Προπτυχιακή Εργασία. Παναγιωτοπούλου Βιολέττα. Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα A. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 1.Το θέμα

Transcript

1 Προπτυχιακή Εργασία Παναγιωτοπούλου Βιολέττα Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα A. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.Το θέμα Ένα από τα φλέγοντα ζητήματα που απασχολούν έντονα τον πολιτικό και νομικό κόσμο τελευταία είναι εκείνο του λεγόμενου Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Πρωτόλειο απόσταγμα των διεργασιών εγκαθίδρυσής του στον ευρωπαϊκό χώρο αποτέλεσε η παράδοση του προσχεδίου του Ευρωπαϊκού Συντάγματος στους εκπροσώπους των είκοσι πέντε κρατών μελών της Ε.Ε. Έκτοτε αναζωπυρώθηκαν καίρια ερωτήματα σχετικά με τη φύση και το περιεχόμενό του. Ακολούθως θα γίνει μια προσπάθεια απάντησης αυτών των ερωτημάτων κυρίως μέσα από τη διερεύνηση της θέσης του Ευρωπαϊκού Συντάγματος στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη. Προκειμένου να εξεταστεί το αντικείμενο καθολικά αρμόζει αρχικά να γίνει προσδιορισμός των ζυμώσεων που έγιναν στον ευρωπαϊκό χώρο και οδηγηθήκαμε σε αυτήν την κατάσταση. Έπειτα αφού προσδιοριστεί η ουσία του Ευρωπαϊκού Συντάγματος είναι ανάγκη να γίνει μια αναφορά στα αποτελέσματα που θα επιφέρει η επικείμενη ψήφισή του. Έτσι θα έχει διαγραφεί η πλήρης πορεία του Ευρωπαϊκού Συντάγματος από τα αίτια που οδήγησαν στο προσχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος μέχρι τις αλλαγές που θα επιφέρει το ψηφισμένο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Β. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ 1. Αίτια που οδήγησαν στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Συντάγματος i) Παγκοσμιοποίηση και γιγάντωση των εξωευροπαικών δυνάμεων Μετά την εισαγωγή του διαδικτύου στη ζωή μας ενισχύθηκε αισθητά το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, το οποίο διαπλάθει μια νέα πλανητική τάξη με βάση την κατάργηση των εθνικών συνόρων σε πολλά επίπεδα όπως το πολιτικό ή το οικονομικό. Στο σημείο αυτό η Ευρώπη καλείται να λάβει θέση που θα διασφαλίσει τόσο τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των πολιτών της όσο και τη διατήρηση της ακεραιότητας των εθνικών κρατών του ευρωπαϊκού χώρου. Βέβαια αυτός δεν είναι ο μόνος παράγοντας που απειλεί την ευρωπαϊκή εξουσία καθώς έχει να αντιμετωπίσει και τη γιγάντωση των εξωευρωπαϊκών δυνάμεων όπως η Κίνα που αποτελεί σταθερά ανερχόμενη δύναμη στον παγκόσμιο χώρο και η Αμερική που κρατά εδώ και χρόνια τα παγκόσμια ηνία. Οφείλει λοιπόν η Ευρώπη να αποτελέσει το αντίπαλο δέος αποτρέποντας την επιβολή πολιτικών και οικονομικών πρακτικών που έχουν διαμορφωθεί παρά τη θέλησή της. Δεν καλείται δηλαδή απλώς να επιβιώσει από αυτή τη διεθνή διαπάλη αλλά να κατακτήσει θέση ισχύος που θα της επιτρέπει να υπερασπίζεται τα συμφέροντα της. Με βάση αυτές τις συνθήκες κρίνεται εύλογη η δημιουργία Ευρωπαϊκού Συντάγματος το οποίο δύναται να δώσει διέξοδο σε θέματα συγκρότησης, άσκησης και νομιμοποίησης της εξουσίας στο εσωτερικό της Ε.Ε.. Ο επαναπροσδιορισμός δηλαδή της εσωτερικής διάρθρωσης της Ε.Ε. θα δώσει νέο πρόσωπο στην Ευρώπη και θα την καταστήσει πιο ισχυρή. Η δημιουργία ενιαίας νομικής προσωπικότητας αποδίδει νομική ασφάλεια, διαφάνεια αλλά και τη ζητούμενη εν προκειμένω προβολή της Ε.Ε. έναντι τρίτων χωρών. ii) Ανεπάρκεια προηγούμενων συνθηκών Σύμφωνα με την παρούσα νομική κατάσταση της Ε.Ε., η ευρωπαϊκή έννομη τάξη διαρθρώνεται σε πυλώνες, όπως ονομάζονται οι τέσσερις συνθήκες που καθορίζουν σε γενικές γραμμές το ευρωπαϊκό δίκαιο. Οι συνθήκες αυτές δίνουν λύσεις στην τρέχουσα κατάσταση αλλά ο χαρακτήρας τους δεν μπορεί να είναι παρά μεταβατικός καθώς παρουσιάζουν ελλείμματα, κενά και ίσως κάποιες αντιφάσεις όσον αφορά στη ρύθμιση των θεσμών που οργανώνουν. Απεναντίας, το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα μπορεί να οδηγήσει σε συγχώνευση του περιεχομένου των υπαρχουσών συνθηκών και παράλληλα να διορθώσει τα

