ΚΕΦΑΛΑΙΟ "Α": Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗΣ ΜΑΧΗΣ ΜΕ ΤΙΣ ΟΛΕΘΡΙ- ΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Transcript

1 «Κοινωνικές αλλαγές που προκαλούνται από τους πολέµους, µε έµφαση στους Παγκοσµίους Πολέµους. Μία ελληνοτουρκική σύρραξη θα επέφερε σηµαντικές κοινωνικές αλλαγές;» ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η γραπτή ιστορία της ανθρωπότητας είναι εν πολλοίς η ιστορία του πολέ- µου και των συνεπειών του σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης δραστηριότητας από εµφανίσεως του ανθρωπίνου είδους. Πρέπει βεβαίως να επισηµανθεί ιδιαιτέρως το γεγονός πως η σχέση µεταξύ πολέµου και κοινωνίας είναι αµφίδροµη. Η κοινωνία προετοιµάζει και εκτελεί την πολεµική δραστηριότητα και ακολούθως οι συνέπειες του πολέµου επηρεάζουν και µεταβάλουν την κοινωνία σε έναν αέναο κύκλο αλληλεξάρτησης και διάδρασης. Οι άνθρωποι πολεµούν µε τον τρόπο που επιβάλλει η πολιτισµική αποσκευή τους, δηλαδή η παράδοση της κοινωνίας τους. ΚΕΦΑΛΑΙΟ "Α": Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗΣ ΜΑΧΗΣ ΜΕ ΤΙΣ ΟΛΕΘΡΙ- ΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ 1. Ο υτικός Τρόπος Πολέµου Είναι σαφές ότι από τη στιγµή που αναπτύχθηκε η ύση, αρχαία και σύγχρονη, έθεσε πολύ λιγότερους θρησκευτικούς, πολιτισµικούς και πολιτικούς περιορισµούς στη φυσική έρευνα, στον σχηµατισµό κεφαλαίου και στην ατοµική έκφραση απ' όλες τις άλλες κοινωνίες, οι οποίες τις περισσότερες φορές ήταν θεοκρατικές, συγκεντρωτικές ανακτορικές δυναστείες ή φυλετικές συσπειρώσεις. Ο δυτικός τρόπος πολέµου είναι τόσο φονικός, επειδή ακριβώς δεν έχει η- θική. Πολύ σπάνια δεσµεύτηκε από θέµατα τελετουργίας, παράδοσης, θρησκείας, ή οτιδήποτε άλλο εκτός από τη στρατιωτική αναγκαιότητα. Οι δυτικοί καπιταλιστές καθώς και επιστήµονες έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα πρακτικοί, καθώς δεν έχουν να φοβούνται θρησκευτικούς φονταµενταλισµούς, κρατικές λογοκρισίες ή άκαµπτες παραδόσεις. Ο Αριστοτέλης λέει πως στην πρώιµη Ελλάδα ο πόλεµος αρχικά διεξαγόταν από έφιππα στρατεύµατα αλλά µε την εµφάνιση της πόλης-κράτους εξελίχθηκε σε

2 -2- µάχες µεταξύ βαριά οπλισµένου πεζικού. Η εµφάνιση αυτού του είδους των στρατιωτών, συνεπώς και του τρόπου µε τον οποίο µάχονταν, έδωσε στους οπλίτες πολιτική υπεροχή στις πόλεις τους, που οδήγησε στην εξάπλωση της συναινετικής διακυβέρνησης. Ενώ οι Έλληνες της πόλεως δηµιούργησαν την επιθετική µάχη ως µια θαυ- µάσια µέθοδο να σώζονται ζωές και να περιορίζεται η διαµάχη σε ηρωισµούς διάρκειας µιας ώρας ανάµεσα σε βαριά οπλισµένους πεζούς στρατιώτες, ο Μέγας Αλέξανδρος και οι Ευρωπαίοι στη συνέχεια θέλησαν να εξαπολύσουν το σύνολο της ισχύος του πολιτισµού τους για να αφανίζουν τους εχθρούς τους στην τροµακτική ορµή της επιθετικής µάχης. Η ευρωπαϊκή ικανότητα ανανέωσης και προσαρµογής δίνει την εξήγηση για την άνοδο της δυτικής ισχύος µετά το Αλλά γιατί η «στρατιωτική επανάσταση» έλαβε χώρα στην Ευρώπη και πουθενά αλλού; Η απάντηση είναι πως τα κύρια συστατικά της δυτικής στρατιωτικής παράδοσης, ελευθερία, αποφασιστική µάχη, στράτευση πολιτών, ορθολογισµός, σφύζουσα αγορά, πειθαρχία και ελεύθερη κριτική, δεν εξαλείφθηκαν µε την πτώση της Ρώµης. Το αδέσµευτο κεφάλαιο είναι το κλειδί στη διεξαγωγή του πολέµου σε