Ὁ πρόεδρος τῆς Μ.Κ.Ο. «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ» π. Χριστόδουλος Παπακώστας

Transcript

1

2 Ἡὁμάδα τῆς Μ.Κ.Ο. «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ» ἱδρύθηκε στίς ἀρχές τοῦ 2007, μέ τήν παρότρυνση καί καθοδήγηση τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως & Πολυκάστρου κ. Δημητρίου, ἀπό τόν π. Χριστόδουλο Παπακώστα. Σκοπό ἔχει νά ὑπηρετήσει τόν ἄνθρωπο, τόν πολιτισμό καί τό περιβάλλον στό πλαίσιο τῆς εὐρωπαϊκῆς καθημερινότητας. Στόχος της εἶναι νά προσφέρει ἀφιλοκερδῶς ὑπηρεσίες πρωτίστως σέ ἐπίπεδο νομοῦ καί δευτερευόντως σέ ἐθνικό καί διεθνές ἐπίπεδο. Στό πλαίσιο τοῦ Ἐπιχειρησιακοῦ Προγράμματος: «ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ & ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ» τοῦ Ὑπουργείου Ἀπασχόλησης & Κοινωνικῆς Προστασίας, στό Μέτρο 1.6: «ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΝΕΡΓΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩ- ΣΕΩΝ (ΜΚΟ)» Β ΚΥΚΛΟΣ, ἡ ὁμάδα τῆς Μ.Κ.Ο. «ΦΙΛΟΚAΛΙΑ» ὑλοποίησε τό σχέδιο δράσης μέ τίτλο: «Ἀνάδειξη τῶν Μεταβυζαντινῶν Μνημείων στή Μητροπολιτική Περιφέρεια Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως & Πολυκάστρου μέ κέντρο τό Δῆμο Εὐρωποῦ». Στή Μητροπολιτική Περιφέρεια Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως & Πολυκάστρου ἐντοπίζονται 20 Ἐκκλησίες, οἱ ὁποῖες χαρακτηρίζονται ἀπό τόν ἀρχαιολογικό νόμο (Ν.38/20, 153/Α / ) ὡς μνημεῖα πολιτισμοῦ τῆς μεταβυζαντινῆς περιόδου. Ἡ διαφύλαξη τῶν μνημείων - Ἐκκλησιῶν συμβάλλει στή διατήρηση τῆς ἱστορικῆς μας ἰδιοπροσωπίας. Ἡ ἀνάδειξή τους μᾶς ἐνθαρρύνει νά διδαχθοῦμε ἀπ αὐτά τήν οἰκονομία στά μέσα, τίς μορφές καί τό σεβασμό στό περιβάλλον καί τήν κοινωνία. Στό πλαίσιο τοῦ Σχεδίου Δράσης ἀποτυπώσαμε ὅλα τά μνημεῖα-ἐκκλησίες, τά φωτογραφίσαμε, συντάξαμε κείμενα, δημιουργήσαμε καρτέλες μέ τά στοιχεῖά τους, ὀργανώσαμε ἐκπαιδευτική διαδικασία γιά νά μεταφερθοῦν στή μαθητική κοινότητα τά μηνύματα τῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς μέσα ἀπό τήν αὔρα τῶν μεταβυζαντινῶν μνημείων τῆς περιοχῆς μας, δημιουργήσαμε μία ἱστοσελίδα γιά τήν προβολή καί τήν ἀνάδειξή τους στό Διαδίκτυο καί παράλληλα ἑτοιμάσαμε τή διαδικασία γιά τήν κοινωνική διαβούλευση μέ τίς Ἀρχές, τούς συλλόγους καί τούς ἐνεργούς πολίτες τῆς μητροπολιτικῆς περιφέρειας Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως καί Πολυκάστρου. Ἡ Μ.Κ.Ο. «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ» καταθέτει μετά ἀπό ἕνα χρόνο ἐπίπονης ἐργασίας στήν τοπική κοινωνία μέ κέντρο τό Δῆμο Εὐρωποῦ τό ἔργο της γιά τήν Ἀνάδειξη τῶν Μεταβυζαντινῶν Μνημείων τῆς Μητροπολιτικῆς Περιφέρειας Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως καί Πολυκάστρου. Εὐελπιστοῦμε νά συμβάλει στήν περαιτέρω ἀνάδειξη τῶν μνημείων τῆς περιοχῆς στή βάση ἑνός ὁλοκληρωμένου σχεδίου ἀνάδειξης καί προβολῆς, μέσα ἀπό τήν διαβούλευση ὅλων τῶν φορέων πού θά ἐκπληρώνει τούς ὅρους καί τίς ἀξίες τῆς Εὐρωπαϊκῆς Διακυβέρνησης. Ὁ πρόεδρος τῆς Μ.Κ.Ο. «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ» π. Χριστόδουλος Παπακώστας

3 Γιά τόν ρεαλισμό τῆς πίστεως καί τῆς παραδόσεώς μας, τῆς ἐμπειρικῆς βεβαιότητός μας, ἡ ἀνθρώπινη ζωή ἐκτυλίσσεται σέ δύο πεδία, τό ἐγκόσμιο καί τό ὑπερκόσμιο. Ἡ πολιτική ἐξουσία καλεῖται νά ρυθμίζει ἐννόμως τήν ἐγκόσμια πορεία τῆς διακοινωνίας τῶν ἀνθρώπων, γιά μιά ἀσφαλέστερη κατά τό δυνατόν καί εὐημερέστερη κατά τό ἐφετόν συμπόρευση τῶν ἀνθρώπων. Παράλληλα νά τιμᾶ, νά προστατεύει καί νά συμβάλλει στήν διαχρονική συνοικοδόμηση τῆς πολιτιστικῆς παρακαταθήκης κάθε λαοῦ. Ἡ ἐξουσία δέν πρέπει νά αὐτονομεῖται οὔτε νά κινεῖται ἀνεξάρτητα ἀπό τήν παράδοση, τίς ρίζες καί τό ριζιμιό τοῦ λαοῦ. Ποιός θά δώσει προοπτική στήν πρόσκαιρη ἐπιβίωση, ποιός θά δώσει ἀξία στήν προσωπική ἐλευθερία τῶν ἀνθρώπων ὡς προσώπων, μέ κατάφαση στό βίο, ὡς πορθμεῖο ἐπιπλέον καί γιά τά ἐπέκεινα τοῦ βίου; Ἡ Ἐκκλησία ὡς σῶμα Χριστοῦ. Μέ σεβασμό στόν καθένα, μέ σεβασμό καί σέ ὅσους ἀναλώνονται στίς ἐγκόσμιες ἀνάγκες τῶν ἀνθρώπων. Χωρίς παρεμβατικότητα καί ταύτιση μέ τούς ρόλους καί τήν λογική τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας. Ἐνδεχομένως νά φαίνεται ὡς μία ἐξουσία ὁ θεσμός τῆς Ἐκκλησίας, ὅμως δέν εἶναι. Ἔχει νομικήν ὑπόσταση καί ἀναγνώριση, ὅπως ὅλοι μας ἔχουμε ἀστυνομική ταυτότητα Ἕλληνα πολίτη. Ὅμως, πέρα ἀπό αὐτό, ἡ Ἐκκλησία ὡς Σῶμα Χριστοῦ εἶναι κοινωνία προσώπων καί μυστηριακή μετοχή στήν ἑνότητα μέ τόν Χριστό καί μεταξύ μας. Ὡς πρόσωπα καλούμεθα μέ τήν ἀσκητική τοῦ σταυροῦ τῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης νά παραμερίζουμε τόν ἀτομισμό, τόν ἐγωισμό, τήν ἀναρχία, τόν ὁλοκληρωτισμό, τίς ἀντιπαλότητες, τίς διαιρέσεις, γιά νά ζοῦμε τό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας (ἐκ τοῦ ἐκκαλῶ συγκαλῶ πού σημαίνει «ἑνώσεως καί συμφωνίας ὄνομα»). Μέσα ἀπό τέτοια διακριτική καί διακριτή αἴσθηση, κοινωνική ἀντίληψη καί στάση (ὄχι μόνο στά θεσμικά της ἀνώτατα ὄργανα, ἀλλά καί μέσα ἀπό κάθε συνειδητό της μέλος ὅπου κι ἄν βρίσκεται στό κοινωνικό σῶμα), ἡ Ἐκκλησία δέν παραμένει στό περιθώριο. Πλησιάζει σάν πραγματική μάνα ὅλες τίς πτυχές τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς κατά τό παράδειγμα τῆς σαρκώσεως τοῦ Χριστοῦ μας. Μπορεῖ βεβαίως νά ἀποβλέπουμε στή σωτηρία, στόν ἁγιασμό, στή δικαίωση ἐνώπιον τοῦ ζῶντος Θεοῦ. Ἀλλ αὐτός ὁ στόχος δέν σημαίνει παραίτηση καί ἀδιαφορία τῶν ἀναγκῶν τοῦ κόσμου καί τῆς καθημερινότητάς του. Λαμπρό παράδειγμα ἡ ποιμαντική ὑπευθυνό τητα, πολυμερής διακριτική στάση καί συνετή ἀκτινοβολία πολλῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μέχρι τῶν ἡμερῶν μας. Μέσα σ αὐτά τά πλαίσια καί μέ τή μορφή τῆς ΜΚΟ πῆρε νομική ὑπόσταση ἡ δραστηριότητα τῆς ὁμάδος τῆς ΜΚΟ «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ». Παραδίδεται σήμερα καί ἐπισήμως ὡς ἐργαλεῖο δράσεως καί προσφορᾶς θέλω νά πιστεύω γιά τήν περιοχή μας μέ σκοπό τήν διακονία τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου καί τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, ἀλλά καί τῆς πολιτιστικῆς μας παρακαταθήκης. Ὁ Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως & Πολυκάστρου ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

