ΤΑΣΟΣ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑ ΤΑΓΜΑΤΑ ΑΙΦΑΛΕΙΑΙ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΘΝΙΚΟΦΡΟΙΥΝΗ _ ΦΙΛΙΙΤΩΡ

Transcript

1 ΤΑΣΟΣ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑ ΤΑΓΜΑΤΑ ΑΙΦΑΛΕΙΑΙ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΘΝΙΚΟΦΡΟΙΥΝΗ _ ΦΙΛΙΙΤΩΡ

2 Η αυroλoύdκρφέvη μνήμη Τα Τάπιaτα Aaφαλείας και η μεταπολεμική εθνικοφροσύνη

3 CΟΡΥήghΙ ο 2005 Τάσος Κωστόπouλoς Πρώτη έκδοση: Μάιος 2005 Δεύτερη έκδοση: Σεπτέμβριος 2005 Τρίτη έκδοση; Δεκέμβριος 2005 Στοιχειοθεσία-σελιδοποίηση: Πιiρaλnς, 010/ Επιμέλεια: Τάσος Κωστόπουλος Εξώφυλλο: Βάσω Aβpαμoπσόλou Εκτύπωση: Β. & Κ. Χριστοδσόλοο D.E. Βιβλιοδεσία: Μ. Δειιτεραίου. Β. Bιiλαρη Ο.Ε. ΜΟΡΦΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΡΙΤιΚΗΣ //') ISBN ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΙΛΙΣΤΩΡ θεμιστoκλtouς Aθήνα Τηλ.: , fax: KENTPJKH ΔΙ Σιώρος MαpΙVΗς και Σια Ο.Ε. Σόλωνος 76' Ι06 80 Αθήνα Τηλ.: F;ιx:

4 ΤΑΣΟΣ ΚΩΣΤΟΠΟΥΑΟΣ Η ΑίΓΟΑΟΓΟΚΡΙΜΕΝΗ ΜΝΗΜΗ Τα Τάγματα Ασφαλείας και η μεταπολεμική εθνικοφροσύνη '(ιλίστωρ

5 Στους γονείς μου Κώστα Κωστόπουλο Σταυρούλα MανovσCι.κη-Kωστoπoύλoυ

6 ΕισαΥωΥ1'ι Το ιαιτοχικό παρελθόν Σχέσεις στορυ ή ς H"",,, Η ",p.τηyιιcή της λήθης nepi E XOMENA ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦλΛλlΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦλΛΑIΟ ΤΡΙΤΟ ΚΕΦλΛΑIΟ ΤΕΤλΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Η κoινoβouλεuτιιcι'ι ειc:ιφoσώπηση 99 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Η εθνικόφρων lστοριουριιφlo 113 ΑναΥνό>Ριοη <ΠΩ μou/.mxtά ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ Αντί εmλ6you 155 Blβλιoypιιφlo 161 ΦωτοΥΡιιφI,ά vτoιcoιιμtvm 173 II

7 Εισαγωγή «Όσοι υπηρέτησαν εις τα Τάγματα Ασφαλείας, ας είναι βέβαιοι ότι η πατρίς τους ευγνωμονεί και ότι δόξα και τιμή θα στέφουν αιωνίως την μνήμην εκείνων, οι οποίοι έπεσαν υπέρ αυτής cιγω νιζόμενοι εναντίον των κομμουνιστών. Δόξα και τιμή θα στέψη επίσης τα μέτωπα όλων εκείνων οι οποίοι επέζησαν, πλην εξακολουθούν να δοκιμάζουν, και σήμερον ακόμη. Πικρίαν εκ της μη άρσεως του εις αυτούς αποδοθέντος χαρακrηρισμoύ του "προδότου", διότι θέλομεν να πισrεύωμεν, θα έλθη η ημέρα κατά την οποίαν τούτο θα πραγματοποιηθή. Δεν είναι νοητόν, πρόσωπα υπηρετήσαvτα εις τα Τάγματα Ασφαλείας να έχουν προωθηθή και να έχουν καταλάβη ανώτερα και ανώτατα της πολιτείας αξιώματα, εν τούτοις να εξακολουθούν να βαρύνωvται με τον βαρύτατον χαρακτηρισμόν του "προδότου της πατρίδος", Τούτο. κατά την ανdληψίν μας, είναι ακατανόητον. ούτε η σιωπηρά αναγνώρισις των εθνικών των υπηρεσιών αποτελεί ικα νοποιηπκόν στοιχείον. Τούτο μετά τινα έτη θα λησμovηθή και μόνον τα γραπrά κείμενα θα αποτελούν τους μάρτυρας. Ας ελπίσωμεν, ή μά.uoν ας mστεύσωμεν, ότι θα ευρεθούν οι άνθρωποι εκείνοι οι οποίοι, ως αρμόδιοι θα θελήσουν να εξετά σουν το όλον θέμα και να δώσουν την πρέπουσαν λύσιν»l. Δημοσιευμένες την άνοιξη του από ένα παλιό στέλεχος Ι. Βασίλειος ΣταυροΥιαννόπουλος. Πικρές αναμνήσεις, Αθήναι 1974, σ.330.

8 [ ] Η αuω"ουοκριμtνη μνήμη του Τάγματος Ασφαλείας Ναυπάκτου (και, στη συνέχεια, του μεταπολεμικού ελληνικού στρατού), τον υποστράτηγο ε.α. Βασί λειο ΣταυΡοΥιαννόπουλο, οι παραπάνω γραμμές αποτυπώνουν κατά τη γνώμη μου με τον πιο εύγλωττο τρόπο το ιδιότυπο καθεστώς εθελούσιας αυτολογοκρισίας, στο οποίο υποβλήθηκαν την επαύριο του Β' Παyιcoσμίoυ πολέμου όσοι επάνδρωσαν τον κατεξοχήν ένοπλο δωσιλουικό μηχανισμό της κατεχόμενης Ελ λάδας. Απαλλαγμένοι στη μεγάλη τους πλειοψηφία από κάθε ποι νική ή διοικητική κύρωση, χάρη στην καθοριστική συμμετοχή τους στον Εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε την Απελευθέρωση, οι ταγματασφαλίτες ενσωματώθηκαν μεν στο στρατόπεδο των νικητών της δεκαετίας του '40, εξαναγκάστηκαν όμως ταυτό χρονα σε μια λιγότερο ή περισσότερο διακριτική αποσιώπηση του κατοχικού παρελθόντος τους. Η διαδικασία αυτή δεν υπήρξε ούτε ομοιόμορφη ούτε απαλλαγμένη από τριβές. Παρόλες, ωστό σο, τις ενστάσεις που διατυπώθηκαν κατά καφούς από την ακρο δεξιά κυρίως πλευρά του πoλιτιιcoύ φάσματος (για τη σιωπή της Αριστεράς φρόντιζε, ώς τη Μεταπολίτευση, η λoγoιcριτική νομοθεσία περί «αναμόχλευσης παθών»!), τα ζωντανά ακόμη βιώματα της Κατοχής ήταν τέτοια που να μην επιτρέπουν οποια δήποτε πανηγυρική νομιμοποίηση της ένοπλης συνεργασίας με τον κατακτητή. AντιιcείμενO τούτου του βιβλίου είναι αυτή ακριβώς η δια δρομή της δημόσιας ειιcόνας των ταγματασφαλιτών στον ιφατιιcό 2. Νομοθεσία ενεργή ακόμη και στη διάρκεια του φιλελεύθερου ((ανοίί'ματος» της κυβέρνησης της Ε-Κ. Στις , λ.χ., η Εισαnελία Εφετών άσκησε δίωξη, με βάση το Ν. 509 και το Ν.Δ. 4234/62, κατά των Π. ΠαρασκΕUόΠOυλoυ και Ν. Κρίκη Ί'ια κάποια -απλώς φιλ.οεαμικά- επ.ετειακά δημοσιεύματα στην εφημερίδα ((ΑυγΨ, ( ). Χρειάστηκε διεθνής κινητοποίηση (με παρεμβάσεις της Διεθνούς Ενωσεως Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Ομοσπονδιών Τύπου, κ.ο:.) για να αναβάλει τελικά το δικαστήριο την εκδίκαση της υπόθεσης ((επ' αόριστον.. (Η Αυγή 26. 1, ]0.2. & ).

9 Εισαγωγή [- ι!"} και ημιεπίσημο εθνιιcόφρoνα 'λhyo των πρώτων τριών μετα πολεμικών δεkαεnών -ουσιαστικά, μέχρι την επίσημη ανα-υνώ ριση της ωμικής Αντίστασης το καλοκαίρι του Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην επιχεφηματολσυία που επιστρατεύθηκε από τσuς υπέρμαχσuς της ηθικής και πολιπκής αποκατάστασης των Ταγμάτων Ασφαλείας, ως OΡYανLKo"ύ τμήματος της «1ΣΟλι nxά ορθήφ εθνιιcoφρoσ"ύνης των μεrεμφuλιαkών "χρόνωψ. Εκτός από τις δημoσιεuμένες κι αδημoσiεl1τες γραπτές πηυές, στο τελικό αποτέλεσμα σuνέβαλαν EΠίσηs οι παιδικές μνήμες μou από τα χρόνια της χο"ύντας και οι συζητήσεις με ανθρώπους πou έζησαν τα χρόνια της Κατοχής ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες ήταν επ' ΑuτoU οι συνομιλίες μou με τον ΓιώΡΎΟ Πασβαντίδη. Από τους φί1.ouς και γνωστούς πou βοήθησαν με κouβtντoς και uλtκό, θα ήθελα να ΕUΧΑΡιστησω εδώ τouς Δημήτρη Χριστό πouλo, Λεωνίδα Εμπεφίκο, Γιώργο Μαργαρίτη, ΒαΥΥέλη Σακ ΙCΆτo, Νικόλα Ζηρ-Υάνσ, Καίτη ΑναΥνωστοπο"ύλου, Κυριάκο Nικoλάou, Γεωργία Κρέτση, Στράτο Δορδανά, Niιco Κouλoύpη, Βαπέλη Τζο"ύκα και ιαιρίως τους ΣUΝΑΔtλφouς μou στον «Ιό», Δημήτρη και ΑΥΥέλικα Ψαρρά. Eξuπαιcoόεται, φuσιιcά, ότι όσα γράφονται εδώ βαρόνouν τον σuyyραφέα και μόνο. 3. Μια πρώτη μορφή του βιβλίου διαβάστηκε, ως εισήυηση, ΜΟ σuνtδριo ccο"εις του διιxrιλoyισμoι:, στην EUiιδα της Κα:ιοχής ΙCΑι τοu ΕμφuλΙοu noλtμou» (Σαμοθράq ).