ο- ποιαδήποτε κλίµακα, αυτό που ο Κικέρων ονόµαζε «νεύρο του πολέµου». Χωρίς αυτό δεν µπορεί να συγκροτηθεί, να τραφεί και να πολεµήσει ένας στρατός. Το γεγονός ότι ο καπιταλισµός γεννήθηκε στη ύση, επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη, επέζησε των εναλλακτικών, δυτικών επίσης, παραδειγµάτων του σοσιαλισµού και κοµµουνισµού και βρέθηκε άρρηκτα δεµένος µε την ατοµική ελευθερία και τη δηµοκρατία στις νεότερες παγκόσµιες εκφάνσεις τους εξηγεί κατά µέγα µέρος τη δυτική στρατιωτική κυριαρχία από την εποχή της Σαλαµίνας µέχρι τον Πόλεµο του Κόλπου. Στον καπιταλισµό οι µηχανικοί έχουν την ελευθερία να βγάλουν κέρδος µε την κατασκευή καλύτερων όπλων από εκείνα των ανταγωνιστών τους, ενώ οι ηγέτες επιζητούν να εξοπλίσουν όσο το δυνατόν περισσότερους υπηκόους τους µε τα καλύτερα και τα φθηνότερα όπλα. Ο ολοκληρωτικός πόλεµος είναι ένας πόλεµος που διεξάγεται στον 20 ο αιώνα και έχει να κάνει µε την κυριαρχία της κουλτούρας του καπιταλισµού και της εµφάνισης των πιο ακραίων µορφών του όπως ο φασισµός. Η εµφάνιση µεθόδων ολοκληρωτικού πολέµου είχαν ως αποτέλεσµα την εκδήλωση τάσεων διαµόρφωσης «κοινωνιών πολέµου». Η µεγάλη τεχνολογική- βιοµηχανική επανάσταση οδή-

3 -3- γησε στην εκβιοµηχάνιση του πολέµου και κατά συνέπεια στη δυνατότητα µετακίνησης και επιστράτευσης εκατοµµυρίων πολιτών και σε δυνατότητα µαζικών καταστροφών. Η κουλτούρα του ολοκληρωτικού πολέµου συνδέεται σε µεγάλο βαθ- µό µε την τεχνολογία της αλυσίδας (µοντέλο Ford βιοµηχανικής παραγωγής) και βέβαια µε την κυριαρχία των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. ΚΕΦΑΛΑΙΟ "Β": ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ Οι πρωτόγονοι Μάρινγκ ενδέχεται µε τα όπλα που χρησιµοποιούσαν να ε- πινόησαν ένα είδος πολέµου στο οποίο τα στοιχεία του παιχνιδιού και της διασκέδασης ήταν πολύ ισχυρά. Οι Μάρινγκ επιδείκνυαν επιφύλαξη ως προς την αποφασιστική µάχη που σηµαίνει ότι δεν θεωρούσαν αναγκαίο να είναι η νίκη στο πεδίο της µάχης το αποτέλεσµα της σύγκρουσης. Στις αρχηγικά οργανωµένες κοινωνίες όπως οι Μαορί, όταν οι πληθυσµιακές πιέσεις εντείνονταν, ο αρχηγός έβρισκε ευκολότερο να εκτονώσει τις πιέσεις αυτές µε πόλεµο εναντίον γειτόνων που είχαν εύφορη γη, από το να ανοιχτούν καινούργια ξέφωτα στα δάση για καλλιέργεια. Ο πόλεµος των Μαορί ήταν βασικά πόλεµος εκδίκησης µε σκοπό το φάγωµα του αντιπάλου. Οι πόλεµοι των πρωτόγονων κοινωνιών συνοδεύονταν σε µεγάλο βαθµό από τελετουργίες και τελετουργικές µάχες. Οι συνέπειες λοιπόν αυτών των πολέ- µων στις κοινωνίες τους δεν ήταν σοβαρές. Ως σηµαντικότερη συνέπεια θα µπορούσε να θεωρηθεί η εκτόπιση µίας οµάδας από την περιοχή της. Οι βασιλείς των Σουµερίων είδαν από νωρίς να αµφισβητείται η εξουσία τους από την άφιξη µεταναστών από τους γύρω λόφους. Μεταξύ 3100 πχ και 2300 πχ ο πόλεµος κυριάρχησε µεταξύ των Σουµερίων σε τέτοιο βαθµό ώστε οι ιερείς- βασιλείς να αντικατασταθούν από πολεµικούς ηγέτες, να δηµιουργηθεί η ειδικότητα του στρατιωτικού και να επιταχυνθεί η πρόοδος στη µεταλλουργία για την κατασκευή όπλων. Η µετατροπή του αλόγου σε οικόσιτο ζώο, και η χρήση του άρµατος και του σκυθικού τόξου οδήγησε σε µία κοινωνική εξέλιξη µεγάλης σηµασίας. Τη σύλληψη µεγάλου αριθµού αιχµαλώτων πεζών του αντιπάλου που τελικώς κατέληγαν στη δουλεία. Η δουλεία στη Μεσοποταµία είχε άµεσο απότοκο το φαινόµενο της εµπορίας δούλων. Η δουλεία γρήγορα διαδόθηκε στην Ευρώπη, στην Κίνα αλλά και