2 προβληματικά στοιχεία. Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα δηλαδή δεν αποτελεί απλή συμπύκνωση των προηγούμενων συνθηκών. Ουσιαστικά τις καταργεί και επανέρχεται δριμύτερο, ανανεωμένο και πληρέστερο ως προς το φάσμα δικαίου που καλύπτει. Εξ άλλου δίνοντας ενιαία νομική προσωπικότητα στην Ε.Ε. απλοποιεί τη δομή και γενικά τα διαδικαστικά ζητήματα της Ε.Ε.. Έτσι οι Ευρωπαίοι θα έχουν κάτι πιο συμπαγές πάνω στο οποίο μπορούν να στηριχτούν προκειμένου να ενισχύσουν τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική τους δράση. Βέβαια οι προηγούμενες συνθήκες πέραν από την ανεπάρκεια τους σε νομικό επίπεδο παρατηρείται ότι δεν μπορούν να ανταποκριθούν γενικά στη νέα πραγματικότητα. Η Ε.Ε. έχοντας ολοκληρώσει έναν κύκλο με την παρούσα προσωπικότητα εξελίσσεται και μεταβαίνει σε ένα νέο στάδιο. Γίνεται δηλαδή μία αναδιάρθρωση των εξουσιών που αφορά στην Ε.Ε. τόσο στο σύνολό της όσο και στη σχέση της με τα εθνικά κράτη. Η διαδικασία αυτή πυροδοτείται από το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα που καλείται να λύσει πολλά προβλήματα όπως το δημοκρατικό έλλειμμα ενώ οι πυλώνες περνούν στο παρελθόν ως αναχρονιστικά στοιχεία στη νέα πορεία. iii) Επιμέρους συμπεράσματα -Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα δεν είναι προϊόν αυθαιρεσίας αλλά αποτέλεσμα διεργασιών που έγιναν στον ευρωπαϊκό χώρο με την πάροδο των ετών. -Αποτελεί τη φυσική εξέλιξη του ευρωπαϊκού νομικού συστήματος και σηματοδοτεί τη μετουσίωση Ε.Ε.. 2. Το επικείμενο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα i) Υποσυνταγματική ισχύς διεθνών συνθηκών Το μέτρο στο οποίο το διεθνές δίκαιο καθορίζει το εθνικό δίκαιο ενός κράτους εξαρτάται από τα ίδια τα εθνικά συντάγματα. Όσον αφορά στο ελληνικό κράτος τουλάχιστον το άρθρο 28 του Συντάγματος συμπυκνώνει τους όρους με τους οποίους οι διεθνείς συμβάσεις και αποφάσεις ενσωματώνονται στο εθνικό δίκαιο. Μάλιστα η ερμηνευτική δήλωση του ίδιου άρθρου διαλύει κάθε αμφιβολία επί τούτου καθώς ορίζει ότι «Το αρ.28σ αποτελεί θεμέλιο για τη συμμετοχή της χώρας στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης». Επομένως, προκείμενου να διερευνήσει κανείς το ζήτημα της θέσης των διεθνών συνθηκών στην ελληνική έννομη τάξη πρέπει να στραφεί στο ίδιο το σύνταγμα. Το αρ.28σ λοιπόν, περιλαμβάνει τόσο διαδικαστικούς κανόνες όσο και ουσιαστικούς περιορισμούς. Τα στοιχεία αυτά στο σύνολό τους αποτελούν κριτήρια συνταγματικότητας των διεθνών συμβάσεων, τις οποίες οφείλει να τιμήσει η Ελλάδα ως μέλος της Ε.Ε.. Έτσι με το συντεταγμένο τρόπο οι υπερεθνικές ελέγχονται από εθνικά όργανα προτού εφαρμοστούν στο εσωτερικό της χώρας. Στη συνέχεια κυρώνονται ώστε να αποτελέσουν εν τέλει αναπόσπαστο τμήμα του ελληνικού εσωτερικού δικαίου. Στο σημείο αυτό διευκρινίζεται σαφέστατα από το αρ.28/1σ ότι οι κανόνες διεθνούς δικαίου και οι διεθνείς συμβάσεις, αφού υποστούν αυτή τη διαδικασία, υπερέχουν από κάθε αντίθετη διάταξη νόμου. Απεναντίας δεν ορίζεται ότι οι υπερεθνικές συμβάσεις υπερέχουν και από το Σύνταγμα. Επομένως, συμπεραίνουμε ότι η θέση των διεθνών συμβάσεων στην ιεραρχία της ελληνικής έννομης τάξης βρίσκεται ανάμεσα στο Σύνταγμα και τους νόμους. Αυτός τους μάλιστα ο ρόλος καθορίζεται σαφέστατα από το ίδιο το Σύνταγμα(πηγή της έννομης