2 η Ενότητα: Ζούμε με την οικογένεια

Transcript

1 2 η Ενότητα: Ζούμε με την οικογένεια Μέρος Α : Εισαγωγικά κείμενα Μέρος Β : Εγκλίσεις - χρόνοι Μέρος Γ : Τα είδη των συνθέτων Μέρος Δ : Περίληψη κειμένου - Πλαγιότιτλοι Μέρος Ε : Λεξιλόγιο Μέρος Στ : Δραστηριότητες παραγωγής λόγου 1

2 ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΖΟΥΜΕ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Μέρος Α Κείμενο 1 «Περίεργα πλάσματα οι μαμάδες» Ύστερα από μισή ώρα, βγαίνω φωνάζοντας. Ορίστε! Τα μαθα! Άντε να σ τα πω, γιατί θέλω να πάω βόλτα. Παίζει ο Μίκης απόψε. ΒΟΛΤΑ; Τολμάς να θες να πας βόλτα μετά απ αυτά; Ναι, τολμάω. Και βέβαια τολμάω. Αλλά εσείς οι γονείς θέλετε να βλέπετε μόνο τα άσχημα. Φτου! Έφερα 18 Αρχαία, 19 Νέα, 17 Έκθεση, 18 Γλώσσα, μην πω για Ιστορίες, Γεωγραφίες κι αυτά, γιατί άντε! Αλλά εσείς; Μόνο τους χαμηλούς βαθμούς βρήκατε και κοιτάξατε! Και εδώ είναι που με πήραν τα κλάματα. Αχ, μ αρέσει αυτό το παιχνίδι. Κλαίω λες και φεύγει ο γιος μου στον πόλεμο! Και τότε όλα αλλάζουν. Η μαμά μου χαμηλώνει το κεφάλι και κοιτάζει τα γόνατά της. Και μέχρι να ολοκληρώσει την κίνηση, ήδη έχω φανταστεί το μονόλογο που θα επακολουθήσει: «Αχ, παιδί μου, εγώ για σένα το λέω Μα να σαι τόσο έξυπνη και να φέρνεις τέτοιους βαθμούς στα Μαθηματικά; Γιατί; Ορίστε. Βλέπεις ότι άμα θες μπορείς να γίνεις τέλεια και να πάρεις και έπαινο! Εγώ για σένα το λέω». Και τα λέει! Ακριβώς αυτά λέει! Μου ρχεται να γελάσω, αλλά προτιμώ να συνεχίσω το δράμα λίγο ακόμα. Καμιά φορά τα χάνω με τον εαυτό μου. Θέλω να είμαι αληθινή και υποστηρίζω πάντα τη γνώμη μου και δεν προσποιούμαι και δε λέω ψέματα, αλλά ώρες ώρες αυτό το παιχνίδι είναι διασκεδαστικότατο! Χωρίς να προσθέσω τίποτα, της δίνω το βιβλίο της Φυσικής και, με τα μάτια σαν το Νιαγάρα, της λέω το μάθημα μέσα από τα απαραίτητα αναφιλητά. Πόσο το γλεντάω! Και στο τέλος λέω αυτό που θέλει να ακούσει: 2

3 - Θα προσπαθήσω, μαμά θα γίνω καλύτερο παιδί Αχ Αχ - ας μη βάλω άλλα «αχ» γιατί θα προδοθώ - Δεν αξίζω τίποτα, θα κλειστώ στο δωμάτιό μου και θα διαβάζω. Και όλοι οι φίλοι μου θα διασκεδάζουν Δε με νοιάζει Δε θα πάω βόλτα Δε θέλω να δω κανέναν Και πάνω που πάει να μου μιλήσει, να μου πει ό,τι λέει πάντα «έλα τώρα, μην το παίρνεις κατάκαρδα Άντε, βγες, δεν μπορώ να σε βλέπω στενοχωρημένη» κι άλλα τέτοια, να σου που χτυπάει το κουδούνι. Είναι ο Μίκης με την Αμαλία, την κοπέλα του καλά! πανέμορφη! - και ήρθαν να με πάρουν να πάμε στο club που θα παίξουν απόψε. Τώρα θα συνεχίσω το δράμα; Γιατί όχι; - Όχι, δεν πάω πουθενά. Είμαι μια άχρηστη. - Λοιπόν άσε τις μπούρδες και πήγαινε με τα παιδιά που ήρθαν να σε πάρουν. Και άσε αυτά τα μούτρα. Άντε πλύσου λίγο χάλια δείχνεις, λέει η μαμάκα μου, που δε μασάει. Υπακούω. Ο Μίκης γελάει γιατί με ξέρει. Υπακούω, γιατί την άλλη φορά που αποφάσισα να συνεχίσω το δράμα, η καλή μου η μαμά έκρινε ότι έπρεπε να μείνω μέσα τελικά για να μου περάσει κι έτσι έχασα τη βόλτα. Πήγα με σκυμμένο το κεφάλι στο δωμάτιό μου κι άλλαξα ρούχα. Βέβαια πήρα και το Βασίλη τηλέφωνο να τον ενημερώσω. - Ντάξει, πέτυχε! Ντύσου κι ερχόμαστε. Α! Ντυμένος είσαι; Καλά, ερχόμαστε. Το ίδιο σκυμμένη και τεθλιμμένη, είπα γεια στη μαμά μου, η οποία με φίλησε «γλυκά» όπως θα λεγε κι εκείνη και φύγαμε. Τι περίεργο πράγμα με τη μαμά μου: Λοιπόν, όταν καμιά φορά θέλω να κάνω κοπάνα απ το σχολείο και προφασίζομαι στομαχόπονο πρωί πρωί, το καταλαβαίνει, μου λέει να αφήσω τα παραμύθια και με στέλνει ντουγρού στο σχολείο. Κι άλλοτε πάλι, αν ο στομαχόπονος είναι όντως αληθινός, μ αφήνει να κοιμηθώ. Μα το ίδιο θέατρο παίζω. Αλλά πού τα καταλαβαίνει τα ψεύτικα, κι εγώ δεν ξέρω Όμως, τις φάσεις σαν την αποψινή δεν ξέρω πώς τις πιστεύει. Αλλά είμαι σίγουρη ότι δεν είναι βλάκας. Οπότε, είτε της θίγω καμιά ευαίσθητη χορδή και δεν της πάει να με βλέπει στενοχωρημένη στα πρόθυρα της κατάθλιψης, είτε απλά καταλαβαίνει που το πάω, θέλει να μ αφήσει να βγω και τελικά το κάνει, αφήνοντάς με να πιστέψω ότι την κορόιδεψα. Περίεργα πλάσματα οι μαμάδες. Χαρά Γιαννακοπούλου, Λητώ, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 1999 ντουγρού = κατευθείαν Λεξιλόγιο 3

4 Ερωτήσεις κατανόησης 1. Ποια τακτική ακολουθεί το κορίτσι του κειμένου, προκειμένου να του επιτρέψει η μητέρα του να πάει βόλτα; Χρησιμοποιείτε αντίστοιχες τακτικές εσείς; Το κορίτσι του κειμένου όταν θέλει να πάει βόλτα και η μητέρα του δεν το αφήνει χρησιμοποιεί τα κλάματα. Κάνει πως υποχωρεί και λέει το μάθημα στη μαμά της κλαίγοντας. Στη συνέχεια παίρνει ένα θλιμμένο ύφος και λέει ότι δεν θέλει να δει κανέναν και κλείνεται μέσα στο δωμάτιό της υποκρινόμενη ότι θα κάτσει εκεί και θα διαβάσει. Προσπαθεί παράλληλα να μην προσποιείται ιδιαίτερα υπερβολικά, γιατί αλλιώς δεν θα γίνει πιστευτή. Με αυτή την τακτική, η μητέρα της υποχωρεί και της επιτρέπει τελικά να βγει. Η απάντηση στο β σκέλος είναι υποκειμενική. 2. Γιατί το κορίτσι του κειμένου ολοκληρώνει τις σκέψεις του με τη φράση «περίεργα πλάσματα οι μαμάδες»; Συμφωνείτε με τη διαπίστωση αυτή; Το κορίτσι του κειμένου λέει ότι οι μαμάδες είναι περίεργα πλάσματα, γιατί αντιλαμβάνεται ότι τα κόλπα που χρησιμοποιεί, είτε για να βγει βόλτα είτε για να μην πάει στο σχολείο, η μαμά της τα καταλαβαίνει αλλά την αφήνει να πιστεύει ότι την κορόιδεψε. Το παιδί το καταλαβαίνει αυτό γιατί ενώ χρησιμοποιεί λίγο πολύ τα ίδια κόλπα κάθε μέρα, η μητέρα της ξέρει πότε λέει αλήθεια και πότε ψέματα. Το γεγονός αυτό της φαίνεται περίεργο γι αυτό και αποκαλεί τις μαμάδες περίεργα πλάσματα. Η διαπίστωση αυτή βέβαια δεν είναι σωστή, απλώς το παιδί του κειμένου δεν μπορεί να καταλάβει τον τρόπο σκέψης της μητέρας του. Προφανώς η μητέρα του ξέρει τέλεια τον χαρακτήρα του παιδιού της και πολύ δύσκολα μπορεί να ξεγελαστεί. Από την άλλη πάλι δεν θέλει να το βλέπει και στεναχωρημένο. Γι αυτό του επιτρέπει να βγει ουσιαστικά μόνο όταν η ίδια θέλει χωρίς όμως να γίνεται αυτό εύκολα αντιληπτό από το παιδί. Ίσως πάλι να της θυμίζει και κάτι από τον εαυτό της όταν ήταν στην ηλικία του παιδιού της. 4

5 Ερωτήσεις εκτός βιβλίου 1. Να δώσετε την περίληψη του κειμένου. Στο συγκεκριμένο κείμενο έχουμε τη συζήτηση μεταξύ μιας μάνας και της κόρης της. Η κόρη θέλει να πει το μάθημα της φυσικής στη μητέρα της για να βγει μετά βόλτα. Η μητέρα της δεν θέλει να την αφήσει και της λέει ότι άμα διαβάσει λίγο ακόμη μπορεί να πάρει καλύτερους βαθμούς σε ορισμένα μαθήματα. Ακολουθεί ένας συγκεκριμένος μονόλογος της μάνας που η κόρη τον ξέρει απέξω. Αλλά και η κόρη ακολουθεί μία συγκεκριμένη τακτική. Αρχικά κλαίει και μετά παριστάνει την δυστυχισμένη: θέλει να κλειστεί μέσα στο δωμάτιό της και να μη δει κανέναν. Εκείνη τη στιγμή χτυπάει το κουδούνι της πόρτας. Οι φίλοι του κοριτσιού έχουν έρθει για να το πάρουν να πάνε στο club. Η μάνα της λέει να πάει να ετοιμαστεί και να φύγει. Και οι δύο πλευρές καταλαβαίνουν το παιχνίδι της άλλης αλλά προσποιούνται. Η κόρη λέει ότι η μάνα της ενώ καταλαβαίνει πότε λέει η ίδια ψέματα, ωστόσο την αφήνει να το πιστεύει. Έτσι, το κείμενο καταλήγει με τη διαπίστωση ότι οι μαμάδες είναι περίεργα πλάσματα. 2. Να χωρίσετε το κείμενο σε ενότητες και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο για κάθε μία από αυτές. «Ύστερα και κοιτάξατε» Πλαγιότιτλος: Οι βαθμοί του παιδιού. «Και εδώ δε θέλω να δω κανέναν» Πλαγιότιτλος: Η στρατηγική του παιδιού. «Και πάνω που και φύγαμε» Πλαγιότιτλος: Η στρατηγική πετυχαίνει. «Τι περίεργο οι μαμάδες» Πλαγιότιτλος: Περίεργα πλάσματα οι μαμάδες. 5

6 Κείμενο 2 «Η μητέρα συχνά εργάζεται» Με την πάροδο των ετών παρατηρούμε ότι όλο και περισσότερες γυναίκες σ όλα τα κράτη του κόσμου, της Ευρώπης και στη χώρα μας συμμετέχουν ενεργά στην αγορά εργασίας, διεκδικώντας επαγγελματική απασχόληση. Αυτό σημαίνει ότι, καθώς η μητέρα βρίσκεται πολλές ώρες στη δουλειά, η φροντίδα για το σπίτι και τα μέλη της οικογένειας απαιτεί αλλαγές: οι παραδοσιακοί ρόλοι αναθεωρούνται, οι ευθύνες μοιράζονται, όλοι χρειάζεται να αναλάβουν δουλειές, ώστε το σύστημα της οικογένειας να συνεχίσει να λειτουργεί αποτελεσματικά ως προς τις ανάγκες που υπάρχουν. Οι γονείς αναγκάζονται να δουλεύουν ολοένα και περισσότερο σε εργασίες, που γίνονται σταδιακά όλο και πιο απαιτητικές. Οι συνθήκες των μεγαλουπόλεων δεν είναι ιδιαίτερα φιλικές για τους κατοίκους τους. Ο βιοπορισμός, πιθανόν, να εξαντλεί τους ανθρώπους και τις δυνάμεις τους. Η υπερένταση, οι συγκρούσεις και το άγχος αποτελούν καθημερινό μέρος της ζωής στη σημερινή εποχή. Έτσι γυρίζουν στο σπίτι κουρασμένοι, χωρίς ψυχικά και σωματικά αποθέματα. Η ενασχόληση με τα παιδιά τους μετατρέπεται σε μια σειρά από ενέργειες ρουτίνας. Τα συναισθηματικά προβλήματα των εφήβων παίρνουν, συχνά, τη μορφή μπελά για τους γονείς, που προσπαθούν να τελειώσουν τη μέρα τους, χωρίς άλλες συγκρούσεις και βάσανα σαν εκείνα που αντιμετώπισαν στη δουλειά τους. Οι έφηβοι αισθάνονται ότι παραμελούνται και ότι τα προβλήματά τους μένουν χωρίς απάντηση, λύση ή και στήριξη από τους μεγάλους. Η άρνηση, η σιωπή, η αναβολή, η έλλειψη σεβασμού γεννούν προβλήματα που συσσωρεύονται και, όταν δεν αντιμετωπίζονται έγκαιρα και ουσιαστικά, οδηγούν τους εφήβους σε παραπτωματική συμπεριφορά. Ωστόσο, η επαγγελματική δραστηριότητα της μητέρας δεν είναι απειλητική για την ισορροπία και τη συνοχή της οικογένειας. Η εργαζόμενη μητέρα ενισχύει οικονομικά την οικογένεια, αλλά και η ίδια μέσα από τη δουλειά της αισθάνεται δραστήρια και πιο ολοκληρωμένη, κάτι που έχει θετική επίπτωση και στην ισορροπημένη σχέση με τα παιδιά της. Γονείς: όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά, ενημερωτικό φυλλάδιο του ΥΠΕΠΘ, παιδαγωγικό ινστιτούτο, 2000 Λεξιλόγιο βιοπορισμός: η απόκτηση, με την εργασία, των απαραίτητων για τη ζωή. 6

