Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Συγκίνηση

Transcript

1 Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Συγκίνηση

2 Εισαγωγικά Η συγκίνηση είναι μία γνωστική διεργασία ή μία αυθύπαρκτη διεργασία, ανεξάρτητη από τη σκέψη και με δικούς της κανόνες; Lazarus vs Zajonc Κατά τον Lazarus (1991), ο οποίος συντάσσεται με τον Αριστοτέλη, τα συναισθήματα είναι εκείνα που αλλάζουν την ψυχική μας κατάσταση και διαφοροποιούν τις κρίσεις μας Ο Zajonc (1984) πιστεύει ακριβώς το αντίθετο από αυτό που προτείνει ο Lazarus. Ότι, δηλαδή, ακριβώς επειδή τα συναισθήματα επηρεάζουν τη σκέψη, προηγούνται ως υποκινητές της ανθρώπινης συμπεριφοράς και αποτελούν μία αυθύπαρκτη ξεχωριστή λειτουργία. Η γνωστική προσέγγιση αναφέρεται στα αίτια της συγκίνησης ή στα επακόλουθά της; 2

3 Όροι και ορισμοί (1) Η έννοια συγκίνηση αντιστοιχίζεται με την αγγλική λέξη emotion, σύμφωνα με την ετυμολογική προέλευση και των δύο όρων (συν-κίνηση, e-motion). Και οι δύο λέξεις, ελληνική και αγγλική, παραπέμπουν στην κινητοποίηση του οργανισμού, δηλαδή, σε μία ετοιμότητα για δράση που θεωρείται βασική ιδιότητα της συγκίνησης σε όλους τους ορισμούς και σε όλα τα θεωρητικά μοντέλα περί συγκίνησης που έχουν διατυπωθεί.

4 Όροι και ορισμοί (2) Οι περισσότεροι ορισμοί της έννοιας συγκίνηση περιλαμβάνουν την ετοιμότητα του οργανισμού να δράσει, δηλαδή, μία εσωτερική κινητοποίηση, η οποία προκύπτει από ένα σύνθετο σύστημα αλληλεπιδράσεων μεταξύ υποκειμενικών και αντικειμενικών παραγόντων. Οι αλληλεπιδράσεις αυτές διαμεσολαβούνται από νευρωνικά και ορμονικά συστήματα τα οποία: προκαλούν συναισθηματικές εμπειρίες, όπως αισθήματα διέγερσης, ευχαρίστησης ή δυσαρέσκειας, γεννούν γνωστικές διεργασίες μέσω επιδράσεων στην αντίληψη, εκτιμήσεων και γνωστικών αποδόσεων, ενεργοποιούν ευρείες προσαρμογές του οργανισμού στις συνθήκες που προκάλεσαν τη συγκίνηση, και οδηγούν σε συμπεριφορές που είναι συχνά, αν και όχι πάντοτε, εκφραστικές, σκόπιμες και προσαρμοστικές.

5 Το φάσμα των θυμικών φαινομένων (1) Συγκίνηση: μια έντονη κινητοποίηση ελάχιστης διάρκειας Συναίσθημα: η απόχρωση κάθε ανθρώπινης εμπειρίας Διάθεση: μια γενικευμένη κατάσταση

6 Το φάσμα των θυμικών φαινομένων (2) Η παραπάνω διάκριση διαχωρίζει αυτές τις μορφές συναισθηματικής εμπειρίας βάσει τριών κριτηρίων, (i) της έντασης, (ii) της διάρκειας, και (iii) του επιπέδου γνωστικής επεξεργασίας της διέγερσης, τα οποία μπορούν να αξιολογηθούν.

7 Η γνωστική προσέγγιση Τοποθετεί την ερμηνεία ανάμεσα στο ερέθισμα και την απόκριση Αφορά, επίσης, στους τρόπους με τους οποίους η συγκίνηση και η σκέψη (μνήμη, φαντασία, προσοχή, κ.λπ.) αλληλεπιδρούν μεταξύ τους (Oatley & Johnson-Laird, 2014)

8 Ιστορική αναδρομή (1) Δαρβίνος: Η Έκφραση των Συγκινήσεων στον Άνθρωπο και τα Ζώα (Darwin, 2009/1872) θεωρείται από τους ιστορικούς της ψυχολογίας ως το σημαντικότερο επιστημονικό βιβλίο περί συγκίνησης που έχει γραφεί ως σήμερα. Οι εκφράσεις της συγκίνησης υπηρετούν δύο κύριες λειτουργίες: την επικοινωνία και την επιβίωση. οι εκφράσεις της συγκίνησης προκύπτουν από έξεις που στην πορεία της εξέλιξης αποδείχθηκαν χρήσιμες. Μερικές εκφράσεις βασίζονται σε αντανακλαστικούς μηχανισμούς και εκδηλώνονται ακουσίως σε περιστάσεις παρόμοιες με εκείνες που υποκίνησαν την αρχική τους εκδήλωση και ανεξάρτητα από τη χρησιμότητά τους στις τρέχουσες συνθήκες

