ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2016) 105 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Όγδοη έκθεση σχετικά με την κατάσταση της εφαρμογής και τα προγράμματα για την εφαρμογή (όπως απαιτείται από το άρθρο 17) της οδηγίας 91/271/ΕΟΚ του Συμβουλίου για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων {SWD(2016) 45 final} EL EL

2 Όγδοη έκθεση σχετικά με την κατάσταση της εφαρμογής και τα προγράμματα για την εφαρμογή (όπως απαιτείται από το άρθρο 17) της οδηγίας 91/271/ΕΟΚ του Συμβουλίου για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων 1. Πλαίσιο πολιτικής Συνολική αξιολόγηση της συμμόρφωσης Συστήματα συλλογής και μεμονωμένα ή άλλα κατάλληλα συστήματα (άρθρο 3) Δευτεροβάθμια ή βιολογική επεξεργασία (άρθρο 4) Δραστικότερη ή τριτοβάθμια επεξεργασία και ευαίσθητες περιοχές (άρθρο 5) Μεγάλες πόλεις/μεγάλες πηγές απορρίψεων Τάσεις όσον αφορά τη συμμόρφωση Πληροφορίες σχετικά με τη συμμόρφωση σε περιφερειακό επίπεδο Εναπομένουσες προκλήσεις Δράση για την προαγωγή της συμμόρφωσης Προγράμματα χρηματοδότησης Προγράμματα εφαρμογής (άρθρο 17) Βελτίωση της διαχείρισης και της διάδοσης των δεδομένων Νομική εφαρμογή Δημιουργία θέσεων εργασίας και ανάπτυξης με επενδύσεις σε υποδομές για υπηρεσίες ύδατος Καινοτομία: κλειδί για τη στήριξη της αποδοτικότητας των πόρων και της ανάπτυξης Συμπεράσματα

3 1. Πλαίσιο πολιτικής Τα μη συλλεγόμενα και μη επεξεργασμένα λύματα που παράγονται από τα 500 εκατ. κατοίκους της ΕΕ αποτελούν σημαντική πηγή ρύπανσης που επηρεάζει την ποιότητα των γλυκών 1 και θαλάσσιων υδάτων 2 και συνιστά κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου και τη βιοποικιλότητα. Η οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων 3 θεσπίζει ελάχιστες απαιτήσεις για τη συλλογή και την επεξεργασία των αστικών λυμάτων και αποτελεί ένα από τα βασικά μέσα πολιτικής στο πλαίσιο του κεκτημένου της ΕΕ για το νερό. Η εφαρμογή της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων από την έγκρισή της το 1991 μείωσε 4 σημαντικά, ιδίως, τις απορρίψεις των σημαντικότερων ρύπων όπως οργανικό φορτίο και θρεπτικές ουσίες, που είναι βασικοί παράγοντες για τον ευτροφισμό των υδάτων. Ωστόσο, η εφαρμογή απέχει ακόμη πολύ από την ολοκλήρωσή της. Ορισμένα από τα κράτη μέλη που προσχώρησαν στην ΕΕ το 2004 ή αργότερα αντιμετωπίζουν σημαντικά κενά συμμόρφωσης. Η εφαρμογή αποτελεί πρόκληση λόγω οικονομικών και προγραμματικών πτυχών που συνδέονται με την κατασκευή υποδομών για την επεξεργασία λυμάτων. Για να συμβάλει στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, η ΕΕ συνεισέφερε ένα σημαντικό ποσό χρηματοδότησης στο πλαίσιο των ταμείων της ΕΕ για την πολιτική συνοχής (17,8 δισ. ευρώ κατά την περίοδο προγραμματισμού , ποσό το οποίο εξακολουθεί να υπόκειται σε αλλαγές). Επενδύσεις σε υποδομές οδηγούν, άμεσα ή έμμεσα, στην οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση και, ως εκ τούτου, συμβάλλουν σε μία από τις βασικές προτεραιότητες της σημερινής Επιτροπής για την τόνωση της απασχόλησης, της ανάπτυξης και των επενδύσεων 5. Η παρούσα έκθεση συνδυάζει, για πρώτη φορά, δεδομένα που υποβάλλονται από τα κράτη μέλη για τη συλλογή και την επεξεργασία των αστικών λυμάτων 6 καθώς και για τα προγράμματα εφαρμογής 7. Η έκθεση παρουσιάζει με σαφήνεια τα κενά συμμόρφωσης και τη δράση που προτίθενται να αναλάβουν τα κράτη μέλη για να καλύψουν τα κενά, καθώς και τις εκτιμώμενες επενδυτικές ανάγκες και τα χρονοδιαγράμματα για την κάλυψή τους. Η συνέχιση των προσπαθειών για τη βελτίωση και τη διατήρηση της συμμόρφωσης με την οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων είναι ουσιαστικής σημασίας, όπως αναγνωρίζεται επίσης και από το 7ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον 8, το οποίο ορίζει ότι, για την προστασία, τη διατήρηση και την ενίσχυση του φυσικού κεφαλαίου της ΕΕ έως το 2020, ο αντίκτυπος των πιέσεων που ασκούνται στα μεταβατικά, τα παράκτια και τα 1 Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2000, για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων, στο εξής «οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα». 2 Οδηγία 2008/56/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Ιουνίου 2008, περί πλαισίου κοινοτικής δράσης στο πεδίο της πολιτικής για το θαλάσσιο περιβάλλον (οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική). 3 Οδηγία 91/271/ΕΟΚ του Συμβουλίου για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων, στο εξής «οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων» Πολιτικές κατευθύνσεις για την επόμενη Επιτροπή: 6 Άρθρο 15 της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. 7 Άρθρο 17 της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. 8 Απόφαση αριθ. 1386/2013/ΕΕ παράγραφος 28 3