7 Ερωτήσεις κατανόησης 1. Ποια προβλήματα δημιουργεί στην οικογένεια η εξαντλητική επαγγελματική απασχόληση των γονέων; Οι συνθήκες ζωής και απασχόλησης στις μεγαλουπόλεις τη σημερινή εποχή προκαλούν εξάντληση στους γονείς και δεν τους επιτρέπει να ασχοληθούν αρκετά με τα παιδιά τους και τα προβλήματά τους. Η ενασχόληση με τα παιδιά μετατρέπεται σε μια σειρά από ενέργειες ρουτίνας ενώ τα συναισθηματικά προβλήματα των εφήβων παίρνουν συχνά τη μορφή μπελά για τους γονείς. Η ψυχρή αντιμετώπιση των προβλημάτων των παιδιών από τους γονείς δημιουργεί αισθήματα παραμέλησης στους εφήβους. Η άρνηση, η σιωπή, η αναβολή, η έλλειψη σεβασμού δημιουργούν προβλήματα που συσσωρεύονται και αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα μπορούν να οδηγήσουν τους εφήβους σε παραπτωματική (= παραβατική, κακή) συμπεριφορά. 2. Γιατί η επαγγελματική δραστηριότητα της μητέρας δεν είναι απειλητική για την ισορροπία της οικογένειας; Ποια είναι η προσωπική σας άποψη για το θέμα αυτό; Κάποιοι λένε ότι η επαγγελματική δραστηριότητα της μητέρας είναι απειλητική για την οικογενειακή ισορροπία και ότι εν μέρει ευθύνεται για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη οικογένεια. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Η εργαζόμενη μητέρα ενισχύει οικονομικά την οικογένειά της, αλλά και η ίδια μέσα από τη δουλειά της αισθάνεται δραστήρια και πιο ολοκληρωμένη και αυτό έχει θετική επίπτωση στη σχέση της με τα παιδιά της. Η προσωπική μας άποψη Το να εργάζεται μια μητέρα, τη σημερινή εποχή, είναι μία αναγκαιότητα. Τα χρήματα από την εργασία της είναι απαραίτητα για μία οικογένεια. Η ίδια επίσης αποκτάει πολύτιμες εμπειρίες, τις οποίες μπορεί να μεταδώσει στα παιδιά της. Σίγουρα βέβαια δημιουργούνται και κάποια προβλήματα, όπως αυτά που αναφέρονται στο κείμενο, αλλά αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν με την κατάλληλη αλληλοκατανόηση τόσο μεταξύ των γονιών όσο και μεταξύ των γονιών και των παιδιών. Όποια προβλήματα λοιπόν και αν δημιουργούνται από την εργασία της μητέρας, σίγουρα είναι υποδεέστερα από αυτά που λύνονται. 7

8 Ερωτήσεις εκτός βιβλίου 1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται όλο και περισσότερες γυναίκες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό να συμμετέχουν ενεργά στην αγορά εργασίας. Αυτή η κατάσταση έχει διαμορφώσει και νέες συνθήκες στο σύστημα της οικογένειας. Και οι δύο γονείς αναγκάζονται να δουλεύουν πολλές ώρες και αυτό τους εξαντλεί και δεν τους αφήνει να αφιερώσουν κάποιο χρόνο στα παιδιά τους. Τα παιδιά, και οι έφηβοι ιδιαίτερα, αισθάνονται ότι παραμελούνται και ότι τα προβλήματά τους μένουν χωρίς απάντηση. Η άρνηση, η σιωπή, η αναβολή, η έλλειψη σεβασμού είναι οι συνέπειες αυτής της κατάστασης που αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα μπορούν να οδηγήσουν σε παραπτωματική συμπεριφορά. Ωστόσο η επαγγελματική δραστηριότητα της μητέρας δεν είναι απειλητική για την ισορροπία και τη συνοχή της οικογένειας. Η μητέρα με την εργασία της ενισχύει οικονομικά την οικογένεια ενώ και η ίδια αισθάνεται πιο δραστήρια και ολοκληρωμένη. Και αυτό σίγουρα έχει θετική επίπτωση στη σχέση της με τα παιδιά της. 2. Να βρείτε τις υποενότητες του κειμένου και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο για κάθε μία από αυτές. «Με την πάροδο που υπάρχουν» Πλαγιότιτλος: Η συμμετοχή της μητέρας στην αγορά εργασίας. «Οι γονείς σημερινή εποχή» Πλαγιότιτλος: Οι εξαντλητικές συνθήκες ζωής των μεγαλουπόλεων. «Έτσι, γυρίζουν συμπεριφορά» Πλαγιότιτλος: Η παραμέληση των εφήβων και η διαμόρφωση προβληματικών συμπεριφορών. 8

9 3. Μπορείτε να βρείτε αντίστοιχες καταστάσεις με αυτές που περιγράφονται στο κείμενο στη δικιά σας οικογένεια και πώς τις αντιμετωπίζετε; Σε μία τέτοια ερώτηση, σε περίπτωση που εργάζονται και οι δύο γονείς σου, μπορείς να αναφέρεις πώς μοιράζονται οι εργασίες στο σπίτι και ποιος είναι ο οικογενειακός σας προγραμματισμός. Μπορείς επίσης άμα θέλεις να αναφέρεις πώς αντιμετωπίζετε στην οικογένειά σου τις όποιες δυσκολίες συναντάτε λόγω του καθημερινού προγράμματος των γονιών σου και του δικού σου. Επίσης, μπορείς να αναφέρεις και τις υποχρεώσεις του σπιτιού που αναλαμβάνεις εσύ ο ίδιος για να βοηθήσεις τους γονείς σου. 9

10 Κείμενο 3 «Ax αυτοί οι γονείς μας!» Ερωτήσεις κατανόησης Quino, Μαφάλντα, αρ. 9, μτφρ. Κατερίνα Χριστοδούλου, εκδ. Παρά Πέντε/Μέδουσα, Παρακολουθήστε και περιγράψτε τις εκφράσεις που παίρνουν τα πρόσωπα των γονιών της Μαφάλντα, καθώς εκείνη μιλάει. Όταν η Μαφάλντα αρχίζει και μιλάει, οι γονείς της είναι ήδη απογοητευμένοι, και κάπως εκνευρισμένοι από τη συμπεριφορά του αδερφού της. Στη συνέχεια όμως, και καθώς μιλάει η Μαφάλντα προς τον αδερφό της η έκφραση του προσώπου τους δείχνει μια περιέργεια σε συνδυασμό με κάποια κρυφή αισιοδοξία. Γρήγορα όμως οι όποιες ελπίδες τους εξανεμίζονται και η απελπισία γίνεται φανερή στις εκφράσεις του προσώπου τους. 2. Γιατί δε δέχεται η Μαφάλντα να κάνει αυτό που της ζητάει η μητέρα της; Η μητέρα της Μαφάλντα της ζητάει να κάνει κάτι το οποίο προφανώς η Μαφάλντα δε θέλει να κάνει με τίποτα. Στις ερωτήσεις του παιδιού για το λόγο που πρέπει να γίνει αυτό η μητέρα του απαντάει ότι ως μητέρα της έχει ένα λόγο παραπάνω, γι αυτό και η Μαφάλντα πρέπει να υπακούσει. Το κορίτσι όμως με έξυπνο και πνευματώδη τρόπο απαντάει ότι αν η μητέρα της πιστεύει ότι είναι ανώτερη από αυτήν λόγω του ότι έχει τον τίτλο της μάνας, η ίδια έχει τον τίτλο της κόρης και τον απέκτησε την ίδια μέρα με την μητέρα της. Συνεπώς, και σύμφωνα με την Μαφάλντα, η μητέρα της δεν έχει δικαίωμα να της λέει τι να κάνει μόνο και μόνο επειδή είναι μαμά της. 10

11 Κείμενο 4 Ο σκοπός των Παιδικών Χωριών SOS είναι να βοηθούν παιδιά που έχουν ανάγκη φροντίδας και προστασίας, γιατί έχουν βρεθεί μακριά από το φυσικό, οικογενειακό τους περιβάλλον, προσφέροντας τους τη δυνατότητα να ξαναβρούν ένα μόνιμο σπίτι και να ζήσουν σε ένα περιβάλλον, το οποίο πλησιάζει το πλαίσιο της φυσικής οικογένειας. Σε μια οικογένεια SOS ζουν μαζί έξι ως οκτώ παιδιά, αγόρια και κορίτσια διαφορετικών ηλικιών, που μεγαλώνουν μαζί σαν αδέλφια και φοιτούν στα τοπικά δημόσια σχολεία. Η επιλογή των παιδιών στα Παιδικά Χωριά γίνεται με αποκλειστικό κριτήριο την ανάγκη προστασίας τους, ανεξάρτητα από, τη φυλή, την εθνικότητα ή τη θρησκεία τους. Ένα Παιδικό Χωριό SOS αποτελείται από σπίτια και κτίζεται κοντά σε κατοικημένες περιοχές αποτελώντας μέρος της περιφέρειας της πόλης, αλλά και μια γέφυρα προς την κοινωνία για τα παιδιά που ζουν σε αυτό. Τα Παιδικά Χωριά SOS αναλαμβάνουν την ευθύνη των παιδιών από μικρή ηλικία, προσφέροντας συνεχή εκπαίδευση στα σχολεία της περιοχής, και τα καλύπτουν μέχρι την πλήρη κοινωνική και επαγγελματική τους αποκατάσταση. Μετά την ολοκλήρωση της βασικής τους εκπαίδευσης και κατά τη διάρκεια της μαθητείας τους σε ένα επάγγελμα ή των σπουδών τους, ζουν στη Στέγη Νέων, η οποία είναι το λογικό αναγκαίο συμπλήρωμα στην παιδαγωγική αντίληψη της φιλοσοφίας μας. Ερωτήσεις κατανόησης 1. Ποιος είναι ο σκοπός των Παιδικών Χωριών SOS; Ο σκοπός των παιδικών χωριών SOS είναι να βοηθούν παιδιά που για διάφορους λόγους έχουν βρεθεί μακριά από το φυσικό και οικογενειακό τους περιβάλλον και γι αυτό έχουν ανάγκη φροντίδας και προστασίας. Τα Παιδικά Χωριά τούς προσφέρουν αυτή τη δυνατότητα διαμορφώνοντας μια οικογενειακή ατμόσφαιρα και φροντίζοντας παράλληλα για τη συνεχή τους εκπαίδευση. Η επιλογή των παιδιών σε αυτά τα χωριά γίνεται με αποκλειστικό κριτήριο την ανάγκη προστασίας τους και διαρκεί μέχρι την πλήρη κοινωνική και επαγγελματική τους αποκατάσταση. 11

12 2. Πώς λειτουργεί ένα Παιδικό Χωριό SOS; Έχετε επισκεφτεί ένα Παιδικό Χωριό SOS; Τα Παιδικά Χωριά SOS έχουν ως στόχο τους να φροντίσουν παιδιά που στερούνται το φυσικό οικογενειακό τους περιβάλλον. Σε μια οικογένεια SOS ζουν μαζί έξι ως οκτώ παιδιά, αγόρια και κορίτσια διαφορετικών ηλικιών, που μεγαλώνουν μαζί σαν αδέρφια και πηγαίνουν στα τοπικά δημόσια σχολεία. Κάθε παιδικό χωριό SOS αποτελείται από 15 με 20 σπίτια και βρίσκεται κοντά σε κατοικημένες περιοχές αποτελώντας μέρος της περιφέρειας της πόλης. Έτσι, τα παιδιά βρίσκονται κοντά στην κοινωνία και δεν είναι αποκομμένα από αυτήν. Τα Παιδικά Χωριά, επίσης, δεν κάνουν καμία διάκριση φυλετική, εθνική ή θρησκευτική και δέχονται όλα τα παιδιά που έχουν ανάγκη φροντίδας. Τα Παιδικά Χωριά SOS αναλαμβάνουν την φροντίδα των παιδιών από μικρή ηλικία και τους προσφέρουν συνεχή εκπαίδευση στα σχολεία της περιοχής. Τους καλύπτουν, επίσης, μέχρι την πλήρη κοινωνική και επαγγελματική τους αποκατάσταση. Κάποιες πληροφορίες για το Παιδικό Χωριό SOS στη Θεσσαλονίκη. Το Παιδικό Χωριό SOS Πλαγιαρίου είναι το δεύτερο που λειτουργεί στην Ελλάδα και δημιουργήθηκε σε μία έκταση 29 στρεμμάτων, η οποία αποκτήθηκε το 1991 χάρις στο κληροδότημα LEON PISANI. Το Παιδικό Χωριό SOS λειτούργησε το 1997 και τον Οκτώβριο του 1998 εγκαινιάσθηκε επίσημα από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο. Αποτελείται από 10 σπίτια οικογενειών SOS δυναμικότητας 70 παιδιών, το σπίτι του Διευθυντή, το σπίτι του φύλακα και το σπίτι των υπό εκπαίδευση Μητέρων SOS. Επίσης υπάρχει το Κοινοτικό, όπου στεγάζονται τα γραφεία, η βιβλιοθήκη, το μελετητήριο, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, το μαγαζάκι κ.λ.π. Στον περιβάλλοντα χώρο, υπάρχει το εκκλησάκι του Αγ. Σπυρίδωνα, ένα γήπεδο για αθλητικές δραστηριότητες, δύο παιδικές χαρές, το ανοικτό θέατρο ΑΛΙΚΗ ΒΟΥΓΙΟΥΚΛΑΚΗ και πολλοί χώροι πρασίνου. δες στη διεύθυνση: 12

