Transcript

1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΑ ΑΣ-ΓΑΛΛΙΑΣ ΤΟ ΣΧΕ ΙΟ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Θεοφάνη Κοπανιτσάνου Φιλόλογος-Ιστοριογράφος Η πορεία του νεότερου ελληνικού κράτους έχει αναπόφευκτα συνδεθεί µε τις εκάστοτε Μεγάλες υνάµεις, οι οποίες διαδραµάτισαν από σηµαίνοντα έως καθοριστικό ρόλο στα ελληνικά δρώµενα. Η Γαλλία υπήρξε, κατά παράδοση, µία από τις χώρες αυτές, κυρίως από τα τέλη του 19ου αιώνα και µέχρι τη λήξη του Α Παγκοσµίου Πολέµου οπότε η δράση της γαλλικής εξωτερικής πολιτικής στον ελλαδικό χώρο ήταν έντονη και οι δεσµοί των δύο χωρών, σε πολιτικοδιπλωµατικό και στρατιωτικό επίπεδο, ενισχύθηκαν 1. Ως προς το στρατιωτικό τοµέα, η ενίσχυση της Γαλλίας προς την Ελλάδα µεταφράστηκε τόσο σε αµοιβαία αλληλοϋποστήριξη, µε ένοπλα τµήµατα, στις διάφορες πολεµικές περιόδους, όσο και σε άµεση επιρροή και εξάρτηση στο ζήτηµα της οργάνωσης, της εκπαίδευσης και του εξοπλισµού του στρατού της. Κατά την περίοδο του Μεσοπολέµου, η Ελλάδα έµεινε έξω από τη ζώνη του άµεσου ενδιαφέροντος της Γαλλίας και, συνεπώς, περιθωριακά µόνο, το Παρίσι ασχολήθηκε µε τα ελληνικά δρώµενα, κυρίως, µέσω τρίτων χωρών 2. Το 1939, έτος ορόσηµο για ολόκληρη την ανθρωπότητα, βρήκε τις δύο χώρες και πάλι στο ίδιο στρατόπεδο. Από τις αρχές Σεπτεµβρίου, στο παρασκήνιο του Β Παγκοσµίου Πολέµου, που µόλις είχε ξεσπάσει, ξεκίνησαν διακριτικές επαφές µεταξύ της Ελλάδας, της Γαλλίας και της συµµάχου Αγγλίας, µε στόχο την κατάρτιση κοινού σχεδίου ενεργείας για την ενίσχυση της Ελλάδας, ώστε αυτή να µπορέσει να αντεπεξέλθει σε τυχόν βουλγαρική ή ιταλική επίθεση. Οι εµπιστευτικές αυτές επαφές διεξήχθησαν σε δύο άξονες, όπως αυτοί υπαγορεύτηκαν από τις επιδιώξεις των δύο πλευρών. Συγκεκριµένα, στρατηγικός στόχος της Γαλλίας ήταν η δηµιουργία ενός βαλκανικού Θεάτρου Επιχειρήσεων κατά της Γερµανίας στα πρότυπα του Α Παγκοσµίου Πολέµου, µε την εγκατάσταση συµµαχικών στρατευµάτων στη Θεσσαλονίκη, ενώ βασική επιδίωξη του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου Στρατού (ΓΕΣ) ήταν η αρωγή της Γαλλίας και της Βρετανίας στο ζήτηµα της προπαρασκευής του ελληνικού στρατού. Οι επαφές αυτές δεν κατέληξαν σε συγκεκριµένα αποτελέσµατα, για λόγους που θα εξετασθούν στη συνέχεια, αποτελούν όµως χαρακτηριστικό δείγµα της γενικότερης πολιτικής γραµµής, των προθέσεων και των οραµατισµών 1 Θλιβερή εξαίρεση η πολιτική και στρατιωτική ενίσχυση της κεµαλικής Τουρκίας από τη Γαλλία κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, µε τα γνωστά αποτελέσµατα. 2 Χρήστος Ζ. Σαζανίδης, Ξένοι, Βάσεις και Πυρηνικά στην Ελλάδα, Θεσσαλονίκη 1985,

2 των δύο χωρών, όχι µόνο κατά συγκεκριµένη ιστορική περίοδο αλλά και σε άλλες περιπτώσεις. Προτού όµως γίνει αναφορά στα όσα ειπώθηκαν κατά τις προαναφερόµενες συναντήσεις, κρίνεται σκόπιµη µια σύντοµη αναφορά στις πολιτικοδιπλωµατικές εξελίξεις που προηγήθηκαν και οι οποίες ουσιαστικά αποτέλεσαν την αφορµή για τις µετέπειτα στρατιωτικές επαφές Ελλάδας-Γαλλίας. Οι αγγλογαλλικές εγγυήσεις Με την είσοδο του 1939 τα σύννεφα του πολέµου εµφανίζονταν και πάλι απειλητικά πάνω από την Ευρώπη. Η αντίστροφη µέτρηση για ένα νέο παγκόσµιο πόλεµο είχε ήδη ξεκινήσει από τα µέσα της δεκαετίας του 30, όταν η εγγύηση ειρήνης, σταθερότητας και εφησυχασµού, αποτέλεσµα της αγγλογαλλικής ισχύος στον ευρωπαϊκό χώρο κατά την πρώτη µετά τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο δεκαετία, άρχισε να κλυδωνίζεται επικίνδυνα. Η χιτλερική Γερµανία είχε επιδοθεί σε µια πυρετώδη προσπάθεια ανασυγκρότησής της, µε στόχο την ανατροπή του ευρωπαϊκού status quo, και σύντοµα έδειξε πως θα αποτελούσε απειλή για τα συµφέροντα και την ασφάλεια όσων βρίσκονταν στο στόχαστρό της. Σε αντίστοιχη τροχιά βρισκόταν και η Ιταλία, η οποία πρόβαλλε προοδευτικά τις επεκτατικές της βλέψεις προς την ανατολική Μεσόγειο. Η ιταλική απόβαση στην Αιθιοπία το 1935, η διαµόρφωση του Άξονα Ρώµης-Βερολίνου, η ανακατάληψη της Ρηνανίας και η επέκταση της ναζιστικής κυριαρχίας 3 επέφεραν τη γενική κατάρρευση των διεθνών εγγυήσεων στην Ευρώπη 4. Μέσα σ αυτό το ζοφερό κλίµα, η Ελλάδα προσπαθούσε να µείνει πιστή στη φιλειρηνική εξωτερική πολιτική που είχε χαράξει από την περίοδο που υπογράφηκε η συνθήκη της Λωζάννης. Η ελληνική διπλωµατική στρατηγική από το 1923 είχε ως βασικό προσανατολισµό την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας και ανεξαρτησίας της στο πλαίσιο των γενικών εγγυήσεων που προέβλεπε ο καταστατικός χάρτης της Κοινωνίας των Εθνών. Ειδικότερα, µέσω της σύναψης διεθνών συµφώνων και συνθηκών 5, η Ελλάδα ακολούθησε πολιτική καλών σχέσεων µε τους γείτονές της, επιδίωξε την κατοχύρωση της ειρήνης στα Βαλκάνια και υιοθέτησε πολιτική 3 Κύριες εκφράσεις της απειλητικής επέκτασης του ναζισµού στην Ευρώπη λίγο πριν από την έναρξη του Β Παγκοσµίου Πολέµου ήταν η προσάρτηση της Αυστρίας το 1938 και ο διαµελισµός της Τσεχοσλοβακίας το Μάρτιο του Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Η ελληνική εξωτερική πολιτική , τ. Α, Αθήνα 1992, Σηµαντικότερες εκ των οποίων ήταν: α) η Συνθήκη Φιλίας, Συνδιαλλαγής και ιακανονισµού µεταξύ Ελλάδας-Ιταλίας της 23ης Σεπτεµβρίου 1928, β) τα διµερή ελληνοτουρκικά σύµφωνα της 30ής Οκτωβρίου 1930 και 14ης Σεπτεµβρίου 1933 και γ) το Βαλκανικό Σύµφωνο της 9ης Φεβρουαρίου 1934 µεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας, Γιουγκοσλαβίας και Ρουµανίας.