4 γλυκά ύδατα πρέπει να μειωθεί σημαντικά σύμφωνα με τις απαιτήσεις της οδηγίας-πλαισίου για τα ύδατα (ΟΠΥ). Οι υψηλής ποιότητας υπηρεσίες αποχέτευσης αποτελούν επίσης σημαντική πρόκληση για τους πολίτες της ΕΕ, όπως αντικατοπτρίζεται στην πρωτοβουλία των ευρωπαίων πολιτών (ECI) «Right 2Water». Η Επιτροπή αναγνώρισε το γεγονός αυτό 9 και δεσμεύτηκε να λάβει μέτρα ώστε να ανταποκριθεί στην πρόκληση που επισημάνθηκε. Αυτά περιλαμβάνουν ενίσχυση της εφαρμογής, ενέργειες για τη βελτίωση της διαφάνειας της διαχείρισης των δεδομένων για τα ύδατα και έναν πιο δομημένο διάλογο μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών Συνολική αξιολόγηση της συμμόρφωσης Η αξιολόγηση της συμμόρφωσης διενεργείται με βάση τη μεθοδολογία για την αξιολόγηση των δεδομένων, που είναι διαθέσιμα στο «Reportnet» του ΕΟΠ 11. Τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ κατέθεσαν σύνολα δεδομένων στο πλαίσιο της παρούσας διαδικασίας υποβολής εκθέσεων. Αυτά είναι κυρίως τα δεδομένα για το έτος 2012 και σε εξαιρετικές και δικαιολογημένες περιπτώσεις για το 2011 (CY, HU και LT). Μόνον τα δεδομένα 25 κρατών μελών έχουν αξιολογηθεί. Τα δεδομένα που διαβιβάστηκαν από την Ιταλία και την Πολωνία ήταν ανεπαρκούς ποιότητας. Για την Κροατία, δεν ίσχυε υποχρέωση συμμόρφωσης έως το Η 8η έκθεση για την εφαρμογή καλύπτει πάνω από μικρές και μεγάλες πόλεις («οικισμούς») με πληθυσμό πάνω από κατοίκους, που προκαλούν ρύπανση η οποία αντιστοιχεί σε 495 εκατ. μονάδες ισοδύναμου πληθυσμού (ι.π.) 12. Σε σύγκριση με την προηγούμενη έκθεση, σημειώθηκε μείωση κατά 100 περίπου εκατ. μονάδες ι.π., κυρίως λόγω του εκ νέου υπολογισμού του μεγέθους των οικισμών με βάση νέα δεδομένα από τις απογραφές, τους τουρίστες και τη βιομηχανία στην Τσεχική Δημοκρατία, την Ισπανία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία, και τη μη καταχώριση δεδομένων πληθυσμού από την Ιταλία και την Πολωνία. Σχεδόν μικρές και μεγάλες πόλεις (το 86% του ρυπαντικού φορτίου της ΕΕ) βρίσκονται στα 15 κράτη μέλη που αποτελούσαν την ΕΕ μέχρι το Οι υπόλοιπες βρίσκονται στα 13 κράτη μέλη που προσχώρησαν στην ΕΕ το 2004, το 2007 και το Πολλοί οικισμοί σε διάφορα από τα τελευταία αυτά κράτη μέλη (Βουλγαρία, Κύπρος, Λετονία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Σλοβενία και Σλοβακία) οφείλουν να συμμορφωθούν εντός προθεσμιών μετά την περίοδο 2011/2012 και, ως εκ τούτου, δεν αξιολογήθηκαν στην παρούσα έκθεση. 9 COM(2014)177 final Βλ Μονάδες «ισοδύναμου πληθυσμού» ή ι.π., όρος που χρησιμοποιείται στην οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων και αφορά τη μέτρηση της οργανικής ρύπανσης που παράγεται από τους κατοίκους ενός χωριού/μιας πόλης και από άλλες πηγές, όπως ο μη κατοικών πληθυσμός και η βιομηχανία γεωργικών προϊόντων διατροφής. 13 Οι όροι ΕΕ-13, ΕΕ-15 και ΕΕ-28, που είναι σαφείς σε επίπεδο ΕΕ, θα χρησιμοποιηθούν στη 8η έκθεση, ακόμη και αν, σε σχέση με τα αριθμητικά στοιχεία εφαρμογής, συνδέονται με 11, 14 και 25 κράτη μέλη, αντίστοιχα, καθώς τα δεδομένα της Ουγγαρίας, της Ιταλίας και της Πολωνίας δεν έχουν τύχει επεξεργασίας. 4

5 Τα ποσοστά συμμόρφωσης σε επίπεδο ΕΕ-15 είναι, κατά κανόνα, πολύ υψηλά. Σε επίπεδο μεμονωμένων κρατών μελών, ποσοστά ύψους % είναι αρκετά συχνά. Τα αποτελέσματα είναι πολύ χαμηλότερα στην ΕΕ-13, ιδίως σε ευαίσθητους τομείς. Ωστόσο, σημαντική πρόοδος έχει σημειωθεί μετά την τελευταία έκθεση [SWD (2013) 298 final]. Όμως, τα αποτελέσματα για την ΕΕ-28 συνολικά, εξακολουθούν να είναι πολύ υψηλά λόγω της σχετικά χαμηλής συμβολής της ΕΕ-13 (14%) στο ετήσιο ρυπαντικό φορτίο. Εισαγωγή νέας προσέγγισης: Απόσταση έως τη συμμόρφωση Για να διαμορφωθεί μια ευρύτερη εικόνα της κατάστασης στα κράτη μέλη σχετικά με το στόχο της συλλογής και της επεξεργασίας των λυμάτων τους, η παρούσα έκθεση περιλαμβάνει για πρώτη φορά μια αξιολόγηση των κενών όσον αφορά τα λύματα που πράγματι συλλέγονται σωστά, διοχετεύονται σε δίκτυο αποχέτευσης και τυγχάνουν σωστής επεξεργασίας. Η προσέγγιση αυτή είναι συμπληρωματική της επίσημης διαδικασίας αξιολόγησης της συμμόρφωσης, που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση της συμμόρφωσης με τις νομικές υποχρεώσεις που απορρέουν από την οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Η μεθοδολογία και τα αποτελέσματα αναφέρονται στο παράρτημα 14 και μπορούν να συνοψιστούν ως εξής 15 : Αν και απομένουν ακόμη να γίνουν πολλά για να εξασφαλιστεί πλήρης συμμόρφωση με την οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος και ένα μεγάλο μέρος των αστικών λυμάτων στην Ευρώπη υποβάλλονται πράγματι σε κατάλληλη επεξεργασία πριν απορριφθούν στο περιβάλλον. Για να επιτευχθεί πλήρης συμμόρφωση, απαιτείται δράση για την κάλυψη των υφιστάμενων κενών: 11 εκατ. ι.π. (2 %) πρέπει να συνδεθούν με δίκτυα αποχέτευσης και να τύχουν επεξεργασίας, ή να αντιμετωπιστούν μέσω μεμονωμένων ή άλλων κατάλληλων συστημάτων 48 εκατ. ι.π. (9 %) των αστικών λυμάτων που είναι ήδη συνδεδεμένα με δίκτυα αποχέτευσης πρέπει να υποβάλλονται σε δευτεροβάθμια επεξεργασία και 39 εκατ. ι.π. (12 %) των αστικών λυμάτων που είναι ήδη συνδεδεμένα με δίκτυα αποχέτευσης πρέπει να υποβάλλονται σε πιο δραστική επεξεργασία Συστήματα συλλογής και μεμονωμένα ή άλλα κατάλληλα συστήματα (άρθρο 3) Τα περισσότερα κράτη μέλη συλλέγουν σημαντικό μέρος των λυμάτων τους, με μέσο ποσοστό συμμόρφωσης 98% (έναντι 94% κατά την προηγούμενη έκθεση). 20 κράτη μέλη επιτυγχάνουν ποσοστά συμμόρφωσης 100%. Όλα τα κράτη μέλη έχουν είτε διατηρήσει είτε βελτιώσει τις προηγούμενες επιδόσεις τους, εκτός της Βουλγαρίας. Μόνον δύο κράτη μέλη εξακολουθούσαν να εμφανίζουν ποσοστό συμμόρφωσης κάτω του 60% (Βουλγαρία και Σλοβενία). Εξακολουθούν να υπάρχουν χώρες όπου γίνεται μερική μόνον συλλογή λυμάτων, 14 Βλέπε παράρτημα. 15 Η Πολωνία και η Κροατία και εν μέρει η Ιταλία δεν περιλαμβάνονται στον υπολογισμό. Τα ποσοστά αφορούν τα φορτία ι.π. που παράγονται και υπόκεινται αντίστοιχα σε προθεσμίες που έχουν λήξει ή εκκρεμούν. 5