4 -4- στην Ινδία όπου µε τις ενδιάµεσες κοινωνικές διαστρωµατώσεις που επέβαλαν οι αρµατηλάτες έβαλαν τις βάσεις για τις µετέπειτα κάστες. Οι αρµατηλάτες δίδαξαν στους Ασσύριους και στους Αιγύπτιους την τεχνική και το ήθος του ιµπεριαλιστικού, θα λέγαµε, πολέµου. Έτσι η κληρονοµιά του άρµατος ήταν το πολεµικό κράτος και η στρατιωτικοποιηµένη κοινωνία. Οι Ούννοι έπειτα από κάθε κατάκτηση συλλάµβαναν µεγάλους αριθµούς αιχµαλώτων και τους πωλούσαν στα σκλαβοπάζαρα εκµηδενίζοντας έτσι ολόκληρες κοινωνίες στο πέρασµά τους. Από την εποχή µάλιστα που εγκαταστάθηκαν στις παρυφές της ρωµαϊκής αυτοκρατορίας το δουλεµπόριο έγινε πιο επικερδές από το εµπόριο γούνας και αλόγων. Η αλήθεια της µετακίνησης των ανθρώπων της στέπας προς τις πολιτισµένες περιοχές µάλλον δεν βρίσκεται στις κλιµατικές αλλαγές. Τα πράγµατα είναι πιο απλά. Οι νοµάδες έµαθαν ότι ο πόλεµος είναι κερδοφόρος. Έτσι, το άλογο και η ανθρώπινη σκληρότητα έκαναν τον πόλεµο να έχει τη δική του υπόσταση. Από το σηµείο αυτό και µετά µπορούµε να µιλά- µε για µιλιταρισµό, δηλαδή τη διεξαγωγή του πολέµου από µία κοινωνία απλώς και µόνο επειδή µπορεί να τον κάνει και να έχει κέρδη, ή µε άλλα λόγια να κάνει πόλεµο για τον πόλεµο. Οποιαδήποτε απειλή καταστροφής της γης του πολίτη-στρατιώτη στην αρχαία Ελλάδα δεν στρεφόταν µόνον ενάντια στην επιβίωσή του αλλά και εναντίον της υπόστασής του ως ελεύθερου άντρα. Προκειµένου να διαφυλάξει τα αγαθά αυτά, ο µικρός κτηµατίας υιοθέτησε έναν τρόπο πολέµου που µετέβαλε τη µάχη σε αποφασιστικής σηµασίας πράξη, συµπιεσµένης στο χώρο και το χρόνο. Η ανελέητη σύγκρουση των ελληνικών φαλάγγων µε µόνο σκοπό τη νίκη αποτέλεσε την εισαγωγή στον λεγόµενο δυτικό τρόπο πολέµου. Μερικούς αιώνες αργότερα, η σηµαντικότερη παρέκκλιση του ρωµαϊκού στρατιωτικού συστήµατος από το ελληνικό ήταν ότι η Ρώµη εγκατέλειψε την υποχρέωση του πολίτη να φέρει όπλα και εισήγαγε το νεωτερισµό να πληρώνει στους λεγεωνάριους ηµεροµίσθιο. Ο ρωµαϊκός στρατός ξεχώρισε από τους θεσµούς του πολιτισµένου κόσµου ως ένα φαινόµενο. Η ικανότητα της Ρώµης να διεξάγει τους ανελέητους πολέµους οφείλεται στη δυνατότητα της κεντρικής κυβέρνησης να εξασφαλίζει πηγές στρατολόγησης.

5 -5- Οι Άραβες έδωσαν νέα δυναµική στον πόλεµο και στις κοινωνίες, τη δυνα- µική των ιδεολογιών. Μία από τις µεγάλες επιτυχίες του Ισλάµ ήταν να καταρρίψει τους φραγµούς µεταξύ των φυλών και των γλωσσών σε πολύ µεγάλη έκταση, τόσο όσο δεν είχε κατορθώσει έως τότε καµία άλλη θρησκεία ή αυτοκρατορία. Τα εργαλεία που είχε ο Τζεγκις Χαν για τη διεξαγωγή του πολέµου - άλογα, κινητικότητα, εµβέλεια σκυθικού τόξου, η ιδεολογία των χαζί- ήταν εξαιρετικά για τις περιστάσεις. Όταν σε αυτά προστέθηκε και ο ανελέητος παγανισµός απαλλαγµένος από επιταγές όπως έλεος για τους ξένους ή για την ατοµική τελειοποίηση, δεν είναι παράδοξο που οι Μογγόλοι απέκτησαν τη φήµη των αήττητων. Η φρίκη που έσπειραν µένει ακόµη χαραγµένη στη µνήµη των λαών. Αυτό που προσέφερε η Ρώµη στην ανθρωπότητα είναι ότι ο θεσµός του πειθαρχηµένου επαγγελµατικού στρατού ήταν αυτό που έκανε τη ζωή στη ρωµαϊκή αυτοκρατορία πολιτισµένη. Συνεπώς η αποδυνάµωση του στρατού είχε ως συνεπακόλουθο την