108 XEIMΩΝΑΣ 2012 ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ. Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση. Χριστουγεννιάτικα Αφιέρωμα στη Ζωρζ Σαρή

Transcript

1 108 XEIMΩΝΑΣ 2012 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο Χριστουγεννιάτικα Αφιέρωμα στη Ζωρζ Σαρή

2 Άστριντ Λίντγκρεν Η πολυαγαπημένη συγγραφέας της Πίπης και του Μικέ! Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ ΗΣ ΛΟΓΟΤ Ε Χ ΝΙ Α Σ ΓΙΑ Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι ΝΕΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ ΤΙΚ Η ΛΟΓΟΤ Ε Χ ΝΙ Α Σ Κ Α Ι ΕΦΑ ΡΜΟΓΕΣ Σ ΤΟ Σ ΧΟΛ ΕΙΟ Χριστούγεννα, πρωτούγεννα, Πρώτη γιορτή του χρόνου Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 650 τίτλους στο Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας με τις περισσότερες γιορτές και με τις περισσότερες χαρές, για μικρούς και μεγάλους. Αυτός ο μήνας κατεξοχήν μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε και να αναστοχαστούμε όσα ζήσαμε ως άτομα και κοινωνία κατά τη χρονιά που πέρασε. Και το 2012, χωρίς αμφιβολία, ήταν δύσκολο και επώδυνο για όλους. Ενόψει του καινούργιου χρόνου κάνουμε όλοι σχέδια και θέλουμε να πιστεύουμε ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα. Η κρίση, οικονομική πρωτίστως, έχει αποσαθρώσει την κοινωνία και έχει απλώσει σαν πέπλο πάνω από την πατρίδα μας μια αιθάλη απελπισίας και κατάθλιψης, που τη διακρίνουμε με γυμνό οφθαλμό παντού. Όμως ας μη μας πάρει πιο κάτω η βόλτα του κακού, και ας μην επιτρέψουμε να κυριαρχήσει το σκοτάδι μέσα μας. Τα όνειρα ας είναι οι φύλακες και προστάτες μας. Γιατί αυτά είναι απαραίτητα και στην ευτυχία και στη δυστυχία. Είναι οι άγκυρες που ρίχνουμε στο μέλλον και μας συγκρατούν ζωντανούς. Στις γιορτινές μέρες των Χριστουγέννων, ο αναγνώστης θα βρει στις Διαδρομές υλικό ενδιαφέρον, άρθρα, ποιήματα και επιλογές χριστουγεννιάτικων βιβλίων που θα θερμάνουν την καρδιά και τη φαντασία του. Θα βρει επίσης το αφιέρωμα σε μια κορυφαία συγγραφέα, που πρόσφερε όλο τον πνευματικό και ψυχικό της πλούτο στην παιδική και νεανική λογοτεχνία. Πρόκειται για τη Ζωρζ Σαρή, που έφυγε από τη ζωή στις αρχές Ιουνίου του Εμφανίστηκε το 1969 με το βιβλίο της Ο Θησαυρός της Βαγίας, για να χαρίσει εν συνεχεία σε μικρά και μεγαλύτερα παιδιά καθώς και σε εφήβους πάνω από τρεις δεκάδες βιβλία: μυθιστορήματα, θεατρικά, παραμύθια, ιστοριούλες Οι Διαδρομές εύχονται σε όλους: Καλά Χριστούγεννα! Καλύτερος ο καινούργιος Χρόνος! Χρόνια πολλά! Ο Διευθυντής Γίνετε μέλη δωρεάν στο ή καλώντας χωρίς χρέωση στο και κερδίστε προνόμια και δώρα.

3 Περίοδος Γ : Xειμώνας 2012 Τεύχος 108 Δεκέμβριος Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2013 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β : , τεύχη Περίοδος Α : , τεύχη 1-60) ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 3rd Period: Winter 2012 No 108 December January - February 2013 Quarterly Publication (2nd Period: , No st Period: , No 1-60) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Επισημάνσεις H εικονογράφος του τεύχους: Ζωή Λούρα 4 6 CONTENTS Points This Issue s Illustrator: Zoi Loura Ιδιοκτησία: Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Μπουμπουλίνας 28, Αθήνα kyklos@greekibby.gr Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, vanagno@ece.uth.gr Owner: Greek Section of I.B.B.Y. / Circle of the Greek Children's Book, a Greek non-profit union 28, Bouboulinas str., Αthens kyklos@greekibby.gr Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, vanagno@ece.uth.gr Παιχνίδια με τις λέξεις: Η περίπτωση της Θέτης Χορτιάτη των Χρύσας Σταυρίδου και Ευστράτιου Κυβιρτζίκη Οι χαρακτήρες της παιδικής και εφηβικής αστυνομικής λογοτεχνίας της Παρασκευής Αντωνά 8 25 Games with words: The case of Thetis Hortiati, by Chryssa Stavridou and Efstratios Kivirtzikis Characters in children s and ΥΑ crime fiction by Paraskevi Antona Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), Ελένη Ηλία (Ε.Η.), Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), , loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), , tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), Galatia Soureli (G.S.), Eleni Ilia (Ε.I.), Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), Litsa Psarafti (L.Ps.), Loty Petrovits (L.P.), , loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), , tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), Βιβλιοπαρουσιάσεις (34 τίτλοι) Επιλογή Χριστουγεννιάτικων βιβλίων (8 τίτλοι) Παιδικά Ημερολόγια για το έτος 2013 (8 τίτλοι) Παιδική λογοτεχνία και η Αιολική Γη του Η. Βενέζη Λαϊκές αφηγήσεις και μύθοι της Μαριλένας Πρωίμου Book Presentations (34 titles) Review of a selection of Christmas books (8 titles) Children s Annual Calendars and Diaries for 2013 (8 titles) Children s Literature and Ilias Venezis Aeolian Earth Folk narratives and myths by Marilena Proimou Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ ΕΚΕΒΙ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN S BOOK YOUNG READER KIMENA (TEXTS) JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN S AND YA LITERATURE Aφιέρωμα στη Ζωρζ Σαρή Η Ζωρζ Σαρή και η παιδική-νεανική λογοτεχνία του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου Η δική μας Ζωρζ... της Χρύσας Κουράκη A tribute to George Sari George Sari and children's and young adult literature by Vassilios D. Anagnostopoulos Our Georges by Chryssa Kouraki Εικόνα Εξωφύλλου: Μην ταλαιπωρείς τον Αϊ-Βασίλη, εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ της εικονογράφου Ζωής Λούρα Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, Μεταμόρφωση Τηλ.: Cover Illustration: Santa's Christmas Rules, Psichogios Publications Illustrator: Zoe Loura Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str Metamorfossi Τel.: Συνοπτική ανασκόπηση άρθρων και μελετημάτων στο έργο της Ζωρζ Σαρή της Τασούλας Τσιλιμένη Αμήχανος αποχαιρετισμός στο συνάδελφο Μίμη Σουλιώτη της Τασούλας Τσιλιμένη Ποιήματα για τα Χριστούγεννα A brief overview of articles and studies regarding the work of George Sari by Tassoula Tsilimeni An uneasy farewell to Mimis Souliotis by Tassoula Tsilimeni Poems for Christmas Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi Συνέντευξη του Αντώνη Παπαθεοδούλου από την Αγγελική Βαρελλά 92 An interview with Antonis Papatheodoulou by Angeliki Varella Το περιοδικό εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December Νέα 98 News Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές 101 Submission Guidelines Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

4 επισημάνσεις επισημάνσεις Προσπάθειες για εντυπωσιασμό επισημάνσεις Για τις με σατιρική διάθεση από τη Θέτη Χορτιάτη 4 5 Στην Αλαλία Μανία έχει καταλάβει αρκετούς ξένους συγγραφείς να εντυπωσιάσουν, δημοσιεύοντας λογιζόμενα ως έργα νεανικής λογοτεχνίας μυθιστορήματα που αν και καλογραμμένα στην προσπάθεια για πρωτοτυπία παρουσιάζουν κόσμους τρομακτικούς, εξωφρενικές καταστάσεις, εφιαλτικές εικόνες, φρικαλέους ήρωες, παράδοξες αντιδράσεις, σκανδαλώδεις απόψεις. Είναι προφανές ότι στόχος του εντυπωσιασμού που επιδιώκουν είναι τα οικονομικά οφέλη. Όλα αυτά μας φέρνουν στο νου, ως ένα βαθμό, αυτά που είχε κάποτε σημειώσει ο Πάμπλο Πικάσο για τη δική του τέχνη, τη ζωγραφική: «Στην τέχνη ο κόσμος δεν αποζητά πλέον την ανακούφιση και την εξύψωση. Οι λεπτεπίλεπτοι, οι πλούσιοι, οι αργόσχολοι, αναζητούν το καινούργιο, το παράδοξο, το πρωτότυπο, το ασυνήθιστο, το σκανδαλώδες. Και εγώ, από τον κυβισμό και έπειτα, ικανοποίησα τους σοφούς και τους κριτικούς με όλες τις ευμετάβλητες σαχλαμάρες που μου έρχονταν στο κεφάλι, όπου όσο λιγότερο με καταλάβαιναν τόσο περισσότερο με θαύμαζαν. Με το να διασκεδάζω με αυτά τα παιχνίδια, αυτές τις κουταμάρες, αυτές τις σπαζοκεφαλιές, έγινα διάσημος και μάλιστα πολύ γρήγορα. Και η διασημότητα για ένα ζωγράφο σημαίνει πωλήσεις, κέρδη, περιουσία, πλούτη. Και σήμερα, όπως ξέρεις, είμαι διάσημος, είμαι πλούσιος. Αλλά όταν βρίσκομαι μόνος με τον εαυτό μου δεν έχω το κουράγιο να θεωρούμαι καλλιτέχνης με τη μεγάλη και την παλιά σημασία της λέξης. Αυτοί ήταν μεγάλοι ζωγράφοι: ο Τζιότο, ο Ρέμπραντ, ο Τισιάνο, ο Γκόγια. Δεν είμαι παρά ένας κοινός σαλτιμπάγκος που κατάλαβε το πνεύμα των καιρών του και εξάντλησε όσο μπορούσε καλύτερα τη βλακεία, τη ματαιοδοξία, τη φιλοχρηματία των συγχρόνων του. Είναι πικρή η εξομολόγησή μου, πιο θλιβερή απ όσο φαίνεται, αλλά έχει τη χάρη να είναι ειλικρινής». Λ.Π.-Α. Στην Αλαλία οι άλαλοι δε θέλουν δυσκολία σ αργία ο νους κι η γλώσσα τους κι αρνούνται τα βιβλία. Ήρθε το νέο μάγεμα φεύγει η πολυλογία εικόνα μες στη δόξα της λαλεί η τεχνολογία. Δίχτυ το διαδίκτυο ψαρεύει άλαλα ψάρια μιλούν τα ιντερνέτικα βουβά μαλλιά κουβάρια. Λόγος και λόγος χλόμιασαν στην Αλαλία αλαλαγμός επιδημία απλώνεται που λέγεται εθισμός. Ποιοι με τα μούτρα έπεσαν κι έχασαν κάθε μέτρο στο παρατρίχα έφτασαν να δουν τον Άγιο Πέτρο. Κι ας λογιστούν οι άλαλοι που ζουν στην Αλαλία: του κόσμου ο νους δε χάθηκε βρίσκεται στα βιβλία.