3 ουδετερότητας και ισορροπίας απέναντι στις Μεγάλες υνάµεις (διατήρηση των παραδοσιακών φιλικών δεσµών µε Γαλλία και Αγγλία, σύσφιξη των ελληνοϊταλικών σχέσεων µε τη συνθήκη του 1928 και άνοιγµα προς τη Γερµανία, µε την οποία δηµιούργησε καλές οικονοµικές και εµπορικές σχέσεις). Όµως οι εξωτερικές συνθήκες που είχαν διαµορφωθεί στον ευρωπαϊκό χώρο υποχρέωσαν τη χώρα σε αναπροσαρµογή της τακτικής της, δηλαδή σε διακριτική προσέγγιση των Αγγλογάλλων, χωρίς όµως να διαρρηχθούν οι σχέσεις της µε την Ιταλία. Το γεγονός που αποδείχθηκε καθοριστικό για τον οριστικό προσανατολισµό της Ελλάδας προς το αγγλογαλλικό «άρµα» ήταν η απόβαση των ιταλικών στρατευµάτων στην Αλβανία στις 7 Απριλίου Παρά τις κατηγορηµατικές διαβεβαιώσεις της ιταλικής κυβέρνησης ότι θα σεβασθεί την ακεραιότητα και ανεξαρτησία της Ελλάδας, η απειλή κατά της χώρας ήταν πλέον σαφής. Η Ιταλία βρισκόταν ένα βήµα πριν από τα ελληνικά σύνορα και ο κίνδυνος για την Ελλάδα ήταν κάτι παραπάνω από ορατός. Χωρίς να διαθέτει µια συµβατικά κατοχυρωµένη εγγύηση της ασφάλειάς της και µε τα ερείσµατα στο βαλκανικό χώρο ουσιαστικά να εκλείπουν 6, η µόνη λύση για να αποφύγει η Ελλάδα την πολιτική και διπλωµατική της αποµόνωση, σε περίπτωση ευρύτερης σύρραξης, ήταν η σύµπραξη µε την αγγλογαλλική πλευρά. Την ίδια στιγµή οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Βρετανίας, βλέποντας να διαταράσσεται η καθεστηκυία τάξη στα Βαλκάνια, στην οποία και απέδιδαν µεγάλη σηµασία, προέβησαν στις 13 Απριλίου 1939 σε µονοµερείς δηλώσεις εγγύησης προς την Ελλάδα και τη Ρουµανία. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Neville Chamberlain, από το βήµα της Βουλής των Κοινοτήτων, διαβεβαίωνε ότι η Αγγλία θα παρείχε κάθε δυνατή βοήθεια σε περίπτωση που απειλείτο η ανεξαρτησία των δύο χωρών. Την ίδια ηµέρα το πρακτορείο Χαβάς µετέδωσε ανακοινωθέν της γαλλικής κυβέρνησης, µε ανάλογες δηλώσεις του πρωθυπουργού Daladier. Ο Γάλλος Πρωθυπουργός διαβεβαίωνε µε τη σειρά του ότι «η γαλλική κυβέρνηση απέδιδε τη µεγαλύτερη σηµασία στην πρόληψη κάθε µεταβολής που θα επιβαλλόταν µε τη βία ή µε απειλή βίας στο καθεστώς της Μεσογείου ή της βαλκανικής χερσονήσου» και κατέληγε ότι «σε περίπτωση κατά την οποία επιχειρείτο ενέργεια που θα απειλούσε σαφώς την ανεξαρτησία της Ρουµανίας ή της Ελλάδας, και κατά την οποία η ρουµανική ή η ελληνική κυβέρνηση θεωρούσαν ότι τα ζωτικά τους συµφέροντα επιβάλλουν να αντισταθούν µε όλες τις εθνικές τους δυνάµεις, η γαλλική κυβέρνηση θα θεωρούσε υποχρέωσή της να παράσχει αµέσως προς αυτές όλη την υποστήριξη την οποία θα ήταν σε θέση να διαθέσει [ ]» 7. Ήταν φανερό ότι η αποδοχή της εγγυητικής διαβεβαίωσης των δύο υτικών υνάµεων είχε γενικό χαρακτήρα και θα εφαρµοζόταν ενδεχοµένως µόνον εναντίον 6 Για την άµβλυνση της διαβαλκανικής εγγύησης βλ. Σβολόπουλος, ό.π., ιονύσιος Α. Κόκκινος, Οι δύο πόλεµοι , τ. Β, Αθήνα 1946,

4 των χωρών εκείνων που θα επιβουλεύονταν την ακεραιότητα και ανεξαρτησία της χώρας. Σε περίπτωση, δηλαδή, που οι ορατοί για τα Βαλκάνια κίνδυνοι η Ιταλία και η Βουλγαρία εκδήλωναν επίθεση κατά της Ελλάδας και αυτή αποφάσιζε να αντισταθεί, θα είχε τη συνδροµή των δύο Μεγάλων υνάµεων µε κάθε διαθέσιµο µέσο. Συνεπώς, η Ελλάδα εξασφάλιζε, έστω και αόριστα, την αµυντική της κάλυψη από τον αγγλογαλλικό συνασπισµό, ενώ ταυτόχρονα δεν παρέκκλινε από την πολιτική της ουδετερότητας που είχε υιοθετήσει, καθώς αυτή δε στρεφόταν υπέρ ή εναντίον οποιουδήποτε κράτους ή συνασπισµού-συµµαχίας κρατών. Όµως η γενική αυτή δήλωση, αν και επαρκής ως ανασταλτικό µέσο όσων επιβουλεύονταν την ακεραιότητα της Ελλάδας, δεν µπορούσε να µεταφραστεί σε έµπρακτη βοήθεια. Ο καθορισµός της αγγλογαλλικής συνδροµής απαιτούσε, σύµφωνα µε τη στρατιωτική ηγεσία της Ελλάδας, τη διενέργεια επαφών µεταξύ των στρατιωτικών επιτελείων των τριών χωρών. Σύµφωνα µε τον αρχηγό του Ελληνικού ΓΕΣ, Στρατηγό Αλέξανδρο Παπάγο, για να αποφευχθούν αυτοσχεδιασµοί τη δεδοµένη στιγµή κατά την οποία θα εκπληρώνονταν οι συµµαχικές υποχρεώσεις που απέρρεαν από τις εγγυητικές δηλώσεις της 13ης Απριλίου, καθώς και οι αντίστοιχες τουρκικές προς τους Αγγλογάλλους 8, κρίθηκε απόλυτα επιβεβληµένη η διεξαγωγή αµοιβαίων συνεννοήσεων, ώστε, αφενός µεν, να διατυπωθούν οι ελληνικές απόψεις σε σχέση µε τη βοήθεια που θα λάµβανε η χώρα, αφετέρου δε, να γίνουν οι απαραίτητες προπαρασκευαστικές εργασίες προκειµένου η συνδροµή αυτή να είναι αποτελεσµατική και να πραγµατοποιηθεί το ταχύτερο δυνατό από τη στιγµή που θα το ζητούσε η ελληνική κυβέρνηση 9. Πριν από τις 3 Σεπτεµβρίου 1939, το Ελληνικό ΓΕΣ δεν είχε λάβει εποικοδοµητική απάντηση στο αίτηµα αυτό. Τα επιτελεία της Γαλλίας και της Βρετανίας περιορίζονταν στο να ζητούν µέσω των στρατιωτικών τους ακολούθων γενικές πληροφορίες, χωρίς όµως να θίγουν την ουσία του θέµατος. Αµέσως µετά την έναρξη του Β Παγκοσµίου Πολέµου, από την ελληνική πλευρά τέθηκε εκ νέου το ζήτηµα των επαφών µε τους στρατιωτικούς ακολούθους στην Αθήνα, της Γαλλίας και της Βρετανίας, προκειµένου να διαβιβάσουν τις ελληνικές απόψεις στα συµµαχικά επιτελεία. Των διεξαγόµενων επαφών προηγήθηκε απόρρητη αναφορά του Παπάγου της 2άς Σεπτεµβρίου προς τον πρόεδρο της κυβέρνησης Ιωάννη Μεταξά 10, µε την οποία καταδεικνύονταν τα σηµαντικότερα ζητήµατα που 8 Αποτέλεσµα της σύναψης της βρετανοτουρκικής συµφωνίας της 12ης Μαΐου 1939 και της υπογραφής κοινής γαλλοτουρκικής δήλωσης στο Παρίσι στις 23 Ιουνίου 1939, για συνεργασία σε περίπτωση πολέµου στη Μεσόγειο. 9 Αλέξανδρος Παπάγος, Ο Πόλεµος της Ελλάδας , Αθήνα 1995, Αρχείο ΓΕΣ/ ΙΣ, Β Παγκόσµιος Πόλεµος, Φ.722/Ε/2, Αναφορά του αρχηγού του ΓΕΣ Αντιστρατήγου Παπάγου σχετικά µε την αγγλογαλλική συνδροµή προς τον ελληνικό στρατό.

5 το Ελληνικό Επιτελείο θα έθετε υπόψη των Συµµάχων. Στην αναφορά του, ο Παπάγος ανέπτυσσε απόψεις και προτεινόµενες λύσεις για τα θέµατα: - της διάθεσης του οπλισµού και του υλικού που είχε ήδη παραγγείλει η Ελλάδα από τις δύο χώρες, - της ασφάλειας των ελληνικών θαλάσσιων και χερσαίων συγκοινωνιών για την καλύτερη δυνατή διεξαγωγή της επιστράτευσης και συγκέντρωσης των ελληνικών δυνάµεων, - της αντιµετώπισης µιας ενδεχόµενης στρατιωτικής εµπλοκής µε τα ιταλικά στρατεύµατα στην Αλβανία και αντίστοιχης πιθανής επιχείρησης µε τη Βουλγαρία και - του πολεµικού ανεφοδιασµού της χώρας σε περίπτωση πολέµου. Η πρωτοβουλία Weygand για τη δηµιουργία βαλκανικού µετώπου Οι πυρετώδεις συνεννοήσεις του Σεπτεµβρίου 1939 µεταξύ των υτικών υνάµεων και της Ελλάδας ξεκίνησαν στις αρχές του µήνα, µε συνεχείς συναντήσεις του Παπάγου µε τους στρατιωτικούς ακολούθους της Γαλλίας και της Βρετανίας στην Αθήνα. Στις συναντήσεις αυτές ο Αρχηγός του ΓΕΣ εξέφρασε την πεποίθησή του ότι ο καλύτερος και αποτελεσµατικότερος τρόπος ενίσχυσης της Ελλάδας, σε περίπτωση που δεχόταν απρόκλητη επίθεση, ήταν να τη βοηθήσουν πριν από την εκδήλωσή της, ώστε να επιταχυνθεί ο ρυθµός της πολεµικής προπαρασκευής της χώρας. Ο Παπάγος έδωσε προτεραιότητα στην ταχύτερη δυνατή εκτέλεση των παραγγελιών σε οπλισµό και υλικά από τη Γαλλία και τη Βρετανία 11 και επέµεινε στη συνδροµή του συµµαχικού στην ανατολική Μεσόγειο στόλου και της αγγλογαλλικής αεροπορίας, προκειµένου να επιτευχθεί η οµαλή διεξαγωγή της επιστράτευσης και συγκέντρωσης των ελληνικών δυνάµεων. Παράλληλα, εστίασε στην προσπάθεια αποκλεισµού, από τους Συµµάχους, της ενίσχυσης των ιταλικών δυνάµεων στην Αλβανία κατά την περίοδο των επιχειρήσεων και εξέθεσε τους λόγους για τους οποίους η Ελλάδα δε θα µπορούσε να διεξαγάγει διµέτωπο αγώνα σε περίπτωση που παρενέβαινε στον πόλεµο και η Βουλγαρία 12. Καταλήγοντας, ο Έλληνας αρχιστράτηγος επισήµανε την ανάγκη καταρτισµού ενός κοινού συµµαχικού σχεδίου για την αντιµετώπιση ενδεχόµενης ιταλικής ή ιταλοβουλγαρικής επίθεσης εναντίον της Ελλάδας. Οι στρατιωτικοί ακόλουθοι 11 Σχετικά µε το ζήτηµα της προµήθειας πολεµικού υλικού από τη Γαλλία το 1939 βλ. στο ίδιο, Φ.633/Α/1, Έκθεση πεπραγµένων της ιεύθυνσης Πυροβολικού του Υπουργείου Στρατιωτικών κατά την πολεµική περίοδο από 28/10/1940 έως 27/4/1941, Παπάγος, ό.π.,