4 Με χαρά δεχτήκαμε να υλοποιηθεί στο Δήμο μας το σχέδιο δράσης της ΜΚΟ «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ» σχετικά με την ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος της Μητροπολιτικής περιφέρειας Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως & Πολυκάστρου. Η παρουσία μιας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης (ΜΚΟ) στην περιοχή μας, και μάλιστα υπό την έμπνευση και καθοδήγηση του Μητροπολίτη μας κ.κ Δημητρίου, δημιουργεί τις υγιείς προϋποθέσεις για την πληρέστερη ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα ανθρωπισμού, πολιτισμού και περιβάλλοντος. Οι ΜΚΟ αποτελούν ένα σημαντικότατο και σχετικά σύγχρονο θεσμό της «Κοινωνίας των Πολιτών» καλλιεργούν την αλληλεγγύη, τη διάθεση προσφοράς, την ανάγκη επικοινωνίας, τη συλλογικότητα και το σεβασμό στο συμπολίτη μας. Ο ρόλος των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων αποκτά μεγαλύτερη σημασία σήμερα που σε πανευρωπαϊκό επίπεδο παρατηρείται μια κρίση στη λειτουργία των κρατών και των κομμάτων, χωρίς βέβαια να υποκαθιστούν τις λειτουργίες τους. Οι ΜΚΟ στον Ευρωπαϊκό χώρο, σύμφωνα με το έγγραφο εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την οικοδόμηση ισχυρότερης εταιρικής σχέσης ανάμεσα στην Επιτροπή και τους Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς, είναι μη κερδοσκοπικές ενώσεις, προαιρετικοί οργανισμοί, ανεξάρτητοι, αφιλοκερδείς και πρωταρχικός στόχος τους είναι να επηρεάζουν τις πολιτικές των δημόσιων Αρχών και γενικά την κοινή γνώμη. Η λογική της συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των μη κυβερνητικών οργανισμών βασίζεται σε πέντε βασικούς συλλογισμούς: στην προώθηση της συμμετοχικής δημοκρατίας καί στην εκπροσώπηση των απόψεων ειδικών ομάδων πολιτών στα ευρωπαϊκά όργανα, καθώς και στη συμβολή των ΜΚΟ στην εφαρμογή της ευρωπαϊκής πολιτικής, στη διαχείριση των σχεδίων που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και στη δημιουργία ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Στην Ελλάδα η έλλειψη μιας ολοκληρωμένης κανονιστικής κρατικής πολιτικής για ζητήματα ΜΚΟ δεν επέτρεπαν σ αυτές για πολλά χρόνια να αναπτυχθούν στο βαθμό που θα ήθελαν. Την τελευταία οκταετία, όμως, οι διεθνείς εξελίξεις, η ανάληψη συμβατικών υποχρεώσεων της Ελλάδας στα πλαίσια του ΟΟΣΑ, αλλά και η συνεχώς αυξανόμενη δυναμική των ίδιων των ΜΚΟ δημιουργούν θετικές προοπτικές και τις καθιστούν ένα νέο και αυτόνομο πόλο οργάνωσης της κοινωνίας μας και επιβάλλεται σε μια νέα αναθεώρηση του Συντάγματος να κατοχυρωθεί συνταγματικά το πεδίο ευθύνης τους. Ο Δήμος Ευρωπού εύχεται στην ομάδα της ΜΚΟ «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ» να έχει συνέχεια στο χρόνο, με ποιοτικές παρεμβάσεις που θα προάγουν την υπηρεσία στον άνθρωπο, την ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου της περιοχής, την προστασία του περιβάλλοντος και τη συμμετοχική δημοκρατία. Ευθύμιος Κουρτζανίδης Δήμαρχος Ευρωπού

5 Α/Α Ιερός Ναός / Θέση Κάτοψη Ενοριακός / Περίστωο Σωζόμενο Σωζόμενο Αρχικό / Ανεξάρτητος Νεότερες Σωζόμενος Κοιμητηριακός Λίθινοι πεσσοί περίστωο υπερώο Νεότερο όγκος προσθήκες ξυλόγλυπτος Ξύλινα υποσ/τα στην αρχική μορφή Κωδωνοστάσιο Κωδωνοστασίου εξοπλισμός ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ / / ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ Συνολικός ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΗΣ / / ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ 03 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ / / ΓΡΙΒΑΣ 04 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ / / ΚΑΣΤΑΝΕΡΗΣ 05 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ / ΚΑΡΠΗΣ Ελάχιστος 06 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ ΠΕΤΡΟΥ / / ΚΑΙ ΠΑΥΛΟΥ ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΥ Ανύπαρκτος 07 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ / / ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΜΑΛΟΥ Μερικός 08 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ / ΑΝΥΔΡΟΥ 09 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΩΝ / ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΙ ΓΑΒΡΙΗΛ ΓΕΡΑΚΩΝΑΣ 10 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ / ΦΙΛΥΡΙΑΣ

6 Δήμος Γουμενίσσης Δήμος Αξιουπόλεως Δήμος Ευρωπού Δήμος Αγίου Αθανασίου Α/Α Ιερός Ναός / Θέση Κάτοψη Ενοριακός / Περίστωο Σωζόμενο Σωζόμενο Αρχικό / Ανεξάρτητος Νεότερες Σωζόμενος Κοιμητηριακός Λίθινοι πεσσοί περίστωο υπερώο Νεότερο όγκος προσθήκες ξυλόγλυπτος Ξύλινα υποσ/τα στην αρχική μορφή Κωδωνοστάσιο Κωδωνοστασίου εξοπλισμός 11 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ / / ΠΕΤΡΟΥ ΚΑΙ ΠΑΥΛΟΥ ΣΤΑΘΗ 12 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / / ΑΞΙΟΥΠΟΛΗΣ 13 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ / ΔΡΕΒΕΝΟΥ 14 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ / ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΟΥΠΑΣ 15 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ / / ΓΟΡΓΟΠΗΣ 16 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ / / ΚΑΜΠΟΧΩΡΙΟΥ 17 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ / / ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ ΒΑΛΤΟΤΟΠΙΟΥ 18 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ / ΤΟΥΜΠΑΣ 19 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ / / ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ ΜΕΣΙΑΣ 20 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ / / ΚΑΤΩ ΓΕΦΥΡΑΣ

