À ƒπ ƒ π ª Δ Àƒπ ª À Οίνου δρώμενα...

Transcript

1 Οίνου δρώμενα...

2 Κοπιάστε, κερνάμε κρασί... Το κρασί δεν είναι καινούργια ιστορία για την Κύπρο. Πρόσφατες ανασκαφές που έγιναν στο νησί, επιβεβαίωσαν μια εντυπωσιακή αλήθεια, ότι σ αυτή την μικρή κόχη της γης παράγεται κρασί εδώ και 5,500 σχεδόν χρόνια. Τα ευρήματά τους μαρτυρούν πως η Κύπρος υπήρξε το λίκνο της οινικής ανάπτυξης σ ολόκληρη τη μεσογειακή λεκάνη, από την Ελλάδα μέχρι την Ιταλία και τη Γαλλία. Οι μαρτυρίες της οινικής ιστορίας που σέρνει πίσω του το νησί είναι απλώς ένας από τους λόγους που καθιστούν μια βόλτα στα αμπελοχώρια μια ελκυστική εμπειρία. Ένας δεύτερος σημαντικός λόγος είναι η γνωριμία των κυπριακών οινοποιείων, κατά κανόνα μικρών και γοητευτικών, αλλά πάντα με προσυνεννόηση της επίσκεψής σας. Και ο τρίτος και καλύτερος είναι τα ίδια τα κρασιά που ο οινόφιλος θα γευτεί στην περιδιάβαση στους «Δρόμους του Κρασιού» της Κύπρου. Από τις πατροπαράδοτες γηγενείς ποικιλίες «Μαύρο» και «Ξυνιστέρι» - και την μοναδική σε όλο τον κόσμο «Κουμανδαρία» - μέχρι ποικιλίες πασίγνωστες, όπως Cabernet Sauvignon και Shiraz, Ελάτε, πάμε σε ένα αμπελοπερίπατο. Κερνάμε κρασί! 2

3 3

4 4

5 Περιεχόμενα Μία παλιά ιστορία... 4 Διαδρομή 1 Λαόνα Ακάμας 6 Διαδρομή 2 Βουνί Παναγιάς Αμπελίτης 18 Διαδρομή 3 Κοιλάδα Διαρίζου 34 Διαδρομή 4 Κρασοχώρια Λεμεσού 46 Διαδρομή 5 Κουμανδαρία 64 Διαδρομή 6 Πιτσιλιά 78 Γενικές Πληροφορίες 93 3

6 Μια παλιά ιστορία Το πολιτιστικό αγαθό που ονομάζεται κρασί δεν είναι καινούργια ιστορία για την Κύπρο. Απεναντίας, είναι μια πολύ παλιά ιστορία, τόσο παλιά όσο ελάχιστες στον πλανήτη. Αυτό μαρτυρούν οι πρόσφατες ανασκαφές που έγιναν στο νησί από την Ιταλίδα αρχαιολόγο Δρ Maria Belgiorno. H σκαπάνη της έφερε στο φως μια εντυπωσιακή αλήθεια, ότι, δηλαδή, σ αυτή την ασήμαντη κόχη της γης παράγεται κρασί για περισσότερα από 5,500 χρόνια. Στον Πύργο βρέθηκαν δύο αγγεία που χρησιμοποιούνταν για κρασί, εντοπίστηκαν ακόμη και κουκούτσια σταφυλιών! Στο χωριό Ερήμη ανακαλύφθηκαν 18 δοχεία, δώδεκα από τα οποία χρησιμοποιούνταν για κρασί, μεταξύ του 3,500-3,000 π.χ. Αυτή η πολύτιμη πολιτιστική κληρονομιά είναι η πλέον μακραίωνη ολάκερης της Μεσογείου, καθώς μαρτυρεί πως η Κύπρος υπήρξε το λίκνο της οινικής ανάπτυξης σ ολόκληρη τη μεσογειακή λεκάνη, από την Ελλάδα μέχρι την Ιταλία, τη Γαλλία και κάθε άλλη γωνιά όπου κατά την αρχαιότητα υπήρξε αμπελοοινική δραστηριότητα. Αδιάψευστοι μάρτυρες της οινικής ιστορίας της Κύπρου είναι τα αναρίθμητα αρχαιολογικά ευρήματα που κατά καιρούς αποσπούσε από το σκότος των αιώνων η έρευνα των αρχαιολόγων. Μοναδικά στο είδος τους ψηφιδωτά που παριστάνουν τον θεό Διόνυσο, αρχαίοι ληνοί στο Όμοδος, τη Λάνια και αλλού, τεράστια πιθάρια, πάνω στα οποία είναι χαραγμένες από τον κατασκευαστή ημερομηνίες που προκαλούν σεβασμό, αμφορείς και άλλα οινοποιητικά σκεύη, που συνωστίζονται στις αίθουσες των αρχαιολογικών μουσείων της νήσου, και άλλες απτές αποδείξεις της χαμένης στο βάθος του καιρού αμπελοοινικής ιστορίας του τόπου, είναι μερικά από τα τεκμήρια μιας κληρονομιάς, ενώπιον της οποίας ίσταται κανείς με δέος. Πάρτε τον δρόμο για τα χωριά της Κουμανδαρίας και κατευθυνθείτε προς τη Λάνια, όπου στέκει ο παλιός ληνός, για να θαυμάσετε πολλά παλιά πιθάρια, δύο από τα οποία φέρουν χαραγμένη ως χρονιά κατασκευής το1844, η οποία, κατά σύμπτωση, είναι και η χρονιά ιδρύσεως της παλαιότερης οινοποιίας του νησιού, της ΕΤΚΟ. Ο ληνός της Λάνιας είναι ο μοναδικός ανά το πανελλήνιο που βρίσκεται σε λειτουργήσιμη κατάσταση στην αρχική του μορφή, κάτι που τον καθιστά ιδιαίτερα πολύτιμο για την αμπελοοινική ιστορία του τόπου. Στο Όμοδος, ένα από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα κρασοχώρια της νήσου, υπάρχει άλλος ένας ληνός, που έχει κηρυχθεί «Αρχαίο Μνημείο», και ανήκει στο Τμήμα Αρχαιοτήτων. Κατά τα έτη επισκευάστηκε το κτίριο του ληνού αυτού, ενώ συγχρόνως ανακατασκευάστηκε ο μηχανισμός του. Ο ληνός στεγάζεται σε ένα στενόμακρο πετρόκτιστο χώρο με επίπεδη στέγη. Στην είσοδο δεσπόζει 4

7 μια οξυκόρυφη καμάρα, παρόμοια με εκείνη που υπάρχει στο μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού Ομόδους. Στο ανατολικό τμήμα του χώρου υπάρχει πατάρι για αποθηκευτικούς σκοπούς. Στο πίσω μέρος διαμορφώνεται ένας υπερυψωμένος και πλακοστρωμένος χώρος, το «τζυάθι», όπου γινόταν το πάτημα των σταφυλιών. Το πιεστήριο αποτελείται από ένα μεγάλο, διπλό ξύλινο δοκάρι, τον «μουκλό», του οποίου το ένα άκρο εισχωρεί σε ειδική υποδοχή στον τοίχο, πίσω από το τζυάθι. Μέσα από το άλλο άκρο του δοκαριού, σε ελικοειδή υποδοχή, περιστρέφεται ένας κάθετος κοχλίας, το «αδράχτι», με έναν ογκόλιθο στερεωμένο στο κάτω μέρος του. Τα σταφύλια απλώνονταν στο «τζυάθι» και σκεπάζονταν με σανίδια, πάνω από τα οποία τοποθετούνταν τράβες, τα «μερκακά», μια πιο χοντρή τράβα από πάνω, ο «μούσκος», και τέλος το «παραμούκλι», που συνδεόταν με τον «μουκλό». Δυο-τρία άτομα περιστρέφανε το αδράχτι με τη βοήθεια ξύλινων βραχιόνων, τους «στρέφτες», με αποτέλεσμα να ανυψώνεται ο ογκόλιθος, και με το βάρος του να προκαλεί το σταδιακό κατέβασμα του μουκλού, που οδηγούσε στη συμπίεση των σταφυλιών. Η περιστροφή συνεχιζόταν έτσι ώστε ο ογκόλιθος να παραμένει αιωρούμενος και ο μουκλός να εξακολουθεί να ασκεί πίεση στα σταφύλια, έως ότου στραγγίσει όλος ο χυμός, ο οποίος κυλούσε μέσα από μια οπή στο κάτω μέρος του τζυαθιού σ ένα πιθάρι, το «ποδόσιην», που ήταν μισοχωμένο στο έδαφος. Από το ποδόσιην ο μούστος μεταφερόταν σε μεγάλα πιθάρια, όπου πραγματοποιείτο η αλκοολική ζύμωση. Σε λίγους μήνες το κρασί ήταν έτοιμο. Παλιός ληνός όμως υπάρχει και στο χωριό Φικάρδου, στην επαρχία Λευκωσίας. Ο ληνός στο Φικάρδου διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση, καθώς το 1988 συντηρήθηκε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων. 5