6 συµφώνησαν µε τις απόψεις του Παπάγου και ανέλαβαν να τις διαβιβάσουν στα επιτελεία τους. Σε συνέχεια των παραπάνω συνεννοήσεων, το ΓΕΣ ήλθε σε επαφή µε µια σηµαίνουσα στρατιωτική προσωπικότητα, τον Γάλλο Στρατηγό Weygand 13. Ο Weygand, από τη στιγµή που ανέλαβε τη διοίκηση των γαλλικών δυνάµεων στη Συρία, είχε εκφράσει, µέσω του Έλληνα πρέσβη στο Παρίσι Νικολάου Πολίτη, την επιθυµία να πραγµατοποιήσει συνάντηση στην Αθήνα µε την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της Ελλάδας. Η ελληνική κυβέρνηση, θέλοντας να µείνει πιστή στη στάση ουδετερότητας που τηρούσε και προς αποφυγή παρεξηγήσεων 14, δε συµφώνησε µε την έλευση του Γάλλου στρατηγού στην Αθήνα, ενέκρινε όµως τη µετάβαση αξιωµατικού του ΓΕΣ στην Άγκυρα, όπου βρισκόταν ο Weygand για διαπραγµατεύσεις µε την κυβέρνηση και το Επιτελείο Στρατού της Τουρκίας. Έτσι, στις 10 Σεπτεµβρίου πραγµατοποιήθηκε, στη γαλλική πρεσβεία στην Άγκυρα, συνάντηση του Weygand µε τον τότε Αντισυνταγµατάρχη Πεζικού Κωνσταντίνο όβα 15, παρουσία του Γάλλου στρατιωτικού ακολούθου στην Τουρκία, Στρατηγού Βουαρέν. Όπως προκύπτει από την αναφορά του Αντισυνταγµατάρχη όβα προς τον Αρχηγό του ΓΕΣ της 15ης Σεπτεµβρίου , ο Γάλλος στρατηγός έκανε εξαρχής σαφείς τις προθέσεις της χώρας του. Κατά τον Weygand, ο πόλεµος θα συνεχιζόταν ακόµα και µετά την εκκαθάριση της κατάστασης στην Πολωνία, για την οποία απέφυγε να κάνει ακριβείς προβλέψεις, µε την Ιταλία να συµµαχεί στο πλευρό των Γερµανών. Υπέθετε ότι ο αγώνας δε θα κρινόταν στο υτικό Μέτωπο, στηριζόµενος στην πεποίθηση ότι οι µεν Γερµανοί θα ήταν αδύνατον να θραύσουν την οχυρωµένη Γραµµή Maginot, ενώ και οι Γάλλοι θα είχαν την ίδια τύχη στην προσπάθειά τους να διασπάσουν τη Γραµµή Siegfried. Έτσι, προέκρινε ότι το βαλκανικό Θέατρο Επιχειρήσεων θα διαδραµάτιζε, πολύ σύντοµα, πρωτεύοντα ρόλο για τις δύο αντιµαχόµενες πλευρές και πως εκεί θα κρινόταν τελικά ο πόλεµος. Βάση της 13 Ο Maxim Weygand είχε διατελέσει αρχηγός του επιτελείου του Στρατάρχη Fosch κατά τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο. Το 1939 ανακλήθηκε στην υπηρεσία για να αναλάβει τη Γενική ιοίκηση του Θεάτρου Επιχειρήσεων της ανατολικής Μεσογείου στη Βηρυτό. 14 Τελικά, η Ελλάδα δεν απέφυγε τις γερµανικές κατηγορίες για συµµετοχή της στη συµµαχική «σκευωρία» δηµιουργίας βαλκανικού µετώπου κατά της Γερµανίας. Βάση της γερµανικής προπαγάνδας αποτέλεσαν έγγραφα που προήλθαν από κατασχεθέντα αρχεία του γαλλικού στρατηγείου, αναφορικά µε τις συναντήσεις όβα-weygand και Παπάγου-Mariott το εκέµβριο του 1939 (βλ. παρακάτω), που βρέθηκαν στο σταθµό της γαλλικής πόλης Charité. 15 Το 1939 ο Αντισυνταγµατάρχης Κωνσταντίνος όβας ήταν ιευθυντής του Τµήµατος Επιχειρήσεων του 3ουΕπιτελικού Γραφείου του ΓΕΣ. Ο όβας έφθασε στο βαθµό του αντιστρατήγου. ιετέλεσε Αρχηγός ΓΕΕΘΑ το 1954 και υπηρεσιακός Πρωθυπουργός την περίοδο από 20 Σεπτεµβρίου έως 4 Νοεµβρίου Παπάγος, ό.π.,

7 γαλλικής θεωρίας αποτελούσε η στρατηγική του Franchet d Espérey 17 το 1918, κατά τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο, η οποία όµως, λόγω της ανακωχής, δεν ολοκληρώθηκε. Ουσιαστικά ο Weygand ήταν φορέας του γαλλικού οράµατος σχετικά µε το άνοιγµα ενός ανατολικού µετώπου κατά της Γερµανίας, που θα εκτεινόταν από την Πολωνία µέσω της Σοβιετικής Ένωσης µέχρι τα Βαλκάνια και θα είχε ως κέντρο των επιχειρήσεων τη Θεσσαλονίκη. Κατά τους Γάλλους, το λιµάνι της Θεσσαλονίκης θα είχε, και στην περίσταση αυτή, την ίδια σηµασία που είχε το Ήταν σαφές ότι ο Weygand είχε την εντολή να εξετάσει τη δυνατότητα µιας συµµαχικής απόβασης στη Θεσσαλονίκη 19. Για το λόγο αυτό ζήτησε από τον Αντισυνταγµατάρχη όβα, µεταξύ άλλων, λεπτοµερείς πληροφορίες σχετικά µε το λιµάνι, την κατάσταση του προγεφυρώµατος που κατασκευάστηκε κατά το Μεγάλο Πόλεµο και τη διαµόρφωση του εδάφους βορείως του προγεφυρώµατος, τονίζοντας ότι έπρεπε να αρχίσει εκ νέου η οργάνωσή του. Παράλληλα, εξέφρασε την επιθυµία να αποστείλει στην Ελλάδα δύο αξιωµατικούς µε πολιτική περιβολή για να µελετήσουν τις δυνατότητες χρησιµοποίησης της Θεσσαλονίκης ως βάσης επιχειρήσεων και ρώτησε αν υπήρχαν ελληνικά πλοία για τη µεταφορά γαλλικών δυνάµεων από τη Συρία στη Θεσσαλονίκη. Ενηµέρωσε τον όβα ότι θα χρειαζόταν περίπου 17 πλοία για τη µεταφορά µίας ενισχυµένης µεραρχίας, που διέθετε ήδη στη Βηρυτό, και υπολόγιζε στη διάθεση ακόµη 2-3 µεραρχιών Ο Franchet d Espérey διαδέχθηκε τον Στρατηγό Guillaumat στη ιοίκηση των συµµαχικών στρατευµάτων της Ανατολής στο Μακεδονικό Μέτωπο τον Ιούνιο του Κατά τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο, οι Σύµµαχοι, παραβιάζοντας την ελληνική ουδετερότητα, δηµιούργησαν στη Θεσσαλονίκη µέτωπο, µε την απόβαση στις 5 Οκτωβρίου 1915 αγγλογαλλικών δυνάµεων υπό τη διοίκηση του Στρατηγού Sarrail. Στόχοι των Συµµάχων ήταν, πρώτον, η εξασφάλιση, µέσω Θεσσαλονίκης, της µόνης ασφαλούς συγκοινωνιακής οδού µε τη Σερβία προκειµένου η τελευταία να εφοδιαστεί, δεύτερον, η αντιµετώπιση της πιθανότητας δηµιουργίας στο µέτωπο της Θεσσαλονίκης ενός στρατηγικού επιθετικού πλευρού και, τρίτον, η αποτροπή του κινδύνου δηµιουργίας βάσεων γερµανικών υποβρυχίων στην Ελλάδα, ικανών να απειλήσουν τις βρετανικές συγκοινωνιακές γραµµές προς την ανατολή. 19 Όπως εξήγησε ο Στρατηγός Βουαρέν στον όβα, σε συνάντησή τους στη γαλλική πρεσβεία στις 11 Σεπτεµβρίου, η έννοια των όσων εξέφρασε ο Γάλλος στρατηγός την προηγούµενη µέρα ήταν η χρησιµοποίηση της Θεσσαλονίκης ως βάσης στην περίπτωση που η Γερµανία στρεφόταν προς το νότο και δηµιουργείτο µέτωπο στη Γιουγκοσλαβία και στη Βουλγαρία. 20 Επιπρόσθετα ο Weygand, στην τρίωρη συνάντησή του µε τον Έλληνα αξιωµατικό, υπέβαλε µια σειρά ερωτηµάτων σχετικά µε τα Θέατρα Επιχειρήσεων της Βουλγαρίας και της Αλβανίας, τη διαµόρφωση του εδάφους, τις κατευθύνσεις εισβολής, τις σιδηροδροµικές και οδικές συγκοινωνίες, τα µικρά λιµάνια και τις οχυρώσεις. Ζήτησε πληροφορίες για τις ελληνικές ένοπλες δυνάµεις και ειδικότερα για την αρχική διάταξη κατά Θέατρο, τον απαιτούµενο χρόνο συγκέντρωσης, την οργάνωση της διοίκησης και τις προβλέψεις του Ελληνικού ΓΕΣ για τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων. Ενδιαφέρθηκε για τις αµοιβαίες συµβατικές υποχρεώσεις των βαλκανικών κρατών, τη διάταξη των ιταλικών δυνάµεων στην Αλβανία και τα µέτρα από ελληνικής πλευράς για την ενίσχυση της προκάλυψης στην Ήπειρο και στη δυτική Μακεδονία.

