Εργασία: «Η ηµοσιότητα της ίκης»

Transcript

1 Εργασία: «Η ηµοσιότητα της ίκης» Μάθηµα : Εφαρµογές ηµοσίου ικαίου Καθηγητής : Α. ηµητρόπουλος

2 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. Α ΜΕΡΟΣ: Η δηµοσιότητα της δίκης 1. Το Πρόβληµα α) Ιστορική Επισκόπηση... 3 β) Η συνταγµατική κατοχύρωση της αρχής στις διάφορες χώρες... 4 γ) Η Σύµβαση της Ρώµης... 4 δ) Η αρχή της δηµοσιότητας στο ελληνικό δίκαιο... 5 ε) Η έννοια και ο σκοπός της δηµοσιότητας στο ελληνικό δίκαιο Σύνταγµα και δηµοσιότητα Έµµεση δηµοσιότητα Η δηµοσιότητα στην ποινική δίκη Απονοµή ποινικής δικαιοσύνης και δηµοσιότητα Η δηµοσιότητα στη διοικητική δίκη Β ΜΕΡΟΣ: ηµοσιότητα και Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης 1. Η οπτικοακουστική µετάδοση των δικών α) Η εξέλιξη στις διάφορες χώρες β) Τα εκατέρωθεν επιχειρήµατα Η επιρροή των ΜΜΕ στο δικαίωµα για µια δίκαιη δίκη Σχολιασµός δικών µε µεγάλο τηλεοπτικό ενδιαφέρον Συµπέρασµα Γ ΜΕΡΟΣ Βιβλιογραφία Κείµενα Αποφάσεων... 50

3 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 2 Α ΜΕΡΟΣ Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ 1. Το πρόβληµα Το θέµα που τίθεται είναι η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και η σχέση της µε τα ηλεκτρονικά οπτικοακουστικά µέσα µετάδοσης πληροφοριών, δηλαδή την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Όπως είναι φυσικό το πρόβληµα δεν είναι µόνο ελληνικό. Ανέκυψε από χρόνια σε άλλες, περισσότερες προηγµένες χώρες και εξακολουθεί να συζητείται µέχρι και σήµερα ακόµα εκεί που υπάρχει ειδική νοµοθετική ρύθµιση. Αυτό δε, γιατί ναι µεν τα σύγχρονα ηλεκτρονικά µέσα µαζικής ενηµέρωσης και µετάδοσης πληροφοριών και ιδεών κινούνται στον ίδιο χώρο και αντλούν από την ίδια νοµιµοποιητική αρχή, όπως και ο τύπος, λειτουργούν όµως και επιδρούν κατά διαφορετικό από τον τύπο τρόπο. Ο τύπος παρουσιάζει τα γεγονότα έµµεσα, ετεροχρονισµένα και περιγραφικά, µε λέξεις που δεν ακούγονται αλλά διαβάζονται. Επιδρά, περισσότερο µέσω της νόησης και η αντίδραση που δηµιουργεί είναι µάλλον λογική και νηφάλια. Αντίθετα, το ραδιόφωνο και ιδίως η τηλεόραση εµφανίζουν ή τουλάχιστον έχουν την δυνατότητα να εµφανίσουν τα γεγονότα, όταν και όπως συµβαίνουν στην εµπειρική πραγµατικότητα. Λειτουργούν µε τη µετάδοση ζωντανών εικόνων και ήχων, δηµιουργούν άµεσες οπτικές και ακουστικές παραστάσεις και επιδρούν έτσι περισσότερο στο συναισθηµατικό κόσµο των ακροατών ή θεατών και η αντίδραση που προκαλούν είναι µάλλον άµεση και ενστικτώδης. Πρέπει ακόµα να παρατηρηθεί ότι η συνυφασµένη µε τη λειτουργία τους αµεσότητα στη µετάδοση µπορεί εύκολα να οδηγήσει, τελείως καλόπιστα σε εσφαλµένη παρουσίαση των γεγονότων ή της σηµασίας τους, ενώ οι δυνατότητες

4 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 3 κακόπιστης αλλά πειστικής διαστρέβλωσης της πραγµατικότητας είναι πολύ µεγαλύτερες. Η διαφορά αυτή στον τρόπο λειτουργίας του τύπου, αφενός και των ηλεκτρονικών µέσων µαζικής ενηµέρωσης, αφετέρου καθώς και των αντιδράσεων που προκαλούν είναι να δηµιουργήσει διαφορετικής εκτάσεως κινδύνους ιδίως στον ευαίσθητο χώρο της απονοµής της δικαιοσύνης και κατ'εξοχήν της ποινικής. Θα πρέπει λοιπόν να δούµε, αν η οπτικοακουστική µετάδοση των δικών, η µετάδοση δηλαδή από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση περιλαµβάνεται ή όχι στη δηµοσιότητα της ακροαµατικής διαδικασίας, που είναι σε εµάς συνταγµατική κατοχυρωµένη και αν όχι αν είναι σκόπιµο να επιτρέπεται ή να µην επιτρέπεται. Η απάντηση όµως στο ζήτηµα αυτό προϋποθέτει την ανάλυση και την οριοθέτηση τη αρχής της δηµοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων. 2. α) Ιστορική Επισκόπηση Κατά τις περιόδους διακυβέρνησης των διαφόρων χωρών από απολυταρχικά ή δικτατορικά καθεστώτα συχνά χρησιµοποιήθηκε η µυστική διεξαγωγή των δικών ως µέσο διατήρησης της εξουσίας, εξόντωσης των αντιπάλων και καταπίεσης των µαζών. Η φυσική αντίδραση των φιλελεύθερων πολιτευµάτων κατά το τέλος του 15ου αι. στην κατάσταση αυτή ιδίως στις πρακτικές της Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης και στις καταχρήσεις των ενσφράγιστων επιστολών της Γαλλικής Μοναρχίας οδήγησε στην καθολική αναγνώριση της αρχής της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, ως µέσου διασφάλισης της αµερόληπτης και ανεπηρέαστης δικαστικής κρίσης. Θεωρήθηκε ότι µε τη δηµοσιότητα επιτυγχάνεται ο έλεγχος της ορθής διεξαγωγής της δίκης και της αντικειµενικότητας της απόφασης από το κοινό και αποτρέπονται υπόνοιες ξένων επιρροών και σκοτεινών επιδράσεων στη δικαιοσύνη. Υποστηρίχθηκε επίσης ότι έτσι κατοχυρώνεται και το κύρος και ενισχύεται η λειτουργική ανεξαρτησία

5 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 4 των δικαστών, αφού η επίγνωση της δηµοσιότητας και του ελέγχου της κοινής γνώµης ενισχύει τη βούληση αντίστασης σε τυχόν πιέσεις. β) Η συνταγµατική κατοχύρωση της αρχής στις διάφορες χώρες Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων χαρακτηρίζεται ως θεµελιώδης θεσµός του κράτους δικαίου και ως πολύτιµο συστατικό στοιχείο της αρχής του κράτους δικαίου. Σε πολλές χώρες όµως δεν έχει συνταγµατική κατοχύρωση. Για παράδειγµα τα συντάγµατα της Γερµανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, δεν θεσπίζουν δηµόσιας διεξαγωγής της δίκης. Τέτοια υποχρέωση θεσπίζουν το Βελγικό και Ισπανικό Σύνταγµα. Η Αγγλία ως γνωστό δεν έχει γραπτό Σύνταγµα και συνεπώς δεν τίθεται θέµα. Στις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής η υποχρέωση δηµόσιας διεξαγωγής των ποινικών δικών ενσωµατώθηκε στο Σύνταγµα µε την 6η Τροποποίηση, η οποία όρισε ότι: «σε όλες τις ποινικές διώξεις ο κατηγορούµενος θα απολαµβάνει του δικαιώµατός του για ταχεία και δηµόσια δίκη από αµερόληπτο ορκωτό δικαστήριο της πολιτείας και της περιοχής που φέρεται ότι έχει τελεστεί το έγκληµα». Εκτός όµως από τη διάταξη αυτή η αρχή της δηµοσιότητας διεξαγωγής της δίκης θεωρείται ότι περιλαµβάνεται και στην υποχρέωση του κράτους να διεξάγει σωστή δίκη που θεσπίστηκε µε την 5η και την 14η Τροποποίηση του Συντάγµατος. Τονίζεται µάλιστα ότι η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων είναι ένα από τα προαπαιτούµενα για τη διεξαγωγή ορθής δίκης και ότι αποτελεί εγγύηση εναντίον κάθε προσπάθεια χρησιµοποίησης των δικαστηρίων ως οργάνων καταδίωξης αντιπάλων. γ) Η Σύµβαση της Ρώµης Το άρθρο 6 της Σύµβασης της Ρώµης ορίζει ότι ο καθένας κατά την εκδίκαση των αστικών δικαιωµάτων και υποχρεώσεών του ή των εις βάρος του ποινικών κατηγοριών έχει το δικαίωµα σε δηµόσια και δίκαιη δίκη διαδικασία εντός λογικού χρόνου, ότι η απόφαση πρέπει να απαγγέλλεται δηµόσια και ότι µπορεί να αποκλειστεί το κοινό και ο τύπος από το σύνολο ή µέρος της διαδικασίας σε ορισµένες µόνο περιπτώσεις