αποδυνάµωση του κράτους και η κατάρρευση του στρατού την κατάρρευση της αυτοκρατορίας. Στην Ιαπωνία του 16 ου αιώνα η τάξη που έφερε σπαθιά (οι Σαµουράι) µόλις βρέθηκε αντιµέτωπη µε τα πυροβόλα όπλα, µηχανεύτηκε µεθόδους που απάλλαξαν την Ιαπωνία από αυτά και έτσι εξασφαλίστηκε ο συγκεκριµένος τρόπος ζωής για άλλα 250 χρόνια. Ο πόλεµος των βορειοαµερικανών εναντίον της Βρεταννίας είναι ο πρώτος πραγµατικός πολιτικός πόλεµος, απαλλαγµένος από τα παραδοσιακά κίνητρα των θρησκευτικών διαφορών ή των σφετεριστών νόµιµων δικαιωµάτων, και που έγινε για να επιτευχθεί η αναγνώριση αφηρηµένων αρχών και να κερδηθεί, όχι απλώς η ανεξαρτησία, αλλά η ελευθερία για την ίδρυση µιας ανώτερης κοινωνίας. Οι πόλεµοι της Γαλλικής επανάστασης ήταν αµυντικοί αλλά γρήγορα εξελίχθηκαν στους πλέον επιθετικούς που είχε γνωρίσει η Ευρώπη. Υποκινούµενοι από την επιθυµία να µεταλαµπαδεύσουν τις ελευθερίες της επανάστασης και στους υποτελείς των γειτονικών χωρών, οι Γάλλοι κατέληξαν να εµπλακούν σε ένα διαρκές πρόγραµµα εθνικής επέκτασης. Μέσα σε 20 χρόνια, οι κοινωνίες της Ευρώπης, όπου µόνο οι οικονοµικά περιθωριακοί κινδύνευαν να βρεθούν στις τάξεις του στρατού, είχαν µεταλλαχθεί σε κοινωνίες στρατιωτών από πάνω έως κάτω. Η

6 -6- επανάσταση εν µιά νυκτί έκανε πραγµατικότητα έναν στρατό πολιτών που έκανε πραγµατικά θαύµατα στο πεδίο της µάχης. Η ακραία έκφραση της κοινωνίας των πολεµιστών υπήρξε το βασίλειο των Ζουλού. Ο µετασχηµατισµός µιας ευηµερούσας ποιµενικής κοινωνίας όπως των Ζουλού οφείλεται στο κοινωνικό χάος που επικράτησε προηγουµένως και που συνήθως οδηγεί σε πολέµους. Ο Σάκα όµως επέβαλε σκληρές στρατιωτικές αλλαγές στον τρόπο ζωής και στην εκπαίδευση των µαχίµων ανδρών της φυλής. Η αποτελεσµατικότητα όµως του στρατού αυξήθηκε κατακόρυφα και έτσι οι Ζουλού κατάφεραν να επιβληθούν σε µία µεγάλη γεωγραφική έκταση. Οι συνέπειες όµως υ- πήρξαν τραγικές. Αυτή η εκ των άνω στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας που επέβαλε ο Σάκα, οδήγησε σε πλήρη κοινωνική καταστροφή τους κατοίκους τεράστιων περιοχών και σε διάλυση την ίδια την κοινωνία των Ζουλού. ΚΕΦΑΛΑΙΟ "Γ": ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ 1. Εισαγωγή Η σύγχρονη δηµοκρατία, όπως και το έθνος-κράτος µε το οποίο είναι τόσο στενά συνδεδεµένη, αποτελεί προϊόν του παρατεταµένου εσωτερικού και διεθνούς πειραµατισµού που ακολούθησε την κατάρρευση της παλιάς ευρωπαϊκής τάξης πραγµάτων το Ο Α' Παγκόσµιος Πόλεµος έθεσε επί ποδός πολέµου άντρες, άφησε πάνω από νεκρούς και άλλους τραυµατίες- σάρωσε τέσσερις από τις παλιές αυτοκρατορίες της ηπείρου κι έκανε την Ευρώπη «ένα εργαστήριο πάνω σ' ένα τεράστιο νεκροταφείο», σύµφωνα µε τη ρήση του Τσέχου πολιτικού Τόµας Μάζαρυκ. Μέσα στα ερείπια του Παλαιού Καθεστώτος οι πολιτικοί υπόσχονταν στις µάζες, που είχαν χειραφετηθεί πολιτικά και κινητοποιηθεί όσο ποτέ άλλοτε, µια δικαιότερη κοινωνία κι ένα κράτος που θα τους ανήκε. Η καθεµιά απ' τις αντίπαλες ιδεολογίες -η φιλελεύθερη δηµοκρατία, ο κοµµουνισµός, ο φασισµός- θεωρούσε ότι ήταν προορισµένη να αναπλάσει την κοινωνία, την ήπειρο και τον κόσµο διαµορφώνοντας µια Νέα Τάξη για την ανθρωπότητα. Ο αδιάλειπτος αγώνας ανάµεσα τους για τον ορισµό της σύγχρονης Ευρώπης διήρκεσε το µεγαλύτερο µέρος του 20ού αιώνα. Με τραγικά αποτελέσµατα.