5 6 η εικονογράφος του τεύχους ΖΩΗ ΛΟΥΡΑ Η Ζωή Λούρα γεννήθηκε στην Καλαμάτα τη δεκαετία του 80. Σε ηλικία 5 ετών παίρνει τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής λόγω της ιδιαίτερης αγάπης που είχε στα χρώματα και τα σχήματα. Τελειώνοντας το Λύκειο αποφασίζει να κάνει το όνειρό της πραγματικότητα και το χόμπι της επάγγελμα. Έτσι μετακομίζει στην Αθήνα όπου και ξεκινά τις σπουδές της πάνω στην εικονογράφηση, στο 2 o Δημόσιο Ι.Ε.Κ. Πειραιά. Παράλληλα με τις σπουδές της αποφασίζει να παρακολουθήσει σεμινάρια ελεύθερου σχεδίου και χρώματος καθώς και εικονογράφησης παιδικών βιβλίων. Σήμερα ασχολείται αποκλειστικά και μόνο με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων και συνεργάζεται με εκδοτικούς οίκους απ όλη την Ελλάδα. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ r 2010: Εικονογράφος στον Εκδοτικό Οίκο Express Publishing. r : Συνεργασία με τον Εκδοτικό Οίκο My Productions για την εικονογράφηση των παιδικών βιβλίων: v Ο Αϊ-Βασίλης κι εγώ! v Superstar! v Η περιπέτειά μου στη φάρμα! r : Συνεργασία με τον Εκδοτικό Οίκο Ψυχογιός για την εικονογράφηση των παιδικών βιβλίων: v Το κουτί της Ιζόλδης (υπό έκδοση) v Ερωτευμένη Μαργαρίτα v Μην ταλαιπωρείς τον Αϊ-Βασίλη r : Συνεργασία με τον Εκδοτικό Οίκο Χρυσαλίδα για την εικονογράφηση των βιβλίων: v Snake eyes v Το όνομα του άστρου r 2012: Συνεργασία με την εταιρία Publisto Ltd για την εικονογράφηση του e-book: v Dancing princesses (υπό έκδοση) r 2012: Συνεργασία με τον Εκδοτικό Οίκο Κόκκινη Kλωστή Δεμένη για την εικονογράφηση του βιβλίου: v Ένας απρόσμενος φίλος βιβλία για παιδιά και εφήβους ΖΩΗ ΒΑΛΑΣΗ Τα μαγικά μολύβια Εικόνες: Βάσω Ψαράκη Επανέκδοση του κλασικού βιβλίου της Ζωής Βαλάση με τις περιπέτειες και τα ταξίδια της τρελούτσικης ηλιαχτίδας, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1981 και έχει αγαπηθεί από γενιές αναγνωστών. ΠΑΝΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Η μπάλα της ζωής τους Εικονογράφηση: Ελένη Τσάμπρα Αν νομίζετε ότι οι μπάλες ποδοσφαίρου είναι άψυχα αντικείμενα, κάνετε μεγάλο λάθος! Στην Aκαδημία Ποδοσφαίρου «Το Σκληρό Φάουλ» ζει μια μπάλα με προσωπικότητα και ανησυχίες, που αντιπαθεί όσους κοροϊδεύουν τους αδύναμους. Όμως, όταν η μπάλα ανακαλύπτει τον τρομερό τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε, αποφασίζει να εγκαταλείψει τα γήπεδα. Αρχίζει τότε ένα περιπετειώδες ταξίδι, στη διάρκεια του οποίου θα γνωρίσει μερικούς πολύ ξεχωριστούς ανθρώπους. ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ Ο Δίας το σόι του και η τρελοπαρέας 2 Στη δεύτερη περιπέτεια της τρελοπαρέας, η Ήρα η αθάνατη πέφτει άρρωστη του θανατά και ο Δίας κουβαλά από τον Κάτω Κόσμο τον Ασκληπιό και τον Ιπποκράτη για να τη σώσουν. Εκεί, στην κορυφή του Ολύμπου, στη σκεπή του κόσμου, τα παιδιά και οι δώδεκα θεοί μπουρδουκλώνονται σε μια περιπέτεια απίστευτη, μα το Δία. ΟΥΡΑΝΙΑ ΤΟΥΤΟΥΝΤΖΗ Τότε που χτιζόταν ο Παρθενώνας Εικονογράφηση: Σοφία Παπαδοπούλου Μετά την καταστροφή της Ακρόπολης από τους Πέρσες, οι Αθηναίοι εργάζονται πυρετωδώς για την ολοκλήρωση του Παρθενώνα και άλλων λαμπρών ναών πάνω στον ιερό βράχο. Δύο παιδιά, η Μερόπη και ο Άγης, παρακολουθούν με ενθουσιασμό τις εργασίες ενώ ο παππούς του Άγη, μαραθωνομάχος, νοσταλγεί την παλιά Ακρόπολη. Θα κατορθώσουν τα δύο παιδιά να συμφιλιώσουν μέσα στην καρδιά του παππού το παλιό με το νέο και να του ξαναδώσουν την ελπίδα; ΛΙΝΑ ΛΥΧΝΑΡΑ Απειλή στους αγώνες Έφηβοι από όλο τον κόσμο έχουν συγκεντρωθεί σε ένα νησί του Αιγαίου, για να συμμετάσχουν στους διεθνείς αγώνες ιστιοπλοΐας. Ο αστυνόμος Γαβρίλης, όμως, δέχεται απειλητικά μηνύματα που δημιουργούν τόσο σε αυτόν όσο και σε όλη την αστυνομία έντονη ανησυχία. Οι φόβοι τους επιβεβαιώνονται όταν κάποιοι έφηβοι πέφτουν στα χέρια αδίστακτων ανθρώπων. Ποιοι κινούν τα νήματα; Ποιοι είναι με το μέρος τους και ποιοι τα απειλούν; Ποια συμφέροντα κρύβονται πίσω από όλα αυτά; Αυτά είναι τα καινούργια μυστήρια που καλείται να λύσει ο αστυνόμος Γαβρίλης. ΛΕΝΑ ΜΕΡΙΚΑ SOS κορίτσι σε κρίση Οι γονείς της, θύματα της οικονομικής κρίσης, μαλλώνουν συνεχώς. Οι φίλοι τη στοχοποιούν. Η κολλητή της τη συκοφαντεί για να της φάει το αγόρι. Ολόκληρο το σύμπαν, ή μάλλον το Facebook, συνωμοτεί εναντίον της! Επιπλέον, περίεργες διαρρήξεις στην πολυκατοικία την κάνουν να μην εμπιστεύεται κανέναν. Η δεκαπεντάχρονη Αναστασία θέλει να φωνάξει «Βοήθεια!», αλλά πού να στραφεί και τι να κάνει; σ ε ό λ α τ α β ι β λ ι ο π ω λ ε ί α

