατα (2002) διατηρούσε ιδιαιτέρως επιεική νομοθεσία στο ζήτημα αυτό. Η καθημερινή εμπειρία, πάντως, βοηθά το νομοθέτη ολοένα να βελτιώνει τις ρυθμίσεις στα θέματα της δημοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων, ώστε να απαλειφθούν τα προβλήματα με γνώμονα τη σωστή λειτουργία της δικαιοσύνης και το δημόσιο συμφέρον.