6 ενώ εφαρμόζονται μεμονωμένα ή άλλα κατάλληλα συστήματα 16 σε σχετικά υψηλό ποσοστό (πάνω από 20%). Αυτό συμβαίνει στην Ελλάδα, την Ουγγαρία, τη Λετονία, τη Λιθουανία και τη Σλοβακία Δευτεροβάθμια ή βιολογική επεξεργασία (άρθρο 4) Το 92% των λυμάτων στην ΕΕ έχει υποστεί δευτεροβάθμια επεξεργασία σύμφωνα με τις διατάξεις της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων, ποσοστό που παρουσιάζει αύξηση κατά 10 εκατοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με εκείνο κατά την προηγούμενη έκθεση. 16 κράτη μέλη πέτυχαν επίπεδα συμμόρφωσης %, άλλα 5 σημείωσαν επίπεδα συμμόρφωσης της τάξης του 50-90% (Κύπρος, Τσεχική Δημοκρατία, Ισπανία, Γαλλία και Πορτογαλία) και 3 (Βουλγαρία, Μάλτα και Σλοβενία) σημείωσαν χαμηλότερα επίπεδα. Μολονότι τα ποσοστά συμμόρφωσης στα κράτη μέλη της ΕΕ-13 παραμένουν χαμηλά, με συνολικό ποσοστό 68%, παρατηρήθηκε σημαντική βελτίωση σε σύγκριση με την προηγούμενη έκθεση, στην οποία μόνο το 39% των λυμάτων είχε υποστεί κατάλληλη δευτεροβάθμια επεξεργασία Δραστικότερη ή τριτοβάθμια επεξεργασία και ευαίσθητες περιοχές (άρθρο 5) Σχεδόν το 75% του εδάφους της ΕΕ έχει πλέον χαρακτηριστεί ως ευαίσθητη περιοχή. 15 κράτη μέλη έχουν χαρακτηρίσει ως τέτοια ολόκληρη την επικράτειά τους, ενώ 13 κράτη μέλη προσδιόρισαν μόνον ορισμένες υδάτινες μάζες ως «ευαίσθητες». Η Ουγγαρία και η Σλοβενία έχουν δεσμευτεί να εφαρμόσουν στο μέλλον δραστικότερη επεξεργασία στο μέρος της επικράτειάς τους το οποίο βρίσκεται στην λεκάνη απορροής του Δούναβη και δεν λήφθηκε υπόψη για την επιβολή υποχρεώσεων για την εν λόγω επεξεργασία, οι οποίες προβλέπονται στις αντίστοιχες Συνθήκες Προσχώρησης. Λεπτομέρειες των ευαίσθητων περιοχών παρέχονται στον απεικονιστή δεδομένων του ΕΟΧ 17. Με συνολικό ποσοστό συμμόρφωσης 88%, παρατηρήθηκε σημαντική βελτίωση σε σχέση με την προηγούμενη έκθεση, κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες. Ωστόσο, λόγω των καθυστερήσεων στην εφαρμογή της αυστηρότερης επεξεργασίας στην ΕΕ-13, τα εν λόγω κράτη μέλη παρουσιάζουν ένα μέσο ποσοστό συμμόρφωσης 32%. Συνολικά, 9 κράτη μέλη έχουν φθάσει σε επίπεδα κάτω του 50%, ενώ 4 κράτη μέλη πέτυχαν επίπεδα της τάξης του 50-90% και, από τη θετική πλευρά, 12 χώρες παρουσιάζουν ποσοστά συμμόρφωσης της τάξης του %. Στις δυσκολίες για την επίτευξη πλήρους συμμόρφωσης περιλαμβάνονται οι υψηλές επενδυτικές ανάγκες, η ανάγκη κινητοποίησης της απαραίτητης χρηματοδότησης, καθώς και οι μακροχρόνιες και πολύπλοκες διαδικασίες για τη δημιουργία νέων υποδομών και για τη βελτίωση των υφιστάμενων. 16 Μεμονωμένα ή άλλα κατάλληλα συστήματα που επιτυγχάνουν το ίδιο επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος όπως τα συστήματα συλλογής

7 Άρθρο 3 Άρθρο 4 Άρθρο ΕΕ-15 ΕΕ-13 ΕΕ-28 Σχήμα 1: Αποτελέσματα όσον αφορά την συμμόρφωση στην ΕΕ-28, στην ΕΕ-15 και στην ΕΕ-13 σύμφωνα με τα άρθρα 3 (συλλογή), 4 (δευτεροβάθμια επεξεργασία) και 5 (αυστηρότερη επεξεργασία). Οι μέσες τιμές εκφράζονται και σταθμίζονται σε σχέση με το ρυπαντικό φορτίο που παράγεται από τα επιμέρους κράτη μέλη. 7

8 Κροατία Ιταλία Πολωνία Μάλτα Λετονία Βουλγαρία Ιρλανδία Ρουμανία Σλοβενία Ισπανία Λουξεμβούργο Σλοβακία Τσεχική Δημοκρατία Ουγγαρία Πορτογαλία Βέλγιο Εσθονία Σουηδία Ηνωμένο Βασίλειο Λιθουανία Γαλλία Δανία Κύπρος Ελλάδα Αυστρία Φινλανδία Γερμανία Κάτω Χώρες Άρθρο 3 Άρθρο 4 Άρθρο Σχήμα 2: Αποτελέσματα όσον αφορά την συμμόρφωση ανά κράτος μέλος σύμφωνα με τα άρθρα 3 (συλλογή), 4 (δευτεροβάθμια επεξεργασία) και 5 (αυστηρότερη επεξεργασία). Η κατάταξη των κρατών μελών αρχίζει από εκείνο που παρουσιάζει το χαμηλότερο επίπεδο συμμόρφωσης στο άρθρο 5 και συνεχίζεται κατά αύξουσα σειρά συμμόρφωσης. Στη Λετονία, τα αποτελέσματα συμμόρφωσης στο άρθρο 5 ήταν 0%, καθώς η Λετονία ανέφερε ότι καμία από τις μονάδες επεξεργασίας δεν εφαρμόζει αυστηρότερη επεξεργασία, έστω και εάν η απόδοση N και P είναι σύμφωνη με τις απαιτήσεις της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Είναι πιθανόν να προκύπτουν ποσοστά συμμόρφωσης στο άρθρο 4 χαμηλότερα σε σχέση με τα ποσοστά συμμόρφωσης στο άρθρο 5, δεδομένου ότι το άρθρο 5 αναφέρεται μόνον σε ευαίσθητες περιοχές. Στη Ρουμανία, τα ποσοστά συμμόρφωσης έχουν υπολογιστεί με βάση το ποσοστό του συνολικού φορτίου που διαπιστώθηκε ότι συμμορφώνεται με τα άρθρα 3, 4 και 5 αντίστοιχα, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Συνθήκης Προσχώρησης, και όχι με βάση το ποσοστό φορτίου που προέρχεται από τους οικισμούς που βρίσκονται σε πλήρη συμμόρφωση (τα δεδομένα στον κατάλογο των οικισμών τα οποία αφορούν τα ποσοστά συμμόρφωσης που απαιτούνται σύμφωνα με τη Συνθήκη Προσχώρησης δεν ήταν διαθέσιμα). 8