6 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 5 πάντως αρκετά περισσότερες από αυτές που προβλέπει το δικό µας Σύνταγµα. Κατά την ερµηνεία των διατάξεων γίνεται δεκτό ότι η δηµοσιότητα διασφαλίζει τη διαδικασία και ενισχύει την εµπιστοσύνη του κοινού στην απονοµή της δικαιοσύνης ότι όµως δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά µέσο για την επιτυχία του σκοπού που επιδιώκει το άρθρο 6 και που είναι η διεξαγωγή σωστής δίκης. Η δηµοσιότητα αφορά µόνο το κοινό και τον τύπο, δεν καλύπτει το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Μπορεί συνεπώς το δικαστήριο να απαγορεύσει την κατά τη διάρκεια της συζήτησης λήψη εικόνων και ήχου χωρίς να προσκόπτει στο άρθρο 6 της Συµβάσεως. Θα ήθελα να αναφέρω ότι και το άρθρο 10 της Συµβάσεως που καθιερώνει την ελευθερία της έκφρασης, δηλαδή τον προφορικό και τον γραπτό λόγο, και που ορίζει ρητά ότι η ελευθερία αυτή µπορεί να υποβληθεί σε περιορισµούς εκτός των άλλων περιπτώσεων για τη διατήρηση του κύρους και της αντικειµενικότητας της δικαιοσύνης. Τονίζεται µάλιστα ότι αυτή η ελευθερία είναι συνυφασµένη µε καθήκοντα και ευθύνες. δ) Αρχή της δηµοσιότητας στο ελληνικό δίκαιο Η αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και της δηµόσιας απαγγελίας των αποφάσεων περιελήφθη σε όλα σχεδόν τα ελληνικά συντάγµατα. Ήδη ο Ρήγας Φεραίος στο σχεδιάγραµµα του πολιτεύµατός του, που διατύπωσε µε τη δηµοσιευθείσα τον Οκτώβριο του 1797 προκήρυξή του, προέβλεπε στο κεφάλαιο περί πολιτικής δικαιοσύνης, ότι οι δηµόσιοι κριτές (δηλ. οι δικαστές) «βουλεύονται και συντυχαίνουν δηµοσίως, λέγουν τη γνώµη τους µεγαλοφώνως». Το Πολιτικό Σύνταγµα της Ελλάδος, που ψήφισε η Τρίτη Εθνική Συνέλευση στην Τροιζήνα το 1927 όρισε στο άρθρο 140 ότι «αι κρισιολογίαι γίνονται δηµοσίως, εκτός οσάκις η δηµοσιότητα είναι εναντίον στη σεµνότητα». Με το Σύνταγµα του 1843 η αρχή της δηµοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων παίρνει τη διατύπωση που ακόµη και σήµερα κατά βάση έχει. Το άρθρο 90 του Συντάγµατος του 1843 όρισε ότι «αι συνεδριάσεις των δικαστηρίων είναι δηµόσιαι, εκτόςαν η δηµοσιότητα ήθελε είσθαι

7 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 6 επιβλαβής εις τα χρηστά ήθη και την κοινήν ευταξίαν, αλλά τότε τα δικαστήρια οφείλουν να εκδίδουν περί τούτου απόφασιν». Στο επόµενο άρθρο ορίζεται ότι η απαγγελία των αποφάσεων γίνεται δηµόσια και µάλιστα χωρίς καµία εξαίρεση. Η διατύπωση αυτή επαναλήφθηκε σχεδόν κατά λέξη στα άρθρα 92 και 93 των Συνταγµάτων των ετών 1864, 1911 και 1952, ενώ στο Σύνταγµα του 1927 η έκφραση «κοινή ευταξία» αντικαταστάθηκε µε τις λέξεις «δηµόσια τάξη». Το άρθρο 93 παράγραφος 2 του ισχύοντος Συντάγµατος ορίζει ότι: «αι συνεδριάσεις παντός δικαστηρίου είναι δηµόσιαι, εκτός αν δι αποφάσεως τούτου κριθεί ότι η δηµοσιότης πρόκειται να είναι επιβλαβής εις τα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προς προστασίαν του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου των διαδίκων». Είναι χαρακτηριστικό ότι οι λόγοι, αναγόµενοι στη δηµόσια τάξη δεν µπορούν πλέον να δικαιολογήσουν τον αποκλεισµό της δηµοσιότητας. Αντίθετα θεσπίστηκε ως νέος λόγος αποκλεισµού της η προστασία του ιδιωτικού και του οικογενειακού βίου. Η εγκατάλειψη, ύστερα από περίπου 150 χρόνια, ενός κριτηρίου, αναγοµένου στο δηµόσιο συµφέρον, στα άτοµα, αντικατοπτρίζει νοµίζω, µαζί µε αρκετές άλλες διατάξεις, τον κατ εξοχήν ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του ισχύοντος Συντάγµατος. Η αρχή και ο κατηγορούµενος αλλά και ο κάθε διάδικος έχει ατοµικό δικαίωµα να αξιώσει µια σωστή δίκη δεν θεσπίζεται ρητά στο Ελληνικό Σύνταγµα. Πιστεύω όµως ότι µπορεί να συναχθεί από ολόκληρη σειρά συνταγµατικών διατάξεων που όλες στοχεύουν ακριβώς στην κατοχύρωση της διεξαγωγής της σωστής δίκης. Στις διατάξεις αυτές εντάσσεται και η διάταξη για τη δηµοσιότητα των συνεδριάσεων. Σηµειωτέον ότι το αµερικανικό Ανώτατο ικαστήριο ρητά χαρακτήρισε το δικαίωµα σε σωστή δίκη ως την πλέον θεµελιώδη από όλες τις ελευθερίες, υποστηρίζεται δε ότι η λειτουργική εξαρτησία των δικαστών, που κυρίως διασφαλίζει αυτό το δικαίωµα, αποτελεί την ειδοποιό διαφορά µεταξύ δηµοκρατίας και τυραννίας.

8 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 7 ε) Η έννοια και ο σκοπός της δηµοσιότητας Η έννοια και ο σκοπός της δηµοσιότητας δεν δηµιούργησαν σοβαρά προβλήµατα. Η γενική άποψη είναι ότι το αίτηµα για δηµοσιότητα ικανοποιείται, όταν στο χώρο που διεξάγεται η δίκη επιτρέπεται ελευθέρως και αδιακρίτως η είσοδος του κοινού, όταν οι πόρτες της αίθουσας είναι ανοικτές για όσους θέλουν να µπουν µέσα και να παρακολουθήσουν τη δίκη. Υποστηρίζεται ότι υπάρχει ατοµικό δικαίωµα του κάθε πολίτη να παρακολουθεί τη δίκη. εν νοµίζω όµως ότι αυτό είναι ορθό. Αν εµποδιστεί η είσοδος του κοινού δεν προσβάλλεται κάποιο ατοµικό δικαίωµα των πολιτών που εµποδίστηκαν. Προσβάλλεται µόνο το δικαίωµα του διαδίκου για δίκαιη δίκη και η δηµοσιότητα, δηλαδή µια συνταγµατικά καθιερωµένη αρχή, η παραβίαση της οποίας έχει τις συνέπειες που προβλέπει ο νόµος. Η αρχή όµως αυτή δεν παραβιάζεται αν η αίθουσα του δικαστηρίου είναι πλήρης. Γιατί έχει ήδη ικανοποιηθεί. Συνεπώς είναι συνταγµατικά αδιάφορο, εάν υπάρχει κι άλλος κόσµος που θέλει να παρακολουθήσει τη δίκη και δεν µπορεί. εν θα έχει έτσι όµως το πράγµα, αν υπήρχε ατοµικό δικαίωµα του κάθε πολίτη να παρακολουθήσει τη δίκη. Γιατί τότε το δικαίωµα αυτό θα προσβαλλόταν, κι αν ακόµα η αίθουσα συνεδριάσεων ήταν γεµάτη και θα έπρεπε να δούµε αν η προσβολή είναι δικαιολογηµένη ή όχι και αν δηµιουργεί ευθύνες της πολιτείας και ποίες. Καταλήγω λοιπόν ότι δεν υπάρχει ατοµικό δικαίωµα του πολίτη για παρακολούθηση της δίκης. Υπάρχει µόνο η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων µε την έννοια που αναφέρθηκα. Αυτά βέβαια δεν νοµιµοποιούν την πολιτεία να διεξάγει δίκες σε τόσο µικρές αίθουσες, ώστε ουσιαστικώς να µην υπάρχει δυνατότητα παρουσίας κοινού. Γιατί στην περίπτωση αυτή υπάρχει παραβίαση της δηµοσιότητας µε όλες τις νοµικές συνέπειες. Από την άλλη όµως µεριά όσο ενδιαφέρουσα και αν είναι µια δίκη για το κοινό, και όσο µεγάλη και αν είναι η προσέλευση των ακροατών, η πολιτεία δεν είναι υποχρεωµένη ούτε τη µεγαλύτερη από τις υπάρχουσες αίθουσες να διαθέσει, ούτε µεγάφωνα ή οθόνες τηλεόρασης να εγκαταστήσει στον περίβολο του