8 διαδρομή 1 Λαόνα - Ακάμας Πάφος, Μεσόγη, Τσάδα, Στρουμπί, Κάθικας, (Ακουρδάλεια), Πάνω Αρόδες, Κάτω Αρόδες, Ίνεια, Δρούσεια, Πόλις Χρυσοχούς, Πέγεια, Πάφος ΞΥΠΝΗΣΤΕ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΗ! Η διαδρομή αυτή ακολουθεί «προαιώνιους» δρόμους στο βορειοδυτικό τμήμα της Κύπρου. Παρουσιάζει ένα μοναδικό ενδιαφέρον, που δεν εξαντλείται αποκλειστικά και μόνο στο κρασί. Εξερευνώντας την περιοχή ο οινόφιλος και gourmet επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να επισκεφθεί πέντε οινοποιεία και να δοκιμάσει εξαιρετικά κρασιά, που θα συνδυάσει με νόστιμες σπεσιαλιτέ της κυπριακής κουζίνας. Οι ταβέρνες, που αφθονούν κατά μήκος της διαδρομής, θα φροντίσουν να μην τον απογοητεύσουν. Παράλληλα όμως με τα γευστικά θέλγητρα θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει ένα μοναδικό γεωγραφικό ανάγλυφο, που όμοιό του δεν υπάρχει στο νησί. Το επαρχιακό, κυρίως, οδικό δίκτυο, με κύριους άξονες τους δρόμους Ε701 και Ε709 ανηφορίζει σε γραφικά υψίπεδα όπου η χαμηλή βλάστηση διαδέχεται τις καλλιέργειες (με κυρίαρχο το αμπέλι) και τις δασικές εκτάσεις. Άλλες στιγμές πάλι χάνεται σε μικρές γραφικές κοιλάδες και οι εκπλήξεις διαδέχονται η μία την άλλη καθώς, απρόσμενα σχεδόν, βρίσκεται στις παρυφές κάποιου από τα μικρά χωριά που «κεντάνε» το τοπίο. Η περιοχή είναι αρκετά αραιοκατοικημένη και αυτό έχει βοηθήσει πολύ στη διατήρηση της ιδιαίτερης αίσθησης που χαρίζει το περιβάλλον στον τυχερό ταξιδιώτη. Το ξεχωριστό όμως γνώρισμα της μοναδικής αυτής αμπελουργικής ζώνης είναι η Χερσόνησος του Ακάμα. Μακριά από οποιαδήποτε οικοδομική ανάπτυξη, αποτελεί ένα μοναδικό δείγμα μιας «παρθένας» Κύπρου, που η γοητεία της φύσης της έχει ρίζες στα βάθη των αιώνων. Η ποικιλία χαρακτηριστικών του Ακάμα στη γεωμορφία, στη βλάστηση και στην άγρια ζωή τoν καθιστούν δικαιωματικά έναν σπάνιο βιότοπο, που καλεί τον εξερευνητή όπως οι σειρήνες τον Οδυσσέα. Σ αυτούς τους αραιοσύχναστους δρόμους, ο εξερευνητής-ταξιδιώτης οινόφιλος έχει κάθε λόγο, παράλληλα με τη γευστική του εξερεύνηση, να γευθεί και κάποιες άλλες σπάνιες ομορφιές που θα ολοκληρώσουν την απόλαυση της ημέρας. 6

9 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η διαδρομή σε μεγάλο μέρος της κινείται στην χερσόνησο του Ακάμα. Είναι μια μοναδική περιοχή με αξιόλογη αλλά και δυσεύρετη ποικιλία χαρακτηριστικών γεωλογίας, βλάστησης και άγριας ζωής. Το σχετικά αδιατάρακτο περιβάλλον και η ομορφιά των οικισμών της καθιστούν την διαδρομή απόλαυση για τον περιπατητή και το φυσιοδίφη. Η περιοχή έχει μεγάλη παράδοση στην αμπελουργία και αρκετές εκτάσεις καλύπτονται από αμπέλια. Κατά μήκος της διαδρομής θα συναντήσουμε πέντε επισκέψιμα οινοποιεία. Ακάμας». Στην περιοχή καλλιεργούνται 19 άλλες διαφορετικές ποικιλίες οιναμπέλου. Λευκές ποικιλίες: Plant X Malvasia G., Plant X, Sauvignon Blanc, Riesling, Semillon, Chardonnay, Muscat, Ξυνιστέρι Ερυθρές ποικιλίες: Μαύρο, Όφθαλμο, Carignan, Mataro, Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, Alicante B., Grenache, Shiraz, Merlot, Λευκάδα, Μαραθεύτικο Κλίμα: Η περιοχή κυμαίνεται σε ένα υψόμετρο από 400 έως 650 μέτρα και δέχεται μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 610 χλστ. Χαρακτηρίζεται από ένα σχετικά ήπιο κλίμα. Εδάφη: Οι περισσότεροι αμπελώνες της διαδρομής βρίσκονται σε ασβεστολιθικά εδάφη, μερικοί σε αργιλώδη-γυψούχα εδάφη. Αμπελώνες: Η περιοχή του Κάθικα φημίζεται περισσότερο για τις λευκές ποικιλίες, με κυριότερη το τοπικό Ξυνιστέρι. Τα περισσότερα από τα χωριά της διαδρομής ανήκουν στην περιοχή παραγωγής Οίνων Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΟΕΟΠ) «Λαόνα Η διαδρομή αυτή ακολουθεί «προαιώνιους» δρόμους στο βορειοδυτικό τμήμα της Κύπρου. Παρουσιάζει ένα μοναδικό ενδιαφέρον που δεν εξαντλείται αποκλειστικά και μόνο στο κρασί. 7

10 8

11 Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ Αφήνουμε πίσω μας την Πάφο και ξεκινούμε την εξερεύνησή μας παίρνοντας τη Β7, που είναι η κύρια οδική αρτηρία προς την Πόλη της Χρυσοχούς (που οι ντόπιοι ονομάζουν απλά «Πόλη»). Μετά από μια πολύ μικρή διαδρομή (στα 5 χλμ.) και ενώ το περιβάλλον διατηρεί ακόμα τον αστικό του χαρακτήρα κάνουμε μια πρώτη οινολογική στάση στο ύψος του χωριού Μεσόγη. Αριστερά του δρόμου, στη βιομηχανική περιοχή, αξίζει τον κόπο να επισκεφθούμε ένα από τα πιο γνωστά οινοποιεία της Κύπρου, το «FIKARDOS WINERY». Παρά το γεγονός ότι το οινοποιείο δεν διαθέτει μέχρι στιγμής ιδιόκτητους αμπελώνες, το ποιοτικό δυναμικό του είναι αξιοσημείωτο. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ύπαρξη μόνιμης συνεργασίας με προσεκτικά επιλεγμένους τοπικούς αμπελουργούς. Το αποτέλεσμα είναι μια καλή γνώση του δυναμικού της ζώνης, η οποία, μέσα σε λιγότερο από δύο δεκαετίες (η μονάδα δημιουργήθηκε το 1990), επέτρεψε την ανάπτυξη ετικετών με ποικιλιακή σύνθεση που αξιοποιεί τις δυνατότητες των αμπελώνων. Χαρακτηριστικό του FIKARDOS είναι η παραγωγή μιας μεγάλης γκάμας κρασιών από διαφορετικές ποικιλίες, όπως οι ερυθρές Μαραθεύτικο, Λευκάδα, Shiraz, Cabernet Sauvignon, Merlot και οι λευκές Ξυνιστέρι, Chardonnay και Sémillon. Αξίζει να δοκιμάσετε το ροζέ Valentina, τα λευκά Amalthia και Alkisti και το ερυθρό Shiraz. Το οινοποιείο είναι επισκέψιμο όλη την εβδομάδα και επιτρέπει μια πρώτη καλή επαφή με το οινικό δυναμικό της περιοχής. Για όσους ενδιαφέρονται, η Μεσόγη φημίζεται για την κατασκευή καλαμένιων καλαθιών που μπορείς να αγοράσεις στα καταστήματα του χωριού. Πριν συνεχίσουμε την οινική μας εξερεύνηση αξίζει τον κόπο να κάνουμε μια μικρή παράκαμψη για να επισκεφθούμε ένα σημαντικό αξιοθέατο της περιοχής, το μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου, ακολουθώντας τον επαρχιακό δρόμο που ξεκινάει από τη Β7 στο ύψος της Μεσόγης. Η διαδρομή διασχίζει το χωριό Τρεμιθούσα και μας οδηγεί σε μια περιοχή με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, που καταλήγει σε μια βαθιά καταπράσινη κοιλάδα που περιβάλλεται από πλαγιές με έντονη κλίση. Το μοναστήρι βρίσκεται σε υψόμετρο 412 μέτρων, θεωρείται από τα πιο σημαντικά της Κύπρου και χτίστηκε στο σημείο που έζησε μέσα σε σπηλιές ο ερημίτης Άγιος ( ). Μια θαυμάσια πλατεία περιμένει τον περιπλανητή που έφτασε ώς εδώ. Πλακόστρωτη παντού, είναι περιτριγυρισμένη από πλατάνους, κυπαρίσσια και λεύκες. Επιστρέφουμε στη Β7 από τον ίδιο δρόμο και ακολουθούμε βορεινή κατεύθυνση προς το χωριό Τσάδα. Ο οικισμός αυτός διατηρεί ακόμα στοιχεία γραφικότητας και μια μικρή βόλτα στα στενά σοκάκια του αξίζει τον κόπο. Οι λιθόχτιστες βρύσες του, Γερόλακκος, Ροδκιάς και Πυάδκια, έχουν μια παραδοσιακή ομορφιά. Οργανώνοντας την επίσκεψη σ ένα οινοποιείο Οποιαδήποτε διαδρομή των «Δρόμων του Κρασιού» κι αν ακολουθήσετε, με σκοπό να επισκεφθείτε κάποιο οινοποιείο, αποκλείεται να μη συναντήσετε σε απόσταση λεπτών με το αυτοκίνητο κάποιον άλλο οινοπαραγωγό. Πάρτε τον δρόμο για το Κοιλάνι, για παράδειγμα, και θα βρείτε, στο ίδιο χωριό, τέσσερα οινοποιεία. Άλλα 4-5 θα βρείτε στο δρόμο από το Όμοδος στη Βάσα. Είναι ελάχιστα τα οινοποιεία που βρίσκονται κάπου απόμερα, μακριά από οποιοδήποτε άλλο οινοπαραγωγό, ίσως μόνο ένα-δυο στην επαρχία Λευκωσίας. Προσπαθήστε λοιπόν να οργανώσετε με τέτοιο τρόπο την εξόρμησή σας προς τα οινοποιεία του νησιού, έτσι που να σας δοθεί η δυνατότητα να δείτε αρκετούς παραγωγούς χωρίς ιδιαίτερες λοξοδρομήσεις. Συστήνεται πριν την επίσκεψή σας να προηγείται προσυνεννόηση με τους υπεύθυνους του οινοποιείου. 9