10 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Π Ρ ΩΤ Ο Το κατοχικό παρελθόν Με την ονομασία «Τάγματα Ασφαλείαφ υποδηλώνονται εδώ οι ένοπλοι σχηματισμοί που σιυγκροτήθηκαν το από τις γερμανικές αρχές κατοχής για την καταπολέμηση των ανταρτών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Σκοπός του όλου ε-υχειρήματος, όπως αυτός αποτυπώνεται στην επίσημη υπηρεσιακή αλλη λογραφία των ιcατoχιιcών αρχών, ήταν η υπόθαλψη του ενδοελ ληνικού εμφυλίου έτσι ώστε να αυξηθεί η ευστοχία των κατα σταλτικών μέτρων εναντίον του ΕΑΜ και, το κυριότερο, «να εξοικονομηθεί γερμανικό αίμω). Σύμφωνα με την πασίγνωστη διατύπωση του στρατιωτικού διοικητή της Ελλάδας Αλεξάντερ Λέερ ( ), έπρεπε «να αξιοποιηθεί πλήρως η αvτικoμμoυνι στική μερίδα του ελληνικού λαού. έτσι ώστε να εκδηλωθεί φανερά και να εξαναγκαστεί σε απροκάλυπτη εχθρότητα κατά της κομμου νιστικής μερίδαq)4. Αν και το εγχείρημα θεωρούνταν από τους καθοδηγητές του λίγο πολύ ενιαίο, στην πράξη τα εν 'λόγω ένοπλα σώματα παρου σίασαν μεταξύ τους aξιoσημείωτες διαφοροποιήσεις όσον αφο ρά τη στελέχωση, την επάνδρωση, την οργανωτική διάρθρωση, το επίσημο πoλιτιιroϊδεoλoγιkό τους στίγμα, τις σχέσεις τους με τη δωσιλογική κυβέρνηση και -τέλος- τη στάση τους απέναντι στο (δυτικό) συμμαχικό παράγοντα. 4. Hagen Fleischer, 1ιΝέα στοιχεία Υια τη σχέση Υερμανlκών αρχών κατοχής και ΤαΥμάτων Ασφαλείαςι), Μνήμων 8 ( ), σ.193.

11 [ ] Η αιπο"ουοκριμένη μνήμη Η πρώτη τέτοια διάκριση αφορά τη σχέση των εν λόγω σχη ματισμών με την δωσtλoyική ΙCΥβέρνηση της Αθήνας. Απ' αυτή την άποψη, στην κατηγορία των «Ταγμάτων Ασφαλείας» εντά χθηκαν πέντε κατηγορίες ένοπλων σωμάτων: (α) Τα «ευζωνικά» τάγματα που συγκροτήθηκαν με πρωτο βουλία και απόφαση της ΙCΥβέρνησης Ράλλη, για «να αναλάβουν την προστασίαν του κινδυνεύοvrος κοινωνικού μας καθεστώτος» από «τους καταχθονίους σκοπούς του κομμουνισμού)). Η δη μιουργία τους υπήρξε ένας από τους βασικοος όρους που ο ίδιος ο Ράλλη ς είχε θέσει στους Γερμανούς προκειμένου να δεχτεί ν' αναλάβει την πρωθυπουργία, καθώς θεωρούσε ότι ακόμη και «η Χωροφυλακή είχεν υποστεί κάπως την επίδρσmν των κομμ.ου νιστών»5. Τα πρώτα τέσσερα ευζωνικά τάγματα ιδρύθηκαν δια νόμου τον Ιούνιο του Ι και συyιφoτήθηιcαν στην πράξη μεταξύ Οκτωβρίου και ΔεκεμβρίΟΌ της ίδιας χρονιάς' ως «μα γιά» χρησιμοποιήθηκε η -άοπλη μέχρι τότε- Φρouρά του Άγνω στου Στρατιώτη? Τον Φεβρουάριο του 1944 ένας νέος νόμος προέβλεψε τη δυνατότητα επέκτασής τους στην επαρχίαβ πρακτική που είχε ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται στην πράξη, με την αποστολή των πρώτων οργανωμένων στρατιωτικών πυρή νων από την πρωτεύουσα στη Χαλκίδα ( )9 και την 5. Γεώργιος Ράλλης (επιμ.), Ο Ιωάννης Δ. Ράλλ ης ομιλεί εκ το/ι τάφου, Αθήναι ]947, ΦΕΚ ]943/Α/]80, Ν. 260 της Andr6 Gerolymatos, 1<The Security baualions and Ihe Civil waf), Journa/ ofthe Hellenic DiαsporQ XIV] ( 1 99 Ι), σ. 18 Mark Mazower, Η Ελλάδα του Χίτλερ, Αθήνα 1995, 0.353' PIC Paper Νο 55, «Greek Security Baιtalions ( ] 944), σε Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ), Αρχεία Εθνικής AνΠσrω:ιης (/941-/944), Αθήνα 1998, τ.8ος & 55 'Εκθεση ΠαναΎιώτη Κυριακού ( ), στο ίδιο, ΦΕΚ 1944/Α/48, Ν. ]249 της Σωτήρης Παn:αστρατης, Μέρες του /943-/944 στην Εύβοια, Αθήνα ' Γιάννης Δοοοτζής, Οι Tαγματαnφαλίrες, Αθήνα [ 1 982], σ.27 & 2 ] 7 PIC ] , όπ.n:., σ.58 Νικόλαος ΑVα-Υνωστόn:ουλος, Η Εύβοια υπό Κατοχήν, τ. Α', Αθήναι ]950,

12 Το καιοχικ6 παρελθόν Πάτρα ( )'0. Το ίδιο μοντέλο θα χρησιμοποιηθεί στη συ νέχεια για τη δημιουργία παρόμοιων μονάδων στο Αγρίνιο ( )11, την Κόρινθο ( )12, τον ΠίΨΥΟ ( )13 και τη Ναύπακτο ( )14. Τελικά ιδρύθηκαν 9 ευζωνικά τάγματα, συνολικής δύναμης ανδρώνl S (β) Τα καθεαυτό «Τάγματα Ασφαλείας», ένοπλοι δηλαδή σχηματισμοί πο\) συγκροτήθηκαν «εθελοντικά», με πρωτο βουλία στελεχών του διαλυμένου ελληνικού στρατού και άλλων (εθνικοφρόνων» τοπικών παραγόντων που ζήτησαν όπλα από τους Γερμανούς για να καταπολεμήσουν το εαμlκό κίνημα. Οι 10. Βασίλης ΛQζaρης, ΠoλJτική!rπopia. της ΠάτΡσ.ς, τ. Γ, Πάτρα 1989, PJC , όπ.π., 0.55 & 60 Βαοίλεlος ΣταυροΥιαννόπουλος, Η ζωή της Κατοχής και τα ΤάΥματα Ασφαλείας, Αθήναι 1966, ' Κοσμάς Avrωνόπoυλoς, Εθνική Aντίrπαmς , Αθήναι 1964, Έκθεση ΓεωΡΥίου Τολιόπουλου ( ] ), σε ΔΙΣ 1998, τ.8ος, ΣταυΡοΥlαννόπουλος 1966, ' PIC , όπ.π., σ.6ο & ΓεώΡΥιος Οικονόμου, 11Έκθεσις δράσεως του 111 ΤάΥματος Ασφαλείας Κορίνθου» ( ), οε ΔΙΣ 1998, τ.8, σ.234 Αvrαινόπουλος 1964, ο Δ Ι Σ/9 1 5/Β/4, έκθεση Αθανασίου Ψυχαλίνου, 0. 1 ' Σταυρο γιαννόιι:ουλος 1 966, σ.7 3 Κώστας Καραλής,!στΟΡiα των δραματικών γεγονότων Πελοποννήσου, / τ. Α ', Αθήναι ' Αvrωνόπουλος ' ΓεώΡΥlος ΦαρμάΙCΗς, Ο κομμουνισμός εις την Ηλείαν, ΠύΡΥος 1969, 0.28' Παύλος Σινόπουλος, Φρουροί της vύχrας. Ένα χρονικό της γερμανικής κατοχής στον Πύργο, ΠίφΥος 1995, ΣταυροΥιαννόπουλος και 1974, F1eischer , σ.20 1 GerolymaIos , ΔΙΣι9 1 5/ΑΙ6β, ΓεώΡΥιος PoζάΙCΗς, 1(Έκθεσις της πολεμικής δράσεως κατά την περίοδον Κατοχής του ΤάΥματος Ασφαλείας Γεώργιος», Εν Γυθείω , ' Έκθεση Λεωνίδα Βρεττάκου ( ), οε ΔΙΣ 1998, τ.8ος, σ.]64-87 ΔΙΣι Α17, ΚωνΙνος Κωστόπουλος, ((Περί της ιστορίας του Τάγματος Ασφαλείας Σπάρτηζl), Π. Φάληρον , 0.5-6' PJC , όπ.π., ' ΔΙΣι91 51ΑΙ3, ΠαναΥιώτης Δεμέστι.χας, ((Έκθεσις περί της οργανώσεως, σκοπών και δράσεως του KoμμoυνtστΙKoύ Κόμματος ΕΑΜ ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ και της δημlουρυίας των ΤαΥμάτων Αοφαλείας εν Λακαινία)), Εν Κρανάη Γυθείου 1. \ , 0.4' ΔΙΣι9151ΑΙ9, Νικόλαος Καράμπελας, ((Περιληπτική ιστορική έκθεσις περί συυιφοτήσεως tou Τάγματος Αοφαλείας Γυθείου)), Εν Γυθεiαι , σ. I -3.