τάξης). Έως την εμφάνιση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος στο προσκήνιο η ιεράρχηση που έδινε στο διεθνές δίκαιο λιγότερη ισχύ από το ελληνικό Σύνταγμα δεν είχε αντιμετωπίσει αντιρρήσεις. Τώρα όμως τίθεται θέμα σχετικά με το εάν το ευρωπαϊκό Σύνταγμα ανήκει στο διεθνές δίκαιο όπως το γνωρίζουμε σήμερα και ως εκ τούτου καταλαμβάνει αντίστοιχη θέση στην ελληνική έννομη τάξη ή αν πρόκειται για ένα σύνταγμα της Ευρώπης που τίθεται πάνω από τα εθνικά συντάγματα. Προκειμένου να διευθετηθεί αυτό το ζήτημα οφείλουμε κατ αρχήν να προσδιορίσουμε την έννοια του συντάγματος και κατ επέκταση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος. ii) Η έννοια του Ευρωπαϊκού Συντάγματος Προκειμένου να διαπιστώσουμε αν το προσχέδιο που παραδόθηκε στους 25 τον Ιούνιο του 2003 πρόκειται πράγματι για Σύνταγμα της Ευρώπης οφείλουμε να ορίσουμε την έννοια του ευρωπαϊκού Συντάγματος. Έτσι αν το προσχέδιο αυτό πληροί τις προϋποθέσεις του ορισμού θα μπορεί αδιαφιλονίκητα να τελεί υπό την ονομασία Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Κατ αρχάς το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα πρόκειται για σύνταγμα. «Σύμφωνα με τον υπό τη σύγχρονη (στενή νομική) έννοια ορισμό Σύνταγμα είναι ο γραπτός σε ιδιαίτερο κείμενο διατυπωμένος, υπέρτατος, γενικός, καθολικός, θεμελιώδης νόμος, που έχει τεθεί με ειδική

3 διαδικασία, ρυθμίζει τη συνολική κοινωνική, πολιτική, οικονομική ζωή και έννομη τάξη, έχει αυξημένη τυπική δύναμη και μεταβάλλεται με διαδικασία δυσχερέστερη της προβλεπόμενης για τους κοινούς νόμους, των οποίων ιεραρχικά προΐσταται. Το υπό στενή νομική έννοια Σύνταγμα έχει δύο διαστάσεις, τυπική και ουσιαστική και αποτελείται από έξι συνολικά στοιχεία, δηλαδή τρία τυπικά(γραπτός, υπέρτατος, αυστηρός νόμος) και τρία ουσιαστικά(θεμελιώδης, γενικός, καθολικός νόμος)». Με βάση αυτόν τον ορισμό μπορούμε να προσδιορίσουμε και το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, το οποίο εν ολίγοις είναι ο θεμελιώδης, γενικός, καθολικός, γραπτός, υπέρτατος, αυστηρός νόμος της ευρωπαϊκής έννομης τάξης. Αν εξετάσει λοιπόν κανείς το προσχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος διαπιστώνει ότι με βάση το περιεχόμενό του αλλά και τη διαδικασία που έχει ενεργοποιηθεί από την δημιουργία μέχρι την επικείμενη ψήφισή του μπορεί να χαρακτηριστεί ως Ευρωπαϊκό Σύνταγμα με την πλήρη σημασία του όρου. Βέβαια στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινιστεί περαιτέρω το ζήτημα της τυπικής υπεροχής η οποία αποτελεί θεμελιώδες χαρακτηριστικό του Ευρωπαϊκού Συντάγματος και είναι αυτή που το θέτει ουσιαστικά σε θέση υπερσυνταγματική έναντι των εθνικών Συνταγμάτων. iii) Χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού Συντάγματος Ι. Τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού Συντάγματος α) θεμελιώδης νόμος (lex fundamentalis) Όπως διαπιστώθηκε προηγουμένως το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα δεν πρόκειται για απλή συγχώνευση των πυλώνων που στηρίζουν το ευρωπαϊκό δίκαιο. Αποτελεί βασικά κωδικοποίηση των σημαντικότερων σημείων με καίριες βελτιώσεις ως προς την ουσία. Σύμφωνα με το περιεχόμενο του λοιπόν, το ευρωπαϊκό σύνταγμα είναι θεμελιώδης νόμος καθώς εμπεριέχει τους βασικούς κανόνες της έννομης τάξης και δεν αναλίσκεται σε λεπτομερείς, δευτερεύουσες διατάξεις. Είναι δηλαδή η βάση διάρθρωσης του ευρωπαϊκού νομικού συστήματος. β) καθολικός νόμος (lex universalis) Στρεφόμενοι και πάλι στο περιεχόμενο του προσχεδίου του Ευρωπαϊκού Συντάγματος κατανοούμε ότι ρυθμίζει τη συνολική έννομη τάξη του ευρωπαϊκού χώρου. Περιλαμβάνει δηλαδή διατάξεις που αφορούν στην οργάνωση και τη λειτουργία της Ε.