ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ

Transcript

1 ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 22 ΜΑΪOY ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ΚΕΙΜΕΝΟ Διονύσιος Σολωμός Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ 3 [20.] Ἀκόμη ἐβάστουνε ἡ βροντή... Κι ἡ θάλασσα, πού σκίρτησε 1 σάν τό χοχλό 2 πού βράζει, Ἡσύχασε καί ἔγινε ὅλο ἡσυχία καί πάστρα, 3 Σάν περιβόλι εὐώδησε κι ἐδέχτηκε ὅλα τ ἄστρα 5 Κάτι κρυφό μυστήριο ἐστένεψε τή φύση 4 Κάθε ὀμορφιά νά στολιστεῖ καί τό θυμό ν ἀφήσει. Δέν εἶν πνοή στόν οὐρανό, στή θάλασσα, φυσώντας Οὔτε ὅσο κάνει στόν ἀνθό ἡ μέλισσα περνώντας, Ὅμως κοντά στήν κορασιά, πού μ ἔσφιξε κι ἐχάρη, 10 Ἐσειότουν τ ὁλοστρόγγυλο καί λαγαρό 5 φεγγάρι Καί ξετυλίζει ὀγλήγορα κάτι πού ἐκεῖθε βγαίνει, Κι ὀμπρός μου ἰδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη. Ἔτρεμε τό δροσάτο φῶς στή θεϊκιά θωριά της, Στά μάτια της τά ὁλόμαυρα καί στά χρυσά μαλλιά της. 4 [21.] Ἐκοίταξε τ ἀστέρια, κι ἐκεῖνα ἀναγαλλιάσαν, Καί τήν ἀχτινοβόλησαν καί δέν τήν ἐσκεπάσαν Κι ἀπό τό πέλαο, πού πατεῖ χωρίς νά τό σουφρώνει, 6 Κυπαρισσένιο ἀνάερα τ ἀνάστημα σηκώνει, 1 σκίρτησε: αόριστος σε θέση παρατατικού («σκιρτούσε»: αναταρασσόταν). 2 χοχλό: κοχλασμό, βράσιμο. 3 πάστρα: καθαρότητα, διαύγεια. 4 εστένεψε τη φύση: επιβλήθηκε (στην πλάση), την ανάγκασε 5 λαγαρό: διαυγές, καθαρό, φωτεινό. 6 χωρίς να το σουφρώνει: χωρίς καν να ρυτιδώνει, χωρίς και κατά το ελάχιστο να υποχωρεί η επιφάνεια του νερού στο βήμα της, χωρίς να βυθίζεται. ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

2 ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ 5 Κι ἀνεῖ τς ἀγκάλες μ ἔρωτα καί μέ ταπεινοσύνη, Κι ἔδειξε πάσαν ὀμορφιά καί πάσαν καλοσύνη. Τότε ἀπό φῶς μεσημερνό ἡ νύχτα πλημμυρίζει, Κι ἡ χτίσις ἔγινε ναός πού ὁλοῦθε λαμπυρίζει. Τέλος σ ἐμέ πού βρίσκομουν ὀμπρός της μές στά ρεῖθρα 7, 10 Καταπώς στέκει στό Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα 8, Ὄχι στήν κόρη, ἀλλά σ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει Τήν κοίταζα ὁ βαριόμοιρος, μ ἐκοίταζε κι ἐκείνη. Ἔλεγα 9 πώς τήν εἶχα ἰδεῖ πολύν καιρόν ὀπίσω, Κάν 10 σέ ναό ζωγραφιστή μέ θαυμασμό περίσσο, 15 Κάνε τήν εἶχε ἐρωτικά ποιήσει ὁ λογισμός μου, Κάν τ ὄνειρο, ὅταν μ ἔθρεφε τό γάλα τῆς μητρός μου Ἤτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι ἀστοχισμένη, Πού ὀμπρός μου τώρα μ ὅλη της τή δύναμη προβαίνει Σάν τό νερό πού τό θωρεῖ τό μάτι ν αναβρύζει 20 Ξάφνου ὀχ 11 τά βάθη τοῦ βουνοῦ, κι ὁ ἥλιος τό στολίζει. Βρύση ἔγινε τό μάτι μου κι ὀμπρός του δέν ἐθώρα, Κι ἔχασα αὐτό τό θεϊκό πρόσωπο γιά πολλή ὥρα, Γιατί ἄκουγα 12 τά μάτια της μέσα στά σωθικά μου, Πού ἐτρέμαν καί δέ μ ἄφηναν νά βγάλω τή μιλιά μου 25 Ὅμως αὐτοί 13 εἶναι θεοί, καί κατοικοῦν ἀπ ὅπου Βλέπουνε μές στήν ἄβυσσο καί στήν καρδιά τ ἀνθρώπου, Κι ἔνιωθα πώς μοῦ διάβαζε καλύτερα τό νοῦ μου Πάρεξ ἄν ἤθελε τῆς πῶ μέ θλίψη τοῦ χειλιού μου: «Κοίτα με μές στά σωθικά, πού φύτρωσαν οἱ πόνοι.. 