13 [ -ι8-] Η αυτο,\ουοκριμένη μνήμη πρώτες μονάδες τους δημιουργήθηκαν το φθινόπωρο του στη ΛακωνίαΙ6 και σε μικρότερο βαθμό στην Καλαμάτα17, την ΗλείαlΙ και την ΠάτραΙ9, «κεχωρισμένως και τοπικιστικώς'ι), για να ενοποιηθούν την άνοιξη του 1944, ύστερα από ζυμώσεις «πα τριωτικών κύκλω\!)) της Αθήνας με την κυβέρνηση Ράλλη, σε μια ενιαία οργανωτική δομή η οποία «τυπικώς μόνοv») υπαγόταν στο Υπουργείο Ασφαλείας της δωσιλουικής κυβέρνησης20_ Η ονομασία της ήταν «Β' Αρχηγείον Χωροφυλακής Πελοπον νήσου)), έδρα της ορίστηκε η Τρίπολη κι επικεφαλής της ανέλαβε ( ) ο βασιλόφρων συvtαγματάρχης Διονύσιος Παπα δόυκωνας2ι. Ο τελευταίος, ήδη από το καλοκαίρι του είχε πραγματοποιήσει επανειλημμένα διαβήματα προς τις ιταλικές και γερμανικές κατοχικές αρχές, εισηγούμενος τον εξοπλισμό μιας δύναμης Ι.000 «έμπιστων εθνικοφρόνωv») υπό τις διαταγές του για την καταπολέμηση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ (και, σε μετα γενέστερο χρόνο, του ηπεφωτικού ΕΔΕΣ) --προτάσεις που απορ ρίφθηκαν σε πρώτη φάση, εξαιτίας του φόβου ότι αυτή η δύναμη γρήγορα θα αφοπλιζόταν από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ22. Συνολικά οργα1 7. Σταυρογιαννόπουλος 1 966, σ.24 ΔΙΣ/9] 5/Α/I, Διονύσιος Παπαδόπουλος jjh Ιστορία των Ταγμάτων Ασφαλείας» (Ι 952],σ.2 ΔΙΣ/ Ι 9] 51 Β/5, ανώνυμη έκθεση jιπερί των ταγμάτων (AσφαλJ.:ίας) Χωροφυλακής Πελοποννήσου», χ.χ. (αρχές 1944), (στο εξής: Τάγματα 1944], σ.]-2 Φώτιος Τσαγκάρης, Αναμνήσεις της μεσσηνιακής κατοχής από την σκοπιι%ν της δημαρχίας Κσ.λαμ(δν, Αθήναι , σ ]8. ΣταυροΥιαννόπουλος 1966, σ Λάζαρης 1989, σ Τάγματα 1944, σ Τάγματα 1944, σ. I Ι. ΣταυροΥιαννόπουλος ]966, σ.65 ΦΕΚ Ι 944/Α143, Ν της ' Απόστολος Δασκαλάκης, Ισιορία. Ελληνικής Χωροφυλακής. /936-/ 95(J, Αρχηγείov Χωροφυλακής, Αθήναι 1973, τ. Α ', σ & Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, Από τη Βιέννη στα. Kαi.άβρυτa, Αθήνα 2003, σ XάγKΕV Φλά'σ i ερ, της Avrίστamις, τ. Β', Αθήνα 1995, σ Τσαγκάρης 1 97 ], σ.]6 Νίκος Ζερβής. KrV.oμό.τα.. Καιοχή - Αντίσταση - Απυ.ευθέρωση, τ. Γ', Καλαμάτα 2002,σ & 1 36.

14 Το κατοχικό παρελθόν [-19""] νώθηκαν πέντε τέτοια Τάγματα Ασφαλείας, με έδρες την Τ ρίπο λη, τη Σπάρτη, το Γύθειο, το Μελιγαλά και τους Γαργαλιάνους, συνολικής δύναμης ανδρών, με επιμέρους μονάδες ή φρου ρές εγκαταστημένες σε μια σειρά πόλεις, κωμοπόλεις ιcαι χωριάη. Επιμέρους εκδοχή αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να θεωρη θεί το ((Τάγμα Χωροφυλακής XaviroV») που συγκρoτήθηιcε στις 17 Φεβρουαρίου με απόφαση των τοπικών δωσιλσγικών αρχών, διοικητή τον ταγματάρχη Δημήτριο Παπαγιαννάκη και αποστολή, ΤUΠΙKά μεν την καταστολή της ζωοκλοπής, ουσια στικά όμως την καταδίωξη των ανταρτών. Το «ελληνικό τμήμα διώξεως cινιαρτών ΠαπCΙγιαννάκη)), όπως αναφέρεται στα γερ μανικό ΈΥΥραφα της επσχής24, αποτελούνταν από εθελο ντές <'Χωροφύλακες άνευ θητεία ) και ήταν η μοναδική περί πτωση (σχετικής, έστω) επιτuχίας των προσπαθειών που κατέ βαλαν οι κατακτητές για τη δημιουργία μιας ένοπλης, αντιαντά ρτικης Αντικομμουνιστικής Οργανώσεως Κρήτης (ΑΟΚ) σε όλο το νησί2s (Υ) «Εθελοντικές)) αντιεαμικές ένοπλες ομάδες που συγκρο τήθηκαν αυτόνομα, κυρίως στην Αmκή, σε στενή συνεργασία με τους «ευζώνουρ) και την Ειδική Ασφάλεια σjj.iι. χωρίς υπα γωγή τους σε κάποιον ενιαίο διοικητικό μηχανισμό. Τέτοιες περι πτώσεις ήταν η 40μελής «ομάδα ασφαλείq9) κάποιου Κώνστα, 23. Fleischer , σ.20 1 ΔΙΣJ9 1 51A! 1, Δ. Παπαδόπουλος «Η ιστορία των Ταγμάτων Ασφαλείας», σ.5 Ζερβής 2002, σ Αναφορές γερμανικών υπηρεσιών (καλοκαίρι Ι 944) σε ΔΙΣ 1998, τ.6ος, σ.52 & Τζακ Σμιθ Χιουζ, Απόρρητη αναφορά rης δράσεως της SOE ιπ,, Κpήrη, , Αθήνα 199I,σ.82-5, 173 &202-3' Δασκαλακης 1973, σ.2378 ΚωνΙνος Avrroviou, lσroρία Ευ.ηνικής ΒασιΜκής Χωροφυλακής, 1831-/965, Αθήναι 1965, σ ' Γιάννης Τσίβης, Χανιά. Κατοχή κω Avtίσro.ση, Αθήνα 1985, σ Βαρδής Βαρδινογιάννης, Η AvtίιπασησroΣέλινo. Αθήνα 1988, σ Σταύρος Βλοvrάκης, Η 'Οχυρά θέσις Κpήrης', Αθήνα σ.30-1 &

15 [-10-J Η αuτoλoγokριμένη μνήμη που έδρασε στην περιοχή ΑσπρόπυρΥου-Χασιάς από τον Ιούλιο του και μετά16, η ομάδα των αδερφών παπttyεωρyίoυ στο Παγκράη17 και η «ΟρΥάνωσις Εθνικών Δυνάμεων Ελλάδος» (ΟΕΔΕ) των Μανιάτη και Νικολάου στα lλίσσια28 Ανάλογες ομάδες θα δημιουρυηθούν και σε διάφορα επαρ χιακά κέντρα. Ένα τumm παράδειγμα αποτελεί η «Πατριωτική Οργάνωσις Κεφαλληνίας» (ΠΟΚ), η οποία ιδρύθηκε στην Κεφα λονιά την άνοιξη του από «τους mo γνωστούς κοινωνικούς παράγοντες του νησιού» κι άλλους «υπεύθυνους πoλίtες')., με κεντρικό πυρήνα <ψια ομάδα επιστημόνων κι επαγγελματικών του Αργοστολιού)), και διέθετε «μαχητικά τμήματα)) από (<ομάδες χωρικών (σύμφωνα με μια απολογητική διατύπωση) ή «έξαλλα στοιχείω) (σύμφωνα με μιαν ωλη), που «έλαβαν όπλα από τους Γερμανούς σε αγώνα ζωής ή θανάτου με τους Eλασiτεςμε σκληρά αντίποlνω)29. Μια ωλη παρόμοια περίπτωση ένοπλης συνερ γασίας ήταν αυτή των «Ενόπλων Δυνάμεων Νοτίου Νήσου)) (ΕΟΝΝ) στη Λευκάδα". (δ) Μονάδες «εθνιιcιστώvt) της Β. Ελλάδας, οι οποίες συυιφο τήθηκαν απευθείας από τους Γερμανούς, έξω από τον έλευχο της κυβέρνησης Ρωλη. Αν και η σύσταση «κανονικών» ευζω- 26. ΈΘVoς(Aθήνα) 23, 24, 27, 28 & 30.8.] Ορέστης Μακρής, Ο ΕΛΑΣ rης Λθιjvας, Αθήνα 1985, σ.8] & ]05-6 Γιώργος Τ ρucαλtνός, Λνασκω.ειίovmς rη χόβολη rηςμvήμzιι;, Αθήνα 1998, σ.l27' Θεόδωρος ΓρηΎΌρόπουλος, Από rην ιωρυφήν του λόφου, Αθήναι 1966, σ Μακρής 1985, σ , 89 & Θέμης Μαρίνος, Με οδηγό την αλήθεια, Αθήνα 1994, σ.91-9 Γεράσιμος Αποστολάτος, «παράρτημα» σε Κ.Π. Φωκάς-Κοσμετάτος, Η γερμανoϊrαλιkή σύρραξις εν Κεφαλληνiα Αθήνα χ.χ., σ.180 Διονίισιος Μπενετάτος, Το χρονικό rης Κατοχής, Αθήναι ]963, σ.27!. AναλUΤΙKά για την ΠΟΚ: Σπtίρoς ΛoυΙCΆτoς, Τα χρόνια rης ιταλικής και γερμανικής κατοχής και rηςεθvικής αγιίσrασης ιπην Kεφaλoνιιi και rην lθάκη, τ. Γ', Αθήνα 1991, σ & Τάσος Κονιδάρης, Η Λι:vκάδo: στη ιπαά roυ r.μφv)loυ πολέμου, , Αθήνα 1985, σ

16 1'0 καιοχικ6 παρελθ6ν νικών ταγμάτων με έδρα τη Θεσσαλονίκη είχε ήδη προβλεφθεί νομοθεnκά από τον Ιούνιο του 1 943, τελικά οι γερμανικές αρχές αρνήθηκαν να επιτρέψουν τη δημιουργία τους -κατά πάσα meavόtηta, για να μην θέσουν σε παραπέρα δοκιμασία την εξl σορροπιστική πολιτική που ακολουθούσαν μεταξύ των (αλ ληλοϋποβλεπόμενων και συχνά αντιμαχόμενων) γλωσσοπο λιnσμικών ομάδων της περιοχήςj!. Το ίδιο κενή περιεχομένου αποδείχθηκε και η εντολή του Ράλλη, τις παραμονές της αποχώ ρησης της Βέρμαχτ, για εσπευσμένο σχηματισμό τέτοιων μονά δων από τον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας, Αθανάσιο Χρυσο χόου, με σκοπό να προωθηθούν στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη3l. Αντί γι' αυτό, η γερμανική διοίκηση προτίμησε να κα ταφίryει, ήδη από την άνοιξη του 1 943, στη συγκρότηση αυ τοτελών σχημαnσμών UΠαyόμενων αποκλειστικά και μόνο στην ίδια. Ο τελικός απολογισμός του ευχεφήματος από τον διοικητή των SS Βάλτερ Σιμάνα κατέγραψε 10 τέτοια «εθελοντικά τάγ ματα ) στην ελληνική Μακεδονία κι άλλα 4 στην Κεντρική και Νοnοανατολική ΕλλάδαΗ Οι σχηματισμοί αυτοί παρουσιάζουν 31. PIC , όπ.π., σ.44 Gerolyιnatos 1991, σ.]7. Για την αρνητική προδιάθεση του βουλγαρικού μηχανισμοι) απένανtι (και) στα υφιστάμενα Τάγ ματα Ασφαλείας, βλ..π;acκa.ιιοβ reopm, Yrι8CTT8 Η8 DMrapιrrc Β EreHCΚ8 Maκe,JfOHHH, , Σόφια 1999, σ & Hγετιιcό: στελέχη της ΠΑΟ, απ' την πλευρά τους, διεκδικοuν για λογαριασμό τους --ά"υνωστο με πό σην ακριβώς α.;ιοπιστία- την αποτροπή της υλοποίησης τou αρχικού σχεδίου (Παρμενίων Παπαθανασίου, Για rov ελληνικό βορρά, Αθήνα 1997, τ. Α', σ ). 32. ((Eμπlστεuτική-Aπόρρητoςιι οδηγία Ράλλη προς Χρυσοχόou(Αθήναι ), δημoσιευμtνη σε ΠoλUXΡΌΝΗς Ενεπεκίδης, Η ελληνική Λνr;ιπασις , Αθήνα ]964, σ.99-iοο. Η πρωτοβουλία του Ράλλη είχε ήδη εγκρι θεί, τέσσερις μέρες νωρίτερα, από τη ναζ!cmκή ηγεσία (Μάρτιν ΖΈκεντρορφ [επιμ], Η ΕλΛ.άδα κάτω από τον αυιαιλωrό σταιψό, Λθήνα 199], σ.259). 33. Fleischer σ.201. Τα 2 τάγματα της ((Κεντρικής Ελλάδαςιι προιαιψανε τον Ιούνιο του Ι 944 με την αναδιοργάνωση των συμμοριών του θεσσαλικού ΕΑΣΑΔ από τη γερμανική ((αστυνομία τάξεως» της Λάρισας (Λάζαρος Αρσενίου, Hθεσσaλία στην Aνrίσταση, Λάρισα 1977, Τ. ΒΌ σ.224).