9 2.4. Μεγάλες πόλεις/μεγάλες πηγές απορρίψεων Συνολικά 463 μεγάλες πόλεις (> κάτοικοι) καλύπτονται από την παρούσα έκθεση. Αυτό σημαίνει ότι σε σύγκριση με την προηγούμενη έκθεση λείπουν τουλάχιστον 100 πόλεις, κυρίως λόγω της μη καταχώρισης των δεδομένων της Ιταλίας και της Πολωνίας. Το φορτίο ρύπων που παράγεται από μεγάλες πόλεις αντιπροσωπεύει το 46% του συνολικού παραγόμενου φορτίου. Περίπου το 89% του φορτίου αυτού υποβάλλεται σε επεξεργασία που είναι αυστηρότερη από εκείνη που απαιτείται από την οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Το ποσοστό φορτίου που δεν συλλέχθηκε ή συλλέχθηκε αλλά δεν υποβλήθηκε σε επεξεργασία μειώθηκε από 5% σε 2,2% στο διάστημα που μεσολάβησε από την προηγούμενη έκθεση. Ωστόσο, ο βαθμός συμμόρφωσης ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των μεγάλων πόλεων. Για παράδειγμα, μόνον 14 από τις 28 πρωτεύουσες 18 των κρατών μελών της ΕΕ μπορεί να θεωρηθεί ότι συμμορφώθηκαν πλήρως κατά την περίοδο 2011/2012, πράγμα το οποίο σημαίνει παρ' όλα αυτά 3 πρωτεύουσες περισσότερες σε σύγκριση με την προηγούμενη έκθεση Τάσεις όσον αφορά τη συμμόρφωση Τα αποτελέσματα όσον αφορά τη συμμόρφωση παρουσιάζουν με την πάροδο του χρόνου θετική τάση, με εξαίρεση τη μείωση από τα έτη 2005/06 έως τα έτη 2007/08 λόγω του ότι ορισμένες χώρες με λιγότερο ικανοποιητικά αποτελέσματα δεν διαβίβασαν δεδομένα για τα έτη 2005/06. Οι μακροπρόθεσμες τάσεις θα πρέπει να εξεταστούν με σύνεση, λόγω του ότι τα δεδομένα που ανακοινώθηκαν δεν κάλυπταν πάντοτε τα ίδια κράτη μέλη/τους ίδιους οικισμούς για διάφορους λόγους, όπως: μη ικανοποιητικά συστήματα ΤΠ κατά τα πρώτα έτη αξιολόγησης, σταδιακή λήξη των μεταβατικών προθεσμιών σε επίπεδο ΕΕ-13 ή ελλιπής υποβολή εκθέσεων από ορισμένα κράτη μέλη. Η παρούσα έκθεση περιλαμβάνει νέα δεδομένα για την Κύπρο, την Εσθονία, τη Λετονία, την Ουγγαρία, τη Σλοβενία, τη Σλοβακία και τη Ρουμανία, καθώς οι νέες προθεσμίες έχουν λήξει, πράγμα που συνεπάγεται νέες υποχρεώσεις συμμόρφωσης. Από την άλλη πλευρά, τα δεδομένα για την Ιταλία, την Πολωνία και την Κροατία δεν ήταν δυνατόν να ληφθούν υπόψη στον υπολογισμό των αποτελεσμάτων σε επίπεδο ΕΕ. 18 Δεν συμπεριλαμβάνονται το Ζάγκρεμπ (ακόμη χωρίς υποχρεώσεις συμμόρφωσης) και η Βαρσοβία (δεν ήταν δυνατόν να γίνει αξιολόγηση). 9

10 2η υποβολή έκθεσης 1998 (11 MS) 3η υποβολή έκθεσης 1999/2000 (15 MS) 4η υποβολή έκθεσης 2001/2002 (15 MS) 5η υποβολή έκθεσης 2005/2006 (11 MS) 6η υποβολή έκθεσης 2007/2008 (14 ΕΕ-15, 5 ΕΕ-13) 7η υποβολή έκθεσης 2009/2010 (15 ΕΕ-15, 11 ΕΕ-13) Τρέχουσα υποβολή έκθεσης 2011/2012 (14 ΕΕ-15, 11 ΕΕ-13) Ποσοστό συμμόρφωσης % Ιστορική εξέλιξη του ποσοστού συμμόρφωσης Οδηγία 91/271/ΕΟΚ για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων ΕΕ 15 Συλλογή ΕΕ15 Δευτεροβάθμια επεξεργασία ΕΕ15 Αυστηρότερη επεξεργασία ΕΕ15 Συλλογή ΕΕ13 Δευτεροβάθμια επεξεργασία ΕΕ13 Αυστηρότερη επεξεργασία ΕΕ 13 EU 13 Υποβολή έκθεσης - έτη αναφοράς - χώρες που περιλαμβάνονται στον υπολογισμό Σχήμα 3: Εξέλιξη των ποσοστών συμμόρφωσης από το έτος αναφοράς 1998 (βασίζονται σε σύνολα ελλιπών διαθέσιμων δεδομένων) Πληροφορίες σχετικά με τη συμμόρφωση σε περιφερειακό επίπεδο Στην παρούσα έκθεση, για πρώτη φορά, η Επιτροπή επεξεργάστηκε και συμπεριέλαβε τα αποτελέσματα σε περιφερειακό επίπεδο. Αυτό επιτρέπει την ακριβέστερη και λεπτομερέστερη επισκόπηση σχετικά με την εφαρμογή της νομοθεσίας εντός των κρατών μελών, εφόσον τα συνολικά μεγέθη δεν είναι πάντοτε χρήσιμα. Τα κράτη μέλη με υψηλά ποσοστά συμμόρφωσης σε εθνικό επίπεδο εμφανίζουν συνήθως την τάση αυτή σε όλες τις περιφέρειές τους. Ωστόσο, τα χαμηλότερα ποσοστά συμμόρφωσης σε εθνικό επίπεδο συχνά οφείλονται σε ανεπαρκή επίδοση ορισμένων από τις περιφέρειες τους (π.χ. στη Βουλγαρία, τη Σλοβενία, την Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιρλανδία). Οι περιφέρειες έχουν ταξινομηθεί ως «αγροτικές», «αστικές» ή «ισορροπημένες» ανάλογα με την κατανομή του πληθυσμού τους σε κατά κανόνα «μικρούς» οικισμούς, σε κατά κανόνα «μεγάλους» οικισμούς ή σε ισόρροπο αριθμό μικρών και μεγάλων οικισμών. Το μερίδιο των περιφερειών με υψηλά ποσοστά συμμόρφωσης (90-100%) στα άρθρα 3, 4 και 5 (κατά περίπτωση) δείχνει ότι οι αποκαλούμενες «αστικές» περιφέρειες επιτυγχάνουν καλύτερα αποτελέσματα, ακολουθούμενες εκ του σύνεγγυς από τις «ισορροπημένες» περιφέρειες, ενώ οι «αγροτικές» περιφέρειες εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά συμμόρφωσης. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από τις μεγαλύτερες προθεσμίες συμμόρφωσης για τους μικρότερους οικισμούς. 10

11 % περιοχών με τις καλύτερες επιδόσεις 120 % περιοχών με ποσοστό συμμόρφωσης τουλάχιστον 90 % Αγροτικές Ισορροπημένες Αστικές Άρθρο 3 Άρθρο 4 Άρθρο 5 Σχήμα 4: Ποσοστό περιφερειών (αστικών, αγροτικών ή ισορροπημένων), στις οποίες επιτυγχάνονται ποσοστά συμμόρφωσης μεταξύ 90 και 100% όσον στα άρθρα 3, 4 και Εναπομένουσες προκλήσεις Παρά τη βελτίωση που σημειώθηκε όσον αφορά τη συμμόρφωση με την οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων, εξακολουθούν να υπάρχουν ορισμένες προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν: - Έγκαιρη παροχή συνόλων δεδομένων καλής ποιότητας και πλήρων από όλα τα κράτη μέλη, ούτως ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη αξιοπιστία των αποτελεσμάτων συμμόρφωσης. Η ανάπτυξη διαρθρωμένης πληροφόρησης και εθνικών πλαισίων εφαρμογής (στο εξής ΕΠΕ) θα μπορούσε να διευκολύνει με πιο αποτελεσματικό και εναρμονισμένο τρόπο την παροχή των πληροφοριών που ζητούνται σύμφωνα με την οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. - Ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ-13 εξακολουθούν να υπολείπονται να εκπληρώσουν τις τρέχουσες υποχρεώσεις συμμόρφωσης που υπέχουν, ιδιαίτερα όσον αφορά την επεξεργασία των λυμάτων και κυρίως την αυστηρότερη επεξεργασία. Τα κράτη μέλη της ΕΕ-13 των οποίων οι προθεσμίες εκκρεμούν πρέπει να διασφαλίζουν τη λήψη των μέτρων συμμόρφωσης πριν από την ημερομηνία λήξης των μεταβατικών περιόδων. Είναι ζωτικής σημασίας ο κατάλληλος σχεδιασμός όσον αφορά τις προτεραιότητες των υποδομών και την εξασφάλιση των αναγκαίων επενδύσεων. - Η βελτίωση των χαμηλών ποσοστών συμμόρφωσης σε ορισμένα κράτη μέλη και περιφέρειες της ΕΕ-15, όπου οι προθεσμίες για τη συμμόρφωση έληξαν πριν από χρόνια, αποτελεί επίσης προτεραιότητα. 11

