imperium perdit. Filius eius Sextus Tarquinius pudicitiam Lucretiae, interficit. Brutus ex vulnere dolore magno cultrum extrahit et delictum

Transcript

1 ΚΕΙΜΕΝΟ IX LECTIO NONA Η ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ Τον 6 ο αιώνα π.χ. η Ρώμη περιέρχεται στην ετρουσκική κυριαρχία. Οι τελευταίοι βασιλιάδες της, οι Ταρκύνιοι, είναι Ετρούσκοι. Γύρω στα 510 π.χ. όμως ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος (Tarquinius Superbus) εκδιώκεται από τη Ρώμη και εγκαθιδρύεται η «δημοκρατία» ή όπως έλεγαν οι Ρωμαίοι, η ελεύθερη πολιτεία (libera res publica). Οι Ρωμαίοι δε διατήρησαν την ανάμνηση του ξένου ζυγού, μόνο την ανάμνηση της βασιλείας. Την εκδίωξη του Ταρκυνίου τη συνέδεσαν με την προσβολή που έκανε ο γιος του Σέξτος (Sextus) στη γυναίκα του Ταρκύνιου Κολλατίνου (Tarquinius Collatinus) Λουκρητία, με αποτέλεσμα ο Ιούνιος Βρούτος (Iunius Brutus) να καλέσει το λαό σε εξέγερση. Η στάση της Λουκρητίας προβαλλόταν στη Ρώμη ως υπόδειγμα γυναικείας αρετής (pudicitia). Επισημαίνουμε ακόμη ότι στην περίοδο της δημοκρατίας οι λέξεις rex (βασιλιάς) και regnm (βασίλειο) είχαν έντονα αρνητικό περιεχόμενο. Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, hoc modo imperium perdit. Filius eius Sextus Tarquinius pudicitiam Lucretiae, uxoris Collatini, leadit. Maritus et pater et Iunius Brutus eam maestam inveniunt. Illis femina cum lacrimis iniuriam aperit et cultro se ipsam interficit. Brutus ex vulnere dolore magno cultrum extrahit et delictum punire parat. Populum concitat et Tarquinio imperium adimit. Liber iam populus Romanus duo consules, Iunium Brutum et Tarquinium Collatinum, deligere constituit. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ septimus a um: έβδομος atque: σύνδεσμος και rex regis: βασιλιάς modus i: τρόπος hoc modo (αφαιρετική του τρόπου): με αυτόν τον τρόπο imperium ii (-i): η εξουσία perdo 3: χάνω pudicitia ae: η «τιμή», αιδημοσύνη, αγνότητα uxor oris (θηλυκό): η σύζυγος laedo 3: προσβάλλω, βλάπτω [1] maritus i: ο σύζυγος pater patris : (αρσενικό) ο πατέρας maestus a um: περίλυπος invenio 4 ( + 2 αιτιατικές): βρίσκω illis (δοτική πληθυντικού του ille, illa, illud: εκείνος femina ae: γυναίκα lacrima ae: δάκρυ aperio 4 ( + αιτιατική και δοτική): αποκαλύπτω

2 culter tri: μαχαίρι se ipsam: τον εαυτό της se ipsam interficit: αυτοκτονεί interficio 3: σκοτώνω vulnus eris: το τραύμα (ουδέτερο) ex vulnere: από το τραύμα dolor oris (αρσενικό): ο πόνος, η οδύνη dolore αφαιρετική του τρόπου extraho 3: βγάζω (τραβώντας) delictum i: έγκλημα punio 4: τιμωρώ paro 1 ( + απαρέμφατο): ετοιμάζομαι να concito 1: ξεσηκώνω adimo 3 ( + αιτιατική και δοτική του προσώπου): αφαιρώ iam (επίρρημα): πια duo, duae, duo: δύο consul is: ύπατος deligo 3: εκλέγω constituo 3: ( + απαρέμφατο) αποφασίζω να ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ο Ταρκύνιος ο υπερήφανος, ο έβδομος και ο τελευταίος από τους βασιλιάδες, χάνει την εξουσία με αυτόν τον τρόπο. Ο γιος του Σέξτος Ταρκίνιος προσβάλλει την τιμή της Λουκρητίας, της συζύγου του Κολλατίνου. Ο σύζυγος και ο πατέρας της και ο Ιούνιος Βρούτος τη βρίσκουν περίλυπη. Η γυναίκα αποκαλύπτει σε εκείνους με δάκρυα την προσβολή και αυτοκτονεί με ένα μαχαίρι. Ο Βρούτος βγάζει από την πληγή με μεγάλο πόνο το μαχαίρι τραβώντας το και ετοιμάζεται να τιμωρήσει το έγκλημα. Ξεσηκώνει το λαό και αφαιρεί από τον Ταρκύνιο την εξουσία. Ελεύθερος πλέον ο ρωμαϊκός λαός αποφασίζει να εκλέξει δύο υπάτους, τον Ιούνιο Βρούτο και τον Ταρκύνιο Κολλατίνο. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Η οριστική του ενεργητικού ενεστώτα της δ συζυγίας (θέμα audi- ) σχηματίζεται: ΕΝΕΣΤΩΤΙΚΟ ΘΕΜΑ + ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ Η οριστική του ενεργητικού ενεστώτα της γ συζυγίας (θέμα leg- ) σχηματίζεται ως εξής: ΕΝΕΣΤΩΤΙΚΟ ΘΕΜΑ + ΣΥΝΔΕΤΙΚΟ ΦΩΝΗΕΝ + ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ Γ συζυγία Δ συζυγία α lego legimus audio audimus β legis legitis audis auditis γ legit legunt audit audiunt 2. Τα απαρέμφατα του ενεργητικού ενεστώτα σχηματίζονται ως εξής: [2]