13 Ερώτηση εκτός βιβλίου Να χωρίσετε το κείμενο σε ενότητες και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο για κάθε μία από αυτές. «Ο σκοπός οικογένειας.» Πλαγιότιτλος: Ο σκοπός των Παιδικών Χωριών SOS. «Σε μία οικογένεια θρησκεία τους.» Πλαγιότιτλος: Μοναδικό κριτήριο επιλογής των παιδιών, η ανάγκη προστασίας τους. «Ένα Παιδικό Χωριό σε αυτό.» Πλαγιότιτλος: Τα Παιδικά Χωριά ως συνεκτικοί κρίκοι με την κοινωνία για τα παιδιά που ζουν σε αυτά. «Τα Παιδικά Χωριά φιλοσοφίας μας.» Πλαγιότιτλος: Η παιδαγωγική αντίληψη των παιδικών χωριών SOS. 13

14 Μέρος Β ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ-ΧΡΟΝΟΙ Β1 Εγκλίσεις στις ανεξάρτητες προτάσεις Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει πώς παρουσιάζεται το νόημα του από εκείνον που μιλάει λέγονται εγκλίσεις. Οι εγκλίσεις είναι τρεις: η οριστική, η υποτακτική, και η προστακτική. Η οριστική Η οριστική δηλώνει το πραγματικό και το βέβαιο. Για παράδειγμα: Το παιδί παίζει στον κήπο. Η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο. Το θαλασσινό νερό δεν πίνεται. Σε αυτές τις περιπτώσεις λέμε ότι έχουμε απλή οριστική. Η οριστική όμως μέσα στο λόγο μπορεί να πάρει και άλλες μορφές. Έτσι, μπορούμε να την συναντήσουμε ως: υνητική οριστική: εκφράζει το δυνατό και σχηματίζεται με το μόριο θα και την οριστική παρατατικού ή υπερσυντέλικου. Για παράδειγμα: Θα έδινα τα πάντα, για να πετύχω (= θα μπορούσα να δώσω) 14

15 Δεν θα τελείωνα ποτέ αν δεν με βοηθούσε η Ελένη (= δεν θα μπορούσα να τελειώσω) Πιθανολογική οριστική: εκφράζει το πιθανό και σχηματίζεται με το πιθανολογικό μόριο θα και την οριστική κάθε χρόνου. Για παράδειγμα: Δε θέλει να ακολουθήσει. Θα κουράστηκε. (= ίσως κουράστηκε) Δεν ξέρω γιατί άργησε τόσο. Μάλλον δεν θα ξέρει το δρόμο. (= ίσως χάθηκε) Ευχετική Οριστική: εκφράζει ευχή και σχηματίζεται με τα μόρια άμποτε, είθε, μακάρι να, ας, και οριστική παρελθοντικού χρόνου. Για παράδειγμα: Μακάρι να μην τον γνώριζα (= ευχή). Ας έφευγα εκείνη τη στιγμή. Παρακλητική οριστική: εκφράζει παράκληση και συνήθως το συναντάς σε ερώτηση αλλά όχι μόνο. Πολλές φορές το να με οριστική παρατατικού χρησιμοποιείται αντί για προστακτική για να δηλώσει παράκληση. Για παράδειγμα: Δεν έρχεσαι αύριο μαζί μου στη δουλειά; Καλά θα ήταν να ερχόσουν αύριο από εδώ. Σημειώσεις: Η οριστική του ενεστώτα χρησιμοποιείται πολλές φορές αντί για προστακτική για να δηλώσει επιθυμία με λεπτότητα. Για παράδειγμα: Αν τύχει και αργήσω, με περιμένεις λίγο (= περίμενέ με). Πάλι για εκφράσεις που γίνονται με λεπτότητα η οριστική παρατατικού, με το θα μπροστά, 15

16 χρησιμοποιείται συχνά αντί για οριστική ενεστώτα. Για παράδειγμα: Θα σε συμβούλευα να δεις το έργο αυτό (αντί σε συμβουλεύω). Η οριστική ως έγκλιση των προτάσεων κρίσεως παίρνει άρνηση δε(ν) και μόνο η ευχετική οριστική, που είναι έγκλιση των προτάσεων επιθυμίας παίρνει άρνηση μη(ν). Υποτακτική Η υποτακτική φανερώνει κυρίως το ενδεχόμενο και το επιθυμητό και συνοδεύεται από τα μόρια να, ας καθώς και από τους συνδέσμους αν, σαν, όταν, πριν, πριν να, μόλις, προτού, άμα, να, για να, μη(ν), μήπως. Η υποτακτική μέσα στο λόγο παίρνει και άλλες σημασίες όπως: Προτρεπτική υποτακτική: δηλώνει προτροπή. Για παράδειγμα: Ας κάτσω λίγο να ξεκουραστώ. Ας φύγουμε νωρίτερα σήμερα. Παραχωρητική υποτακτική: δηλώνει παραχώρηση. Για παράδειγμα: Ας τον αφήσουμε να κάνει ό,τι θέλει. Ας πάρει ό,τι θέλει. Ευχετική υποτακτική: δηλώνει ευχή και συνοδεύεται από τις λέξεις άμποτε, είθε, μακάρι να, ας. Για παράδειγμα: Ας πάει στο καλό (= είθε να φύγει). Μακάρι να έβρεχε τώρα. 16

17 υνητική υποτακτική: εκφράζει το δυνατό. Για παράδειγμα: Τότε να δεις τι αξίζω. Να βρέχει τόσο που να μην βλέπεις που να πας. Απορηματική υποτακτική: εκφράζει απορία. Για παράδειγμα: Να το πάρει το ποτάμι; Να το πω ή να μην το πω; Πιθανολογική υποτακτική: εκφράζει το πιθανό. Για παράδειγμα: Θέλει δε θέλει, αυτό θα γίνει. Έρθει δεν έρθει, εγώ θα πάω. Προστακτική ή απαγορευτική υποτακτική: εκφράζει προσταγή ή απαγόρευση. Για παράδειγμα: Μη μου ξαναμιλήσεις. Να μην σε ξανακούσω. Η υποτακτική ως έγκλιση των προτάσεων επιθυμίας παίρνει άρνηση μη(ν) εκτός από την πιθανολογική υποτακτική που ως έγκλιση των προτάσεων κρίσεως παίρνει άρνηση δε(ν) 1. Προστακτική Η προστακτική φανερώνει την επιθυμία ως προσταγή. Χρησιμοποιείται στις ανεξάρτητες προτάσεις και ως έγκλιση των προτάσεων επιθυμίας παίρνει άρνηση μη(ν). Ανάλογα με το πρόσωπο προς το οποίο απευθύνεται, η προσταγή μπορεί να γίνει: προτροπή: Προσκύνα, Λιάκο, τον Πασά. απαγόρευση: Μη μιλάτε δυνατά. 17

18 παράκληση: Λυπήσου με, Θεέ μου, στο δρόμο που πήρα ευχή: Φύγε με την ευχή μου. έντονη ενέργεια: Λέγε λέγε, τον πίστεψα. Ακούω και μιλώ 1. Σε ποια έγκλιση βρίσκονται τα ρήματα που γράφονται με έντονους χαρακτήρες στις παρακάτω προτάσεις; Απάντηση α. Οι συνθήκες των μεγαλουπόλεων δεν είναι ιδιαίτερα φιλικές για τους κατοίκους τους. (κειμ. 2) Απάντηση: Οριστική β. Να σ τα πω, γιατί θέλω να πάω βόλτα. (κείμ. 1) Απάντηση: Υποτακτική γ. Έλα τώρα, μην το παίρνεις κατάκαρδα. (κείμ. 1) Απάντηση: Έλα :Προστακτική μην το παίρνεις: Υποτακτική δ. Άντε πλύσου λίγο, χάλια δείχνεις. (κείμ. 1) Απάντηση: Προστακτική ε. Μα, να σαι τόσο έξυπνη και να φέρνεις τέτοιους βαθμούς στα Μαθηματικά; (κείμ. 1) Απάντηση: Υποτακτική 18

19 στ. Σκέψου ότι αυτοί οι καλοί άνθρωποι, πριν να εκπαιδεύσουν εμάς, δεν είχαν εκπαιδεύσει κανέναν. (κείμ. 3) Απάντηση: Προστακτική ζ. Και όλοι οι φίλοι μου θα διασκεδάζουν (κείμ.1) Απάντηση: Οριστική 2. Σε κάθε μία από τις παραπάνω προτάσεις διαπιστώστε αν: α. η οριστική φανερώνει: το πραγματικό, το δυνατό/πιθανό ή παράκληση. β. η υποτακτική φανερώνει: το ενδεχόμενο, προτροπή (ή αποτροπή), παραχώρηση, απορία ή προσταγή. γ. η προστακτική φανερώνει: προσταγή, προτροπή ή απαγόρευση Απάντηση α. Εδώ η οριστική δηλώνει κάτι το πραγματικό. β. Εδώ η υποτακτική δηλώνει παραχώρηση. γ. Σε αυτό το παράδειγμα η προστακτική δηλώνει προτροπή και η υποτακτική δηλώνει απαγόρευση. δ. Εδώ η προστακτική δηλώνει προτροπή. ε. Οι υποτακτικές εδώ δηλώνουν απορία. στ. Η προστακτική δηλώνει προτροπή. ζ. Σε αυτό το παράδειγμα η οριστική δηλώνει το πραγματικό. 19

20 Άλλα παραδείγματα εκτός βιβλίου 1. Τρέχα γρήγορα γιατί θα χάσεις το τρένο. Απάντηση: Προστακτική 2. Κοίτα να μην αργήσεις σήμερα. Απάντηση: Υποτακτική 3. Θα ήθελα να ήξερα τι σκέφτεται. Απάντηση: Οριστική 4. Δεν ξέρει τι να κάνει. Απάντηση: Υποτακτική 5. Λέγε λέγε το πίστεψε ακόμα και ο ίδιος. Απάντηση: Προστακτική 6. Να ζει κανείς ή να μη ζει. Απάντηση: Υποτακτική 7. Δε μπορείς να το φανταστείς! Να ρίχνει τέτοιο χιόνι που όλα άσπρισαν σε λίγα λεπτά. Απάντηση: Υποτακτική 8. Και όμως γυρίζει! Απάντηση: Οριστική 9. Έφαγα τη γη να σε αναζητάω. Απάντηση: Υποτακτική 20

21 Οι παραπάνω εγκλίσεις φανερώνουν: 1. Εδώ η προστακτική δηλώνει προτροπή. 2. Η υποτακτική δηλώνει αποτροπή. 3. Εδώ έχουμε δυνητική οριστική και δηλώνει το δυνατό. 4. Η υποτακτική εδώ δηλώνει απορία. 5. Η προστακτική εδώ δηλώνει έντονη ενέργεια. 6. Η υποτακτική σε αυτό το παράδειγμα δηλώνει απορία. 7. Η υποτακτική εδώ επίσης δηλώνει απορία. 8. Η οριστική δείχνει το πραγματικό. 9. Η υποτακτική εκφράζει την επιθυμία. 3. ιατυπώστε το διάλογο ενός πατέρα με το γιο του, χρησιμοποιώντας τη φράση «Με αφήνεις να πάω στο πάρτι» ή «( ε) σε αφήνω να πας στο πάρτι» σε διάφορες εγκλίσεις. Απάντηση - Πατέρα, θέλω να πάω σε ένα πάρτι σήμερα. - Ποιο πάρτι; - Του Κώστα και της Ελένης. Είναι τα γενέθλιά τους. - Καλά να πας, αλλά να γυρίσεις νωρίς. - Πατέρα, θα πάω σε ένα πάρτι σήμερα. - Πάρτι; Αποκλείεται! Έχεις διάβασμα αύριο. - Ποιο διάβασμα! Δεν έχουμε σχολείο αύριο! - Α, ναι; Άντε, καλά τότε, πήγαινε. - Μπαμπά, γίνεται ένα πάρτι σήμερα, να πάω; - Να πας. Αλλά να ξέρεις, να γυρίσεις νωρίς. - Γιατί νωρίς; Δεν έχω καμιά δουλειά αύριο. - Έχεις. Να με βοηθήσεις στο βάψιμο του σπιτιού. 21