12 Αυτό όμως που κάνει τη στάση απαραίτητη είναι η εξαιρετική θέα με τη θάλασσα στο φόντο και τα αμπέλια που περιβάλλουν το χωριό. Άλλωστε η Τσάδα είναι από τα μεγαλύτερα αμπελουργικά χωριά της περιοχής. Καιρός όμως να συνεχίσουμε το ταξίδι μας. Ο δρόμος μέχρι το Στρουμπί είναι ελικοειδής, με μεγάλες κλίσεις και εντυπωσιακά φαράγγια σαν κύριο χαρακτηριστικό στοιχείο. Το Στρουμπί είναι χτισμένο σε υψόμετρο 450 μέτρων σε ένα επίσης έντονα οινολογικό περιβάλλον. Οι αμπελώνες αρκετά συχνά βρίσκονται σε σημεία με τόσο μεγάλες κλίσεις που μόνο τα γαϊδουράκια, οι ημίονοι και ο τολμηρός εξερευνητής μπορούν να εξασφαλίσουν δυνατότητα πρόσβασης! Η ποικιλία που καλλιεργείται στην περιοχή είναι κατά κύριο λόγο η ερυθρή Μαύρο και ακολουθεί η λευκή Ξυνιστέρι σε μικρότερες ποσότητες. Σημαντική όμως ταυτόχρονα είναι και η παρουσία των διεθνών ποικιλιών που φυτεύτηκαν τα τελευταία χρόνια. Στο Στρουμπί διοργανώνεται κάθε χρόνο τον Αύγουστο η γιορτή του σταφυλιού «Διονύσια». Αν βρεθείτε στο χωριό εκείνη την εποχή αξίζει να τη ζήσετε Πριν εγκαταλείψουμε το γραφικό αυτό κρασοχώρι μια μικρή βόλτα επιβάλλεται αν θέλουμε να επισκεφθούμε τις εκκλησίες ή τα ξωκλήσια της περιοχής, αφού αποτελούν διαχρονικά αξιοθέατα. Λίγο έξω (1 χλμ.) από το χωριό, προς το Πολέμι, βρίσκεται το νέο οινοποιείο «ΚΑΜΑΝΤΕ- ΡΕΝΑ» της συνεταιριστικής ΣΟΔΑΠ. Σύγχρονο (χτίστηκε το 2004), μεγάλο και τεχνολογικά άρτιο είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσει ένα από τα σημαντικά οινικά αξιοθέατα της ζώνης. Σε φάση ολοκλήρωσης βρίσκεται το μουσείο παλαιών μηχανημάτων και εξοπλισμού οινοποίησης, σύγχρονη αίθουσα δοκιμών, εστιατόριο και γενικά ότι είναι απαραίτητο για τον οινόφιλο επισκέπτη. Μια ιδιαίτερη στιγμή της επίσκεψης είναι η θέα των αμυγδαλώνων που σε καλωσορίζει καθώς το οινοποιείο εμφανίζεται για πρώτη φορά στο τοπίο. Απρόσμενος αλλά ταιριαστός συνδυασμός με τους αμπελώνες που φύονται σχεδόν μέχρι την περίφραξη του οινοποιείου! Ένα ξεχωριστό κρασί που παρασκευάζεται εδώ είναι το Riesling-Xynisteri, που εκφράζει απόλυτα τη νέα προσωπικότητα της Οινοβιομηχανίας ΣΟΔΑΠ. Τα Mountain Vines - λευκό και ερυθρό - αξίζουν, επίσης, μία δοκιμή. Μερικά χιλιόμετρα ανατολικότερα, στο χωριό Πολέμι, βρίσκεται ακόμη ένα από τα επισκέψιμα οινοποιεία της ζώνης, Οι εγκαταστάσεις της μονάδας «TSALAPATIS WINES» είναι σύγχρονες και αυτό σίγουρα βοηθάει στην παραγωγή ποιότητας. Σε υπόγειους διαμορφωμένους χώρους μπορείτε να δοκιμάσετε τα κρασιά που παράγονται, να βγάλετε τα συμπεράσματά σας και να αγοράσετε κάποια ιδιαίτερα μπουκάλια που θα αγαπήσετε. Η παραγωγή είναι μικρή. Μόλις 10

13 φιάλες από 30 στρέμματα ιδιόκτητων αμπελώνων και από τα αμπέλια επιλεγμένων και μόνιμα συνεργαζόμενων αμπελουργών. Δοκιμάστε το Ξυνιστέρι της οινοποιΐας. Συνεχίζουμε το ταξίδι μας προς βορειοδυτικά και 1 χιλιόμετρο μετά το Στρουμπί εγκαταλείπουμε τη Β7 και παίρνουμε αριστερά το δρόμο (Ε711) για τον Κάθικα. Όσο πλησιάζεις, το πλούσιο σε αμπέλια τοπίο με φόντο τη θέα της κοιλάδας σε προϊδεάζει για τη γοητεία του παραδοσιακού αυτού χωριού. Είναι χτισμένο ανάμεσα σε κατάφυτους λόφους και στο παρελθόν υπήρξε το κέντρο της νοτιοδυτικής Κύπρου. Αν ο χρόνος μας το επιτρέπει, μερικά χιλιόμετρα πριν τον Κάθικα μια παράκαμψη δεξιά οδηγεί σε ένα άλλο μικρό χωριό, τη Θελέτρα (200 κάτοικοι), χτισμένο μέσα σ ένα καταπράσινο περιβάλλον. Στη συνέχεια του ίδιου δρόμου θα βρούμε και το χωριό Γιόλου, όπου λειτουργεί ένα μικρό εστιατόριο. Θα θυμάστε το κρασί που θα πιείτε εκεί, αλλά περισσότερο θα θυμάστε το πεντανόστιμο χωριάτικο ψωμί! Επιστρέφοντας όμως στο βασικό μας προορισμό, εκτός από το γοητευτικό περιβάλλον του Κάθικα, δύο είναι τα κύρια στοιχεία που πρέπει να τραβήξουν την προσοχή μας: Tα δύο σημαντικά οινοποιεία που αξίζει να τους αφιερώσουμε χρόνο και κατά δεύτερον οι ενδιαφέρουσες κυπριακές γεύσεις που σερβίρονται στις τοπικές ταβέρνες! Το οινοποιείο «Κ&Κ VASILIKON WINERY» είναι ένα από τα πρώτα μικρά οινοποιεία (1993) της Δυτικής Κύπρου. Μικρό, κομψό, με σεβασμό στην παράδοση (κεραμίδι και πέτρα σε εμφανή χρήση) είναι σύγχρονο τεχνολογικά και φιλόξενα επισκέψιμο. Διαθέτει χώρους για οινικές γευστικές δοκιμές και, αν το επιθυμείτε, μπορείτε να επισκεφθείτε και την κάβα παλαίωσης. Η παραγωγή του οινοποιείου (150 στρέμματα ιδιόκτητων αμπελώνων) στηρίζεται κατά κύριο λόγο σε δύο ιδιαίτερα επιτυχημένα κρασιά: Το Vasilikon (Ξυνιστέρι 95% και Sémillon 5%) και το Άγιος Ονούφριος (Mourvèdre, Cabernet Sauvignon, Grenache και τοπικές ποικιλίες), που παράγονται σε φιάλες το κάθε ένα, κρασιά που χαρακτηρίζονται από εξαιρετική σχέση ποιότητας-τιμής. Μικρό σε όγκο παραγωγής (περίπου φιάλες), φιλικό και επισκέψιμο, το «STERNA WINERY» είναι επίσης ένας βασικός λόγος για να επισκεφθείτε τον Κάθικα. Και στην περίπτωση αυτή η υποδοχή θα είναι στο ύψος των περιστάσεων της εξερεύνησης, καθώς τα Σαββατοκυρίακα τον επισκέπτη υποδέχεται ο δεκάχρονος Παναγιώτης! Γιος του ιδιοκτήτη, ξεναγεί τον ξένο στο διαμορφωμένο χώρο δοκιμών με χαρούμενη φωνή και καθάρια ματιά. Η βορειοανατολική θέα από τον τεράστιο εξώστη του οινοποιείου είναι απεριόριστη ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μικρές φυσικές σπηλιές, που βρίσκονται μέσα στις εγκαταστάσεις. Θυμίζουν κατακόμβες και χρησιμεύουν για την αποθήκευση κρασιών σε καλές συνθήκες συντήρησης. Τα σταφύλια αυτής της μονάδας προέρχονται κατά κύριο λόγο από τα 140 στρέμματα ιδιόκτητων αμπελώνων. Καλό είναι να δοκιμάσετε το Ξυνιστέρι της μονάδας, από σταφύλια του Κάθικα. Όμως ο ήλιος κινείται γοργά και καλεί τον εξερευνητή να συνεχίσει το ταξίδι στην αμπελουργική ζώνη Λαόνα Ακάμα! Εγκαταλείπουμε τον Κάθικα και μετά από 2 χιλιόμετρα παίρνουμε στα αριστερά μας τον επαρχιακό δρόμο που οδηγεί σε μια συστοιχία από γραφικά χωριά όπου αξίζει τον κόπο να σταματήσουμε για να απολαύσουμε το περιβάλλον και τη θέα. Δεν είναι κακή ιδέα να πιούμε κάποιο καφέ στα παραδοσιακά καφενεία για να «ξεπλύνουμε» τη γεύση των προηγούμενων γευστικών δοκιμών και να εξορμήσουμε για νέες ανακαλύψεις! Το χωριό Πάνω Αρόδες που συναντάμε πρώτο χαρακτηρίζεται από ένα καλά διατηρημένο αρχιτεκτονικό περιβάλλον με πετρόχτιστα σπίτια και μια αναπαλαιωμένη, άξια επίσκεψης εκκλησία, τον Άγιο Καλαντίωνα. Βρίσκεται στην άκρη μιας εξαίρετα διαμορφωμένης πλατείας που πρέπει να απολαύσετε καθισμένοι στο μικρό γραφικό καφενείο της. Η ηρεμία του περιβάλλοντος είναι θαυματουργή, τα κελαηδίσματα των πουλιών σβήνουν τις συζητήσεις των ανθρώπων. Ένα χιλιόμετρο βορειότερα, στις Κάτω Αρό- 11