3 audi-re (δ συζυγία): ενεστωτικό θέμα + κατάληξη re lege re (γ συζυγία): ενεστωτικό θέμα + συνδετικό φωνήεν + κατάληξη re H γ συζυγία έχει βραχύχρονο συνδετικό φωνήεν (leg- ere) και η δ συζυγία έχει μακρόχρονο θεματικό φωνήεν (aud ire). Προσοχή λοιπόν στον τονισμό: legimus, legitis, audimus, auditis. 3. Ο παρατατικός της γ και της δ συζυγίας σχηματίζεται όπως και της α και της β συζυγίας με τη διαφορά ότι παρεμβάλλεται το φωνήεω e- ανάμεσα στο ενεστωτικό θέμα και το πρόσφυμα ba- : legebam, legebas, legebat κτλ. 4. Η δεικτική αντωνυμία hic, haec, hoc δηλώνει πρόσωπο ή πράγμα κοντινό (τοπικά ή χρονικά) σε αυτόν που μιλάει (αυτός), ενώ η δεικτική αντωνυμία ille, illa, illud δηλώνει πρόσωπο ή πράγμα απομακρυσμένο (εκείνος). Η hic μπορεί να αναφέρεται και στα επόμενα (hoc modo perdit). Για την κλίση της βλέπε την γραμματική. Η δεικτική αντωνυμία ipse, ipsa, ipsum χρησιμοποιείται ως οριστική (ο ίδιος). Η έννοια αυτή της επιτρέπει να ενισχύει και άλλες αντωνυμίες π.χ. ego ipse = εγώ ο ίδιος, hic ipse, se ipsum κτλ. Για την κλίση της βλέπε γραμματική. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Να συμπληρωθούν τα κενά των καταλήξεων με το ρήμα στον ενεστώτα. - Vos imperium perd - Nos legatos inveni - Ego delictum puni - Romani Tarquinio imperium adim - Romani consules delig - Vos cultrum extrah 2. Να συμπληρωθούν οι απαρεμφατικοί τύποι στις παρακάτω προτάσεις και να χαρακτηριστούν τα απαρέμφατα ( τελικά ειδικά): - Miles cultrum debet (extraho) - Brutus populum iubet Tarquinio imperium (adimo). - Hostes ad castra audio (advenio 4) - Libertatem possumus (restituo 3 αποκαθιστώ) 3. Να συμπληρωθούν τα κενά των καταλήξεων στην άσκηση 1 με το ρήμα στον παρατατικό. 4. Να τοποθετηθεί ο σωστός τύπος της αντωνυμίας ipse δίπλα στην προσωπική αντωνυμία π.χ. se interficit = se ipsum (ipsam) interficit. - Me amo - Te amas - Se amat - Nos amamus - Vos amatis - Se amant 5. Hic modus, illud delictum: να κλιθούν μαζί [3]

4 6. Nα μεταφραστούν οι παρακάτω προτάσεις στα λατινικά: - Οι Ρωμαίοι αποφασίζουν να εκλέξουν δυο υπάτους - Ο Βρούτος αποκαλύπτει στο λαό την προσβολή (iniuria ae) και τιμωρεί το βασιλιά 7. Videbis, sunt, licebit, cogitabam: να τοποθετήσετε τα ρήματα στον παρακάτω πίνακα και να συμπληρώσετε τον αντίστοιχο τύπο στους άλλους χρόνους της ίδιας φωνής. Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας 8. Να τοποθετήσετε τα παρακάτω ουσιαστικά στον πίνακα που ακολουθεί και να τα μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό: silvae, incitamentum, apros, pugillares, salutem, venationibus, retia Α κλίση Αντίθετος αριθμός Β κλίση Αντίθετος αριθμός Γ κλίση Αντίθετος αριθμός Παρατηρήσεις 9. Να εντάξετε τις παρακάτω λέξεις στον πίνακα που ακολουθεί: apros, ipse, ad, proximo, sed, aliquid, -que, cum, tamen, tibi, in, vacua, ceras, tres, stilus, quoque Ουσια/κό Επίθετο Αντωνυμία Αριθ/κό Επίρρημα Πρόθεση σύνδεσμος 10. Να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν tibi ipse aliquid ego Γενική ενικού Αφαιρετική ενικού Ονομαστική πληθυντικού Δοτική πληθυντικού Αιτιατική πληθυντικού 11. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τα αντικείμενα του κειμένου [4]