7 ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΝΑΟΙ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΠΑΙΟΝΙΑΣ Στην επαρχία Παιονίας του νομού Κιλκίς σώζονται πολλοί μεταβυζαντινοί ναοί, οι οποίοι οικοδομήθηκαν το 18ο και κυρίως το 19ο αιώνα. Οι ναοί ανήκουν στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής και παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους τόσο ως προς τον τρόπο δόμησης, όσο και ως προς τα μορφολογικά στοιχεία, αλλά και τη διαμόρφωση του εσωτερικού τους χώρου. Τα βασικά χαρακτηριστικά των ναών συνοψίζονται στα ακόλουθα: Η κάτοψη και οι όψεις παρουσιάζουν συμμετρία στον σχεδιασμό τους. Οι τοίχοι οικοδομούνται με αργούς λίθους, ενώ οι γωνίες ενισχύονται με την οικοδόμηση λαξευτών ορθογώνιων λίθων. Όλος ο ξύλινος φέρων οργανισμός καλύπτεται κάτω από επίχρισμα σε μπαγδατί. Με τον τρόπο αυτό, τα τετραγωνικής διατομής ξύλινα υποστυλώματα μετατρέπονται σε κίονες και οι ξύλινες δοκοί σε τοξοστοιχίες. Τα ανοίγματα (θύρες και παράθυρα) διαμορφώνονται με λίθινα περιθυρώματα άλλοτε περίτεχνα και άλλοτε απλά. Οι αρχικές διαστάσεις των παραθύρων ήταν μικρές και τοποθετούνται στο βόρειο και νότιο τοίχο στο ύψος του υπερώου. Έτσι, το φως εισέρχεται από ψηλά και διαχέεται στο εσωτερικό του ναού, καθώς η εσωτερική ποδιά είναι κεκλιμένη. Οι χθαμαλοί όγκοι των ναών καλύπτονται με ενιαία δικλινή στέγη, η οποία αποτέμνεται στη μια ή και στις δυο μικρές πλευρές σχηματίζοντας κολοβά αετώματα. Περιβάλλονται από ανοικτή στοά σε μια, δύο ή τρεις πλευρές - ποτέ όμως η ανατολική - ως ωφέλιμος χώρος για την προστασία των πιστών από τις καιρικές συνθήκες. Τα υπερώα τοποθετούνται είτε πάνω από τις στοές αφήνοντας το εσωτερικό του ναού να αναπτυχθεί ελεύθερα, είτε στο δυτικό μέρος του εσωτερικού των ναών. Το κεντρικό κλίτος έχει μεγαλύτερο ύψος από τα πλάγια κλίτη. Οι οροφές διαμορφώνονται με ξύλινες σανίδες οι οποίες καρφώνονται στους ξύλινους φορείς της στέγης. Με τη βοήθεια μικρών ξύλινων πηχίσκων και αρμοκάλυπτρων διαμορφώνονται διάχωρα σε ποικίλα γεωμετρικά σχήματα με επικρατέστερο το τετράγωνο σχήμα. Τα διάχωρα χρωματίζονται σε έντονους συνδυασμούς χρωμάτων και φέρουν ζωγραφικό διάκοσμο με άνθη και αγγεία. Η οροφή του κεντρικού κλίτους υπερυψώνεται αποκτώντας μεγαλύτερο ύψος και παράλληλα η διάταξη των πηχισκών γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να τονιστεί το κεντρικό τμήμα, όπου τοποθετείται ο Παντοκράτορας. Από τον όγκο του ναού προεξέχει μόνο η κόγχη του ιερού είτε ως ημικυκλική, είτε ως πολύπλευρη (συνήθως πεντάπλευρη ή επτάπλευρη). Ενίοτε, οι πολύπλευρες, διαμορφώνονται με τυφλά αψιδώματα. Οι κόγχες της προθέσεως και του διακονικού διαμορφώνονται στο πάχος του ανατολικού τοίχου. Οι όψεις των ναών κοσμούνται με λιθανάγλυφα (ιδρυτικές επιγραφές, σταυροί, ανθρώπινα προσωπεία κ.α.). Είναι επίσης σύνηθες πάνω από την νότια θύρα κυρίως, να τοποθετείται σε εσοχή πάνω από το υπέρθυρο, η εικόνα ή η τοιχογραφία του τιμώμενου Αγίου. Τα αρχικά κωδωνοστάσια δεν προσκολλώνται στο σώμα του ναού, αλλά τοποθετούνται ως ανεξάρτητες κατασκευές στην ΒΔ ή ΝΔ γωνία του ναού. Έχουν μορφή πύργου χωρίς να συγκεντρώνουν αξιόλογα μορφολογικά στοιχεία. Στο εσωτερικό του ναού τα στασίδια τοποθετούνται σε έξι σειρές ακολουθώντας την διεύθυνση ανατολής - δύσης. Από μια σειρά τοποθετείται κατά μήκος του βόρειου και νότιου τοίχου και ανά δύο σειρές τοποθετούνται εκατέρωθεν των κιονοστοιχιών. Το τέμπλο τοποθετείται μπροστά από το τελευταίο ζεύγος ξύλινων υποστυλωμάτων, τα οποία δεν διαμορφώνονται ως κίονες τουλάχιστον έως το ύψος του τέμπλου. Έχει το χαρακτήρα ψηλού ξύλινου παραπετάσματος, το οποίο κυριαρχεί απόλυτα στο εσωτερικό και χωρίζει το χώρο του Ιερού Βήματος από τον κυρίως ναό. Το τέμπλο αναπτύσσεται σε όλο το πλάτος του ναού και συμπληρώνεται ενίοτε με δύο κάθετα διάχωρα, τα οποία εφάπτονται του βόρειου και νότιου τοίχου. Αξιόλογο κρίνεται το σύνολο του ξυλόγλυπτου εξοπλισμού των ναών που αποτελείται από το κιβώριο της Αγίας Τράπεζας, το τέμπλο, τον άμβωνα, το Δεσποτικό Θρόνο και τα προσκυνητάρια. Το άνω τμήμα τους χαρακτηρίζεται από εξαιρετικό ξυλόγλυπτο διάκοσμο, ενώ στο κάτω τμήμα τους - θωράκια, φέρουν ζωγραφικό διάκοσμο σε έντονα χρώματα με άνθη και αγγεία. Η ζωγραφική των εικόνων και τοιχογραφιών είναι λαϊκής τέχνης του 19ου αιώνα. Ωστόσο, ξεχωρίζουν οι εικόνες που έχουν παραχθεί από αγιογράφους που κατάγονται από την Κολακιά (Πύργος, Χαλάστρα). Οι αγιογράφοι αυτοί τον 19ο αιώνα οργανώνονται σε συντεχνία και προμηθεύουν με εικόνες τις γειτονικές περιοχές, Θεσσαλονίκη, Παιονία και Γιαννιτσά. Στη μητροπολιτική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου ανήκουν είκοσι δύο μεταβυζαντινοί ναοί οι οποίοι είναι κηρυγμένα μνημεία και εποπτεύονται από το ΥΠ.ΠΟ. και συγκεκριμένα από την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Τα κηρυγμένα μνημεία βρίσκονται στο: Δήμο Αξιούπολης (Ν. Κιλκίς): Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου στην Αξιούπολη Ι.Ν. Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης στο Βαλτοτόπι Ι.Ν. Αγίου Νικολάου στη Γοργόπη Ι.Ν. Αγ. Αναργύρων στο Δρέβενο Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου στο Καμποχώρι Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου στην Κούπα Δήμο Γουμένισσας (Ν. Κιλκίς): Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου στο Άνυδρο Ι.Ν. Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στη Γερακώνα Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου στη Γουμένισσα Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου στη Γουμένισσα Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου στη Γρίβα Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου στην Κάρπη Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής στην Καστανερή Ι.Ν. Γεννήσεως Θεοτόκου στον Ομαλό Ι.Ν. Αγ. Πέτρου και Παύλου στον Πεντάλοφο Ι.Ν. Αγ. Πέτρου και Παύλου στο Στάθη Ι.Ν. Αγίας Κυριακής στη Φιλυριά Δήμο Ευρωπού (Ν. Κιλκίς): Ι.Ν. Αγ. Κων/νου και Ελένης στη Μεσιά Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου στη Τούμπα Δήμο Πολυκάστρου (Ν. Κιλκίς): Ι.Ν. Σύναξης Ταξιαρχών στο Μικρόδάσος Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου στο Πευκοδάσος Δήμο Αγίου Αθανασίου (Ν. Θεσσαλονίκης): Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου Κ. Γέφυρα

8

9 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

10 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Το περίτεχνο τέμπλο του Αγίου Γεωργίου με τα πλευρικά τμήματά του ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

11 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Oναός του Αγίου Γεωργίου μέχρι το 1991 ήταν ενοριακός ναός και έκτοτε αποτελεί το μητροπολιτικό ναό της Ιεράς Μητροπόλεως Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου με έδρα την πόλη της Γουμένισσας. Σύμφωνα με επιγραφή οικοδομείται το Πρότυπο για την οικοδόμηση του ναού του Αγίου Γεωργίου Γουμένισσας υπήρξε ο ναός του Αγίου Μηνά στη Θεσσαλονίκη. Οι στενές σχέσεις της Γουμένισσας με τη Θεσσαλονίκη, αλλά και η επιρροή που είχε ο Πατριαρχικός ναός του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι στο σχεδιασμό του ναού του Αγίου Μηνά, ενός από τους σημαντικότερους ναούς για τους έλληνες της Θεσσαλονίκης αυτή την περίοδο, σίγουρα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιλογή του ως πρότυπου. Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με στοές και υπερώα στις τρεις πλευρές (βόρεια, δυτική και νότια). Η κάτοψη της εκκλησίας χαρακτηρίζεται από την συμμετρία, κανονικότητα, αλλά και λειτουργικότητα. Ο ναός στεγάζεται με ενιαία δικλινή στέγη με τη χαρακτηριστική απότμηση (θλάση) στην ανατολική πλευρά. Ο ναός είναι μεγάλων διαστάσεων, 33,80μ Χ 22,70μ χωρίς να προσμετρούνται οι κόγχες του ιερού. Ο κατά μήκος άξονας τονίζεται με τη ρυθμική τάξη των κιονοστοιχιών, οι οποίες χωρίζουν τον κυρίως ναό σε τρία κλίτη. Κάθε κιονοστοιχία έχει επτά κίονες, ο τελευταίος από τους οποίους βρίσκεται πίσω από το τέμπλο και μένει αδιαμόρφωτος. Στο ανατολικό τμήμα διαμορφώνονται δυο πλευρικοί χώροι με μορφή παρεκκλησίων, που χρησιμεύουν ως είσοδοι και κλιμακοστάσια για τα υπερώα. Οι τρεις αψίδες του ιερού εσωτερικά είναι ημικυκλικής μορφής, ενώ εξωτερικά προβάλλουν συνεχείς χωρίς την μεσολάβηση τοίχων. Κατά συνέπεια, οι αψίδες της πρόθεσης και του διακονικού έχουν περιφέρεια μικρότερη του ημικυκλίου. Παράλληλα, οι χώροι αυτοί επιτρέπουν και την επικοινωνία του Ιερού Βήματος με τον εξωτερικό χώρο. Αρχικά αυτές ήταν οι μόνες είσοδοι για τα υπερώα, καθώς τα ήθη της εποχής απαιτούσαν να υπάρχει ανεξάρτητη είσοδος για τις γυναίκες. Η κεντρική αψίδα του ιερού εξωτερικά είναι επτάπλευρη. Το τέμπλο χαρακτηρίζεται από μεγάλο ύψος, που φτάνει μέχρι την οροφή και κυριαρχεί στο χώρο. Ο εσωτερικός χώρος εμπλουτίζεται με τα ξυλόγλυπτα κιβώριο Αγίας Τράπεζας, τέμπλα, Δεσποτικός Θρόνος, άμβωνας και προσκυνητάρια που τον διακοσμούν. Τα στασίδια αρχικά ήταν τοποθετημένα περιμετρικά στους τοίχους και σε τέσσερις κατά μήκος σειρές, με ενωμένη την πλάτη τους εκατέρωθεν της ζώνης που καταλαμβάνουν οι κίονες, δημιουργώντας ένα ευρύχωρο και άνετο κεντρικό κλίτος. Όλα τα στασίδια είχαν την ίδια απλή μορφή. Στα υπερώα δεν υπήρχαν στασίδια. Ξεχώριζε μόνο ο ξυλόγλυπτος Δεσποτικός Θρόνος στο δεύτερο κίονα της νότιας κιονοστοιχίας από ανατολικά. Σήμερα οι τέσσερις κεντρικές σειρές έχουν αφαιρεθεί και έχει αλλάξει η εντύπωση που προκαλεί ο εσωτερικός χώρος. Η εικονογράφηση του ναού περιορίζεται μέσα σε γύψινα πλαίσια. Στους τοίχους του πυρήνα τοποθετούνται στρογγυλά στηθάρια εναλλάξ με τα παράθυρα, ενώ στο στηθαίο των υπερώων έχουν ορθογώνιο σχήμα με στρογγυλεμένες γωνίες. Λόγω των τουρκικών απαγορεύσεων, οι ναοί αυτής της περιόδου δεν είχαν κωδωνοστάσια κατά την ανέγερση τους. Στο ναό του Αγίου Γεωργίου, το κωδωνοστάσιο κατασκευάστηκε στα 1930 και ενσωματώθηκε στη νοτιοδυτική γωνία του ναού,. Είναι μορφής πύργου, τετραγωνικής κάτοψης με δυο ορόφους πάνω από το επίπεδο των υπερώων. Σε κάθε όψη σχηματίζεται αέτωμα, κάτω από το οποίο τοποθετούνται δύο τοξωτά ανοίγματα και στον άξονα τους υπάρχει στρογγυλός φεγγίτης. Οι τοίχοι έχουν μεγάλο πάχος που κυμαίνεται από 0,70μ έως 1,40μ στην κεντρική αψίδα του ιερού. Είναι μικτής κατασκευής με αργούς λίθους ή ημιλαξευτούς λίθους και πλίνθους ή κεραμικά σε τυχαίες θέσεις. Η ζώνη των λίθων εναλλάσσεται με ζώνες από δύο ή τρεις σειρές πλίνθων, οι οποίες προσδίδουν στις τοιχοποιίες μεγαλύτερη σταθερότητα. Ως ενίσχυση της λιθοδομής κατασκευάζονται ανακουφιστικά τόξα από πλίνθους πάνω από κάθε τοξωτό άνοιγμα. Η λάξευση των λίθων αφορά κυρίως την διαμόρφωση τους για οικοδόμηση κατά το ισόδομο σύστημα, ενώ η εσωτερική παρειά μένει αλάξευτη. Η χρήση τους είναι περιορισμένη σε σημεία του ναού που απαιτούν ιδιαίτερη επιμέλεια, όπως οι πεσσοί των στοών, όπου γίνεται χρήση και διάτονων λίθων, οι παραστάδες στα υπερώα, οι κοσμήτες καθώς και η δυτική όψη στον κυρίως ναό. Τα τόξα είναι κατασκευασμένα εξ ολοκλήρου από πλίνθους. Μεταλλικοί ελκυστήρες, πάνω από τους άβακες των πεσσών και των κιόνων, περιτρέχουν το ναό, ενώ υπάρχουν και κάθετοι, οι οποίοι ακυρώνονται στους τοίχους και παραλαμβάνουν τις οριζόντιες ωθήσεις. Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ως κηρυγμένο μνημείο από το 1991 εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ.