8 Ο Αντισυνταγµατάρχης όβας, µε τη σειρά του, αποδείχθηκε εξαιρετικός φορέας των ελληνικών θέσεων, καθώς έδωσε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες στον Γάλλο στρατηγό, προωθώντας παράλληλα, µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τα ελληνικά συµφέροντα. Ο Έλληνας εντεταλµένος, ακολουθώντας τις οδηγίες του Παπάγου, έδωσε έµφαση στο ζήτηµα της χορήγησης του απαραίτητου εξοπλισµού προς τη χώρα, επισηµαίνοντας τις ανάγκες της Ελλάδας σε υλικά και οπλισµό και τη σηµασία της άµεσης ικανοποίησής τους από τους Συµµάχους. Για το λόγο αυτό παρέδωσε µάλιστα σχετικό πίνακα του Ελληνικού ΓΕΣ, διαβιβάζοντας παράλληλα την παράκληση του Έλληνα αντιστρατήγου για προσωπική παρέµβαση του Γάλλου στρατηγού στην εκτέλεση των παραγγελιών. Επίσης, ζήτησε επιτάχυνση της παράδοσης των παραγγελθέντων αεροπλάνων 21 και έκανε νύξη σχετικά µε το οικονοµικό ζήτηµα (πιστώσεις 2 εκατ. λιρών από Αγγλία και 150 εκατ. φράγκων από Γαλλία). Επέµεινε στο πρόβληµα της συγκέντρωσης του ελληνικού στρατού και ζήτησε την άµεση ενίσχυση της ασφάλειας των ελληνικών νηοποµπών µε συµµαχικά πλοία. Έθεσε ως ζήτηµα πρώτιστης ανάγκης την ταχεία ενίσχυση µε συµµαχικές αεροπορικές µονάδες, πλήρως συγκροτηµένες από πλευράς προσωπικού και υλικού, και µε µονάδες αντιαεροπορικής άµυνας. Τέλος, εξήγησε τη σηµασία της ενίσχυσης του βαλκανικού Θεάτρου Επιχειρήσεων µε συγκροτηµένες αεροπορικές µονάδες που θα καθιστούσαν δυνατή την αποβίβαση των γαλλικών δυνάµεων στη Θεσσαλονίκη, θέτοντας σε δεύτερη µοίρα τη µεταφορά συµµαχικών δυνάµεων στη Θεσσαλονίκη. Ο Weygand υποστήριξε τις ελληνικές απόψεις στην έκθεσή του προς το Παρίσι. Η συνάντηση Weygand- όβα ενίσχυσε ως ένα βαθµό την ελληνική ελπίδα για προώθηση του ζητήµατος της ικανοποίησης των στρατιωτικών αναγκών της χώρας σε υλικά, µε την προσωπική παρέµβαση του Weygand, αν και εξακολουθούσε να υπάρχει ασάφεια ως προς τον τρόπο και το µέγεθος της βοήθειας που θα παρείχαν οι Μεγάλες υνάµεις προς την Ελλάδα, σε περίπτωση ανάγκης. Ο Γάλλος στρατηγός ούτε είχε αναφερθεί συγκεκριµένα στο θέµα ούτε έδωσε σαφείς διαβεβαιώσεις. Ο ίδιος απέδιδε µεγάλη σηµασία στη δηµιουργία βαλκανικού µετώπου και στη χρησιµοποίηση της Θεσσαλονίκης ως βάσης εξόρµησης κατά των Γερµανών. Όµως ήταν φανερό ότι καµία προπαρασκευή δεν είχε γίνει προς την κατεύθυνση αυτή. Από τη συζήτηση φάνηκε η απελπιστική ανεπάρκεια των υτικών Συµµάχων σε υλικά µέσα και γενικότερα στην πολεµική προπαρασκευή. Οι υπάρχουσες ή τουλάχιστον οι διαθέσιµες γαλλικές δυνάµεις ήταν πολύ περιορισµένες. Η γαλλική 21 Το 1938 παραγγέλθηκαν στη Γαλλία 24 βοµβαρδιστικά-αναγνωριστικά Potez 63 δικινητήρια και στην Αγγλία 12 ελαφρά βοµβαρδιστικά Blenheim IV και 12 ελαφρά βοµβαρδιστικά Fairey Battle. Το 1939 η Ελλάδα παρέλαβε από τη Γαλλία 12 Potez 63, σε αρκετά καλή κατάσταση, αλλά µε ελλείψεις σε ανταλλακτικά (τα υπόλοιπα 12 κρατήθηκαν για την εξυπηρέτηση ίδιων αναγκών), καθώς και ολόκληρη την παραγγελία από την Αγγλία, εκτός από ένα Fairey Battle που καταστράφηκε κατά τη µεταφορά του.

9 πρόταση για τη δηµιουργία µετώπου µε µόλις 2-3 µεραρχίες το αποδείκνυε περίτρανα. Επιπρόσθετα, από τα λεγόµενα του Weygand διαφαινόταν ότι η αγγλογαλλική συνεργασία σε περίπτωση πολέµου στην ανατολική Μεσόγειο και ειδικότερα στα Βαλκάνια όχι µόνο δεν ήταν σαφώς καθορισµένη αλλά ούτε καν δεδοµένη. Πράγµατι, οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Αγγλίας δεν είχαν ακόµη συµφωνήσει για το ζήτηµα της Θεσσαλονίκης. Λίγο πριν από τη συνάντηση Weygand- όβα, το Λονδίνο είχε εκφράσει τις αντιρρήσεις του στα γαλλικά σχέδια. Στις 9 Σεπτεµβρίου η Αγγλία απηύθυνε προς τη Γαλλία επείγουσα προειδοποίηση αποχής από κάθε προετοιµασία επιχειρήσεων στα Βαλκάνια, καθώς µια τέτοια κίνηση θα µπορούσε να προκαλέσει την εµπλοκή της Ιταλίας στον πόλεµο στο πλευρό της Γερµανίας 22. Παράλληλα, σύµφωνα µε τους Άγγλους, η Θεσσαλονίκη δε διέθετε επαρκές συγκοινωνιακό δίκτυο, είχε δυσµενείς κλιµατολογικές συνθήκες και ευνοούσε την ανάπτυξη ασθενειών. Συνεπώς ήταν ακατάλληλη ως βάση επιχειρήσεων. Η ανεπάρκεια των συµµαχικών στρατευµάτων και του εξοπλισµού που διέθεταν, καθώς και η έλλειψη σύµπνοιας και ενότητας της αγγλογαλλικής στρατιωτικής ηγεσίας, δεν ήταν οι µόνες αποθαρρυντικές παράµετροι στο περί Θεσσαλονίκης σχέδιο. Οι υφιστάµενες πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες αποτελούσαν έναν επιπρόσθετο ανασταλτικό παράγοντα στη δυνατότητα σχηµατισµού βαλκανικού µετώπου, ικανού να απειλήσει σοβαρά τη Γερµανία ή να εξουδετερώσει ενδεχόµενες επιθετικές προθέσεις της. Όπως ορθώς παρατηρούσε ο Αρχηγός του Ελληνικού ΓΕΣ, οι πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες το Σεπτέµβριο του 1939 ήταν εντελώς διαφορετικές από εκείνες του Α Παγκοσµίου Πολέµου. Ειδικότερα, το 1914 ο πόλεµος είχε ξεκινήσει από τα Βαλκάνια µε την επίθεση των Αυστροούγγρων εναντίον της Σερβίας και επεκτάθηκε µε την είσοδο της Βουλγαρίας και της Τουρκίας στο πλευρό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών και µε την αποβίβαση των συµµαχικών δυνάµεων στη Θεσσαλονίκη. Τότε η Ρωσία και η Ιταλία ήταν στο πλευρό των Αγγλογάλλων, ενώ οι συγκοινωνίες στη Μεσόγειο ήταν ασφαλείς και ως εκ τούτου δεν υπήρχαν δυσκολίες στις µεταφορές των συµµαχικών στρατευµάτων, υλικών και εφοδίων. Όµως το Σεπτέµβριο του 1939 η Ελλάδα, η Ρουµανία και η Γιουγκοσλαβία ήταν αποφασισµένες να προασπίσουν την ουδετερότητά τους. Οι µονοµερείς δηλώσεις εγγύησης των Αγγλογάλλων προς τις δύο πρώτες είχαν καθαρά αµυντικό χαρακτήρα, αφού θα είχαν εφαρµογή µόνο σε περίπτωση απρόκλητης επίθεσης, ενώ στην ίδια αµυντική τροχιά ήταν και η πολιτική της Τουρκίας. Το βαλκανικό σύµφωνο του 1934 είχε επίσης αµυντικό χαρακτήρα και θα εφαρµοζόταν αποκλειστικά στην περίπτωση µιας ακραιφνώς βαλκανικής σύρραξης. Επιπλέον, τα κράτη της Βαλκανικής διατηρούσαν οµαλές σχέσεις µε τη Γερµανία λόγω των οικονοµικών συµφωνιών που τους συνέδεαν, η Ρωσία συνδεόταν µε τη 22 Heinz A. Richter, Η Ιταλο-γερµανική Επίθεση εναντίον της Ελλάδος, Αθήνα 1998, 35.