5 Αντικείμενα Ρήματα Α ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ 1. Απλή αφαιρετική λέξεων που φανερώνουν χρόνο (πότε έγινε μια πράξη) π.χ. Eodem die castra point 2. Με πρόθεση in + αφαιρετική π.χ. in bello civili 3. Ante και αιτιατική εκφράζει το «πριν πόσο χρόνο» π.χ. ante paucos dies 4. Post και αιτιατική (εκφράζει το «μετά από πόσο χρόνο») π.χ. post paucos dies 5. Με απλή αιτιατική όταν πρόκειται να δηλωθεί πόσο χρόνο διαρκεί μια πράξη π.χ. quaedam bestionale unum diem vivunt (μερικά ζωϋφια μια μέρα ζουν) Β ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΜΕΣΟΥ Ή ΟΡΓΑΝΟΥ 1. Με απλή αφαιρετική όταν πρόκειται για πράγμα ή για πρόσωπα χωρίς δική τους θέληση, όπως είναι οι δούλοι π.χ. gladiis pugnatum est 2. Με την πρόθεση per και αιτιατική όταν είναι πρόσωπο π.χ. per legatos res nota est 3. Με τα opera, auxilio, beneficio και γενική προσώπου ή αφαιρετική μόνο των κτητικών αντωνυμιών π.χ. ures opera militum servata est / opera mea linguam latinam discitis Γ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΡΟΠΟΥ [5]

6 1. Με απλή αφαιρετική όταν το ουσιαστικό που φανερώνει τρόπο συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό π.χ. periculo vitae meae 2. Με αφαιρετική γερουνδίου ή γερουνδιακού π.χ. hominis mens discendo alitur et cogitando 3. Με τις προθέσεις e, ex, prae και αφαιρετική π.χ. de audito 4. Με τις προθέσεις per, in και αιτιατική Δ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ 1. Με απλή αφαιρετική (κοντά σε ρήματα με την έννοια του υπερέχω ή στα επίθετα similis, dignus, excellens π.χ. ingus laude 2. Απλή δοτική της αναφοράς κοντά σε εκφράσεις τόπου και δηλώνει το πρόσωπο ως προς τη θέση του οποίου ισχύει κάτι π.χ. Caesar pervenit gomphos, quod est oppidum primum Thessaliae venientibus ab Epiro 3. Αφαιρετική του σουπίνο 4. Αφαιρετική γερουνδίου 5. De, ex, ab και αφαιρετική Ε ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΗΣ Η γενική από ουσιαστικά είναι : Γενική υποκειμενική Γενική αντικειμενική Γενική επεξηγηματική Γενική κτητική Γενική ιδιότητας Γενική διαιρετική Η γενική από επίθετα είναι: Γενική αντικειμενική Η γενική από το ουδέτερο αντωνυμιών ή επιθέτων είναι: Γενική διαιρετική Η γενική από επιρρήματα είναι: Γενική διαιρετική Η γενική από ρήματα είναι: Γενική της αξίας: αφηρημένη αξία, υλική αξία, ηθική αξία Γενική του εγκλήματος Γενική της ποινής Γενική του ενδιαφερομένου προσώπου [6]

7 Γενική του πράγματος Γενική του χαρακτηριστικού γνωρίσματος Αντικείμενο ΣΤ ΧΡΗΣΕΙΣ ΔΟΤΙΚΗΣ Η δοτική από ρήματα είναι: Αντικείμενο Δοτική προσωπική (κτητική, χαριστική, αντιχαριστική, ηθική, της αναφοράς, του ποιητικού αιτίου) Δοτική του σκοπού ή του αποτελέσματος Η δοτική από επίθετα είναι: Δοτική αντικειμενική Ζ ΧΡΗΣΕΙΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ Η κυρίως αφαιρετική δηλώνει: Τοπική προέλευση Καταγωγή Υλική αφετηρία ενός πράγματος Σημείο της απομάκρυνσης και του χωρισμού Ποιητικό αίτιο Σημείο εκκίνησης για σύγκριση Σημείο εκκίνησης για εκτίμηση, κρίση Διαιρεμένο όλο Η οργανική αφαιρετική εκφράζει: Συνοδεία Τρόπο Ιδιότητα Όργανο ή μέσο Μέτρο Αναφορά Αιτία (εσωτερικό αίτιο) Ποινή Αξία Η αφαιρετική τοπική δηλώνει: Τόπο Χρόνο [7]