12 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Ο Άγιος Γεώργιος και τα όμορα κτήρια Ο Άγιος Γεώργιος στο σχέδιο της πόλεως της Γουμένισσας Κάτοψη Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Γουμένισσας. Κάτοψη υπερώων Αγίου Γεωργίου Γουμένισσας. Διαμήκης τομή Αγίου Γεωργίου Διαμήκης τομή Αγίου Γεωργίου Εγκάρσια τομή Αγίου Γεωργίου Ο άμβωνας του ναού ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

13 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Εγκάρσια τομή Αγίου Γεωργίου «ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ - ΑΞΙΟΥΠΟΛΕΩΣ -- ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ ΜΕ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΝ ΔΗΜΟ ΕΥΡΩΠΟΥ»

14 04 Ιερός ναός Κοίμησης της Θεοτόκου ΓουμένισσΗΣ 03 Oναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι σημαντικό προσκύνημα της ευρύτερης περιοχής της Γουμένισσας, καθώς εδώ φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας και αποτελεί το καθολικό της ομώνυμης μονής. Οικοδομείται, σύμφωνα με επιγραφή, το 18. Σύμφωνα με δεύτερη επιγραφή, το 1837 ανακαινίζεται το ιερό και κατασκευάζεται το τέμπλο. Στα μέσα του 19ου αιώνα ο ναός επεκτείνεται προς τα δυτικά και νότια με την κατασκευή των στοών και του υπερκείμενου υπερώου. Ο ναός δέχεται πολλές μετατροπές και ανακαινίσεις στη διάρκεια του χρόνου. Με την ίδρυση της Ιεράς Μητροπόλεως Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου το 1991, εγκαθίσταται στο χώρο της Μονής ανδρική αδελφότητα. Το 1995 καθαρίζεται και συντηρείται το τέμπλο και οι εικόνες του ναού. Ακολούθως το 1999 γίνεται η στερέωση και αποκατάσταση του ίδιου του ναού στη σημερινή του μορφή. Ο ναός, εσωτερικών διαστάσεων 16,10μ Χ 23,80μ περίπου, ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής, όπως αυτή αποκρυσταλλώθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Οκτώ ζεύγη κιόνων χωρίζουν τον ναό σε τρία κλίτη, από τα οποία το τελευταίο βρίσκεται πίσω από το τέμπλο και μένει αδιαμόρφωτο. Το υπερώο, βρίσκεται πάνω από τις στοές, έχει κάτοψη σχήματος Γ και μορφή ανοικτού εξώστη. Ο ναός στεγάζεται κάτω από ενιαία δικλινή στέγη που έχει την απότμηση στις στενές πλευρές. Ο χώρος του Ιερού Βήματος ανήκει στον τύπο του πολύκογχου. Εκτός από τις γνωστές κογχες, της προθέσεως και του διακονικού εγγράφονται στο πάχος του ανατολικού τοίχου δύο ακόμη κόγχες. Στο βόρειο τοίχο διαμορφώνεται το θαλασσίδιο. Η κόγχη του ιερού εσωτερικά είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά είναι οκταγωνική και διαμορφώνεται με οκτώ ημικίονες που φέρουν επίκρανα. Όλη η κατασκευή της κόγχης του Ιερού Βήματος γίνεται με λαξευτούς λίθους. Η είσοδος στον κυρίως ναό γίνεται από δύο θύρες, μια στο νότο και μια στα δυτικά. Ως κύρια είσοδος στο ναό, όμως, χρησιμοποιείται η νότια. Τα στασίδια έχουν απλή μορφή και είναι τοποθετημένα περιμετρικά στους τοίχους σε τέσσερις κατά μήκος σειρές με ενωμένη την πλάτη τους εκατέρωθεν της ζώνης που καταλαμβάνουν οι κίονες. Οι οροφές διαμορφώνονται με μεγάλες ξύλινες σανίδες. Στο κεντρικό κλίτος η οροφή έχει σκαφοειδές σχήμα. Στο εσωτερικό του ναού σώζονται τοιχογραφίες στο βόρειο, νότιο και δυτικό τοίχο. Το εσωτερικό του ναού διασώζει ξυλόγλυπτο εξοπλισμό εξαιρετικής τέχνης, τέμπλο, κιβώριο και προσκυνητάρια με έντονες φωτοσκιάσεις. Το περίστωο του ναού σήμερα είναι κατασκευασμένο με λίθινη τοξοστοιχία στα νοτιοδυτικά, ενώ στην απόληξή του στα ανατολικά είναι κατασκευασμένο από ξύλινα υποστυλώματα. Μετά την ίδρυση της Ιεράς Μητροπόλεως Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου το 1991, έγιναν εργασίες αποκατάστασης και στερέωσης του ναού, καθαρισμός και συντήρηση των εικόνων και των ξυλογλύπτων του ναού και διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του. Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ως κηρυγμένο μνημείο από το 1983 εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ. Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο σχέδιο της πόλεως της Γουμένισσας Κάτοψη Κοιμήσεως Θεοτόκου Γουμένισσας πριν τις εργασίες αποκατάστασης 03 Κάτοψη υπερώου Κοιμήσεως Θεοτόκου Γουμένισσας πριν τις εργασίες αποκατάστασης 04 Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και τα όμορα κτήρια 05 Ανατολική όψη πριν τις εργασίες αποκατάστασης 06 Νότια όψη πριν τις εργασίες αποκατάστασης 07 Διαμήκης τομή Κοιμήσεως Θεοτόκου Γουμένισσας

15 Ιερός ναός Κοίμησης της Θεοτόκου ΓουμένισσΗΣ 03 Ανατολική όψη του ναού Νότια άποψη του ναού από την αυλή της μονής 03 Βορειοανατολική άποψη του ναού ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

16 Ιερός ναός Κοίμησης της Θεοτόκου ΓουμένισσΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