10 Γερµανία µε το από 23 Αυγούστου 1939 Σύµφωνο Μη Επιθέσεως και η Ιταλία, αν και δεν είχε εµπλακεί ακόµη στον πόλεµο, υποχρέωνε τις υτικές υνάµεις να τηρούν µεγάλες στρατιωτικές δυνάµεις στην Αφρική, ήταν σύµµαχος της Γερµανίας και ενδεχόµενη εµπλοκή της στον πόλεµο θα καθιστούσε επικίνδυνες τις συµµαχικές µεταφορές στη Μεσόγειο. Τέλος, στην περίπτωση που η Ιταλία εξαπέλυε επίθεση εναντίον βαλκανικού κράτους, η σύρραξη στην περιοχή, σύµφωνα µε τις κρατούσες πολιτικές συνθήκες, θα λάµβανε µόνο τοπικό χαρακτήρα. Εν κατακλείδι, ο Παπάγος συµπέραινε ότι «ως είχον κατά Σεπτέµβριον 1939 αι πολιτικαί και στρατιωτικαί συνθήκαι, δεν υπήρχον ούτε αι πιθανότητες, ούτε και αι δυνατότητες της, πρωτοβουλία των υτικών υνάµεων, δηµιουργίας Βαλκανικού πολεµικού θεάτρου, δυναµένου ν απειλήση σοβαρώς την Γερµανίαν και να επιφέρη την κρίσιν του πολέµου. Μόνον εάν τα τέσσαρα Βαλκανικά Κράτη ήσκουν κοινήν εξωτερικήν πολιτικήν, είτε τασσόµενα αυτοβούλως αµέσως παρά το πλευρόν της Αγγλίας και Γαλλίας, είτε αντιµετωπίζοντα από κοινού οιανδήποτε τυχόν εχθρικήν ενέργειαν του Άξονος εναντίον ενός εξ αυτών και εξουδετερούντα ταχέως και κατ αµφοτέρας τας περιπτώσεις την Βουλγαρίαν, εφ όσον αύτη δεν ήθελε ταχθεί παρά το πλευρόν των, θα ήτο δυνατόν να δηµιουργηθή Βαλκανικόν θέατρον πολέµου ικανόν να εξασκήση επίδρασιν επί της όλης εκβάσεως της συρράξεως. υστυχώς, η πολιτική των τεσσάρων Βαλκανικών κρατών δεν ήτο κατά Σεπτέµβριον 1939 τοιαύτη, ούτε και µετέπειτα υπήρξε» 23. Η γενική εντύπωση αναφορικά µε το συντονισµό των προσπαθειών για την αντιµετώπιση ενός κοινού αντιπάλου δεν ήταν γενικώς ενθαρρυντική από το ΓΕΣ. Οι γαλλικές προτάσεις δε φάνηκε να πείθουν ούτε την πολιτική ηγεσία της χώρας. Ο πρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Στρατιωτικών Ιωάννης Μεταξάς µε απογοήτευση σηµείωνε στο Ηµερολόγιό του: «14 Σεπτεµβρίου. Πέµπτη. Επιστροφή όβα. Τα του Ανατολικού Μετώπου δεν φαίνονται προς το παρόν σοβαρά» 24. Η ελληνική κυβέρνηση απέρριψε την πρόταση Weygand για την έλευση των δύο αξιωµατικών στη Θεσσαλονίκη, ώστε να µη δώσει λαβή για παρεξηγήσεις σε περίπτωση που αυτό γινόταν γνωστό. Οι διαπραγµατεύσεις Νοεµβρίου- εκεµβρίου Παπάγος, ό.π., Ιωάννης Μεταξάς, Το Προσωπικό του Ηµερολόγιο, τ., 394.

11 Οι εµπιστευτικές επαφές συνεχίστηκαν και τους επόµενους µήνες. Έτσι, στα τέλη Νοεµβρίου 1939 πραγµατοποιήθηκε στην Αθήνα συνάντηση του Παπάγου µε δύο ανώτερους αξιωµατικούς του Τουρκικού Γενικού Επιτελείου. Οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Αγγλίας διεµήνυσαν µέσω της συµµάχου τους Τουρκίας 25 ότι, σε περίπτωση που η Ελλάδα δεχόταν επίθεση, θα της παρείχαν ενίσχυση αρχικά µε 4-5 µεραρχίες. Παράλληλα, η κυβέρνηση της Τουρκίας είχε αποδεχθεί τη µεταφορά των συµµαχικών δυνάµεων µε προορισµό τη Θεσσαλονίκη µέσω των εδαφών της, καθώς και τη χρησιµοποίηση τουρκικών σιδηροδρόµων και λιµανιών, σε περίπτωση που παρουσιάζονταν δυσχέρειες στην απευθείας θαλάσσια µεταφορά των δυνάµεων αυτών προς την Ελλάδα. Η Τουρκία ανέλαβε να γνωστοποιήσει τις προθέσεις των Αγγλογάλλων και να ζητήσει από την Ελλάδα, αφενός, τη διάθεση και προπαρασκευή και άλλων λιµανιών µεταξύ Αλεξανδρούπολης και Θεσσαλονίκης 26, µε στόχο την επιτάχυνση της µεταφοράς των συµµαχικών δυνάµεων, αφετέρου, την έγκριση της Ελλάδας για άµεση µεταφορά και εναποθήκευση στη Θεσσαλονίκη µέρους των εφοδίων και υλικών του εκστρατευτικού σώµατος. Τη φύλαξη και διευθέτηση του υλικού θα αναλάµβαναν δύο αξιωµατικοί επιτελείς, τους οποίους οι Σύµµαχοι επιθυµούσαν να στείλουν άµεσα στην Ελλάδα, µε πολιτική περιβολή και µε κάθε µυστικότητα. Επίσης, οι Αγγλογάλλοι ζητούσαν πληροφορίες για τη Θεσσαλονίκη και για άλλα σηµεία αποβίβασης των στρατευµάτων τους, καθώς και για τον ελληνικό στρατό γενικότερα. Ενηµέρωσαν, επίσης, ότι, σε ώρα πολέµου, η γαλλική κυβέρνηση θα ήταν σε θέση να αποστείλει στην Ελλάδα υψηλή στρατιωτική προσωπικότητα. Ουσιαστικά, µε την ανακοίνωση αυτή, οι απεσταλµένοι του Τουρκικού Επιτελείου ήταν φορείς των γνωστών γαλλικών προτάσεων για τη δηµιουργία βαλκανικού Θεάτρου Επιχειρήσεων µε βάση τη Θεσσαλονίκη. Όµως, για άλλη µια φορά, δεν έγινε καµία νύξη σχετικά µε το ζήτηµα που απασχολούσε τη στρατιωτική ηγεσία της Ελλάδας, δηλαδή την εξασφάλιση σαφών δεσµεύσεων σχετικά µε τον τρόπο και το µέγεθος της βοήθειας που θα παρείχαν οι υτικές υνάµεις στην Ελλάδα για την άµεση και αποτελεσµατική προπαρασκευή του στρατού της. 25 Ήδη οι τρεις χώρες, εκτός από τις διµερείς συµφωνίες που είχαν υπογράψει, συνδέονταν πλέον και µε την αγγλογαλλοτουρκική συνθήκη της Άγκυρας της 19ης Οκτωβρίου 1939, γνωστή ως Τριµερές Σύµφωνο Αµοιβαίας Βοήθειας, αµυντικού χαρακτήρα. Σύµφωνα µε το άρθρο 3 της συνθήκης, όσο καιρό θα παρέµεναν σε ισχύ οι εγγυήσεις της Γαλλίας και του Ηνωµένου Βασιλείου προς την Ελλάδα και τη Ρουµανία µέσω των σχετικών δηλώσεων της 13ης Απριλίου 1939, η Τουρκία θα συνεργαζόταν ενεργά µε τη Γαλλία και το Ηνωµένο Βασίλειο και θα τους παρείχε κάθε συνδροµή και βοήθεια την οποία διέθετε σε περίπτωση κατά την οποία η Γαλλία και το Ηνωµένο Βασίλειο θα εµπλέκονταν σε εχθροπραξίες εξαιτίας των εγγυήσεων προς τη µία ή την άλλη εκ των προαναφερόµενων δυνάµεων. 26 Πρόκειται για τα λιµάνια της Αµφίπολης, των Ελευθερών, της Κεραµωτής και του Πόρτο Λάγος, που είχε υποδείξει ο όβας στον Weygand.

12 Σε έγγραφη απάντησή του 27 στην ανακοίνωση του Τουρκικού Επιτελείου, ο Αρχηγός του ΓΕΣ έκρινε αναποτελεσµατική τη µεταφορά στη Θεσσαλονίκη 4-5 µεραρχιών, σε περίπτωση επίθεσης Μεγάλης ύναµης κατά της Ελλάδας. Ως απαραίτητες προϋποθέσεις για την αντιµετώπιση αυτού του ενδεχοµένου έθεσε την άµεση ενίσχυση του ελληνικού στρατού µε συµµαχικές µονάδες αεροπορίας και αντιαεροπορικού πυροβολικού, τη συνεργασία του συµµαχικού στόλου µε τις ελληνικές ναυτικές δυνάµεις, την άµεση παράδοση των αεροπλάνων που είχε παραγγείλει η ελληνική κυβέρνηση µε ίδια οικονοµικά µέσα στις βιοµηχανίες των δύο χωρών 28 και την αύξηση των πιστώσεων προς την Ελλάδα, επαναλαµβάνοντας ουσιαστικά τις ελληνικές απόψεις που είχαν και παλαιότερα εκτεθεί. Ένσταση εξέφρασε ο Παπάγος ως προς την άµεση µεταφορά των συµµαχικών µεραρχιών και την εναποθήκευση επί ελληνικού εδάφους εφοδίων και υλικών, καθώς µια τέτοια κίνηση ήταν αντίθετη µε την πολιτική ουδετερότητας της Ελλάδας. Επιπλέον, σε συνοδευτικό σηµείωµά του προς τα συµµαχικά επιτελεία, ο Παπάγος διατύπωνε τη γνώµη ότι, σε περίπτωση επέκτασης του πολέµου στα Βαλκάνια και ανάµειξη της Ελλάδας σ αυτόν, οι συνεννοήσεις µεταξύ της Ελλάδας και των Συµµάχων θα έπρεπε να αποβλέπουν στη µελέτη και στην εκπόνηση κοινού σχεδίου ενεργείας που θα αντιµετώπιζε τις πιθανότερες περιπτώσεις επέκτασης της σύρραξης και θα καθόριζε την αποστολή καθενός από τους συνεργαζόµενους συµµαχικούς στρατούς. Ακολούθησε απάντηση του αρχηγού του Τουρκικού Επιτελείου Fevzi Cakmak της 19ης εκεµβρίου , σύµφωνα µε την οποία το σηµείωµα του Παπάγου είχε διαβιβασθεί στις κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Αγγλίας. Ο Τούρκος στρατάρχης, αν και συµµεριζόταν την άποψη του Έλληνα οµολόγου του για την ενίσχυση του ελληνικού στρατού σε µονάδες αεροπορίας και αντιαεροπορικού πυροβολικού, τάχθηκε υπέρ της άµεσης αποβίβασης των συµµαχικών στρατευµάτων στη ζώνη της Θεσσαλονίκης, υποστηρίζοντας ότι ο εχθρός επωφελούµενος από την εικοσαήµερη καθυστέρηση της άφιξης των συµµαχικών στρατευµάτων στο ελληνικό έδαφος έως ότου δηλαδή ολοκληρωνόταν η επιστράτευση και συγκέντρωση του ελληνικού στρατού, θα εισχωρούσε µεταξύ του τουρκικού και του ελληνικού στρατού και θα 27 Αρχείο ΓΕΣ/ ΙΣ, Β Παγκόσµιος Πόλεµος, Φ.722/Β/4, Απάντηση του Αρχηγού του ΓΕΣ σε ανακοίνωση του Τουρκικού Επιτελείου. 28 Το 1939, µε το άνοιγµα των πιστώσεων, η Ελλάδα έδωσε πρόσθετη παραγγελία στην Αγγλία για 24 βοµβαρδιστικά Blenheim και 24 καταδιωκτικά Spitfire, ενώ στη Γαλλία για 24 αεροσκάφη δίωξης Bloch 151/152. Όµως, µε την έναρξη του Β Παγκοσµίου Πολέµου, οι παραγγελίες αυτές έµειναν ανεκτέλεστες, καθώς οι αεροπορικές βιοµηχανίες των Συµµάχων δέσµευσαν τα αεροσκάφη για την κάλυψη των εθνικών τους αναγκών. Τελικά, τα µόνα που παραδόθηκαν τον Απρίλιο του 1940 ήταν 9 αεροσκάφη Bloch 151/152, µε ελάχιστα ανταλλακτικά. 29 Αρχείο ΓΕΣ/ ΙΣ, Β Παγκόσµιος Πόλεµος, Φ.722/Β/10, Επιστολή του αρχηγού του Τουρκικού Επιτελείου Fevzi Cakmak προς τον αρχηγό του ΓΕΣ Αντιστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο (χειρόγραφη µετάφραση) της 19ης εκεµβρίου 1939.