17 Ι-η- ] Η αυτολογοκριμένη μνήμη μεταξό τους μιαν έντονη ανομοιογένεια όσον αφορά το πολιτικοϊδεολογικό τους στίγμα ή την ύπαρξη κάποιας «μαζικής βάση9), έστω και σε τοπικό επίπεδο. Ο «Εθελοvnκός Ελληνικός Στρατός» (ΕΕΣ) του συνταγμα τάρχη ΠοΌλου, λ.χ., διακρίνεται τόσο για τον αμιγώς εθνικο σοσιαλιστικό πολιτικό του 'λijγo (και την aπoστασιoπoίησή του από την επίσημη δωmλoγική «Ελληνική Πoλιτεία> της Αθήνας, τα στελέχη της οποίας καταυυέλλει δημόσια σαν «όργανα των εβραιοκομμουνιστών και μασώνων επιδιώκοντα την συκο φάντησιν των Γερμανικών Αρχών Kατoχής> H), όσο και για την απουσία σοβαρών διασυνδέσεων με τον ΙCΎριO όγκο της αντιεα μικής εθνικοφροσύνης -απουσία που, μεταξύ όjj.ν.ω, αντανα κλάται στον εντελώς ανεξέλεγκτο και ouσιασtικά «ΤUφλό" χαρα κτήρα των βιαιοτήτων του35 Ανάλσγη aπoμόνωση aπό τον κοι νωνικό περίγυρό τους χαρακτήριζε επίσης τον Εθνικό Αγροτικό Σύνδεσμο Αντικομμουνιστικής Δράσεως (ΕΑΣΑΔ) στη Θεσ σαλίαj6,καθώς και τα «ελάσσονα» τά'υματα ασφαλείας της Θεσ- Ως έδρες τους αναφέρονται η Λάρισα κι η Καρδίτσα (PIC , όπ.π., σ.62). 34. ((ο σιιvταγματάρχης κ. Γ. Πούλος εις την πόλιν μαςι>, 'Εfh>ο,(Φλώρινα) Αποκαλυπτική επ' αυτού μια έκθεση του τ. Νομάρχη Δράμας προς το κατοχικό Υπ. Εσωτερικών: ((Τα εν θεσ/νίκη σχηματισθένια εκ κοινωνικών αποβρασμάτων ιδιόπιπα rάyμαrα: ασφα).είας, υπό ΤO 'απόσrpατoν αξιωμαrιkόν Πoύλo. επιδr:ί wσαl' έτι περισσότερον την κατάστασιν. ως μισούμενα υφ ' ολοκλήρου του πληθυσμού. οι! μδνον ένεκα της ΠΡοr;λεύσεώς των αλλά κω λδ τη.; αγρίας και απαvθpώπo/! tmμπεριφοράς των» (IAYE/]944fl.3, Δ. Ανδρεάδης προς Υπ. Εσωτ., Εν Αθήναις 16.]0.1943). Για το σώμα του ΠοίΙλου, βλ. Mazower 1995, σ.365-1ι PIC ]8.7.44, όπ.π., σ.70 Ευστράτιος Δορδανάς, ((Έλληνες εναντίον Ελλήνων: ο Γεώργιος Πούλος και το εθελο ντικό τάγμα τοll», αδημοσίευτη εισήγηση στο σιινέδρlο ((Τοπικές διαστάσεις του ελληνικοίι Εμφυλίουι> (Τσοroλι ] 6-]7.6.01). 36. Για τον ΕΑΣΑΔ και την «Εθνική Αντικομμοιινιστική Οργάνωση» (ΕΑΟ) του Βόλου, βλ. αναλυηκά σε Αρσενίου ]977, τ. Β', σ & 2505 επίσης: Mazower 1995, σ PIC ]8.7.44, όπ.π., σ.66-8 Λάμπρος

18 Το κατοχικό "αρελθόν σαλονίκης: το «Εθνικό Απόσπασμα Καταδίωξης Κομμου νιστώv» του Φριτς Σούμπερτ (που είχε ξεκινήσει τη δράση του στην Κρήτη, για να μεταφερθεί αργότερα στη Μακεδονία), την «Εθνική Ελληνική Ασφάλεια Πόλεως ΘεσσαλονίΚΤΙ9) του Αντω νίου ΔάΥκουλα, το αvήστoιχo σώμα του Αντωνίου Βήχου. ιcλ.π11, Αρκετά διαφορετική φαίνεται πως υπήρξε, από την άλλη, η περίπτωση των -ως επί το πλείστον τουρκόφωνων- ποντιακών χωριών της Μακεδονίας που πήραν τα όπλα στο πλευρό της Βέρμαχτ,αρχικά ως τμήματα της ΠΑΟ κι εν συνεχεία ως «Εθνι κός Ελληνικός Στρατό9> (ΕΕΣγs, Η διαφορά δεν βρίσκεται τόσο στην επίσημη πολιτιιωϊδεολσυική επένδυση της κίνησης, ηγεnkά στελέχη της οποίας (οι ΜιΧάλσΥας και Κιτσά Μπατζάκ) ταξί δεψαν το καλοκαίρι του στη Βιέννη ταυτιζόμενοι δημόσια με τη συνολική πολεμική προσπάθεια του Γ Ράιχ39, όσο στην Καταφuyιώτης, Olo:vrάprO:I, Εν Βόλω 1946, σ.74-7 Μαρία Καραγιώργη, Από μια σπίθα ξεκίνησε, Αθήνα 2001, σ.237 & 24]. 37. Χαρακτηριστική η απoιcήρυξή τους ακόμη ιcι από ένα επιφανέστατο στέλεχος του δωσιλoγιιcoύ μηχανισμού στη Β. Ελλάδα (Αθανάσιος Χρυσοχόου, Η Κατοχή εν Μακεδονία. τ. Α '. Η δράdιι; του ΚΚΕ, θεσ!νίιcη 1949, σ,i44-5). Αναλυτικά για τα σώματα αυτά, βλ, Ευστράτιος Δορδανάς, ((Γερμανιιcές αρχές κατοχής και ελληνιιcή διοίκηση» σε Β. Γούναρης & Π. Παπαπολυβίου (επιμ.), Ο φόροι; του αίματα; στην κατοχική θεσ/νίκη, θεσ! νίκη 2001, σ.]]2-4 για το κλίμα των ημερών: Ελευθερία Δροσάκη, Εν Θεσσαλονίκη..., Καισαριανή ]985, σ.i] Η ονομασία ΠΑΟ διατηρήθηκε απ' αυτouςτouςσχηματισμoύςαριcετouς μήνες μετά την επίσημη ε-yιcατάλειψη της ένοπλης δράσης από την ηγεσία της τελειjtαίας(παπαθανασίoυ 1997, τ. Β', σ.853). Σε κάποιες μάλιστα περυrτώσεις, διεκδικείται μtχρι σήμφα (Αχιλλέας Τριανταφυλλίδης, ((Από τη δράση της ΠΑΟ στηνπεριοχή Κοζάνης», στο συλλoγ\ιcό Η δεκgetiα Ι94()..Ι050σrη Δυτική Μακεδονία, θεσ!νίκη ]998, σ ). ΟΙ βρετανιkέςuπηρεσίες, απ' την πλευρά τouς, εξαkoλoυθoiισαν να την χρησιμοποιούν ακόμη και το καλοκαίρι του ]944, κάνοντας ταuτόχρoνα τη διάκριση μεταξύ των δυο εκδο;ιών της διασπασμένης -nλέoν- οργάνωσης (PIC , όπ.π., σ.70-1). 39. Αθανάσιος Φροντιστής, Πανε;λήνιοι; ΑπελευθεΡωτική ΟΡΥάνωσιι;, Θεσ/νίκη 1977, σ.377- Δορδανάς 200], σ.1]5 EλJ:υθεpία, ]).12.64' Θανάσης Χατζής, Η νικηφόρα επανάοταση ιroυ χάθηκε, Αθήνα. ]983, τ. Γ, σ.372.