14 Μην το καταπιείτε, δεν είναι ντροπή! Όταν κανείς επισκέπτεται 3-4 οινοποιεία σε μια μέρα, έχοντας ως σκοπό του να δοκιμάσει τα κρασιά τους, δεν είναι δυνατόν να πίνει κάθε κρασί που γεύεται, διαφορετικά γρήγορα θα κουραστεί, για να μην πω θα μεθύσει, χάνοντας έτσι τη δυνατότητα να προβεί σε ακριβείς εκτιμήσεις για το τι περνά κάθε φορά από τον ουρανίσκο του. Όλα τα επισκέψιμα οινοποιεία διαθέτουν πτυελοδοχεία (spittoon), στα οποία μπορείτε να αδειάζετε το ποτήρι σας κάθε φορά που δοκιμάζετε ένα κρασί. δες, θα σας λέγαμε να σταθείτε έστω για λίγα λεπτά και να θαυμάσετε το λευκό επίμηκες «αψιδωτό» κοινοτικό γραφείο. Θυμίζει εκκλησία του 18ου αιώνα χωρίς το καμπαναριό της. Συνεχίζοντας βόρεια συναντάμε το χωριό Ίνεια, από το οποίο η πανοραμική θέα προς τη θάλασσα σού κόβει την ανάσα. Η πλαγιά κατηφορίζει και χάνεται 10 χιλιόμετρα μακριά στην ακτή του Ακάμα. Στην Ίνεια, ο προσεκτικός ταξιδιώτης θα παρατηρήσει ότι οι τοπικές επιγραφές αναγράφουν το χωριό ως «Οίνεια», σεβόμενες την προέλευση του ονόματος από το «Οίνος». Εδώ λειτουργεί ένα μουσείο καλαθοπλεκτικής. Πολύ κοντά βρίσκεται το επόμενο χωριό, η Δρούσεια. Όπως και η Ίνεια, αποτελεί προορισμό εξαιρετικά δημοφιλή για τους Κύπριους εκδρομείς του Σαββατοκυρίακου, τόσο για το φυσικό της περιβάλλον όσο και για τις παραδοσιακές της γεύσεις. Η μαγευτική θέα προς τη θάλασσα σε ακολουθεί και εδώ. Η Δρούσεια χαρακτηρίζεται επίσης από αμπέλια χωρίς όμως μέχρι στιγμής τουλάχιστον να υπάρχει κάποιο οινοποιείο στην περιοχή. Επισκέψιμο είναι το μουσείο Υφαντικής που υπάρχει εδώ. Η περιπλάνησή μας όμως πλησιάζει προς το τέλος της και η Πόλη είναι σε απόσταση αναπνοής (10 χλμ.). Επιστρέφοντας πίσω στην Ε709 κάνουμε μια μικρή παράκαμψη στα δεξιά για να επισκεφθούμε την Κρίτου Τέρα. Ο δρόμος στενεύει και οδηγεί στο μικρό χωριό που βρίσκεται σε μια εύφορη περιοχή. Αποτελεί ένα παραδοσιακό οικισμό με τυπικά στοιχεία αγροτικής κληρονομιάς. Οι δρόμοι είναι στενοί και ο εξερευνητής χαίρεται καθώς αφήνει το αυτοκίνητο για να περπατήσει. Ο υδροκίνητος μύλος, το παλιό καφενείο με τις τοιχογραφίες και τα πλακόστρωτα αλώνια είναι στοιχεία που απαιτούν μια τελευταία στάση για να τα απολαύσουμε πριν ξεκινήσουμε για τα λίγα χιλιόμετρα που μας χωρίζουν από την Πόλη. Εδώ, γεμάτοι ωραίες εικόνες και πρωτόγνωρες γεύσεις, μπορούμε να διανυκτερεύσουμε, αν θέλουμε, στη σύγχρονη αυτή παραλιακή κωμόπολη. Αλλιώς, θα προετοιμάσουμε με την ησυχία μας την επιστροφή μας νότια, παίρνοντας αυτή τη φορά το δρόμο που θα μας φέρει στην Πάφο μέσα από το γραφικό χωριό Πέγεια. 12

15 Η Ζιβανία, το ποτό της παρέας Δεν είναι μόνο η Κουμανδαρία που συνδέθηκε με την παράδοση και τις χαρές της Κύπρου, το άλλο «Εθνικό» ποτό του νησιού είναι η Ζιβανία! Με ρίζες που χάνονται στους αρχαίους χρόνους, η Ζιβανία είναι ένα απόσταγμα οίνου διαφανούς χρώματος, με υψηλή περιεκτικότητα οινοπνεύματος. Η διαδικασία παραγωγής της Ζιβανίας είναι σχετικά απλή. Αφού πιεστούν τα σταφύλια για την εξαγωγή του γλεύκους (που προορίζεται για την οινοποίηση) τα στέμφυλα που απομένουν οδηγούνται σε ανοξείδωτες δεξαμενές. Όταν ζυμωθούν, οδηγούνται στον άμβυκα (καζάνι), ένα χάλκινο, συνήθως, δοχείο. Το καζάνι θερμαίνεται και οι ατμοί που δημιουργούνται υγροποιούνται και συλλέγονται σε μικρές δεξαμενές. Εδώ ο καλός αποσταγματοποιός δείχνει την τέχνη του Φροντίζει ώστε στην αρχή να εξατμίζονται οι πιο δύσοσμες ουσίες. Το πρώτο αυτό τμήμα αποτελεί τις «κεφαλές». Το μεγαλύτερο μέρος της αλκοόλης αποστάζει στη συνέχεια, με το σύνολο των επιθυμητών αρωμάτων. Αυτό το τμήμα καλείται «καρδιά». Τέλος, ακολουθεί η απόσταξη των ανώτερων αλκοολών. Το τελευταίο αυτό τμήμα ονομάζεται «ουρά». Ποιοτική Ζιβανία σημαίνει: Αργή απόσταξη, χαμηλές θερμοκρασίες και σωστός διαχωρισμός του αποστάγματος σε τρία μέρη. Η Ζιβανία πίνεται καλά παγωμένη αλλά ποτέ με παγάκια. Παραδοσιακά παρασκευαζόταν στα σπίτια, αλλά σήμερα πολλές οινοβιομηχανίες την παράγουν. Αξίζει να αναφερθεί η Ζιβανία Kykkos, που χαρακτηρίζει την ιδιαιτερότητα της μοναστηριακής οινοποιίας. Στο μοναστήρι του Κύκκου παρασκευάζεται και η μοναδική «Κόκκινη» Ζιβανία, που παίρνει το χρώμα της από την προσθήκη κανέλλας και άλλων μπαχαρικών. Ήδη από τον 18ο αιώνα προσφερόταν ως ποτό καλωσορίσματος στους επισκέπτες του μοναστηριού. Πρωτοβραβεύθηκε το 1901στην Έκθεση του Ζαππείου, και σήμερα η παραγωγή της προστατεύεται με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Αποτελεί ένα εξαίρετο χωνευτικό. 13

16 14

17 ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΑ ΤΑΒΕΡΝΕΣ / ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΑ FARMA , Κάθικας, Πάφος ΦΟΙΝΙΚΑΣ , , Αγίου Γεωργίου 10, Δρούσεια, Πάφος IMOGENI , Γεωργίου Κλεάνθους 33 Κάθικας, Πάφος KYPARISSOS , Κάθικας, Πάφος 15

18 YIANNIS KATHIKAS , Γεωργίου Κλεάνθους 11 Κάθικας, Πάφος LEMONARI Τηλ.: , Στρουμπί, Πάφος A. ARAOUZOS , , Γεωργίου Κλεάνθους 11 Κάθικας, Πάφος PETRADAKI , Κάτω Βρύση 45, Κάθικας, Πάφος STATHMOS , Ακάμαντος 3 Δρούσεια, Πάφος N.M. HADJIOMORFOS , Μεσόγη, Πάφος Ο ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΤΗΣ ΚΟΥΓΙΟΥΚΑΣ , Γιόλου 16

19 17

20 διαδρομή 22Βουνί Παναγιάς - Αμπελίτης Πάφος, Μεσόγη, Τσάδα, Στρουμπί, Πολέμι, Ψαθί, Κανναβιού, Ασπρογιά, Πάνω Παναγιά, Χρυσορρογιάτισσα, Αγία Μονή, Στατός-Άγ. Φώτιος, Κοιλίνεια, Γαλαταριά, Πενταλιά, Αμαργέτη, Ελεδιό, Αγία Βαρβάρα ή Στατός-Άγ. Φώτιος, Χούλου, Λεμώνα, Κούρδακα, Λετύμβου, Καλλέπεια ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΑ ΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΠΟΤΑΜΙΑ ΑΠΟ ΚΡΑΣΙ Το πιο γνωστό από τα περίφημα ψηφιδωτά της οικίας του Διονύσου στην Πάφο απεικονίζει το Βασιλιά Ικάριο να κρατάει τα ηνία δύο βοδιών που σέρνουν ένα κάρο με φλασκιά κρασιού. Ο Ικάριος ήταν, κατά τη μυθολογία, ο πρώτος οινοποιός, τον οποίο μύησε στην τέχνη της αμπελοκαλλιέργειας ο ίδιος ο Θεός Διόνυσος. Το ψηφιδωτό εικονίζει και τους πρώτους «Οίνον πίοντες», τον έναν όρθιο με ένα κύπελλο κρασί στο χέρι και τον άλλο ξαπλωμένο δίπλα σ ένα φλασκί, αδειανό πλέον Η υπογράμμιση των συνεπειών της υπερβολικής κατανάλωσης οινοπνεύματος γίνεται πολύ νωρίς, αφού ο μύθος διηγείται πως, όταν οι «Πρώτοι οίνον πίοντες» μέθυσαν, σκότωσαν τον Ικάριο νομιζόμενοι ότι προσπάθησε να τους δηλητηριάσει Λογικά, μαζί του θα έπρεπε να πεθάνει και η πρωτοεμφανιζόμενη γνώση του για την παραγωγή οίνου. Δεν μας λέει ο μύθος τι ακολούθησε, ποιος κράτησε κτήμα των ανθρώπων αυτή τη γνώση - που όπως διαπιστώνει κανείς περιοδεύοντας στη διαδρομή «Βουνί Παναγιάς - Αμπελίτης» παραμένει ολοζώντανη. Περνάει από πατέρα σε γιο, από παππού σ εγγονό, σε μια γενεαλογία που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Σε αυτή την παραδοσιακά οινοποιό περιοχή, σήμερα διάσπαρτη με σύγχρονα οινοποιεία, οι μύθοι συναντούν τους θρύλους και οι θρησκείες την ιστορία. Και ο οινόφιλος συναντά ανθρώπους γεμάτους ζωή, που εκτιμούν το καλό κρασί, χαίρονται να το μοιράζονται, και λένε πώς το μόνο που χρειάζεται για να γίνει καλύτερο είναι καλή παρέα και μέτρο Πέρα από τους αμπελώνες, αυτή η περιοχή μοιάζει να ναι αφιερωμένη στο Διόνυσο γενικότερα, που ήταν ο Θεός της ανθοφορίας και της καρποφορίας. Εκτός από τους αναρίθμητους πυκνούς αμπελώνες εδώ σας περιμένουν δρύες, ελιές, καρυδιές, κυπαρίσσια, λεβεντοστεκούμενοι γερόπευκοι και λυγερές λεύκες 18