17 03 Ιερός ναός Αγίου Αθανασίου ΓρίβαΣ Στο βόρειο άκρο του δημοτικού διαμερίσματος Γρίβας, του δήμου Γουμένισσας, ανεγείρεται το 18, σύμφωνα με επιγραφή στην νότια όψη, ο ενοριακός και κοιμητηριακός ναός του Αγίου Αθανασίου. Το μνημείο έχει τα γενικά χαρακτηριστικά της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής του Μακεδονικού χώρου των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Έχει μέγιστες εσωτερικές διαστάσεις 13,30μ Χ 25,85μ περίπου. Το 1837, ο ναός επεκτείνεται στα δυτικά με προσθήκη νάρθηκα και υπερώου σχήματος Π και κατασκευή στοών στα δυτικά και νότια. Οκτώ ζεύγη κιόνων χωρίζουν τον ναό σε τρία κλίτη. Ο ναός στεγάζεται κάτω από ενιαία δικλινή στέγη η οποία έχει την χαρακτηριστική απότμηση στις στενές πλευρές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο χώρος του Ιερού Βήματος, καθώς ανήκει στον τύπο του πολύκογχου. Πέρα από τις γνωστές κόγχες, την πρόθεση και το διακονικό, εγγράφονται στο πάχος του ανατολικού τοίχου ακόμα δύο κόγχες. Όλες οι κόγχες έχουν κτισμένο το κάτω τμήμα τους. Στο βόρειο τοίχο εκτός από το θαλασσίδιο υπάρχει επίσης μια δεύτερη κόγχη. Η κόγχη του ιερού εσωτερικά και εξωτερικά είναι ημικυκλική. Η είσοδος στον κυρίως ναό βρίσκεται στο νότο, ενώ η δυτική είσοδος οδηγεί στον νάρθηκα, ο οποίος φέρει ξύλινο διάτρητο φράγμα στα ανατολικά. Στο δυτικό εξωτερικό τοίχο σώζεται τμήμα τοιχογραφίας. Αξιόλογο είναι το εσωτερικό του ναού, καθώς διασώζει το σύνολο του εσωτερικού λειτουργικού εξοπλισμού του. Οι οροφές έχουν έντονα χρώματα και γεωμετρικά σχήματα, ενώ τα μέτωπα των τοξοστοιχιών, στο κεντρικό κλίτος, σώζουν τοιχογραφίες με σκηνές από τη ζωή του Χριστού. Αξιόλογα είναι και τα ξυλόγλυπτα στοιχεία του ναού, τέμπλο, Δεσποτικός Θρόνος, άμβωνας και προσκυνητάρι με ζωγραφικό ανθικό διάκοσμο. Το κωδωνοστάσιο κατασκευάζεται σε επαφή με την εκκλησία στην ΝΔ της γωνία. Τα νεότερα αλλεπάλληλα επιχρίσματα έχουν καλύψει τις λεπτομέρειες της τοιχοδομίας και αλλοίωσαν το χαρακτήρα του ναού. Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ανήκει στη μητροπολιτική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το 1983 εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ Ο Παντοκράτορας Τοπογραφικό διάγραμμα του ναού 03 Ζωγραφικός διάκοσμος στη νότια κιονοστοιχία 04 Άποψη του ξύλινου τέμπλου 05 Εσωτερική άποψη του ναού 06 Εξωτερική άποψη από τα νοτιοδυτικά 07 Κάτοψη Αγίου Αθανασίου Γρίβας. Διακρίνονται οι νεότερες προσθήκες 07 06

18 04 Ιερός ναός Αγίας Παρασκευής ΚαστανερήΣ 03 Στο βόρειο άκρο του δημοτικού διαμερίσματος Καστανερής του δήμου Γουμένισσας ανεγείρεται την τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα ο ενοριακός και κοιμητηριακός ναός της Αγίας Παρασκευής. Το μνημείο έχει τα γενικά χαρακτηριστικά των μεταβυζαντινών ναών της περιοχής της Μακεδονίας, της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής. Έχει μέγιστες εσωτερικές διαστάσεις 10,60μ Χ 18,10μ περίπου. Στη δυτική και νότια πλευρά διαμορφώνονται στοές. Στα δυτικά διαμορφώνεται χαμηλός νάρθηκας με υπερκείμενο υπερώο σχήματος Π και μορφής ανοικτού εξώστη. Έξι ζεύγη κιόνων χωρίζουν τον ναό σε τρία κλίτη. Ο ναός στεγάζεται κάτω από ενιαία δικλινή στέγη, η οποία έχει την χαρακτηριστική απότμηση στις στενές πλευρές. Ο χώρος του ιερού ορίζεται από το ξύλινο τέμπλο. Οι κόγχες της προθέσεως και του διακονικού εγγράφονται στο πάχος του ανατολικού τοίχου και έχουν κτισμένο το κάτω τμήμα τους. Στην κόγχη του βόρειου τοίχου βρίσκεται το θαλασσίδιο. Η κόγχη του ιερού εσωτερικά είναι ημικυκλική ενώ εξωτερικά επτάπλευρη και διαμορφώνεται με έξι ημικιονίσκους στις ακμές. Όλη η κατασκευή της κόγχης του Ιερού Βήματος γίνεται με λαξευτούς λίθους. Η είσοδος στον κυρίως ναό βρίσκεται στο νότο, ενώ η δυτική είσοδος, λόγω της υψομετρικής διαφοράς, οδηγεί στο υπερώο. Ο νάρθηκας διαχωρίζεται από τον υπόλοιπο ναό με ξύλινο διάτρητο φράγμα στα ανατολικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εσωτερικό του ναού και είναι χαρακτηριστικό των ναών αυτής της περιόδου. Οι οροφές έχουν έντονα χρώματα και γεωμετρικά σχήματα. Τα μέτωπα των τοξοστοιχιών στο κεντρικό κλίτος σώζουν τοιχογραφίες με σκηνές από τη ζωή του Χριστού. Αξιόλογα είναι και τα ξυλόγλυπτα στοιχεία του ναού, δηλαδή το τέμπλο, ο Δεσποτικός Θρόνος, ο άμβωνας και το προσκυνητάρι που έχουν ζωγραφικό ανθικό διάκοσμο. Οι περισσότερες εικόνες του τέμπλου φέρουν χρονολογία Το κωδωνοστάσιο κατασκευάζεται το 1886 σύμφωνα με λιθανάγλυφη πλάκα. Είναι μορφής πύργου και τοποθετείται στην νότια είσοδο του περιβόλου. Νεότερες επεμβάσεις αλλοίωσαν τον χαρακτήρα του ναού δάπεδα, κουφώματα, νέες κατασκευές στις στοές και επιχρίσματα. Σύμφωνα με μαρτυρίες κάτω από το επίχρισμα σώζονται λιθανάγλυφα (σταυροί, ανθρώπινα πορτρέτα, ζώα, ιδρυτικές χρονολογίες). Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ανήκει στη μητροπολιτική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το 1991 εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ. Άποψη του ξύλινου τέμπλου Κάτοψη Αγίας Παρασκευής Καστανερής. Διακρίνονται οι νεότερες προσθήκες 03 Τοπογραφικό διάγραμμα του ναού 04 Ο περίτεχνος άμβωνας του ναού 05 Εσωτερική άποψη του ναού 06 Ζωγραφικός διάκοσμος στη νότια κιονοστοιχία 07 Άποψη της οροφής

19 04 Ιερός ναός Αγίας Παρασκευής ΚαστανερήΣ Το κωδωνοστάσιο στην είσοδο του αύλειου χώρου Εξωτερική άποψη από τα νοτιοδυτικά ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

20 05 Ιερός ναός Αγίου Αθανασίου ΚάρπηΣ Ητρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική του Αγίου Αθανασίου στην φεται η κόγχη της προθέσεως και απουσιάζει εκείνη του διακονικού. Στο Κάρπη, των μέσων του 19ου αιώνα, αποτελεί τον ενοριακό βόρειο τοίχο βρίσκεται το θαλασσίδιο. και κοιμητηριακό ναό του ομώνυμου οικισμού. Μεγάλης ιστορικής, καλλιτεχνικής και τυπολογικής αξίας αποτελεί το τέμπλο και ο άμβωνας του ναού με γραπτό και γλυπτό διάκοσμο. Ο ζωγρα- Έχει μέγιστες εσωτερικές διαστάσεις 8,20μ Χ 15,70μ περίπου. Τα τρία κλίτη του ναού χωρίζονται από πέντε ζεύγη κιόνων. Ο νάρθηκας που υπήρχε φικός διάκοσμος είναι κυρίως ανθικός με έντονα χρώματα. αρχικά στη δυτική πλευρά δε σώζεται, ενώ οι στοές, στη δυτική και νότια Τόσο εξωτερικά, όσο και εσωτερικά πλήθος επεμβάσεων αλλοίωσαν τον πλευρά δεν είναι οι αρχικές κατασκευές. χαρακτήρα του μεταβυζαντινού ναού. Ο χώρος του ιερού ορίζεται από το ξύλινο τέμπλο, το οποίο βρίσκεται Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ανήκει στη μητροπολιτική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το μπροστά από το ανατολικότερο ζεύγος κιόνων, όπως συμβαίνει με όλους τους ναούς αυτής της περιόδου. Στο πάχος του ανατολικού τοίχου εγγρά εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ. Εξωτερική άποψη από τα νοτιοδυτικά όπου διακρίνονται οι κακότεχνες επεμβάσεις-προσθήκες Κάτοψη Αγίου Αθανασίου Κάρπης. Διακρίνονται οι νεότερες προσθήκες στα νοτιοανατολικά και στα βορειοδυτικά 03 Άποψη του ξύλινου τέμπλου 04 Ο περίτεχνος άμβωνας του ναού με ζωγραφικό διάκοσμο σε έντονα χρώματα 05 Εσωτερική άποψη του ναού