9 Ιστορική αναδρομή (2) William James: Η συγκίνηση είναι αποτέλεσμα της συναίσθησης των σωματικών αλλαγών που προκύπτουν όταν το άτομο αντιλαμβάνεται κάποιο διεγερτικό γεγονός. Όταν, δηλαδή, ο άνθρωπος προσλαμβάνει με τις αισθήσεις του ένα διεγερτικό γεγονός, αντιδρά σε αυτό βιώνοντας ταυτοχρόνως αλλαγές στο σώμα του (π.χ., τρέμει, ιδρώνει, τρέχει). Η συναίσθηση των σωματικών αλλαγών είναι η συγκίνηση. Την ίδια εποχή, ο Carl Lange στη Δανία διατύπωνε μία παρόμοια θεωρία. Οι απόψεις τους, οι οποίες στα κλασσικά εγχειρίδια της ιστορίας της ψυχολογίας (π.χ., Murphy & Kovach, 1972) αναφέρονται ως η θεωρία των συγκινήσεων των James-Lange, κυριάρχησαν για πολλά χρόνια στην ψυχολογική ερευνητική και θεωρητική παραγωγή. Έμφαση αποδίδει στη φυσική-οργανική διάσταση των συγκινήσεων και στην επίδραση που έχουν τα σωματικά συμπτώματα στον τρόπο και την ένταση με την οποία βιώνονται οι συγκινήσεις

10 Ιστορική αναδρομή (3) Freud: Θεωρούσε ότι τα συναισθήματα παίζουν κεντρικό ρόλο ως εκφράσεις εσωτερικών ώσεων και συγκρούσεων και διατύπωσε ολοκληρωμένες θεωρητικές απόψεις σχετικά με την επίδραση συναισθηματικά σημαντικών συμβάντων, οι οποίες συναντώνται, λιγότερο ή περισσότερο επεξεργασμένες, σε διάφορα γραπτά του, διαφόρων εποχών. Βασική θέση του Freud ήταν ότι ο νους περιφρουρεί τον άνθρωπο από δυσάρεστα συναισθήματα με την κινητοποίηση αμυντικών μηχανισμών, οι οποίοι τα απαλύνουν και τα τροποποιούν ώστε να μην περάσουν στη συνείδηση και καταβάλουν ψυχικά το άτομο Αυτή τη θέση ανέπτυξε αργότερα πιο αναλυτικά η κόρη του, Anna Freud (1937), περιγράφοντας στη βάση της κλινικής της εμπειρίας μία σειρά από ψυχολογικούς αμυντικούς μηχανισμούς.

11 Ιστορική αναδρομή (4) Seligman: Σειρά πειραμάτων σχετικά με την επίκτητη αίσθηση αδυναμίας. Τα πειράματα αυτά διεξάγονταν σε αυστηρώς ελεγχόμενες εργαστηριακές συνθήκες, στις οποίες οι ερευνητές είχαν τον απόλυτο έλεγχο της έναρξης, της διάρκειας, της έντασης και της λήξης ενός οδυνηρού ερεθίσματος, το οποίο το πειραματόζωο έπρεπε να συνδυάσει με έναν ουδέτερο ηχητικό τόνο. Σταδιακά το ζώο γινόταν απαθές και ακόμη και όταν οι πόρτες του κλουβιού ξεκλειδώνονταν και άλλα σκυλιά, που δεν είχαν υποστεί προηγουμένως τέτοιους χειρισμούς, τρέχοντας πέρα-δώθε, ανακάλυπταν τυχαία αλλά γρήγορα τον τρόπο να το σκάσουν για να γλιτώσουν από το ηλεκτροσόκ, τα πειραματόζωα παρέμεναν απαθή και υπέμεναν την οδύνη τους. Έχοντας ήδη βιώσει την αδυναμία να ξεφύγουν από τις συνθήκες των πειραμάτων που είχαν προηγηθεί και στις οποίες καμία αντίδραση από την πλευρά τους δεν απέτρεπε το ηλεκτροσόκ, μετά από μία πρώτη αφηνιασμένη και αποδιοργανωμένη αντίδραση που διαρκούσε ελάχιστα δευτερόλεπτα, κάθονταν κάτω κλαψουρίζοντας και υπέμεναν τη μοίρα τους. Το ενδιαφέρον των ερευνητών δεν ήταν στο συναίσθημα, αλλά στις συνθήκες (απώλεια της δυνατότητας του ζώου να διαφύγει του ηλεκτροσόκ), στα επακόλουθα των συνθηκών στη συμπεριφορά (ακινησία και απάθεια), καθώς και σε διάφορες μετρήσιμες οργανικές μετατροπές που δημιουργούνταν στο πειραματόζωο εξαιτίας των συνθηκών. Πολλά από τα ζώα αυτών των πειραμάτων ανέπτυξαν διάφορες ασθένειες, όπως, π.χ., έλκος, που τα οδήγησαν στον θάνατο.