21 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η διαδρομή κινείται στην ανατολική Πάφο σε μια ορεινή περιοχή με σχετικά ψηλές οροσειρές. Οι απότομες κλίσεις της καλύπτονται από δάση και αμπελώνες. Το περιβάλλον δημιουργεί οικότοπους για μεγάλο αριθμό ειδών χλωρίδας με χαρακτηριστικές τις συστάδες δρυών (Quercus infectoria). Τα πευκοδάση απαντούν κυρίως στα βορειοανατολικά. Στην περιοχή υπάρχουν πολλά είδη θηλαστικών, αμφίβια, ερπετά αλλά και πολλά πουλιά. Κατά μήκος της διαδρομής θα συναντήσουμε επτά επισκέψιμα οινοποιεία. Κλίμα: Η περιοχή φθάνει σε αρκετά μεγάλα υψόμετρα (ψηλότερη κορυφή: 1,144 μ.) και δέχεται έτσι ετήσια βροχόπτωση πέραν του μέσου όρου. Παρουσιάζει ένα σχετικά ήπιο κλίμα. Εδάφη: Καλύπτουν τη στενή κοιλάδα εκατέρωθεν του ποταμού που την διασχίζει. Στην περιοχή συναντώνται κυρίως εδάφη με πηλώδη ως αργιλοπηλώδη μηχανική σύσταση. Αμπελώνες: Τα περισσότερα από τα χωριά της διαδρομής ανήκουν στην περιοχή παραγωγής Οίνων Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΟΕΟΠ) «Βουνί Παναγιάς - Αμπελίτης». Εδώ φύονται 27 διαφορετικές ποικιλίες οιναμπέλου με εντυπωσιακή παρουσία των ποικιλιών Carignan Noir και Cabernet. Εδώ επίσης καλλιεργείται το περισσότερο Μοσχάτο Αλεξανδρείας και Palomino. Λευκές ποικιλίες: Ξυνιστέρι, Palomino, Malvasia L., Malvasia G., Ugni Blanc, Plant X., Sauvignon Blanc, Riesling, Semillon, Chardonnay, Sultana, Malaga, Muscat of Alexandria Ερυθρές ποικιλίες: Μαύρο, Όφθαλμο, Μαραθεύτικο, Λευκάδα, Carignan, Mattaro, Oellade, Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, Alicante B., Black Muscat, Grenache, Shiraz, Merlot Σε αυτή την παραδοσιακά οινοποιό περιοχή, σήμερα διάσπαρτη με σύγχρονα Οινοποιεία, οι μύθοι συναντούν τους θρύλους και οι θρησκείες την ιστορία. 19

22 20

23 Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ Από την πόλη της Πάφου, κατευθυνόμενοι βορειοανατολικά, ανηφορίζουμε την οδική αρτηρία Β7 προς το χωριό Μεσόγη - που το συναντούμε στα πέντε χιλιόμετρα χωρίς καλά-καλά να έχει χάσει το περιβάλλον τον αστικό χαρακτήρα του. Συνεχίζοντας στην ίδια κατεύθυνση θα φθάσουμε σύντομα στο χωριό Τσάδα. Πέντε χιλιόμετρα παρακάτω, η πάροδος δεξιά, Ε703, οδηγεί στο Πολέμι. Αυτό είναι ένα αρκετά μεγάλο χωριό, οκτακοσίων περίπου κατοίκων, με πολυάριθμους αμπελώνες και περιβόλια τριγύρω. Διατηρεί μέχρι σήμερα κάποια παραδοσιακά στοιχεία, με κορυφαίο το αναπαλαιωμένο «Μετόχι του Κύκκου». Τα τελευταία χρόνια περιήλθε στην ιδιοκτησία της κοινότητας και τώρα λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο. Ο χώρος είναι επισκέψιμος καθημερινά και διαθέτει ένα πανέμορφο κήπο. Θα το συναντήσετε αν στρίψετε αριστερά ακριβώς πριν το σχολείο στην έξοδο του χωριού, και έπειτα δεξιά, ακολουθώντας τις πινακίδες. Στο κέντρο του χωριού ο επισκέπτης βρίσκει επίσης καφενεία και εμπορικά καταστήματα. Ο δρόμος (Ε703), βγαίνοντας από το χωριό, οδηγεί με βορειοανατολική κατεύθυνση μετά από δύο χιλιόμετρα στο Ψαθί. Το χωριό βρίσκεται σε ένα πολύ όμορφο ύψωμα, πνιγμένο στο πράσινο, και δεσπόζει της αμπελοπαραγωγικής κοιλάδας του ποταμού της Πόλης (Χρυσοχούς). Ένα χιλιόμετρο πιο κάτω, σε παρόμοια τοποθεσία όπως ο προηγούμενος οικισμός, βρίσκεται ο Άγιος Δημητριανός, ένα πιο μικρό, αλλά εξίσου πράσινο χωριό. Μεταξύ των δύο οικισμών ξεκινά το μονοπάτι μελέτης της φύσης «Αρνιές». Τρία χιλιόμετρα πιο πέρα, στο βάθος της κοιλάδας του ποταμού της Έζουσας, βρίσκεται το χωριό Κανναβιού, με πανοραμική θέα στα αριστερά. Στην είσοδο της Κανναβιού, πάνω στο ποτάμι, μπορείτε να δείτε μία δρυ μισού αιώνα, ενώ απέναντι θα βρείτε το οινοποιείο «ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ ΕΖΟΥΣΑ». Δοκιμάζοντας από τις δεξαμενές και τα βαρέλια Ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα πράγματα που μπορεί να κάνει κανείς όταν επισκέπτεται ένα οινοποιείο είναι να δοκιμάσει κρασιά από τις δεξαμενές ζύμωσης και τα δρύινα βαρέλια, αντί από τη φιάλη μόνο. Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι όταν κάποιος δοκιμάζει από τα βαρέλια και τις δεξαμενές, δεν δοκιμάζει συνήθως το τελικό χαρμάνι αλλά ατόφιες ποικιλίες, έτσι του δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσει τoν χυμό των σταφυλιών στην αυθεντική τους μορφή. Φυσικά, το τι θα δοκιμάσετε σε τέτοια περίπτωση εξαρτάται και από την εποχή του χρόνου. Κατά τη διάρκεια του τρύγου, αν βρείτε οινοποιείο να σας δεχτεί, θα δοκιμάσετε τον σταφυλοχυμό που ρέει κατευθείαν από το πιεστήριο - για τα λευκά κρασιά - ή τον σταφυλοπολτό από τη δεξαμενή με τα κόκκινα. Θα φαίνεται ίσως λίγο απωθητικός αλλά θα είναι γλυκύτατος! Μη διστάσετε ακόμη να δοκιμάσετε κρασιά που βρίσκονται στη διαδικασία της ζύμωσης. Θα είναι λίγο ή πολύ αφρώδη, λόγω του διοξειδίου του άνθρακα που εκλύεται κατά την αλκοολική ζύμωση, αλλά οι γεύσεις και τα αρώματα των φρούτων είναι πολύ έντονα. Λίγες εβδομάδες μετά το τέλος του τρύγου θα σας δοθεί η δυνατότητα να δοκιμάσετε κάθε ποικιλία οιναμπέλου ξεχωριστά, έτσι όπως «κάθεται» ατόφια μέσα στην ανοξείδωτη δεξαμενή. Αυτό αποτελεί μια θαυμάσια ευκαιρία να μάθετε τα τυπικά αρώματα και τις γεύσεις κάθε σταφυλιού ξεχωριστά. Τα κρασιά από τα διαφορετικά αυτά σταφύλια αναμιγνύονται μεταξύ τους για να δώσουν το χαρμάνι του τελικού κρασιού συνήθως κατά την περίοδο της άνοιξης, συνεπώς, μόνο τότε θα μπορέσετε να δοκιμάσετε το τελικό προϊόν. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι και η δοκιμή κρασιών από τα βαρέλια, καθώς μέσω αυτής θα αρχίσετε να εξοικειώνεστε με τα διάφορα είδη δρυός, όπως η γαλλική, η αμερικάνικη και άλλες, από τις οποίες είναι κατασκευασμένα τα πολύτιμα αυτά οινοποιητικά εργαλεία, που μεταμορφώνουν πραγματικά ένα κρασί. 21