6 ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΛΕΞΕΙΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΤΗΣ ΧΟΡΤΙΑΤΗ Σταυρίδου Χρύσα - Κυβιρτζίκης Ευστράτιος Εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Η Θέτη Χορτιάτη επιχειρεί από το 1986 μέχρι σήμερα να παίζει παιχνίδια λεκτικής φαντασίας έχοντας συμπαίκτες της τα παιδιά που τα προτρέπει να αυτενεργήσουν για να λύσουν το γρίφο ή να ανακαλύψουν τις μαγικές εικόνες πίσω από τις λέξεις. Επινοεί δημιουργικά γλωσσικά παιχνίδια με ήχους, λέξεις, εικόνες και ιδέες. Παίζει με το παράλογο και τη δυναμική των λέξεων στους στίχους των ποιημάτων της, και η ελληνική γλώσσα (με τα παράγωγα, ομόηχα, συνώνυμα, κ.λπ.) γίνεται παιχνίδι και μάθηση. 8 Εισαγωγή Η λογοτεχνία απελευθερώνει τη λέξη από τη στενή έννοια που της δίνει το λεξικό και, μέσα από την απελευθερωτική αυτή διαδικασία της γλώσσας, η λέξη αποκτά ηχόχρωμα, λάμψη και μια μοναδική δύναμη να μεταφέρει τον αναγνώστη σε έναν κόσμο μαγικό, γεμάτο συναισθήματα. Σ αυτόν τον κόσμο ο αναγνώστης ξεπερνά την πραγματικότητα θεληματικά με τη βοήθεια της φαντασίας, ελέγχοντας πάντα τον κόσμο των ονείρων αλλά και τον πραγματικό κόσμο. Οι συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας κάνουν παιχνίδι την τέχνη τους και οι λέξεις ηχοποιούνται, γίνονται αδιαφανείς, παραμορφώνονται, γίνονται ευκίνητες, απελευθερώνονται από την καθημερινή τους σημασία, ανατρέπουν τους κανόνες της γλώσσας προκαλώντας γλωσσικό χιούμορ. Το παιχνίδι αυτό των λέξεων γίνεται διασκέδαση για τα παιδιά και προσφέρει αισθητική απόλαυση. Ο Ροντάρι (1994) υποστηρίζει πως τα παιδιά χρησιμοποιούν τις λέξεις σαν παιχνίδια στα χέρια τους. Παίζουν με τα σημαίνοντα και τα σημαινόμενα τα οποία ανοίγουν νέους ορίζοντες στη φαντασία και στη γλωσσική καλλιέργεια των παιδιών. Οι ήχοι των λέξεων συμμαχούν με άλλες ομόηχες λέξεις, σχηματίζοντας καινούργιους συνδυασμούς. «Η Παιδική Λογοτεχνία, που αντλεί από τον κόσμο του παιδιού για να το αποδώσει πάλι πίσω στο παιδί, είναι φυσικό να ασχολείται με το παιχνίδι που είναι ένα από τα υλικά της. Σαν καράβι στολισμένο με ολοζώντανα τα παιδικά σύμβολα, τα φεγγαράκια, τους χαρταετούς, τα μπαλόνια, τα γλειφιτζούρια, τις πεταλούδες, περιμένει μ ανοιχτά πανιά να πάρει τα παιδιά και σαλπάρει για ταξίδι και παιχνίδι μέσα στον κόσμο της φαντασίας, στην απέραντη θάλασσα του νου με τις ατέλειωτες σκέψεις που πάνε κι έρχονται κύματα κύματα» (Χορτιάτη, 1987: 226). Το γλωσσικό παιχνίδι στη λογοτεχνία Γλωσσικά παιχνίδια (αλλιώς: γλωσσοπαίχνιδα, λογοπαίγνια, παιχνιδόλεξα ή λεκτικά παιχνίδια) είναι παιχνίδια με λέξεις που χρησιμοποιούν τα παιδιά ενταγμένα σε άλλα παιχνίδια και τα συναντούμε σε έμμετρη μορφή. Τα γλωσσικά παιχνίδια έχουν ιδιαίτερη σημασία για τα παιδιά καθώς συμβάλλουν στη δημιουργία εννοιών και στην απόδοση σχημάτων και ενισχύουν την ανάπτυξη της γλώσσας (Τσιλιμένη, 2005). Σ αυτά τα λεκτικά παιχνίδια εντοπίζουμε στοιχεία της παιδικής λογοτεχνίας όπως χιούμορ, γλωσσοπλασία, ηχοποίηση λέξεων, φωνών ή κραυγών. Ανάλογα με την πηγή προέλευσής τους χωρίζονται σε: α) λαϊκά γλωσσικά παιχνίδια, και β) έντεχνα γλωσσικά παιχνίδια (Αναγνωστόπουλος, 1998). Λαϊκά γλωσσικά παιχνίδια Τέτοια γλωσσικά παιχνίδια είναι τα ταχταρίσματα, οι γλωσσοδέτες, τα μαντέματα, τα λαχνίσματα. Ο γλωσσοδέτης είναι «ένας ηχολογικός συνδυασμός όπου τα μέταλλα της γλώσσας μας μπορούν να τονίσουν και εικονικά στοιχεία, διεγείροντας τη φαντασία με τη λεκτική δόνηση. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το γλωσσοδέτη παιχνίδι λεκτικό, παιχνίδι λεκτικής φαντασίας. Ένα τρελό παιχνίδι που σπάει τους φραγμούς της συμβατικής γλώσσας και φτάνει στην υπέρβαση, στην ιδιογλωσσία, τη γλωσσολαλιά» (Χορτιάτη, 1998: 175). Έντεχνα γλωσσικά παιχνίδια Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα λίμερικς, τα παιχνιδόλεξα, τα λογοπαίγνια, τα παιχνίδια με λέξεις, παιχνιδοποιήματα και στιχουργήματα των λογοτεχνών 9

7 10 γραμμένα με χιούμορ και φαντασία. Με τα γλωσσικά παιχνίδια καλλιεργείται η γλώσσα, γίνεται κατανοητή η πολυσημία των λέξεων, η κυριολεξία, η μεταφορά, το χιούμορ, η ειρωνεία (Αναγνωστόπουλος, 1998). Από τους πρώτους που αναφέρθηκαν στα «παιχνίδια της γλώσσας» είναι ο Τζιάνι Ροντάρι στο βιβλίο του Γραμματική της Φαντασίας. Ο Ροντάρι πιστεύει ότι είναι ανάγκη να αποκτήσει η φαντασία κύρια θέση στην εκπαίδευση. Παρομοιάζει τη λέξη με την πέτρα που πέφτει στα ήρεμα νερά της λίμνης προκαλώντας ομόκεντρα κύματα που απλώνονται στην επιφάνεια, παρασέρνοντας στην κίνηση αντικείμενα που ήταν πριν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο και τα αναγκάζει να αντιδράσουν και να σχετιστούν μεταξύ τους. Σαν την πέτρα, μια λέξη που πέφτει τυχαία στο μυαλό μας δημιουργεί αλυσιδωτές αντιδράσεις παρασέρνοντας στην πτώση της ήχους, εικόνες, όνειρα, αναμνήσεις, ξυπνώντας με τον τρόπο αυτό τη φαντασία. Η λέξη κινείται με ορμή προς όλες τις κατευθύνσεις, βυθίζεται στο παρελθόν και βγάζει στην επιφάνεια παρουσίες βυθισμένες. Μια οποιαδήποτε λέξη λειτουργεί ως μαγική λέξη για να ξεθάψει κι άλλες που είναι χαμένες στο χρόνο. Ο Ροντάρι παίζει με τη φαντασία, με συνειρμούς λέξεων, με ρίμες, συνειρμικές εικόνες που ξεκινούν από μια τυχαία λέξη που μπορεί να λειτουργήσει σαν μαγική, παίζει το παιχνίδι της μνήμης, της ονειροπόλησης. Τέτοια παιχνίδια είναι τα παιχνίδια με διώνυμα, παιχνίδια με φράσεις-ερέθισμα, παιχνίδια ανατροπής, παραμυθοσαλάτες, παιχνίδια με την τράπουλα του Προπ, κ.ά. Τα παιδιά αρέσκονται στο να παίζουν με τις λέξεις για να γίνει η προέκταση του παιχνιδιού τους διασκέδαση και γέλιο (Χορτιάτη, 1994: 76). «Όλες οι καλλιεργημένες γλώσσες του κόσμου έχουν παιχνίδια λεκτικά, παιχνίδια λεκτικής φαντασίας, όμως στη δική μας γλώσσα, την ελληνική, την πιο πλούσια γλώσσα της Ευρώπης, την πιο καλλιεργημένη γλώσσα της Ευρώπης, θαρρείς περνάει ο ήλιος να παίξει και γίνεται το λεκτικό παιχνίδι στραφτάλισμα με τις λαμπερές ελληνικές μας λέξεις» (Χορτιάτη, 1998: 176). Η λεκτική φαντασία, όρος σύνθετος με πολυεπίπεδη λειτουργία, δεν είναι άλλο από τη δημιουργική πνοή, την ποιητική δύναμη του συγγραφέα και συνίσταται: Σελ ,90 e ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ Eκείνα τα Xριστούγεννα ήρθαν τα κάτω πάνω! εικονογράφηση: Πέτρος Xριστούλιας EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ Σελ ,70 e Σκρουτζ, μια χριστουγεννιάτικη ιστορία Bασισμένη στα Xριστουγεννιάτικα κάλαντα του Kαρόλου Nτίκενς Σελ. 80 5,90 e Σελ ,50 e ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΚΑΛΕΤΡΗΣ H γειτονιά του ονείρου εικονογράφηση: Σπύρος Γούσης ΣΟΦΙΑ ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ Tο αρχοντόπουλο που έγινε πύργος εικόνες: Bάσω Ψαράκη!