12 Ιστορική αναδρομή (5) Από το 1920 έως περίπου το 1980, ο όρος «συγκίνηση» θεωρήθηκε αφηρημένη έννοια, υποκειμενική και μη αξιολογήσιμη ερευνητικά, οπότε και αντικαταστάθηκε στην αγγλόφωνη πειραματική ψυχολογική βιβλιογραφία από τον όρο "affective response", ο οποίος στην ελληνική γλώσσα αποδόθηκε ως θυμική ή συναισθηματική απόκριση και χρησιμοποιήθηκε για να συμπεριλάβει τις διάφορες πτυχές της συγκίνησης που επιδέχονταν λειτουργικούς ορισμούς και μπορούσαν να αξιολογηθούν με αντικειμενικές μετρήσεις Έως περίπου τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η γνωστική έρευνα αντιμετώπισε τη συγκίνηση ως μία άλλη μορφή επεξεργασίας πληροφοριών, οι οποίες προέρχονται είτε από το περιβάλλον είτε από το ίδιο το ανθρώπινο σώμα. Ο Zajonc (1980) έδειξε διεξοδικά πως πολλές αποφάσεις λαμβάνονται σε ελάχιστο χρόνο και με αμιγώς συγκινησιακά κριτήρια, δηλαδή, χωρίς τη διαμεσολάβηση κάποιας ανώτερης, αναλυτικής νοητικής αξιολόγησης, απλώς επειδή είναι ανεξήγητα ελκυστικές. Αμφισβήτησε την αντιμετώπιση της συγκίνησης και των συναισθημάτων ως μία άλλη μορφή γνωστικών διεργασιών και κάλεσε τους ερευνητές της ψυχολογίας να δώσουν στα φαινόμενα της συγκίνησης την προσοχή που τους αξίζει ως ξεχωριστής ανθρώπινης λειτουργίας, η οποία επηρεάζεται από συνθήκες πέρα και πάνω από το σώμα και τη συνειδητή σκέψη.

13 Η συγκίνηση πολυεπιστημονικό πεδίο Η έρευνα της συγκίνησης έχει γίνει πιο συστηματική τα τελευταία χρόνια και στο ευρύτερο πεδίο μελέτης της συνείδησης που ενδιαφέρει την τεχνητή νοημοσύνη, τη νευροεπιστήμη, τη γνωσιακή επιστήμη και τη φιλοσοφία Τη συγκίνηση σήμερα μελετούν, επίσης, οι επιστήμες της ανθρωπολογίας και της επικοινωνίας, με επικέντρωση, αντιστοίχως, στο συγκινησιακό κλίμα που αναπτύσσεται εντός μιας αλληλεπίδρασης είτε στο στενό διαπροσωπικό είτε στο ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο, καθώς και στις επιδράσεις της χειραγώγησης των συναισθημάτων μέσω της μαζικής επικοινωνίας Η σύγχρονη φιλοσοφία θέτει ζητήματα οντολογικά, εξελικτικά, γνωσιολογικά και ηθικά, καθώς και επιμέρους ερωτήματα για την προθετικότητα και τον βαθμό της ορθολογικότητας της συγκίνησης

14 Βασικά και σύνθετα συναισθήματα (1) Οι συγκινήσεις που εξυπηρετούν την επιβίωση και αναπτύχθηκαν μέσα από την εξέλιξη του είδους λέγονται συνήθως βασικές ή πρωτογενείς και ορισμένοι ερευνητές θεωρούν ότι είναι οικουμενικές, ότι, δηλαδή, βιώνονται από όλους τους ανθρώπους σε όλους τους πολιτισμούς και εκδηλώνονται στις εκφράσεις του προσώπου με παρόμοιο τρόπο. Ekman