24 Πρόκειται για ένα σύγχρονο οινοποιείο, μόλις του 2003, που παράγει προσεγμένα κρασιά από οικογενειακούς αμπελώνες και επιλεγμένη παραγωγή της περιοχής. Στο οινοποιείο μπορείτε να δοκιμάσετε κρασιά από γηγενείς ποικιλίες σε ένα ευχάριστο περιβάλλον μιας μικρής και κομψής αίθουσας με γραφικό εξώστη. Προτείνεται το «Ayios Chrysostomos», ένα λευκό ξηρό από την τοπική ποικιλία Ξυνιστέρι, ελαφρύ στο στόμα και με επίγευση λεμονιού. Ούτε το χωριό που φιλοξενεί το οινοποιείο θα σας απογοητεύσει. Η Κανναβιού είναι ένας σχετικά μεγάλος οικισμός για την περιοχή, με διακοσίους πενήντα κατοίκους και πολλά παραδοσιακά κτίρια. Στο χωριό υπάρχει εκδρομικός χώρος με πλατάνια δίπλα στο ποτάμι, λίγο μετά το οινοποιείο στα δεξιά, ενώ στο δρόμο πιο πέρα θα βρείτε και τη μοναδική ταβέρνα του χωριού. Από την Κανναβιού ξεκινάει και το μονοπάτι μελέτης της φύσης «Παλλούρες». Στην περιοχή φύονται αναρίθμητα είδη, ήμερα και άγρια, όπως αμπέλια, αμυγδαλιές, πορτοκαλιές, ελιές, καρυδιές, περνιές, ευκάλυπτοι, δρύες, αροδάφνες κ.ά. Φεύγοντας από το χωριό με βορεινή κατεύθυνση, και ενώ στο βάθος διακρίνεται το φράγμα της Κανναβιού, κάνουμε μια μικρή παράκαμψη τεσσάρων χιλιομέτρων στα αριστερά για να πάμε στα γραφικά χωριά Κρίτου Μαρόττου και Φύτη. Είναι και τα δύο μικροί, παραδοσιακοί οικισμοί, ο μεν πρώτος αραιοxτισμένος σε πλάτωμα με καταπράσινους κήπους, η δε Φύτη πυκνοxτισμένη περιμετρικά της εκκλησίας στην κορυφή ενός λόφου. Τα σπίτια και στα δύο χωριά είναι παραδοσιακά, στηλιτευμένα από πέτρα της περιοχής. Διαθέτουν καμάρες μονές ή διπλές, και οι σκεπές στα παλαιότερα είναι χτισμένες με την πατροπαράδοτη τεχνική με «βολίτζια» και χώμα. Η Φύτη σε καλεί για περίπατο, προσφέροντας μαγευτική θέα των χωριών Κρίτου Μαρόττου, Κανναβιού και Αγ. Δημητριανού στα ανατολικά. Στην πλατεία θα βρείτε την ταβέρνα του χωριού που λειτουργεί και ως καφενείο - χώρος σύναξης των κατοίκων. Το κτίριο αυτό υπήρξε το πρώτο σχολείο του χωριού και είναι ηλικίας 170 χρόνων. Λίγα μέτρα παραδίπλα βρίσκεται και ένα ενδιαφέρον μουσείο Λαϊκής και Υφαντικής Τέχνης. Επιστρέφοντας στην έξοδο της Κανναβιού, με αριστερή κατεύθυνση, ο δρόμος οδηγεί μετά από έξι χιλιόμετρα στην Ασπρογιά, ένα μικρό αμπελουργικό χωριό στα όρια του πυκνού δάσους της Πάφου. Από εδώ, ο δρόμος μας 22

25 οδηγεί στον πιο σημαντικό προορισμό αυτής της διαδρομής, την Πάνω Παναγιά. Η σύντομη απόσταση θυμίζει ένα χερσαίο μαίανδρο, καθώς ανηφορίζει σε απότομες πλαγιές για να συναντήσει έξω από το χωριό Πάνω Παναγιά, σε υψόμετρο 850 μέτρων πλέον, το οινοποιείο «VOUNI PANAYIA WINERY». Αυτό είναι ένα αρκετά μεγάλο οινοποιείο, με συνολική ετήσια παραγωγή μισού εκατομμυρίου φιαλών. Η αληθινά πανοραμική θέα από τους εξώστες του, τις καθαρές μέρες, καλύπτει την επαρχία Πάφου στο σύνολό της! Φθάνει από τον κόλπο Χρυσοχούς βορειοδυτικά και τον Ακάμα (κορυφή Λαόνα) στα δυτικά, μέχρι τη θάλασσα του αεροδρομίου Πάφου στα νότια. Νοτιοανατολικά ξεχωρίζει η Μονή Χρυσορρογιάτισσας, με φόντο το περίφημο Βουνί, τη ράχη που φιλοξενεί πολυάριθμους αμπελώνες σε υψόμετρο πέραν των χιλίων μέτρων σε κάποια σημεία. Το οινοποιείο «VOUNI PANAYIA» στεγάζεται σε νεόχτιστα κτίρια, που φιλοξενούν ακόμη και εστιατόριο. Η ξενάγηση στη μεγάλη και κομψή κάβα στο υπόγειο, αλλά και στις υπόλοιπες εγκαταστάσεις, γίνεται στα αγγλικά και τα ελληνικά. Το οινοποιείο προσφέρει και παρουσιάσεις πολυμέσων σε σχέση με την αμπελουργία και την οινοποιΐα, καθώς και δοκιμή ζιβανίας. Η γευστολόγηση συνοδεύεται από πιάτο τυριών και ο οινόφιλος έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει κρασιά από οικογενειακούς αμπελώνες και από ντόπια, επιλεγμένα σταφύλια, όπως το λευκό κρασί Alina, από την ποικιλία Ξυνιστέρι, αλλά και το κόκκινο Plakota, με πολύ ελαφρύ και απαλό στόμα, που είναι ιδεώδες για τους καλοκαιρινούς μήνες, καθώς τα χαρακτηριστικά του επιτρέπουν χαμηλότερες θερμοκρασίες σερβιρίσματος απ ό,τι τα πλείστα ερυθρά κρασιά. Το χωριό Πάνω Παναγιά βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη του ενός χιλιομέτρου. Πρόκειται για ένα όμορφο και μεγάλο χωριό, με παραδοσιακά πετρόχτιστα σπίτια χτισμένα σε απότομες πλαγιές. Είναι το κέντρο της περιοχής Βουνί Παναγιάς-Αμπελίτης και προσφέρει αρκετές επιλογές αγροτουρισμού. Οι αμπελώνες της περιοχής περιλαμβάνουν πάνω από είκοσι πέντε ποικιλίες σταφυλιών. Δύο χιλιόμετρα έξω από το χωριό, συναντούμε στα δεξιά μας τη Μονή Χρυσορρογιάτισσας, η ύπαρξη της οποίας χρονολογείται από το 1152 μ.χ. Πρόκειται για ένα επισκέψιμο - σε λογικές ώρες - μοναστήρι, αναπαλαιωμένο, έπειτα από πυρκαγιά που κατέστρεψε μεγάλο μέρος του το Από την πυρά σώθηκε ευτυχώς η εκκλησία, που χρονολογείται από 1770 μ.χ. Στο υπόγειο της Μονής μπορείτε να δείτε το παλιό οινοποιείο, την ενσωματωμένη στο κτίριο στέρνα του πατήματος, πιθάρια και βαρέλια. Το οινοποιείο της Μονής, με το όνομα «ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ ΧΡΥΣΟΡΡΟΓΙΑΤΙΣΣΑΣ», βρίσκεται εκατό μέτρα πιο κάτω μέσα στα περιβόλια και τους αμπελώνες, και δεν είναι πάντα επισκέψιμο. Τα κρασιά της Μονής όμως μπορείτε να τα προμηθευτείτε από το μαγαζάκι που υπάρχει εκεί. Η Μονή παράγει το κόκκινο ξηρό «Ayios Elias» από τα ντόπια κρασοστάφυλα Μαύρο, Όφθαλμο και Μαραθεύτικο και το λευκό ξηρό «Ayios Andronikos» από Ξυνιστέρι της περιοχής. Ένα χιλιόμετρο πιο κάτω συναντούμε το δρόμο για το χωριό Στατός-Άγιος Φώτιος. Ένα ιδιαίτερα επισκέψιμο οινοποιείο, το «KOLIOS WINERY», βρίσκεται σε μικρή απόσταση στα δεξιά του δρόμου. Πρόκειται για μία σύγχρονη μονάδα, με πανοραμική θέα ολόκληρης της κοιλάδας Έζουσας, στο όριο ακριβώς των αμπελώνων που φιλοξενεί η ράχη Βουνί, σε υψόμετρο χιλίων περίπου μέτρων. 23