7 -7- Μετά το 1945 ο φασισµός παρερµηνεύτηκε ως ένα παθολογικό πολιτικό φαινόµενο, όπου φρενοβλαβείς δικτάτορες οδήγησαν εκµαυλισµένους, υπνωτισµένους λαούς στην καταστροφή. Όµως οι πληγές της ηπείρου δεν µπορούν να εκληφθούν ως έργο µιας χούφτας τρελών, ούτε οι τραυµατικές της εµπειρίες µπορούν να αποδοθούν στην ψυχασθένεια του Χίτλερ ή του Στάλιν. Ο φασισµός και ο κοµµουνισµός συνιστούσαν πραγµατικές προσπάθειες να αντιµετωπιστούν τα προβλήµατα της µαζικής πολιτικής, της εκβιοµηχάνισης και της κοινωνικής τάξης πραγµάτων. Η φιλελεύθερη δηµοκρατία δεν διέθετε πάντα όλες τις απαντήσεις. 2. Αυτοκρατορίες, Έθνη και Μειονότητες (Α ΠΠ) Οι παλιές αυτοκρατορίες του δέκατου ένατου αιώνα βάσιζαν τη νοµιµοποίηση τους στη δυναστική νοµιµοφροσύνη και όχι στην εθνοτική ταυτότητα, οπότε ήταν δυνατόν Γερµανοί οµογενείς να καταλαµβάνουν υψηλές θέσεις στα τσαρικά κυβερνητικά κλιµάκια και Έλληνες διπλωµάτες να εκπροσωπούν την Οθωµανική Αυτοκρατορία στα διεθνή συνέδρια. Ο πόλεµος του σάρωσε αυτό τον κόσµο. Οι Βερσαλλίες είχαν δώσει σε ανθρώπους το δικό τους κράτος, αλλά είχαν επίσης µετατρέψει άλλα σε µειονότητες. Παράδειγµα αποτελεί η διάλυση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας που δη- µιούργησε ένα νέο µοντέλο αντιµετώπισης των µειονοτήτων - την ανταλλαγή των πληθυσµών. Την επαύριο της ελληνικής ήττας στη Μικρά Ασία το 1922 οι δύο κυβερνήσεις συµφώνησαν σε προαιρετικό «επαναπατρισµό». Οι αριθµοί ήταν τεράστιοι - σχεδόν Έλληνες και Τούρκοι. 3. Πόλεµος και Καταστροφή των Σωµάτων (Α ΠΠ) Οι περισσότεροι νεκροί ήταν νεαροί άντρες, που η απουσία τους από τη µεταπολεµική Ευρώπη είχε βαθιές και καταστροφικές συνέπειες για όσους είχαν α- ποµείνει. Με δεδοµένο το στραπατσάρισµα που έπαθε η παραδοσιακή πατριαρχική οικογένεια στην Ευρώπη από τον ολοκληρωτικό πόλεµο, δεν είναι περίεργο ότι ακούστηκαν πολλά περί «αφηνιασµένης νεολαίας» στο πλαίσιο µιας νέας «κοινότητας χωρίς πατεράδες». Η ατµόσφαιρα κρίσης του , µε τις εξεγέρσεις, τις επαναστάσεις και τις ανταρσίες που τη σηµάδεψαν, επέτεινε το αίσθηµα της πλήρους κατάρρευσης της κοινωνικής τάξης πραγµάτων. Τα θεµέλια συντρίφτηκαν.

8 -8- Οι θεσµοί του κράτους έχασαν σχεδόν τελείως το κύρος τους, η Εκκλησία το ίδιο. Η παιδευτική επιρροή των γονιών συχνά εκµηδενίστηκε. Όπως συνέβη και µετά τον Β' Παγκόσµιο Πόλεµο, έτσι και τώρα οι ανησυχίες αυτές ώθησαν το κράτος να ενεργεί όλο και περισσότερο ως γονιός και ως πηγή ηθικής εξουσίας. Η ιδεολογία της µητρότητας που εκδηλώθηκε στη µεσοπολεµική Ευρώπη είχε βαθιές ρίζες. Η αύξηση της σηµασίας των στρατών που αποτελούνταν από κληρωτούς καθιστούσε το µέγεθος και την υγεία του πληθυσµού µιας χώρας ζήτη- µα στρατιωτικής και εθνικής ασφάλειας. Ο Α' ΠΠ επιδείνωσε φυσικά την όλη εικόνα, κάνοντας τους ηγέτες των εθνών να προωθούν την άποψη ότι «η εγκυµοσύνη είναι η πολεµική θητεία της γυναίκας». Μετά τον πόλεµο οι γονείς δεν αφήνονταν πια να µεγαλώσουν οι ίδιοι τα παιδιά τους. Ο φόβος της εθνικής συρρίκνωσης οδήγησε στην εµφάνιση ενός ευρέος φάσµατος επίσηµων υπηρεσιών πρόνοιας, παράλληλα µε τους παλιότερους ιδιωτικούς θρησκευτικούς ή φιλανθρωπικούς θεσµούς. Ο παρεµβατικός δηµόσιος τοµέας έφερε στο προσκήνιο τον επαγγελµατία κοινωνικό λειτουργό, τον υπεύθυνο στέγασης, τον σχολικό επισκέπτη υγείας και τον ψυχολόγο-παιδαγωγό. Το κράτος έχωνε τη µύτη του στις πιο µύχιες πλευρές της προσωπικής ζωής. Στο Μεσοπόλεµο, πρόνοια και πόλεµος ήταν στενά συνυφασµένα, και οι κοινωνικές πολιτικές για τη βελτίωση των πληθυσµιακών µεγεθών και της υγείας αντανακλούσαν τις αγωνίες των εθνών-κρατών, που ήθελαν να υπερασπιστούν ή να επιβάλλουν τον εαυτό τους µέσα σ' έναν κόσµο γεµάτο εχθρούς. 4. Η Κρίση του Καπιταλισµού (Α ΠΠ) Μετά τον Α ΠΠ η οικονοµική ζωή της Ευρώπης βρισκόταν σε χάος. Παντού οι τιµές ήταν εκατοντάδες ή και χιλιάδες φορές υψηλότερες απ' ότι προπολεµικά. Το κραχ της Γουόλ Στρητ το 1929 επέφερε το κλείσιµο τραπεζών, την υποτίµηση νοµισµάτων και το νοµισµατικό χάος. Η χρηµατιστηριακή κρίση προκάλεσε µε τη σειρά της χρεοκοπίες, χαµηλότερη παραγωγή, περικοπές της εργάσιµης εβδοµάδας και µακρύτερες ουρές για επιδόµατα ανεργίας. Με τα αποθέµατα τροφίµων να σαπίζουν ή και να καταστρέφονται συνειδητά την ίδια στιγµή που θέριευε η πείνα και η φτώχεια, ο καπιταλισµός της αγοράς φάνταζε όλο και λιγότερο ορθολογικός.