Ε. σε όλα τα επίπεδα καθώς και τον Χάρτη των δικαιωμάτων. Επομένως το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα καλύπτει ολόκληρο το φάσμα δράσης τόσο των οργάνων της Ε.Ε. όσο και των πολιτών και ως εκ τούτου χαρακτηρίζεται ως καθολικός νόμος γ) γενικός νόμος (lex generalis) «Ως γενικός νόμος το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα είναι ο νόμος εκείνος στον οποίον περιέχονται οι γενικοί κανόνες με τη μεγαλύτερη ευρύτητα και εντεύθεν σημασία». Οι διατάξεις του θα εξειδικεύονται με τις διατάξεις των ευρωπαϊκών νόμων. ΙΙ. Τα τυπικά χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού Συντάγματος α) γραπτός νόμος (lex scripta) Όπως είναι φανερό το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα είναι ένα ενιαίο γραπτό κείμενο. Σύμφωνα με τη σύγχρονη νομική θεωρία η γραπτή μορφή αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση ύπαρξης συντάγματος καθώς αποτρέπει ενδεχόμενα αμφισβήτησης και αοριστολογίας. β) αυστηρός νόμος (dura lex) Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα πρόκειται να είναι αυστηρό σύνταγμα. Η διαδικασία θέσπισης και αναθεώρησής του προβλέπεται με τρόπο δυσχερέστερο από αυτόν που ορίζεται για τους κοινούς νόμους του ευρωπαϊκού δικαίου. Ως προς τη διαδικασία σύνταξής του μάλιστα διαπιστώνεται ότι δε θα είναι προϊόν μιας πρωτογενούς συνταγματικής εξουσίας αλλά μιας σύνθετης και πολυεπίπεδης διαδικασίας. γ) υπέρτατος νόμος (suprema lex) «Ως υπέρτατος, ανώτατος νόμος το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα βρίσκεται στην κορυφή της ιεραρχίας της έννομης τάξης, δεν υπάρχουν άλλοι κανόνες δικαίου ανώτεροι από τους συνταγματικούς. Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα είναι ανώτερος νόμος, οι κανόνες του είναι τυπικά ανώτεροι από εκείνους το κοινού δικαίου». Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα δηλαδή διακρίνεται για την τυπική του υπεροχή σε σχέση με τους υπόλοιπους κανόνες δικαίου. Βρίσκεται στην κορυφή της έννομης τάξης του ευρωπαϊκού χώρου και παράλληλα υπερτερεί σε σχέση με τα εθνικά συντάγματα των κρατών μελών της Ε.Ε.. Η διαπίστωση αυτής της τυπικής υπεροχής δεν τίθεται αυθαίρετα καθώς το ίδιο το σχέδιο

4 του Ευρωπαϊκού Συντάγματος στον τίτλο ΙΙΙ (οι αρμοδιότητες και οι δράσεις της ένωσης), αρ.8/2 «ορίζει την υπεροχή του δικαίου της ένωσης, κατά την άσκηση των εξουσιών οι οποίες της απονέμονται». Εφ όσον λοιπόν το δίκαιο της Ε.Ε. συμπυκνώνεται στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα φαίνεται ότι αυτή υπερισχύει σε περίπτωση σύγκρουσης με τα εθνικά συντάγματα. Εξάλλου, η έλλειψη ρύθμισης από το ελληνικό Σύνταγμα αντίστοιχης με αυτή που θέτει το διεθνές δίκαιο υπέρ των κοινών νόμων δε θα μπορούσε να υπάρχει για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα σε σχέση με το ελληνικό Σύνταγμα καθώς ο συντακτικός νομοθέτης δεν είναι δυνατόν να είχε προβλέψει την περίπτωση δημιουργίας υπερσυνταγματικής ισχύος κειμένου. Η ιδιότητα του Ευρωπαϊκού Συντάγματος να αποτελεί τον υπέρτατο νόμο του ευρωπαϊκού νομικού χώρου και συνεπώς να επικρατεί των εθνικών συνταγμάτων αποτελεί την πεμπτουσία του σχεδίου δημιουργίας Ευρωπαϊκού Συντάγματος που έχει δρομολογηθεί. Εάν εξέλειπε αυτό το χαρακτηριστικό δε θα μπορούσαμε να αναφερόμαστε σε Σύνταγμα αλλά θα είχαμε μπροστά μας μία ακόμα ευρωπαϊκή συνθήκη. Η τυπική είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ίδια την ύπαρξη του Ευρωπαϊκού Συντάγματος καθώς δίνει στον όρο νομικό περιεχόμενο. Μόνο με αυτό το κεκτημένο μπορεί η Ε.