8 12 Στη συνειρμική αλληλουχία ρητορικών σχημάτων (επαναλήψεων, αντιθέσεων, κ.λπ.) και αφηγηματικής λειτουργίας του λόγου. Στη δημιουργία της αίσθησης φανταστικού χώρου με μαγικά και ονειρικά στοιχεία. Στη δημιουργία χιούμορ στον τίτλο των έργων ή στις ονομασίες των ηρώων (Ακριτόπουλος, 2007: 5-6). Σύμφωνα με τον Τζιάνι Ροντάρι, το γλωσσικό παιχνίδι και η αμφισβήτηση των συμβατικών κανόνων επικοινωνίας αποτελούν γνωρίσματα των νεωτεριστικών πειραματισμών από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Στο γλωσσικό παιχνίδι κυριαρχεί η περιφρόνηση της νοηματικής αλληλουχίας και οι αναπάντεχες σημασιολογικές συζεύξεις. Αναδεικνύεται η αυτοτέλεια της λέξης, η οποία ενεργοποιεί μια σειρά από ηχητικούς και οπτικούς συνειρμούς. Το παιχνίδι με τις λέξεις είναι ένα τρελό παιχνίδι που σπάει τους φραγμούς της συμβατικής γλώσσας φτάνοντας στην υπέρβαση. Ο Ροντάρι αναφέρει πως ένας τρόπος να κάνουμε τις λέξεις γόνιμες, από την άποψη της φαντασίας, είναι να τις παραμορφώνουμε (1994: 45). Αυτό αρέσει στα παιδιά, το βλέπουν σαν παιχνίδι, γιατί τους βοηθά να εξερευνήσουν τις δυνατότητες των λέξεων, να τις δαμάσουν, υποχρεώνοντάς τες να κάνουν πρωτότυπες αποκλίσεις. Το παιχνίδι των λέξεων και η δημιουργική φαντασία ξεπερνούν τα όρια της κοινής λογικής, ωστόσο είναι μια ευχάριστη και διασκεδαστική διαδικασία. Ο αναπάντεχος συνδυασμός λέξεων που περιέχει το στοιχείο του παραλογισμού δημιουργεί πνευματική εγρήγορση, αφύπνιση του νου με χιούμορ, λεκτικά αστεία και παράταιρα ταιριάσματα λέξεων. «Η αχαλίνωτη φαντασία, η δροσιά, η ζωντάνια, η χαρά, η έκπληξη τα βασικά γνωρίσματα του παιχνιδιού συνθέτουν τον κόσμο του χιούμορ: φωτεινός, ασφαλής και άκακος όπως είναι, έλκει τα παιδιά, ικανοποιεί τις ανάγκες τους και τα βοηθά να υπερνικήσουν τις ανησυχίες και τους φόβους τους. Η πίστη του ανθρώπου στις δυνάμεις του, η χαρά της ζωής, η αισιοδοξία, αποτελούν την κινητήριο δύναμη του χιούμορ» (Τζαφεροπούλου, 1991). Στην κατηγορία αυτή των έντεχνων γλωσσικών παιχνιδιών ανήκουν και τα λίμερικς. Τα λίμερικς στην ελληνική γλώσσα μεταφράζονται ως ληρολογήματα ή λογοπαίγνια. Συμβάλλουν στην αποδέσμευση της φαντασίας, τη λογοπλασία και το χιούμορ. Στην Ελλάδα έγιναν γνωστά από το Γιώργο Σεφέρη με το βιβλίο Ποιήματα με ζωγραφιές για μικρά παιδιά, το Τα χαρακτηριστικά τους είναι η υπερβολή, η έλλειψη νοήματος και το χιούμορ. Η γλώσσα είναι εικονοπλαστική και αναπαραστατική. Οι ήρωες είναι συνήθως ζώα, αντικείμενα αλλά και άνθρωποι. Στα λίμερικς δεν απαιτείται ανακάλυψη του νοήματος. Είναι λεκτική χαρά και απόλαυση (Τσιλιμένη, 2005). Στα λίμερικς ακολουθείται μια συγκεκριμένη δομή σε πέντε στίχους ως χνάρι για τη σύνθεση και κρατείται ο συνδυασμός των ομοιοκαταληξιών (αβε-γδ). Ο πρώτος στίχος περιέχει την παρουσίαση του πρωταγωνιστή, ο δεύτερος στίχος περιέχει την ιδιότητά του, ο τρίτος και ο τέταρτος περιέχουν την πραγματοποίηση του κατηγορήματος και ο πέμπτος στίχος εμφανίζει ένα εκκεντρικό επίθετο που να ταιριάζει στην περίσταση. Ήτανε ένας γέρος απ το βάλτο Με χαρακτήρ απότομο και σκάρτο Καθιστός σ ένα βραχάκι Έλεγε μαντινάδες σ ένα βατραχάκι Εκείνος ο ψυχωφελής γέρος από το βάλτο (Ροντάρι, 1994: 60-63) Τα σχήματα λόγου που κυριαρχούν είναι το παράδοξο, η υπερβολή, το αδύνατο και η ειρωνεία η οποία μπορεί να είναι διάχυτη στο ποίημα ή συμπυκνωμέ- 13

9 νη στο επίθετο του πέμπτου στίχου. Το λίμερικ προσφέρει στα παιδιά γέλιο και γόνιμο έδαφος για ν ανθίσει η φαντασία. 14 Η περίπτωση της Θέτης Χορτιάτη Η Θέτη Χορτιάτη παίζει με τα Παιχνιδόλεξα και τα Παιχνιδόγελα και κάνει παιχνίδια σε έμμετρο λόγο με τις λέξεις, με τα ομώνυμα, με τις οικογένειες λέξεων, παιχνίδια με τις μορφές της έκφρασης, με τις μορφές του περιεχομένου, παιχνίδια σε ποικίλες συνδέσεις. Πιστεύει πως το παιδί μέσα από τα γλωσσικά παιχνίδια νιώθει απελευθερωμένο, οξύνει την κριτική του σκέψη, την εφευρετικότητά του και τη φαντασία του (Χορτιάτη, 2008). Στα Παιχνιδόλεξα η Θέτη Χορτιάτη προσπαθεί να κάνει στην ποίηση παιχνίδια που διδάσκουν και διασκεδάζουν. Τα ονομάζει «Παιχνιδόλεξα» γιατί παίζει με τις λέξεις. Όπως αναφέρει η ίδια: «Λέξη τη λέξη περνώ αρμαθιές άλλοτε με κάποιο συνειρμό κι άλλοτε μ ένα πέταγμα στο χώρο του παράλογου ή του φανταστικού, ανάμεσα σε νέα και παλιά γλωσσικά τεχνάσματα» (Χορτιάτη, 1986: 7). Προσπαθεί να τοποθετήσει τα παιχνιδόλεξα κοντά στους παραδοσιακούς ρυθμούς κρατώντας το μέτρο στο στίχο ή κάποιες φορές αφήνοντάς τον ελεύθερο, παίζοντας πάντα με τη ρίμα. Στα παιχνιδόλεξα έχει συμπαίκτη το παιδί που το ωθεί να ανακαλύψει τις μαγικές εικόνες που κρύβονται πίσω από τις λέξεις. «Τα Παιχνιδόλεξα είναι γραμμένα με ποιητική διάθεση, αλλά ίσως καμιά φορά η ποίηση σκοντάφτει και παραπατάει στο χορό των λέξεων ανάμεσα στα διάφορα σκέρτσα και τσακίσματα, όμως είναι έτοιμη να ξεπετάγεται στις καλές στιγμές για μια ποιητική φόρμουλα στον αέρα Τα Παιχνιδόλεξα είναι σαν πέταγμα με τη μαγική σκούπα του παραμυθιού που πετάει στο πανηγύρι των λέξεων για ένα χαλάρωμα για να βρουν τα παιδιά το παιχνιδιάρικο ύφος, τη σκανταλιά τους και το κέφι» (Χορτιάτη, 1986: 8). Ένα στοιχείο έντονο είναι ότι η ποιητική έμπνευση εκμεταλλεύεται το παράλογο και απίθανο, όπως τα λαϊκά παιδικά ποιήματα, τα άλογα παιχνιδάκια που αρέσει στα παιδιά να τα παίζουν στις γειτονιές. Αποτελούν άριστες γλωσσοφωνητικές ασκήσεις συνδυάζοντας την ποιητική χάρη, το χιούμορ και τη φαντασία. Τα παιδιά έχουν βασιλιά / Κάποιον μπαρμπα-ζαβολιά Μια ντομάτα έχει ελιά / Έναν μπόγο για κοιλιά (Χορτιάτη, 1986: 9) Η επανάληψη του συμφώνου στο παρακάτω ποίημα προσδίδει μουσικότητα. Αυτό είναι γνωστό από τα λαχνίσματα και τους γλωσσοδέτες. Οι ηχοποιίες «φλι φλι φλι» αποτελούν μια από τις τεχνικές του γέλιου. Επαναλαμβάνεται δέκα φορές το «φι» μέσα σε έναν ποιητικό φλοίσβο: Παίζει ο φλοίσβος φλι φλι φλι! / Μια τραγούδι μια φιλί Κύμα κύμα τραλαλά / Και στα βότσαλα μιλά Κούνια μπέλα στο νερό / Τραγουδάκι από αφρό Και χορεύει φλι φλι φλι / Το νερένιο το φιλί (Χορτιάτη & Τσιλιμένη, 2000: 60) Άλλοτε παρατηρούμε λέξεις απλές, λαϊκές, που αποκτούν μια ιδιαίτερη λάμψη και λειτουργικότητα όπως η λέξη κοντο- (ως α συνθετικό). Ποιήματα τέτοιου είδους μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη διδασκαλία της γραμματικής. Κοντοζύγωνε λαυράκι / Κι ο ψαράς με κοντοβράκι Κοντοστάθηκε λιγάκι / Σε κοντάρι έχει καμάκι (Χορτιάτη, 1986: 17) Άλλοτε παρατηρούμε να παίζει με τη λέξη -φυλλα (ως β συνθετικό): Τριγύρω στα πορτόφυλλα / Και στα παραθυρόφυλλα Σταφύλια κληματόφυλλα / Τριαντάφυλλα εκατόφυλλα (Χορτιάτη, 1986: 28) Το λεκτικό παιχνίδι, παιχνίδι της γλώσσας, μεταβάλλεται σε πνευματική δραστηριότητα και χαρά του λόγου. Όταν το πνεύμα του παιχνιδιού είναι τα ιριδί-