19 Η αuτoλoγokριμένη μνήμη υπαρκτή διασύνδεσή της μ' έναν ευρύτερο κοινωνικό και πο λιτικό περίγυρο. Μια πτυχή αυτής της διασύνδεσης ήταν η διατή ρηση των σχέσεων εκπροσώπησης (και διαμεσολάβησης στην εκάστοτε κεντρική κρατική εξουσία) των βαθιά συντηρητικών και κοινωνικοπολιτικά περιχαρακωμένων τουρκόφωνων προ σφυγικών κοινοτήτων από την παραδοσιακή τους ηγεσία, που σε μεγάλο βαθμό ταυτίστηκε με την καθοδήύ11ση του ΕΕΣ40. Μια άλλη πτυχή της υπήρξε η διατήρηση των δεσμών της ηγε σίας του ΕΕΣ με το βασικό πλέγμα της αντιεαμικής βορειοελ λαδικής εθνικοφροσύνης (υπηρεσίες της Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας, Εκκλησία, τοπικά δίιcτuα του ΕΔΕΣ και υπολείμ ματα της ΠΑΟ) και -μέσω αυτών- με τους Βρετανούς. Οι τελευ ταίοι δεν θα έχουν έτσι κανένα πρόβλημα να ενσωματώσουν, την τελευταία ΙCΥΡΙOλεΙCΠKά σπγμή, το Τάγμα Ασφαλείας Νιγρί τας του (απoκηpvγμένoυ από την «επίσημη» ΠΑΟ) ταγματάρχη Σπuρίδη σης δυνάμεις του Συμμαχικού Αρχηγείου Μ. Ανατολής -προνομιακή μεταχείριση που δεν επιφύλαξαν σε κανέναν άλλο ένοπλο δωσιλογηςό μηχανισμό4ι. (ε) AνnεαμΙKές πολιτικοστρατιωτικές ΟΡΎανώσεις μειονο τικών πληθυσμών, συγκροτημένες σε εθνική βάση και με αλυ τρωτικό-αποσχιστικό πρόγραμμα. Η κατηγορία αυτή περιλαμ βάνει τους κομιτατζήδες της «Oχpάνω και τους Τσάμηδες παρα στρατιωτικοός της «Ξίλια». ΟΙ πρώτοι σχημάτισαν το καλοκαίρι 40. Για μια αναλιιτιιcή επισκόπηση τηςεπιχεφηματολσυίας που πρόβαλαν οι τouρκόφωνες ποντιακές ΚΌινότητες για τη συν ρyασία τοος με τouς ναζί, βλ. Νίκος Μαραντζίδης, nαιιαdίν MιAi:τ, Ηράκλειο 2001, σ.] 30-59' αρκετά διαφορετική ιιπήρξε η εν θερμώ εκτίμηση τοιι βρετανού πρέσβη Ρ. Λίπερ, που την άνοιξη του ]944 απέδιδε τον εξοπλισμό τους στην ιιαπο!η1ία εvό, βαθιά ριζωμένου αισθήμαroς εθνικού πατριωπσμού, όπως αυτός που πάi.i.ει στην καρδιά rov μiσoυ έλληνα χωρικού» και -ιαιρίως- στην πρόθεσή ΤΟ\>ς να αποφύγουν το κόστος οποιασδήποτε αντιπαράθεσης με το γερμανικό στρατό (FO 37\143764/7185, Leeper 10 Eden, Cairo ). 41. Παπαθανασίου 1997, Τ. Β', σ.8]6-7 ΧρυσοχΟου ]949, σ.]45, Ενεπε κίδης 1964, σ

20 Το κατοχικό παρελθόν του τρία «EθελovπKά Τάγματα Ασφαλείας» (.ι:ι;ο6ροβο n'leckh.ι:ι;ρυ)κηηη Ha OxpaHa), από ένοπλο'υς Σλαβομακεδόνες των νομών Πillας. Φλώρινας και Καστοριάς με αρχιιcooς πυρήνες συγκροτημένους εκτός Ελλάδας από το ΒΜΡΟ και πολιτικό πρόγραμμα (καθαρά ουτοπικό, στη δεδομέ νη συγκυρία) τη δημιουρύία μιας ενιαίας ανεξάρτητης Μακεδο νίας στα πλαίσια του Γ Ράιr2 Ο απολογισμός του Σιμάνα θεωρεί αυτά τα «τάγματα Βέρνερ» (από το όνομα του γερμανού καθοδηγητή τους. Βέρνερ Χάϊντε) σαν κανονικά τάγματα α σφαλείας43, ενώ παραλείπει να κάνει το ίδιο για τις ένοπλες μο νάδες της άτυπης «Εθνικής Αλβανικής Διοίκησης της Τσαμου ριάς» (Keshill Kombetar Shqiptar te ζ:ameήse ή «Ξίλια») που είχε συσταθεί το στη Θεσπρωτία. Η τελευταία διέθετε οργανωμένη πολιτοφυλακή. η οποία συμμετείχε στις επιχεφήσεις της Βέρμαχτ κατά των ανταρτών και η δύναμή της υπολογιζόταν από τα τοπικά στελέχη του ΕΔΕΣ και του ΕΑΜ μεταξύ και ενόπλων"'. Μολονότι δημιουργημένα από την ιταλική (ιcι όχι τη γερμα νική) στρατιωτική διοίκηση, τα ένοπλα σώματα του «Αξονικού Μακεδονοβουλγαρικού Επαναστατιιωύ Κομιτάτου» της Καστο ριάς (κάπου άντρες, απ' τους οποίους το ένα τρίτο ήταν 42. Τάσος Κωστόπουλος, «'Αξονομακεδονικό' Κομιτάτο και Όχράνα' (194344). Μια πρώτη προσέη'ισψ), Αρχειοτάζιο 5 (5.2003), σ F]eischer , σ.201 πρβλ. την εισαυυελικιί αγόρευση στην πρώτη δίκη του Κάλτσεφ (ιω. Παπαιruριααιoυλoς, Βούλ'Υ(ψΟΙ και ιταλοί εyιι:λημαrίαι πο)j;μοv εν Μαχεδονία, Αθήναι σ.60). 44. Π. Νιιcoλόπουλος, " Εκθεσιι; ΕΠί της εξελίξεως της καταστάσεως εις την Θεσπρωτίαν κατά την περίοδον της Κατοχής" ( ), σε ΔΙΣ ]998, τ.ιος, σ.329 IΑγειΙ94344/2.3, ΠαVΗπεφωτικιΊ Επιτροπή ΕΑΜ, (ίέκθεση για την ΑλβανικιΊ μειονότητα της Τσαμουργιάρ), 6.Ι1.44, αρ. πρωτ Για την ((Ξίλια)" βλ. Ελευθερία Μαντό, ΟΙ Μουσου;.μάΥΟ/ Τσάμηδες της Ηπείρου (f923-20()()), Θεσ/νίκη 2004, σ & ] και Geοrgίa Κreιsί, (ιthe 'secret' past of the Greek-Α]banίan border]ands», EtJInologia Balkanica 6 (2002), σ.ι7ι-93

21 ( -:ι6- ] Η αυτολουοκριμένη μνήμη ενταγμένο σε «ΚΊνητά αποσπάσματω> καταδίωξης των ανταρτών ενώ οι υπόλοιποι σε στατικές ΠOλιτoφuλαKές)45 και της βλάχικης «ΛεΥεώνα9>46, θα μπορούσαν επίσης να υπαχθούν στην ίδια κα τηγορία. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, κεντρική ιδέα ήταν η αξιοποίηση της δόσαρέσκειας των μειονοτικών πληθυσμών, λό γω της προηγούμενης ΙCαταπίεσής ΤΟΌς από το ελληνιιcό κράτος, για την καταπολέμηση ενός αντιστασιαιcoύ ΚΊνήματος Όπό ΙCOμ μοόνιστική μεν ιcαθoδήγηση, στον πολιτικό όμως λόύο ΤΟΌ οποίου αφθονούσαν οι αναφορές στην κοινή παρακαταθήκη ΤΟΌ νεοελληνικού εθνικισμού. Πρόκειται για μια στρατηγική που χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα σε όλη την ΕΌρώπη από ΤΟΌς φο ρείς της χιτλερικής «Νέας Τάξης»47 και της οποίας η εφαρμογή στο βαλκανικό νότο σχεδιάστηκε, σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε, από ΤΟΌς τomκούς εmκεφαλής της Ύερμανικής και ιταλικής αντι κατασκοπίας στα Τίρανα τον Φεβρouάριο ΤΟΌ Κωσtόπoυλoς 2003, σ Παρά το πρόσφατα αυξημένο ενδιαφέρον για τις εθvoπkές συγκροοοεις της δεκαετίας του' 40, δεν υπάρχει κάποια σννειctική κι αξιόπιστη περιγραφή της «ΛCΎεώνας)) στην ελληνική βιβλιογραφία. Ο ΕυάΥΥελος Αβέρωφ (Η πoλιrιkή ιύ.εvρά του κουμοβί.αχικού ζητήματος, Τρίιαιλα 1987 [π.ι 1948], σ.158) εκπμά τον αριθμό των ενόπλων λευεωνάριων σε το ]94]-42 και λιγότερους από ]00 το καλοκαίρι του 1943, ενώ ένα ηγετικό στέλεχος του ΕΛΑΣ τους υπολογίζει σε στα μέσα του 1942 (ΣαpάVΤΗς Πρωτόπαπας Κίκιτσας, Χη Μεραρχία του ΕΛΑΣ, Αθήνα 1978, σ.4]) ο Αρσενίου, αντiθετα, περιορίζει τον αριθμό τους σε λιγότερους από 300, ένα 15-20% των οποίων (<δεν ήταν καν βλαχικής καταγω)'ής. μα κατώτερα στοιχεία των πόλεων. που πήγαν στη λ.ι.:γι.:ώνα για φαίκαι για πλιάτσικοi) (]977, τ. Α', σ.69). Για άφθονο πρωτογενές υλικό, βλ. επίσης το βιβλίο του Αστέριου Παπαγιάννη, Τα παιδιά rης λύκαινας, Αθήνα ] Για μια γενική επισκόπηση αυτής της στρατηγικής, βλ. Francis Arzalier, Le. perdo.nts Ια derive!αscί.fte des moilvemenis OIItonomίste. et indipendantistes οιi Πι!' siec/e, Παρίσι IJ:aCK8JlOB ]999, σ.411. Μια εκδοχή αυτή της πολιτικής, ελάχιστα γνωστή στο ελληνικό l(οινό, υπήρξε ο εξοπλισμός ελληνικής πολιτοφυλακής

22 Το κατοχικό παρελθόν [-17-J Μια δεύτερη διάκριση αφορά την πpoέλεuση και τα χαρακτη ριστικά των ομάδων τou πληθuσμoύ πou τροφοδότησαν τα Τάγ ματα με σrελtχη και οχλίτες. Αν και τελικά η δuναμική της ένο πλης αναμέτρησης επέβαλε σ' όλο autό το ανθρώπινο δuναμιtcό μια κάποια ομουενοποίηση, touaάvoτoν όσον αφορά τους (OCE ντρι1rouς» ΣΧΗματισμσύς, στην πραyματucότητα οι αφετηρίες των ταγματασφαλιτών napouσιάζouν αξιοσημείωτη ποικιλία. Όσον αφορά λ.χ. τα στελtxη, είναι Υνωστό ότι τα Τάγματα Ασφαλείας πλαισιώθηκαν από δuο διαφoρεnκές. ιcαι σε μεγάλο βαθμό ανταγωνιστικές μεταξύ τouς, ομάδες ιωματιkών. Από τη μια ήταν οι βενιζελιιcoί απόταιcτoι τou '35, σuσπειρωμέvoι Υ6ρω από τouς ΠάΥκαλο και Γονατά, πou απoτtλεσαν και τouς αρχικούς σπόνσορες των Ταγμάτων -με αποτέλεσμα, βασιλό φρονες σuνoδotπόpoι να τους κατηυορο6ν όnσχεδiαζαν τη μεαο πρόθεσμη «εκτροπή» τους «εις αvτikαθειπωτ,κoύς αυώναρ. (παρεμπόδιση, δηλαδή, της επανόδou τou βασιλιά)". Από την όλλη 0\ «voμιμ/)φρονες», μεταξιιcoί και μοναρχικοί, που αρυούν μεν να πρoσχωρήσouν στο νέο σώμα, στην πορεία όμως θα το θέσouν ολοκληρωτικά κάτω από τον έ'λεrxό τouς. Ανάμεσα στις 000 ομάδες διεξάυεται μια αδυσώπητη πάλη -για την ηγεμονία, πάλη η οποία Σux;ΝΆ αντανακλά ΧΕΡισσότερο συvτεx;vι.αkές συσ σωματώσεις τou παρελθόντος παρά διαφορετικές στρατη-yιιcές όσον αφορά την τρέχouσα σ'6ρραξηso. Άλλες αντιθέσεις πou στη Χεψάρα εναντίον τιι:ιν αλβανών παρτιζάνων Jtou δρο(ισαν στη Ύύρω περιοχή (Κώστα Ν. Δέδε, Δρυμάδες Xειμiφpας, Αθήνα 1978, ). 49. NΙιcoς Aντωνa"έας, Φως εις το mrότoς της Καroχής, Αθήναι 1947, 0.104' PIC , όπ.., ο.44-s Φλά1σερ ,0.191' GeroIymaIos 1991, 0.18' Mazower 1995, 0.352' Νικ. AνayνωστόιEOuλoς, Η Εύβοια ι.ιζό κo.roxriv. Β', Αθήναι 1973, 0.380' 'Κίμων' [Α. ΠηλαβάΙCΗς), «Έκθεσις ειrί της εν ΕΛλάδι καtασtάoεως» ( l S.I.44), οε Eμμo.νouήλ ΤoouδερoU, Ισwμ,κόApχείo Αθήνα [σro εξής: Αρχείο Toou&p06J.Γ, SO. Γιο. ένα ωtoιcαλωπιιcό εσω.ερικό ΈΥΥραφο, όιwu η κα"μο"σολ!ι της «αναρχίας» και της «ιι:olιιwνlιι:ι;ς αrαναιm:iιπα.ι ΤOιroθετε(Mι οε ίση zερίιroυ μοίρα με τη διιιχάλη «νομψοφρόνων» ιαjι «o.πorάκwν»: ΔΙΣΙ9IS!BIS, «Π ερί