Ε. να μεταβεί σε νέο επίπεδο αποκτώντας ενιαία νομική προσωπικότητα. iv) Συνθήκη- Συνταγματική συνθήκη- Σύνταγμα Με βάση τις προηγηθείσες παρατηρήσεις μπορούμε πλέον να καταλήξουμε με βεβαιότητα στο χαρακτηρισμό του προσχεδίου που εξετάζεται. Αρχικά, κάποιοι έσπευσαν να το ονομάσουν συνθήκη, επιλογή που αποδεικνύεται λανθασμένη διότι με αυτόν τον τρόπο η σημερινή προσπάθεια εξισώνεται με τις προηγούμενες ευρωπαϊκές συνθήκες και χάνεται το πλεονέκτημα της τυπικής υπεροχής. Από κάποιους άλλους θεωρήθηκε ακριβέστερος ο όρος συνταγματική συνθήκη ο οποίος παρουσιάζει εξίσου σημαντική αδυναμία καθώς η λέξη συνθήκη αποδίδει και πάλι υποσυνταγματική (σε σχέση με τα εθνικά συντάγματα) ισχύ. Ο όρος αυτός θα ταίριαζε μάλλον σε ένα σχέδιο εισαγωγής του ευρωπαϊκού Συντάγματος και όχι στο ίδιο το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι το παρόν κείμενο είναι ορθότερο να αποκαλείται Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, διότι έτσι εξασφαλίζεται η τυπική υπεροχή και σηματοδοτείται μια νέα εξελικτική διαδικασία στον ευρωπαϊκό χώρο. v) Επιμέρους συμπεράσματα -Η υπεροχή των εθνικών συνταγμάτων σε σχέση με τις διεθνείς συμβάσεις είναι αδιαμφισβήτητη. -Το επικείμενο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα διαφοροποιείται ουσιαστικά από τις προηγούμενες συνθήκες και κατακτά διαφορετική θέση στην έννομη τάξη του ευρωπαϊκού χώρου. -Σύμφωνα με τη σύγχρονη νομική θεωρία το ευρωπαϊκό προσχέδιο πληροί τις προϋποθέσεις ώστε να χαρακτηριστεί Σύνταγμα. Μάλιστα η τυπική υπεροχή που είναι απαραίτητο στοιχείο για να μπορούμε να αναφερόμαστε σε Σύνταγμα είναι αποδεδειγμένη και του προσδίδει υπερσυνταγματική ισχύ σε σχέση με τα εθνικά συντάγματα. 3. Αλλαγές που επίκεινται στην Ε.Ε. λόγω του ευρωπαϊκού Συντάγματος Το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα διαφέρει αισθητά από τις προϋπάρχουσες συμφωνίες που έγιναν στο νομικό πλαίσιο, φανερώνει ότι η ψήφισή του θα οδηγήσει σε πολυεπίπεδες αλλαγές στον ευρωπαϊκό χώρο. Η κίνηση αυτή βέβαια δεν αποτελεί μεμονωμένο αβάσιμο περιστατικό αλλά ανήκει στη γενική τάση αναδιαμόρφωσης της Ε.Ε. καθώς η παρούσα νομική κατάσταση αργά ή γρήγορα θα οδηγούσε σε τέλμα. Με το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα όμως η Ε.Ε. εξελίσσεται και κατευθύνεται προς το χώρο του ομοσπονδιακού κράτους. i) Ευρωπαϊκό Σύνταγμα: βάση για τη σύσταση ομοσπονδιακού κράτους Η Ε.Ε. αποτελεί ιδιόμορφη ομοσπονδίωση κρατών, η οποία ξεκίνησε από διεθνή οργανισμό, δηλαδή από συνομοσπονδία κρατών. Το χαρακτηριστικό στοιχείο αυτής της μορφής κράτους είναι η απουσία υπερκείμενης έννομης τάξης. Τα επιμέρους κράτη που συμμετέχουν διατηρούν στο ακέραιο την εθνική τους κυριαρχία και αποφασίζουν να συνεργαστούν σε ορισμένους τομείς. Η ψήφιση όμως του Ευρωπαϊκού Συντάγματος αναμένεται να οδηγήσει την Ε.Ε. στη φάση του ομοσπονδιακού κράτους, όπου ειδοποιός διαφορά από άλλες μορφές κράτους είναι η ύπαρξη ενιαίας έννομης τάξης υπερσυνταγματικής ισχύος που εν προκειμένω πραγματώνεται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Βέβαια αυτό δε σημαίνει ότι καταργείται η αυτονομία των εθνικών κρατών. Παρατηρείται επομένως μία σταδιακή μετάβαση από την υπεροχή του διεθνολογικού στοιχείου σε αυτή του ομοσπονδιακού, η οποία οδηγεί παράλληλα στην αντικατάσταση του