9 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 8 δικαστηρίου. ιαφορετική θα ήταν ίσως η λύση αν δεχόµαστε το δικαίωµα του κάθε πολίτη προς την παρακολούθηση της δίκης. Η συνταγµατική εγγύηση της δηµόσιας διεξαγωγής της δίκης στηρίζεται στην ορθή παρατήρηση ότι κατά κανόνα οι παράγοντες της δίκης (δικαστές, δικηγόροι, µάρτυρες) συµπεριφέρονται πιο υπεύθυνα και συνεπώς επιτελούν ορθότερα το έργο τους, όταν ενεργούν παρουσία ακροατηρίου παρά όταν η δίκη είναι µυστική. Έτσι η δηµοσιότητα συµβάλλει στην καλύτερη διεξαγωγή της δίκης και αυξάνει τις πιθανότητες να εκδοθεί ορθή απόφαση, που αποτελεί ύψιστη επιδίωξη. Η παρακολούθηση των συνεδριάσεων των δικαστηρίων δεν αποτελεί δηµόσιο, ατοµικό, συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα του πολίτη. Ο πολίτης που για έλλειψη χώρου δεν µπορεί να έρθει στην αίθουσα να παρακολουθήσει µια δίκη, δεν θίγεται στα ατοµικά του δικαιώµατα. εν µπορεί συνεπώς να αξιώσει την ενηµέρωσή του για τα συµβαίνοντα στη δίκη κατ άλλο τρόπο. Αλλά και όσοι βρίσκονται στην αίθουσα του δικαστηρίου έχουν δικαίωµα απλά να παρακολουθήσουν την εξέλιξη της δίκης και όχι να συµµετέχουν σε αυτή. Ούτε η δηµοσιότητα ούτε καµία άλλη διάταξη του Συντάγµατος νοµιµοποιεί τους πολίτες να έχουν πρόσβαση στα έγγραφα που διαβάζει το δικαστήριο ή να παίρνουν φωτοαντίγραφα ή µαγνητοφωνηµένες καταθέσεις ή να φωτογραφίζουν το δικαστήριο, τους λοιπούς παράγοντες της δίκης. Η οπτικοακουστική αποτύπωση της δίκης δεν περιλαµβάνεται στην έννοια της δηµοσιότητας και άρα δεν κατοχυρώνεται συνταγµατικά. ικαιούνται βέβαια οι ακροατές των συνεδριάσεων να εξιστορούν ή να µεταφέρουν αυτολεξεί σε τρίτους όσα διαδραµατίστηκαν στη δίκη και να αναπτύσσουν σχετικώς τις απόψεις τους. Αυτή είναι η λεγόµενη «έµµεση δηµοσιότητα» που ισχύει το ίδιο για τον απλό πολίτη και το ίδιο για τον εργαζόµενο στα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Το νόµιµό της έρεισµα δεν είναι τόσο στο άρθρο 93 του Συντάγµατος, όσο στο άρθρο 14 που καθιερώνει την ελευθερία του λόγου και του τύπου. Αλλά ούτε ο τύπος µπορεί να εγκαταστήσει τα πιεστήριά του στην αίθουσα συνεδριάσεων του δικαστηρίου. Η διαχωριστική γραµµή για την ελευθερία του τύπου

10 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 9 τονίζεται µε απόφαση του Αµερικανικού Ανώτατου ικαστηρίου, διήκει κατά µήκος της πόρτας της αίθουσας του δικαστηρίου. Μέσα από την πόρτα και οι δηµοσιογράφοι που παρακολουθούν τη δίκη υπάγονται στην έννοια του κοινού, έχουν τις ίδιες υποχρεώσεις και δικαιώµατα, µε κάποια βέβαια ειδική µεταχείριση που θα τους επιτρέψει να ασκήσουν το συνταγµατικό επίσης κατοχυρωµένο λειτούργηµά τους. Ούτε οι δηµοσιογράφοι έχουν συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα για µηχανική αποτύπωση και µετάδοση στο κοινό της δίκης. Στην έννοια της δηµοσιότητας της δίκης δεν περιλαµβάνεται η ζωντανή παρουσίαση έξω από την αίθουσα του δικαστηρίου, όσων γίνονται µέσα στην αίθουσα αυτή. Το Σύνταγµα κατοχυρώνει την ελευθερία εισόδου στις αίθουσες, δεν κατοχυρώνει όµως δικαίωµα οπτικής ή ηχητικής αποτύπωσης ή οπτικοακουστικής µετάδοσης της δίκης. Αλλά βέβαια δεν απαγορεύει και κάτι τέτοιο. Ούτε η διάταξη περί δηµοσιότητας των συνεδριάσεων ούτε καµία άλλη διάταξη του Συντάγµατος απαγορεύει τη µαγνητοφώνηση της δίκης ή τη µετάδοση από το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση. Ούτε νόµος που να ρυθµίζει ειδικώς τα θέµατα υπάρχει. Κατά το ισχύον λοιπόν νοµικό καθεστώς απόκειται στη διακριτική εξουσία του διευθύνοντος τη συζήτηση, που έχει την ευθύνη για την τήρηση της εξουσίας στο ακροατήριο και για την οµαλή και αδιατάραχτη πορεία της δίκης, αν θα επιτρέψει και µέχρι ποίου σηµείου θα επιτρέψει την οπτική αποτύπωση και τη µετάδοση της δίκης από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. 3. Σύνταγµα και ηµοσιότητα Ι. Η κατοχύρωση της εµπιστοσύνης των πολιτών στην αµερόληπτη απονοµή της δικαιοσύνης από τα δικαστήρια αποτέλεσε τον βασικά δικαιολογητικό λόγο για την εισαγωγή της αρχής της δηµοσιότητας. Ενόψει, δηλαδή, των καταχρήσεων, που λαµβάνουν χώρα υπό το κράτος της ισχύος της παλαιάς µυστικώς διεξαγόµενης εξεταστικής δίκης προκλήθηκε τόσο έντονη αντίδραση στους χρόνους του διαφωτισµού, ώστε η αντίστοιχη επιταγή για δηµοσιότητα των δικών να καθιερώνεται

11 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 10 µε συνταγµατικές διατάξεις και να θεωρείται απαραίτητη αρχή του Κράτους ικαίου. Έτσι, σύµφωνα µε το άρθρο 93, παρ. 2 και 3, εδ. α Σ., οι συνεδριάσεις κάθε δικαστηρίου είναι δηµόσιες και κάθε δικαστική απόφαση απαγγέλλεται σε δηµόσια συνεδρίαση. Σε αντιστοιχία, λοιπόν, µε τις ανωτέρω συνταγµατικές διατάξεις ορίζεται από το άρθρο 329 παρ. 1 εδ. α ότι η επ'ακροατηρίου συζήτηση, καθώς και η απαγγελία της αποφάσεως γίνεται δηµοσίως σε όλα τα ποινικά δικαστήρια και στη συνέχεια προσδιορίζεται η έννοια της δηµοσιότητας, η οποία συνίσταται στο ότι επιτρέπεται σε οποιονδήποτε να παρευρίσκεται ακωλύτως στις συνεδριάσεις. Επειδή, όµως, η παρακολούθηση των ποινικών δικών από νεαρά άτοµα µπορεί να ασκήσει σε αυτά επιβλαβή επιρροή, δεδοµένου ότι κατά τη διάρκειά τους εκτυλίσσονται θλιβερές εικόνες και αναφαίνονται κακίες, ελαττώµατα και ψεύδη, κρίθηκε σκόπιµο να απαγορεύεται η επ'ακροατηρίου παρουσία προσώπων, που δεν έχουν συµπληρώσει σύµφωνα µε την ελεύθερη κρίση του διευθύνοντος τη συζήτηση το 17ο έτος της ηλικίας τους (άρθρο 329, παρ. 1, εδ. β ). Περαιτέρω και για την αντιµετώπιση του προβλήµατος, που δηµιουργείται, όταν πρόκειται για δίκες, οι οποίες είναι πιθανόν να προσελκύσουν µεγαλύτερο από τον συνηθισµένο αριθµό ακροατών, που είναι δυνατόν λόγω ανεπάρκειας του χώρου στον οποίο διεξάγεται η δίκη, να παρακωλύσουν το απρόσκοπτο της διαδικασίας, σύµφωνα µε την παρ. 2 του άρθρου 329, ο πρόεδρος του δικαστηρίου σε συνεννόηση µε τον εισαγγελέα ορίζουν τον αριθµό των εισερχοµένων, οπότε επιτρέπεται η είσοδος αδιακρίτως σε οποιονδήποτε µέχρι να συµπληρωθεί ο αριθµός αυτός µε αυτή τη ρύθµιση αποφεύγεται το µέτρο της εισόδου µε εισιτήρια, το οποίο αφενός οδηγεί σε αντιδηµοκρατικές ανισότητες και αφετέρου προσδίδει θεατρικό χαρακτήρα στις συνεδριάσεις. Εδώ πάντως χρειάζεται να επισηµανθούν οι ακόλουθες προβληµατικές περιπτώσεις: Η κατάληψη της αίθουσας της συνεδριάσεως του δικαστηρίου από άτοµα, τα οποία διάκεινται φιλικά ή εχθρικά έναντι κάποιου από τους διαδίκους (κατηγορούµενο ή πολιτικώς ενάγοντα) ή