10 σματα της γλώσσας με τις χίλιες όψεις και μορφές που δίνει στα πράγματα της ζωής ή της φαντασίας, τότε μπορεί να γίνει και το ξάνοιγμα του νου. Ένα μαγείρεμα των λέξεων και των νησιών βλέπουμε στο παρακάτω παιχνιδόλεξο, ένα παιχνίδι με λαμπερές ελληνικές λέξεις: Άνοιξα του Αιγαίου τη θύρα / Την περνώ φτάνω στη Θήρα Απ την Άνδρο και τη Σάμο / Κύματα χορό θα σύρω Για να πάω στην Αίγινα / Γλαροπούλι έγινα Πάτμο Λέρο Κω και Ρόδο / Ροδοπέταλα από ρόδο (Χορτιάτη, 1986: 12) Σε πολλά ποιήματα γίνεται παιχνίδι με τα ομώνυμα-ομόηχα. Η ανάγνωση τέτοιων ποιημάτων ενισχύει την επιθυμία των παιδιών να παίξουν με τη γλώσσα. Πήρα άριστα με τόνο / Γιατί ψάρεψα με τόνο Που είχε βάρος ένα τόνο / Εκτονώθηκα εντόνως (Χορτιάτη, 1986: 32) 16 Λέξεις κρύβουν μέσα τους άλλες λέξεις: π.χ. μεγάλα (με-γάλα), μεγάλο (μεγάλο) όπως στο παράδειγμα που ακολουθεί: Γαλατάς γαλανομάτης / φέρνει απ τη Γαλάτιστα δυο γκούμια μεγάλα / ξέχειλα με γάλα (Χορτιάτη, 1986: 30) Η συλλογή Παιχνιδόγελα (1988) είναι συνέχεια της συλλογής Παιχνιδόλεξα. Το καινούργιο που έφεραν αυτές οι συλλογές, εκτός από τη διάθεση για λογοπαίχνιο και το παιχνίδι των λέξεων, είναι το νοηματικά παράλογο. Μια αυθόρμητη, ασυνείδητη γύμναση της φαντασίας και της γλώσσας. Τα ποιήματα της συλλογής χαρακτηρίζονται από τη δροσιά, την ευαισθησία, το παράλογο και τη δυναμική των λέξεων. Απ το μάτι της βελόνας / δάκρυα δεν μπορούν να τρέξουν Κι οι βελόνες απ τα πεύκα / κλαίν που δεν μπορούν να πλέξουν (Χορτιάτη, 1988: 57) Παιχνίδια με κυριολεξία, μεταφορά, παράγωγα, προσφέρουν διασκέδαση και μάθηση: Κόμπο κόμπο κομποσκοίνι / Μια μια λέω την προσευχή Ξεκομπιάζω και ξελύνω / Κόμπο κόμπο την ψυχή (Χορτιάτη, 1986: 57) Ο αναπάντεχος συνδυασμός λέξεων που περιέχει το στοιχείο του παραλογισμού δημιουργεί κάποια πνευματική εγρήγορση, αφύπνιση του νου με τα λεκτικά αστεία. Το παιχνίδι με τις λέξεις μπορεί πολ- λές φορές να είναι μια παρέκκλιση στη χρήση της γλώσσας, μια ευρηματική χρήση σε συνδυασμό με τη φαντασία. Ο Αλέξης ο παλαβολέξης / Μονολογούσε κι έψαχνε / Άκρη να βρει στις λέξεις Αν ο τράγος τραγουδάει / Κι η αρκούδα αρκουδάει / Αν φοράει μπουφάν ο μπούφος Αν μασάει κουκιά ο κούκος (Χορτιάτη, 1994: 26) Στη νεωτερική ποίηση, κάθε λεκτικό παιχνίδι δε σημαίνει ότι δεν μπορεί να έχει και ποιητική πνοή (Ακριτόπουλος, 2007: 5-6). Μερικές φορές μπορεί να είναι πραγματικά μια μικρή ευτυχία λέξεων. Γυαλί το γέλιο του γιαλού Γελιέται ο ήλιος πάει αλλού Γυαλίζεται και κολυμπάει Θρύμματα φως γυαλοκοπάει (Χορτιάτη, 2002: 10) Η Θέτη Χορτιάτη εκμεταλλεύεται τις ιδιότητες της γλώσσας και με τρόπο πρωτότυπο και ευφάνταστο δημιουργεί συναρπαστικά γλωσσικά παιχνίδια με πολύ λεκτικό χιούμορ, όπως στον τίτλο του έργου της Φρούλου! Φρούλου! Φρέλα! Να ταν χαλβάς η τρέλα!!! (Χορτιάτη & Τσιλιμένη, 2000). Στο βιβλίο αυτό μας δίνει ένα λίμερικ με έντονα στοιχεία ελ- 17

11 Χαρούμενες γιορτές με βιβλία για Χρόνια Πολλά! Παραμονές Χριστουγέννων και ο επτάχρονος Μάνος στολίζει μαζί με τους γονείς του το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Η μητέρα του Μάνου είναι έγκυος και ο Μάνος φοβάται πως ο ερχομός μιας αδελφούλας θα κάνει τους γονείς του να πάψουν να τον αγαπούν. Μα όταν τη μέρα της μεγάλης γιορτής θα επισκεφθεί έναν καταυλισμό προσφύγων, τότε ένα χάρτινο καραβάκι και ένα κόκκινο ποδήλατο θα του μάθουνε πως όσο πιο μεγάλη αγάπη δώσει κάποιος, τόσο πιο πολλή αγάπη θα πάρει. H Λούλα Στρουμπουλούλα, η τετράπαχη γαλοπούλα, δεν είναι ένα συνηθισμένο πουλερικό. Δε δέχεται αδιαμαρτύρητα τη μοίρα της. Μόλις αντιλαμβάνεται, παραμονές Χριστουγέννων, ότι ο κύριος και η κυρία Ζαρζαφούτη σκοπεύουν να την κάνουν ψητή στο φούρνο, αναλαμβάνει αμέσως δράση. Κρύβεται, μεταμφιέζεται, εξαφανίζεται, ελίσσεται, ακόμα και κομάντος με μαύρη μάσκα γίνεται, ώσπου για καλή της τύχη, ένα λεπτό ακριβώς προτού την εκτελέσουν, βρίσκει σε ένα σεντούκι κάτι που θα αλλάξει για πάντα τη ζωή της αλλά και τη ζωή του ζεύγους Ζαρζαφούτη. Μέρος των εσόδων της παρούσας έκδοσης θα διατεθούν στη 7+ ετών O Αϊ-Βασίλης είναι γέρος, με παραπανίσια κιλά, δουλεύει συνέχεια και κουράζεται πολύ. Κι όμως, κάθε μα κάθε χρόνο έρχεται χαμογελαστός και κεφάτος σε όλα τα σπίτια για να φέρει δώρα. Αλλά αυτό δεν το εκτιμούν πολλά παιδιά και δυστυχώς τον ταλαιπωρούν Αν εσύ δεν είσαι ένα από αυτά τα παιδιά και θέλεις πραγματικά να διευκολύνεις τον Αϊ-Βασίλη στη δουλειά του, τότε διάβασε αυτό το ξεκαρδιστικό βιβλίο και ακολούθησε με προσοχή τις συμβουλές του. 4+ ετών 7+ ετών Η Θαλασσένια, η μικρή γοργόνα, έχει ένα όνειρο. Θέλει να γνωρίσει τον Αϊ-Βασίλη, παρόλο που ξέρει πως δεν μπορεί να αναπνεύσει στην ξηρά! Όταν φτάνει στα παγωμένα νερά του Βόρειου Πόλου, άσπρες φάλαινες και φάλαινες μονόκεροι με κέρατα παγοθραυστικά, θαλασσινά ιγκλού, πολικές αρκούδες, ξωτικά, τάρανδοι, το Βόρειο Σέλας κι ο ίδιος ο Αϊ-Βασίλης μπλέκονται σε ένα παραμύθι που κάνει τα όνειρα πραγματικότητα! 5-6 ετών Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 650 τίτλους στο Γίνετε μέλη δωρεάν στο ή καλώντας χωρίς χρέωση στο και κερδίστε προνόμια και δώρα.