5 διεθνούς διακρατικού δικαίου από το ενιαίο εσωτερικό δίκαιο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ενώ συνήθως η δημιουργία κράτους προηγείται χρονικά της θέσπισης του Συντάγματος, στην περίπτωση της Ε.Ε. η πορεία είναι αντίστροφη. Μάλιστα το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα αποτελεί στοιχείο που θα συμβάλει στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και στη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους. Είναι δηλαδή ο θεμέλιος λίθος αυτής της μετάβασης και όχι το αποτέλεσμά της. ii) Η Ε.Ε. ως ομοσπονδιακό κράτος Όπως διαπιστώθηκε, η ψήφιση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος λειτουργεί ευνοϊκά για τη δημιουργία ομοσπονδιακού κράτους καθώς προωθεί τη νομική διαμόρφωση των στοιχείων του κράτους (λαός, χώρα, εξουσία). Προς αυτήν την κατεύθυνση οδήγησε και το γεγονός ότι η διεθνολογικής φύσης σύσταση της Ε.Ε. έχει ολοκληρώσει το στόχο της και το ευρωπαϊκό μόρφωμα αναζητά πλέον διέξοδο με προδιαγραφές γόνιμες για εξέλιξη. Βέβαια το ομοσπονδιακό κράτος που δημιουργείται δεν έχει τα κλασικά χαρακτηριστικά ενός κράτους με τη νομική έννοια. Αυτό οφείλεται κατ αρχάς στο ότι η διαδικασία αυτή βρίσκεται σε πρώιμο ακόμα στάδιο. Εξάλλου κάποια προϋπάρχοντα στοιχεία που ίσως παραμείνουν θα θυμίζουν βέβαια τη διεθνολογική καταγωγή του νέου ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους χωρίς όμως να αναιρούν την ύπαρξη του. Το πιθανότερο είναι ότι με βάση το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα το ευρωπαϊκό κρατικό μόρφωμα θα εξελιχθεί αναπτύσσοντας τόσο τα κλασικά χαρακτηριστικά του κράτους όσο και κάποιες ιδιαιτερότητες που θα οφείλονται εξίσου στην ιστορία του και στην ιδιομορφία της κατάστασης από την οποία αναδύθηκε. iii) Τα στοιχεία του ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους Με ακρογωνιαίο λίθο το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα το ευρωπαϊκό ομοσπονδιακό κράτος διαμορφώνει τα τρία στοιχεία που συνθέτουν ένα κράτος: λαό, χώρα, εξουσία. Ι) Χώρα «Γενικά η χώρα προϋποθέτει την ύπαρξη ορίων ή συνόρων που έχουν προσδιοριστεί επακριβώς». Αποτελεί τη βάση του νέου ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους, διότι στο πλαίσιο της ασκείται κατ αποκλειστικότητα η κρατική εξουσία (που ελέγχεται από το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα) στα πρόσωπα που διαμένουν μόνιμα στην επικράτεια της σημερινής Ε.Ε. ΙΙ) Λαός «Η έννοια λαός ορίζεται ευχερώς ως το σύνολο των προσώπων με κοινή ιθαγένεια που διαβιούν σε μια χώρα». Στην περίπτωση του ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους το θέμα της ιθαγένειας ρυθμίζεται στον τίτλο ΙΙ (Η ιθαγένεια της ένωσης και τα θεμελιώδη δικαιώματα), αρ.5 από το οποίο εξάγεται ότι κάθε πολίτης κράτους μέλους της Ε.Ε. έχει την ευρωπαϊκή ιθαγένεια και ως εκ τούτου ανήκει στο λαό της Ε.Ε.. Το γεγονός ότι ορίζεται κοινή ιθαγένεια για τους πολίτες της Ε.Ε. είναι κρίσιμο, διότι ενισχύει τη θεωρία απομάκρυνσης από το διεθνολογικό χαρακτήρα καθώς στους διεθνείς οργανισμούς δεν υφίσταται θέμα ιθαγένειας. Με αυτόν τον τρόπο οι πολίτες της Ε.Ε. θα αποκτήσουν κοινή συνείδηση και θα ταυτιστούν σε μεγαλύτερο βαθμό με τον οργανισμό στον οποίο είναι ενταγμένοι με αποτέλεσμα την εσωτερική ενίσχυση της Ε.Ε. που οδηγεί σε εσωτερική θωράκιση. Στο σημείο αυτό όμως είναι αρμόζον να τονιστεί ότι ο λαός της Ε.Ε. δεν αποτελεί πηγή εξουσίας καθώς δεν του δίνεται η δυνατότητα άμεσης συμμετοχής στις δραστηριότητες και στην πολιτική της Ε.Ε.. Μέσα από αυτήν την κατάσταση γεννάται το ζήτημα του λεγόμενου «δημοκρατικού ελλείμματος» (που χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό οι πολέμιοι του Ευρωπαϊκού Συντάγματος). Εντούτοις αυτό δεν εμποδίζει την αναφορά σε κράτος, διότι η εξουσία είναι στοιχείο πολιτεύματος και όχι ζήτημα κρατικής υπόστασης. Εκείνο που ενδιαφέρει εν προκειμένω είναι η ύπαρξη ιθαγένειας που εξασφαλίζει την ύπαρξη λαού ως συστατικό στοιχείο του κράτους. ΙΙΙ) Εξουσία α) Ομοσπονδιακή κρατική εξουσία Η κρατική εξουσία είναι πρωτογενής, αυτοδύναμη, ανώτατη εξουσία. «Αναλυτικότερα πρωτογενής είναι η εξουσία του κράτους διότι δεν παράγεται δεν προέρχεται από άλλες εξουσίες άρα είναι η πρώτη που γεννάται και από την οποία προέρχονται οι άλλες εξουσίες. Ανεξάρτητα από την πηγή της, η κρατική εξουσία είναι σε κάθε περίπτωση πρωτογενής. Στις συντεταγμένες πολιτείες η πρωτογενής εξουσία θεμελιώνεται στο Σύνταγμα. Συνδέεται έτσι η φύση της κρατικής εξουσίας ως πρωτογενούς, με το Σύνταγμα, το οποίο τη θεμελιώνει και τη νομιμοποιεί. Η θεμελιούμενη στο Σύνταγμα