13 ήταν σε θέση να παρακωλύσει την αποτελεσµατική βοήθεια των τουρκικών δυνάµεων. Για το θέµα αυτό, ο Παπάγος, στο υπ αριθ έγγραφο της 10ης Ιανουαρίου , επεξηγούσε στον Τούρκο οµόλογό του ότι οποιαδήποτε παρεµβολή των συµµαχικών µεταφορών, είτε διά θαλάσσης είτε σιδηροδροµικώς µέσω Τουρκίας, κατά τη διάρκεια της ελληνικής επιστράτευσης και συγκέντρωσης, θα δηµιουργούσε αναπόφευκτα σύγχυση µε αποτέλεσµα την επιβράδυνση της συγκέντρωσης και αρχικής στρατηγικής διάταξης του ελληνικού στρατού, καθώς και της συγκέντρωσης και της τελικής διάταξης του συνόλου των ελληνικών και συµµαχικών δυνάµεων. Αντιθέτως, η έναρξη των συµµαχικών µεταφορών αµέσως µετά την ολοκλήρωση των αντίστοιχων ελληνικών, χωρίς ενδιάµεση διακοπή, θα εξασφάλιζε την απρόσκοπτη τελική διάταξη των στρατευµάτων. Ως προς την αντιµετώπιση του κινδύνου διάσπασης του συνδέσµου µεταξύ ελληνικού και τουρκικού στρατού, λόγω της αναβολής της άφιξης των συµµαχικών στρατευµάτων στην Ελλάδα, ο Παπάγος πρότεινε την άµεση ενίσχυση του τουρκικού στρατού στην Ανατολική Θράκη µε συµµαχικές δυνάµεις, υπό την προϋπόθεση ότι δε θα επιβραδυνόταν η συγκέντρωση των τουρκικών δυνάµεων. Με το ίδιο έγγραφο, ο Παπάγος γνωστοποιούσε στον Τούρκο οµόλογό του ότι οι παραπάνω απόψεις βρήκαν σύµφωνο και τον αντιπρόσωπο της Ανώτατης Συµµαχικής ιοίκησης, Αντισυνταγµατάρχη Mariott, µε τον οποίο ο ίδιος είχε συνάντηση το εκέµβριο του Και µετά τις επαφές του Νοεµβρίου 1939 το Γαλλικό Επιτελείο εξακολουθούσε να αποδίδει µεγάλη σηµασία στο σχέδιο δηµιουργίας βαλκανικού µετώπου. Στο µεταξύ οι Άγγλοι είχαν παραχωρήσει στη Γαλλία πλήρη ελευθερία κινήσεων στη διαχείριση του ζητήµατος 31, µε αποτέλεσµα τη διεξαγωγή απευθείας συνεννοήσεων της Γαλλίας µε τα ενδιαφερόµενα βαλκανικά κράτη. Έτσι, στις 23 εκεµβρίου 1939 έφθασε στην Αθήνα ο απεσταλµένος του Στρατηγού Gamelin 32, Αντισυνταγµατάρχης Mariott 33, µε την ιδιότητα του καθηγητή 34. Ο Γάλλος αξιωµατικός έφερε συστατική επιστολή 35 µε την οποία ο Γάλλος Αρχηγός των συµµαχικών δυνάµεων ξηράς ζητούσε, αφενός, να πληροφορηθεί τις απόψεις του Παπάγου αναφορικά µε τη γενική 30 Αρχείο ΓΕΣ/ ΙΣ, Β Παγκόσµιος Πόλεµος, Φ.722/Β/16, Επιστολή του αρχηγού του ΓΕΣ Αντιστρατήγου Αλέξανδρου Παπάγου προς τον Τούρκο οµόλογό του Fevzi Cakmak της 10ης Ιανουαρίου Σύµφωνα µε απόρρητο έγγραφο του Γάλλου Στρατηγού Gamelin προς τον πρωθυπουργό Daladier στις 9 εκεµβρίου 1939, βλ. Κόκκινος, ό.π., ιοικητής του συνόλου των αγγλογαλλικών δυνάµεων το Στις 15 Μαΐου 1940 αντικαταστάθηκε από τον Weygand. 33 Ο Αντισυνταγµατάρχης Mariott υπήρξε µέλος της τελευταίας εκπαιδευτικής Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα. 34 Στόχος των Γάλλων ήταν η εξασφάλιση πλήρους µυστικότητας. Για τον ίδιο λόγο ο Gamelin έκρινε ως µη ενδεδειγµένη τη µετάβαση του ίδιου του Weygand στην Αθήνα. 35 Αρχείο ΓΕΣ/ ΙΣ, Β Παγκόσµιος Πόλεµος, Φ.722/Ε/1η, Επιστολή του Στρατηγού Gamelin προς τον αρχηγό του ΓΕΣ Στρατηγό Παπάγο.

14 κατάσταση, αφετέρου, διαβεβαίωνε για άλλη µια φορά το Ελληνικό Επιτελείο για την παροχή άµεσης και πλήρους βοήθειας στην Ελλάδα, όποτε εκείνη το ζητούσε. Ο Αρχηγός του ΓΕΣ, στην από 27 εκεµβρίου αναφορά του προς τον Πρόεδρο της Κυβέρνησης και Υπουργό Στρατιωτικών σχετικά µε όσα ειπώθηκαν στη συνάντηση αυτή 36, επανέλαβε την πρότασή του για την κατάρτιση ενός γενικού συµµαχικού σχεδίου. Σε περίπτωση που επαληθεύονταν οι πιο δυσοίωνες προβλέψεις, δηλαδή επεκτεινόταν ο πόλεµος στα Βαλκάνια και οι υτικές υνάµεις, η Ελλάδα και η Τουρκία υποχρεώνονταν να αντιµετωπίσουν τη Βουλγαρία ως αντίπαλο, έθετε ως πρωταρχική επιδίωξη την απόκτηση βάθους από θαλάσσης και συνεπώς την εξουδετέρωση της Βουλγαρίας. Επίσης, διαβεβαίωνε ότι ο ελληνικός στρατός θα βοηθούσε στην αποβίβαση των συµµαχικών δυνάµεων, εφόσον ολοκληρωνόταν η επιστράτευση και συγκέντρωσή του, διατύπωσε όµως αµφιβολίες σχετικά µε την αποτελεσµατική αντιµετώπιση µιας εχθρικής ενέργειας στη Βαλκανική από τις τρεις µεραρχίες που θα µετέφεραν οι Γάλλοι από τη Συρία. Ο Mariott διαβίβασε τη γαλλική άποψη ότι η συµµαχική βοήθεια δε θα συνίστατο µόνο από τις προαναφερόµενες τρεις µεραρχίες, αλλά ότι θα ήταν όση χρειαζόταν µε αποστολή στρατευµάτων «εξ Αιγύπτου, Αφρικής και Μητροπολιτικά». Στη συνέχεια όµως ο Γάλλος αντισυνταγµατάρχης ουσιαστικά αποκάλυψε την ένδεια της πολεµικής βιοµηχανίας των Συµµάχων, η οποία «µη αποκτήσασα ακόµη τον ανώτατον ρυθµόν εν τη παραγωγή της και αντιµετωπίσασα συγχρόνως τας ανάγκας των Συµµαχικών Στρατών και πρώτην τινα ενίσχυσιν άλλων Κρατών ως της Τουρκίας, της Ελλάδος, της Ρουµανίας, της Φιλανδίας κ.λ.π., θα δυνηθή από της ανοίξεως να ανταποκριθή πληρέστερον προς πάσας τας ανάγκας ταύτας [ ]» 37. Ακόµη µια υπόσχεση χωρίς αντίκρισµα. Ακολούθησαν άλλες δύο µυστικές συναντήσεις µεταξύ Παπάγου-Mariott, στο πλαίσιο των οποίων ο Έλληνας αντιστράτηγος επέδωσε την από 26 εκεµβρίου 1939 επιστολή του 38, µε την οποία ζητούσε την προσωπική παρέµβαση του Gamelin για την ταχύτερη δυνατή ικανοποίηση των αναγκών σε πολεµικό υλικό 39, καθώς και σχετικό µνηµόνιο στο οποίο εξέθετε τις ελληνικές απόψεις Στο ίδιο, Φ.722/Ε/3, Αναφορά του αρχηγού του ΓΕΣ Αντιστράτηγου Παπάγου σχετικά µε τη συνοµιλία του µε τον Αντισυνταγµατάρχη Mariott, εντεταλµένο του Στρατηγού Gamelin, της 27ης εκεµβρίου Στο ίδιο. 38 Παπάγος, ό.π., Πράγµατι, µε την παρέµβαση του Gamelin, ικανοποιήθηκε µερικώς το αίτηµα για αποστολή αυτοµάτων όπλων. Έτσι, από το εκέµβριο του 1939 έως τον Απρίλιο του 1940 η Γαλλία παρέδωσε 400 (από παραγγελία 1.200) πολυβόλα Hotchkiss και 200 (από παραγγελία 1.500) οπλοπολυβόλα Hotchkiss. Επίσης, παρελήφθησαν: 1 πλήρες πυροβόλο των 155/17, αντιασφυξιογόνες προσωπίδες, 50 φορτηγά αυτοκίνητα Renault, 2 πλήρως οργανωµένα αυτοκίνητα συνεργεία, 100 µοτοσικλέτες και φυσιγγιοφόροι ταινίες πολυβόλου Saint Etienne και ανταλλακτικά του ιδίου πολυβόλου, βλ. Αρχείο ΓΕΣ/ ΙΣ, Β Παγκόσµιος Πόλεµος, Φ.633/Α/1, Έκθεση πεπραγµένων της