12 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 11 «εγκαθέτους» της εξουσίας ή οργανωµένων συµφερόντων. Όπως γίνεται φανερό η δηµοσιότητα σε µια τέτοια περίπτωση ουσιαστικά αποτελεί κενό τύπο, αφού έτσι εµποδίζεται να προσέλθει κάθε άλλος πολίτης εξαιτίας του αδιαχωρήτου. Μολονότι η εξακρίβωση του πότε συντρέχει κάτι τέτοιο είναι δυσχερής, ωστόσο ο πρόεδρος του δικαστηρίου σε συνεννόηση µε τον εισαγγελέα έχει υποχρέωση είτε αυτεπαγγέλτως είτε κατόπιν επισηµάνσεως του σχετικού ατόπου από οποιονδήποτε παράγοντα της διαδικασίας να διατάξει την εκκένωση της αίθουσας από τα άτοµα αυτά και να επιµεληθεί για την ανενόχλητη και χωρίς διακρίσεις είσοδο όσων επιθυµούν να παρευρεθούν. Η διεξαγωγή της διαδικασίας σε αίθουσα µικρής χωρητικότητας, µολονότι στο οικείο δικαστικό κατάστηµα υπάρχουν µεγαλύτερες, µε αποτέλεσµα την αδυναµία εισόδου άλλων πολιτών λόγω του αδιαχωρήτου. Και εδώ είναι προφανές πως ουσιαστικά παραβιάζεται η αρχή της δηµοσιότητας. Το ίδιο φυσικά ισχύει και όταν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διατάσσεται µια τέτοια αλλαγή αίθουσας ή γενικότερα όταν είτε εξαρχής είτε µεταγενέστερα περιορίζεται η δυνατότητα εισόδου στην αίθουσα, µολονότι υπάρχει επαρκής χώρος. Η απαγόρευση εισόδου στην αίθουσα ορισµένων ατόµων µε οποιοδήποτε πρόσχηµα (π.χ. πιθανοί ταραξίες, µη ευπρεπώς ενδεδυµένοι, όσοι εµφανίζονται µε τρόπο που δεν ανταποκρίνεται στην αξιοπρέπεια του δικαστηρίου ή δεν έχουν µαζί την αστυνοµική τους ταυτότητα) προδήλως συνιστά παραβίαση της αρχής της δηµοσιότητας. Η αποβολή από το ακροατήριο, µολονότι αυτός που αποµακρύνεται δεν δηµιούργησε θόρυβο ούτε εκδήλωσε ανυπακοή σε µέτρα που αποφασίσθηκαν ή σε διαταγές που δόθηκαν, επίσης παραβιάζει την αρχή της δηµοσιότητας. ΙΙ. Η δηµοσιότητα, όµως, θα πρέπει να αποκλείεται κατ'εξαίρεση, όταν η παρουσία του κοινού µπορεί να προκαλέσει µεγαλύτερο κακό απ'αυτό, που η δηµοσιότητα επιδιώκει να αποτρέψει. Οι εξαιρετικές αυτές περιπτώσεις, στις οποίες αποκλείεται η δηµοσιότητα, ορίζονται από το ίδιο το Σύνταγµα, εφόσον και η κατοχύρωση της δηµοσιότητας γίνεται από το Σύνταγµα, και είναι οι ακόλουθες:

13 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 12 α. Σύµφωνα µε την παρ. 2 του άρθρου 93 Σ. οι συνεδριάσεις των δικαστηρίων δεν είναι δηµόσιες, αν µε απόφαση του δικαστηρίου κριθεί ότι η δηµοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων. Ενόψει της ανωτέρω διατάξεως και σε συνδυασµό µε την παρ. 1 του άρθρου 330, το δικαστήριο µπορεί να διατάξει τη διεξαγωγή της συζητήσεως ή ενός µέρους της «κεκλεισµένων των θυρών», δηλαδή χωρίς δηµοσιότητα και να αποµακρύνει για τον λόγο αυτό τους ακροατές όταν η δηµόσια συζήτηση πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή συντρέχουν ειδικοί λόγοι για την προστασία του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου των διαδίκων και ιδίως σε δίκη βιασµού, αν η δηµοσιότητα θα έχει ως συνέπεια την ιδιαίτερη ψυχική ταλαιπωρία ή το διασυρµό του θύµατος. Για να αποκλεισθεί, όµως, η δηµοσιότητα σύµφωνα µε τα ανωτέρω, οφείλει το δικαστήριο να ακούσει προηγουµένως τον εισαγγελέα ή τον δηµόσιο κατήγορο και τους διαδίκους και να εκδώσει αιτιολογηµένη απόφαση, την οποία απαγγέλλει σε δηµόσια συνεδρίαση (άρθρο 330, παρ. 2). Πάντως, ο αποκλεισµός της δηµοσιότητας αναφέρεται στις δικαστικές συνεδριάσεις και όχι στις εκδιδόµενες αποφάσεις, οι οποίες πρέπει να απαγγέλλονται δηµοσίως, σύµφωνα µε την επιταγή του εδ. α της παρ. 3 του άρθρου 93 Σ. Εποµένως, τόσο η οριστική απόφαση, που εκδίδεται µετά την «κεκλεισµένων των θυρών» συζήτηση, όσο και οι τυχόν εκδιδόµενες κατά τη διάρκειά της παρεµπίπτουσες αποφάσεις πρέπει να απαγγέλλονται δηµοσίως. β. Σύµφωνα µε την παρ. 3 του άρθρου 96 Σ. οι συνεδριάσεις των ειδικών δικαστηρίων ανηλίκων επιτρέπεται να µη διεξάγονται δηµόσια, αλλά και οι αποφάσεις τους είναι δυνατόννα µην απαγγέλλονται δηµόσια. ηλαδή στα ειδικά δικαστήρια ανηλίκων κρίνεται ότι είναι ορθότερος ο αποκλεισµός της δηµοσιότητας, γιατί έτσι εξασφαλίζεται η απαραίτητη για την εκδίκαση των εγκληµάτων των ανηλίκων «οιονεί οικογενειακή ατµόσφαιρα». Σε εφαρµογή της ανωτέρω συνταγµατικής διατάξεως προβλέπεται από το άρθρο 1 του Ν. 3315/1955 ότι τα δικαστήρια

14 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 13 ανηλίκων συνεδριάζουν «κεκλεισµένων των θυρών» και εκτός από τους διαδίκους, τους συνηγόρους τους και τους επιµελητές ανηλίκων µπορούν να παρίστανται οι γονείς ή οι κηδεµόνες και αντιπρόσωποι της οικείας εταιρίας προστασίας ανηλίκων. 4. Έµµεση ηµοσιότητα Ανακύπτει, περαιτέρω, το ερώτηµα, αν στην έννοια της δηµοσιότητας, όπως ανωτέρω αναπτύχθηκε, περιλαµβάνεται και η αποκαλούµενη «έµµεση δηµοσιότητα», δηλαδή η δηµοσιότητα η οποία λαµβάνει χώρα µέσω του τύπου και γενικότερα από τα µέσα µαζικής επικοινωνίας (π.χ. ραδιόφωνο, τηλεόραση). Εδώ θα πρέπει να γίνει µια βασική διάκριση µεταξύ δηµοσιογραφικής καλύψεως της συνεδριάσεως ή µέρους της και αντίστοιχης ραδιοφωνικής ή τηλεοπτικής ή κινηµατογραφικής καλύψεως. Όσον αφορά την πρώτη περίπτωση ορθότερο είναι να γίνει δεκτό ότι ενόψει της δυνατότητας ευχερέστερης πληροφορήσεως της κοινής γνώµης η δηµοσιότητα εκτείνεται και σ'αυτή. Έτσι, λοιπόν, οι αντιπρόσωποι του τύπου και των µέσων µαζικής επικοινωνίας έχουν δικαίωµα να µεταδίδουν όσα λαµβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια της δηµόσιας συνεδριάσεως µάλιστα θα πρέπει να διευκολύνονται στην αποστολή τους αυτή από το ικαστήριο µε την πρόβλεψη ειδικών θέσεων γι'αυτούς, που να εξασφαλίζουν άµεση αντίληψη όσων διαδραµατίζονται και να τους επιτρέπεται η µαγνητοφώνηση της συνεδριάσεως, ενώ σε περίπτωση προσελεύσεως µεγάλου αριθµού ακροατών επιβάλλεται η κατά προτεραιότητα είσοδός τους. Από την άλλη πλευρά βέβαια η αντίστοιχη δηµοσιογραφική κάλυψη οφείλει να γίνεται µε αυστηρή αντικειµενικότητα, ώστε να αποτρέπεται ο ενδεχόµενος κίνδυνος διαµορφώσεως εσφαλµένων εντυπώσεων αναφορικά µε την ενοχή ή την αθωότητα τον κατηγορουµένου, αλλά και µε απόλυτο σεβασµό στην προσωπικότητα τόσο (κυρίως) του κατηγορουµένου όσο και όλων όσων λαµβάνουν µέρος στη διαδικασία.

15 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ Η δηµοσιότητα στην ποινική δίκη Αντίθετα, αναφορικά µε τη δεύτερη περίπτωση, δηλαδή τη ραδιοφωνική, τηλεοπτική ή κινηµατογραφική αναµετάδοση της συνεδριάσεως ή µέρους τους η επικρατέστερη άποψη δέχεται και ορθά ότι η δηµοσιότητα αυτή είναι ανεπίτρεπτη, «όχι µόνον διότι», όπως παρατηρεί εύστοχα ο Ανδρουλάκης «η µετάδοσις κατ'ανάγκην µεµονωµένων τινών σκηνών ή φάσεων δηµιουργεί διαστρόφους ανακριβείς εντυπώσεις, αλλά και διότι ουδείς των συµµετεχόντων εις την ποινικήν δίκην, προ πάντων δε ο κατηγορούµενος, δύναται να υποχρεωθή όπως λάβη µέρος εις το «show», το οποίον καταντά να είναι αυτή». Ρητά πάντως ρυθµίζεται το ζήτηµα, αφού σύµφωνα µε το άρθρο 28 παρ. 1 και 3 του Ν. 2145/1993 απαγορεύεται η ολική ή µερική µετάδοση από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, καθώς και η κινηµατογράφηση και βιντεοσκόπηση ποινικής δίκης µε ποινή φυλακίσεως τουλάχιστον έξι µηνών και χρηµατική ποινή ενός εκατοµµυρίου µέχρι πενήντα εκατοµµυρίων, εκτός αν επιτραπεί µε απόφαση του δικαστηρίου και εφόσον συµφωνούν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι. Με βάση την ανωτέρω επιχειρηµατολογία θα πρέπει να µην επιτρέπεται και η λήψη φωτογραφιών του κατηγορουµένου, αλλά και όσων άλλων λαµβάνουν µέρος στη διαδικασία. ΙV. Πάντως δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι η δηµοσιότητα µπορεί να λειτουργεί και αρνητικά για τους διαδίκους και ειδικότερα για τον κατηγορούµενο, ιδίως µέσω της ενδεχόµενης προβολής της υποθέσεως από τα µέσα µαζικής επικοινωνίας, επειδή η δηµοσιότητα είναι δυνατόν να επιτείνει την προσωπική ταλαιπωρία τους ή (και) να προκαλέσει σοβαρά προβλήµατα στην οικογενειακή, επαγγελµατική και κοινωνική ζωή τους. Ωστόσο και µολονότι η σχετική επιχειρηµατολογία εναντίον της δηµοσιότητας είναι ασφαλώς αξιοπρόσεκτη θεωρώ υπερβολικές τις προτάσεις για την παντελή κατάργησή της στις περιπτώσεις ελαφράς και µέσης εγκληµατικότητας ή πολύ περισσότερο και σε όλα τα εγκλήµατα εκτός από τα πολιτικά ή εκείνα του τύπου, ανεξάρτητα από το ότι τέτοιες