22 Στο πρώτο κείμενο όλες οι οριστικές εκφράζουν το πραγματικό. Στην τελευταία πρόταση υπάρχουν δύο υποτακτικές, να πας, να γυρίσεις, οι οποίες δηλώνουν κυρίως παραχώρηση αλλά μπορεί να πει κανείς και προσταγή. Στο δεύτερο κείμενο οι οριστικές πάλι δηλώνουν το πραγματικό. Όσον αφορά στην υποτακτική, ισχύει το ίδιο με το πρώτο κείμενο. Στο τρίτο κείμενο η πρώτη πρόταση έχει (να πάω;) μία υποτακτική η οποία δηλώνει το δυνατό αλλά και παραχώρηση. Στη δεύτερη πρόταση έχουμε πάλι μία υποτακτική η οποία δηλώνει παραχώρηση. Στην τελευταία πρόταση έχουμε πάλι μία υποτακτική η οποία εκφράζει προσταγή. Όλες οι οριστικές και στον τρίτο διάλογο εκφράζουν το πραγματικό. ιαβάζω και γράφω Στα ρήματα που γράφονται με έντονους χαρακτήρες σημειώστε την έγκλιση και τη σημασία της: α. Έφερα 18 Αρχαία, 19 Νέα, 17 Έκθεση, 18 Γλώσσα, μην πω για Ιστορίες, Γεωγραφίες κι αυτά. Απάντηση: Η έγκλιση εδώ είναι υποτακτική και δηλώνει είτε αποτροπή είτε παραχώρηση. β. Η εργαζόμενη μητέρα ενισχύει οικονομικά την οικογένεια. Απάντηση: Η έγκλιση εδώ είναι οριστική και δηλώνει το πραγματικό. γ. Λοιπόν, άσε τις μπούρδες και πήγαινε με τα παιδιά που ήρθαν να σε πάρουν. Απάντηση: Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε έγκλιση προστακτική η οποία εκφράζει προτροπή. δ. Ο βιοπορισμός, πιθανόν, να εξαντλεί τους ανθρώπους και τις δυνάμεις τους. Απάντηση: Εδώ έχουμε υποτακτική που εκφράζει το πιθανό. 22

23 ε. Η ενασχόληση με τα παιδιά τους μετατρέπεται σε μια σειρά από ενέργειες ρουτίνας. Απάντηση: Έχουμε οριστική έγκλιση που εκφράζει το πραγματικό. στ. Τώρα να συνεχίσω το δράμα; Απάντηση: Υποτακτική έγκλιση που εκφράζει απορία. 23

24 Ερώτηση εκτός βιβλίου 1. Στις παρακάτω προτάσεις να βρείτε την έγκλιση και να δηλώσετε τι εκφράζει. α. Σήμερα δεν αισθάνομαι καλά. Μάλλον είμαι άρρωστος. β. εν ξέρω τι να σκέφτηκε και να σου είπε τέτοιο πράγμα. γ. Αν θέλει, ας έρθει μαζί μας. δ. Φύγε τώρα. Θα αργήσεις στο μάθημα. ε. Παιδιά μη κάνετε φασαρία. στ. Ο ουρανός είναι συννεφιασμένος. Θα βρέξει. ζ. εν πας να δεις τι κάνουν τα παιδιά; η. Ας ήμουν λίγο πιο γρήγορος, και θα σου έλεγα. α. Απάντηση: Οριστική που δηλώνει μια πραγματική κατάσταση. β. Απάντηση: Υποτακτική που εκφράζει απορία. γ. Απάντηση: Δύο υποτακτικές. Η πρώτη (αν θέλει) εκφράζει επιθυμία και η δεύτερη (ας έρθει) παραχώρηση. δ. Απάντηση: Μία προστακτική (φύγε) και μία οριστική (θα αργήσεις). Η προστακτική εκφράζει προσταγή και η οριστική μία πραγματική κατάσταση. ε. Απάντηση: Προστακτική που εκφράζει απαγόρευση. στ. Απάντηση: Οριστική που εκφράζει το πιθανό. ζ. Απάντηση: Οριστική που εκφράζει παράκληση. η. Απάντηση: Υποτακτική που εκφράζει ευχή. Να θυμάσαι: Πολλές φορές, πέρα από τα όποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα έχει η κάθε έγκλιση, μπορεί να σε βοηθήσει να καταλάβεις την έγκλιση και το τι εκφράζει, το ίδιο το νόημα της πρότασης. 24

25 Β2 Οι χρόνοι του ρήματος Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει πότε και πώς γίνεται κάτι λέγονται χρόνοι του ρήματος. Η Χρονική Βαθμίδα δηλώνει τον χρόνο κατά τον οποίο γίνεται αυτό που δηλώνει το ρήμα (παρόν, παρελθόν, μέλλον). Δηλαδή το πότε. Έτσι έχουμε παροντικούς (ενεστώτα, παρακείμενο), παρελθοντικούς (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) και μελλοντικούς (εξακολουθητικός μέλλοντας, συνοπτικός μέλλοντας, συντελεσμένος μέλλοντας) χρόνους. Ο Τρόπος ενέργειας δηλώνει το πώς παρουσιάζεται αυτό που δηλώνει το ρήμα. Έτσι έχουμε εξακολουθητικούς (ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας), συνοπτικούςστιγμιαίους (αόριστος, στιγμιαίος μέλλοντας) και συντελεσμένους (παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας). Από τους χρόνους του ρήματος άλλοι σχηματίζονται με μια λέξη και ονομάζονται μονολεκτικοί (ενεστώτας, παρατατικός, αόριστος) και άλλοι με δύο ή τρεις λέξεις και ονομάζονται περιφραστικοί (εξακολουθητικός μέλλοντας, στιγμιαίος μέλλοντας, παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας). Ο τρόπος και ο χρόνος του ρήματος δηλώνονται ταυτόχρονα μόνο στην οριστική. Ο χρόνος δηλώνεται με την κατάληξη και την αύξηση και ο τρόπος με το θέμα. Οι άλλες εγκλίσεις δηλώνουν μόνο τον τρόπο του ρήματος. Έτσι στην υποτακτική και την προστακτική παρατηρούμε το εξής: Στις κύριες προτάσεις οι χρόνοι αναφέρονται στο μέλλον. π.χ. Μην καρτερείς εδώ πουλί και μην προσμένεις χλόη. Μαύρισε, κύμα, τον αφρό κι εσείς, βουνά, το χιόνι. 25

26 Στις δευτερεύουσες προτάσεις οι χρόνοι αναφέρονται στο παρόν, στο παρελθόν ή στο μέλλον ανάλογα με το ρήμα της κύριας πρότασης ή στον χρόνο στον οποίο αναφέρεται. π.χ. Περπατούν στις άκρες των ποδιών, για να μην ξυπνήσουν το παιδί. (παρόν) Περπατούσαν στις άκρες των ποδιών, για να μην ξυπνήσουν το παιδί. (παρελθόν) Θα περπατήσουν στις άκρες των ποδιών, για να μην ξυπνήσουν το παιδί. (μέλλον) Δεν είναι και λίγο να έχει τελειώσει το απόγευμα όλες τις δουλειές του. (μέλλον) Παρακάτω ακολουθεί ένας πίνακας των χρόνων στην οριστική αντίστοιχος με αυτόν του βιβλίου. Οι χρόνοι Παροντικοί Παρελθοντικοί Μελλοντικοί Μη συνοπτικοί ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚΟΣ φτιάχνω έφτιαχνα ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα φτιάχνω Συνοπτικοί ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ έφτιαξα ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα φτιάξω Συντελεσμένοι ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ έχω φτιάξει είχα φτιάξει ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα έχω φτιάξει 26

27 Ακούω και μιλώ 1. Στα παρακάτω αποσπάσματα του κειμένου 1 βρείτε μόνο τα ρήματα που βρίσκονται στην οριστική. Στη συνέχεια ονομάστε τη χρονική βαθμίδα τους (παρόν, παρελθόν, μέλλον). α. Μόνο τους χαμηλούς βαθμούς βρήκατε και κοιτάξατε! Και εδώ είναι που με πήραν τα κλάματα. β. Θα προσπαθήσω μαμά Θα γίνω καλύτερο παιδί Αχ Αχ -ας μη βάλω άλλα «αχ» γιατί θα προδοθώ- εν αξίζω τίποτα. Θα κλειστώ στο δωμάτιό μου και θα διαβάζω. Κι όλοι οι φίλοι μου θα διασκεδάζουν γ. Τι περίεργο πράγμα με τη μαμά μου: Λοιπόν, όταν καμιά φορά θέλω να κάνω κοπάνα απ το σχολείο και προφασίζομαι στομαχόπονο πρωί πρωί, το καταλαβαίνει, μου λέει να αφήσω τα παραμύθια και με στέλνει ντουγρού στο σχολείο. α. Στο παρελθόν βρίσκονται τα ρήματα βρήκατε, κοιτάξατε, πήραν. Στο παρόν βρίσκεται το ρήμα είναι. β. Στο παρόν βρίσκεται το ρήμα αξίζω. Στο μέλλον βρίσκονται τα ρήματα θα προσπαθήσω, θα γίνω, θα προδοθώ, θα κλειστώ, θα διαβάζω, θα διασκεδάζουν. γ. Εδώ όλα τα ρήματα βρίσκονται στο παρελθόν: θέλω, καταλαβαίνει, λέει, στέλνει. Το ρήμα προφασίζομαι, επειδή συνδέεται με το όταν θέλω παρατακτικά είναι σε υποτακτική. 2. Χρησιμοποιήστε κάποια από τα ρήματα του αποσπάσματος της προηγούμενης άσκησης α) σε χρόνους που δείχνουν παρελθόν και β) σε χρόνους που δείχνουν μέλλον, μιλώντας για τη σχέση σας με τους γονείς σας. Σε χρόνους που δείχνουν παρελθόν: 27

28 Η σχέση μου με την μητέρα μου ήταν πάντα πολύ καλή. Αυτή με καταλάβαινε πάντοτε και δεν μπορούσα να της ξεφύγω με τίποτα. Αυτή με διάβαζε και αυτή με έστελνε στο σχολείο. Ακόμα και όταν έπαιρνα άσχημους βαθμούς, αυτή ήταν η πρώτη που το μάθαινε. Αντίθετα, με τον πατέρα μου, λόγω της δουλειάς του, άσχετα αν τον αγαπούσα και με αγαπούσε, δεν είχαμε την ίδια σχέση. Σε χρόνους που δείχνουν μέλλον: Όταν τα παιδιά θα μεγαλώσουν, θα καταλάβουν γιατί οι γονείς τους αντιδρούν όπως αντιδρούν σε διάφορα θέματα. Θα κάνουν και αυτά παιδιά και τότε τα παιδιά τους πιθανότατα θα λένε τα ίδια πράγματα. Τώρα λένε ότι όταν θα μεγαλώσουν δεν θα πιέζουν τα παιδιά τους, όπως οι γονείς τους αυτά, γιατί θα τα καταλαβαίνουν καλύτερα από ό,τι οι γονείς τους. Έτσι λένε όλοι, αλλά συνήθως από αυτά λίγα θα γίνουν και ελάχιστα θα αλλάξουν. 3. Η μητέρα στο κείμενο 1 αντιδρά στην αρχή έντονα και μετά υποχωρεί. Σε ποιο χρόνο και ποια έγκλιση βρίσκονται τα ρήματα που χρησιμοποιεί και γράφονται με έντονους χαρακτήρες; Βρείτε τη χρονική βαθμίδα τους. - Μα, να σαι τόσο έξυπνη και να φέρνεις τέτοιους βαθμούς στα Μαθηματικά: Απάντηση: Και τα δύο ρήματα βρίσκονται στην υποτακτική, σε χρόνο ενεστώτα. Βρίσκονται στο μέλλον. Όπως είπαμε στη θεωρία στις κύριες προτάσεις οι χρόνοι αναφέρονται στο μέλλον. - Μην το παίρνεις κατάκαρδα. Απάντηση: Το ρήμα βρίσκεται στην υποτακτική, σε χρόνο ενεστώτα. Η χρονική βαθμίδα είναι το μέλλον. Ισχύει το ίδιο με την προηγούμενη απάντηση. - Άντε πλύσου λίγο Απάντηση: το ρήμα βρίσκεται στην προστακτική σε χρόνο αόριστο. Η χρονική βαθμίδα είναι το μέλλον. Ισχύει το ίδιο με την προηγούμενη απάντηση. - Πήγαινε με τα παιδιά που ήρθαν να σε πάρουν. Απάντηση: το ρήμα βρίσκεται σε προστακτική και σε χρόνο ενεστώτα Η χρονική βαθμίδα είναι το μέλλον. Ισχύει το ίδιο με την προηγούμενη απάντηση. 28

29 Ερώτηση εκτός βιβλίου Στις παρακάτω προτάσεις να βρείτε την έγκλιση, τον χρόνο και την χρονική βαθμίδα των ρημάτων που είναι γραμμένα με έντονους χαρακτήρες. Εγώ είχα γαντζωθεί πάνω της και την παρακαλούσα. Απάντηση: Έγκλιση οριστική, χρόνος υπερσυντέλικος, χρονική βαθμίδα παρελθοντική. Ξέρω ακριβώς τι να πω. Απάντηση: Έγκλιση οριστική, χρόνος ενεστώτας, χρονική βαθμίδα παροντική. Οι μαθητές έχουν αφομοιώσει αυτές τις έννοιες. Απάντηση: Έγκλιση οριστική, χρόνος παρακείμενος, χρονική διάθεση παροντική. Πέστε μου, να φύγω με αυτό το τρένο ή με το επόμενο; Απάντηση: Έγκλιση υποτακτική, χρόνος ενεστώτας, χρονική διάθεση μελλοντική. Τώρα που σε βρήκαμε θα μας τα πεις όλα. Απάντηση: Έγκλιση οριστική, χρόνος μέλλοντας, χρονική διάθεση μελλοντική. Αν βρω λίγο χρόνο, θα έρθω. Απάντηση: Έγκλιση υποτακτική, χρόνος ενεστώτας, χρονική διάθεση μελλοντική. Σβήστε τα φώτα, μαζεύονται κουνούπια. Απάντηση: Έγκλιση προστακτική, χρόνος αόριστος, χρονική διάθεση μελλοντική. Ταξίδεψα σε όλα τα μέρη του κόσμου. Απάντηση: Έγκλιση οριστική, χρόνος αόριστος, χρονική διάθεση παρελθοντική. 29