6 εξουσία του κράτους είναι πρωτογενής εξουσία». Οι υπόλοιπες εξουσίες που υφίστανται στα πλαίσια ενός κράτους είναι δευτερογενείς, διότι πηγάζουν και νομιμοποιούνται από την κρατική εξουσία (μια άλλη εξουσία δηλαδή) και όχι από το Σύνταγμα (τον υπέρτατο νόμο). Στην προκειμένη περίπτωση το γεγονός που αποτελεί τομή στο πεδίο των διακρατικών οργανισμών είναι ότι η εξουσία του ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους είναι πρωτογενής. Στους διεθνείς οργανισμούς η εξουσία είναι δοτή καθώς παραχωρείται από τα εθνικά κράτη για τη συλλογική αντιμετώπιση προκαθορισμένων θεμάτων. Με τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Συντάγματος όμως παρατηρείται η ανεξαρτητοποίηση της εξουσίας της Ε.Ε. από τα εθνικά κράτη που τη συναποτελούν, διότι αυτή προέρχεται πλέον από το ίδιο το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, τον ανώτατο νόμο της Ε.Ε. που υπερέχει από τα εθνικά συντάγματα. «Επίσης η κρατική εξουσία είναι αυτοδύναμη. Ο προσδιορισμός αυτός αναφέρεται μεν στη διαδικασία παραγωγής, αφετέρου στην υλοποίηση της κρατικής εξουσίας. Με την πρώτη έννοια ταυτίζεται με το πρωτογενές της κρατικής εξουσίας. Η κρατική εξουσία είναι αυτοδύναμη διότι δεν παράγεται από άλλες εξουσίες παρά από το ίδιο το κράτος και ανήκει σε μόνο αυτό. Αυτοδύναμη είναι επίσης η κρατική εξουσία διότι διαθέτει η ίδια όργανα και μέσα για την επιβολή και την υλοποίησή της. Η με τη δεύτερη έννοια αυτοδυναμία εμφανίζεται και σε δευτερογενείς εξουσίες, σε κάθε όμως περίπτωση η αναγκαστική εξουσίαση παραμένει ως ius proprium του κράτους». Και στην περίπτωση της Ε.Ε. μπορούμε να μιλάμε για αυτοδύναμη εξουσία μετά τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Από τη μία η εξουσία του ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους προέρχεται από το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα ενώ διαθέτει το ίδιο συντεταγμένα όργανα για την άσκηση της πολιτικής του και δεν δανείζεται όργανα που υπάγονται στα εθνικά κράτη. Τέλος η κρατική εξουσία είναι ανώτατη, δηλαδή κυρίαρχη. Η κρατική εξουσία συγκρινόμενοι με άλλες εξουσίες νομικά υπερέχει και είναι ανώτατη εξουσία και μέσα και έξω από το κράτος. Πρόκειται για χαρακτηριστικό της κρατικής εξουσίας, που προκύπτει από την ιεραρχική κατάταξή της με τις άλλες εξουσίες. Η ανώτατη θέση της καθιστά την κρατική εξουσία κυρίαρχη. Όσον αφορά στο ζήτημα της Ε.Ε. η ύπαρξη κυρίαρχης εξουσίας διαφοροποιεί το νέο ευρωπαϊκό ομοσπονδιακό κράτος από τους διεθνείς οργανισμούς καθώς αυτοί δε βρίσκονται πάνω από τα κράτη, αλλά είναι δημιουργήματα των κυρίαρχων (εθνικών) κρατών και εξαρτώνται από αυτά. Απεναντίας, το σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος επαρκώς την ύπαρξη ανώτατης εξουσίας τόσο στο πλαίσιο του ίδιου του οργανισμού όσο και στις σχέσεις του με τους εξωτερικούς παράγοντες ή τα ίδια τα εθνικά κράτη, η οποία στρέφεται κυρίως σε θέματα οικονομίας, άμυνας και εξωτερικής πολιτικής. β) Νομοθετική εξουσία της Ε.