16 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 15 προτάσεις προσκρούουν στη συνταγµατική κατοχύρωση της αρχής της δηµοσιότητας. Όµως µια ευρύτερη χρήση της αναφερθείσας δυνατότητας αποκλεισµού της δηµοσιότητας, όταν συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου των διαδίκων είναι σκόπιµη και αναγκαία. Βασική αρχή της ποινικής δίκης, µε την οποία επιδιώκεται η εµπέδωση της εµπιστοσύνης των πολιτών στην ορθή και κυρίως την απροσωπόληπτη απονοµή της δικαιοσύνης. ηµοσιότητας υπάρχουν δύο είδη, η άµεση και η έµµεση δηµοσιότητα. Σύµφωνα µε την άµεση δηµοσιότητα επιτρέπεται στον κάθε ενδιαφερόµενο να παρακολουθεί ελεύθερα τις συνεδριάσεις των δικαστηρίων στο ακροατήριο. εν έχει όµως το ίδιο νόηµα η έµµεση δηµοσιότητα. Με αυτήν η ενηµέρωση του πολίτη για τα συµβαίνοντα στα ποινικά ακροατήρια δεν γίνεται απευθείας µε τη ζωντανή συµµετοχή του στο κοινό του ακροατηρίου, αλλά όπως λέει και η λέξη έµµεσα, είτε µε τη µορφή δηµοσιογραφικής καλύψεως από τις στήλες ορισµένης εφηµερίδας είτε µε τη µορφή της τηλεοπτικής ή ραδιοφωνικής µετάδοσης ολόκληρης της δίκης ή αποσπασµάτων αυτής. Η αρχή της δηµοσιότητας είναι συνταγµατικά κατοχυρωµένη στο άρθρο 93 παρ. 2, 3 Συντ., προβλέπεται δε και ρυθµίζεται ειδικότερα στα άρθρα 329 και 330 Κ.Π.. Το ερώτηµα που απασχολεί τη θεωρία και τη νοµολογία είναι αν οι σχετικές ανωτέρω διατάξεις και ειδικά η συνταγµατική διάταξη του άρθρου 93 παρ. 2, 3 καλύπτουν όλες τις µορφές της δηµοσιότητας. Κατά την ορθότερη άποψη πρέπει να αποκλείεται από τη συνταγµατική προστασία της αρχής µόνο η ραδιοτηλεοπτική µετάδοση της δίκης, που της προσδίδει το χαρακτήρα καλλιτεχνικού επεισοδίου. Κατά τα λοιπά η δηµοσιότητα δεν είναι κι αυτή ανεξαίρετη αρχή. Έτσι σε συµφωνία µε τη διάταξη του άρθρου 93 παρ. 2 του Συντ. το άρθρο 330 παρ. 1 του Κ.Π.. επιτρέπει τον αποκλεισµό της δηµοσιότητας, την αποµάκρυνση δηλ. του ακροατηρίου και τη διεξαγωγή της δίκης κεκλεισµένων των θυρών στην περίπτωση κατά την οποία το δικαστήριο κρίνει ότι η δηµόσια συζήτηση θα είναι επιβλαβής για τα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι για την προστασία του

17 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 16 ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου των διαδίκων και ιδίως σε δίκη βιασµού, όταν εκτιµάται ότι η δηµοσιότητα θα έχει ως συνέπεια την ιδιαίτερη ψυχική ταλαιπωρία ή το διασυρµό του θύµατος. Πάντως σε κάθε περίπτωση πριν αποφασισθεί ο αποκλεισµός της δηµοσιότητας πρέπει κατά τη ρητή διάταξη του άρθρου 330 παρ. 2 Κ.Π.. να ακούονται ο εισαγγελέας ή ο δηµόσιος κατήγορος και οι διάδικοι, η δε απόφαση του δικαστηρίου ειδικά αιτιολογηµένη να απαγγέλλεται σε δηµόσια συνεδρίαση, όπως βέβαια και η τελική απόφαση του, έστω και αν η διαδικασία στο ακροατήριο διεξήχθη κεκλεισµένων των θυρών. Κάµψη της αρχής της δηµοσιότητας, απορρέουσα µάλιστα απευθείας από το Σύνταγµα (άρθρο 93 παρ. 3) έχουµε και στις συνεδριάσεις των δικαστηρίων ανηλίκων, επειδή πιθανολογείται ότι η παρουσία του κοινού έχει αρνητικές επιπτώσεις στην προσωπικότητά τους. Στην προστασία των ανηλίκων, από άλλη βέβαια σκοπιά βλέποντας το θέµα, στοχεύει και η διάταξη τον άρθρου 329 παρ. 1 εδ. β Κ.Π.. που επιτρέπει στον διευθύνοντα τη συζήτηση κατά την ελεύθερη κρίση του να απαγορεύει την παρουσία στο ακροατήριο ατόµων, τα οποία δεν έχουν συµπληρώσει το δέκατο έβδοµο έτος της ηλικίας τους. Ειδική τέλος πρόβλεψη υπάρχει στον Κ.Π.. (άρθρο 329 παρ. 2) για τις δίκες εκείνες, οι οποίες λόγω του µεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει η υπόθεση, ενδέχεται να προσελκύσουν ασυνήθιστο πλήθος ακροατών. Σ'αυτή την περίπτωση ο πρόεδρος του δικαστηρίου σε συνεννόηση µε τον εισαγγελέα ορίζουν τον αριθµό των ακροατών, οπότε επιτρέπεται χωρίς διάκριση η είσοδος στον καθένα, ώσπου να συµπληρωθεί αυτός ο αριθµός. Βλ. σχετ. ηµητράτου, Προβλήµατα δηµοσιότητας στην ποινική δίκη, ΝοΒ 1991, σελ. 342 επ., Γ. Καλφέλη, Η δηµοσιότητα στην ποινική δίκη, Θεσ/νίκη Απονοµή της ποινικής δικαιοσύνης και ΜΜΕ Εποµένως πρέπει να αποφεύγουν χαρακτηρισµούς, σχόλια ή κρίσεις σχετικά µε την ενοχή του έως την έκδοση αµετάκλητης δικαστικής απόφασης. Ένα από τα πιο δυσχερή προβλήµατα του Ποινικού

18 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 17 ικονοµικού ικαίου συνιστά το πρόβληµα των σχέσεων της Ποινικής ίκης µε τα Μέσα Ενηµέρωσης. Επειδή εδώ ακριβώς συγκρούονται διαφορετικές και αντίθετες έννοµες αξίες, που προστατεύονται µάλιστα µε αυξηµένης ισχύος διατάξεις. Έτσι: α) Από τη µια πλευρά ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου, που αποτελεί όπως ήδη αναπτύχθηκε υπέρτερη συνταγµατική αρχή, επιβάλλει περαιτέρω µεταξύ άλλων και το τεκµήριο της αθωότητας, το οποίο αξιώνει την αντιµετώπιση κάθε κατηγορουµένου προσώπου ως αθώου έως την αµετάκλητη απόδειξη της ενοχής του. Αυτό σηµαίνει εποµένως ότι και τα µέσα ενηµέρωσης πρέπει να σέβονται την προσωπικότητα όπως άλλωστε συνάγεται και από τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 5 Σ., µε την οποία κατοχυρώνεται το δικαίωµα κάθε ανθρώπου να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και του συγκεκριµένου προσώπου, που φέρεται πως τέλεσε ορισµένο έγκληµα. β) Είναι περαιτέρω φανερό ότι και η συνταγµατικά επίσης προστατευόµενη δικαστική ανεξαρτησία τίθεται σε κίνδυνο από την προβολή του εγκλήµατος και του φερόµενου ως δράστη κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να διαµορφώνεται αντίστοιχη δυσµενής ή ευµενής ατµόσφαιρα. ηλαδή εδώ προσβάλλεται και µάλιστα µερικές φορές βάναυσα η εύστοχα αποκαλούµενη «εσωτερική ανεξαρτησία» του δικαστή, δηλαδή η διαµόρφωση της δικανικής του πεποίθησης ελεύθερα και ανεπηρέαστα από οποιαδήποτε εξωτερική παρέµβαση. Μόνο τότε η διαµορφούµενη δικανική πεποίθηση αποτελεί προϊόν της φωνής της συνείδησής του και της απροσωπόληπτης εκτίµησης των πραγµατικών γεγονότων της αξιοπιστίας των µαρτύρων και της αξίας των άλλων αποδείξεων, όπως ακριβώς επιτάσσει η αρχή της ηθικής απόδειξης, σύµφωνα µε το άρθρο 177. Αν λοιπόν ο δικαστής και πολύ περισσότερο ο ένορκος, δηλαδή ο λαϊκός δικαστής βοµβαρδίζεται µε µηνύµατα, που αφορούν την ενοχή ή αθωότητα του κατηγορουµένου είναι ευνόητο πως πολύ δύσκολα θα µείνει ανεπηρέαστος κατά τον