9 -9- Τα συµπτώµατα της κρίσης ποίκιλλαν πολύ από χώρα σε χώρα. Στη Γερ- µανία, µια από τις χώρες που επλήγησαν περισσότερο, η ύφεση χαρακτηρίστηκε από µια πτώση κατά 46% της βιοµηχανικής παραγωγής και από ανέργους. Έτσι, στη δεκαετία του 1930 η ίδια η ζωή έκανε αναγκαίο για την Ευρώπη έναν νέο οικονοµικό εθνικισµό, που ήταν σαφώς ασυµβίβαστος µε το φιλελεύθερο µοντέλο του ελεύθερου εµπορίου και των διεθνών µετακινήσεων κεφαλαίων. εν ήταν όµως ασυµβίβαστος ούτε µε τον κοµµουνισµό σοβιετικού τύπου ούτε µε τον εθνικιστικό καπιταλισµό. Έτσι, τόσο η Αριστερά όσο και η εξιά παρείχαν έναν τρόπο διαφυγής από τον ασφυκτικό εναγκαλισµό της αγγλοαµερικανικής «πλουτοκρατίας». Και οι δύο έβαζαν την οικονοµική ανάπτυξη πάνω από τη χρηµατιστική ορθότητα, το έθνος πάνω από την παγκόσµια οικονοµία και την παραγωγή πάνω από τις σταθερές τιµές και τα συµφέροντα της τάξης των εισοδηµατιών. Κυρίως δε, και οι δύο έδιναν δουλειά και ξερίζωναν τη µαζική ανεργία. Η µεγάλη κρίση του καπιταλισµού που προκλήθηκε από τον Α ΠΠ εγκυµονούσε έτσι βαθιές πολιτικές συνέπειες. 5. Αναζωογόνηση της ηµοκρατίας µετά το Β ΠΠ. Σύµφωνα µε τον ιστορικό Ε.Χ. Καρ, «το ζήτηµα δεν είναι η αναγκαιότητα µιας νέας τάξης πραγµάτων αλλά ο τρόπος µε τον οποίο θα χτιστεί». Θεωρούσε ότι ο Χίτλερ δεν µπορούσε να κερδίσει τον πόλεµο, αλλά ότι θα έπαιζε «τον απαραίτητο ίσως ρόλο του να σαρώσει όλα τα σκουπίδια της παλιάς τάξης πραγµάτων». Έτσι, η πολεµική σύρραξη ήταν «ένα επεισόδιο στο πλαίσιο µιας επανάστασης κοινωνικού και πολιτικού χαρακτήρα». Επί παραδείγµατι, η µεταβολή της βρετανικής κοινωνικής πολιτικής στα χρόνια του πολέµου ήταν µεγάλης εµβέλειας. Πέρα από το έργο του Κέυνς στην οικονοµική πολιτική, έγιναν πρωτοποριακές µεταρρυθµίσεις στην παιδεία, στην υγεία και στον πολεοδοµικό σχεδιασµό. Μετά το τέλος του Β ΠΠ ακολούθησαν την ίδια πολιτική όλα τα κράτη της. Ευρώπης. Την ίδια στιγµή η Εκκλησία ανακάλυπτε και πάλι την κοινωνική της αποστολή και επανεπιβεβαίωνε την προτεραιότητα του ανθρώπινου πνεύµατος έναντι των απαιτήσεων του ολοκληρωτισµού για απόλυτη αφοσίωση στο κράτος.

10 -10- Εκείνο που σίγουρα κάνει εντύπωση είναι ο βαθµός στον οποίο επιτεύχθηκε και διήρκεσε για χρόνια µετά το τέλος του Β ΠΠ πολέµου µια γνήσια σύγκλιση ιδεών σε σχέση µε τις εσωτερικές µεταρρυθµίσεις - πολιτικές, οικονοµικές και κοινωνικές. Η µεικτή οικονοµία και το κράτος πρόνοιας έγιναν ο κανόνας. Η ανατολική Ευρώπη, όντας υπό σοβιετική εξουσία, κινήθηκε προς τον κεντρικό οικονοµικό σχεδιασµό και την ανάπτυξη ενός συστήµατος κοινωνικής ασφάλισης. Με άλλα λόγια, σε όλη την Ευρώπη, η αποκήρυξη του laissez- faire ήταν πλήρης. Έτσι η ιδέα της δηµοκρατίας αναστήθηκε, σπασµωδικά και άκαρπα σε ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά µε πολύ µεγαλύτερη επιτυχία στη υτική. 6. Μετατοπίσεις Πληθυσµών και Κοινωνική Κρίση Οι ξεριζωµένοι λόγω φυγής, εκκένωσης, µετεγκατάστασης ή χρησιµοποίησης σε καταναγκαστική εργασία έφτασαν µεταξύ 1939 και 1948 τα ψυχές µονάχα στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη, αριθµός που κάνει να ωχριούν οι µετακινήσεις προσφύγων του Α' Παγκοσµίου Πολέµου. Προς το τέλος του πολέµου συνολικά µε Γερµανοί «µεταφέρθηκαν», πάνω από πρόσφυγες από άλλες εθνοτικές οµάδες (κυρίως Πολωνοί, Τσέχοι και Σλοβάκοι, Ουκρανοί, Εβραίοι και Βαλτικοί) διώχτηκαν από τα σπίτια τους και µετεγκαταστάθηκαν. Το αποτέλεσµα ήταν η σχεδόν ολοκληρωτική εξάλειψη πολλών µειονοτήτων της ανατολικής Ευρώπης. Συνολικά, σχεδόν άνθρωποι είτε σκοτώθηκαν είτε µετατοπίστηκαν στην Ευρώπη από το 1939 ως το Η κατοπινή πορεία της ευρωπαϊκής ιστορίας, έγκειται εν πολλοίς σ' αυτή την τεράστια αναστάτωση µε τις βαθύτατες κοινωνικές και πολιτικές της συνέπειες. Τα χρόνια της ναζιστικής κατοχής και το χάος της αµέσως µετά τον πόλεµο περιόδου είχαν διαρρήξει τους δεσµούς µεταξύ των ανθρώπων, είχαν καταστρέψει οικογένειες και κοινότητες, και σε πολλές περιπτώσεις είχαν υποσκάψει τα ίδια τα θε- µέλια της κοινωνίας. Η αλλαγή των ηθικών και πνευµατικών αντιλήψεων µετέβαλε τις ατοµικές συµπεριφορές και άρα την κοινωνία και την πολιτική. Η κυνική στάση απέναντι στην εξουσία και µια συνακόλουθη διάθεση βολέµατος ήταν ιδιαίτερα έντονες στις µεταπολεµικές κοινωνίες, για προφανείς λόγους.