26 24

27 Το οινοποιείο περιλαμβάνει ένα μικρό αλλά κομψό εστιατόριο, που δουλεύει μόνο με κρατήσεις (κλειστό τα Σάββατα). Στην υπόγεια κάβα υπάρχει και μια πηγή, που ανακαλύφθηκε κατά τη δόμηση του κτιρίου, διαμορφωμένη τώρα σε μια όμορφη βρύση. Η ξενάγηση γίνεται στα ελληνικά και τα αγγλικά. Η γευστολόγηση, συνοδευόμενη από πιάτο τυριών, είναι καλύτερα να προσυνεννοηθεί για ομάδες. Από το οινοποιείο μπορείτε να αγοράσετε κρασιά όπως το ερυθρό ξηρό «Ayios Fotios», που οινοποιείται από γηγενείς ποικιλίες οιναμπέλου (Μαύρο, Μαραθεύτικο, Όφθαλμο), κι ένα αρωματικό και ενδιαφέρον Ξυνιστέρι, το λευκό «Persefoni Dry». Όσοι αγαπάνε τα ροζέ μπορούν να δοκιμάσουν επίσης το αξιόλογο Cornetto. Λίγο πιο κάτω συναντούμε το σταυροδρόμι που οδηγεί στα δεξιά στο χωριό Χούλου. Στα αριστερά μπαίνουμε στο χωριό Στατός-Άγιος Φώτιος, που είναι το πιο ψηλό της επαρχίας Πάφου. Ο οικισμός αυτός οικοδομήθηκε στις αρχές του 1970 για να φιλοξενήσει τους κατοίκους δύο χωριών, του Στατού και του Αγίου Φωτίου, το έδαφος των οποίων είχε υποστεί καθίζηση. Το χωριό είναι αραιοκτισμένο σε ένα πλάτωμα, και όμορφοι κήποι κοσμούν τα σπίτια στα ομοιόμορφα οικοδομικά τετράγωνα που συνορεύουν με το δάσος. Στο κοινοτικό κέντρο λειτουργεί καφενείο και ταβέρνα. Από τον Στατό-Άγιο Φώτιο μπορούμε να επιλέξουμε να συνεχίσουμε μεταξύ δύο δρομολογίων. Είτε κατευθυνόμενοι νότια προς Πενταλιά, είτε δυτικά προς Χούλου. Σε περίπτωση που η επιλογή είναι η νότια κατεύθυνση, ένα περίπου χιλιόμετρο έξω από τον Στατό-Άγιο Φώτιο θα συναντήσουμε πάροδο αριστερά, με στροφή 180 μοιρών, προς Κοιλίνεια και Γαλαταριά. Ο δρόμος κατηφορίζει για λίγο ενώ το μάτι αφήνεται να πλανηθεί σε μια ορεινή έκταση που οργιάζει στο πράσινο και μοιάζει να αποτείει φόρο τιμής στο Διόνυσο Στο βάθος, ανατολικά, διακρίνεται η εύφορη κοιλάδα του Ξερού ποταμού. Ο δρόμος περνά μέσα από πυκνά αμπέλια, αμέτρητες αμυγδαλιές και πλήθος από δρύες και κυπαρίσσια, καταλήγοντας στον πανέμορφο οικισμό της Κοιλίνειας. Στο κέντρο του γραφικού αυτού χωριού θα βρούμε το οινοποιείο «SHOUFAS». Είναι ένα μικρό, οικογενειακό οινοποιείο, χτισμένο σαν επέκταση σε παραδοσιακά σπίτια. Καινούργιο σαν επιχείρηση, έχει κληροδοτημένη παλιά αμπελουργική γνώση. Ο παππούς Κώστας Φιλίππου είναι αμπελουργός με πείρα πολλών δεκαετιών. Εδώ θα δοκιμάσετε κρασιά από παραδοσιακά σταφύλια της περιοχής, όπως το κόκκινο ξηρό «Maratheftiko» και το λευκό ξηρό «Xinisteri», από τις ομώνυμες ποικιλίες. Το οινοποιείο είναι επισκέψιμο καθημερινά (για μεγάλες ομάδες είναι προτιμότερη η προσυνεννόηση) και προσφέρει μια σαγηνευτική θέα. Πώς δοκιμάζουμε το κρασί; Tο κρασί δεν είναι ούτε μπύρα ούτε αναψυκτικό. Kρύβει μέσα του τους κόπους και τις αγωνίες μιας ολάκερης σοδειάς. Kάθε κρασί έχει τον δικό του χαρακτήρα, την ξεχωριστή του υφή, αρώματα και γεύσεις που ανταποκρίνονται στον τύπο του. Γι αυτό, ποτέ δεν το καταπίνουμε αμέσως. Το περιεργαζόμαστε, το μυριζόμαστε, το αφήνουμε να σεργιανίσει στο στόμα για μερικά δευτερόλεπτα, προτού το πιούμε ή το φτύσουμε. 25

28 Συνεχίζοντας την κατάβαση ο δρόμος οδηγεί στη Γαλαταριά. Η απόσταση που χωρίζει τα δύο χωριά είναι πολύ μικρή. Έτσι κι αλλιώς, τόσο συχνά που εναλλάσσονται τα σπίτια και οι αμπελώνες, ακόμα και μέσα στα όρια των οικισμών, τα χωριά μοιάζουν ενιαίο σύνολο. Διαβάστε την ετικέτα H ετικέτα είναι η ταυτότητα του κρασιού. Mια προσεκτική ανάγνωση της εμπρόσθιας και, σε όσα κρασιά διαθέτουν, της οπίσθιας ετικέτας, είναι ικανή να μας πληροφορήσει για πολλά σημαντικά στοιχεία που το αφορούν, όπως η χρονιά συγκομιδής, η χώρα και η περιοχή προέλευσης, η ποικιλία ή οι ποικιλίες από τις οποίες οινοποιήθηκε, το όνομα του παραγωγού, ο αλκοολικός βαθμός και αρκετά άλλα, μικρότερης σημασίας θέματα. Αν επιστρέψουμε στο σημείο που κάναμε 180 μοίρες στροφή, βρίσκουμε στα αριστερά μας το δρόμο που οδηγεί στην Πενταλιά, χωριό που συναντούμε τέσσερα περίπου χιλιόμετρα αργότερα. Ο οικισμός είναι χτισμένος σε μια όμορφη και απότομη πλαγιά, με πολλά παραδοσιακά, λιθόκτιστα σπίτια με θέα προς την κοιλάδα του Ξερού η οποία ξεδιπλώνεται χαμηλότερα. Ο δρόμος συνεχίζει και έξω από το χωριό συναντάει την οδό από Στατό- Άγιο Φώτιο, όπου λοξοδρομήσαμε προς την Κοιλίνεια. Ακολουθώντας το δρόμο οδηγούμαστε στην Αμαργέτη, τέσσερα περίπου χιλιόμετρα αργότερα. Αυτό είναι ένα πανέμορφο χωριό, χτισμένο στα δεξιά του δρόμου σε μια καταπράσινη πλαγιά. Μερικά από τα παραδοσιακά πετρόκτιστα είναι αναπαλαιωμένα. Στον οικισμό λειτουργούν καφενεία, ταβέρνες, και ένα ξενώνας-ταβέρνα στον κύριο δρόμο. Εδώ θα βρούμε και το οινοποιείο «KALAMOS WINERY», πολύ κοντά στην εκκλησία, στο κέντρο του χωριού. 26

29 Μπορείτε να γευθείτε κρασιά από ντόπιες και ξένες ποικιλίες, καλλιεργημένες σε οικογενειακούς αμπελώνες σε συνδυασμό με επιλεγμένη παραγωγή. Γευθείτε το κόκκινο «Ayia Sotira», σε ξηρό και ημίξηρο, από σταφύλια της ποικιλίας Mataro, και το «Livades» σε ξηρό και ημίξηρο από Ξυνιστέρι, καθώς και την παλαιωμένη σε δρύινα βαρέλια Ζιβανία του κύριου Νίκου Ιγνατίου, ιδιοκτήτη του οινοποιείου. Η δοκιμή, που συνοδεύεται από πιάτο τυριών και ξηρούς καρπούς, χρεώνεται για οργανωμένες ομάδες επισκεπτών. Η ξενάγηση γίνεται στα ελληνικά και τα αγγλικά. Συνεχίζοντας την κατάβαση συναντούμε το Ελεδιό, ένα μικρό χωριό κοντά στην Αμαργέτη. Το Ελεδιό είναι σχεδόν ενωμένο με τον νοτιότερο οικισμό Αξύλου και από εδώ η απόσταση από την Αγία Βαρβάρα, πολύ κοντά στον αυτοκινητόδρομο και τη θάλασσα, είναι δέκα περίπου χιλιόμετρα. Φθάνοντας σ αυτή την περιοχή, στο στόμιο της κοιλάδας Έζουσας, η φύση μοιάζει με παραδείσιους κήπους: η εύφορη γη είναι κατάμεστη από περιβόλια, με πανύψηλα κυπαρίσσια περιμετρικά και εποχιακές καλλιέργειες να κεντούν το τοπίο. Αν από τον Στατό-Άγιο Φώτιο επιλέξατε να κατευθυνθείτε δυτικά προς Χούλου, τότε θα διανύσετε πέντε χιλιόμετρα απίστευτης φυσικής ομορφιάς, μοναδικής ίσως στην Κύπρο. Ο δρόμος κατηφορίζει μέσα από αμπελώνες, στάνες, βοσκοτόπια και απότομες πλαγιές, με σημάδια από εγκαταλελειμμένες αρχαίες καλλιέργειες που έχουν μια δική τους ρομαντική ομορφιά. Οι παμπάλαιες, κτιστές δόμες φιλοξενούν άγρια, χαμηλή βλάστηση και αραιά δέντρα του δάσους, θυμίζουν γιγάντια σκαλοπάτια προς το άπειρο, του χώρου και του χρόνου. Δίπλα, πια, στην κοίτη του ποταμού, το θέαμα είναι ιδιαίτερα γοητευτικό, με την παραποτάμια βλάστηση να οργιάζει, να σέρνει έναν εκστατικό χορό, έναν ύμνο στο Διόνυσο. Πρώτη και καλύτερη οδηγεί η αροδάφνη, που την ακολουθούν καλαμιές, κισσοί και πλατάνια, και έρχονται για να μπουν στο χορό περνιές, τρεμιθιές, στερατζιές και κωνοφόρα από τις πλαγιές τριγύρω μέχρι τελικά να εμφανιστούν τα πρώτα λιθόκτιστα σπίτια του χωριού στο βάθος της ευθείας του δρόμου. Και φθάνουμε στη Χούλου, ένα γραφικό χωριό με πολλά λιθόκτιστα, παραδοσιακά σπίτια. Τα πολλά ανώγεια μαρτυρούν ότι 27