21 06 Ιερός ναός Αγίων Πέτρου και Παύλου ΠεντάλοφοΥ Oναός των Αγίων Πέτρου και Παύλου είναι μια τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, που κτίζεται στα μέσα του 19ου αιώνα, ως κοιμητηριακός και ενοριακός ναός στον οικισμό Πενταλόφου του δήμου Γουμένισσας. Ο ναός καταστράφηκε από πυρκαγιά το 2000 και αποκαταστάθηκε στη σημερινή του μορφή με μελέτη της 9ης ΕΒΑ. Ο ναός καλύπτεται με ενιαία δικλινή στέγη με αποτμήσεις στην ανατολική και δυτική πλευρά. Από τον όγκο του ναού προεξέχει μόνο η ημικυκλική κόγχη του ιερού. Στη δυτική και νότια πλευρά διαμορφώνονται στοές. Στο 03 βόρειο άκρο της δυτικής στοάς βρίσκεται το κωδωνοστάσιο, μορφής πύργου που οικοδομείται το Το εσωτερικό του ναού καθώς και το σύνολο του ξυλόγλυπτου εξοπλισμού του είναι νεότερα. Πιο αναλυτικά, τα αυθεντικά στοιχεία που έχουν χαθεί είναι το υπερώο στη δυτική πλευρά, οι ξύλινες οροφές, οι τοιχογραφίες, το τέμπλο με εικόνες Kουλακιωτών ζωγράφων, ο Δεσποτικός Θρόνος, ο άμβωνας και τα προσκυνητάρια. Με τις εργασίες αποκατάστασης αποκαλύφθηκε το αρχικό δάπεδο, που κατασκευάστηκε από λίθινες πλάκες. Ο ναός έχει δύο εισόδους, μια στο νότο και μια στα δυτικά. Το νότιο άνοιγμα διαμορφώνεται με λίθινο τοξωτό περιθύρωμα και φέρει υπέρθυρο προσκυνητάριο, το οποίο σώζει ίχνη τοιχογραφίας με τους τιμώμενους Αγίους. Περιμετρικά του θυρώματος σώζονται επίσης ίχνη τοιχογραφίας, στοιχείο που αποδεικνύει ότι ο δυτικός και νότιος τοίχος έφεραν ζωγραφικό διάκοσμο μέχρι το ύψος των στοών. Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ανήκει στη μητροπολιτική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το 1987 εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ. Κάτοψη Αγίων Πέτρου και Παύλου στο Πεντάλοφο. Διακρίνεται το νεότερο κωδωνοστάσιο Άποψη του ναού και του νεότερου κωδωνοστασίου 03 Εξωτερική άποψη από τα νοτιοανατολικά 04 Τοπογραφικό διάγραμμα του ναού 05 Εσωτερική άποψη του ναού 06 Λεπτομέρεια περιθυρώματος της νότιας εισόδου 07 Άποψη της οροφής

22 07 Ιερός ναός Γέννησης Θεοτόκου Ομαλού Κτισμένος στα μέσα του 19ου αιώνα, ο κοιμητηριακός και ενοριακός ναός στον οικιφές που αποτελούνται από μεγάλες ξύλινες σανίδες Ο εσωτερικός χώρος διατηρεί τις αρχικές ξύλινες οροσμό Ομαλό είναι αφιερωμένος στη Γέννηση της Θεοτόκου. Ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυ- σχηματιστούν γεωμετρικά σχήματα, κυρίως όμως τε- και πάνω τους καρφώνονται ξύλινα πηχάκια, ώστε να λόστεγης βασιλικής και έχει μέγιστες εσωτερικές διαστάσεις 12,20 Χ 7,80μ περίπου. Στη δυτική και νότια τα οποία ποικίλουν ανάμεσα στα διάχωρα, ενώ φέτράγωνα διάχωρα. Οι οροφές έχουν έντονα χρώματα, πλευρά διαμορφώνονται στοές, ενώ ο νάρθηκας και το ρουν και ζωγραφικό διάκοσμο με άνθη και αγγεία. υπερώο που υπήρχαν στα δυτικά, σήμερα δε σώζονται. Ανάλογο διάκοσμο και χρώματα έχουν και τα ξυλόγλυπτα στοιχεία του ναού. Τα μέτωπα των τοξοστοι- Ο ναός καλύπτεται με ενιαία δικλινή στέγη, η οποία φέρει τις χαρακτηριστικές αποτμήσεις στην ανατολική και χιών στο κεντρικό κλίτος, τμήμα του βόρειου, νότιου δυτική πλευρά. Η κόγχη του ιερού είναι ημικυκλική. και ανατολικού τοίχου, καθώς και οι κόγχες της προθέσεως και του Ιερού Βήματος σώζουν τοιχογραφίες. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εσωτερικός χώρος του ναού, ο οποίος διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά των μεταβυζαντινών ναών, καθώς και τμήμα του τική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πο- Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ανήκει στη μητροπολι- ξυλόγλυπτου εξοπλισμού του που αποτελείται από το λυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το 1987 Δεσποτικό Θρόνο, δύο προσκυνητάρια και το τέμπλο. εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ. 03 Κάτοψη του ναού της Γεννήσεως της Θεοτόκου στο Ομαλό. Διακρίνονται οι νεότερες προσθήκες Τοπογραφικό διάγραμμα του ναού 03 Εξωτερική άποψη από τα νοτιοδυτικά 04 Εξωτερική άποψη από τα βορειοδυτικά 05 Εσωτερική άποψη του ναού 06 Ζωγραφικός διάκοσμος στη βόρεια κιονοστοιχία

23 08 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΆνυδροΥ Oναός του Αγίου Γεωργίου, των μέσων του 19ου αιώνα, αρχικά βρισκόταν στο χωριό Άνυδρο. Το χωριό σήμερα δεν υπάρχει και ο ναός έχει ενσωματωθεί στο χώρο που καταλαμβάνει το ομώνυμο γυναικείο Ησυχαστήριο. Πρόκειται για μικρό ναό με μέγιστες εσωτερικές διαστάσεις 5,60μ Χ 15,20μ περίπου, ο οποίος συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής. Έξι ζεύγη κιόνων χωρίζουν τον ναό σε τρία κλίτη, με τα πλάγια κλίτη να έχουν πολύ μικρό πλάτος. Αρχικά στα δυτικά υπήρχε νάρθηκας με ξύλινο διαχωριστικό και ανεξάρτητη είσοδο. Στη δυτική και νότια πλευρά διαμορφώνονται στοές. Ο ναός στεγάζεται κάτω από ενιαία δικλινή στέγη, η οποία έχει την χαρακτηριστική απότμηση στις στενές πλευρές. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ναού αποτελεί το ύψος της ημικυκλικής κόγχης του ιερού, που αρχικά (πριν την ανακατασκευή της) έφθανε μέχρι την στέγη. Ο χώρος του ιερού ορίζεται από το ξύλινο τέμπλο. Στο πάχος του ανατολικού τοίχου εγγράφονται οι κόγχες της προθέσεως και του διακονικού, ενώ στο βόρειο τοίχο βρίσκεται το θαλασσίδιο. Στο εσωτερικό του ναού σώζονται τοιχογραφίες στα μέτωπα των τοξοστοιχιών του κεντρικού κλίτους, καθώς και στις κόγχες του Ιερού Βήματος και της προθέσεως. Οι οροφές έχουν ανακατασκευασθεί. Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ανήκει στη μητροπολιτική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το 1983 εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ. 05 Ζωγραφικός διάκοσμος στη βόρεια κιονοστοιχία Βορειοανατολική άποψη με την κόγχη του Ιερού Βήματος 03 Η νότια είσοδος με το ανακατασκευασμένο περίστωο 04 Κάτοψη του Ιερού ναού του Αγίου Γεωργίου στο Άνυδρο. Διακρίνονται οι νεότερες προσθήκες 05 Εσωτερική άποψη του ναού