30 Κείμενο 5 «Όνειρο ήταν» Ξέρεις, μαμά, ο γιος σου βλέπει τη νύχτα εφιάλτες. Χτες, μέσα στ άγρια μεσάνυχτα, άκουσα φωνές και κλάματα από το δωμάτιό του. Τον βρήκα στο κρεβάτι του να σπαράζει. Τι έχεις, Μανθούλη μου; Πονάς πουθενά; Είσαι άρρωστος; Η μαμά Η μαμά Ήταν εδώ πριν έρθεις. Μ αγκάλιασε, με φίλησε πολλές φορές. Εγώ είχα γαντζωθεί πάνω της και την παρακαλούσα: «Μην ξαναφύγεις, μαμά, σε παρακαλώ, μη μ αφήσεις Θα γίνω καλό παιδί, δε θα χτυπάω τους συμμαθητές μου και θα γυρίζω νωρίς στο σπίτι». Η μαμά χαμογελούσε, αλλά δε μου απάντησε. Τραβήχτηκε από κοντά μου, άνοιξε την πόρτα κι έφυγε χωρίς να λογαριάσει τις φωνές και τα παρακάλια μου. Γιατί, Δανάη; Γιατί έφυγε πάλι; Όνειρο είδες, βρε κουτό. Η μαμά δε γύρισε κι ούτε πρόκειται να έρθει πίσω. Αυτά τα είπαμε. Πρέπει να μάθουμε να ζούμε χωρίς αυτήν, παρ το απόφαση. Είμαστε μεγάλοι πια, θα τα καταφέρουμε. Κι αν ξαφνικά πεθάνει ο μπαμπάς, τι θα γίνουμε μόνοι μας; Λένε ότι ο παππούς του Στράτου πέθανε από τη στεναχώρια του όταν έφυγε η κόρη του για την Αμερική. Κι ο μπαμπάς είναι πολύ λυπημένος. Φοβάμαι, Δανάη Χαζούλικο Πώς σου μπήκε τέτοια ιδέα στο μυαλό; Έτσι εύκολα πεθαίνουν οι άνθρωποι; Όλοι έχουν στεναχώριες, αλλά κάνουν κουράγιο και προχωρούν. Κι εμείς δε θα το βάλουμε κάτω. Σιγά σιγά θα τη ξεχάσουμε τη μαμά και δε θα πονάμε πια. Εγώ δε θέλω να την ξεχάσω. Όταν μεγαλώσω θα πάω να τη βρω. Καλά, καλά Κοίτα τώρα να ηρεμήσεις και να ξανακοιμηθείς κι έχουμε καιρό ως τότε. Γύρισα κι εγώ στο κρεβάτι μου. Κανένας άλλος δεν άκουσε τις φωνές και τα κλάματα του Μάνθου. Η Θέκλα παίρνει κάθε βράδυ ένα χαπάκι για τις αϋπνίες της κι ο μπαμπάς δεν ξυπνάει, ακόμα και κανόνια να βαράνε. Το μπουκάλι το κρασί του χαρίζει ένα βαθύ ύπνο όμοιο με λήθαργο Εγώ όμως έμεινα ξάγρυπνη και μόνο όταν άρχισε να χαράζει με πήρε ο ύπνος. Βλέπεις πώς καταντήσαμε, μαμά; Λίτσα Ψαραύτη, Όνειρα από μετάξι, εκδ. Πατάκη,

31 ιαβάζω και γράφω 1. Σχηματίστε τρεις στήλες. Στην πρώτη γράψτε τα ρήματα που γράφονται με έντονους χαρακτήρες, στη δεύτερη επισημάνετε το χρόνο τους και στην τρίτη τη χρονική βαθμίδα τους (παρόν, παρελθόν, μέλλον). α. Το μπουκάλι το κρασί τού χαρίζει ένα βαθύ ύπνο όμοιο με λήθαργο. (κειμ.5) β. Έχω φανταστεί το μονόλογο. (κειμ. 1) γ. Η μαμά χαμογελούσε. (κειμ. 5) δ. Αυτά τα είπαμε. (κειμ. 5) ε. Εγώ είχα γαντζωθεί πάνω της. (κειμ. 1) στ. Θα γίνω καλό παιδί, δε θα χτυπάω τους συμμαθητές μου. (κειμ. 5) Ρήματα Χρόνος Χρονική βαθμίδα χαρίζει έχω φανταστεί χαμογελούσε είπαμε είχα γαντζωθεί θα γίνω θα χτυπάω ενεστώτας παρακείμενος παρατατικός αόριστος υπερσυντέλικος συνοπτικός μέλλοντας εξακολουθητικός μέλλοντας παρόν παρόν παρελθόν παρελθόν παρελθόν μέλλον μέλλον 31

32 2. Σημειώστε δίπλα σε κάθε ρήμα το ποιόν του, δηλαδή αν η ενέργειά του γίνεται εξακολουθητικά (μη συνοπτικό) [Ε], για μια στιγμή (συνοπτικό) [Σ] ή αν παρουσιάζει κάτι συντελεσμένο [Τ]. Απάντηση χαρίζει: Ε έχω φανταστεί: Τ χαμογελούσε: Ε είπαμε: Σ είχα γαντζωθεί: Τ θα γίνω: Σ θα χτυπάω: Ε 3. Στον παραπάνω πίνακα επισημάνετε επίσης ποιοι χρόνοι σχηματίζονται με μια λέξη (μονολεκτικά) [Μ] και ποιοι με δύο ή τρεις (περιφραστικά) [Π]. Απάντηση χαρίζει: Μ έχω φανταστεί: Π χαμογελούσε: Μ είπαμε: Μ είχα γαντζωθεί: Π θα γίνω: Π θα χτυπάω: Π 32

33 4. Μεταφέρετε τα ρήματα που γράφονται με έντονους χαρακτήρες στην οριστική του ίδιου χρόνου. Αλλάζει α) η χρονική βαθμίδα και β) το ποιόν τους; - Να συνεχίσω το δράμα; (κειμ. 1). - Κοίτα να ηρεμήσεις (Κειμ. 5).. Απάντηση - Να συνεχίσω: έγκλιση υποτακτική, χρονική βαθμίδα μέλλον, ποιόν ενέργειας: συνοπτικό - συνέχισα: έγκλιση οριστική, χρονική βαθμίδα παρελθόν, ποιόν ενέργειας: συνοπτικό Με την μετατροπή της έγκλισης σε οριστική η χρονική βαθμίδα άλλαξε από μελλοντική που ήταν σε παρελθοντική. Το ποιόν όμως παρέμεινε συνοπτικό. - Κοίτα: έγκλιση προστακτική, χρονική βαθμίδα μέλλον, ποιόν ενέργειας: συνοπτικό - Κοιτώ: έγκλιση οριστική, χρονική βαθμίδα παρόν, ποιόν ενέργειας: μη συνοπτικό Η χρονική βαθμίδα και εδώ αλλάζει. Από μελλοντική που ήταν, έγινε παροντική. Το ποιόν όμως παρέμεινε μη συνοπτικό. - Να ηρεμήσεις: έγκλιση υποτακτική, χρονική βαθμίδα μέλλον, ποιόν ενέργειας: συνοπτικό - Ηρέμησα: έγκλιση οριστική, χρονική βαθμίδα παρελθόν, ποιόν ενέργειας: συνοπτικό Στις δευτερεύουσες προτάσεις η χρονική βαθμίδα της υποτακτικής αλλάζει ανάλογα με το ρήμα εξάρτησης. Το ποιόν όμως παρέμεινε μη συνοπτικό. 33

34 Ερώτηση εκτός βιβλίου Στις παρακάτω προτάσεις να βρείτε τη χρονική βαθμίδα και το ποιόν των ρημάτων με έντονα γράμματα. Ας γράψουμε τα ονόματα όλων στον πίνακα. Απάντηση: η χρονική βαθμίδα είναι μελλοντική (έγκλιση υποτακτική) και το ποιόν συνοπτικό. Το απόγευμα θα βγω μια βόλτα. Απάντηση: η χρονική βαθμίδα είναι μελλοντική και το ποιόν συνοπτικό. Όταν τελειώσουν οι εξετάσεις, θα βγαίνω κάθε μέρα. Απάντηση: η χρονική βαθμίδα είναι μελλοντική και το ποιόν μη συνοπτικό. Φύγε τώρα που προλαβαίνεις. Απάντηση: η χρονική βαθμίδα είναι μελλοντική (έγκλιση προστακτική) και το ποιόν μη συνοπτικό. Δεν ξέρω τι λες, αλλά, εγώ θα πάω. Απάντηση: για το πρώτο ρήμα η χρονική βαθμίδα είναι παροντική και το ποιόν μη συνοπτικό. Για το δεύτερο ρήμα η χρονική βαθμίδα είναι μελλοντική και το ποιόν συνοπτικό (μη συνοπτικό θα ήταν αν το ρήμα ήταν θα πηγαίνω). Να θυμάσαι: όταν αναφερόμαστε στον τρόπο εννοούμε το ποιόν ενέργειας με το οποίο παρουσιάζεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Ο τρόπος δηλώνεται μόνο με το θέμα του ρήματος. π.χ. κοιτ-. Στην υποτακτική και στην προστακτική το θέμα παραμένει το ίδιο. Να θυμάσαι επίσης: Οι εγκλίσεις της προστακτικής και της υποτακτικής έχουν πάντοτε μελλοντική χρονική διάθεση, εκτός όταν βρίσκονται σε δευτερεύουσες προτάσεις οπότε εξαρτώνται από το ρήμα της κύριας πρότασης. 34

35 Το θέμα του ρήματος και η αύξηση Κάθε κλιτή λέξη αποτελείται από την κατάληξη, που βρίσκεται στο τελευταίο μέρος της και αλλάζει μορφή, και το θέμα, που είναι στην αρχή της και δεν αλλάζει μορφή. Ο τελευταίος φθόγγος του ρήματος λέγεται χαρακτήρας. Για παράδειγμα: ουρανός: ουραν- (θέμα), -ος (κατάληξη), -ν- (χαρακτήρας) τρέχω: τρεχ- (θέμα), -ω (κατάληξη), -χ- (χαρακτήρας) ακούω: ακου- (θέμα), -ω (κατάληξη), -ου- (χαρακτήρας) Όταν κλίνεται ένα ρήμα το πρώτο μέρος του που δεν αλλάζει λέγεται θέμα. π.χ. λερων-, λερωσ-, λερωθ-. Το τελευταίο μέρος του που αλλάζει λέγεται κατάληξη. π.χ. ω, -εις, -ει. Ο τελευταίος φθόγγος του ενεστωτικού ή του αοριστικού θέματος λέγεται ενεστωτικός ή αοριστικός χαρακτήρας. π.χ. στα θέματα λερων-. λερωσ-, λερωθ- οι χαρακτήρες είναι ν, σ, θ. Αυτός ο ενεστωτικός ή αοριστικός χαρακτήρας σου δείχνει αν το θέμα του ρήματος είναι ενεστωτικό ή αοριστικό (ενεργητικού και παθητικού αορίστου). Το ενεστωτικό θέμα δηλώνει το μη συνοπτικό, ενώ το αοριστικό δηλώνει το συνοπτικό και το συντελεσμένο. Για παράδειγμα γράφω: γραφ- ενεστωτικό θέμα (το φ είναι ενεστωτικός χαρακτήρας) εκφράζει το μη συνοπτικό. γράψω: γραψ- αοριστικό ενεργητικό θέμα (το ψ είναι αοριστικός χαρακτήρας) εκφράζει το συνοπτικό ή το συντελεσμένο. 35

36 γραφτώ: γραφτ- αοριστικό παθητικό θέμα (το φτ είναι αοριστικός χαρακτήρας) εκφράζει το συνοπτικό ή το συντελεσμένο. Αύξηση Όσα ρήματα αρχίζουν από σύμφωνο στον παρατατικό και τον αόριστο παίρνουν μπροστά από το θέμα της οριστικής ένα ε-. Αυτό το ε- λέγεται αύξηση και οι ρηματικοί τύποι που το παίρνουν λέγονται αυξημένοι τύποι. π.χ. λύνω έλυνα, πίνω έπινα. Μερικά ρήματα παίρνουν αύξηση η- αντί για ε-. π.χ. πίνω ήπια, θέλω ήθελα, ξέρω ήξερα. Να θυμάσαι: η αύξηση μένει όταν τονίζεται, ενώ χάνεται όταν δεν τονίζεται. π.χ. έ-λυνα, έ-λυνες λύναμε, λύνατε. Όσα ρήματα αρχίζουν από φωνήεν ή δίψηφο δεν παίρνουν αύξηση, αλλά κρατούν το φωνήεν ή το δίψηφο σε όλους τους χρόνους. π.χ. ανάβω άναβα, ορίζω όρισα, ευχαριστώ ευχαριστούσα. Εξαίρεση αποτελούν τα ρήματα έχω είχα, έρχομαι ήρθα, είμαι - ήμουν. Μερικά σύνθετα ρήματα με ά συνθετικό επίρρημα ή πρόθεση παίρνουν αύξηση στην αρχή του β συνθετικού, τη λεγόμενη εσωτερική αύξηση. π.χ. πολυέβλεπα, πολυήξερα, πολυέλεγα κτλ. Υπάρχουν όμως και ορισμένοι τύποι λόγιων ρημάτων, σύνθετων με πρόθεση που παίρνουν εσωτερική αύξηση. Αυτοί είναι: εκφράζω εξέφραζα, εγκρίνω ενέκρινα, ενδιαφέρω ενδιέφερα, εμπνέω ενέπνεα, συμβαίνει συνέβη. 36