23 [ Η αιιτολουοκριμένη μνήμη διαπερνούν τις τάξεις των βαθμοφόρων είναι αυτές μεταξύ αξιω ματικών και μόνιμων υπαξιωματικών των ευζωνικών ταγ μάτωνsι, μεταξύ αξιωματικών και «πολιτικών αρχηυών» στη Λα κωνία52 ή ανάμεσα σε επαυυελματίες στρατιωτικσύς κι αυτοδη μισ\iρ'υητους «καπετάνισυ9> των ΈV()Π).lJ)ν σχηματισμών της Β. ΕλλάδαςΒ. 'Έντονο «ΤOΠlκισπκόν πνεύμο.» επικρατεί, τέλος, στο' Τάγμα Γυθείου, όπσυ μόνο' η απειλή συλλήψεων θα κάνει τους ντόπιους αξιωματικσύς να δεχθούν έναν μη μανιάτη ως επικε φαλής τσυς54. Ακόμη μεγαλύτερη πσικιλία συναντάμε όσον αφορά την προέλευση ιcαι τα κίνητρα των απλών ταγματασφαλιτών. Σύμ φωνα με τις διαθέσιμες μαρτυρίες, η αρχική «μαγιά» πρσήλθε από τις aντικoμμσυνιστιkές ομάδες πσυ είχαν ήδη συγκροτηθεί σε τσπικό επίπεδο' για την καταπολέμηση του ΕΑΜ -όπως σι «εθελοντές χωροφύλακες» της Αχαίαι;5S ή σι «Εθνικές Ομάδες Αντιστάσεως» στη γειτονική HUiaS6 Η στρατολόγηση των υπόλοιπων αρχικά γινόταν σε εθελοντική βάσηs7, γρήγορα όμως σι αρχές άρχισαν να καλούν στα όπλα «εθνικιστέ9> με ατσμικές προσκλήσεις βάσει τσυ Ν. 739/ σης τελευταίες αναγρα φόταν η απειλή ότι, όσσι απέφευγαν να παρουσιαστσύν, θα αυπ μετώπιζαν «τας αυστηράς ποινάς του Νόμου και επί πλέον την των ΤαΥμάτων Ασφαλι:ίας Πελοποννήσου» (1944). 51. ΔΙΣΙ915/Γ/2, ((Υπόμνημα περί της καταστάσεως των Μον. Υπα ξιωματικών από της κατατάξεώς των εις τα Τάγματα Ασφαλείας μέχρι σή μερον», Εν Αθήναις ΔΙΣΙ9151Α/7, Υπγος Κ. Κωστόποιιλος ((Περί της Ιστορίας του Τάγματος Ασφαλι:ίας Σπάρτης», Π. Φάληρον , σ.8-9 Έκθεση Βρετ τάκου ( ) σε ΔΙΣ 1998, τ.80ς, σ Μαραντζίδης 2001, Τριανταφιιλλίδης 1998, σ.240 & ΔΙΣι9151Ν5, ΥπΥος Κ. Κωστόποιιλος ((Περί της Ιστορίας του Τάγματος Ασφαλι:ίας Γυθείου», Π. Φάληρον , σ.2 & Λάζαρης ]989, σ Φαρμάκης 1969, σ.15 & Αντωνακέας ]947, Ράλλης 1947,σ.64 ΓρηΥορόποιιλοι; ]966,σ.259.

24 Το καιοχικ6 παρελθόν δίωξιν των οικογενειών των και κατaoτρoφήν των οικιών των»58. Στην Καλαμάτα, αξιωματικοί που αρνήθηκαν να καταταγούν στο εκεί Τάγμα Ασφαλείας φυλακίστηκαν «επί αρκετόνχρόνοv) από τον ΠαπαδόΥκωνα, μέχρι να ενδώσoυ 9. Διαφορετική um)p ξε, τέλος, η διαδικασία εξοπλισμού των περισσότερων από τα χωριά που εντάχθηκαν στο όλο σύστημα. Εκεί, τις περισσότερες φορές την πρωτοβουλία παίρνουν τοπικοί παράγοντες, συχνά σε επαφή (και κάτω από την επφροή) σιryχωριανών τους ή όj.λων στελεχών της εθνικοφροσύνης που είναι εγκατεστημένα στα αστικά κέντρα βάσεις των Ταγμάτων. Σ' αυτή την περίπτωση, η σύσταση του αρχικού ένοπλου πυρήνα δημιουργεί ένα προη γοόμενο (με την εκκαθάριση ή φυυή των τοπικών στελεχών του ΕΑΜ και την πρόκληση ενός κλίματος πιέσεων και -yενtkευμένης ανασφάλειας) που οδηγεί αργά ή γρήγορα σε νέες στρατολογίες, διεύρυνση του κίικλου των οπλισμένων κι επέκτασή του σε δι πλανούς OικtσμoΌς. Με τελικό αποτέλεσμα, το δίκτuo του ένο πλου αντιαντάρτικου μηχανισμού να απλώνεται στην ύπαιθρο, όπως ακριβώς οι κηλίδες του μελανιοό πάνω στο στυπόχαρτο ΑναΥνωστόπουλος 1973, σ Δουατζής 1982, σ.126, & 2\0-1. Για το σύστημα των ατομικών προσκλήσεων, βλ επίσης: Ράλλης 1947, σ.64-5 ΣταυΡΟΥιαννόπΟιΙλος ]966, σ.28 & 81 Αντωνακέας ] 947, σ.iο4 Δουατζής 1982, σ.126, ' έκθεση Π. Κυριακού ( ), όπ.π., σ.229 Δημήτριος Λουκάς, Ανιψνήιπις μιας ζωής, Αθήναι 2004, σ.33 Aλtξανδρoς Ζαούσης, ΑνιψνήUf:ις ενός αντιήρωα (/933-/944), Αθήνα 1980, σ.87 & 1]2 Αναστάσης ΠεπoVΉς, Προσωπική μαρτυρία, Αθήνα 2001 (π.έ. 1970), σ.1147 Ν. Hammond, The AIIied Military Mission and the Resistance ίπ West MacedQn;a, ΘεσlνίΙCΗ 1993, σ.126 & ] Έκθεση Π. Καζάκου ( ), όπ.π., σ Για δυο περιυραφές αυτής τη διαδικασίας, ιφοερχόμενες απόδιαφoρεnkές περιoχtι;καιδιαμεφιkάαvriθετησκoπιά: KώσπιςΣαραντόιroυλoς,Baλ1iτιn /944. Mσρroρία, Αθήνα 2003, σ Κώστας ΝικολαΊδης, Η αλήθεια για την εθνική αvnιπαιπι, Θεσfνίκη 1977, σ.45 κ.εξ. Το ίδιο ακριβώς μovtέλo ακολούθησε ΚΙ ο εξοπλισμός των (oχραvιτώw, σε σλαβόφωνα χωριά' για μια τέτοια περίπτωση (Ποριά Καστοριάς), βλ. τη σχεnιcή αλληλογραφία του τοπικού ΣΝΟΦ σε ΑΡΧΗΒ Ha Maκe,l\OHHja, Erejcκa Maκe,JfoH1Ija ΒΟ ΗΟι;, , Σκόπια 1971

25 Η αυτολογοκριμένη μνήμη Τι είδους άύθρωποι στρατολογούνταν στα Τάγματα Ασφα λείας; Μια συμμαχική έκθεση το καλοκαίρι του κατέτασσε τους ταγματασφαλίτες σε πέντε βασικές κατηγορίες'ι -κατάταξη που εmβεβαιώνεται, σε μεγάλο βαθμό, και από τις υπόλοιπες πηγές: (α) άνθρωποι «πολύ φτωχοί. που κατατάχθηκαν προκειμένου να επιβιώσουν», αναζητώντας μια μόνιμη πηγή εισοδήματος κι ένα πιάτο φαί, αδιαφορώντας για τις συνέπειες αυτής τους της επιλογής. Πρόκειται για την κατεξοχήν «μισθοφορική.) εκδοχή ταγματασφαλιτών, συνηθέστερη στα ευζωνικά τάγματα. Η στρατολογία τέτοιων <<λούμπεν» στοιχείων φαίνεται πως υπήρξε μαζική ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, τα KαΤOΙΙCOύμενα από εξαθλιωμένες μάζες χωρίς άλλα μέσα βιοπορισμού62 Αναφορές στην πείνα, ως βασικό κίνητρο της κατάταξης στα Τάγματα, έχω ακούσει ωστόσο (ως στοιχείο μιας λίγο πολύ απολο-υητικής αφήγησης) και σε ορεινά χωριά της ΠελοποννήσΟ'υ63, ενώ απο Kαλυπnκή μπορεί να θεωρηθεί και η διαφήμιση των αποδοχών των ταγματασφαλιτών από τον τοπικό Τύπο64 Εντυπωσιακή είναι, τέλος, η δημόσια παραδοχή το'\) μισθοφορικού χαρακτήρα των ένοπλων ομάδων της ΠΟΚ από το ίδto το επίσημο ένroπo της οργάνωσης: «Οι άνθρωποι οι οποίοι επεστρατεύθησαν και αγωνίζονται εις τα διάφορα σημεία τηςμείζονος αντιστάσεως των Εαμιτών και εργάζονται δια να παγιώσουν την απειλουμένην σο βαρώς τάξιν δεν είναι απλώς ιδεολόγοι κινδυνεύοντες δι ' ένα σκοπόν, [... ] αλλ. υπάρχουν και εκείνοι οι οποίοι κακoυχoύμεvoi [στο εξής: ΕΜ ΒΟ HOS], σ & PIC όπ.π., σ Πεπονής 1970, σ.114 Λάζαρης ]989, σ.i40-2 HλiaςnαxαoτεpIόπovλoς, Ο Μωρηά..; στα 6πλα, τ. Ε', Αθήνα 1975, σ.239 Mπέtu Βακαλοπούλου, ((ο νεοφασισμός στην Ελλάδφ), συμπλήρωμα στην ελληνική έκδοση του βιβλίου του Γκιουζέππε ΓK(ινn, Ο νεoφσnισμδς στην Ευρώπη, Αθήνα ]975, σ ΣυνενtεUξεις με κατοίκουςχωριών της ορεινής Μεσσηνίας, Τα Νέα-Σημαία-θάρρος (Καλαμάτα)