11 -11- Έτσι, µετά το 1945, η πολιτική έγινε κάτι που πρέπει ν' αντέχει κανείς, ενώ η ιδιωτική και η οικιακή σφαίρα έγιναν σπουδαιότερες παρά ποτέ ως σταθεροποιητικοί παράγοντες στη ζωή των ανθρώπων. Το βασικότερο καταφύγιο από τις αγωνίες της πολεµικής και της µεταπολεµικής περιόδου ήταν πλέον η οικογένεια. Ο κόσµος του µεταπολεµικού κράτους πρόνοιας ήταν ένας κόσµος πλήρους απασχόλησης, γοργής δηµογραφικής αύξησης και σχετικής ειρήνης µέσα και ανάµεσα στα ευρωπαϊκά κράτη. Ο πόλεµος είχε δηµιουργήσει -ή επιτείνει- ένα αίτηµα κοινωνικής αλληλεγγύης, ενώ η οικονοµική άνθηση δηµιουργούσε τους πόρους που θα στήριζαν αυτή την αλλαγή. 7. Επιµέρους Συµπεράσµατα Στον αναπτυσσόµενο βιοµηχανικό κόσµο ο αυξανόµενος πλούτος και η άνοδος των φιλελεύθερων ιδεών δηµιούργησαν την πρόσκαιρη αίσθηση ότι ο πόλεµος αποµακρυνόταν ως παράγοντας διαµόρφωσης της κοινωνίας. Όµως, µεγάλο µέρος από τα πλούτη που γέννησε η εκβιοµηχάνιση διοχετεύτηκε στη στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας και έτσι, όταν ήρθε ο πόλεµος, οι συνέπειές του ήταν τεράστιες. Τα ουτοπικά πειράµατα των ιδεολογιών του εικοστού αιώνα ήλθαν και παρήλθαν µε εντυπωσιακή ταχύτητα. Όµως οι αγώνες τους εισήγαγαν νέα επίπεδα βίας στη ζωή της Ευρώπης, στρατιωτικοποιώντας την κοινωνία, ισχυροποιώντας το κράτος και σκοτώνοντας εκατοµµύρια ανθρώπους µε τη βοήθεια των σύγχρονων γραφειοκρατιών και τεχνολογιών. Στον Γαλλοπρωσικό Πόλεµο του το σύνολο των θανάτων ήταν Στον Α' ΠΠ ξεπέρασαν τα , ενώ περισσότεροι από Ευρωπαίοι -άµαχοι οι µισοί- πέθαναν στον Β' ΠΠ. Το βάθος αυτών των πληγών ήταν ευθέως ανάλογο προς το µέγεθος των φιλοδοξιών που προέβαλαν οι διάφοροι πρωταγωνιστές, καθένας από τους οποίους θέλησε να ξαναφτιάξει την Ευρώπη πιο ριζικά παρά ποτέ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ " ": ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1. Ήττα της Ελλάδας Μία ελληνική ήττα µπορεί να είναι αποφασιστική ειδικά σε παρατεταµένο πόλεµο. Εάν µάλιστα ο πόλεµος δεν αρχίσει µε ελληνική πρωτοβουλία και η χώρα

12 -12- αιφνιδιαστεί, τότε διευρύνεται το βάθος της ήττας που µπορεί πλέον να γίνει στρατηγική. Η απελευθέρωση των στοιχειακών δυνάµεων αυτοσυντήρησης που ενυπάρχουν σε κάθε κοινωνία είναι δυνατόν να ριζοσπαστικοποιήσουν και την µεταπολεµική ελληνική συλλογικότητα. Εν γένει θα υπήρχε ευρεία πολιτική αναδιάταξη στο εσωτερικό, οικονοµική καχεξία, µειωµένη πίστη στους κρατικούς θεσµούς και γενικότερη αµφισβήτηση και κατάθλιψη αλλά πανω απ όλα κατάτµηση του εθνικού κορµού. Όλα αυτά δύνανται να δηµιουργήσουν εκρηκτική κατάσταση στο εσωτερικό και να απειλήσουν περαιτέρω την ήδη ταλαιπωρηµένη κοινωνική συνοχή. 2. Ήττα της Τουρκίας Η Τουρκία δεν είναι δυνατόν να ηττηθεί αποφασιστικά από την Ελλάδα για µία σειρά από αντικειµενικούς λόγους. Μία τέτοια περιορισµένη τοπικά και χρονικά ήττα της Τουρκίας είναι δυνατόν να αναµοχλεύσει ισχυρότερα αισθήµατα εχθρότητας και εκδικητικότητας από την τουρκική κοινωνία. Εάν, µετά την ήττα, η Τουρκία παραµείνει συνεκτικό όλον, η µορφή της νέας αυτής κοινωνικής διαµόρφωσης έ- ναντι της Ελλάδας θα εκκινήσει πιθανόν διαδικασίες αποφασιστικής µελλοντικής απάντησης και