37 Ακούω και μιλώ 1. Εάν ήσαστε στη θέση της ηρωίδας του κειμένου 1, πώς θα μετατρέπατε τις παρακάτω προτάσεις μιλώντας εσείς τώρα (στο α ενικό της οριστικής του ενεστώτα); Το θέμα των ρημάτων παραμένει το ίδιο; α. Έχω φανταστεί μονόλογο. β. και άλλαξα ρούχα. γ. θα προσπαθήσω μαμά. Απάντηση α. φαντάζομαι το μονόλογο. Το θέμα του ρήματος γίνεται φανταζ- και δηλώνει το μη συνοπτικό. Προηγουμένως ήταν φανταστ- και δήλωνε κάτι το συντελεσμένο. β. και αλλάζω ρούχα. Το θέμα του ρήματος γίνεται αλλαζ- και δηλώνει κάτι το μη συνοπτικό. Προηγουμένως ήταν αλλαξ- και δήλωνε κάτι το συνοπτικό. γ. Προσπαθώ μαμά. Το θέμα του ρήματος γίνεται προσπαθ- και δηλώνει κάτι το μη συνοπτικό. Προηγουμένως ήταν πάλι προσπαθ- αλλά είχε την κατάληξη αορίστου -ησω και δήλωνε κάτι το συνοπτικό. 37

38 Άλλα παραδείγματα από το κείμενο 1 δ. Θα προδοθώ. Απάντηση: Προδίδω. Το θέμα του ρήματος γίνεται προδιδ- και δηλώνει κάτι το μη συνοπτικό. Προηγουμένως ήταν προδοθ- και δήλωνε κάτι το συνοπτικό. ε. Θα κλειστώ. Απάντηση: Κλείνω. Το θέμα του ρήματος γίνεται κλειν- και δηλώνει κάτι το μη συνοπτικό. Προηγουμένως ήταν κλειστ- και δήλωνε κάτι το συνοπτικό. στ. Θα διαβάζω. Απάντηση: Διαβάζω. Το θέμα του ρήματος παραμένει το ίδιο, διαβαζ-. Και στις δύο περιπτώσεις δηλώνει κάτι το μη συνοπτικό. ζ. Θα διασκεδάζουν. Απάντηση: Διασκεδάζω. Το θέμα του ρήματος παραμένει το ίδιο. Και στις δύο περιπτώσεις δηλώνει κάτι το μη συνοπτικό. η. Θα παίξουν. Απάντηση: Παίζω. Το θέμα του ρήματος γίνεται παιζ- και δηλώνει κάτι το μη συνοπτικό. Προηγουμένως ήταν παιξ- και δήλωνε κάτι το συνοπτικό. 38

39 2. Μιλώντας για τη μητέρα τους τα παιδιά στα κείμενα 1 και 5 χρησιμοποιούν τις παρακάτω προτάσεις. Σε ποιο χρόνο ανήκουν τα ρήματα που γράφονται με έντονους χαρακτήρες; Παρατηρείτε μπροστά από το θέμα τους κάτι που δεν έχουν στον ενεστώτα; Πώς λέγεται; α. Η καλή μου η μαμά έκρινε ότι έπρεπε (κειμ. 1) β. Την παρακαλούσα. (κειμ. 5) γ. Άνοιξε την πόρτα και έφυγε. (κειμ. 5) δ. Η μαμά δε μου απάντησε. (κειμ 5) Απάντηση α. Το ρήμα έκρινε βρίσκεται στον αόριστο και έχει πάρει αύξηση ε-. Στον ενεστώτα είναι κρίνω. Το ρήμα έπρεπε βρίσκεται στον παρατατικό και έχει πάρει αύξηση ε-. Στον ενεστώτα είναι πρέπει. Το ρήμα αυτό είναι απρόσωπο και το συναντάμε μόνο στο τρίτο ενικό πρόσωπο. β. Το ρήμα παρακαλούσα βρίσκεται στον παρατατικό και δεν έχει πάρει αύξηση γιατί δεν τονίζεται σε αυτήν. Στον ενεστώτα είναι παρακαλώ. γ. Το ρήμα άνοιξε βρίσκεται στον αόριστο αλλά δεν παίρνει αύξηση γιατί αρχίζει από φωνήεν. Στο ενεστώτα είναι ανοίγω. Το ρήμα έφυγε βρίσκεται στον αόριστο και παίρνει αύξηση ε-. Στον ενεστώτα είναι φεύγω. δ. Το ρήμα απάντησε βρίσκεται στον αόριστο και δεν παίρνει αύξηση γιατί δεν τονίζεται. Στον ενεστώτα είναι απαντώ. 39

40 Ερώτηση εκτός βιβλίου Στα παρακάτω υπογραμμισμένα ρήματα να βρείτε το χρόνο, να εξηγήσετε γιατί παίρνουν ή δεν παίρνουν αύξηση, να βρείτε τι δηλώνει το ποιόν της ενέργειάς τους και να τα μετατρέψετε στο α ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα. Ήταν: Βρίσκεται σε χρόνο παρατατικό. Αν και αρχίζει από φωνήεν παίρνει αύξηση η-. (το είμαι, έρχομαι, έχω αποτελούν τις εξαιρέσεις του κανόνα της αύξησης). Δηλώνει κάτι το μη συνοπτικό και στον ενεστώτα είναι είμαι. εξέφραζαν: Βρίσκεται σε χρόνο παρατατικό. Είναι σύνθετη λέξη με πρόθεση και παίρνει εσωτερική αύξηση. Δηλώνει κάτι το μη συνοπτικό και στον ενεστώτα είναι εκφράζω. άκουσαν: Βρίσκεται σε χρόνο αόριστο. Δεν παίρνει αύξηση γιατί αρχίζει από φωνήεν. Δηλώνει κάτι το συνοπτικό και στον ενεστώτα είναι ακούω. χτύπησα: Βρίσκεται στον αόριστο. Δεν παίρνει αύξηση γιατί αυτή δεν τονίζεται. Δηλώνει κάτι το συνοπτικό και στον ενεστώτα είναι χτυπώ. έλεγα: Βρίσκεται στον παρατατικό. Παίρνει αύξηση ε-. Δηλώνει κάτι το μη συνοπτικό και στον ενεστώτα είναι λέω. συνέβη: Βρίσκεται στον αόριστο. Παίρνει εσωτερική αύξηση ε-. Δηλώνει κάτι το συνοπτικό και στον ενεστώτα είναι συμβαίνει. ήπια: Βρίσκεται στον αόριστο. Παίρνει αύξηση η- αντί για ε-. Δηλώνει κάτι το συνοπτικό και στον ενεστώτα είναι πίνω. είχατε: Βρίσκεται στον παρατατικό. Παίρνει αύξηση ει- (ανήκει στις εξαιρέσεις που αναφέραμε στο πρώτο παράδειγμα). Δηλώνει κάτι το μη συνοπτικό και στον ενεστώτα είναι έχω. 40

41 ιαβάζω και γράφω 1. Μεταφέρετε τα ρήματα στο χρόνο που δίνεται στην παρένθεση. Όταν ο χρόνος παρουσιάζει κάτι συνοπτικά ή κάτι τελειωμένο και αλλάζει σε χρόνο που δηλώνει επανάληψη ή εξακολούθηση, παραμένει το ίδιο θέμα; α. Μ αγκάλιασε και με φίλησε πολλές φορές. (κείμ. 5) (παρατατικός) Απάντηση: Μ αγκάλιαζε και με φιλούσε πολλές φορές. Το θέμα των ρημάτων άλλαξε και δηλώνει τώρα κάτι μη συνοπτικό, εξακολούθηση. β. Θα κλειστώ στο δωμάτιό μου. (κείμ. 1) (εξακολουθητικός μέλλοντας) Απάντηση: Θα κλείνομαι στο δωμάτιό μου. Το θέμα άλλαξε και το ρήμα δηλώνει τώρα κάτι το μη συνοπτικό. γ. Είχα γαντζωθεί πάνω της. (κείμ. 5) (ενεστώτας) Απάντηση: Γαντζώνομαι πάνω της. Και σ αυτό το παράδειγμα ισχύουν τα ίδια με τα προηγούμενα. 2. Αν ήσαστε με τον αδελφό ή την αδελφή σας, πώς θα διατυπώνατε τις παρακάτω προτάσεις; Παραμένει η αύξηση στα ρήματα; α. Έχασα τη βόλτα. Απάντηση: Χάσαμε τη βόλτα. Η αύξηση χάνεται γιατί δεν τονίζεται. β. Εγώ έμεινα ξάγρυπνη. Απάντηση: Εμείς μείναμε ξάγρυπνοι. Η αύξηση χάνεται γιατί δεν τονίζεται. Να θυμάσαι: η αύξηση υπάρχει μόνο όταν τονίζεται. Έχασα χάσαμε. 41

42 3. Βάλτε το ρήμα στον αόριστο. Πού παίρνει την αύξηση; Τα Παιδικά Χωριά SOS αναλαμβάνουν την ευθύνη. (κείμ. 4) Απάντηση: Τα παιδικά χωριά SOS ανέλαβαν την ευθύνη. Εδώ έχουμε εσωτερική αύξηση, ανάμεσα στο μόριο και το ρήμα, η οποία εμφανίζεται, γιατί τονίζεται. Δηλαδή έχουμε ένα σύνθετο ρήμα, που σχηματίζεται από το αχώριστο λαϊκό μόριο ανα- και το ρήμα λαμβάνω. 42

43 ΜΕΡΟΣ Γ ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ Γ1 Τα είδη των συνθέτων Η σύνθεση είναι η διαδικασία δημιουργίας νέων λέξεων από δύο ή περισσότερες άλλες λέξεις. Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται για τη σύνθεση ονομάζονται συνθετικά και η λέξη σύνθετη. α συνθετικό + β συνθετικό σύνθετη λέξη Στο προηγούμενο κεφάλαιο έμαθες τη σύνθεση με αχώριστα μόρια, όπου ένα αχώριστο μόριο μπαίνει μπροστά από μία λέξη. Τώρα θα μάθεις τη σύνθεση με δύο ή περισσότερες λέξεις. Τα σύνθετα, κατά τη σημασία που έχουν, χωρίζονται σε παρατακτικά, προσδιοριστικά, κτητικά, αντικειμενικά. Τα παρατακτικά αποτελούν δύο λέξεις οι οποίες παρατάσσονται η μία δίπλα στην άλλη. Δηλαδή σαν να υπάρχει ο σύνδεσμος και ανάμεσά τους. π.χ. αγγούρι και ντομάτα, αγγουροντομάτα μαχαίρι και πιρούνι, μαχαιροπίρουνο Παρατακτικά σύνθετα έχουμε: ουσιαστικά: ανεμόβροχο, αστραπόβροντο, χιονόνερο, ανεμοθύελλα, μερόνυχτο κ.ά. επίθετα: κιτρινοπράσινος, κοντόχοντρος, γλυκανάλατος, ασπρόμαυρος, γλυκόξινος. ρήματα: ανεβοκατεβαίνω, πηγαινοέρχομαι, στριφογυρίζω, ανοιγοκλείνω, τρεμοσβήνω. επιρρήματα: ζερβόδεξα, βορειοανατολικά. Στην παρατακτική σύνδεση τα δύο συνθετικά είναι όμοια μέρη του λόγου. Δηλαδή, ουσιαστικό+ουσιαστικό, επίθετο+επίθετο, ρήμα+ρήμα, επίρρημα+επίρρημα. 43

44 Στα προσδιοριστικά σύνθετα το πρώτο συνθετικό προσδιορίζει το δεύτερο. Το πρώτο συνθετικό τους μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο, επίρρημα, πρόθεση. Για παράδειγμα: ουσιαστικό: σπανακόπιτα (πίτα από σπανάκι. Το σπανάκι προσδιορίζει το είδος της πίτας.), λαχανόκηπος, νυχτοπούλι, σπιτονοικοκυρά επίθετο: αγριολούλουδο, αγριοκέρασο, αλαφρόπετρα, πρωτοβρόχι επίρρημα: ξαναθυμούμαι, νυχτοπερπατώ, χαμόκλαδο πρόθεση: απόμερος, παραμάνα, πρόσχαρος, κάτασπρος Τα κτητικά σύνθετα είναι αυτά που μπορούν να αποδοθούν με τη φράση «εκείνος που έχει» Παραδείγματα: γαλανομάτης, καστανομάλλης, κακόμοιρος, σκληρόκαρδος, μεγαλοδύναμος, Μεγαλόχαρη. Τα αντικειμενικά σύνθετα είναι εκείνα τα σύνθετα που το ένα συνθετικό, το ουσιαστικό, γίνεται αντικείμενο του άλλου, του ρήματος. Έτσι: κρεοπώλης, λαιμοδέτης, ζαχαροπλάστης, χορτοφάγος, κτηνοτρόφος, καντηλανάφτης Όταν το πρώτο συνθετικό είναι κλιτό μέρος του λόγου, ενώνεται με το δεύτερο συνθετικό με ένα φωνήεν. Το φωνήεν αυτό είναι συνήθως το ο και λέγεται συνδετικό φωνήεν. Για παράδειγμα: γυναίκες παιδιά: γυναικ-ό-παιδα, νύχτα πουλί: νυχτ-ο-πούλι, πικρή δάφνη: πικρ-ο-δάφνη. Το βλέπουμε και σε πολλά επιρρήματα: συχνά ρωτώ συχν-ο-ρωτώ Όταν όμως το δεύτερο συνθετικό αρχίζει με φωνήεν, ο ή α, τότε το συνδετικό φωνήεν συνήθως χάνεται. Εξαίρεση αποτελούν τα βορειοανατολικός, Ελληνοαμερικανός, αλληλοαγαπιούνται κ.ά. 44