15 Στο σηµείο αυτό τερµατίστηκαν οι µεταξύ του Ελληνικού Επιτελείου και των Συµµάχων συνεννοήσεις για τη δηµιουργία βαλκανικού µετώπου και την παροχή ενισχύσεων προς την Ελλάδα. Επαφές που τελικά δεν είχαν αίσια έκβαση. Κατά τον Παπάγο «εις τα ελληνικάς απόψεις [ ] ουδεµία ποτέ σαφής και συγκεκριµένη απάντησις εδόθη και ουδεµία εν συνεχεία σοβαρά προπαρασκευαστική εργασία εγένετο επί τη βάσει αυτών. Οι εν Αθήναις Στρατιωτικοί Ακόλουθοι των δύο υτικών υνάµεων περιωρίζοντο µόνον να ζητώσι πληροφορίας τινάς [ ] τας οποίας ου µόνον οιοσδήποτε Στρατιωτικός Ακόλουθος έχων ιδικήν του καλώς ωργανωµένην υπηρεσίαν θα ηδύνατο µόνος να συλλέξη, αλλά και τας οποίας υπέθετον ότι έδει να κατέχωσιν, λαµβανοµένου µάλιστα υπ όψιν ότι Γαλλικαί και Αγγλικαί εκπαιδευτικαί αποστολαί επί σειράν ετών είχον παραµείνει εν Ελλάδι» 41. Οι ύστατες προσπάθειες της Γαλλίας Παρ όλα αυτά, το ζήτηµα της δηµιουργίας βαλκανικού µετώπου συνέχισε να απασχολεί το Γαλλικό Γενικό Στρατηγείο. Σε σηµείωµά του στις 4 Ιανουαρίου 1940 ο Gamelin αναφερόταν στις εγγυήσεις που παρείχε ο Αρχηγός του Ελληνικού ΓΕΣ αναφορικά µε την απόβαση συµµαχικού εκστρατευτικού σώµατος στη Θεσσαλονίκη υπό την επιφύλαξη επαρκούς υποστήριξης από αεροπορικές δυνάµεις και µονάδες αντιαεροπορικής άµυνας. Το Ανώτατο Στρατηγείο θα διατηρούσε τις επαφές του µε τα αρχηγεία Ελλάδας, Γιουγκοσλαβίας και Ρουµανίας, χωρίς να δεσµεύει τους αρχηγούς των βρετανικών επιτελείων 42. Ακολούθως, το Φεβρουάριο του 1940 ο Weygand ζήτησε την έγκριση αποστολής δύο Γάλλων αξιωµατικών, προκειµένου να προβούν σε αναγνώριση των αεροδροµίων που θα διέθετε η ελληνική ιοίκηση για τη συµµαχική αεροπορία σε περίπτωση πολέµου. Πράγµατι, στις αρχές Μαρτίου δύο Γάλλοι αξιωµατικοί της αεροπορίας έφθασαν για το σκοπό αυτό στην Ελλάδα. Σύµφωνα µε το από 14 Μαρτίου 1940 έγγραφο του Weygand προς τον Gamelin, οι αξιωµατικοί κατά την εκτέλεση της αποστολής τους διαπίστωσαν ότι η οργάνωση των αεροδροµίων ήταν πλήρης και ότι αυτά ανταποκρίνονταν στις ανάγκες των Συµµάχων. Την ίδια ηµέρα ο Γάλλος αρχηγός των γαλλικών στρατευµάτων στη Συρία απηύθυνε ευχαριστήρια επιστολή στον Παπάγο για τις ευκολίες που παρείχε το Ελληνικό ΓΕΣ στους δύο αξιωµατικούς. Ο Παπάγος, µε επιστολή του στις 28 Μαρτίου 1940, ζήτησε και πάλι ιεύθυνσης Πυροβολικού του Υπουργείου Στρατιωτικών κατά την πολεµική περίοδο από 28/10/1940 έως 27/4/1941, Χρήστος Ζ. Σαζανίδης, Τα Όπλα των Ελλήνων, Θεσσαλονίκη 1995, Αρχείο ΓΕΣ/ ΙΣ, Β Παγκόσµιος Πόλεµος, Φ.722/Ε/1ζ, Μνηµόνιο του αρχηγού του ΓΕΣ Αντιστράτηγου Παπάγου προς τον Στρατηγό Gamelin (στη γαλλική) της 26ης εκεµβρίου Παπάγος, ό.π., Kόκκινος, ό.π., 67.

16 από τον Weygand να καταβάλει κάθε προσπάθεια για τη χορήγηση των υλικών που είχε επανειληµµένα ζητήσει 43. Όµως «αι κυβερνήσεις Αγγλίας και Γαλλίας ου µόνον δεν µας εχορήγησαν τα υλικά τα οποία πλειστάκις είχοµεν ζητήσει, αλλά και κατεκράτησαν προς ιδίαν των χρήσιν και όσα είχοµεν παραγγείλει εις τα αγοράς των, [ ] υλικά που είχοµεν απόλυτον ανάγκην και ων την έλλειψιν ησθάνθη σοβαρώς, κατά τας µετέπειτα επιχειρήσεις του, ο Ελληνικός Στρατός» 44. Στο µεταξύ οι Γάλλοι δε φείδονταν επιχειρηµάτων σχετικά µε τη δηµιουργία βαλκανικού µετώπου. Σε σηµείωµά του στις 10 Μαρτίου 1940 ο Gamelin εξηγούσε ότι µια ενέργεια στα Βαλκάνια θα ήταν προτιµότερη για τη Γαλλία από τη δηµιουργία βορείου µετώπου στη Σκανδιναβία, καθώς τα βαλκανικά κράτη θα παρείχαν ενίσχυση περίπου 100 µεραρχιών σε αντίθεση µε τη Σουηδία και τη Νορβηγία που θα παρείχαν υποστήριξη µε µόλις 10 µεραρχίες. Οπότε και η Γερµανία θα ήταν υποχρεωµένη να αποσύρει από το υτικό Μέτωπο ανάλογο αριθµό στρατευµάτων 45. Όµως το Μάιο του 1940 αναγκάστηκαν να αναβάλουν τα σχέδιά τους. Στο σηµείωµα του Weygand της 27ης Μαΐου 1940 αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Προτάσεις διά µίαν κοινήν γαλλοβρετανικήν στρατιωτικήν πολιτικήν εν περιπτώσει ενάρξεως των εχθροπραξιών υπό της Ιταλίας εις την Μεσόγειον. Το ανώτατον γαλλικόν αρχηγείον υπό την πίεσιν των γεγονότων εις το βορειοανατολικόν µέτωπον ευρίσκεται εις την ανάγκην ν αναβάλη τουλάχιστον επί του παρόντος πάσαν επιχείρησιν αποβάσεως εις Θεσσαλονίκην, και πάσαν σηµαντικωτέραν επιθετικήν δράσιν εις Τριπολίτιδα [ ]» 46. Η ραγδαία εξέλιξη των πολεµικών γεγονότων 47 εκείνη την εποχή και η γερµανική εισβολή στη Γαλλία οδήγησαν στην οριστική µαταίωση του σχεδίου σχηµατισµού βαλκανικού συµµαχικού µετώπου και τις προσπάθειες της Ελλάδας για ενίσχυση του στρατού της σε αδιέξοδο. Συµπεράσµατα Η θεωρία του Γαλλικού Επιτελείου Στρατού αναφορικά µε ένα πιθανό βαλκανικό Θέατρο Επιχειρήσεων που θα καθόριζε το αποτέλεσµα της νέας ευρωπαϊκής σύρραξης ήταν εξαρχής καταδικασµένη να ναυαγήσει. Οι εσφαλµένες γαλλικές εκτιµήσεις ότι το περιορισµένης έκτασης υτικό Μέτωπο, µε ισχυρά στρατεύµατα και οχυρώσεις και από τις δύο πλευρές, θα παρείχε µικρές πιθανότητες 43 Παπάγος, ό.π., Στο ίδιο, Kόκκινος, ό.π., Στο ίδιο, Στις 14 Μαΐου 1940 η Ολλανδία συνθηκολόγησε µε τους Γερµανούς. Ακολούθησε στις 28 Μαΐου η συνθηκολόγηση του Βελγίου.