15 Οι μύες του προσώπου που ευθύνονται για την έκφραση των συγκινήσεων στο πρόσωπο (1) Κυματοειδής (2) Σφιγκτήρας (3) Πυραμοειδής (4) Στοματικός ανελκτήρας (5) Μείζων ζυγωματικός (6) Μασητήρας (7) βυκανητής

16 Πρωτογενείς/βασικές συγκινήσεις Πρόκειται για συγκινήσεις εγγενείς στην εξέλιξη των θηλαστικών και απαραίτητες για την επιβίωση Με διαφορετικά κριτήρια από εκείνα του Ekman, άλλοι ερευνητές καταλήγουν σε λιγότερες ή περισσότερες συγκινήσεις για την ομάδα των βασικών/πρωτογενών. Οι Oatley και Johnson-Laird (1995) υποδιαιρούν τις βασικές συγκινήσεις σε αυτές που μπορεί να είναι περιστασιακά διάχυτες, δηλαδή, χωρίς ξεκάθαρο αντικείμενο, και σε εκείνες που έχουν πάντοτε αντικείμενο, καταλήγοντας, έτσι, σε εννέα βασικές συγκινήσεις. Περιστασιακά διάχυτες είναι η χαρά, η θλίψη, ο θυμός και ο φόβος, ενώ έχουν πάντοτε αντικείμενο η αγάπη δεσμού, η αγάπη φροντίδας, η ερωτική αγάπη, η αηδία και η περιφρόνηση.

17 Σημεία ομοφωνίας (1) Οι συγκινήσεις προκύπτουν από εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα, βιώνονται ήκαι παράγονται στο σώμα, αλλά ερμηνεύονται και αποκτούν νόημα στο κοινωνικό πλαίσιο εντός του οποίου εκδηλώνονται. Οι συγκινήσεις δεν βιώνονται ούτε εκδηλώνονται εν κενώ. Συνδέονται πάντοτε με κάποιο αντικείμενο, ακόμη και αν ορισμένες φορές φαίνονται διάχυτες επειδή το αντικείμενό τους είναι ασαφές ή διαφεύγει από τη συνειδητή επεξεργασία. Η σχέση μεταξύ του υποκειμένου και του αντικειμένου της συγκίνησης προϋποθέτει την αλληλεπίδρασή τους, ακόμη και σε επίπεδο μη συνειδητό ή φαντασιακό, και αποτελεί τη βάση επί της οποίας ερμηνεύεται νοητικά η σωματική βίωση της συγκίνησης. Παραδείγματος χάριν, το σφίξιμο στο στομάχι, η εφίδρωση και η αύξηση του ρυθμού της αναπνοής μπορούν να ερμηνευθούν ως θυμός στο πλαίσιο μιας εχθρικής σχέσης, ως διέγερση στο πλαίσιο μιας σχέσης ερωτικής, ή ως αγωνία στο πλαίσιο μιας σχέσης αμφιθυμικής. Ορισμένες εκδηλώσεις της συγκίνησης είναι οικουμενικές, όπως, π.χ., η μητρική φροντίδα ή η οδύνη για την απώλεια αγαπημένου προσώπου, αλλά οι συγκινήσεις αποκτούν τη σημασία τους μέσα σε συγκεκριμένα πολιτισμικά πλαίσια.

18 Σημεία ομοφωνίας (2) Για να έχουμε μία όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη κατανόηση της συγκίνησης, χρειάζεται να την ερευνήσουμε: αναφορικά με τις σωματικές (εγκεφαλικές ή και σπλαχνικές) λειτουργίες με τις οποίες συνδέεται, αναφορικά με το υποκείμενο και τις αλληλεπιδράσεις υποκειμένουαντικειμένου που ορίζουν τη σχέση εντός της οποίας εκφράζεται και ερμηνεύεται η συγκίνηση, αναφορικά με το πλαίσιο εντός του οποίου εκδηλώνεται (σε όλα τα επίπεδα ανάλυσής του από το διαπροσωπικό, στο πολιτισμικό και στο ευρύτερο κοινωνικό), και εντός της κάθε συγκεκριμένης ιστορικής εποχής, η οποία καθορίζει και τις εκάστοτε κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που ευνοούν ή αναστέλλουν τη βίωση και την έκφραση συγκινήσεων συγκεκριμένου τύπου (π.χ., η βίωση και η έκφραση της σεξουαλικότητας ήταν ταμπού κατά τον 19ο αιώνα, αλλά έγινε σύμβολο απελευθέρωσης στον 20ό και ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1960).