30 υπήρξε ένα πλούσιο και ακμαίο χωριό, μια παλιά κωμόπολη. Στο κέντρο του οικισμού, δίπλα στην εκκλησία και στο αντικρινό τζαμί, θα βρείτε καφενεία, ταβέρνες και παππούδες έτοιμους να διηγηθούν τους θρύλους και τις ιστορίες της περιοχής. Ο επισκέπτης θα νιώσει μια μεσαιωνική αύρα, περιδιαβάζοντας τα δρομάκια και τους αγρούς όπου εκτυλίχθηκε το δράμα της Αροδαφνούσας, της κόρης που έκλεψε την καρδιά του Ρήγα, προκαλώντας την μήνιν της Ρήγαινας, που ζούσε σε ένα πύργο που σήμερα δεν σώζεται. Ιστορίες που σε ταξιδεύουν στα χρόνια των Φράγκων, όταν η περιοχή υπήρξε το φέουδο κάποιου ιππότη ονόματι Χούλιο, εξού και το όνομα Χούλου, ενώ μια περίεργη σύνδεση νοείται μεταξύ του ονόματος του διπλανού χωριού, της Λεμώνας και μιας συνώνυμης πόλης στη χώρα των Βάσκων, την Ισπανία. Τη Λεμώνα τη συναντούμε αν στρίψουμε αριστερά έξω από τη Χούλου. Τα δύο χωριά είναι ουσιαστικά ενωμένα. Η Λεμώνα ένα μικρός οικισμός, με ακέραιο παραδοσιακό χαρακτήρα. Διαθέτει πολλά λιθόκτιστα σπίτια, κάποια αναπαλαιωμένα, κάποια διατηρημένα σε καλή κατάσταση -και κάποια ερειπωμένα. Ο δρόμος που οδηγεί στο οινοποιείο «TSANGARIDES WINERY», αμέσως μετά την εκκλησία του χωριού, διασχίζει μια καταπράσινη έκταση, κατά μήκος της ανατολικής όχθης του ποταμού της Έζουσας, με αναρίθμητα αμπέλια, ελιές και δρύες. Το οινοποιείο αυτό στεγάζεται σε ένα σύγχρονο κτίριο παραδοσιακού χαρακτήρα και στον κομψό χώρο του μπορείτε να δοκιμάσετε - και να αγοράσετε - κρασιά από αμπελώνες της περιοχής. Ο νεαρός ιδιοκτήτης, Άγγελος Τσαγγαρίδης, κληρονόμος της αμπελουργικής τέχνης του παππού του, είναι περήφανος για τα κρασιά του. Ξεχωρίζουν τα κόκκινα ξηρά «Mataro» και «Cabernet Sauvignon», από τις ομώνυμες ξενικές ποικιλίες. Η γευστολόγηση χρεώνεται για οργανωμένες ομάδες επισκεπτών, για τις οποίες συνίσταται προσυνεννόηση. 28

31 Από τη Λεμώνα επιστρέφουμε στο δρόμο που μας οδήγησε εκεί και κατευθυνόμαστε αριστερά προς το χωριό Λετύμβου, που απέχει τέσσερα περίπου χιλιόμετρα. Στο μέσο της διαδρομής, λίγο πριν διασταυρώσουμε το ποτάμι, συναντούμε το πολύ μικρό και σχεδόν εγκαταλελειμμένο χωριό Κούρδακα. Η περιοχή είναι κατάφυτη με αμπέλια. Στα κτίρια του οικισμού διακρίνονται ξεκάθαρα τα ενσωματωμένα κομμάτια από παλαιότερα χτίσματα. Τη Λετύμβου συναντούμε δύο χιλιόμετρα παρακάτω, στη δυτική όχθη του ποταμού. Η τοποθεσία είναι προνομιακή - και πυκνοφυτεμένη με αμπέλια. Στην είσοδο του αραιοχτισμένου χωριού ο επισκέπτης μπορεί να δροσιστεί σε πετρόχτιστη βρύση στην πλατεία με τις καρυδιές, ενώ τα περισσότερα σπίτια διαθέτουν όμορφους κήπους και παραδοσιακές κληματαριές. Στη Λετύμβου γίνεται φεστιβάλ ρεσιού τον Ιούλιο. Ο δρόμος μετά το χωριό ανηφορίζει στη δυτική πλαγιά, προσφέροντας μια εντυπωσιακή θέα της αμπελόφυτης κοιλάδας. Στα δύο χιλιόμετρα παρακάτω συναντάει το χωριό Καλλέπεια, σε μία αριστερή παρέκκλιση. Το χωριό έχει αναπαλαιωμένο τον κεντρικό οικισμό του και την πλατεία της εκκλησίας, όπου λειτουργεί μια παραδοσιακή ταβέρνα. Οι αμπελώνες τριγύρω σημαδεύονται από πολλά εξοχικά, σημάδι ότι το χωριό αποτελεί ένα προσιτό προορισμό για τους κατοίκους της Πάφου. Από εδώ, η Τσάδα, την οποία περάσαμε το πρωί στα πρώτα βήματα της εξερεύνησής μας είναι κοντά, και ο κατηφορικός δρόμος σύντομα θα μας φέρει πίσω στο σημείο εκκίνησης στην πόλη. Όποιο δρόμο κι αν επιλέξετε για το δεύτερο κομμάτι της διαδρομής, η συνολική απόσταση δεν ξεπερνά τα εκατό χιλιόμετρα. Διαθέτει πάμπολλα σημεία που προσφέρονται για στάση, κάτι που επιτρέπει τη συνετή δοκιμή κρασιών. Έτσι το ταξίδι γίνεται ένα θαυμαστό προσκύνημα σε μια περιοχή από την οποία ο Διόνυσος σίγουρα δεν έφυγε ποτέ. Παρατηρήστε το χρώμα Bάλτε το κρασί σ ένα σχετικά μεγάλο κολωνάτο ποτήρι, προσέχοντας να μην υπερβείτε το ένα τρίτο της χωρητικότητάς του. Kρατήστε το ποτήρι μπροστά από ένα λευκό φόντο, για να μπορέσετε να εξετάσετε με καθαρότητα το χρώμα του κρασιού. Eίναι βαθύχρωμο ή αραιόχρωμο; Eίναι παχύρρευστο ή νερουλό; Eίναι διαυγές ή θολό; Eίναι νέο ή παλιό; Όσο πιο πολύ εμβαθύνετε στον κόσμο του κρασιού τόσο πιο πολλά συμπεράσματα θα βγάζετε από την εξέταση του χρώματος. Θα μάθετε πως τα πιο βαθύχρωμα κρασιά είναι συνήθως και πιο πλούσια σε αρώματα και γεύσεις, όπως, επίσης, θα μάθετε πως τα κρασιά που κυλούν στα τοιχώματα του ποτηριού, δείχνοντας παχύρρευστα, είναι συνήθως πιο πληθωρικά και γεμάτα σε σχέση με όσα φαίνονται πιο νερουλά. Tέλος, θα συνειδητοποιήσετε πως το ανοιχτοκίτρινο ή πρασινοκίτρινο χρώμα, που διαθέτουν τα περισσότερα λευκά κρασιά όταν είναι νέα, μετατρέπεται με την πάροδο του χρόνου σε βαθύτερο κίτρινο μέχρι έντονο χρυσό, ενώ το πορφυρό χρώμα, που «κουβαλούν» στη φάση της νιότης τους τα κόκκινα κρασιά, μεταβάλλεται σε κοκκινοκεραμιδί όσο αυτά ωριμάζουν. 29

32 30

33 ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΑ 31

34 ΤΑΒΕΡΝΕΣ / ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΑ ΜITAS Τηλ.: , Χούλου, Πάφος PHITI VILLAGE Τηλ.: , Φύτη, Πάφος ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ , Χρυσορρογιατίσσης 31, Αμαργέτη, Πάφος APOLLON Τηλ.: , Αμαργέτη, Πάφος ΤΟ ΚΟΝΑΤΖΙ ΤΗΣ ΚΑΛΛΕΠΕΙΑΣ , Αρχιεπισκόπου Κυπριανού, Καλλέπεια, Πάφος 32

35 33

36 διαδρομή 3 ΜΕ ΟΔΗΓΟ ΤΗΝ ΚΟΙΤΗ ΕΝΟΣ ΠΟΤΑΜΟΥ 3Κοιλάδα Διαρίζου Πάφος, Αχέλεια, Κούκλια, Νικόκλεια, Χολέτρια, Σταυροκόννου Κελοκέδαρα, Σαλαμιού, Μέσανα, Αρμίνου, Φιλούσα, Πραιτώρι Άγιος Νικόλαος, Κέδαρες, Άγιος Γεώργιος, Μαμώνια, Φασούλα Η ευρύτερη περιοχή, ανατολικά της πόλης της Πάφου, περιλαμβάνει τρεις εύφορες κοιλάδες: του ποταμού της Έζουσας, του ποταμού Ξερού και του ποταμού Διαρίζου. Στη διαδρομή αυτή ανηφορίζουμε προς την οροσειρά του Τροόδους παρακολουθώντας το στριφογύρισμα της κοίτης του Διαρίζου -και κατά περίπτωση διασταυρώνοντάς τον. Θα διαγράψουμε μια επιμήκη έλλειψη στο χάρτη, περνώντας από 14 ημιορεινά χωριά και θα έχουμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε δύο μικρά, αλλά αξιόλογα τοπικά οινοποιεία. συλλογικής μνήμης. Κάτι εδώ κάνει τη διαδρομή γοητευτική. Σε κάθε χιλιόμετρο, τα στοιχεία του κύκλου της γονιμότητας αναδεικνύονται με εικόνες, αρώματα και ήχους. Σε κάθε μικρή εξερεύνηση του περιβάλλοντος χώρου, ευρήματα-μνημεία μαρτυρούν τη λατρεία της. Και η Αφροδίτη κληροδοτεί τον τόπο της στην Παναγία, μητέρα των σημερινών πιστών. Kαι κάτι περισσότερο: θα ανακαλύψουμε τους τόπους όπου η γυναίκα-θεά λατρεύτηκε και λατρεύεται με θέρμη μέχρι σήμερα Η Πάφια Αφροδίτη στους αρχαίους χρόνους, που μέσα από τους αιώνες έδωσε τη θέση της στη γλυκύτατη Παναγία. Aκόμη, θα έχουμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε τα σπάνια πετρώματα της ζώνης των Μαμωνιών. Σε τούτες τις εύφορες κοιλάδες ο άνθρωπος κατοίκησε από τα προϊστορικά χρόνια. Αν και οι πρωταρχικές ονομασίες δεν σώζονται, κάτι στα τοπία εξακολουθεί να παραπέμπει στα χρόνια εκείνα, της πρώιμης 34