12 - Η συμμόρφωση στις μεγάλες πόλεις έχει βελτιωθεί, όμως σημαντικός αριθμός από αυτές που απορρίπτουν τα λύματα σε ευαίσθητες περιοχές εξακολουθεί να μην εφαρμόζει αυστηρότερη επεξεργασία. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό λόγω της επιβάρυνσης που προξενούν στο υδάτινο περιβάλλον. 3. Δράση για την προαγωγή της συμμόρφωσης Για να μπορέσουν τα κράτη μέλη να επιτύχουν τους στόχους της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων, αναλαμβάνονται ορισμένες ενέργειες, όπως διμερείς διάλογοι, ανάπτυξη προγραμμάτων εφαρμογής, εξασφάλιση επενδύσεων σε υποδομές μέσω των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων και βελτίωση της διαχείρισης και της διάδοσης των δεδομένων εφαρμογής. Εφόσον εξακολουθεί η μη συμμόρφωση, η Επιτροπή κινεί επισήμως διαδικασία επί παραβάσει του δικαίου της ΕΕ Προγράμματα χρηματοδότησης Η κατασκευή υποδομών συλλογής και επεξεργασίας λυμάτων απαιτεί σημαντικές επενδύσεις, για τις οποίες η ΕΕ προσφέρει δυνατότητες χρηματοδότησης στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων περιόδων προγραμματισμού, τα ταμεία αυτά έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο όσον αφορά τη δυνατότητα των κρατών μελών να πραγματοποιούν επενδύσεις για τη συμμόρφωσή τους στις διατάξεις της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Κατά την περίοδο προγραμματισμού , διατέθηκαν από τα ταμεία για την πολιτική συνοχής περίπου 17,8 δισ. ευρώ, μέχρι σήμερα, για τις εν λόγω υποδομές σε 22 κράτη μέλη. Οι διαπραγματεύσεις για τα επιχειρησιακά προγράμματα της περιόδου βρίσκονται στο τελικό τους στάδιο. Για την περίοδο αυτή, πρέπει να πληρούνται ορισμένοι εκ των προτέρων όροι, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται, όσον αφορά τις επενδύσεις σε υπηρεσίες ύδρευσης, μια πολιτική τιμολόγησης του ύδατος. Ο μηχανισμός αυτός παρέχει επαρκή κίνητρα για την αποδοτική χρήση των υδάτινων πόρων και την κατάλληλη συμβολή των διαφόρων χρήσεων του νερού στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών ύδρευσης, σε ποσοστό που καθορίζεται στα σχέδια διαχείρισης των λεκανών απορροής ποταμών τα οποία καταρτίζονται στο πλαίσιο της οδηγίας-πλαισίου για τα ύδατα. Εξασφαλίζει επίσης ότι οι επενδύσεις πραγματοποιούνται εντός ενός στρατηγικού πλαισίου και ότι η χρηματοδότηση συμβάλλει στην υλοποίηση του περιβαλλοντικού κεκτημένου της ΕΕ. 3.2 Προγράμματα εφαρμογής (άρθρο 17) Τα κράτη μέλη υπέβαλαν εκθέσεις το 2014 σχετικά με τα προγράμματα εφαρμογής, σύμφωνα με το άρθρο 17 της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων 19. Η τήρηση του άρθρου αυτού έχει «επανενεργοποιήσει» το «Σχέδιο στρατηγικής για τα ύδατα» 20 ως δράση για τη βελτίωση των ποσοστών συμμόρφωσης. Ο συνδυασμός των πληροφοριών όσον αφορά τη συμμόρφωση στις πληροφορίες σχετικά με την εφαρμογή προβλεπόμενων και τρεχόντων προγραμμάτων επιτρέπει την αξιολόγηση του κατά πόσον τα μελετώμενα μέτρα θα επαρκούν για την επίτευξη συμμόρφωσης εντός εύλογης προθεσμίας και με τις σωστές προτεραιότητες. Τα προγράμματα εφαρμογής περιέχουν επίσης πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τον οικονομικό σχεδιασμό και τους πόρους που απαιτούνται

13 Τα κράτη μέλη 21 υπέβαλαν εκθέσεις για 8600 έργα 22 σχετικά με υποδομές για τη συλλογή και την επεξεργασία λυμάτων, καθώς και για μεμονωμένα ή άλλα κατάλληλα συστήματα, που θα διεξαχθούν μεταξύ 2014 και 2027 η πλειονότητα των έργων θα πρέπει να ολοκληρωθεί έως το Τα περισσότερα έργα (70%) έχουν ως στόχο να μειώσουν το επίπεδο της μη συμμόρφωσης στις ήδη ισχύουσες απαιτήσεις ή να την εξαλείψουν, ενώ ένα μικρότερο μέρος αυτών (30%) θα συμβάλει στη διασφάλιση της συμμόρφωσης έως τη λήξη των προθεσμιών που εκκρεμούν. Το 37% των σχεδίων αφορούν επενδύσεις σε αποχετευτικά δίκτυα και το 63% αφορούν τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Τα περισσότερα από τα έργα προγραμματίζονται στην ΕΕ-13. Τα υπόλοιπα έργα αφορούν τα κράτη μέλη για τα οποία η απόσταση για την επίτευξη των στόχων είναι μεγαλύτερη (π.χ. Ιταλία και Ισπανία), τα κράτη μέλη με προθεσμίες που εκκρεμούν όσον αφορά τις πρόσφατα χαρακτηρισμένες ως ευπαθείς περιοχές (π.χ. Γαλλία) ή τα κράτη μέλη με υποδομές οι οποίες είχαν συμμορφωθεί αλλά θα πρέπει να ανανεωθούν. Οι προγραμματισμένες υποδομές για την επεξεργασία καλύπτουν το 7% (43 εκατ. ι.π.) του συνολικού φορτίου ρύπανσης που παράγεται στην ΕΕ. Αριθμός προγραμματισμένων έργων επεξεργασίας αστικών λυμάτων (συστήματα συλλογής και μονάδες επεξεργασίας) (άρθρο 17 της οδηγίας 91/271/ΕΚ ) σχέδιο 19/03/ Αριθμός προγραμματισμένων έργων μονάδων επεξεργασίας Αριθμός προγραμματισμένων έργων συστημάτων συλλογής Σχήμα 5: Αριθμός έργων που προγραμματίζονται για αποχετευτικά δίκτυα αστικών λυμάτων και μονάδες επεξεργασίας. Η συνολική πρόβλεψη των επενδύσεων που απαιτούνται για την κατασκευή νέων έργων αναγκαίων για να επιτευχθεί πλήρης συμμόρφωση με την οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων εκτιμάται σε 22 δισ. ευρώ 23, που κατανέμονται ισόρροπα μεταξύ 21 Η Ελλάδα, η Ουγγαρία και η Ρουμανία υπέβαλαν εκθέσεις σύμφωνα με το πρότυπο του παλαιού άρθρου 17 και, ως εκ τούτου, δεν υποχρεούνται να διαβιβάσουν λεπτομερείς πληροφορίες για τα έργα. 22 Πίνακες 2 και 3 της απόφασης 2014/431/ΕΕ: Εκτελεστική απόφαση της Επιτροπής, της 26ης Ιουνίου 2014, σχετικά με τους μορφότυπους για την υποβολή εκθέσεων επί των εθνικών προγραμμάτων για την εφαρμογή της οδηγίας 91/271/ΕΟΚ του Συμβουλίου [κοινοποιηθείσα υπό τον αριθμό C(2014) 4208]. 23 Η Ελλάδα, η Ουγγαρία και η Ρουμανία δεν λαμβάνονται υπόψη στον παρόντα υπολογισμό. 13