19 Σημεία ομοφωνίας (3) Οι συγκινήσεις είναι η «μηχανή» της συμπεριφοράς. Είναι η κινητήρια δύναμη που κατευθύνει και ιεραρχεί τις λειτουργίες του εγκεφάλου (Oatley & Johnson-Laird, 1987). Παρακινούν την άμεση αντίδραση στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που αντιμετωπίζει ο οργανισμός. Οι συγκινήσεις αφορούν στην ευεξία μας. Είναι βιορρυθμιστικές αντιδράσεις που έχουν στόχο να αναδείξουν αμέσως ή εμμέσως την οργανική κατάσταση που εξασφαλίζει όχι απλώς την επιβίωση, αλλά την επιβίωση η οποία είναι ρυθμισμένη προς την κατεύθυνση καταστάσεων που οι άνθρωποι ταυτίζουν με την ευεξία. Υπ αυτή την έννοια, κάθε συνθήκη που σηματοδοτεί μεταβολή της ευεξίας, είτε προς το καλύτερο (όπως, π.χ., η συνάντηση ενός ελκυστικού ατόμου που μας φαίνεται ερωτεύσιμο) είτε προς το χειρότερο (όπως, π.χ., ο επικείμενος αποχωρισμός από ένα πρόσωπο συναισθηματικά σημαντικό), είναι ικανή να προκαλέσει συγκίνηση.

20 Σημεία ομοφωνίας (4) Το καυτό ζήτημα περί προτεραιότητας των συγκινησιακών ή των γνωστικών διεργασιών φαίνεται να μην αποτελεί θέμα πια, εάν δούμε τη συγκίνηση ως αποτέλεσμα δύο διαφορετικών επιπέδων επεξεργασίας. Η προτεραιότητα πάντως φαίνεται να εξαρτάται από τη φύση της επεξεργασίας του συγκινησιακού ερεθίσματος. Όταν η επεξεργασία είναι αυτόματη (μη συνειδητή ή υπονοούμενη), η συγκίνηση προηγείται. Όταν η επεξεργασία είναι εξελιγμένη και η αναπαράσταση του αντικειμένου της συγκίνησης επεξεργασμένη, προηγείται η σκέψη. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο επίπεδα/μορφές συγκινησιακής επεξεργασίας που βασίζονται σε διαφορετικού τύπου σήματα τα οποία επεξεργάζεται το νευρικό σύστημα: (α) Ένα εξελικτικά πιο πρώιμο, το οποίο: διεξάγεται σε χιλιοστά του δευτερολέπτου και διάφοροι ερευνητές τού αποδίδουν διαφορετικούς χαρακτηρισμούς, όπως αυτόματο, μη συνειδητό, υπό τον ουδό, υποσυνείδητο σύστημα, ελέγχει τον εγκέφαλο, ρυθμίζοντάς τον σε συγκεκριμένους τρόπους οργάνωσης (π.χ., της χαράς, του φόβου), στο πλαίσιο των οποίων ερμηνεύονται στη συνέχεια τα περισσότερα ερεθίσματα στο περιβάλλον του ατόμου, ακόμη και όταν δεν είναι συναφή, δεν έχει αναπαραστασιακό περιεχόμενο ή η αναπαράσταση του αντικειμένου που προκαλεί τη συγκίνηση είναι σε ακατέργαστη μορφή, προετοιμάζει οργανικούς μηχανισμούς για μία σειρά από ενέργειες, θέτει σε ετοιμότητα την προσοχή και κινητοποιεί τους γνωστικούς πόρους του ατόμου.

21 Σημεία ομοφωνίας (5) (β) Ένα εξελικτικά πιο εξελιγμένο, το οποίο: είναι περισσότερο χρονοβόρο και διάφοροι ερευνητές τού αποδίδουν διαφορετικούς χαρακτηρισμούς, όπως ελεγχόμενο, συνειδητό, σαφές, εποπτικό, υπερσυνειδητό σύστημα, επεξεργάζεται ενδείξεις για το τι προκάλεσε τη συγκίνηση ή προς ποιον κατευθύνεται η συγκίνηση, είναι, δηλαδή, πληροφοριακό, έχει επεξεργασμένο αναπαραστασιακό περιεχόμενο, το οποίο συνδέεται με μία νοητική αναπαράσταση του αντικειμένου ή του συμβάντος που προκάλεσε τη συγκίνηση, και ρυθμίζει την επικέντρωση της προσοχής και την αξιοποίηση των γνωστικών πόρων.