26 1'0 κατοχικό παρελθόν από τας περισrάσεις ευρίσκουν εις την σrράrευσιν και εις τον αγώνα ένα έργον, Διαπ να κρύπτωμεν την αλήθεlαν;»μ (β) <<.EγΙCΛημαΠKoί rύπoi). που βρήκαν στον ένοπλο αvnκομ μουνισμό μια χρυσή ευκαιρία είτε για ξεκαθάρισμα προσωπικών διαφορών είτε -συχνότερα-για ατομικό πλouτισμό66, Εκτός από το αναμενόμενο πλιάτσικο στη διάρκεια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, η συμμετοχή στο ευχείρημα προσέφερε κι άλλες -(<vόμιμερ>- πηγές εισοδημάτων. τουλάχιστον για τα στελέχη: επιτάξεις κάθε λογής (ακόμη και δημόσιας περιουσίας), επιβολή φορολογίας «δια τας ανάγκας του ΤάγμαΤΟς')I61 δικαίωμα σιryκέ νrρωσης κι εκποίησης της «δεκάτηφ68 ή πολύτιμων αγροτικών πρoϊόνrων (όπως τα γαλακτοκομικά και η ξυλεία, στην περί πτωση της βλάχικης ΛεγεώναςΜ), ενώ παράλληλα λειτουργούσε προστατευτικά σε σχέση με την ανάμιξή τους στη μαύρη αγορά1ο, Ιδιαίτερη υποπερίπτωση αυτής της κατηγορίας συνιστούσε η δυνατότητα χρηματισμοό των ταγματασφαλιτών. για την απο φu"yή σύλληψης ή για τη διαμεσολάβησή τους ώστε να απο λυθεί κάποιος ήδη κρατοόμενος71, 65. «Το oιιcoνoμιιcόν ζήτημα)), Η Αφύπνιση 9.9,44 (παρατίθεται σε Λoυιcά τος 199I, σ.468). 66. Για το πλιάτσικο, ως βασικό κίνητρο κίνητρο ιcατάταξης στα Τάγματα: Δουατζής 1982, σ Αντώνης Αντωνόπουλος, Μνήμε.; ενός αντάρτη rov ΕΛΑΣ, Αθήνα 1993, σ.81 Κ. Γλεντής. Εφτά χρόνια στη Σπάρτη (/939-/ 946). Αθήνα 1977, σ.66 Ανδρέας Γιαννόπουλος, Χρονικό από την Εθνική Αvriιπαση τοιι λαού μας, Αθήνα 1980, σ EλLυθερία (Μιχάλα'Υας)' Δουατζής 1982, σ &185 (Εύβοια). 68. Ο Κ. Παπαδόπουλος του ΕΕΣ, λ.χ., είχε αναλάβει μαζί με δυο αδέρφια του τη συγκέντρωση κι εκποίηση της (ιδεκάτηζ)) ανατολικά του Αξιού (Ekυθερία ). 69. Αβέρωφ ]948, σ. Ι 24-34' Παπαγιάννης ]998, σ.1]5-32' Αρσενίου 1977, τ. Α', σ Κήρυξ (Χανιά) 8 & , για τις μαυραγορίτικες δραστηριότητες του ΠαπαγlαννάΙCΗ. 71. Σωτήρης Εμμανουηλίδης, Μνήμες και βιώμαrα /940-/946, Αθήνα ]999, σ Μιχάλης Παπαιcωνστανriνoυ, Το χρονικό της μεγάλης VΙΊχτας,

27 Η αιπ ολογοκριμένη μνήμη (γ) (<εθελοντές εμπνεόμενοι από μίσος για το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, συμπεριλαμβανόμενων εκείνων των οποίων συγγενείς σκο τώθηκαν απ ' αυτούς». Η περίπτωση του γεωπόνου Λεωνίδα Βρεπάκου, ο αδερφός ΤΟ'ι,) οποίου (κι επικεφαλής της αντικομ μουνιστικής ανταρτοομάδας «Ελληνικός Στρατό9» Τηλέμαχος Βρεπάκος είχε σκοτωθεί από τον ΕΛΑΣ, αποτελεί το γνω στότερο --αλλά όχι και το μοναδικό- τέτοιο παράδειγμα12. (δ) (<Αξιωματικοί που θεωρούν την καταπολέμηση του 'κομ μουνισμού ' πατριωτικό καθήκον, ή τοποθετήθηκαν στα Τάγματα από τις οργανώσεις τους (ΕΔΕΣ Αθηνών, κλπ)), και (ε) «Μέλη άλλων οργανώσεων που δέχτηκαν επίθεση από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ» όπως τα Όπολείμματα του 5/42 της Δωρίδας μετά το φόνο τ01j' Ψαρρού ή του πελοποννησιακού ΕΣ μετά την εξό ντωση των Βρεπάκου και Καραχάλιου. Περισσότερο ομοιογενείς εμφανίζονται, αντίθετα, οι τοπικές πολιτοφόλακές των Ταγμάτων στα «οπλισμένα» χωριά. Εκεί, ο ηγετικός m:ιρήνας τους συγκροτείται συνήθως από την παρα δοσιακή 1fYεσiα και μικροαστική τάξη της κοινότητας (κοινο τάρχης, παπάς κι ενδεχομένως δάσκαλος, συμβολαιογράφος, γιατρός, κλπ), ή τουλάχιστον από ένα μtρoς της, η δε στρατο λογία των κοινών «οπλιτώγ» βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε συγ γενικά δίκτυα. Δεν είναι καθόλου τιιχαίο ΠΟΌ η ανάπruξη αυτού του φαινομένου σημειώθηκε σε κοινότητες ΠΟΌ χαρακτηρί ζονται από βαθύ κοινωνικό συντηρητισμό, όπως διαπιστώνουν Αθήνα 1999, σ.34s Δημήτριος Πλούμης. Ο Γολγοθάς του έθνους, Αθήναι , σ. 1 S Για άλλες τέτοιες περιπτώσεις: ΒάΥγlω Βοuρνά, Όραμα και μνήμες, Αθήνα 200 1, σ.274 S Σταuρογιαvvόπουλος 1 974, σ.204. Μια παρόμοια κατηγορία, απoτελoύνtαν από ΣUΠενείς ταγματασφαλιτών κι ανθρώπους IIOU είχαν νωρίτερα ΣUλληφθεί ή «ενοχληθεί κάπωφ) από τις εαμlκές οργανώσεις (ως «ύποπτοι αντιδραιπικής δραστηριότητας»), οι οποίοι φοβόντουσαν ΎΙα την τuχη τοuς σε μια ολοένα και mo πoλωμtνη κατάσταση (Γιαννόπουλος 1980, σ & 144).

28 Το κατοχικό παρελθόν (-33-) όχι μόνο οι εαμικές πηγές ή ξένοι παρατηρητές7) σjj.iι. και τα ίδια τα στελέχη των Ταγμάτων74 Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι εθνοτικές ή άλλες τοπικές αντιθέσεις, όπως και η νωπή ακόμη αντιπαράθεση γηγενών και προσφύγων. Η τροφοδότηση των ένοπλων δωσιλογικών σχη ματισμών από κάθε λογής εθνικιστικά στοιχεία της μιας ή της άλλης <φάτσας) αποτέλεσε τον κανόνα στη Μακεδονία, κι έχει μελετηθεί αρκετά την τελευταία δεκαετία. Λιγότερο έχουν με λετηθεί 0\ ποικίλες διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό κάθε εθνο τικής ομάδας και η επίδρασή τους στον προσανατολισμό των επιμέρους υποομάδων' στην Έδεσσα λ.χ., πόλη με πληθυσμό σλαβόφωνο κατά 65-70%, κύρια πη-υή στρατολογίας της Οχράνα -σύμφωνα με εαμικές εκθέσεις της εποχής- υπήρξε η (περιο ρισμένη αριθμητικά κι υποδεέστερη κοινωνικά) κατηγορία των «yvφτομακεδόvωv»)η. Παρόμοια κριτήρια φαίνεται ωστόσο ότι καθόρισαν ης επιλογές κάποιων ανθρώπων και στη Νόηα Ελ λάδα. Ο πολιηκός λ.χ. καθοδηγητής των ταγματασφαλιτών της Βόρειας Εύβοιας, δικηγόρος Νίκος Ανα-γνωστόπουλος, φρο ντίζει να κάνει τη διάκριση ανάμεσα στο «προσφυγικόν στοι χείοv» του νησιού (το οποίο «σχεδόν εν τη oλότητi του ειργάσθη 73. William Hardy McNeill, The Greek dilemma.war and aftermath, Ν. γόρlcl'\ 1947, σ.59 Μάγερ 2003, σ.558 Γιάννης Μανοuσακας, Το χρονικό &ι'ός αγώνα. Μετά την Ακροναυπλία, Αθήνα 1 986, σ Παύλος Δε λαπόρτας, Το σημειωματάριο ενός Πιλάτου, Αθήνα 1977, σ Βλ. ειι:ισης το χαρακτηρισμό της Αργολίδας ως ((ελληνικής Βανδέας» στα απομνημονεύ ματα ι:νός ντόπιου εαμίτη: Θόδωρος Κοίνης, ((Eκκαθαριστιιcές επιχειρήσεις των γερμανών την άνοιξη του ]944 στην ΑΡγovαυπλία», Εθνική AVΤΊιπαση 72 (9. ] ), σ AΠOKαλυΠ"l"ική η περιγραφή ως ((uπoαvάπnιιcrouιι του ((ει' γέvει πο λιπσμού τω ' KaroiK(Q\IJ) των τουρκόφωνων πoνηαιcώνχωρlών, από ένα τoπlιcό στέλεχος του ΕΕΣ (ΔΙΣι909/Δ17, Αλέξανδρος Τσαιciρoyλoυ προς ΔΕΠΑθΑ, Αθήνα ]4.5. ] 9 7 ] ). 75. ΑΣΚΙIΚ.ΚΕ/412fφ:23/Sf22, Γραμματεία της Π.Ε. Έδεσσας (Νί"ος) προς Μ.Γ. (6.8.44), σ. ].