30 Ὅμως ἐξεχειλίσανε τά βάθη τῆς καρδιᾶς μου Τ ἀδέλφια μου τά δυνατά οἱ Τοῦρκοι μοῦ τ ἀδράξαν, Τήν ἀδελφή μου ἀτίμησαν κι ἀμέσως τήν ἐσφάξαν, Τόν γέροντα τόν κύρην μου ἐκάψανε τό βράδι, Καί τήν αὐγή μοῦ ρίξανε τή μάνα στό πηγάδι. 35 Στήν Κρήτη Μακριά 'πό κεῖθ ἐγιόμισα τές φοῦχτες μου κι ἐβγῆκα. Βόηθα, Θεά, τό τρυφερό κλωνάρι μόνο νά 'χω Σέ γκρεμό κρέμουμαι βαθύ, κι αὐτό βαστῶ μονάχο». 7 ρείθρα: (με την αρχαία σημασία, ῥέεθρα) υδάτινα ρεύματα (σημερ. σημασία: χαντάκια, αυλάκια στο πλάι των δρόμων, κοίτες ποταμών). 8 πετροκαλαμίθρα: (αντιδάνειο: καλαμίτις < βενετ. pietra calamita) είδος πρωτόγονης (επιπλέουσας σε δοχείο με νερό) μαγνητικής βελόνας από καλάμι, δείκτης πυξίδας αλεξικέραυνο. 9 Έλεγα: συλλογιζόμουν, είχα την εντύπωση. 10 Κάν-Κάνε: λες και, είτε-είτε. 11 οχ: (ιδιωμ. < ἐκ) από. Πολύ συνηθισμένο στον Σολωμό. 12 άκουγα: ένιωθα. 13 αυτοί αντί αυτά (δηλ. τα μάτια): έλξη του γένους από το θεοί. ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

3 ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ 5 [22.] Ἐχαμογέλασε γλυκά στόν πόνο τῆς ψυχῆς μου, Κι ἐδάκρυσαν τά μάτια της, κι ἐμοιάζαν τῆς καλῆς μου. Ἐχάθη, ἀλιά μου! ἀλλ ἄκουσα τοῦ δάκρυου της ραντίδα 14 Στό χέρι, πού 'χα σηκωτό μόλις ἐγώ τήν εἶδα. 5 Ἐγώ ἀπό κείνη τή στιγμή δέν ἔχω πλιά τό χέρι, Π ἀγνάντευεν Ἀγαρηνό κι ἐγύρευε μαχαίρι Χαρά δέν τοῦ 'ναι ὁ πόλεμος τ ἁπλώνω τοῦ διαβάτη Ψωμοζητώντας, κι ἔρχεται μέ δακρυσμένο μάτι Κι ὅταν χορτάτα δυστυχιά τά μάτια μου ζαλεύουν 15, 10 Ἀργά, κι ὀνείρατα σκληρά τήν ξαναζωντανεύουν, Καί μέσα στ ἄγριο πέλαγο τ ἀστροπελέκι σκάει, Κι ἡ θάλασσα να καταπιεῖ τήν κόρη ἀναζητάει, Ξυπνῶ φρενίτης, 16 κάθομαι, κι ὁ νοῦς μου κινδυνεύει. Καί βάνω τήν παλάμη μου, κι ἀμέσως γαληνεύει. 15 Τά κύματα ἔσχιζα μ αὐτό, 17 τ ἄγρια καί μυρωδάτα, Μέ δύναμη πού δέν εἶχα μήτε στά πρῶτα νιάτα, Μήτε ὅταν ἐκροτούσαμε, 18 πετώντας τά θηκάρια, Μάχη στενή μέ τούς πολλούς ὀλίγα παλληκάρια. Μήτε ὅταν τόν μπομπο-ἰσούφ καί τς ἄλλους δύο βαροῦσα 20 Σύρριζα στή Λαβύρινθο π ἀλαίμαργα 19 πατοῦσα 20. Στό πλέξιμο 21 τό δυνατό ὁ χτύπος τῆς καρδιᾶς μου (Κι αὐτό μοῦ τ αὔξαιν ) ἔκρουζε 22 στήν πλεύρα τῆς κυρᾶς μου. 14 ραντίδα: ρανίδα (< ραίνω), σταγόνα, σταλαγματιά. 15 ζαλεύουν (< κοιν. ζαλώνω φορτώνω, επιβαρύνω ή κρητ. ζάλο βήμα, βηματισμός): ζαλίζονται, αναστρέφονται (;) / βαραίνουν από κούραση. 