14 υποδομών συλλογής και επεξεργασίας. Η προβλεπόμενη συγχρηματοδότηση εκ μέρους της ΕΕ αντιπροσωπεύει το 25% των συνολικών επενδυτικών αναγκών. Τα σχέδια επενδύσεων 24 υπερθεματίζουν και περιλαμβάνουν επίσης εκτιμήσεις που απαιτούνται για την επέκταση και την ανανέωση των υφιστάμενων συστημάτων. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι τα ετήσια ποσοστά επενδύσεων θα εξακολουθήσουν να αυξάνονται κατά 14% σε σύγκριση με την τρέχουσα κατάσταση 25 και θα φθάσουν κατά μέσο όρο σχεδόν σε 25 δισ. ευρώ ετησίως: μεταξύ των ετών 2015 και 2018, περίπου 100 δισ. ευρώ θα διατεθούν για επενδύσεις για τις υποδομές επεξεργασίας λυμάτων Επενδύσεις σε κατασκευή νέων και σε ανανέωση συστημάτων συλλογής λυμάτων και μονάδων επεξεργασίας στην ΕΕ (άρθρο 17 της οδηγίας 91/271/ΕΚ) (εκατ. ευρώ/έτος) Τρέχουσες ετήσιες επενδύσεις Αναμενόμενες ετήσιες επενδύσεις ΕΕ-28 ΕΕ-15 ΕΕ-13 Σχήμα 6: Τρέχουσες / αναμενόμενες επενδύσεις σε συστήματα συλλογής αστικών λυμάτων και σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Τα ποσά των επενδύσεων αντιπροσωπεύουν επενδύσεις ύψους 50 ευρώ ανά κάτοικο για τα επόμενα έτη. 250 Επενδύσεις σε κατασκευή νέων και σε ανανέωση συστημάτων συλλογής λυμάτων και μονάδων επεξεργασίας στην ΕΕ (άρθρο 17 της οδηγίας 91/271/ΕΚ) Αναλογία συνολικών επενδύσεων/πληθυσμού (ευρώ/κάτοικοι) (1) 4(1)(2) 6(1)(2) (3) (1) Νέα συστήματα μόνον (2) Μονάδες επεξεργασίας μόνον (3) Συστήματα συλλογής μόνον Σχήμα 7: Επενδύσεις κατά κεφαλή σε συστήματα συλλογής αστικών λυμάτων και σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας. 24 Πίνακας 4 του άρθρου 17 της εκτελεστικής απόφασης. 25 Κάθε κράτος μέλος διαβίβασε πληροφορίες που αντιστοιχούν σε διάφορες χρονικές περιόδους. Ένας ετήσιος μέσος όρος ανά έτος υπολογίστηκε για τη σύγκριση της κατάστασης κάθε κράτους μέλους. Ως «τρέχουσα κατάσταση» μπορούν να θεωρηθούν οι μέσες ετήσιες επενδύσεις μεταξύ 2009 και 2013, και ως «αναμενόμενη κατάσταση» οι μέσες ετήσιες επενδύσεις μεταξύ 2014 και

15 Κύπρος Κροατία Αυστρία Ιταλία Λουξεμβούργο Ελλάδα Φινλανδία Ρουμανία Βουλγαρία Ισπανία Δανία Γερμανία Σουηδία Ηνωμένο Βασίλειο Πορτογαλία Ιρλανδία Τσεχική Δημοκρατία Γαλλία Ουγγαρία Κάτω Χώρες Βέλγιο Πολωνία Σλοβακία Σλοβενία Λετονία Εσθονία Μάλτα Λιθουανία ΕΕ-28 ΕΕ-15 ΕΕ-13 Οι τάσεις διαφέρουν, ωστόσο, μεταξύ των κρατών μελών: ενώ σε ορισμένες χώρες οι επενδύσεις θα αυξηθούν ή θα παραμείνουν σταθερές, σε άλλα κράτη μέλη θα μειωθούν, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. 350,0% Αύξηση/μείωση των επενδύσεων σε δίκτυα συλλογής και εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων ετησίως στην ΕΕ - Διαφορά μεταξύ αναμενόμενης και τρέχουσας κατάστασης (άρθρο 17 της οδηγίας 91/271/ΕΚ) 300,0% 250,0% 200,0% 150,0% 100,0% 50,0% 0,0% -50,0% -100,0% Σχήμα 8: Τρέχουσες / αναμενόμενες ετήσιες επενδύσεις σε συστήματα συλλογής αστικών λυμάτων και σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας. 3.3 Βελτίωση της διαχείρισης και της διάδοσης των δεδομένων Από το 2012 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εφαρμόζει ένα πιλοτικό πρόγραμμα σύμφωνα με την οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων για να βοηθήσει τα κράτη μέλη να βελτιώσουν τις διαδικασίες υποβολής εκθέσεων και τη διάδοση δεδομένων στο κοινό με την ανάπτυξη ενός δομημένου πλαισίου εφαρμογής και πληροφοριών (SIIF). Η έννοια εισάχθηκε για πρώτη φορά στην ανακοίνωση 26 σχετικά με τη βελτίωση των οφελών από τα περιβαλλοντικά μέτρα της ΕΕ. Η βελτιωμένη διαχείριση των δεδομένων θα συμβάλει στην καλύτερη εφαρμογή της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων και στη μείωση του διοικητικού φόρτου, επιτρέποντας επίσης την αποτελεσματική τήρηση των απαιτήσεων της οδηγίας 2007/2/ΕΚ (INSPIRE) 27 και της οδηγίας 2003/4/ΕΚ 28 για την πρόσβαση του κοινού σε περιβαλλοντικές πληροφορίες. Μέχρι στιγμής τέσσερα κράτη μέλη (Κύπρος, Λιθουανία, Σλοβενία και Ιρλανδία) έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη εθνικών SIIF, συμπεριλαμβανομένων βελτιωμένων συστημάτων ΤΠ και ιστοτόπων 29 σχετικά με δεδομένα για τα λύματα 30. Στην επόμενη φάση, τρία επιπλέον κράτη μέλη θα πράξουν ομοίως 26 Ανακοίνωση COM(2012)95 final Βασίζεται σε λογισμικό «ελεύθερης χρήσης». 30 Ιρλανδία: Κύπρος: Λιθουανία: Σλοβενία: 15