29 Η αυτολογοκριμένη μνήμη ανθελληνικώς, ενταχθέν εις τας πολλάς και ποικιλλωνύμους Αρι σrερiu; oργαvώσεφ ), από τη μια, και τους συντηρηηιcoύς «πραγ ματικούς Έλληνες Eυβoείς> (ελληνόφωνους «γηγενείς» και Αρ βανίτες), που στήριξαν τα Τάγματα Ασφαλείας, από την άλλη 76. Καθόλου αμελητέα, αν και συχνά δυσδιάκριτη, Ί.Jπήρξε επί σης η επιλογή του εξοπλισμού ως μέσου προάσπισης συγκε κριμένων ταξικών συμφερόνtων: ανάμεσα στους πρωτεργάτες της ταγματασφαλίτικης βάσης στο Βαλτέτσι, Π.χ., συναντάμε ειικατάστατους κτηνοτρόφους δυσαρεστημένους από την εργα τική πολιτική του ΕΑΜ στα χειμαδιά τους στην Αργολίδα αλλά κι από την απαγόρειιση εmkoινωνίας με την Τρίπολη, που συνι στούσε τη βασική αγορά για τα προϊόντα τους17. Ο φόβος των χωρικών για αvriπoινα των κατοχικών στρα τειιμάτων ήταν ένας ακόμη παράγοντας που διειικόλυνε στο έπα κρο την ανάπruξη των Ταγμάτων. Η διαπίστωση του Λίπερ, πως «από τη στιγμή που συνειδητοποίησαν ότι κτηνώδη αντίποινα θα ακολουθούσαν οποιαδήποτε υπoσrήριξή τους προς τους αντάρτες, ήταν εύκολη δουλειά για τους Γερμανούς να τους πείσουν πως μια φιλογερμανική πολιτική ανταποκρινόταν στα συμφέροντα της Ελλάδας», διατυπώθηκε μεν για τους τουρκόφωνους Πόντιους της Μακεδονίας, θα μπορούσε όμως να βρει εφαρμογή και σε πολλά άλλα σημεία της χώρας7r. Συχνά. άλλωστε, οι πρώτες επαφές ανάμεσα στην ηγεσία μιας κοινότητας και τον δωσtλoγικό μηχανισμό των αστικών κέντρων, που καταλήγει στον «εξοπλι76. Αναγνωστόπουλος ] 973, σ.320- ] πρβλ'. Δουατζής ] 982, σ Σαραντόπουλος 2003, σ. ] 01 & ] 28-3 ]. 18. FO 31]/ ] 85, Leeper to Eden, Cairo Για το φόβο των γερμανικών αντιποίνων, ως αιτία προσχώρησης στα Τάγματα Ασφαλείας, βλ. επίσης Ανα-γνωστόπουλος 1913, σ.385, και Κωστής ΠαπαιαΥγκος, Αρχείο Πέρσον. Καroχικσ. ντοκουμέντα του ΔΕΣ ΠελΟ1Cονιιή(fQV, Αθήνα ]911, σ.64, Ο ίδιος ο Μιχάλαγας, άλλωστε, ταξινομεί την απoφu'fή γερμανικών αντι ποίνων ως τον Jαιριότερo λόγο ύπαρξης του ΕΕΣ (ΑΝΠ!5/14α, Μιχ. Παπα ΟΟπουλος προς Πλαστήρα, Κοζάνη , σ.3-5).

30 Το κατοχικό παρελθόν [- 35-] σμό» του χωριού, ξεκινούν από την προσπάθεια σωτηρίας κά ποιων χωρικών πou έχouν συλληφθεί, είτε ως όμηροι είτε σαν κομμουνιστές79. Λιγότερο γνωστή, αλλά εξίσου πραγμαηκή, υπήρξε η στρα τολόγηση στα Τάγματα πρώην μελών (ή και τοmκών στελεχών) του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Κάποιοι απ' αυτούς φέρονται να έχ,ow αλλάξει στρατόπεδο ως αποτέλεσμα προσωπικών διαφoρώv'-o ή ΎW απρο σδώριστους λόyouc:i, ενώ κάποιων άλλων η μεταπήδηση έυινε για λόγους επιβίωσης, μετά από σίιλληηnί τ01jξ2' σ' αυτή την τε λευταία περίπτωση, η προηγούμενη συμμετοχή τους στο ΕΑΜ μπορεί να μην ήταν καν πραγμαηκή, αλλά να είχαν πέσει απλά θijματα συκαραvriαςιj. ΓεΥονός απoτελε πάντως, η ύπαρξη εα μικών συνδέσμων και πυρήνων στο εσωτερικό των Ταγμάτων Ασφαλεία.ς8", κάτι που δεν διέφυυε άλλωστε από την προσοχή των δωσιλσyιιcών αρχών: ο μεν Ιωάννης Ράλλης διαπίστωσε δη στα ευζωνικά τά'υματά του <<επinιχoν να διεισδύσουν και πνες κoμμoυνισrαί (κατ ' εντολήν των αρχηγών rwv))8s, ενώ ο -πάντα UΠΕρβoλικός- Χρυσοχόου βλέπει «πολλούς κoμμoυνισrάς» ακόμη και στο τάγμα του Βήχου86! Μια λύση που προκρίθηκε ΎW την 79. Σαραvrόπouλoς 2003, σ.] 2()..6 Τμήμα Auyής ΤOl.l ΣΝΟΦ (Αν. Παντσ6λης) προς Π.Ε. Καστοριάς του ΣΝΟΦ ( ), σε ΕΜ ΒΟ ΗΟΒ, σ Αντωνόπουλος 1993, σ.45-6 Κ. Κωσταντάρας, Αγώνες και διwύμοi, Αθήναι ]964, σ ]. Σινόπουλος ] 995, σ.20 & 27 ΓΛΕVΤΉς ]977, σ.66 ΓιώρΥοςΜπακόπου λος, Ηρωικά και ανθρώπινα, Καλαμάτα χ.χ., σ.108-1ο ΔΙΣι9] 5ΙΒI4, Αθ. ΨUΧαλίνoς. «Περιληπτική έκθεσις", σ Παπαστρατής 1995, σ.70 Δουατζής 1982, σ.28 Αναγνωστόπουλος 1950, σ.64-9 και 1 973, σ.327 & Βασίλης Δάρας, Γ 83. Bior; και βιώμαrσ. εvδr;απλoύ ανθρώπου, Αθήνα ]995, σ Παιrαστρατής 1 995, σ , ]50 & 1 53 Αναγνωστόπουλος ] 973, σ.381 & Παπαστερlόιroυλoς 1 975, τ. Ε', σ.258 & 278 Ι.Ν. Σκανδαλά ΙCΗς, ΑΎωνίει; και τρόμοι, Αθήναι ]945, σ Ραλλ.ης 1947, σ Χρυσοχόου 1949, σ Πρόκειται, βέβαια, για διατόπωση μετα-

31 Η α\ytολογοκριμένη μνήμη ανnμετώπιση aυτσυ του προβλήματος, στην Εύβοια τουλάχιστον, ήταν Ο πρoληπnκός tj.eyχoς των KOινωVΙKών φρονημάτων όσων προσέρχονταν ΎW κατάταξη στο εκεί Τάγμα Ασφαλείαξ. Έτσι κι αλλιώς, το ίδιο παιχνίδι παιζόταν και προς την αντί στροφη πλευρά: μέλη του ΕΑΜ, ακόμη κι «αετόπουλα», σταλ μένα στις οργανώσεις τους από την Ασφάλεια ή τους εθνικό φρονες σuνφyάτες των Ταγμάτων, για να Kατασκoπε\JOUν τις κινήσεις της Αντίστασης ojj..ά και <<επί σκοπώ δημιουργίας δια μάχης και συγχύσεως» στις γραμμές τηξs. Στο χανιώτικο τάγμα του Παπαγιαννάκη, πάλι, κάποιοι άν τρες είχαν «τοποθετηθεί» εκεί από τη BρετανιΙCΉ Αποστολή89. Στη Θεσσαλονίκη, τέλος, οι υπηρεσίες ασφαλείας της δωσιλο γιιcής ιcυβέρνησης κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις <<<TατανιΙCΈς προσπάθειες» τou «Βουλγαρικού Κομιτάτου» (δηλ. του ΒΜΡΟ) «όπως επιτύχει την κατάταξ,νμελών του εις τα ενταύ θα Εθνικιστικά Τάγματα Ασφαλείας» -τα ελληνικά, εννοείται90 Παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις, οι παραπάνω κατηυορίες -Υενέστερη (και, κατά τα φαινόμενα, προσαρμοσμένη στην προπαυανδlστική λειτουργία των βιβλίων του Χρυσοχόου)' f:o/ θερμώ, ο ίδιος διαπίστωνε απλώς ότι «τινές» από τouς άvtρες του Βή;ιου ((ΠΡOέpχovται εκ του κομμουνιστικού στρατοπέδου» (ΑΦΔι62/106, Αθ. Χρυσοχόου «Σύvtομος έκθεσις της υφι σταμένης f:o/ Βορείω Ελλάδι καταστάσεως περί τα τέλη lουλίου 1944», f:o/ θεσινίκη , αρ.πρ.787, σ.4). 87. Δουατζής 1 982, σ Τριανταφυλλίδης 1998, σ.24ο ΦαρμάΙCΗς 1969, σ.20 ΔIΣι953Β/Ν ], Ανδρέας Χ. Παπανδρέου, ((Έκθεσις περί της δράσεως ΟΡΥανώσεως Αντιστάσεως 'Τ.Ε.Α. '», Σεπτ. 1969, σ.3 1 Αρχηγείον AστtJνoμίας Πόλεων, Τα 40χpovα ΠΙ Αστυνομίας Πό).εωl' /, [Αθήνα ]961], σ.69 Χαρά λαμπος Σταμάτης, Ισωρία τη Aσnιyoμία ΠόλεωΥ, Αθήναι , σ.276. Για τη διείσδυση οχρανιτών «στις γραμμές της ορυά.υωσης», βλ. AΣKlIΚΚ.E Ι412Ι φ:23/5ι2 Ι, Π.Ε. Έδεσσας προς Μ.Γ., (iεκθεση "(lα την κατάσταση των εαμlκών ΟρΥανώσεων Έδεσσας και Γιαννιτσών» ( ), σ Χιουζ , σ.84 ΒαρδινοΥιάννης 1 988, σ.6ο. 90. ΑΑΧιI6/364, Κέντρο Αλλοδαπών θεσmιcης (Χ. ΔΑΣΙCαλόπouλoς) προς rf:o/. Εmθεώρηση Νομαρχιών Μακεδονίας, εν Θεσινίκη , αρ.πρ.3ι6ι3ι5α.