22 Πώς γεννώνται οι συγκινήσεις Ekman (2004) - αναφέρει εννέα διαφορετικούς τύπους ερεθισμάτων που προκαλούν συγκίνηση καθένας από αυτούς συνδέεται με διαφορετικές νοητικές διαδρομές Αυτόματη επεξεργασία (οι άνθρωποι συνεχώς αποτιμούν αυτόματα και υποσυνείδητα τα ερεθίσματα από το περιβάλλον τους ως προς τα επακόλουθα που μπορεί να έχουν γι αυτούς, και κάθε ερέθισμα που αποτιμάται ως σημαντικό προκαλεί κάποια σχετική συγκίνηση Εκτεταμένη αποτίμηση Ενθύμηση Φαντασία Συζήτηση Ενσυναίσθηση Συμβολικά (πολιτισμικές αξίες και πρακτικές, π.χ. κηδεία) Παραβίαση εδραιωμένων κανόνων Εκούσιες εκφράσεις του προσώπου

23 Ένταση της συγκίνησης Scherer (2001) - η ένταση της συγκίνησης και των συναισθημάτων που βιώνει το άτομο εξαιτίας ενός συμβάντος εξαρτάται από τέσσερα κριτήρια: Συνάφεια: Αφορά στον βαθμό κατά τον οποίο ένα συμβάν έχει συναισθηματική σημασία για το άτομο και επιδρά στην κοινωνική ομάδα αναφοράς του. Επακόλουθα: Οι προεκτάσεις του συμβάντος και ο βαθμός στον οποίο επηρεάζουν την ευεξία του ατόμου και τους άμεσους και μακροπρόθεσμους στόχους του. Δυναμικό αντιμετώπισης (ανθεκτικότητα): Αφορά στην επάρκεια με την οποία το άτομο μπορεί να ανταποκριθεί στα επακόλουθα του συμβάντος. Όταν τα συμβάντα «μας ξεπερνούν», τα συναισθήματα που γεννώνται είναι πολύ έντονα και αν το δυναμικό αντιμετώπισης είναι χαμηλό, τα συναισθήματα γίνονται ανυπόφορα. Κανονιστική σημασία: Η σημασία που έχει το συμβάν για την ατομική και συλλογική αυτο-αντίληψη και σύμφωνα με τις κοινωνικές νόρμες και αξίες που επικρατούν στο κοινωνικό πλαίσιο του ατόμου. Όσο περισσότερο απειλείται η αυτο-αντίληψη τόσο εντονότερα βιώνονται τα συναισθήματα που γεννά το συμβάν.

24 Η συγκίνηση ως αποτέλεσμα Αν η ερμηνεία της συγκίνησης μεσολαβεί ανάμεσα στο ερέθισμα και την απόκριση, τότε θα ισχυριζόταν κανείς ότι η συγκίνηση έχει πάντοτε ένα «γνωστικό συστατικό» Ωστόσο, πολλές προσεγγίσεις της συγκίνησης περιλαμβάνουν μία μορφή ερμηνείας του συγκινησιακού ερεθίσματος, χωρίς να αυτοαποκαλούνται ή να θεωρούνται γνωστικές Η νευροβιολογική προσέγγιση, παραδείγματος χάριν, παρουσιάζει ερευνητικά δεδομένα ότι ο εγκέφαλος ανιχνεύει τον κίνδυνο σε χιλιοστά του δευτερολέπτου, δηλαδή, ο οργανισμός «ερμηνεύει» κάποιο σήμα ως απειλητικό και αντιδρά, προτού ο άνθρωπος προλάβει να αισθανθεί φόβο και ακόμη περισσότερο, να ερμηνεύσει την αιτία του Ο άνθρωπος εκτιμά (δηλαδή, ερμηνεύει και αξιολογεί) ποικιλοτρόπως τα ερεθίσματα (εσωτερικά ή εξωτερικά) και ενίοτε η εκτίμηση αυτή παράγει συγκίνηση. Ορισμένοι ερευνητές (όπως ο Lazarus, 1984) θεωρούν την «εκτίμηση» ως το γνωστικό συστατικό της συγκίνησης, το οποίο είναι παρόν σε κάθε μορφή συγκινησιακής εμπειρίας και συμπεριφοράς, και μάλιστα νομιμοποιεί την αντιμετώπιση της συγκίνησης ως μία μορφή γνωστικής διεργασίας