16 φρενίτης: (< φρένα): φρενιασμένος, έξω φρενών, μανιακός, ταραγμένος ο νους μου κινδυνεύει: πάω να χάσω το μυαλό μου, διακινδυνεύεται η πνευματική μου ισορροπία. 17 μ αυτό, αντί μ αυτή (την παλάμη): λες και, είτε-είτε. 18 εκροτούσαμε: συγκροτούσαμε, συνάπταμε. 19 αλαίμαργα: το επίρρημα μεταφορικό, προς δήλωση του πολεμικού μένους. 20 πατούσα: (εδώ ιδίως) κυρίευα, κρατούσα κυριαρχικά 21 πλέξιμο: η πλεύση, το κολύμπημα. 22 έκρουζε: χτυπούσε, έκρουε πλεύρα: το πλευρό, το πλάι. ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

4 ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α1. Το έργο του Δ. Σολωμού έχει δεχτεί επιρροές και από το δημοτικό τραγούδι. Να αναφέρετε τρία διαφορετικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού που εντοπίζετε στα αποσπάσματα του ποιήματος «Ο Κρητικός» και για καθένα από αυτά να γράψετε ένα παράδειγμα. Μονάδες 15 Β1. Σύμφωνα με τον Β. Αθανασόπουλο: «[ ] Το φως μπορεί μες στο ποιητικό τοπίο του Σολωμού να μεταμορφώνει τα πράγματα και να μετουσιώνει τα σώματα που φωτίζει. Το φως είναι η ενέργεια του Θεού, είνα ι η όραση του Θεού.[ ]». Στο κείμενο που σας δίνεται, να εντοπίσετε τέσσερα στοιχεία που υποστηρίζουν την παραπάνω άποψη (μονάδες 8) και να τα σχολιάσετε (μονάδες 12). Β2. Να βρείτε και να σχολιάσετε: α) τα τρία χρονικά επίπεδα στο απόσπασμα 5 [22.] (μονάδες 12) και Μονάδες 20 β) το περιεχόμενο και τον λειτουργικό ρόλο της παρομοίωσης στους στίχους 9-11 του αποσπάσματος 4 [21.] (μον. 8): «Τέλος σ ἐμέ πού βρίσκομουν ὀμπρός της μές στά ρεῖθρα, καταπώς στέκει στό Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα, Ὄχι στήν κόρη, ἀλλά σ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει». Μονάδες 20 Γ1. α) Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παρακάτω στίχων του αποσπάσματος 4 [21.] σε ένα κείμενο λέξεων: «Ἔλεγα πώς τήν εἶχα ἰδεῖ πολύν καιρόν ὀπίσω, Κάν σέ ναό ζωγραφιστή μέ θαυμασμό περίσσο, Κάνε τήν εἶχε ἐρωτικά ποιήσει ὁ λογισμός μου, Κάν τ ὄνειρο, ὅταν μ ἔθρεψε τό γάλα τῆς μητρός μου Ἤτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι ἀστοχισμένη» (15 μονάδες) β) Να σχολιάσετε τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή και στο ήθος του Κρητικού στους παρακάτω στίχους του αποσπάσματος 5 [22.] σε ένα κείμενο λέξεων: «[ ] ἀλλ ἄκουσα τοῦ δάκρυου της ραντίδα Στό χέρι, πού 'χα σηκωτό μόλις ἐγώ τήν εἶδα. Ἐγώ ἀπό κείνη τή στιγμή δέν ἔχω πλιά τό χέρι, Π ἀγνάντευεν Ἀγαρηνό κι ἐγύρευε μαχαίρι Χαρά δέν τοῦ 'ναι ὁ πόλεμος τ ἁπλώνω τοῦ διαβάτη Ψωμοζητώντας, κι ἔρχεται μέ δακρυσμένο μάτι» (10 μονάδες) Μονάδες 25 ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