45 Ακούω και μιλώ 1. είτε στα κείμενα της ενότητας τις λέξεις: κατάκαρδα, στομαχόπονος (κειμ.1), μεγαλουπόλεων (κειμ. 2), ξαναβρούν (κειμ. 4). Μπορείτε να ανακαλύψετε τα συνθετικά τους; Πώς συνδυάζονται αυτά για να δώσουν τη σημασία της σύνθετης λέξης; Απάντηση κατάκαρδα: κατά + καρδιά, προσδιοριστικό σύνθετο, το α συνθετικό προσδιορίζει το β στομαχόπονος: στομάχι + πόνος, προσδιοριστικό σύνθετο, το α συνθετικό προσδιορίζει το β μεγαλουπόλεων: μεγάλη + πόλη, προσδιοριστικό σύνθετο ξαναβρούν: ξανά + βρίσκω, προσδιοριστικό σύνθετο, το α συνθετικό προσδιορίζει το β 2. Από το κείμενο 3: - ιδιότροπος = αυτός που έχει ιδιαίτερους (περίεργους) τρόπους. Πώς λέγεται αυτός που έχει μεγάλο σώμα; - πειραματόζωο = το ζώο που χρησιμοποιείται για πειράματα. Πώς λέγεται το ποτήρι που χρησιμοποιείται για κρασί; Απάντηση Αυτός που έχει μεγάλο σώμα λέγεται μεγαλόσωμος. Το ποτήρι που χρησιμοποιείται για κρασί λέγεται κρασοπότηρο. 45

46 Γ2 Η μορφή των συνθέτων: το συνδετικό φωνήεν ιαβάζω και γράφω 1. Στα σύνθετα της δραστηριότητας 1 (ακούω και μιλώ) της ίδιας υποενότητας κατάκαρδα, στομαχόπονος, μεγαλούπολη, ξαναβρίσκω γράψτε τα δύο συνθετικά τους. α συνθετικό β συνθετικό κατά στομάχι μεγάλος ξανά καρδιά πόνος πόλη βρίσκω Σχηματίστε νέες σύνθετες λέξεις, χρησιμοποιώντας το ένα από τα δύο συνθετικά καθεμίας και αλλάζοντας το άλλο συνθετικό, π.χ. στομαχ-ό-πονος κοιλ-ό-πονος. Απάντηση καταγράφω: κατά + γράφω καταμετρώ: κατά + μετρώ καταδέχομαι: κατά + δέχομαι καταζητώ: κατά + ζητώ καταθέτω: κατά + θέτω κατάδυση: κατά + δύση 46

47 πονόδοντος: πόνος + δόντι πονοκέφαλος: πόνος + κεφάλι πονόλαιμος: πόνος + λαιμός πονόκαρδος: πόνος + καρδιά πονόψυχος: πόνος + ψυχή μεγαλόκαρδος: μεγάλος + καρδιά μεγαλέμπορος: μεγάλος + έμπορος (εδώ χάνεται και το συνδετικό φωνήεν γιατί το δεύτερο συνθετικό αρχίζει από φωνήεν). μεγαλόνησος: μεγάλος + νησί μεγαλοαστικός: μεγάλος + αστικός (εδώ βλέπεις ότι παρόλο που το δεύτερο συνθετικό αρχίζει από φωνήεν, εντούτοις, διατηρούνται και τα δύο (μεγαλοαστικός) στη σύνθετη λέξη. μεγαλοαπατεώνας: μεγάλος + απατεώνας (το ίδιο με το προηγούμενο παράδειγμα). τενεκεδούπολη: τενεκές + πόλη ξαναχάνω: ξανά + χάνω ξαναλέω: ξανά + λέω ξανανθίζω: ξανά + ανθίζω ξαναπερνώ: ξανά + περνώ ξαναρίχνω: ξανά + ρίχνω ξαναρχίζω: ξανά + αρχίζω ξανακυλώ: ξανά + κυλώ 47

48 Ερώτηση εκτός βιβλίου Να βρείτε σύνθετες λέξεις για όλες τις κατηγορίες Σύνθετα παρατακτικά προσδιοριστικά κτητικά αντικειμενικά οπτικοακουστικός ιχθυόσκαλα μεγαλόκαρδος μελισσοφάγος κατοικοεδρεύω ψαραγορά ασχημομούρης μυρμηγκοφάγος βορειοδυτικά σαπιοκάραβο κοκκινομάλλης παλαιοπώλης νοτιοανατολικά ωτοασπίδες στενοκέφαλος χασομέρης νοτιοδυτικά βατραχοπέδιλα χοντροκέφαλος κλεφτοκοτάς στενόμακρος δακτυλογράφος γλυκόφωνος οπωροπώλης γυναικόπαιδα καθαρογράφω σκληρόκαρδος παντοπώλης αγριοκάτσικο χαμηλόμισθος λογοκρίνω χαρτοφάκελος χαμηλοτάβανο (σπίτι) 48

49 ΜΕΡΟΣ Δ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ Η περίληψη είναι ένα κείμενο που έχει αντικειμενικό προσανατολισμό να παραφράσει και να πυκνώσει το περιεχόμενο του αρχικού κειμένου ικανοποιώντας έτσι επικοινωνιακές ανάγκες επαγγελματικές (με εμφανή χρηστικό χαρακτήρα) αλλά και σχολικές, αφού η περίληψη αποτελεί καθιερωμένη άσκηση κατανόησης και (ανα)σύνταξης κειμένου. δες την ιστοσελίδα Υπάρχουν διάφοροι τύποι περίληψης. Η διαφορά αυτών των τύπων έχει να κάνει με την απόσταση του περιληπτικού κειμένου από το αρχικό. Έτσι μπορούμε να διακρίνουμε τους εξής τύπους περίληψης: απλή πύκνωση, πληροφοριακή περιγραφική περίληψη, αξιολογική περίληψη, επιλεκτική περίληψη, συνθετική περίληψη. Απλή πύκνωση: συντάσσεται σαν να έγραφε ο συγγραφέας το αρχικό κείμενο με λιγότερα λόγια, δηλαδή διατηρώντας την οπτική γωνία, το είδος και τον τρόπο του αρχικού κειμένου. Πληροφοριακή περιγραφική περίληψη: Συνοψίζει αλλά και αναλύει το αρχικό κείμενο με φράσεις όπως: Ο συγγραφέας θέλει να δείξει, αποδίδοντας αντικειμενικά το περιεχόμενο και τον τρόπο οργάνωσης του αρχικού κειμένου. Αξιολογική περίληψη: περιέχει και αξιολογικές κρίσεις για το αρχικό κείμενο, π.χ. Ο συγγραφέας πολύ σωστά επισημαίνει 49

50 Επιλεκτική περίληψη: Συνοψίζει ή και αξιολογεί ορισμένο/-α είδος/-η πληροφοριών ή τμήματα του αρχικού κειμένου. Συνθετική περίληψη: συνοψίζει ή και αξιολογεί ολόκληρα ή τμήματα από διαφορετικά - κείμενα, π.χ. συνθετικές δημιουργικές εργασίες. Π. Παπαϊωάννου Α. Πατούνα, Η περίληψη ως κείμενο και αντικείμενο διδασκαλίας, εκδλ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003 Για να καταλάβεις καλά το κείμενο χρειάζεται: να το κάνεις μία διπλή ανάγνωση. Στην πρώτη ανάγνωση θα πρέπει να βρεις το θέμα και τη στάση του συγγραφέα απέναντι σε αυτό. Με τη δεύτερη ανάγνωση θα εξετάζεις τις λεπτομέρειες του κειμένου που μπορεί να είναι τυχόν πλάγια ή έντονα γράμματα ή κάποια ιδιαίτερη έμφαση που δίνει ο συγγραφέας σε ορισμένα σημεία του κειμένου του. Ουσιαστικά, η πρώτη ανάγνωση αποτελεί την γενική κατανόηση του κειμένου, ενώ η δεύτερη τη λεπτομερή. Το ύφος της περίληψής σου σίγουρα εξαρτάται και από το ύφος του πρωτότυπου κειμένου. Παρόλα αυτά όμως, σε ορισμένες περιπτώσεις, εξαρτάται και ως προς το ποιους απευθύνεται. Είναι καλύτερα πάντως να διατηρείς ένα τυπικό και ουδέτερο ύφος και να προσπαθείς να αποδώσεις το νόημα του πρωτότυπου κειμένου με δικά σου λόγια, χωρίς όμως να ξεφεύγεις από το νόημά του. Το μήκος της περίληψης έχει να κάνει πάντοτε με το τι σου ζητείται. Για παράδειγμα, μπορεί να σου ζητήσουν να κάνεις μια περίληψη σε τρεις ή σε μια παράγραφο. Σε καμιά περίπτωση πάντως μη ξεφεύγεις από το όριο που σου ζητάνε. Αν δεν υπάρχει όριο, τότε η περιεκτικότητα (σε πληροφορίες), η συνοχή (σε νόημα) και η συντομία (σε λέξεις) είναι ο ιδανικός συνδυασμός. Για τη συνοχή του κειμένου σου πρέπει να έχεις πάντοτε στο νου σου να μην ξεφεύγεις από το νόημα του αρχικού κειμένου. Καλό είναι επίσης να χρησιμοποιείς το τρίτο πρόσωπο. Παρακάτω παραθέτονται ορισμένες λέξεις εκφράσεις κλειδιά που μπορούν να σου εξασφαλίσουν τη συνοχή στην περίληψή σου. 50

51 Πρόλογος: Στην αρχή/ στον πρόλογο/ αρχικά/ στο αρχικό επεισόδιο/ στην πρώτη εικόνα επισημαίνει/ αποδέχεται/ περιγράφει/ ιστορεί/ αναφέρεται κτλ. Αρχίζει την περιγραφή/ ξεκινά την ιστορία του/ η ιστορία αρχίζει με κτλ. Κυρίως μέρος: Στη συνέχεια/ στο κύριο μέρος/ στην πρώτη ενότητα/ στη δεύτερη ενότητα Συνεχίζοντας την αφήγησή του/ στο επόμενο επεισόδιο παρουσιάζεται/ η επόμενη εικόνα αναφέρεται/ το μεγαλύτερο μέρος της περιγραφής αφιερώνεται/ το βασικό θέμα αναλύεται/ ως επιμέρους ιδέες αναφέρονται/ η αιτιολόγηση του προβλήματος στηρίζεται/ ως βασικές συνέπειες θεωρούνται/ οι διευκρινιστικές λεπτομέρειες που σχετίζονται με τη βασική θέση είναι κτλ. Επίλογος: Καταληκτικά/ τέλος/ τελικά/ εν κατακλείδι/ συμπερασματικά/ κλείνοντας/ συμπεραίνοντας/ στον επίλογο/ στο καταληκτικό επεισόδιο/ στην τελευταία εικόνα Η περιγραφή κλείνει/ ολοκληρώνοντας την αφήγησή του/ το διήγημα τελειώνει κτλ. Π. Παπαϊωάννου Α. Πατούνα, Η περίληψη ως κείμενο και αντικείμενο διδασκαλίας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003 Ακούω και μιλώ 1. ώστε έναν τίτλο στο κείμενο 4 ο οποίος να αποδίδει όσο το δυνατόν καλύτερα το περιεχόμενό του. Συγκρίνετε και συζητήστε τους τίτλους που θα δώσουν οι συμμαθητές σας. Απάντηση Ένας από τους τίτλους που θα μπορούσαν να δοθούν στο κείμενο 4 είναι ο εξής: Τα Παιδικά Χωριά SOS και η λειτουργία τους. Άλλοι τίτλοι: Η κοινωνική προσφορά των Παιδικών Χωριών SOS. Ο ρόλος των Παιδικών Χωριών SOS. Τα Παιδικά Χωριά SOS δίπλα στα παιδιά που έχουν ανάγκη. 51

52 2. ιαβάστε χωρισμένοι σε τέσσερις ομάδες πρώτα ολόκληρο το κείμενο και στη συνέχεια η κάθε ομάδα να παρουσιάσει επιγραμματικά το κύριο νόημα μιας παραγράφου (προφορικός πλαγιότιτλος). Κρίνοντας προσεκτικά τους πλαγιότιτλους που ακούστηκαν, προσπαθήστε να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου. Απάντηση Το πρώτο σκέλος της ερώτησης αυτής έχει ήδη απαντηθεί προηγουμένως και οι πλαγιότιτλοι που δόθηκαν είναι οι εξής: «Ο σκοπός οικογένειας.» Πλαγιότιτλος: Ο σκοπός των Παιδικών Χωριών SOS. «Σε μία οικογένεια θρησκεία τους.» Πλαγιότιτλος: Μοναδικό κριτήριο επιλογής των παιδιών η ανάγκη προστασίας τους. «Ένα Παιδικό Χωριό σε αυτό.» Πλαγιότιτλος: Τα Παιδικά Χωριά ως συνεκτικοί κρίκοι με την κοινωνία για τα παιδιά που ζουν σε αυτά. «Τα Παιδικά Χωριά φιλοσοφίας μας.» Πλαγιότιτλος: Η παιδαγωγική αντίληψη των παιδικών χωριών SOS. Περίληψη Τα Παιδικά Χωριά SOS έχουν ως στόχο να βοηθούν παιδιά που στερούνται για διάφορους λόγους το φυσικό, οικογενειακό τους περιβάλλον. Προσφέροντάς τους ένα σπίτι και σταθερή υποστήριξη σε όλα τα στάδια της ζωής τους, μέχρι την ενηλικίωσή τους, τους βοηθάει να ενταχθούν ομαλά στην κοινωνία. Γι αυτό το λόγο, τα παιδιά ζουν σε εξαμελείς ή οκταμελείς οικογένειες SOS και τα Παιδικά Χωριά, που απαρτίζονται από 15 με 20 σπίτια, βρίσκονται κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Το γεγονός ότι τα παιδιά φοιτούν σε δημόσια σχολεία της περιοχής, βοηθάει ακόμη περισσότερο τη μελλοντική κοινωνική τους ένταξη. Επιπλέον, τα Παιδικά Χωριά SOS δεν κάνουν οποιαδήποτε διάκριση ως προς το ποιο παιδί θα δεχτούν στους κόλπους τους. Το μόνο τους κριτήριο είναι η ανάγκη του παιδιού για φροντίδα. 52