12 Λέξεις αντίθετες που πάνε μαζί: Φύρδην-μίγδην / κάτι ψάρια / πότε πήχτρα / πότε ανάρια σύρε κι έλα / κούνια μπέλα / μια σαρδέλα / είχε τρέλα (Χορτιάτη, 2009: 11) Συνώνυμες και αντίθετες λέξεις λειτουργούν σαν παιχνίδι στα χείλη των παιδιών και διευρύνουν το λεξιλόγιο τους. Μέρα-νύχτα / Τσάτρα πάτρα Μέσα έξω / κεί στην Πάτρα (Χορτιάτη, 2009: 12) 20 Λέξεις κρύβουν μέσα τους άλλες λέξεις: Δυο κουνούπια ίδια / Τρώνε κουνουπίδια / Και βουτούν στα ξίδια. Κάνει η κουνουπιέρα / Τα κουνούπια πέρα / Που έφυγαν ταξίδια. (Χορτιάτη, 1986: 46 ) Η λέξη «κουνουπίδια» δίνει τις λέξεις «κουνούπια» και «ίδια», όπως και η λέξη «κουνουπιέρα» δίνει τις λέξεις «κουνούπια» και «πέρα». 21 ληνικότητας αναφορικά με το θέμα του. Ο έντονος ελληνικός ρυθμός ξεπερνά το χαλαρό δέσιμο του αγγλικού λίμερικ (Χορτιάτη, 1998: 179 ). Ο Καραγκιόζης με το Κολλητήρι Στου Καραγκιοζοπαίκτη το ποτήρι Βάζουν να πλύνουν τα ποδάρια τους Μα μούλιασαν και κόπηκαν τ αχνάρια τους. Τώρα απόδαροι χορεύουν ο Κουτσοκαραγκιόζης Και το Κουτσοκολλητήρι (Χορτιάτη, 2000: 36) Ένα πέταγμα με τη μαγική σκούπα του παραμυθιού σ ένα πανηγύρι με χίλια μύρια παιχνίδια της φαντασίας πάνω στη γλώσσα μας, που με μέτρο και αρμονία παίζει με τις λέξεις αναδεικνύοντας τα πλούτη της και δημιουργώντας μια χαρούμενη, παιχνιδιάρικη ατμόσφαιρα, ευεργετική για τα παιδιά, μικρά και μεγάλα (Χορτιάτη, 2008). Δυο όμοιες λέξεις που πάνε μαζί χαρίζουν μουσικότητα στο στίχο: Πρωί-πρωί ο κάβουρας / γιαλό-γιαλό πηγαίνει κι ένας γοβιός φιρί-φιρί / κοντά-κοντά του βγαίνει (Χορτιάτη, 2009: 10) Παιχνίδια με λέξεις ομόηχες και ομώνυμες δίνουν χιούμορ στα ποιήματα της Θέτης Χορτιάτη που διδάσκουν και διασκεδάζουν. Τι ροδόσταμο στη Ρόδο / Ρόδα πάτησε ένα ρόδο Ρόδια κάνουν οι ροδιές / Και οι ρόδες τις ροδιές (Χορτιάτη, 1986: 51) Το παιχνίδι με τις λέξεις σε συνδυασμό με τη φαντασία κάνει ευρηματική τη χρήση της γλώσσας, ένα αληθινό λεξοπανηγύρι! Η τεχνική του παράλογου γίνεται παιχνίδι. Αν οι λέξεις έχουν κέφι / ζαβολιά τρελή μάς γνέφει Πότε σαν λεξοβροχή / κι είν η σκέψη προσευχή πότε σαν λεξοχαλάζι / χάρη παιχνιδιού και νάζι Παιχνίδια με λέξεις που δείχνουν ελληνικές πόλεις: (Χορτιάτη, 2009: 30) Με ξεπροβόδισαν αστέρια κι άνθη / μαντίλι ανέμισε η πόλη (Ξάνθη) Πηδώ σε γάιδαρο, πετάω καβάλα / για μια παρέλαση μες στην (Καβάλα) (Χορτιάτη, 2009: 36)

13 Παιχνίδια με λέξεις από την ελληνική ιστορία: Ο Περικλής στο φως του Παρθενώνα / Ο Μιλτιάδης φως του... (Μαραθώνα) Φως οι πιστοί στον όρκο της πατρίδας / οι τριακόσιοι και ο... (Λεωνίδας) (Χορτιάτη, 2009: 38) Η Θέτη Χορτιάτη επιχειρεί ανατροπές γνωστών παραμυθιών με χιούμορ, δημιουργώντας παρωδία. Η ιδέα βρίσκεται στο βιβλίο του Τζιάνι Ροντάρι, Γραμματική της Φαντασίας: «Ο παπουτσωμένος γάτος» Ο Παπουτσωμένος γάτος / φαντασμένος, αεράτος Ερωτεύτηκε μια γάτα / μια ναζού πρασινομάτα (Χορτιάτη, 2009: 46) 22 «Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι» Η Χιονάτη κι οι νάνοι / Μες στου δάσους το σπιτάκι Τραγουδούν ή κάνουν νάνι / Ή χορεύουνε συρτάκι Η Χιονάτη όμως πλήττει / ώρες μόνη μες στο σπίτι Κι έναν γίγαντα φλερτάρει / λέει, μαζί τους να τον πάρει (Χορτιάτη, 2009: 47) 23 «Η Κοκκινοσκουφίτσα Κοκκινομηχανίτσα» λουλούδια δε θα μάσει / το λύκο θα δαμάσει με τσαχπινιά και χάρη / του γδέρνει το τομάρι (Χορτιάτη, 2009: 49) Η Σταχτοπούτα από ταπεινή κόρη «μπαινοβγαίνει στα χλιδιάρικα ινστιτούτα». Η Θέτη Χορτιάτη ανατρέπει το παραμύθι της Σταχτοπούτας αλλά και σατιρίζει την εποχή με πολύ χιούμορ. «Η Σταχτοπούτα» Μπαινοβγαίνει η Σταχτοπούτα / σε χλιδιάρικα ινστιτούτα Το βαλε πείσμα, γινάτι / να θαμπώσει το παλάτι. Μπότοξ, μπλάστρια και φτιασίδια / αλλού μάτια, αλλού φρύδια. Άλλη φάτσα τράβα-τράβα / κι ούτε σχέδιο Καλατράβα (Χορτιάτη, 2009: 48) Η γλώσσα χρησιμοποιείται κατά τρόπο παιγνιώδη. Η Θέτη Χορτιάτη επινοεί λέξεις όπως «Κοκκινομηχανίτσα». η λέξη-υβρίδιο δηλώνει κάτι φανταστικό, που δεν υπάρχει, αλλά φαίνεται παράλογο. Η δημιουργία τέτοιων λέξεων, εκτός από τη διεύρυνση του λεξιλογίου, βοηθά στην παραγωγή και σύνθεση λέξεων. Επιπλέον, το λεκτικό χιούμορ προκαλείται από τη χρήση παραπλήσιων ηχητικά λέξεων. Η Κοκκινομηχανίτσα συγγενεύει ηχητικά με την Κοκκινοσκουφίτσα: «Η Κοκκινοσκουφίτσα Κοκκινομηχανίτσα» Κι η Κοκκινοσκουφίτσα / κοκκινομηχανίτσα μια κόντρα και μια σούζα / πλαφ! πέφτει σε μια χαβούζα (Χορτιάτη, 2009: 49) Επίλογος Η Θέτη Χορτιάτη συνδυάζει στο έργο της λεκτική φαντασία, χιούμορ, παρωδία και ποίηση. Κάνει την τέχνη της παιχνίδι και προσκαλεί το παιδί να παίξει στο χώρο της δημιουργικής φαντασίας όπου η λέξη φορτίζεται με τη μέγιστη δυνατή ισχύ της. Κάνει το παιδί να παίξει με τη γλώσσα του, το μυεί στην ταχυδακτυλουργία των λέξεων αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας. Σκαρώνει απροσδόκητες καταστάσεις όπου συνυπάρχουν το χιούμορ, το φανταστικό και το παράλογο, για να προκαλέσει στο παιδί γέλιο καθαρό, ξεκαρδιστικό, αλλά και να το διδάξει. Στήνει μια γιορτή της γλώσσας με λογοτεχνικά σχήματα (παρομοιώσεις, μεταφορές, προσωποποιήσεις). Το μικρό παιδί παίρνει μέρος σ αυτή τη γιορτή γιατί σε αντίθεση με τον ενήλικο παραβιάζει κανόνες και ερμηνεύει επιλεκτικά και αυθαίρετα ή αντιλαμβάνεται ως κυριολεξία κυρίως τη μεταφορά (Winner et all, 1987). Έτσι, ο μεταφορικός λόγος της ποίησης είναι οικείος και ευπρόσδεκτος για τα