5 ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ Δ1. Στα κείμενα του Δ. Σολωμού και του Κ. Καρυωτάκη που σας δίνονται, να εντοπίσετε (μονάδες 5) και να σχολιάσετε (μονάδες 15) δύο ομοιότητες και τρεις διαφορές ως προς το περιεχόμενο. Μονάδες 20 Κ. Γ. Καρυωτάκης ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΝΕΡΑΪΔΑ Ἀπό τά βράχι ἀνάμεσα πετιέται 'να κεφάλι καί βλέμματα ὁλόγυρα σκορπάει φοβισμένα. Ἐγώ, κρυμμένος κάπου κεῖ στό ἔρημ ἀκρογιάλι, τό βλέπω σάν σέ ὄνειρο μέ μάτια λιγωμένα. Ἕνα κορμί παρθενικό, γυμνό ἀργοπροβάλλει κι ἁπλώνεται ἡδονικά σε κύματ ἀφρισμένα ὁ ἥλιος ἐσκυθρώπασε μπροστά στά τόσα κάλλη, τά κάλλη τ ἀπολλώνεια καί τά φωτολουσμένα. Ἀνατριχιάζ ἡ θάλασσα στό θεῖο ἄγγισμά τους, τά κυματάκια ἁπαλά μέ χάρη τ ἀγκαλιάζουν κι ἀχτίδες τά χαϊδεύουνε χρυσές στό πέρασμά τους. Θεότρελος, ὁ δύστυχος, βουτιέμαι μές στό κύμα, τά μάτια της τά θεϊκά μέ φόβο μέ κοιτάζουν καί χάνεται στή θάλασσα Ἦταν νεράιδα Κρίμα! Κ. Γ. Καρυωτάκη, Άπαντα τα Ευρισκόμενα, Εκδ. Ερμής 2006, σ.161 ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους) 1. Στο εξώφυλλο να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνωπάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή των απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μη γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας. 2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει. 4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 6. Ώρα δυνατής αποχώρησης: π.μ. ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

6 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2015 ΘΕΜΑ Α Α1. Καθοριστική επίδραση στο έργο του Σολωμού είχε η επαφή και η ενασχόλησή του με το δημοτικό τραγούδι. Η εν λόγω επιρροή του φαίνεται και στο συγκεκριμένο ποίημα που φέρει πολλά στοιχεία του δημοτικού τραγουδιού. Πρώτα απ όλα, το είδος της γλώσσας και του στίχου προσιδιάζει σε αυτό, καθώς πρόκειται για γλώσσα δημοτική και στίχο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, με τόνο στις ζυγές συλλαβές και τομή μετά την όγδοη συλλαβή ( κι η θάλασσα, που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζει). Πέρα από αυτό, το δημοτικό τραγούδι δίνει στο ποίημα τη σύνθεση ανά τρία. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα «Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο...το γάλα της μητρός μου» όπου ο Κρητικός οδηγείται σε μια μνημονική αναζήτηση, προκειμένου να ανακαλέσει την απαρχή της ανάμνησής του, κάνοντας τρεις υποθέσεις. Αυτή η συνήθης τακτική της σύνθεσης ανά τρία επιτείνεται με τη χρήση της λέξης καν (ε) στην αρχή της κάθε μνημονικής ανάκλησης. Επιπρόσθετα, ένα χαρακτηριστικό του δημοτικού τραγουδιού που εντοπίζεται στο ποίημα είναι το σχήμα του αδιανόητου καθ υπερβολή («Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει»). ΘΕΜΑ Β Β1. Αποσπ 3 [20] στ:10-11 «εσειόνταν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι και ξετυλίζει ολγήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει» Το διαυγές, φωτεινό φεγγάρι ως βασικό συστατικό της σκηνογραφίας διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην αποκάλυψη του οράματος. Η αντανάκλαση του φεγγαριού στη γαληνεμένη επιφάνεια της θάλασσας επιτρέπει να εστιάσουμε στο κινούμενο κέντρο το οποίο θα αποτελέσει τη μήτρα της οραματικής εμπειρίας. Η πιο καθαρή σκηνή ανάδυσης του κρυφού, η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης, περιγράφεται ως

7 θαύμα μπροστά στα μάτια του έκπληκτου αφηγητή, αποκαλύπτοντας του αλήθειες αθέατες, κρυμμένες, πίσω από το πέπλο του υλικού κόσμου. Απόσπ 3 [20] στ:13 «έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της» Ο στίχος (σχήμα συναισθησίας/οξύμωρο)αποδίδει τις ανταύγειες του φεγγαρόφωτου στη μορφή της μυστηριακής γυναίκας, υπογραμμίζοντας τη θεϊκή της υπόσταση. Αποσπ 4 [21] στ:7 «Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει» Η Φεγγαροντυμένη προοδευτικά εξελίσσεται σε ένα ύπατο φαινόμενο υπερβατικής σωματικότητας μέσω του φωτός. Μέσα από αυτή την υπερκόσμια φωταψία που ανακαλεί τις πάμφωτες και πλημμυρισμένες από χορωδιακή μουσική αγγέλων σκηνές από τον παράδεισο της Θείας Κωμωδίας, υποβάλλεται η μυστηριακή, μεταφυσική της υπόσταση. Αιθέριος φορέας της ψυχής στην ύψιστη καθαρότητα της που για την υλοποίηση του συνεργάζεται το φως και το υγρό στοιχείο. Αποσπ 4 [21] Στ:8 «Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει» Το φως αναιρεί το αίσθημα της φυσικής αρμολόγησης των στοιχείων και ανασυνθέτει τον χώρο σε ένα τοπίο μη φυσικό. Η υπερκόσμια φωταψία που εκπέμπει η Φεγγαροντυμένη διαχέεται σε όλη την πλάση συνθέτοντας μια μεταφυσική ατμόσφαιρα θρησκευτικής μυσταγωγίας. Η παρουσία της επιδρά στη φύση κάθε άψυχο μετέχει του θείου (θρησκευτικός ανιμισμός). Β2. α)μέσα από την αφήγηση του κεντρικού επεισοδίου, ο ποιητής φροντίζει έντεχνα, με αφηγηματικές αναδρομές στο παρελθόν («αναλήψεις») και ανοίγματα στο μέλλον («προλήψεις»), να υφάνει ταυτόχρονα ολόκληρη την ιστορία του ήρωα, πριν και μετά στο ναυάγιο [ ].Έτσι ο μύθος αναπτύσσεται παράλληλα σε τέσσερα χρονικά επίπεδα. Το πρώτο καλύπτει το χρόνο του ναυαγίου και της θαυμαστής εμπειρίας. Το δεύτερο την προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη [ ] Το τρίτο χρονικό επίπεδο είναι η ζωή του πρόσφυγα μετά το ναυάγιο και το χαμό της κόρης [ ] Ένα τέταρτο χρονικό επίπεδο συνιστά ο οραματισμός της έσχατης Κρίσης. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα τα τρία χρονικά επίπεδα εντοπίζονται στους εξής στίχους: Αφηγηματικό παρόν (χρόνος του ναυαγίου και της θαυμαστής εμπειρίας). στ. 1-4 : η Φεγγαροντυμένη χαμογελά, δακρύζει και εξαφανίζεται από τον επεισοδιακό χώρο. Ανάληψη (Προϊστορία ήρωα)