19 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 18 σχηµατισµό της πεποίθησής του. Όσο περισσότερο µια ποινική υπόθεση συγκεντρώνει το ενδιαφέρον µέσων ενηµέρωσης µε οποιαδήποτε τοποθέτηση δηλαδή είτε υπέρ είτε κατά του κατηγορουµένου τόσο λιγότερο µπορεί να αναµένεται δίκαιη απόφαση. Εδώ µάλιστα χρειάζεται να επισηµανθεί µε ιδιαίτερη προσοχή και η αυξηµένης τυπικής ισχύος διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 10 Ε.Σ..Α. που επιτρέπει την πρόβλεψη διατυπώσεων, όρων, περιορισµών, και κυρώσεων κατά την άσκηση του δικαιώµατος της ελευθερίας της έκφρασης και ειδικότερα µετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών σχετικά µια εκκρεµή ποινική δίκη κατά τρόπο που να επηρεάζει τη διαµόρφωση της κρίσης αυτής. γ) Παράλληλα, παραβιάζεται και η αρχή της δίκαιης διεξαγωγής της δίκης, εφόσον η δηµιουργία ενός κλίµατος είτε υπέρ είτε κατά του κατηγορουµένου ενδέχεται να επηρεάσει (έστω και υποσυνείδητα) τη δικανική πεποίθηση του δικαστή προς τον αντίστοιχο προσανατολισµό των Μέσων Ενηµέρωσης. Η επισήµανση αυτή οδήγησε στην υποβολή της πρότασης ότι σε περιπτώσεις εκτενούς προβολής µιας δίκης από τα Μέσα Ενηµέρωσης επιβάλλεται η αναστολή της λόγω συνδροµής δικονοµικού κωλύµατος. Ωστόσο η ανωτέρω θέση προκαλεί ζωηρή αµφισβήτηση, επειδή έτσι η πορεία µιας δίκης εξαρτάται ή φαίνεται να εξαρτάται από την ενδεχόµενη (και γιατί όχι σκόπιµη) προβολή της από τα Μέσα Ενηµέρωσης, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση µε την ανεξαρτησία του δικαστή και την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Όµως ανεξάρτητα από την πραγµατική δυσχέρεια αντιµετώπισης του άτοπου αυτού φαινοµένου δεν παύει να υφίσταται µια παραβίαση της αρχής της δίκαιης δίκης, η εξασφάλιση της οποίας αποτελεί θεµελιώδη υποχρέωση των κρατικών εν γένει οργάνων και ιδίως των οργάνων απονοµής της δικαιοσύνης. Έτσι π.χ. θα ήταν σκόπιµη η αναβολή της δίκης σε µεταγενέστερο χρόνο, ώστε να αµβλυνθεί (ενδεχοµένως) το υπερβολικό ενδιαφέρον των Μ.Ε. ή η παραποµπή σε οµοιόβαθµο δικαστήριο άλλης πόλης, που ίσως θα δυσχέραινε την άµεση παρακολούθηση των παραγόντων της δίκης από τα Μ.Ε.

20 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 19 δ) Ωστόσο από την άλλη πλευρά, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι και η ελευθερία του τύπου αποτελεί θεµελιώδη ελευθερία, η οποία επίσης προστατεύεται συνταγµατικά (άρθρο 14 Σ.). Στα πλαίσια ακριβώς αυτής της ελευθερίας γίνεται δεκτό ότι το κοινό έχει αξίωση ενηµέρωσης, αφού διαφορετικά «καθένας», όπως ορίζεται στην παρ. 1 του άρθρου 5 Σ., δεν θα µπορεί εύκολα να ασκήσει το κατοχυρωµένο περαιτέρω από την ανωτέρω συνταγµατική διάταξη δικαίωµα συµµετοχής του στην κοινωνική, οικονοµική ή και πολιτική ζωή της χώρας ή το επίσης κατοχυρωµένο συνταγµατικά από το άρθρο 51 παρ. 3 εκλογικό του δικαίωµα και αντίστοιχα ο τύπος έχει δικαίωµα πληροφόρησης του κοινού, το οποίο εκτείνεται και στη ραδιοτηλεόραση. ε) Εδώ επίσης πρέπει να προστεθεί ότι σύµφωνα µε την παρ. 2 του άρθρου 93 του Συντάγµατος οι συνεδριάσεις κάθε δικαστηρίου άρα και του ποινικού είναι δηµόσιες, «εκτός αν το δικαστήριο κρίνει µε απόφασή του ότι η δηµοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων». Κατά συνέπεια η αρχή της δηµοσιότητας αποτελεί θεµελιώδη αρχή της ποινικής δίκης. Όσον αφορά την κύρια διαδικασία στο ακροατήριο και από αυτήν απορρέει η επονοµαζόµενη «έµµεση δηµοσιότητα», αυτή δηλαδή που πραγµατοποιείται από τα µέσα ενηµέρωσης. Η δικαιολογητική βάση αυτής της δηµοσιότητας οφείλεται προφανώς στην εύλογη καταρχάς σκέψη ότι, αφού «καθένας» κατά κανόνα µπορεί να παρακολουθεί ανεµπόδιστα τις συνεδριάσεις των συζητήσεων στο ακροατήριο και τις απαγγελίες των αποφάσεων των ποινικών δικαστηρίων, και τα µέσα ενηµέρωσης πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να µεταφέρουν στον καθένα, όσα διαδραµατίζονται κατά την αντίστοιχη συζήτηση κάθε ποινικής υπόθεσης στο ακροατήριο. στ) Από όλα όσα ανωτέρω εκτέθηκαν, µπορούν να συναχθούν τα ακόλουθα συµπεράσµατα. Είναι ανεπίτρεπτη κάθε αναφορά σχετικά µε την ενοχή ή αθωότητα κάθε κατηγορουµένου, εφόσον µε αυτήν υποδηλώνεται έστω και

21 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 20 έµµεσα οποιαδήποτε άποψη υπέρ ή εναντίον του κατά τη διάρκεια της εκκρεµοδικίας της αντίστοιχης ποινικής διαδικασίας και έως την αµετάκλητη περάτωσή της. Ακόµα και η δηµοσίευση φωτογραφιών ή η µετάδοση εικόνων, µε τις οποίες εµφανίζεται ο κατηγορούµενος συµπαθής ή αντιπαθής στην κοινή γνώµη πρέπει να αποφεύγεται. Γενικότερα µάλιστα είναι ανεπίτρεπτη κάθε αναφορά στο πρόσωπο οποιουδήποτε λαµβάνει µέρος στην ποινική διαδικασία, εφόσον µε αυτή θίγεται η προσωπικότητά του. Η αξίωση ενηµέρωσης του κοινού και το δικαίωµα πληροφόρησής του από τα µέσα ενηµέρωσης πρέπει ενόψει µάλιστα και της αρχής της δηµοσιότητας στο ακροατήριο να ικανοποιείται, αλλά µόνο µέσα σε αυστηρά οριζόµενα πλαίσια, ώστε να αποτρέπεται τόσο η προσβολή της προσωπικότητας κάθε συγκεκριµένου ατόµου, που συµµετέχει µε οποιοδήποτε τρόπο στη διαδικασία απονοµής της ποινικής δικαιοσύνης και ιδιαιτέρως του κατηγορουµένου, όσο και η εσωτερική ανεξαρτησία του δικαστή. 7. Η δηµοσιότητα στη διοικητική δίκη Το κράτος δικαίου και ιδιαίτερα οι αρχές της βεβαιότητας του δικαίου και της χρηστής διοίκησης επιβάλλουν τη δηµοσιότητα της διοικητικής πράξης. Μορφές δηµοσιότητας είναι η δηµοσίευση και η κοινοποίηση. Η δηµοσίευση των διοικητικών πράξεων ενεργείται µε καταχώρισή τους στην Εφηµερίδα της Κυβέρνησης. Με νοµοθετικές όµως ρυθµίσεις µπορεί να προβλέπονται άλλοι τρόποι δηµοσίευσης, αντί για την καταχώριση αυτή, εφόσον είναι πρόσφοροι (ΣτΕ 2999/1988, 488/1991), όπως π.χ. ο τύπος, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, τοιχοκολλήµατα, µεγάφωνα, ή και παράλληλα προς αυτήν. Σύµφωνα µε το άρθρο 35 παρ. 1 του Συντάγµατος τα διατάγµατα δηµοσιεύονται οπωσδήποτε στην ΕτΚ. Οι κανονιστικές πράξεις των νοµαρχών δεν δηµοσιεύονται στην ΕτΚ, αλλά σε µια τουλάχιστον εφηµερίδα της έδρας