14 24 μικρά παιδιά και εναρμονίζεται με τα ειδικά, νοητικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά του παιδιού (Καρακίτσιος, 2000). Οι ομοηχίες, η ρίμα, οι επαναλήψεις, οι συνηχήσεις, οι ονοματοποιίες στα ποιήματα της Θέτης Χορτιάτη προσδίδουν ήχο και ρυθμό στους στίχους των ποιημάτων της, κι αυτό ικανοποιεί ανάγκες του μικρού παιδιού για κίνηση και δράση. Τα παιδιά έλκονται και χαίρονται με το ρυθμό και τη μουσικότητα του στίχου. Άλλωστε, η αίσθηση του ρυθμού υπάρχει στο παιδί πριν από την εκμάθηση της γλώσσας (Καρακίτσιος, 2000). Αλλά και η ποίηση στην πρωτογονική της μορφή αποτελούσε ενιαίο σώμα με τη μουσική και το χορό. Το παιδί, με το άκουσμα έμμετρων ποιημάτων, γοητεύεται από τις ακουστικές εικόνες και δίνει προτεραιότητα σ αυτές. Συμμετέχει σ αυτό που ακούει όχι μόνο με το μυαλό του, αλλά και με το αυτί και το σώμα του (Καρακίτσιος, 2000). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ακριτόπουλος, Αλέξανδρος (2007), «Το σύγχρονο παραμύθι του Ευγένιου Τριβιζά: Μυθοπλασία και λόγος», Κείμενα, τχ. 6, σσ Αναγνωστόπουλος, Βασίλης (1988Α), «Λίμερικ και παιχνιδόλεξα», Διαδρομές, τχ. 11, σσ Καρακίτσιος, Ανδρέας (2000), «Ποίηση στο Νηπιαγωγείο», Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού, τχ. 4, σσ Καρακίτσιος, Ανδρέας (2002), Σύγχρονη Παιδική Ποίηση, Αθήνα, Σύγχρονοι Ορίζοντες. Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κούλα (1988), «Ο Καρνέι Τσουκόφσκι για την παιδική ποίηση», Διαδρομές, τχ. 11, σσ Ροντάρι, Τζιάνι (1994), Γραμματική της Φαντασίας, Αθήνα, Τεκμήριο. Τζαφεροπούλου, Μαρία-Μάγδα (1991), «Το χιούμορ στην Ελληνική Παιδική Λογοτεχνία (πεζογραφία )», Διαδρομές, τχ. 23, σσ Τσιλιμένη, Τασούλα (2005), «Limericks: Το ά-λογο της φαντασίας στην εκπαίδευση. Παιχνίδια λόγου και δημιουργικότητας», στο: Η Λογοτεχνία στο Σχολείο, επιμ.: Τζίνα Καλογήρου- Κική Λαλαγιάννη, Αθήνα, Τυπωθήτω-Γιώργος Δάρδανος. Χορτιάτη, Θέτη (1986), Παιχνιδόλεξα, Αθήνα, Κέδρος. Χορτιάτη, Θέτη (1988), Παιχνιδόγελα, Αθήνα, Καμπανάς. Χορτιάτη, Θέτη (1994), Ο Αλέξης Ο Παλαβολέξης, Αθήνα, Λωτός. Χορτιάτη, Θέτη (1998), «Λεκτική Φαντασία: η προσέγγιση της ποίησης στο σχολείο», Διαδρομές, τχ. 51, σσ Χορτιάτη, Θ. & Τσιλιμένη, Τ. (2000), Φρούλου! Φρούλου! Φρέλα! Να ταν χαλβάς η τρέλα!!!, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα. Χορτιάτη, Θέτη (2002), Λεξοσκανταλιές, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα. Χορτιάτη, Θέτη (2009), Λεξοχαρές και λεξοπανηγύρια, Αθήνα, Διά Βίου. Winner, E.-McCarthy, M.-Cardner, A. (1987), «The ontogenesis of metaphor», σσ , στο: R. T. Honeck & R. R Hoffman (ed.), Cognition and figurative language, Hillsdale, N. J. Erlbaum. ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Παρασκευή Αντωνά Εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης / Απόφοιτος ΠΜΣ: Παιδικό βιβλίο και παιδαγωγικό υλικό, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ο ι χαρακτήρες της αστυνομικής λογοτεχνίας αποτελούν ένα θέμα πάνω στο οποίο έχει διατυπωθεί πλήθος απόψεων από πολλούς θεωρητικούς. Τόσο το σκληρό αστυνομικό μυθιστόρημα όσο και το κλασικό (για ενήλικες) έχει τέσσερεις βασικούς χαρακτήρες. Το θύμα ή τα θύματα, το δράστη, τον ντετέκτιβ, και αυτούς που αναμειγνύονται με το έγκλημα αλλά είναι ανίκανοι να το λύσουν, όπως η αστυνομία, οι ύποπτοι, κ.λπ., οι οποίοι αντιπροσωπεύουν την κοινωνία. Το σκληρό αστυνομικό μυθιστόρημα συνήθως προσθέτει και έναν επιπλέον χαρακτήρα, συγκεκριμένα μια γυναίκα που λειτουργεί ως προδότης (Cawelti, 1977: 147). 25 Που είναι τα δώρα;

15 26 Εκείνο που αναφέρεται πολύ συχνά είναι το ότι στην αστυνομική λογοτεχνία απουσιάζει η ψυχολογική ανάλυση των χαρακτήρων. Τα πρόσωπα, ακόμα και αυτό του ντετέκτιβ που περιγράφεται εκτενέστερα, στέκουν σαν απαθείς φιγούρες, που εκτελούν απλώς πράξεις (Μερακλής, 1990: 75). Ο έρωτας, παρ όλο που μπορεί να είναι η κινητήρια δραστηριότητα του ατόμου, δεν έχει επίσης καμία θέση. Αυτό που μας ενδιαφέρει σε αυτού του είδους τις ιστορίες είναι η διαλεύκανση ενός εγκλήματος: φόνος, έρευνα, υποψία, ανακάλυψη, τιμωρία σε αυτό το πλαίσιο, οι ερωτικές ιστορίες, όσο ενδιαφέρον και να έχουν, προσφέρουν βαρετές αποκλίσεις από το θέμα (Maugham, 1986: ). Πάντοτε στα αστυνομικά μυθιστορήματα υπάρχουν κάποιες συμβάσεις βάσει των οποίων απεικονίζονται τα πρόσωπα της ιστορίας. Αυτού του είδους οι συμβάσεις έχουν την προέλευσή τους στην κοινωνία και βοηθούν στο να γίνουν περισσότερο ευανάγνωστοι αυτοί οι χαρακτήρες (Μαρτινίδης, 1994: ). Παρακάτω παρουσιάζονται τα πρόσωπα που συμμετέχουν στην αστυνομική μυθοπλασία για ενήλικες, έτσι όπως περιγράφονται από τη βιβλιογραφία: Θύμα: Εάν για τον αναγνώστη δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο θύμα και την περιγραφή του, τότε η διαδικασία της έρευνας θα είναι θολή. Από την άλλη, αν το θύμα είναι ασήμαντο και δεν παρουσιάζονται πολλές πληροφορίες σχετικά με αυτό, τότε το ενδιαφέρον ως προς την έρευνα καθώς και η αγωνία που νιώθουμε θα είναι μηδαμινή. Ο Poe πρότεινε δύο αποτελεσματικούς τρόπους μέσω των οποίων μπορεί να υπάρξει ισορροπία μεταξύ οίκτου και φόβου. Από τη μία, μετατρέπει τα θύματά του σε αφανή και συνηθισμένα άτομα. Από την άλλη, δημιουργεί θύματα αρκετά σημαντικά, που δεν τα εμπλέκει όμως εξ ολοκλήρου στην ιστορία. Μας λέει τόσα πράγματα, ώστε να κατανοήσουμε τη δύσκολη θέση στην οποία βρίσκονται, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να μην εμπλέκεται πολύ στη μοίρα του θύματος. Κάτι τέτοιο είναι ένα από τα παράδοξα των αστυνομικών ιστοριών, διότι το θύμα στο οποίο οφείλεται όλη αυτή η αναστάτωση είναι το λιγότερο ενδιαφέρον πρόσωπο (Cawelti, 1977: 91-92). Δράστης: Ο δράστης είναι ένα ακόμη πρόσωπο της ιστορίας που πρέπει να προσέξει πολύ ο συγγραφέας. Εάν επιμείνουμε πολύ στα κίνητρα του δράστη, η ενοχή του φαντάζει πολύ ασαφής και δύσκολο να οριστεί. Από την άλλη όμως, τα πρόσωπα που ενοχοποιούνται δεν θα πρέπει να βρίσκονται στο περιθώριο, διότι έτσι ο αναγνώστης δυσκολεύεται να βρει τον ένοχο προτού τον ανακοινώσει ο ντετέκτιβ (Cawelti, 1977: 92-93). Γενικότερα, οι εγκληματίες παρουσιάζονται ως μία ξέχωρη κοινωνική τάξη, πάντοτε εχθρική, με δικά τους «εδάφη», σύνορα και ηθικούς κανόνες. Παράλληλα όμως, παρουσιάζονται και χαρακτήρες εγκληματιών με χαριτωμένες πλευρές και ανιδιοτελείς σκοπούς, που οδηγούνται στο έγκλημα για λόγους πέρα από τις δυνάμεις τους (Μαρτινίδης, 1994: 164). Ντετέκτιβ: Ο πιο σημαντικός χαρακτήρας στις αστυνομικές ιστορίες είναι αναμφίβολα ο ντετέκτιβ. Η απομόνωση από τον κόσμο, που συνήθως χαρακτηρίζει τον ντετέκτιβ, είναι δείγμα της εκκεντρικότητάς του και της ιδιαίτερης ευφυΐας και διορατικότητας που τον διακρίνουν ώστε να διαβάζει τα κρυμμένα κίνητρα των ανθρώπων (Cawelti, 1977: 93-94). Η βασική παραδοχή ενός ντετέκτιβ είναι πάντοτε ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο. Με αυτό τον τρόπο οι ντετέκτιβ δεν βοηθούν μόνο στην αποκατάσταση της φυσικής τάξης, αλλά και στη διαιώνιση της κοινωνικά κυρίαρχης τάξης, εφόσον καταπολεμώνται όσοι παραβιάζουν τους κανόνες (Μαρτινίδης, 1994: 162). Ο ντετέκτιβ οφείλει να είναι ένας ολοκληρωμένος, συνηθισμένος και ταυτόχρονα ασυνήθιστος άνθρωπος. Ένας άνθρωπος εκ γενετής έντιμος, ο καλύτερος άνθρωπος, που δεν δωροδοκείται ποτέ. Η ιδιωτική του ζωή δεν μας ενδιαφέρει. Συνήθως είναι φτωχός, καθότι διαφορετικά δεν θα γινόταν ντετέκτιβ. Έχει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται και να ξεχωρίζει τους ανθρώπους. 27