24 Εξωτερική άποψη από τα νοτιοδυτικά Τοπογραφικό διάγραμμα του ναού 03 Λεπτομέρεια της τοιχοποιίας στην νοτιοανατολική γωνία 04 Ο περίτεχνος άμβωνας του ναού 05 Κάτοψη του ναού των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στη Γερακώνα 06 Εσωτερική άποψη του ναού όπου διακρίνονται τα έντονα χρώματα Ιερός ναός Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ ΓερακώναΣ Oναός των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στη Γερακώνα ανεγείρεται στο Η νότια είσοδος διαμορφώνεται με λίθινο περιθύρω- του ιερού εσωτερικά και εξωτερικά είναι ημικυκλική. πρώτο μισό του 19ου αιώνα. μα και υπέρθυρο προσκυνητάρι, το οποίο σώζει τοιχογραφία με τους τιμώμενους Αγίους. Η εκκλησία ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής και έχει μέγιστες εσωτερικές διαστάσεις Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εσωτερικό του 8,75 Χ 18,30μ περίπου. Στη δυτική και νότια πλευρά ναού, στο οποίο σώζεται το σύνολο του ξυλόγλυπτου διαμορφώνονται στοές, οι οποίες έχουν ανακατασκευαστεί στο πρόσφατο παρελθόν. Αρχικά στα δυτιβώριο της Αγίας Τράπεζας, τον άμβωνα, δύο προσκυ- εξοπλισμού του και αποτελείται από το ξυλόγλυπτο κικά υπήρχε νάρθηκας και υπερώο, που σήμερα δε νητάρια και το τέμπλο. Πέρα από το γλυπτό διάκοσμο σώζονται. Ο ναός καλύπτεται με ενιαία δικλινή στέγη έχουν και ζωγραφικό διάκοσμο με άνθη και αγγεία σε με τη χαρακτηριστική απότμηση στις στενές της πλευρές. Ο κατά μήκος άξονας τονίζεται με την ρυθμική ματα έχουν και οι οροφές του ναού. Στο κεντρικό κλίτος έντονα χρώματα. Έντονα χρώματα και γεωμετρικά σχή- τάξη των κιονοστοιχιών, οι οποίες χωρίζουν τον ναό και μέσα σε θόλο τοποθετείται ο Παντοκράτορας. σε τρία κλίτη. Κάθε κιονοστοιχία έχει επτά κίονες, από Ο ναός των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στη Γερακώνα είναι ένας από τους λίγους ναούς της περιο- τους οποίους ο τελευταίος βρίσκεται πίσω από το τέμπλο και μένει αδιαμόρφωτος. χής που δεν έχει γίνει προσθήκη στο εξωτερικό του ή Ο χώρος του ιερού ορίζεται από το ξύλινο τέμπλο. Οι μερική μετατροπή του περιστώου σε κλειστό χώρο. κόγχες της προθέσεως και του διακονικού εγγράφονται στο πάχος του ανατολικού τοίχου, ενώ η κόγχη για τική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πο- Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ανήκει στη μητροπολι- το θαλασσίδιο εγγράφεται στο πάχος του βόρειου τοίχου και έχουν κτισμένο το κάτω τμήμα τους. Η κόγχη εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η λυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το 1987 ΕΒΑ.

25 Εξωτερική άποψη από τα νοτιοδυτικά Άποψη από τα βορειοανατολικά. Διακρίνεται η πολύπλευρη κόγχη του ιερού με τα τυφλά αψιδώματα 03 Κάτοψη του ναού Αγίας Κυριακής στη Φιλυριά 10 Ιερός ναός Αγίας Κυριακής ΦιλυριάΣ 03 Στο δυτικό άκρο του δημοτικού διαμερίσματος Φιλυριάς, του δήμου Γουμένισσας, βρίσκεται ο ναός της Αγίας Κυριακής. Ο ναός Ο ναός έχει δύο εισόδους, μια στο νότο για τον κυρίως ναό και μια στα δυτι- του ιερού εσωτερικά είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά είναι πολύπλευρη. ανεγέρθηκε στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα. κά. Στο νότιο θύρωμα διαμορφωνόταν υπέρθυρο προσκυνητάρι και έχει Πρόκειται για τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με μέγιστες εσωτερικές διαστάσεις 7,60μ Χ 13,10μ περίπου. Ο ναός κάηκε το 1928 και καταστράφηκαν Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξωτερική διαμόρφωση της αψίδας του ιερού με διασωθεί η λίθινη πλάκα με ίχνη της τοιχογραφίας με την τιμώμενη Αγία. όλες οι ξύλινες κατασκευές του. Έτσι, χάθηκαν οι στοές στη δυτική και νότια τυφλά αψιδώματα, καθώς και το λαξευτό πώρινο γείσο που περιτρέχει το ναό. πλευρά, ο νάρθηκας και το υπερώο στα δυτικά, οι κίονες και οι ξύλινες οροφές, καθώς και ο ξυλόγλυπτος εξοπλισμός του ναού. Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ανήκει στη μητροπολιτική περιφέρεια Γου- Σήμερα στο ναό έχει πλήρως ανακατασκευασθεί η ξύλινη στέγη του. Οι κόγχες της προθέσεως και του διακονικού εγγράφονται στο πάχος του μενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το ανατολικού τοίχου, ενώ στο βόρειο τοίχο βρίσκεται το θαλασσίδιο. Η κόγχη 1987 εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ.

26 Oκοιμητηριακός και ενοριακός ναός στον οικισμό Στάθη του δήμου Γουμένισσας είναι αφιερωμένος στους Αγίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο και οικοδομείται το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Πρόκειται για τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με στοά (σήμερα έχει κτισθεί) και υπερκείμενο υπερώο στη δυτική πλευρά. Ο ναός τόσο εξωτερικά, όσο και εσωτερικά είναι πολύ απλός και δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Έχει μέγιστες εσωτερικές διαστάσεις 13.70μ Χ 9.85μ περίπου. Ο ναός καλύπτεται με ενιαία δικλινή στέγη, η οποία έχει την χαρακτηριστική απότμηση στις δύο μικρές πλευρές. Από τον συμπαγή όγκο του ναού προεξέχει μόνο η ημικυκλική κόγχη του ιερού, ενώ στη βορειοδυτική γωνία υψώνεται κωδωνοστάσιο. Για την είσοδο στο ναό υπάρχουν είσοδοι στα δυτικά και στα νότια του ναού. Τα ανοίγματα διαμορφώνονται με λίθινο τοξωτό περιθύρωμα, ενώ σε εσοχή πάνω από το υπέρθυρο τοποθετείται η εικόνα των τιμώμενων Αγίων. Το εσωτερικό του ναού έχει αλλοιωθεί σημαντικά από νεότερες επεμβάσεις. Από τον ξυλόγλυπτο εξοπλισμό του σώζεται μόνο το τέμπλο και ο άμβωνας. Οι ξύλινες οροφές είναι κατασκευασμένες με μεγάλες σανίδες και αρμοκάλυπτρα στις ενώσεις τους. Στο ομφάλιο διατηρείται ο αρχικός Παντοκράτορας μέσα σε πλαίσιο οκταγωνικού σχήματος, το οποίο σώζει ανθικό ζωγραφικό διάκοσμο. Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ανήκει στη μητροπολιτική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το 1983 εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ. 11 Ιερός ναός Αγίων Πέτρου και Παύλου Στάθη Κάτοψη Αγίων Πέτρου και Παύλου στο Στάθη του Δήμου Γουμένισσας Εσωτερική άποψη του ναού 03 Εξωτερική άποψη από τα νοτιοδυτικά, διακρίνεται το νεότερο κωδωνοστάσιο 04 Ο Παντοκράτωρ

27 03 12 Ιερός ναός Αγίου Δημητρίου ΑξιούποληΣ Πάνω στο λόφο που υψώνεται στο κέντρο της πόλης της Αξιούπολης, οικοδομείται ο ναός του Αγίου Δημητρίου. Το μνημείο έχει τα γενικά χαρακτηριστικά των μεταβυζαντινών ναών της περιοχής της Μακεδονίας και ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής. Οικοδομείται στις αρχές του 19ου αιώνα και μετά το 1922 με την έλευση κύματος προσφύγων επεκτείνεται προς τα δυτικά. Ο ναός, εσωτερικών διαστάσεων 24,40μ Χ 9,65μ περίπου, ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής. Εννέα ζεύγη κιόνων χωρίζουν το ναό σε τρία κλίτη, από τα οποία το τελευταίο βρίσκεται πίσω από το τέμπλο και μένει αδιαμόρφωτο. Ο ναός στεγάζεται κάτω από ενιαία δικλινή στέγη, η οποία έχει την χαρακτηριστική απότμηση στην ανατολική πλευρά. Μετά την επέκταση του ναού, στοά υπήρχε μόνο στο νότο, η οποία σήμερα έχει ανακατασκευασθεί. Οι κόγχες της προθέσεως και του διακονικού εγγράφονται στο πάχος του ανατολικού τοίχου, ενώ η κόγχη με το θαλασσίδιο εγγράφεται στο πάχος του βόρειου τοίχου. Η κόγχη του ιερού εσωτερικά και εξωτερικά είναι ημικυκλική. Ο ναός έχει τρεις εισόδους, δύο στο νότο και μια στα δυτικά. Από αυτές μόνο η μια νότια ανήκει στην πρώτη φάση κατασκευής του ναού και πάνω από το υπέρθυρό της έχει διαμορφωμένη εσοχή, όπου σώζεται τοιχογραφία με τον τιμώμενο Άγιο. Οι λιθοδομές οικοδομούνται με αργούς λίθους ποταμού, ενώ οι γωνίες διαμορφώνονται με ορθογώνιους λαξευτούς λίθους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εσωτερικό του ναού και είναι χαρακτηριστικό των ναών αυτής της περιόδου. Οι οροφές έχουν έντονα χρώματα και γεωμετρικά σχήματα. Τα μέτωπα των τοξοστοιχιών στο κεντρικό κλίτος σώζουν τοιχογραφίες με σκηνές από τη ζωή του Χριστού. Αξιόλογα είναι και τα ξυλόγλυπτα στοιχεία του ναού, τέμπλο, δεσποτικός θρόνος και άμβωνας, τα οποία έχουν έντονα χρώματα, ενώ τα θωράκια τους κοσμούνται με ζωγραφικό διάκοσμο αγγείων και ανθών. Το κωδωνοστάσιο έχει μορφή πύργου και βρίσκεται νότια του ναού. Στην αρχική κατασκευή ανήκουν μόνο οι δύο όροφοι. Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ως κηρυγμένο μνημείο από το 1981 εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ. Η κάτοψη του Αγίου Δημητρίου στην Αξιούπολη. Διακρίνεται η νεότερη προσθήκη στα δυτικά Τοπογραφικό διάγραμμα του ναού 03 Ο Παντοκράτωρ με τους έντονους χρωματισμούς 04 Άποψη του εσωτερικού 05 Ζωγραφικός διάκοσμος στη βόρεια κιονοστοιχία 06 Ο Δεσποτικός Θρόνος 07 Ο περίτεχνος άμβωνας του ναού 08 Εσωτερική άποψη του ναού προς τη Δύση