8 στ α ημιστίχιο : η ριζική μεταμόρφωση του ήρωα συνίσταται στην αποβολή της πολεμοχαρούς διάθεσης που επεδείκνυε στο ηρωικό του παρελθόν. Πρόληψη (ζωή του πρόσφυγα μετά το ναυάγιο και τον χαμό της κόρης) στ.7 β ημιστίχιο -14 : η αυτοπροσωπογραφία του Κρητικού στο παρόν, την ώρα που υφαίνει τη λυρική του αφήγηση, σε όψιμο χρόνο, αφού έχει δεχτεί τη δωρεά που του κληροδότησαν το όραμα της Φεγγαροντυμένης και ο ανεκλάλητος ήχος. Αφηγηματικό παρόν στ : επιστροφή στον επεισοδιακό χώρο.ο ήρωας με ανανεωμένη δύναμη σχίζει τα κύματα. Ανάληψη (Προϊστορία ήρωα) στ : Η ανεξήγητη σωματική ρώμη που επανακτά ο ήρωας, τον οδηγεί στις πολεμικές αναμνήσεις του ηρωικού παρελθόντος. Αφηγηματικό παρόν στ : επαναφορά στον επεισοδιακό χώρο του ναυαγίου και αναφορά στον πολλαπλασιασμό των σωματικών του δυνάμεων με σκοπό τη διάσωση της κόρης. β) Στο απόσπασμα 21 ο Κρητικός χρησιμοποιεί μια παρομοίωση για να περιγράψει την έλξη που του ασκεί η Φεγγαροντυμένη και την επίδρασή της πάνω του. Αναλυτικότερα, αφού η Φεγγαροντυμένη έριξε το βλέμμα της σε ολόκληρη τη φύση σε μια κίνηση αλλά και επιθυμία ένωσης μαζί της, στο τέλος στρέφεται και προς τον Κρητικό, που βρισκόταν μέσα στα υδάτινα ρεύματα. Η κλίση του κεφαλιού της προς τον ίδιο παρομοιάζεται με την ελκτική δύναμη της μαγνητικής βελόνας της πυξίδας που δείχνει προς το Βορρά. Για να τονίσει την έλξη που ασκείται μεταξύ τους, (έλξη των ψυχών), χρησιμοποιεί λοιπόν ο Κρητικός μια παρομοίωση («καταπώς στέκει στο Βορρά η πετροκαλαμίθρα»). Η πετροκαλαμίθρα είναι ένα είδος πρωτόγονης μαγνητικής βελόνας από καλάμι. Ψάχνοντας για έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως της γυναικείας οπτασίας τη ματιά την είχε μαγνητίσει ο Κρητικός, ο Σολωμός βρήκε την πετροκαλαμίθρα. Τη Φεγγαροντυμένη φαίνεται να την ελκύει ο Κρητικός μαγνητικό και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης, όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί. Με την αξιοποίηση επομένως ενός φαινομένου από την επικράτεια του πραγματικού ο Σολωμός καταφέρνει να κινεί τον λόγο από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο. Η ερμηνεία αυτή δεν είναι βέβαια η μόνη που έχει δοθεί για το στίχο, καθώς η λέξη «πετροκαλαμίθρα» έχει και την έννοια του αλεξικέραυνου (όπως ενδεχομένως στην υστερότερη παραλλαγή «εγώ το σίδερο κι αυτή «πετροκαλαμίθρα»). Ο Κρητικός είναι το «σίδερο» που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της «πετροκαλαμίθρας» ως αλεξικέραυνου. Η Φεγγαροντυμένη δηλαδή, με τη διαμεσολάβηση του ήρωα, καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού, που πέφτει επικίνδυνα πολύ κοντά στην αρραβωνιαστικιά του.