16 28 Συνήθως είναι μοναχικός, απομονωμένος και υπερήφανος. Είναι εύστροφος, διαθέτει μία εύθυμη περί του παραλόγου αντίληψη και σιχαίνεται το ψέμα. Ο κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερος και περισσότερο ασφαλής αν υπήρχαν πολλοί σαν και αυτόν (Chandler, 1986: ). Η παρούσα έρευνα μελετά το παιδικό και εφηβικό αστυνομικό μυθιστόρημα της τελευταίας δεκαετίας. Παίρνοντας ως δεδομένο τις βιβλιογραφικές αναφορές, οι οποίες αφορούν μονάχα την αστυνομική μυθοπλασία που απευθύνεται σε ενήλικες, έγινε μια προσπάθεια να εντοπισθούν τα πρόσωπα που «παρελαύνουν» σε αυτό το είδος λογοτεχνίας που έχει ως αποδέκτη του παιδιά και εφήβους. Παράλληλα επιδιώχθηκε να εντοπισθούν τα κοινά χαρακτηριστικά αυτών των προσώπων προκειμένου να συγκροτηθεί μια τυπολογία, μια φόρμουλα που να αφορά τους χαρακτήρες σε αυτό το είδος της λογοτεχνίας. Μέσω της μελέτης αυτής, επομένως, διαπιστώθηκε ότι τα πρόσωπα τα οποία μετέχουν σε αυτού του είδους τις ιστορίες μπορούν να διακριθούν σε έξι βασικές κατηγορίες, οι οποίες είναι οι εξής: ο ντετέκτιβ, ο δράστης, το θύμα, οι ύποπτοι, οι συνεργοί του αντίμαχου και οι συμπαραστάτες του ντετέκτιβ. 1. Ντετέκτιβ Όσον αφορά στο πρόσωπο του ντετέκτιβ, στο οποίο θα δώσουμε και τη μεγαλύτερη έμφαση, συναντούμε τέσσερεις πιθανές υποπεριπτώσεις. Μπορεί να είναι ενήλικος, άρα και επαγγελματίας ντετέκτιβ, όπως είναι για παράδειγμα ο Ιγνάτιος Παππάς στην τριλογία του Μαργαρίτη, ή μπορεί να είναι παιδί, όπως είναι ο Άκης στο Έγκλημα στο λευκό βουνό. Επίσης, πιθανόν η φιγούρα του ενήλικου και του παιδιού να συνυπάρχουν, όπως συμβαίνει με τον αστυνόμο Γαβρίλη και την παρέα των παιδιών που απολαμβάνουν τις διακοπές τους στο Μυστήριο της γαλάζιας ακτής και στο Κίνδυνος στο νησί. Τέλος, μια διαφορετική εκδοχή εμφανίζεται στην τετραλογία του Χατζόπουλου, όπου ο ντετέκτιβ παρότι επαγγελματίας έχει τη μορφή ανθρωπόμορφου ζώου (σκίουρος), αποτελώντας την εξαίρεση στο σύνολο των υπό μελέτη βιβλίων, εφόσον οι περιπέτειές του είναι οι μοναδικές περιπτώσεις μη ρεαλιστικής αφήγησης. Οι ντετέκτιβ είναι πάντοτε πρωταγωνιστές των ιστοριών, και παρουσιάζεται σφαιρικά ο χαρακτήρας τους (Nikolajeva, 2005: 159. Lukens, 1995: 47), γνωρίζουμε τον τρόπο σκέψης τους αναλυτικά, τον τρόπο που αντιδρούν σε γεγονότα και καταστάσεις καθώς και στοιχεία από άλλους τομείς της ζωής τους. Για παράδειγμα, τον Ιγνάτιο Παππά στην τριλογία του Μαργαρίτη τον γνωρίζουμε εις βάθος. Ξέρουμε πού ζει, πώς είναι το σπίτι του, ότι είναι ακατάστατος και εργένης, ότι λατρεύει την περιπέτεια ακόμα και όταν κινδυνεύει η ζωή του, ότι είναι υπεράνω χρημάτων. Πέρα όμως από τα προσωπικά του στοιχεία, γνωρίζουμε πολύ καλά τον τρόπο σκέψης του, εφόσον απολαμβάνουμε τις περιπέτειές του, οι οποίες εμπεριέχουν διαδικασίες επίλυσης μυστηρίων. Για παράδειγμα, μέσα από την έρευνα διαπιστώνουμε την έντονη αίσθηση του χιούμορ που διαθέτει, την ψυχραιμία του ακόμα και σε καταστάσεις που μοιάζουν τελεσίδικες καθώς και την ευστροφία του στο να καταφέρνει πάντα να δραπετεύει ακόμα και από εκεί όπου μοιάζει αδιανόητο. Ο διάσημος ντετέκτιβ Κορνήλιος Κρικ, στα τέσσερα βιβλία του Χατζόπουλου, επίσης σκιαγραφείται τόσο σφαιρικά. Είναι υπομονετικός, στοχαστικός, πολύ προσεκτικός, σοβαρός και ώριμος όσον αφορά στη δουλειά του. Επίσης ενίοτε, και στις τέσσερεις περιπέτειές του, ενημερωνόμαστε για ποικίλα γεγονότα της 29

17 30 ζωής του. Για έρωτες (στο Καταραμένο περιδέραιο της Νιαουφερτίτης) ή για το πρόβλημα που έχει με τα κιλά του (στο Έγκλημα στο Τούνδρα Εξπρές). Το παράδοξο στις περισσότερες από τις περιπτώσεις που μελετήθηκαν είναι ότι παρά τη μικρή διάρκεια των γεγονότων, οι έντονες περιπέτειες των ηρώων τούς ωριμάζουν και τους αλλάζουν ως χαρακτήρες, γεγονός που μας οδηγεί στο να τους χαρακτηρίσουμε δυναμικούς (Nikolajeva, 2005: 158. Lukens, 1995: 48-50). Θα έλεγε μάλιστα κανείς ότι κάποια από τα βιβλία που μελετήθηκαν θυμίζουν Bildungsroman. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι Το αίνιγμα του χαμένου cd player, αφού ο πρωταγωνιστής που μας αφηγείται τα γεγονότα παρουσιάζεται στο τέλος ωριμότερος, έχοντας αποδεχθεί τον εαυτό του και τις αδυναμίες του. Πέρα όμως από αυτό το παράδειγμα, όλοι οι ήρωες, κυρίως τα παιδιά, όπως στο Μυστικό της λίμνης, στο Κίνδυνος στο νησί, στο Μυστήριο της 21 ης χάντρας, μετά το τέλος των περιπετειών τους παρουσιάζονται ωριμότεροι, γεμάτοι εμπειρίες. Αλλά και στις περιπτώσεις που δεν διακρίνεται έντονη αλλαγή του χαρακτήρα των ηρώων, φαίνεται πως οι περιπέτειες που ζουν τους στιγματίζουν, αφήνοντάς τους μία ωραία ανάμνηση. Γενικότερα, θα υποστήριζα ότι οι ντετέκτιβ πρωταγωνιστές αποτελούν ιδανικό πρότυπο για τον μικρό αναγνώστη, όχι μόνο επειδή συγκρούονται με το κακό και το άδικο, αλλά και γιατί διαθέτουν πληθώρα από σταθερά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, διαπίστωσα ότι όλοι οι ντετέκτιβ που παρουσιάζονται είναι ευφυείς, εύστροφοι και διορατικοί. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά διακρίνονται κυρίως από το γεγονός ότι επιχειρούν απρόσμενους συνειρμούς τους οποίους ο αναγνώστης δεν είναι σε θέση να σκεφτεί. Η λογική που χρησιμοποιούν και η κατάταξη των δεδομένων και των ζητουμένων δείχνει επίσης άτομα με αυξημένη κριτική, συνθετική και αναλυτική σκέψη. Η σπουδαιότητα επίσης που δίνουν στη λεπτομέρεια και ο τρόπος που συναρμολογούν τα ασύνδετα κομμάτια του παζλ δίνουν ακόμη έναν τόνο εξαιρετικής νοητικής ικανότητας, ενώ παράλληλα εντυπωσιάζουν και εκπλήσσουν ευχάριστα τον αναγνώστη. Η διαισθητική τους επίσης ικανότητα είναι ένα κομμάτι του χαρακτήρα τους που ξεχωρίζει και παίζει καθοριστικό ρόλο στην πλοκή και την εξέλιξη της ιστορίας, καθόσον οι ντετέκτιβ πολύ συχνά βασίζονται στη διαίσθησή τους προκειμένου να λάβουν αποφάσεις για το ποια θα είναι η επόμενη ενέργειά τους. Επίσης, όλοι οι ντετέκτιβ στα βιβλία που μελετήθηκαν είναι άτομα που αποστρέφονται τη βία. Αφενός κάποιοι από αυτούς είναι παιδιά, οπότε θα ήταν παράδοξο και τολμηρό εκ μέρους του συγγραφέα να λύνουν τα μυστήρια με τη βία, αφετέρου όμως και οι ενήλικοι ακολουθούν τον ίδιο απαράβατο κανόνα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτής της περίπτωσης αποτελεί ο Ιγνάτιος, ο οποίος μας δηλώνει ξεκάθαρα ότι είναι κατά της βίας και αποφεύγει να τη χρησιμοποιεί, παρ όλο που στον ίδιο ασκείται πολύ έντονη καθ όλη τη διάρκεια της έρευνας. Ίσως αυτό να είναι και ένα στοιχείο το οποίο τοποθετείται εσκεμμένα από τους συγγραφείς, αφού παρ ότι πρόκειται για αστυνομικά μυθιστορήματα οφείλουν να μην ξεχνούν ότι απευθύνονται σε ένα κοινό νεανικό και ότι μέσα από την ανάγνωση διαπλάθουν χαρακτήρες και ψυχές. Το έντονο χιούμορ που διαθέτουν οι περισσότεροι από τους ντετέκτιβ είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό γνώρισμα. Σε κάποια μάλιστα από τα βιβλία είναι τόσο έντονο, που ακόμα και ο ενήλικος αναγνώστης χαμογελά. Έχεις φωτιά; ρώτησε απότομα. Με μπέρδεψες με τον Προμηθέα, απάντησα. Έχεις χιούμορ. Καλό αυτό. Χαίρομαι που το εγκρίνεις. Είχα αγωνία, βλέπεις. Θα έπρεπε να έχεις αγωνία. Και θα είχες αν ήξερες ποιος είμαι! Δεν σχολίασα. Ξέρεις ποιος είμαι; 31