22 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 21 ή της περιφέρειας του νοµού και καταχωρίζονται σε ειδικό σχετικό βιβλίο ή φάκελο που τηρείται στη νοµαρχία και είναι προσιτός στο κοινό (Ν. 301/1976, άρθρο 2 παρ. 1β και άρθρο 3 παρ. 1, /µα 374/1976, 743/1984). Οι δηµοσιευτέες ατοµικές πράξεις των νοµαρχών δηµοσιεύονται στην ΕτΚ. Επειδή κάθε κανονιστική διοικητική πράξη πρέπει να δηµοσιεύεται, δεν µπορεί το νοµοθετικό όργανο να αποκλείσει ορισµένη κατηγορία κανονιστικών πράξεων από οποιαδήποτε δηµοσιότητα (ΣτΕ 2411/1981, 4270/1988, ΑΠ 754/1978). Έχει δε νοµολογηθεί, ότι δεν αντίκειται στο σύνταγµα, η νοµοθετική ρύθµιση (άρθρο 2 παρ. 2 του Ν. 301/1976), η οποία προβλέπει τη µη δηµοσίευση κανονιστικών πράξεων, όπως εκείνες που αναφέρονται στη διάρθρωση, σύνθεση και τον εξοπλισµό των ενόπλων δυνάµεων, όταν υπάρχει κίνδυνος να προκληθεί βλάβη στην εθνική άµυνα της χώρας (ΣτΕ 2153/1978, 4250/1980). Σύµφωνα µε τη συνταγµατική διάταξη του άρθρου 35 παρ. 1 όλες οι πράξεις του Προέδρου της ηµοκρατίας πρέπει να δηµοσιεύονται. Η δηµοσίευση στην Εφηµερίδα της Κυβέρνησης καθώς και η προσυπογραφή είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για την ισχύ και την εκτέλεση των πράξεων του Προέδρου της ηµοκρατίας. Το ίδιο άρθρο στην παράγραφο 2 εξαιρεί ορισµένες πράξεις από την προσυπογραφή, όχι όµως και από τη δηµοσίευση. Ειδικότερα τη δηµοσίευση των διαγγελµάτων ορίζει ρητά η διάταξη του άρθρου 44 παρ. 3 τον συντάγµατος. Κοινοποίηση είναι η ατοµική γνωστοποίηση τον κειµένου της διοικητικής πράξης στους αποδέκτες και άλλους θιγοµένους από αυτήν. Στις γενικές διοικητικές πράξεις, όπου οι συγκεκριµένοι αποδέκτες δεν είναι εκ των προτέρων γνωστοί, αρκεί συνήθως η δηµοσίευση, αν και δεν απαιτείται η δηµοσίευσή τους στην Εφηµερίδα της Κυβέρνησης. Όπου απαιτείται δηµοσίευση, η πράξη δεν υπάρχει νοµικώς πριν από τη δηµοσίευση. Η αίτηση ακυρώσεως εναντίον µιας αδηµοσίευτης πράξης απορρίπτεται ως απαράδεκτης (ΣτΕ 1642/1967), εκτός αν η διοίκηση εφάρµοσε ήδη την πράξη. Χρόνος της δηµοσίευσης λογίζεται η ηµεροµηνία που φέρει το φύλλο της ΕτΚ, όπου δηµοσιεύθηκε η πράξη.

23 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 22 Σε πολλές περιπτώσεις, η πραγµατική κυκλοφορία του φύλλου της ΕτΚ δεν συµπίπτει µε την ηµεροµηνία του, αλλά ακολουθεί µετά από πολλές ηµέρες. Συνεπώς η δηµοσίευση θεωρείται ότι έγινε την ηµέρα που το φύλλο πραγµατικά κυκλοφόρησε σύµφωνα µε σχετική βεβαίωση τον Εθνικού Τυπογραφείου (ΣτΕ 2314/1972). Το Συµβούλιο της Επικρατείας δέχεται, ότι η παράλειψη της κοινοποίησης, στον ιδιώτη ή η ελλιπής κοινοποίηση ασκεί επιρροή στην έναρξη της προθεσµίας προσβολής της επί ακυρώσει, χωρίς όµως να θίγει το κύρος της πράξης ή την εκτελεστότητά της και όταν ακόµη επιβάλλεται ειδικώς από τον νόµο, γιατί η κοινοποίηση δεν αποτελεί στοιχείο της πράξης, αλλά µέσο γνωστοποίησή της που ακολουθεί την τελείωσή της. Η νοµολογία αυτή είναι έντονα προβληµατική, όταν πρόκειται για ατοµικές διοικητικές πράξεις, γιατί η εκτέλεσή τους πριν από την ατοµική τους γνωστοποίηση στον θιγόµενο ιδιώτη δεν εναρµονίζεται µε το κράτος δικαίου. Στην αρχή αυτή ανταποκρίνεται το ισχύον δίκαιο ορίζοντας ότι η εκτέλεση των κατά τον νόµο δηµοσιευτέων στην ΕτΚ πράξεων δεν µπορεί να διεξαχθεί πριν από τη δηµοσίευσή τους.

24 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 23 Β ΜΕΡΟΣ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ 1. Η οπτικοακουστική µετάδοση των δικών α) Η εξέλιξη στις διάφορες χώρες Αυτό είναι λοιπόν το νοµικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η δυνατότητα µηχανικής αποτύπωσης και οπτικοακουστικής µετάδοσης των δικών. Το Σύνταγµα µεν δεν ρυθµίζει το θέµα, ο δε νόµος το αφήνει στη διακριτική ευχέρεια του διευθύνοντος τη συζήτηση. Η ανάπτυξη που θα ακολουθήσει έχει σκοπό να φωτίσει, όσο γίνεται, το πρόβληµα από την ουσιαστική του πλευρά. Πρέπει ή δεν πρέπει να επιτρέπεται κάτι τέτοιο; Η έκθεση των διαφόρων απόψεων µπορεί να χρησιµεύσει είτε για να δοθεί η ορθότερη δυνατή νοµοθετική λύση στο πρόβληµα, είτε ως οδηγός για την κρίση του διευθύνοντος τη συζήτηση, όταν του ζητείται η άδεια για τη µηχανική αποτύπωση ή την τηλεοπτική παρουσίαση της δίκης. Γι'αυτό θα σας εκθέσω αφενός µεν τι ισχύει σε διάφορες χώρες του κόσµου, αφετέρου δε ποια επιχειρήµατα προβάλλονται υπέρ της µιας ή της άλλης απόψεως. Πρώτα λοιπόν πως έχει το ζήτηµα της οπτικοακουστικής µετάδοσης των δικών σε διάφορα κράτη. 1. Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής. Κατά τις τρεις πρώτες δεκαετίες τον αιώνα µας, η παρουσία φωτορεπόρτερς, κινηµατογραφιστών και συνεργείων ζωντανής ραδιοφωνικής µετάδοσης της διαδικασίας ήταν αρκετά συχνό φαινόµενο στις αίθουσες των αµερικάνικων δικαστηρίων. Μάλιστα το έτος 1917 αναφέρεται και η πρώτη διαµαρτυρία σχετικώς, που όµως δεν αφορούσε καθ'εαυτή τη χρήση της κάµερας στις αίθουσες των δικαστηρίων, αλλά το γεγονός ότι δικαστής στο Illinois διέκοψε τη διαδικασία για να ληφθούν φωτογραφίες και κινηµατογραφική ταινία. Το

25 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ ραδιοφωνικός σταθµός τον Σικάγου µετέδωσε ολόκληρη την ακροαµατική διαδικασία σε µια δίκη που είχε προκαλέσει αίσθηση, αυτό δε επαναλήφθηκε το 1927 µε τον ίδιο πάλι δικηγόρο, ως υπερασπιστή. Στα µέσα της δεκαετίας τον τριάντα η απαγωγή και δολοφονία τον µικρού γιου του διάσηµου αµερικανού αεροπόρου Lindberg προκαλεί βαθύτατη συγκίνηση στην παγκόσµια κοινή γνώµη. Η κάλυψη από τον Τύπο και το ραδιόφωνο της δίκης τον φεροµένου ως απαγωγέα και δολοφόνου Bruno Hauptmann πήρε διαστάσεις χωρίς προηγούµενο και θεωρήθηκε ότι συνέβαλε στην εκδήλωση φαινοµένων υστερίας στην αµερικάνικη κοινή γνώµη. Ο Hauptmann καταδικάστηκε. Με την έφεσή του προέβαλε κυρίως ότι ο Τύπος και το ραδιόφωνο προκατέλαβαν την κοινή γνώµη και τους ενόρκους και του στέρησαν το δικαίωµά του για σωστή δίκη. Η µοµφή στρεφόταν έµµεσα και κατά του δικαστηρίου που επέτρεψε τέτοια εκτενή κάλυψη. Το εφετείο της πολιτείας New Jersey απέρριψε µε συνοπτική αιτιολογία την αίτηση. Εντούτοις ο νοµικός κόσµος των Ηνωµένων Πολιτειών διακατείχετο από την αντίληψη ότι είχε γίνει κατάχρηση της ελευθερίας του Τύπου και του ραδιοφώνου σε βάρος των δικαιωµάτων του κατηγορούµενου, η αντίληψη δε αυτή οδήγησε την ένωση των ικηγορικών Συλλόγων της Αµερικής (American Bar Association) να περιλάβει το 1937 στους κανόνες ικαστικών Ηθών και τον κανόνα αριθ. 35, που προέβλεπε ότι: «Η διαδικασία στα δικαστήρια πρέπει να διεξάγεται µε την αρµόζουσα αξιοπρέπεια και σεβασµό. Η λήψη φωτογραφιών στην αίθουσα του δικαστηρίου κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης θεωρείται ότι µειώνουν την αναγκαία σοβαρότητα της διαδικασίας, υποβαθµίζουν το δικαστήριο και δηµιουργούν εσφαλµένες εντυπώσεις στο κοινό, δεν θα έπρεπε δε να επιτρέπονται». Παρά το τεράστιο κύρος της ένωσης των Αµερικανικών ικηγορικών Συλλόγων ο κανόνας αυτός δικαστικού ήθους δεν έγινε παντού αποδεκτός. Ορισµένες πολιτείες, µεταξύ των οποίων και το Texas, εξακολουθούν να επιτρέπουν την ραδιοφωνική και αργότερα τηλεοπτική κάλυψη των δικών. Το 1964 το δικαστήριο του Texas καταδίκασε έµπορο για απάτη και η καταδίκη επικυρώθηκε από το εφετείο. Η δίκη, ιδίως κατά το προκαταρκτικό της