Ε. Η ίδια η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Συντάγματος προϋποθέτει την ύπαρξη νομοθετικής εξουσίας καθώς το Σύνταγμα είναι κατ ουσία το ανώτατο νομοθέτημα. Αρχικά οι συντακτικοί νομοθέτες μέσα από προκαθορισμένη διαδικασία θα δημιουργήσουν το ολοκληρωμένο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα το οποίο με τη σειρά του θα νομιμοποιεί τη νομοθετική εξουσία του κράτους. Σε αυτό το σημείο φαίνεται εκ νέου η διαφορά του νέου ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους από τους διακρατικούς οργανισμούς, οι οποίοι έχουν απλώς δικαιοπαραγωγική και όχι νομοθετική ικανότητα. Η διαφορά αυτή πιστοποιείται και από το γεγονός ότι το διεθνές δίκαιο έχει υποσυνταγματική ισχύ σε σχέση με τα εθνικά συντάγματα ενώ το δίκαιο που πηγάζει από το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα υπερισχύει των εθνικών συνταγμάτων. Άρα η εξουσία της Ε.Ε. θα είναι πλέον και νομοθετική. iv) Μετάβαση από τα εθνικά στα ομόσπονδα κράτη Είναι φανερό ότι η ψήφιση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος δε θα επηρεάσει μόνο τη φύση της Ε.Ε. αλλά και τα εθνικά κράτη που τη συναποτελούν. Στη μεταβατική περίοδο που διασχίζουν τα εθνικά κράτη που ανήκουν στη Ε.Ε. κομβικό ρόλο κατέχει η πορεία της εξουσίας. Με την ίδρυσή της η Ε.Ε. χρίστηκε συνομοσπονδία κρατών στο πλαίσιο της οποίας μεγαλύτερη ισχύ είχαν τα εθνικά κράτη. Σταδιακά όμως αυτή η υπεροχή άρχισε να υποχωρεί καθώς τα κράτη παραχωρούσαν περαιτέρω εξουσίες στην Ε.Ε. ώστε να υπάρχουν καλύτερα αποτελέσματα στους τομείς της αρμοδιότητάς της. Έτσι με την παράλληλη συμβολή της δημιουργίας του Ευρωπαϊκού Συντάγματος, το οποίο θα επικρατήσει των εθνικών Συνταγμάτων, οδηγούμαστε σε μία κατάσταση όπου τα εθνικά κράτη θα έχουν περισσότερο το χαρακτήρα ομόσπονδων κρατών και όχι εθνικών κρατών με προφίλ ισχυρότερο του οργανισμού στον οποίο ανήκουν. v) Επιμέρους συμπεράσματα

7 -Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα πέραν από τις αλλαγές που θα επιφέρει σε νομικό επίπεδο θα μετουσιώσει την Ε.Ε. σε ομοσπονδιακό κράτος. -Το νέο ευρωπαϊκό ομοσπονδιακό κράτος πληροί τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να χαρακτηριστεί κράτος όπως διαπιστώνεται από την ανάλυση των χαρακτηριστικών του. -Η υποχώρηση του διεθνολογικού στοιχείου της Ε.Ε. θα επηρεάσει εξίσου και τα εθνικά κράτη που ανήκουν σε αυτή καθώς σηματοδοτεί μια αναδιάρθρωση των εξουσιών. Γ. ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα δεν ανέκυψε αυθαίρετα. Απεναντίας η Ε.Ε. οδηγήθηκε σε αυτό κατά ιστορική και λογική αναγκαιότητα. - Με την ψήφιση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος δεν αμφισβητείται η υποσυνταγματική ισχύς των προηγούμενων συνθηκών, οι οποίες τίθενται πάνω από τους κοινούς νόμους. Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα όμως διαφοροποιείται και αποκτά ενισχυμένη νομική προσωπικότητα. Έτσι σύμφωνα με την αποδεδειγμένη τυπική υπεροχή του έχει υπερσυνταγματική ισχύ σε σχέση με τα εθνικά συντάγματα. Αυτό είναι και το γεγονός που καθιστά το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα τομή στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη. - Με την εμφάνιση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος παράλληλα με την αλλαγή της έννομης τάξης της Ε.Ε. ενεργοποιείται και μετουσίωση του οργανισμού με την υποχώρηση του διεθνολογικού στοιχείου και την επικράτηση του ομοσπονδιακού στοιχείου. Αυτές οι διεργασίες είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του σχεδίου του Ευρωπαϊκού Συντάγματος με την αποτελμάτωση του διεθνολογικού χαρακτήρα της Ε.Ε.. - Κάτω από τις προκείμενες συνθήκες δρομολογείται ανακατανομή των εξουσιών τόσο ανάμεσα στα όργανα της ένωσης όσο και στη σχέση του οργανισμού με τα εθνικά κράτη που τον απαρτίζουν.