16 (Ουγγαρία, Πολωνία και Ρουμανία). Η Επιτροπή επίσης συνεργάζεται στενά με τον ΕΟΧ για τη βελτίωση της οργάνωσης και της διάδοσης πληροφοριών σε επίπεδο ΕΕ 31. Τα αποτελέσματα του πιλοτικού προγράμματος SIIF θα χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη επιχειρησιακών SIIF για άλλα κράτη μέλη και ενδιαφερόμενους εταίρους της ΕΕ. 3.4 Νομική εφαρμογή Η Επιτροπή διασφαλίζει τη συμμόρφωση των κρατών μελών στην οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων, κυρίως, μέσω συνεχούς διαλόγου και ενεργειών προώθησης της συμμόρφωσης, αλλά επίσης, όταν κρίνεται αναγκαίο, με τη διεξαγωγή διμερούς διαλόγου και τη δρομολόγηση διαδικασιών επί παραβάσει κατά των κρατών μελών που δεν συμμορφώνονται. Αυτό γίνεται συνήθως στο πλαίσιο «οριζόντιων» διαδικασιών, οι οποίες καλύπτουν διαφόρους οικισμούς που υπάγονται στις ίδιες υποχρεώσεις συμμόρφωσης 32, για τα «παλαιότερα» κράτη μέλη από τη λήξη των σχετικών προθεσμιών που καθορίζονται στην οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων, και για τα «νέα» κράτη μέλη σταδιακά με τη λήξη των προθεσμιών για τη συμμόρφωση. Όσον αφορά την πρώτη ομάδα, το Δικαστήριο της ΕΕ έχει εκδώσει επτά αποφάσεις από τις αρχές του 2013, τρεις από τις οποίες είχαν ως νομική βάση το άρθρο 260 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι το Δικαστήριο επέβαλε κατ αποκοπή ποσό και χρηματική ποινή σε τρία κράτη μέλη (Βέλγιο 33, Λουξεμβούργο 34 και Ελλάδα 35 ) για παράλειψη συμμόρφωσης σε προηγούμενες αποφάσεις του 2004, του 2006 και του Πρόκειται για τις πρώτες υποθέσεις κατά τις οποίες το Δικαστήριο επέβαλε χρηματική ποινή για μη συμμόρφωση στην οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Πέντε υποθέσεις εκκρεμούν επί του παρόντος ενώπιον του Δικαστηρίου. Η Επιτροπή έχει επίσης δρομολογήσει από το 2012 ορισμένες οριζόντιες διαδικασίες, οι οποίες καλύπτουν έως και αρκετές εκατοντάδες οικισμούς σε ένα μόνον κράτος μέλος. Τέλος, όσον αφορά τα «νεότερα» κράτη μέλη, έχουν καθοριστεί στις αντίστοιχες Συνθήκες Προσχώρησής τους ενδιάμεσες, ειδικές προθεσμίες, οι οποίες έχουν ήδη αρχίσει να λήγουν. Η Επιτροπή ελέγχει τη συμμόρφωση των κρατών μελών με τις εν λόγω ενδιάμεσες προθεσμίες κυρίως μέσω της τακτικής υποβολής εκθέσεων. Με βάση την 7η έκθεση ( ), η Επιτροπή άρχισε διμερείς διαλόγους με 10 κράτη μέλη. Οι εικαζόμενες παραβάσεις ποικίλλουν μεταξύ των κρατών μελών, δεδομένου ότι δεν είναι όλες οι ενδιάμεσες προθεσμίες οι ίδιες Κατάλογος των περισσότερων διαδικασιών επί παραβάσει μέχρι σήμερα και των σχετικών αποφάσεων από τα τέλη του 2012 παρατίθεται στο παράρτημα. 33 C-533/11: Το Δικαστήριο διέταξε το Βέλγιο να καταβάλει κατ αποκοπή ποσό 10 εκατ. ευρώ, καθώς και ποσό ύψους ευρώ για κάθε 6μηνη περίοδο έως την πλήρη συμμόρφωσή του με την απόφαση. 34 C-576/11: Το Δικαστήριο διέταξε το Λουξεμβούργο να καταβάλει κατ αποκοπή ποσό 2 εκατ. ευρώ, καθώς και ποσό ύψους ευρώ για κάθε ημέρα έως την πλήρη συμμόρφωσή του με την απόφαση. 35 C-167/14: Το Δικαστήριο διέταξε την Ελλάδα να καταβάλει κατ αποκοπή ποσό 10 εκατ. ευρώ, καθώς και ποσό ύψους ευρώ για κάθε εξάμηνο έως την πλήρη συμμόρφωσή της με την απόφαση. 16

17 4. Δημιουργία θέσεων εργασίας και ανάπτυξης με επενδύσεις σε υποδομές για υπηρεσίες ύδατος Η κατασκευή υποδομών για την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών όσον αφορά τα λύματα απαιτεί υψηλά ποσά για επενδύσεις και δραστηριότητες εκμετάλλευσης, που συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην απασχόληση και την ανάπτυξη στη βιομηχανία υπηρεσιών ύδατος. Για τον βιομηχανικό τομέα και μόνον 36, αυτό αντιπροσωπεύει προστιθέμενη αξία περίπου 15 δισ. ευρώ ετησίως Βιομηχανία επεξεργασίας λυμάτων ΕΕ-28 - προστιθέμενη αξία σε εκατ. ευρώ Εκτίμηση της Eurostat (σταδιακή μείωση) - Ετήσιες λεπτομερείς στατιστικές επιχειρήσεων για τη βιομηχανία (NACE αναθ. 2, B-E) Σχήμα 9: Εξέλιξη της προστιθέμενης αξίας της βιομηχανίας επεξεργασίας λυμάτων της ΕΕ-28 από το 2008 έως το Εξετάζοντας την ευρύτερη εικόνα, πρέπει να σημειωθεί ότι η διαχείριση των λυμάτων στον τομέα των αγαθών και των υπηρεσιών 37 αντιπροσωπεύει περισσότερες από θέσεις εργασίας, με ετήσια αξία παραγωγής άνω των 100 δισ. ευρώ και ετήσια προστιθέμενη αξία περίπου 42 δισ. ευρώ (επενδύσεις, συντήρηση, εκμετάλλευση, εξαγωγή τεχνολογίας και τεχνογνωσίας). 36 Eurostat (NACE αναθ. 2, B-E) 37 Eurostat 17

18 ΕΕ-28 - Ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης στη διαχείριση των λυμάτων Εκτίμηση της Eurostat (σταδιακή μείωση) - σύνολο του τομέα περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών) Διαχείριση λυμάτων ΕΕ-28 - Αξία παραγωγής σε εκατ. ευρώ Εκτίμηση της Eurostat (σταδιακή μείωση) - σύνολο του τομέα περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών Σχήμα 10: Εξέλιξη του ισοδύναμου πλήρους απασχόλησης και της αξίας της παραγωγής στον τομέα της διαχείρισης των λυμάτων στην ΕΕ-28 από το 2003 έως το Όπως παρουσιάζεται παραπάνω, ο τομέας των λυμάτων θα εξακολουθήσει να αναπτύσσεται. Η εφαρμογή της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων συμβάλλει, συνεπώς, όχι μόνον στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων, αλλά επίσης, σημαντικά, στην τόνωση της απασχόλησης, της ανάπτυξης και των επενδύσεων 38. Στο πλαίσιο του επενδυτικού σχεδίου της Επιτροπής 39, πολλά έργα που επελέγησαν για στήριξη έχουν σχέση με επενδύσεις στον τομέα των υποδομών επεξεργασίας των λυμάτων και των υποδομών παροχής πόσιμου νερού. 5. Καινοτομία: κλειδί για τη στήριξη της αποδοτικότητας των πόρων και της ανάπτυξης Για να εξασφαλίζονται υψηλής ποιότητας υπηρεσίες ύδατος για τους πολίτες κατά τον πλέον συμφέροντα από άποψη κόστους τρόπο, είναι ουσιαστικής σημασίας να πραγματοποιηθούν επενδύσεις στην ανάπτυξη και στην ευρείας κλίμακας εφαρμογή καινοτόμων λύσεων για την ενίσχυση της απόδοσης των πόρων, όπως οι λύσεις για την ανάκτηση ενέργειας, την ανάκτηση θρεπτικών συστατικών και την μεταποίηση σε εμπορεύσιμα προϊόντα, καθώς και την επαναχρησιμοποίηση του νερού. Η καινοτομία αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την οικονομική ανάπτυξη. Η ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας για το νερό (ΕΣΚ) 40 έχει ως στόχο να διευκολύνει την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων και να δημιουργήσει ευκαιρίες της αγοράς, τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ. Έχουν προσδιοριστεί 8 τομείς προτεραιότητας, συγκεκριμένα η επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση του νερού, η επεξεργασία του νερού και των λυμάτων, καθώς και η ανάκτηση των πόρων, το σύμπλεγμα νερού-ενέργειας, η διαχείριση του κινδύνου πλημμύρας και ξηρασίας, οι υπηρεσίες οικοσυστημάτων, η διαχείριση του νερού, τα συστήματα υποστήριξης και η παρακολούθηση της προόδου των αποφάσεων, οι ευφυείς τεχνολογίες και η χρηματοδότηση της καινοτομίας. Στο επίκεντρο της ΕΣΚ για το νερό βρίσκονται οι 29 εθελοντικές πολυμερείς ομάδες δράσης. Οι εταίροι τους αναπτύσσουν, δοκιμάζουν, κλιμακώσουν, διαδίδουν και προωθούν την υιοθέτηση καινοτομιών από την αγορά και την κοινωνία για την αντιμετώπιση των σημαντικών προκλήσεων που σχετίζονται 38 Πολιτικές κατευθύνσεις για την επόμενη Επιτροπή: 39 COM/2014/0903 final:

19 με το νερό. Αρκετά έργα έχουν ήδη δρομολογηθεί. Πρόκειται για το κεντρικό στοιχείο της φάσης υλοποίησης της ΕΣΚ για το νερό. Οι καινοτόμες λύσεις είναι επίσης ουσιαστικής σημασίας για τη μείωση των επιπτώσεων στο περιβάλλον σε περιοχές με υψηλή πυκνότητα πληθυσμού και για τη μετατροπή τους σε «έξυπνες πόλεις». Η σημασία της έρευνας και της καινοτομίας για το νερό έχει επίσης αναγνωριστεί στο πλαίσιο του «Ορίζοντας 2020», που είναι το πρόγραμμα χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας από την ΕΕ για την περίοδο Στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας για το «Ορίζοντας 2020», το νερό προσδιορίστηκε ως τομέας εστίασης με στόχο την εξεύρεση καινοτόμων λύσεων για την αγορά του νερού και τη στήριξη της εφαρμογής της ΕΣΚ και της πρωτοβουλίας κοινού προγραμματισμού για το νερό από τα κράτη μέλη. Έμφαση δόθηκε μεταξύ άλλων σε έργα επίδειξης και εμπορικής αναπαραγωγής, ώστε να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των καινοτόμων λύσεων για το νερό και της εμπορικής αναπαραγωγής. Επιπλέον, στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας για το «Ορίζοντας 2020», τα θέματα νερού εξετάζονται σε όλη τη δομή του «Ορίζοντας 2020» με σκοπό τη συνέχιση των προσπαθειών που έχουν αναληφθεί κατά την περίοδο Οι δράσεις για την τόνωση της καινοτομίας για το νερό στην Ευρώπη και εκτός αυτής αναλαμβάνονται ειδικότερα στους τομείς της κυκλικής οικονομίας, των βιώσιμων πόλεων και των κλιματικών υπηρεσιών, της εδαφικής ανθεκτικότητας κ.λπ. Ειδικότερα, η κοινωνική πρόκληση «Δράση για το κλίμα, περιβάλλον, αποδοτικότητα πόρων και πρώτες ύλες» της πρωτοβουλίας «Ορίζοντας 2020» προωθεί την έννοια της συστημικής προσέγγισης μέσω μεγάλης κλίμακας έργων επίδειξης/πιλοτικών έργων, με επαρκή βαθμό νεωτερισμού και προόδου σε σχέση με την εξέλιξη της τεχνολογίας και με στόχο την εφαρμογή και τη δοκιμή νέων τεχνολογικών και μη τεχνολογικών λύσεων. Τα εν λόγω έργα πρέπει επίσης να προσελκύουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ενδιαφέρον εκ μέρους των φορέων και χρηστών καινοτομίας (βιομηχανίες, οικονομικοί παράγοντες, ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα, ιδιωτικοί ή δημόσιοι φορείς, περιφέρειες, πόλεις, πολίτες και οργανώσεις τους κ.λπ.), συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην απελευθέρωση πρόσθετων δημόσιων/ιδιωτικών επενδύσεων στον τομέα του νερού και στην ενίσχυση των συνεργιών με άλλους σχετικούς χρηματοδοτικούς μηχανισμούς της ΕΕ, όπως τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία (ΕΔΕΤ), ιδίως στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Αρκετά σημαντικές για τον τομέα των λυμάτων είναι οι καινοτόμες λύσεις για την επαναχρησιμοποίηση του νερού και η δυνητική σημαντική συμβολή τους στην αποδοτική χρήση των πόρων. Στο πλαίσιο της παρακολούθησης του προσχεδίου για τα ύδατα 41, η Επιτροπή εξετάζει επί του παρόντος το ενδεχόμενο θέσπισης μιας πράξης σε επίπεδο ΕΕ για να ενθαρρύνει την επαναχρησιμοποίηση του νερού, που απαιτείται σύμφωνα με το άρθρο 12 της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. 6. Συμπεράσματα Η εφαρμογή της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων έχει μειώσει σημαντικά τις απορρίψεις φορτίου ρύπανσης από οργανικές και θρεπτικές ουσίες στην ΕΕ και, ως εκ τούτου, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης των θαλασσίων και γλυκών υδάτων

20 Παρά τις προκλήσεις, όπως οι σημαντικές επενδυτικές ανάγκες και ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός, έχουν επιτευχθεί υψηλά ποσοστά συμμόρφωσης στην ΕΕ-15. Στην ΕΕ-13, εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικά κενά συμμόρφωσης, ιδίως όσον αφορά την επεξεργασία. Ενισχυμένη δράση και επενδύσεις απαιτούνται για την επίτευξη πλήρους συμμόρφωσης εντός εύλογων προθεσμιών. Η εφαρμογή των προγραμμάτων δείχνει ότι τα κράτη μέλη προτίθενται να προβούν σε σημαντικές επενδύσεις για να καλύψουν τα κενά συμμόρφωσης με την κατασκευή υποδομών για την επεξεργασία των λυμάτων. Τα κράτη μέλη πρέπει να εξακολουθήσουν να συλλέγουν τις αναγκαίες πληροφορίες για τον έγκαιρο εντοπισμό μελλοντικών επενδυτικών αναγκών και εξόδων λειτουργίας, και για τη βελτίωση ή τη διατήρηση της απόδοσης των συστημάτων που διαθέτουν προς το παρόν. Απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για τη βελτίωση της ποιότητας και της επικαιρότητας των δεδομένων που υποβάλλονται σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Για τον σκοπό αυτό, αναθεωρούνται και αναπτύσσονται διαδικασίες και μέσα από την Επιτροπή σε συνεργασία με τον ΕΟΧ και τα κράτη μέλη. Η βιομηχανία υδάτων είναι σημαντικός παράγοντας για την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης. Οι επενδύσεις για την επίτευξη πλήρους συμμόρφωσης με τη νομοθεσία της ΕΕ έχουν σημαντικές δυνατότητες δημιουργίας νέων θέσεων απασχόλησης και ανάπτυξης. Οι επενδύσεις σε καινοτόμες τεχνολογίες είναι ζωτικής σημασίας ώστε να επιτυγχάνει η βιομηχανία υδάτων πιο αποδοτική χρήση των πόρων και επίσης συμβάλλουν στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και στην οικονομική ανάπτυξη. 20