26 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 25 στάδιο, έτυχε, παρά τις αντιρρήσεις του κατηγορουµένου, ευρύτατης τηλεοπτικής κάλυψης. Ο κατηγορούµενος προσέφυγε στο Ανώτατο Οµοσπονδιακό ικαστήριο, υποστηρίζοντας ότι στερήθηκε έτσι του δικαιώµατός του για σωστή δίκη (fair trial). Το ικαστήριο µε ψήφους 5 έναντι 4 δέχτηκε την αίτηση και ακύρωσε την καταδίκη. Τέσσερα µέλη του δικαστηρίου υποστήριξαν ότι η τηλεοπτική και ραδιοφωνική µετάδοση της δίκης προσβάλλει καθ'εαυτή (per se) το δικαίωµα για σωστή δίκη, ένα µέλος υποστήριξε ότι το δικαίωµα αυτό προσβλήθηκε στη συγκεκριµένη περίπτωση και 4 τάχθηκαν υπέρ απορρίψεως της αίτησης. Το 1972 η Ένωση των Αµερικανικών ικηγορικών Συλλόγων επανέλαβε τον κανόνα για τη µη ραδιοφωνική και τηλεοπτική κάλυψη των δικών. Παρά ταύτα οι πολιτείες της Αµερικής, η µία µετά την άλλη, επέτρεπαν τις κάµερες στις αίθουσες των δικαστηρίων, βάσει κανόνων που διατύπωναν τα Ανώτατα Πολιτειακά ικαστήρια. Το ζήτηµα της συνταγµατικότητας της τηλεοπτικής κάλυψης των ικών επανήλθε στο Ανώτατο ικαστήριο, ύστερα από προσφυγή δύο αστυνοµικών τον Μαϊάµι, που είχαν καταδικαστεί για σοβαρές κλοπές και υποστήριζαν ότι η παρουσία της τηλεόρασης στη δίκη τους ήταν αντίθετη µε το Σύνταγµα. Το ικαστήριο οµόφωνα απέρριψε την αίτηση, δέχτηκε ότι δεν αντίκειται στο Σύνταγµα η τηλεοπτική κάλυψη των δικών, έκτοτε δε δεν επέτρεψε τη συζήτηση άλλης αίτησης για το θέµα αυτό. Το 1979 η πλειοψηφία των αντιπροσώπων των δικηγορικών συλλόγων απέρριψε πρόταση κατάργησης του κανόνα απαγόρευσης της τηλεόρασης στα δικαστήρια, το 1982 όµως, υπό την πίεση των πραγµάτων (38 πολιτείες ήδη επέτρεπαν την τηλεοπτική κάλυψη των δικών) αποφάσισε ότι έπρεπε να αφεθεί στα πολιτειακά δικαστήρια να θεσπίσουν κανόνες, βάσει των οποίων θα επιτρεπόταν αυτή η κάλυψη. Κατά το τέλος τον 1990, 45 πολιτείες επέτρεπαν την τηλεόραση στα πολιτειακά δικαστήρια υπό διάφορους όρους ιδίως σύµφωνη γνώµη του κατηγορουµένου αρκετές επέτρεπαν µόνο στα εφετεία, όπου δεν γίνεται εξέταση µαρτύρων.

27 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 26 Αντίθετα, στα οµοσπονδιακά δικαστήρια οι κανόνες της ποινικής διαδικασίας, του έτους 1944, απαγορεύουν τη φωτογράφηση κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, η δε σύνοδος των ικαστών του έτους 1962 υιοθέτησε απόφαση απαγόρευσης της τηλεόρασης τόσο στις αίθουσες των δικαστηρίων όσο και στο γύρω χώρο. Η απόφαση αυτή επαναλήφθηκε και κατά τη σύνοδο τον έτους 1984, ήτοι σε µια εποχή που όλες σχεδόν οι πολιτείες επέτρεπαν την τηλεόραση στα πολιτειακά δικαστήρια, οι δικηγόροι είχαν άρει τις αντιρρήσεις τους και η συνταγµατικότητα της οπτικοακουστικής κάλυψης των δικών δεν αµφισβητείτο πλέον. 2. Αγγλία. Με το άρθρο 41 του νόµου για την ποινική δικαιοσύνη (Criminal Justice Act) του έτους 1925 θεσπίστηκε απαγόρευση λήψεως φωτογραφιών κατηγορουµένων, δικαστών κλπ. στις αίθουσες των δικαστηρίων και στους γύρω χώρους. Η απαγόρευση θεωρήθηκε αυτονόητα ότι ισχύει και για την κινηµατογραφική και τηλεοπτική λήψη εικόνων. Επίσης µε το άρθρο 9 του νόµου περί καταφρόνησης του δικαστηρίου του 1981 (Contempt of the Courts Act) απαγορεύτηκε η ηχητική αποτύπωση των δικών, εκτός αν πρόκειται να βοηθήσει στη σύνταξη των γραπτών επίσηµων πρακτικών. Το 1988 η Επιτροπή ηµοσίων Σχέσεων του ικηγορικού Συµβουλίου ανέθεσε σε τριµελή οµάδα εργασίας τη µελέτη του προβλήµατος. Σχολιάζοντας την ανάθεση και δtαισθανόµενος ίσως το αποτέλεσµα ο πρώην λόρδος Καγγελάριος Hailsham προειδοποίησε ότι η τηλεόραση θα µεταβάλλει την εικόνα της δίκης και είναι δυνατόν να επηρεάσει την απονοµή της δικαιοσύνης. Το Μάιο του 1989 η οµάδα εργασίας του.σ. παρέδωσε την εισήγησή της. Τασσόταν υπέρ της µετάδοσης των δικών από την τηλεόραση, ύστερα από αίτηση του ενδιαφεροµένου τηλεοπτικού οργανισµού και υπό τη διακριτική πάντοτε εξουσία τον αρµόδιου δικαστή, πρότεινε την εφαρµογή δοκιµαστικών προγραµµάτων διετούς διάρκειας, τη δηµιουργία συµβουλευτικής επιτροπής και την έκδοση σχετικών κατευθυντήριων οδηγιών.

28 Η ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΙΚΗΣ σελ. 27 Το Φεβρουάριο του 1990 ο.σ., αποδέχτηκε οµόφωνα την εισήγηση και αποφάσισε να επιδιώξει τη σχετική νοµοθετική µεταβολή. Από ό,τι γνωρίζω δεν έχει δοθεί συνέχεια στην πρωτοβουλία αυτή. 3. Γερµανία. Το άρθρο 169 του Οργανισµού των ικαστηρίων, που θεσπίζει την δηµοσιότητα των συνεδριάσεων, ορίζει στο δεύτερο εδάφιό του ότι δεν επιτρέπονται ηχοληψίες, ούτε κινηµατογραφικές ή τηλεοπτικές απεικονίσεις της διαδικασίας µε σκοπό τη δηµόσια προβολή τους ή τη δηµοσίευση του περιεχοµένου τους, αδιαφόρως αν πρόκειται για ποινικές ή πολιτικές δίκες. Υποστηρίζεται στη γερµανική επιστήµη, ότι η απαγόρευση υπηρετεί την ανεύρεση της αλήθειας και έχει ως σκοπό να προστατεύσει όχι µόνο τα συµφέροντα των διαδίκων, αλλά και το ίδιο το δικαστήριο από τον να καταστεί θύµα διαδεδοµένων προκαταλήψεων και προσδοκιών. Η απαγόρευση ισχύει τόσο κατά τη διάρκεια της διαδικασίας όσο και κατά τη δηµοσίευση της αποφάσεως, δεν ισχύει όµως στα διαλείµµατα. 4. Γαλλία. Η χρήση µέσων οπτικής ή ηχητικής αποτύπωσης της επ'ακροατηρίου ποινικής διαδικασίας απαγορεύεται µε απειλή χρηµατικής ποινής. Ο πρόεδρος όµως του κακουργιοδικείου µπορεί να επιτρέψει τη µαγνητοφώνηση υπό τον έλεγχό του και µε µοναδικό σκοπό οι µαγνητοφωνήσεις να χρησιµοποιηθούν είτε από το ίδιο το κακουργιοδικείο, είτε από το αναιρετικό, είτε σε περίπτωση αναιρέσεως, από το δικαστήριο της παραποµπής, στην περίπτωση όµως αυτή µόνο για να ακουσθούν οι καταθέσεις µαρτύρων που δεν µπορούν να εµφανισθούν στο δικαστήριο. Με νόµο της 11 Ιουλίου του 1985 ορίσθηκε ότι µπορεί υπό προϋποθέσεις να επιτραπεί η οπτικοακουστική αποτύπωση της δίκης για την ίδρυση ιστορικού αρχείου της δικαιοσύνης. Η αναµετάδοση των ταινιών αυτών είναι τελείως ελεύθερη µόνο µετά πάροδο 50 ετών. Προηγουµένως µπορεί να τις συµβουλεύονται, εν όλω ή εν µέρει, µόνο ύστερα από έγκριση όσοι ενδιαφέρονται για λόγους ιστορικούς ή επιστηµονικούς. Προκειµένου όµως για εγκλήµατα κατά της