28 12 Ιερός ναός Αγίου Δημητρίου ΑξιούποληΣ Εξωτερική άποψη από τα βορειοδυτικά Η κόγχη του Ιερού ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

29 Ιερός ναός Αγίων Αναργύρων ΔρέβενοΥ13 Oοικισμός Δρέβενο, 1,5χλμ. βόρεια της Αξιούπολης είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος. Από τον οικισμό, σήμερα σώζεται μόνο η εκκλησία των Αγίων Ανάργυρων, η οποία με τον αρχιτεκτονικό της τύπο και τη ζωγραφική της διακόσμηση αποτελεί σημαντική μαρτυρία για την ιστορία της περιοχής στο 19ο αιώνα. Το μνημείο έχει τα γενικά χαρακτηριστικά των μεταβυζαντινών ναών της περιοχής της Μακεδονίας και ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής. Οι στοές, ο νάρθηκας και το υπερώο δε σώζονται. Τα ξύλινα υποστυλώματα στο εσωτερικό που χωρίζουν τον ναό σε τρία κλίτη καθώς και η ξύλινη στέγη που φέρουν είναι νεότερες κατασκευές. Από τη διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου σώζεται το δάπεδο από λίθινες τετράγωνες πλάκες, ενώ διακρίνονται οι ζώνες των στασιδιών εκατέρωθεν των κιόνων. Οι κόγχες της προθέσεως και του διακονικού εγγράφονται στο πάχος του ανατολικού τοίχου, ενώ η κόγχη με το θαλασσίδιο εγγράφεται στο πάχος του βόρειου τοίχου. Η κόγχη του ιερού εσωτερικά και εξωτερικά είναι ημικυκλική. Ο ναός έχει δύο εισόδους, μια στο νότο και μια στα δυτικά, με διαμορφωμένη εσοχή πάνω από το υπέρθυρο, όπου αρχικά υπήρχε τοιχογραφία με τους τιμώμενους Αγίους. Οι λιθοδομές οικοδομούνται με αργούς λίθους ποταμού, ενώ οι γωνίες διαμορφώνονται με ορθογώνιους λαξευτούς λίθους πωρόλιθου. Από λαξευτούς λίθους πωρόλιθου διαμορφώνεται και το γείσο. Από τον ξυλόγλυπτο εξοπλισμό του ναού σώζεται μόνο το ξύλινο τέμπλο. Παρόλο που η κατάσταση διατήρησης του είναι πολύ κακή, διακρίνονται τα χαρακτηριστικά στοιχεία της εποχής. Όλη η κατασκευή έχει έντονα χρώματα, ενώ τα θωράκια του έχουν ζωγραφισμένα αγγεία και άνθη. Η κόγχη της πρόθεσης σώζει ίχνη τοιχογραφίας. Ο ναός λειτουργεί μόνο το καλοκαίρι, τη μέρα της εορτής των Αγίων Ανάργυρων και υπάγεται στη μητροπολιτική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το 1984 εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ Κάτοψη Αγίων Αναργύρων Δρέβενου Εξωτερική άποψη από τα βορειοδυτικά 03 Περιθύρωμα της νότιας εισόδου 04 Λεπτομέρεια του ξύλινου τέμπλου 05 Εσωτερική άποψη του ναού 06 Σωζόμενο αρχικό δάπεδο στην περιοχή της Ωραίας Πύλης

30 14 Ιερός ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου Κούπας Oναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου σκευής, τοποθετείται ξύλινο καφασωτό. Η λίθινη σκάλα στη βορειοδυτική γωνία επιτρέπει την στην Κούπα ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με εσωτερική επικοινωνία του υπερώου με το ναό. υπερώο του πρώτου μισού του 19ου αιώνα και Παρότι ο ναός έχει αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό από νεότερες επεμβάσεις, διασώζει στο βρίσκεται στο χώρο του κοιμητηρίου του οικισμού, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και ενοριακό ναό. εσωτερικό του την αρχική του μορφή με αξιόλογα διακοσμητικά στοιχεία. Από τον εσωτερικό Ο ναός καλύπτεται κάτω από ενιαία δικλινή στέγη με απότμηση στις μικρές της πλευρές. Σύμφωνα με ενδείξεις, η αρχική κάλυψη του ναού ένα προσκυνητάρι με ανάγλυφη διακόσμηση. ξυλόγλυπτο εξοπλισμό σώζεται ο άμβωνας και ήταν με σχιστόπλακες. Στη δυτική και νότια Το αρχικό ξυλόγλυπτο τέμπλο έχει αντικατασταθεί από νεώτερο κτιστό, στο οποίο έχει εν- πλευρά υπήρχαν στοές. Σήμερα στη δυτική πλευρά έχουν γίνει προσθήκες κλειστών χώρων, ενώ η νότια έχει αποκατασταθεί στην αρχι- από την αρχική κατασκευή. Αξιόλογες είναι και σωματωθεί ο Μέγας Σταυρός και τα Λυπηρά κή της μορφή από την 9η ΕΒΑ. Για την είσοδο οι ξύλινες οροφές που διασώζει ο ναός και ιδιαίτερα αυτή του κεντρικού κλίτους, η οποία δια- στο ναό υπάρχει μια θύρα στο νότο, ενώ η δυτική θύρα λόγω της υψομετρικής διαφοράς οδηγεί απευθείας στο υπερώο. Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ανήκει στη μητρομορφώνεται με οκταγωνικά φατνώματα. Το υπερώο βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του ναού και έχει καμπύλες απολήξεις προς το εσω- και Πολυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το πολιτική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως τερικό. Πάνω από το στηθαίο, συμπαγούς κατα εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ. Ο σωζόμενος Μέγας Σταυρός του αρχικού τέμπλου Εξωτερική άποψη της κόγχης του Ιερού 03 Ο Παντοκράτωρ 04 Εσωτερική άποψη του ναού 05 Εσωτερική άποψη του υπερώου

31 14 Ιερός ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου Κούπας Εξωτερική άποψη από τα νοτιοδυτικά Κάτοψη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Κούπα. Διακρίνονται οι νεότερες προσθήκες 03 Κάτοψη του υπερώου του ναού 04 Εγκάρσια τομή του ναού ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

32 03 15 Ιερός ναός Αγίου Νικολάου ΓοργόπηΣ Κάτοψη ναού Αγίου Νικολάου Γοργόπης Κάτοψη υπερώου Αγίου Νικολάου Γοργόπης 03 Εγκάρσια τομή Αγίου Νικολάου Γοργόπης 04 Εξωτερική άποψη από τα νοτιοδυτικά 05 Ο περίτεχνος άμβωνας του ναού 06 Ο Παντοκράτωρ στο κεντρικό κλίτος 07 Εσωτερική άποψη του ναού 08 Άποψη του ξύλινου τέμπλου Oναός του Αγίου Νικολάου στη Γοργόπη είναι ο ενοριακός και κοιμητηριακός ναός του ομώνυμου οικισμού του δήμου Αξιούπολης. Κτισμένος στο βορειοδυτικό άκρο του κοιμητηρίου, σύμφωνα με λιθανάγλυφη πλάκα στην ανατολική όψη και στο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου ανεγείρεται το Η εκκλησία ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής και έχει μέγιστες εσωτερικές διαστάσεις 12,40 Χ 22,30μ περίπου. Στα δυτικά διαμορφώνεται στοά (σήμερα έχει κλείσει) και υπερκείμενο υπερώο κάτοψης Π. Ο ναός καλύπτεται με ενιαία δικλινή στέγη, η οποία έχει την χαρακτηριστική απότμηση στις δύο μικρές πλευρές. Ο κατά μήκος άξονας τονίζεται με την ρυθμική τάξη των κιονοστοιχιών, οι οποίες χωρίζουν τον ναό σε τρία κλίτη. Ο χώρος του ιερού ορίζεται από το ξύλινο τέμπλο. Οι κόγχες της προθέσεως και του διακονικού εγγράφονται στο πάχος του ανατολικού τοίχου, ενώ η κόγχη για το θαλασσίδιο εγγράφεται στο πάχος του βόρειου τοίχου και έχουν κτισμένο το κάτω τμήμα τους. Η κόγχη του ιερού εσωτερικά είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά είναι πεντάπλευρη. Στις ακμές διαμορφώνονται παραστάδες που φέρουν επίκρανα και οι πλευρές διαμορφώνονται με τυφλά αψιδώματα. Στο εσωτερικό του ναού σώζεται το σύνολο του ξυλόγλυπτου εξοπλισμού του, που αποτελείται από το τέμπλο, τον άμβωνα, το Δεσποτικό Θρόνο και δύο προσκυνητάρια. Τα θωράκια έχουν ζωγραφικό διάκοσμο με άνθη και αγγεία σε έντονα χρώματα. Στην κόγχη της πρόθεσης σώζεται τοιχογραφία. Ο ναός βρίσκεται σε χρήση και ανήκει στη μητροπολιτική περιφέρεια Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου. Ως κηρυγμένο μνημείο από το 1987 εποπτεύεται από το ΥΠ.ΠΟ./ 9η ΕΒΑ