9 ΘΕΜΑ Γ1 α) Η παρουσία της Φεγγαροντυμένης ανακαλεί στον ήρωα γνώριμα βιώματα, τα οποία μέσω ενός μνημονικού συνειρμού, αξιοποιεί ως συγκριτικό υλικό για την περιγραφή της.(στ 13).Η ιδεατή της υπόσταση μεταστοιχειώνεται σε υπαρκτή πραγματικότητα μέσα από την αναγωγή της σε αρχετυπικές πρωτοεικόνες, οι οποίες διακλαδίζονται σε ένα τριαδικό σχήμα. Έτσι, η Φεγγαροντυμένη παραβάλλεται με θέα (στ 14), με ερωτικό ίνδαλμα (στ 15), με μητρική φιγούρα (στ 16), παραπέμποντας σε αρχέγονες μορφές του συλλογικού ασυνείδητου. Παρατηρούμε μάλιστα ότι τόσο το θρησκευτικό, όσο και το ερωτικό, πολύ δε περισσότερο το παιδικό φαντασιακό βίωμα υποδηλώνει μια μορφή εξάρτησης του ανθρώπου σε μια ανώτερη δύναμη (ακύρωση της ατομικότητας), καταδεικνύοντας την επίδραση που ασκεί στην ψυχή του Κρητικού η Φεγγαροντυμένη. Σε κάθε περίπτωση, στους στίχους ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση στα πράγματα του κόσμου τούτου, ιδεών (προτύπων) που η ψυχή είχε αντικρίσει σ ένα προσωματικό στάδιο. Η εξιδανίκευση της, μορφής, ωστόσο, συνδέεται με ρομαντικές πηγές. β) Η Φεγγαροντυμένη εξαφανίζεται, αφού έχει εναποθέσει το δάκρυ της, (στ 3, σχήμα συναισθησίας) στην παλάμη του Κρητικού. Η ευλογία αυτή σηματοδοτεί τη ριζική μεταμόρφωση του ήρωα, ο οποίος δεν είναι πια ο ίδιος άνθρωπος, σε σχέση με το παρελθόν. Αποβάλλει τη νεανική επιθετικότητα και την πολεμοχαρή διάθεση που επέδειξε κατά την Κρητική επανάσταση (στ.5,στ.6,στ.7ά ημιστίχιο) και συνειδητοποιεί την αξία της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας (στ.7β ημιστίχιο, στ.8). Το σχήμα άρσης-θέσης αισθητοποιεί την επανιεράρχηση των αξιών και τη μετάβαση στη μορφή του ζητιάνου-ποιητή. Αυτή είναι η αυτοπροσωπογραφία τους Κρητικού στο παρόν, το τελικό στάδιο της ριζικής του μεταμόρφωσης, στο οποίο συνοψίζονται η άρση του ανταγωνισμού και η σχέση αλληλεξάρτησης και δημιουργικής ενότητας με τους ανθρώπους. ΘΕΜΑ Δ1 Ομοιότητες Σκηνοθετική εικονοπλασία που συνθέτει το πλαίσιο της δράσης. Κρητικός (θάλασσα, πέλαο, τα νερά). Καρυωτάκης (βράχια, ακρογιάλι, κύματα, θάλασσα). Η βίωση μιας οραματικής εμπειρίας της οποίας κοινωνός γίνεται αποκλειστικά ο ήρωας. Κρητικός (και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει/κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μια Φεγγαροντυμένη). Καρυωτάκης (σαν σε όνειρο).