ανάληψης ενεργειών πρόσκτησης πυρηνικών όπλων. Είναι περισσότερο πιθανό ότι η αποφασιστική της ήττα, µετά τον πόλεµο, θα επέλθει από την διάρρηξη του κοινωνικού πολυπολιτισµικού µορφώµατος που αποτελεί σήµερα η χώρα, όσο κι αν θέλει να παρουσιάζεται εθνικο- φυλετικά οµοιογενής. Σε αυτή την περίπτωση θα κινδυνεύσει η ίδια η υπόσταση του τουρκικού κράτους. Οι δυνάµεις που θα απελευθερωθούν θα είναι ελάχιστα διαχειρίσιµες από το τουρκικό στρατιωτικο- πολιτικό κατεστηµένο. ΚΕΦΑΛΑΙΟ "ΣΤ": ΣΥΝΟΨΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 1. Συµπεράσµατα Οι κοινωνίες υπάγονται στην άµεση επίδραση των πολέµων τους οποίους οι ίδιες διεξάγουν. Με αυτό τον τρόπο αλλάζουν εσωτερικά και οι αλλαγές αυτές προσδιορίζουν τη φύση και τους όρους υπό τους οποίους θα διεξαχθεί ο επόµενος πόλεµος. Η αµφίδροµη αυτή επικοινωνία είναι αδιάκοπη και δεν νοείται διαµόρφωση ανθρώπινης συλλογικότητας στην οποία να µην έπαιξε σηµαντικό ρόλο ο πόλεµος. Οι συνέπειες ενός πολέµου στην κοινωνία είναι σηµαντικές στο επίπεδο της δόµησης της κοινωνίας, στην ψυχολογία, στις ιδέες, στα συστήµατα αξιών της

13 -13- και στο όραµα στο οποίο προσβλέπει. Ο πόνος, η δυστυχία, το αιµατοκύλισµα, ο χωρισµός οικογενειών, η δουλεία, η φτώχεια, η αρπαγή, η δήωση, η βεβήλωση αποτελούν άµεσα αποτελέσµατα του πολέµου µε βαθείες προεκτάσεις στις ανθρώπινες κοινωνίες. Με την πάροδο του χρόνου όµως, οι πληγές επουλώνονται, οι µνήµες θαµπώνουν και αµβλύνονται και οι νεκροί ξεχνιούνται. Η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης αναδύεται αδιόρατα και προετοιµάζει την επόµενη αι- µατοχυσία. Η αποφασιστική µάχη των αρχαίων Ελλήνων, ενισχυµένη από την οργανωτικότητα των Ρωµαίων, την ελευθερία του πολίτη, την επιστήµη, τον καπιταλιστικό αµοραλισµό και την επιδίωξη του κέρδους, τη µαζική επιστράτευση που συνδυάστηκε µε το δικαίωµα της ψήφου και την παθιασµένη πίστη σε ιδέες που ριζοσπαστικοποιούν τη διεξαγωγή του πολέµου, όλα αυτά συνιστούν ένα δυσθεώρητο δυναµικό που επιπίπτει στους αντιπάλους µη υτικούς µε τρόπο αδιανόητο για τις κοινωνίες εκείνες. Τέτοια ήταν και είναι η ισχύς που εξαπέλυσαν στο παρελθόν και εξαπολύουν και στο παρόν οι δυτικές κοινωνίες. Χειρότερα ακόµη, όταν οι δυτικές κοινωνίες στρέφονται εναντίον αλλήλων οι συνέπειες είναι ολέθριες. Οι ανθρώπινες απώλειες, οι υλικές καταστροφές και οι κοινωνικές συνέπειες των δύο Παγκοσµίων Πολέµων δεν µπορούν να συγκριθούν µε τίποτα προγενέστερο. Άφατος πόνος και οδύνη για νικητές και ηττηµένους, κοινωνικοί ιστοί διαλυµένοι, εκατοµµύρια ορφανά, τραυµατίες, πείνα και κακουχίες. Οι µεσοπολεµικές κοινωνίες υιοθέτησαν ιδεολογίες οι οποίες διεκδικούσαν, η κάθε µία για τον εαυτό της, την απόλυτη αλήθεια. Αυτό το φαινόµενο ήταν συνέπεια του Α ΠΠ που ριζοσπαστικοποίησε τις κοινωνικές δοµές και συµπεριφορές προετοιµάζοντας την επόµενη, και µεγαλύτερη, αιµατοχυσία του Β ΠΠ. Ο άνθρωπος, ενώ µπορεί να αυτοπεριορίσει τη βία που ασκεί, χάνει κατά καιρούς τον έλεγχο. Η µέγιστη κοινωνική συνέπεια του γεγονότος αυτού είναι ότι ο άνθρωπος δεν έχει ακό- µη ανακαλύψει την ιδανική µορφή διακυβέρνησης. Κατά συνέπεια πειραµατίζεται βάφοντας διαρκώς τα χέρια του µε αίµα.