17 διεξαγωγής αποφασιστικών ελιγµών ή επιχειρήσεων, ακόµη και στην περίπτωση επέκτασής του, σε συνδυασµό µε την άτοπη προσπάθεια αναβίωσης των στρατηγικών κινήσεων του Α Παγκοσµίου Πολέµου υπό εντελώς διαφορετικούς πολιτικοστρατιωτικούς συσχετισµούς, δεν έβρισκαν οπαδούς στους κόλπους της συµµάχου Αγγλίας. Επιπρόσθετα, οι ελάχιστες, για ένα τόσο µεγαλεπήβολο σχέδιο, διαθέσιµες στρατιωτικές δυνάµεις και η ανεπάρκεια εξοπλισµού της συµµαχικής πολεµικής µηχανής µόνο ανησυχία δηµιουργούσαν στην Ελλάδα και στα άλλα κράτη της Βαλκανικής Συνεννόησης 48. Όµως κι αυτά µε τη σειρά τους, στερούµενα της απαραίτητης σύµπνοιας και συσπείρωσης, αδυνατούσαν να προασπίσουν το κοινό συµφέρον, που επέβαλε την έγκαιρη προετοιµασία της αµυντικής οργάνωσής τους σε περίπτωση επίθεσης 49. Επιπρόσθετα, η έλλειψη ενιαίας συµµαχικής στρατηγικής και ακόµη περισσότερο η επιδίωξη διαφορετικών στόχων, δηλαδή η κατ ουσία ικανοποίηση των στενών εθνικών συµφερόντων, στάθηκε ίσως ο κυριότερος ανασταλτικός παράγοντας στην ευόδωση των προαναφερόµενων συνεννοήσεων. Τα σχέδια των Συµµάχων υπαγορεύονταν από τα πολιτικοστρατηγικά δεδοµένα που, κατά την κρίση τους, εξυπηρετούσαν, αφενός µεν, τις ίδιες, αφετέρου δε, τις ευθύνες και δεσµεύσεις που είχαν αναλάβει ως οι κατεξοχήν ρυθµιστές του παγκόσµιου πολιτικού γίγνεσθαι. Η Γαλλία επιδίωκε τη δηµιουργία ενός βαλκανικού Θεάτρου Επιχειρήσεων, µε στόχο τον αποκλεισµό της καθόδου της Γερµανίας και της Σοβιετικής Ένωσης στα Στενά και το Αιγαίο, αλλά και την άσκηση εντονότερης οικονοµικής πίεσης στη Γερµανία 50. Η πολιτική της Βρετανίας απέβλεπε στην προσπάθεια να παραµείνουν ουδέτερα τα βαλκανικά κράτη και η Ιταλία, καθώς προείχαν η ασφάλεια των θαλάσσιων µεταφορών στο Αιγαίο και γενικότερα η αποτροπή ενδεχόµενης απειλής από τη βαλκανική περιοχή κατά των συµφερόντων της στη Μέση Ανατολή. Τέλος, η Ελλάδα, µε ευρύτερο γνώµονα τη διασφάλιση της εθνικής της ακεραιότητας και 48 Στην από 23 Μαρτίου 1940 αναφορά του Αντιστρατήγου Παπάγου προς τον Πρόεδρο της Κυβέρνησης, σύµφωνα µε το Τουρκικό Επιτελείο «τα στρατεύµατα του Στρατηγού Weygand, όντα κατά το µεγαλύτερον µέρος αποικιακά και µε παλαιόν υλικόν, επί πλέον δε και απείθαρχα [ ] όχι µόνον δεν είναι, κατά τους Τούρκους, εις θέσιν να προσφέρωσιν αποτελεσµατικήν βοήθειαν αλλ αποτελούσι και κίνδυνον διά τα Τουρκικά Στρατεύµατα αν τυχόν κληθώσι ταύτα να συµπολεµήσωσι µετ αυτών», βλ. Αρχείο ΓΕΣ/ ΙΣ, Β Παγκόσµιος Πόλεµος, Φ.736/ΙΓ/1, Αναφορά του αρχηγού του ΓΕΣ Αντιστράτηγου Παπάγου σχετικά µε τη συνοµιλία του µε τον Τούρκο στρατιωτικό ακόλουθο της 23ης Μαρτίου Προς την κατεύθυνση αυτή κινήθηκε ο Παπάγος µε την υποβολή προσχεδίου ελληνοτουρκικής στρατιωτικής σύµβασης προς τον Αρχηγό του Τουρκικού Επιτελείου στις 29 Νοεµβρίου 1939, χωρίς όµως αποτέλεσµα, βλ. στο ίδιο, Φ.722/Β/9, Επιστολή του αρχηγού του ΓΕΣ Αντιστράτηγου Αλέξανδρου Παπάγου προς τον Τούρκο οµόλογό του Fevzi Cakmak (χειρόγραφη στα ελληνικά) της 29ης Νοεµβρίου 1939, και Φ.722/Β/1, Σχέδιο στρατιωτικής σύµβασης Ελλάδας-Τουρκίας, Κόκκινος, ό.π., 69.

18 ανεξαρτησίας, αναδείκνυε δικαίως στη συγκεκριµένη περίπτωση ως απαραίτητη παράµετρο της επιτυχίας του εξεταζόµενου σχεδίου την ικανοποίηση ενός ζωτικής σηµασίας για την ίδια ζητήµατος, δηλαδή την επιτάχυνση του ρυθµού της πολεµικής προπαρασκευής της χώρας. Όµως, όπως φάνηκε, οι ελληνικές επιδιώξεις δε βρίσκονταν στην κορυφή της αντίστοιχης λίστας των Συµµάχων. Η τουρκική διαµεσολάβηση το Νοέµβριο του 1939 ήταν ένας εύσχηµος τρόπος για να αποφύγουν οι υτικές υνάµεις τη ρύθµιση των στρατιωτικοοικονοµικών ζητηµάτων που πρωτίστως απασχολούσαν το Ελληνικό Επιτελείο. Οι εµπιστευτικές ελληνογαλλικές επαφές ήταν ένα αυτοτελές επεισόδιο στο µακρύ σίριαλ των διεθνών πολιτικοστρατιωτικών σχέσεων. Η διάψευση των ελληνικών προσδοκιών για επαρκή συµµαχική λύση στο πρόβληµα της πολεµικής της προπαρασκευής σίγουρα έφερε απογοήτευση, δεν ήταν όµως ικανή να διαρρήξει τις σχέσεις της Ελλάδας µε τη Γαλλία. Η έστω και µερική ικανοποίηση των ελληνικών αναγκών µε την προσωπική παρέµβαση του Στρατηγού Gamelin ήταν τονωτική ένεση για τον ελληνικό στρατό, που λίγους µήνες αργότερα θα βρισκόταν αντιµέτωπος µε µία από τις µεγαλύτερες προκλήσεις στην ιστορία του.

19 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Buchner, Alex, Η Γερµανική Εκστρατεία εις την Ελλάδα (Πρωτότυπος Τίτλος: Der Deutsche Griechenland Feldzug), Εκτύπωση Μιχαήλ Λ. Χίου, Αθήνα Richter, Heinz A., Η Ιταλο-γερµανική Επίθεση εναντίον της Ελλάδος (Πρωτότυπος Τίτλος: Griechenland im Zweiten Weltkrieg), Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα Αρχηγείον Στρατού/ ιεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, Η προς Πόλεµον Προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού , Αθήναι 1969 (ανατύπωση 1983). Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας/Υπηρεσία Ιστορίας Αεροπορίας, Ιστορία της Ελληνικής Πολεµικής Αεροπορίας, τόµος Γ, Αθήνα Γενικόν Επιτελείον Στρατού/ ιεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, Εφοδιασµοί του Στρατού εις Υλικά Οπλισµού και Πυροµαχικών Πυροβολικού και Πεζικού κατά τον Πόλεµον , Αθήναι Επίτοµη Ιστορία του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερµανικού Πολέµου , Αθήνα Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον εύτερον Παγκόσµιον Πόλεµον. Αίτια και Αφορµαί του Ελληνοϊταλικού Πολέµου , Αθήνα εσποτόπουλος, Αλέξανδρος, Η Πολεµική Προπαρασκευή της Ελλάδος , Ακαδηµία Αθηνών, Αθήνα ηµητρακόπουλος, Σοφοκλής Γ., Αλέξανδρος Λ. Ζαούσης, Η Συµµετοχή της Ελλάδος στον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, τόµος Β, Ακαδηµία Αθηνών, Αθήνα Ζαούσης, Αλέξανδρος Λ., Οι ύο Όχθες , Μέρος Α, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα Ηµερολόγιο Ιωαν. Μεταξά, Το Προσωπικό του Ηµερολόγιο, τόµος, Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα Κόκκινος, ιονύσιος Α., Οι ύο Πόλεµοι , τόµος Β, Εκδοτική Εταιρεία «Ο Πλάτων», Αθήνα Κολιόπουλος, Ιωάννης, «Εσωτερικές και Εξωτερικές Εξελίξεις από την 1η Μαρτίου 1935 ως την 28η Οκτωβρίου 1940», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόµος ΙΕ, Αθήνα 1978, Κοραντής, Αντώνιος Ι., ιπλωµατική Ιστορία της Ευρώπης ( ), τόµος Β, Θεσσαλονίκη Κύρου, Αλέξης, Όνειρα και Πραγµατικότης, Εκτύπωση Π. Κλεισιούνης, Αθήνα Λάσκαρις, Σ. Θ., ιπλωµατική Ιστορία της Συγχρόνου Ευρώπης ( ), Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη Λιναρδάτος, Σπύρος, Η Εξωτερική Πολιτική της 4ης Αυγούστου, τόµος Α, Εκδόσεις ιάλογος, Αθήνα Μαθιόπουλος, Βάσος Π., Η Συµµετοχή της Ελλάδος στον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, τόµος Α, Ακαδηµία Αθηνών, Αθήνα Μουρέλος, Ιωάννης, «Η Ελλάδα και η Στρατηγική των Μεγάλων υνάµεων στα Βαλκάνια

20 Ιστορία ενός ραντεβού που χάθηκε», ACTA του ΚΖ ιεθνούς Συνεδρίου Στρατιωτικής Ιστορίας, Αυγούστου 2001, ΕΕΣΙ, Αθήνα Παγκόσµιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών, Παπάγος, Αλέξανδρος, Ο Ελληνικός Στρατός και η προς Πόλεµον Προπαρασκευή του από Αυγούστου 1923 µέχρις Οκτωβρίου 1940, Αθήνα Ο Πόλεµος της Ελλάδος , Αθήνα Παπαδάκης, Β. Π., ιπλωµατική Ιστορία του Ελληνικού Πολέµου , Αθήνα Πάπυρος Larousse Britannica. Πιπινέλης, Παναγιώτης, Ιστορία της Εξωτερικής Πολιτικής της Ελλάδος , Οίκος Μ. Σαλίβερου ΑΕ, Αθήνα Σαζανίδης, Χρήστος Ζ., Ξένοι, Βάσεις και Πυρηνικά στην Ελλάδα, Θεσσαλονίκη Τα Όπλα των Ελλήνων, Εκδόσεις Μαίανδρος, Θεσσαλονίκη Σβολόπουλος, Κωνσταντίνος, Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική , τόµος Α, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα Ψυρούκης, Νίκος, Η Νεοελληνική Εξωτερική Πολιτική, Εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 1983.