10 Η ανάδυση της γυναικείας φιγούρας μέσα από τη θάλασσα. Κρητικός (και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει). Καρυωτάκης (ένα κορμί παρθενικό, γυμνό αργοπροβάλλει σε κύματα αφρισμένα). Η ευεργετική επίδραση της μυστηριακής γυναίκας στη φύση. Κρητικός (εκοίταξε τ αστέρια κι από το πέλαο που πατεί) Καρυωτάκης (Ανατρίχιαζ η θάλασσα κυματάκια απαλά με χάρη τα αγκαλίαζουν). Η εξιδανικευμένη παρουσίαση της μορφής και η θεϊκή της υπόσταση. Κρητικός (θεικιά θωριά, στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της πάσαν ομορφιά). Καρυωτάκης (τόσα κάλλη, τα κάλλη τα απολλώνεια). Η αιφνίδια απόσυρση των δύο γυναικών από το πλαίσιο της δράσης που προκαλεί τη θλίψη των ηρώων αντίστοιχα. Κρητικός (εχάθη αλιά μου). Καρυωτάκης (χάνεται στη θάλασσα Τι κρίμα!). Διαφορές Η Φεγγαροντυμένη παρουσιάζεται ως μια επιβλητική μορφή (που ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνει...) που εξωτερικεύει συναισθήματα συμπόνιας, συμπαράστασης και κατανόησης στον Κρητικό («εχαμογέλασε...εμοιάζαν της καλής μου»). Από την άλλη, η νεράιδα στο ποίημα του Καρυωτάκη είναι φοβισμένη από την ανθρώπινη παρουσία («βλέμματα ολόγυρα σκορπάει φοβισμένα», τα μάτια της τα θεϊκά με φόβο με κοιτάζουν»). Στον Κρητικό υπάρχει κλιμάκωση της έντασης του φωτός, που ασκεί ως στόχο να υπογραμμίσει το μέγεθος της επίδρασης που έχει η Φεγγαροντυμένη στη φύση ( Τότε από φως μεσημερνό...ολούθε λαμπυρίζει»), ενώ στο ποίημα του Καρυωτάκη το φως εξασθενεί όταν εμφανίζεται η νεράιδα («ο ήλιος εσκυθρώπασε»). Οι ήρωες αντιδρούν διαφορετικά απέναντι στις δυο μορφές. Ο Κρητικός νιώθει θαυμασμό και φόβο απέναντι στο θεϊκό πλάσμα που αντικρίζει και αντιλαμβάνεται την ανωτερότητά της («Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο...να βγάλω τη μιλιά μου...»). Αντιθέτως, ο ήρωας στο ποίημα του Καρυωτάκη προσπαθεί να προσεγγίσει αυτή την εξωλογική μορφή που αντικρίζει, χωρίς να τη φοβάται («θεότρελος...μες στο κύμα»). Επιμέλεια Καθηγητών Φροντιστηρίων Βακάλη