25 Γνωστική/οργανική θεωρία Ορίζει ως συγκινησιακές καταστάσεις εκείνες που συνοδεύονται από μία γενική εγρήγορση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και θεωρεί ότι κάθε άτομο έχει τους δικούς του τυπικούς τρόπους να αντιλαμβάνεται κάθε κατάσταση, να την ερμηνεύει και να την κατηγοριοποιεί. Ονομάζει τη θεωρία του γνωστική/οργανική και τονίζει ότι από τη στιγμή που προκύπτει κάποια οργανική διέγερση, παίρνει τη συγκεκριμένη της κατεύθυνση από τις σκέψεις που γεννώνται για να την ερμηνεύσουν. Η οργανική εγρήγορση, δηλαδή, δημιουργείται ή/και κατευθύνεται από τις ερμηνείες που αποδίδει το άτομο στα αίτια που προκάλεσαν την κατάσταση. Βάσει αυτής της εξήγησης ο Schacter διατυπώνει τα εξής: Εάν ο οργανισμός βρίσκεται σε εγρήγορση, αλλά δεν μπορεί να εντοπίσει τα αίτια, τείνει να αποδώσει στην εγρήγορση έναν χαρακτηρισμό, από τον οποίο θα αναδυθούν συγκεκριμένες γνωστικές διεργασίες. Παραδείγματος χάριν, το άτομο νιώθει ταχυπαλμία, αλλά δεν ξέρει τι του φταίει, σκέφτεται πως ίσως έχει αγωνία εξαιτίας μιας επερχόμενης αξιολόγησης (χαρακτηρισμός) και αυτό παρακινεί περαιτέρω σκέψεις ως προς την αγωνία, τα πιθανά αίτια κ.ο.κ.(μολονότι ο χαρακτηρισμός μπορεί και να είναι εσφαλμένος). Όταν υπάρχει μία «καλή» αιτία που εξηγεί την εγρήγορση, υιοθετείται έναντι άλλων πιθανών ερμηνειών, ακόμη και αν είναι εσφαλμένη. Όταν κάποιες σκέψεις επαναλαμβάνονται, θεωρούνται συγκινήσεις μόνον όταν συνοδεύονται και από εγρήγορση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Παραδείγματος χάριν, μπορεί ένας φοιτητής να σκέφτεται την πιθανότητα να μην περάσει στις εξετάσεις, αλλά δεν θα έχει συγκινηθεί (δηλαδή, δεν θα έχει νιώσει φόβο ή αγωνία) εάν η σκέψη του αυτή δεν συνοδεύεται από κάποια οργανική αντίδραση (π.χ., εφίδρωση, δύσπνοια, στομαχικό πόνο).

26 Μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών Ο Leventhal (1974) προτείνει για τη συγκίνηση ένα μοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών το οποίο βασίζεται στη συνδυαστική λειτουργία τεσσάρων μηχανισμών: Ένα ερμηνευτικό μηχανισμό, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει συγκινησιακές αντιδράσεις. Παραδείγματος χάριν, όταν η ύλη των εξετάσεων είναι μεγάλη, ο ερμηνευτικός μηχανισμός οδηγεί ένα φοιτητή στη σκέψη ότι πρέπει να προετοιμαστεί καλά γιατί διαφορετικά δεν θα πάρει το πτυχίο του. Ένα εκφραστικό σύστημα, το οποίο λειτουργεί και ως ανατροφοδότης και ορίζει την υποκειμενική ποιότητα της συγκίνησης. Το εκφραστικό σύστημα μπορεί να είναι η ίδια η γλώσσα μέσω της οποίας διατυπώνεται μία σκέψη, η οποία ανατροφοδοτώντας την αρχική ερμηνεία γεννά συναισθήματα. Παραδείγματος χάριν, η σκέψη «δεν θα πάρω το πτυχίο μου» μπορεί να σημάνει την απειλή απόρριψης, δημιουργώντας μία δυσάρεστη συγκίνηση, όπως, π.χ., φόβο. Ένα διαμεσολαβητικό σύστημα δράσης, το οποίο συντηρεί δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στη συγκίνηση. Παραδείγματος χάριν, υπό την απειλή μιας ενδεχόμενης αποτυχίας, ο φοιτητής του παραδείγματός μας μελετά ασταμάτητα έως το σημείο της υπερκόπωσης. Ένα σύστημα σωματικής αντίδρασης, το οποίο συντηρεί το διαμεσολαβητικό σύστημα δράσης. Η ίδια αγωνιώδης επανάληψη της ύλης για τις εξετάσεις προκαλεί σωματικές μεταβολές (νοητική κόπωση, μυϊκό πόνο, σφίξιμο στο στομάχι), οι οποίες κάνουν τον φοιτητή του παραδείγματός μας να νιώθει ακόμη μεγαλύτερο φόβο, να προσπαθεί να κάνει ακόμη περισσότερη επανάληψη κ.ο.κ., έως ότου η συγκίνηση ατονήσει ή εκτονωθεί.

27 Η συγκίνηση ως αίτιο Πώς οι συγκινήσεις επηρεάζουν τις γνωστικές λειτουργίες; Η κύρια τεχνική που χρησιμοποιούν οι ερευνητές για να μελετήσουν τις επιδράσεις της συγκίνησης είναι να καλλιεργήσουν συγκεκριμένα συναισθήματα στους συμμετέχοντες στο πείραμα κι έπειτα να παρατηρήσουν τη συμπεριφορά τους ή την επίδοσή τους σε γνωστικές δοκιμασίες, ανάλογα με το ζητούμενο. Οι πρώτες και πιο γνωστές μελέτες στον τομέα αυτό έγιναν από την Isen και την ομάδα της, που καλλιεργούσαν χαρούμενη διάθεση για να μελετήσουν τις επιδράσεις της σε μία σειρά από παραμέτρους.

28 Isen (2010) Συνοψίζοντας τα ευρήματα των ερευνών της ομάδας της καθώς και άλλων ερευνητών, καταλήγει ότι η χαρούμενη διάθεση: επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο οργανώνει το γνωστικό υλικό και συνδυάζει τις ιδέες μεταξύ τους, διευρύνει την επεξεργασία ερεθισμάτων με ουδέτερη ή θετική συναισθηματική φόρτιση, αλλά όχι την επεξεργασία ερεθισμάτων με αρνητική φόρτιση ή ερεθισμάτων ανιαρών (εκτός εάν το άτομο είναι υποχρεωμένο να ασχοληθεί με αυτά), συμβάλλει στη δημιουργία ενός πλούσιου γνωστικού πλαισίου, το οποίο με τη σειρά του διευρύνει την ευελιξία της σκέψης, δημιουργεί μεταβολές στα κίνητρα του ατόμου, αυξάνοντας την επιμονή, την εργατικότητα και την ευχαρίστηση από την εργασία, αυξάνει την ευελιξία και την αποτελεσματικότητα στη λήψη αποφάσεων.

29 Επιδράσεις στη μνήμη Η συναισθηματική διάθεση επιδρά στη μνήμη. Οι έρευνες δείχνουν ότι σε γενικές γραμμές προκαλούνται τρεις ευρείες επιδράσεις: η συγκίνηση επηρεάζει τον αριθμό των συμβάντων που ανακαλεί το άτομο, την υποκειμενική ζωντάνια των αναμνήσεων, και το μέγεθος της ακρίβειας των λεπτομερειών για τις παρελθούσες εμπειρίες Στα πειράματά του, ο Bower χρησιμοποίησε ποικίλες τεχνικές για να προκαλέσει ευχάριστη ή δυσάρεστη συναισθηματική διάθεση, όπως την ύπνωση, την ανάγνωση ευχάριστων ή δυσάρεστων δηλώσεων σχετικών με τον εαυτό, την ακρόαση χαρούμενων ή μελαγχολικών μουσικών κομματιών, την ενθύμηση ευχάριστων ή δυσάρεστων παιδικών αναμνήσεων κ.ά. Τα αποτελέσματα αυτών των πειραμάτων επιβεβαιώνουν ότι: όταν οι άνθρωποι είναι χαρούμενοι τείνουν να θυμούνται περισσότερα ευχάριστα γεγονότα από τη ζωή τους και να ταυτίζονται με ήρωες αφηγήσεων (όπως, π.χ., μιας ιστορίας) που έχουν παρόμοια συναισθήματα, οι άνθρωποι τείνουν να προβάλλουν τα δικά τους συναισθήματα όταν ερμηνεύουν εικόνες με ασαφή νοήματα, οι άνθρωποι τείνουν να θυμούνται περισσότερες λεπτομέρειες από μία αφήγηση όταν το συναισθηματικό πλαίσιο της αφήγησης ταιριάζει με τη δική τους (χαρούμενη ή λυπηρή) συναισθηματική διάθεση («ανάκληση σύμφωνα με τη διάθεση»).

30 Μη συνειδητές επιδράσεις Τεχνική της επίδρασης της απλής έκθεσης Η απλή εξοικείωση είναι αρκετή για να διαμορφώσει προτιμήσεις Bornstein (1992) παρέμβαση στη διαφωνία δύο αγνώστων Συγκινησιακή προετοιμασία Σημασιολογική προετοιμασία Έρευνες για την επίδραση της συγκίνησης στις γνωστικές διεργασίες στο πεδίο της επικοινωνίας

31 Οι συγκινήσεις είναι ταυτοχρόνως «η κόλλα και το μπαρούτι» των ανθρώπινων σχέσεων, γιατί έχουν τη δύναμη να εδραιώσουν τη χαρούμενη συνεργασία αλλά και να τινάξουν μία σχέση στον αέρα