53 ιαβάζω και γράφω 1. Γράψτε το θέμα (νοηματικό κέντρο) στο οποίο αναφέρεται το κείμενο. Υπογραμμίστε τις λέξεις- κλειδιά της πρώτης παραγράφου. Στη συνέχεια, γράψτε έναν πλαγιότιτλο που να αποδίδει το νόημα της παραγράφου. Προσέξτε να μην αντιγράψετε τις λέξεις και φράσεις του κειμένου, αλλά να γράψετε έναν πλαγιότιτλο που να φέρει τη δική σας σφραγίδα και να αποδεικνύει ότι καταλάβατε πολύ καλά το περιεχόμενο της παραγράφου. Απάντηση Ως νοηματικό κέντρο του κειμένου θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τη φράση: Η προσφορά των Παιδικών Χωριών SOS στα παιδιά που στερούνται την οικογενειακή φροντίδα. Οι λέξεις κλειδιά της πρώτης παραγράφου είναι οι εξής: ο σκοπός, βοηθούν, ανάγκη, οικογενειακό περιβάλλον, μόνιμο σπίτι, φυσική οικογένεια. Ο πλαγιότιτλος μπορεί να είναι: Τα Παιδικά Χωριά SOS, θαλπωρή για παιδιά χωρίς οικογένειες. 53

54 2. Ένας συμμαθητής σας έγραψε τον παρακάτω πλαγιότιτλο για τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου. Κάντε τις παρατηρήσεις σας διορθώνοντας ό,τι θεωρείτε αναγκαίο. «Στην οικογένεια SOS μεγαλώνουν παιδιά ανεξάρτητα από φύλο και ηλικία, ενώ η επιλογή τους γίνεται μόνο με κριτήριο την προστασία τους». Γράψτε με ανάλογο τρόπο τους πλαγιότιτλους της 3ης και 4ης παραγράφου. Ο καθένας να συνεργαστεί με ένα συμμαθητή του ανταλλάσσοντας τους πλαγιότιτλους και κρίνοντας ο ένας τους πλαγιότιτλους του άλλου. Απάντηση Ο παραπάνω πλαγιότιτλος θα μπορούσε να ξαναγραφεί ως εξής: Για να δηλωθεί μεγαλύτερη ακρίβεια Στην οικογένεια SOS μεγαλώνουν μαζί παιδιά ανεξάρτητα από φύλο και ηλικία, ενώ η επιλογή τους γίνεται μόνο με κριτήριο την άγκη τους για την προστασία τους Για να δηλωθεί πιο επιγραμματικά Οι οικογένειες SOS αναλαμβάνουν παιδιά με κριτήριο την προστασία τους Κάποιους πλαγιότιτλους που θα μπορούσαμε να δώσουμε είναι οι εξής: Για την 3η παράγραφο: Τα Παιδικά Χωριά μέρος της τοπικής κοινωνίας. Για την 4η: Η ολοκληρωμένη παιδαγωγική αντίληψη των Παιδικών Χωριών SOS. 54

55 3. Υποθέστε ότι θέλετε να ενημερώσετε τους γονείς για το περιεχόμενο του κειμένου για τα Παιδικά Χωριά SOS. Κάντε το γράφοντας μια περίληψη 80 λέξεων η οποία μπορεί να βασιστεί στο παρακάτω ενδεικτικό διάγραμμα: ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ Παρουσίαση θέματος νοηματικού κέντρου π.χ. το κείμενο μας ενημερώνει ή αναφέρεται 1ος πλαγιότιτλος (προσοχή στην ομαλή σύνδεση με τη χρήση συνδετικών λέξεων, π.χ. Αρχικά, αναλυτικότερα, πιο συγκεκριμένα ) 2ος πλαγιότιτλος 3ος πλαγιότιτλος (Αξιοποιήστε τις συνδετικές λέξεις ή φράσεις που θα αναζητήσετε μαζί με τον καθηγητή σας.) 4ος πλαγιότιτλος Απάντηση Το συγκεκριμένο κείμενο μάς ενημερώνει για τα Παιδικά Χωριά SOS, τις αρχές τους και τον τρόπο δομής και λειτουργίας τους. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρει ότι μέσα σε ένα τέτοιο Χωριό τα παιδιά αποκτούν μια αίσθηση οικογένειας ενώ δε γίνεται και καμιά διάκριση ως προς την επιλογή τους. Παράλληλα τα Παιδικά Χωριά SOS βοηθούν και στην κοινωνική ενσωμάτωση των παιδιών λειτουργώντας ως γέφυρα με την κοινωνία. Εν κατακλείδι, τα Παιδικά Χωριά SOS, με την όλη λειτουργία τους, αντικατοπτρίζουν την παιδαγωγική τους φιλοσοφία. 55

56 4. Μελετήστε τις περιλήψεις που γράψατε και επιχειρήστε να τις αξιολογήσετε με βάση τα κριτήρια που ήδη έχετε εφαρμόσει: Α. ΜΟΡΦΗ Για την αξιολόγηση της περίληψης έχε υπόψιν σου τα εξής: Να έχεις αποφύγει τα γραμματικά, συντακτικά και ορθογραφικά σφάλματα. Να έχεις χρησιμοποιήσει σωστά τα σημεία στίξης. Να έχεις προσέξει το ύφος και τη γλώσσα της περίληψής σου. Η διατύπωσή σου να είναι ακριβής και σωστή. Να έχεις παρουσιάσει τα βασικά σημεία του αρχικού κειμένου σε πλάγιο λόγο, για να καταστήσεις σαφές ότι η περίληψή σου παρουσιάζει συνοπτικά το κείμενο ενός άλλου. Β. ΔΟΜΗ Να μην υπάρχουν στην περίληψή σου ασύνδετα σημεία που δημιουργούν πρόβλημα στην κατανόηση. Οι συνδετικές λέξεις της περίληψής σου να έχουν σχέση με τις πληροφορίες του αρχικού κειμένου. Στην περίληψή σου να φαίνονται τα βασικά μέρη του αρχικού κειμένου. Στην περίληψή σου να υπάρχει ένα εισαγωγικό τμήμα με όλες εκείνες τις πληροφορίες που χρειάζεται ο αποδέκτης. Κάτι σαν θεματική πρόταση ή πρόλογο. Γ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Να έχεις επιλέξει τις βασικές πληροφορίες του αρχικού κειμένου και όχι κάποιες ασήμαντες ή πλεονάζουσες λεπτομέρειες. Να έχεις διατυπώσει τις βασικές ιδέες του αρχικού κειμένου με δικά σου λόγια. Να είναι σαφή στην περίληψή σου το θέμα και η θέση του αρχικού κειμένου. Να έχεις αποδώσει στην περίληψή σου με ανάλογη έμφαση κάθε βασική πληροφορία του αρχικού κειμένου. Να έχεις αποφύγει προσωπικά σχόλια και αξιολογικές κρίσεις για το αρχικό κείμενο. Να έχεις τηρήσει το όριο λέξεων. Π. Παπαϊωάννου Α. Πατούνα, Η περίληψη ως κείμενο και αντικείμενο διδασκαλίας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα

57 Ερώτηση εκτός βιβλίου Να χωρίσετε το κείμενο 5 σε ενότητες, να δώσετε για κάθε μία από αυτές έναν πλαγιότιτλο και να κάνετε τέλος την περίληψη του κειμένου. Απάντηση «Ξέρεις, μαμά Είσαι άρρωστος;» Πλαγιότιτλος: Τα κλάματα του γιου. «Η μαμά έφυγε πάλι;» Πλαγιότιτλος: Ο Μάνθος ονειρεύεται τη μαμά του. «Όνειρο είδες ως τότε» Πλαγιότιτλος: Οι φόβοι του Μάνθου και ο εμψυχωτικός ρόλος της μεγάλης του αδερφής. «Γύρισα κι εγώ μαμά;» Πλαγιότιτλος: Η κατάντια της οικογένειας. Το κείμενο ξεκινάει με την μεγάλη αδερφή να ξυπνάει από τα κλάματα του μικρού της αδερφού, του Μάνθου. Η μητέρα της οικογένειας δεν βρίσκεται στο σπίτι και ο μικρός τη βλέπει συχνά τα βράδια στον ύπνο. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο μικρός είδε πάλι τη μαμά του και την παρακαλούσε αυτή τη φορά να μην τον αφήσει. Αλλά δεν το πέτυχε. Η μεγάλη του αδερφή, που άκουσε τα κλάματα και τις φωνές προσπάθησε να τον ηρεμήσει και να τον εμψυχώσει. Μεταξύ άλλων, του έλεγε ότι έπρεπε η οικογένεια να μάθει να ζει χωρίς τη μαμά και ότι οι ίδιοι θα τα βγάλουν πέρα και δε θα πρέπει να ανησυχεί. Τελικά, ο Μάνθος κοιμήθηκε αλλά όχι η μεγάλη αδερφή του. Αυτή έμεινε ξάγρυπνη ως τα χαράματα αναλογιζόμενη την κατάσταση της οικογένειας. 57

58 ΜΕΡΟΣ Ε ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ 1. Στα κείμενα 1, 2 και 4 υπογραμμίστε τις λέξεις και τις φράσεις που έχουν σχέση με την οικογένεια και χωρίστε τες σε ονοματικά και ρηματικά σύνολα. Τέλος, βρείτε τις σημασίες όσων φράσεων δε γνωρίζετε. Απάντηση Ονοματικά σύνολα εσείς οι γονείς (κείμ. 1), ο γιος μου (κείμ. 1), παιδί μου (κείμ. 1), η μαμάκα μου (κείμ. 1), η καλή μου η μαμά (κείμ. 1), η μαμά μου (κείμ. 1), η μητέρα (κείμ. 2), τα μέλη της οικογένειας (κείμ. 2), το σύστημα της οικογένειας (κείμ. 2), τα συναισθηματικά προβλήματα των εφήβων (κείμ. 2), η εργαζόμενη μητέρα (κείμ. 2), οικογενειακό τους περιβάλλον (κείμ.2), η επαγγελματική δραστηριότητα της μητέρας (κείμ.2), το πλαίσιο της φυσικής οικογένειας (κείμ.4) Ρηματικά σύνολα θα προσπαθήσω μαμά (κείμ. 1), θα γίνω καλύτερο παιδί (κείμ. 1), είπα γεια στη μαμά μου (κείμ.1), οδηγούν τους εφήβους σε παραπτωματική συμπεριφορά (κείμ. 2), δεν είναι απειλητική για την ισορροπία και τη συνοχή της οικογένειας (κείμ. 2), ενισχύει οικονομικά την οικογένεια (κείμ. 2), είναι να βοηθούν τα παιδιά (κείμ. 4), πλησιάζει το πλαίσιο της φυσικής οικογένειας (κείμ. 4), αναλαμβάνουν την ευθύνη των παιδιών (κείμ. 4), μεγαλώνουν μαζί σαν αδέλφια (κείμ. 4) 58

59 2. Σχηματίστε οικογένειες λέξεων με τις λέξεις: α. οικογένεια β. μητέρα γ. πατέρας Απάντηση α. οικογενειακός, οικογενειακώς, οικογενειάρχης, οικογενειοκρατία β. μητρικός, μητριαρχικός, μητριαρχία, μητροκτόνος, μητράδελφος, μητραδέλφη, μητρότητα, μητρόπολη, μητρότητα, μητρωνυμικός γ. πατριαρχικός, πατριάρχης, πατρικός, πατροκτόνος, πατριαρχείο, πατροπαράδοτος, πατρογονικός, πατριός, πατρολογία, πατρίδα 59

60 3. Ξαναγράψτε τις προτάσεις στο παρελθόν (χρησιμοποιώντας παρατατικό στις τέσσερις πρώτες και αόριστο στις υπόλοιπες). Ακολουθούν αυτά τα ρήματα τους κανόνες της αύξησης; α. Τι έχεις, Μανθούλη μου; (κείμ. 5) β. Είσαι άρρωστος; (κείμ. 5) γ. Ξέρεις, μαμά, ο γιος σου (κείμ. 5) δ. Θέλω να είμαι αληθινή. (κείμ.1) ε. Εγώ για σένα το λέω. (κείμ.1) στ. Μου ρχεται να γελάσω. (κείμ. 1) ζ. Βλέπεις πώς καταντήσαμε, μαμά; (κείμ. 5) η. Η Θέκλα πίνει ένα χαπάκι. (κείμ. 5) Απάντηση α. Τι είχες, Μανθούλη μου; Το έχω δεν ακολουθεί τους κανόνες της αύξησης. Ανήκει στα ανώμαλα καθώς παίρνει αύξηση ενώ αρχίζει από φωνήεν. β. Ήσουν άρρωστος; Το ίδιο ισχύει και για το ρήμα είμαι. γ. Ήξερες, μαμά, ο γιος σου Το ρήμα παίρνει αύξηση η- δ. Ήθελα να είμαι αληθινή. Και εδώ το ρήμα παίρνει αύξηση η- ε. Εγώ για σένα το είπα. Το ρήμα παίρνει αύξηση ειστ. Μου ήρθε να γελάσω. Το ρήμα παίρνει αύξηση η- ζ. Είδες πώς καταντήσαμε; Το ρήμα παίρνει αύξηση ειη. Η Θέκλα ήπιε ένα χαπάκι. Το ρήμα παίρνει αύξηση η- Να θυμάσαι: Παίρνουν αύξηση η- τα ρήματα: έρχομαι (ήρθα), πίνω (ήπια), είμαι (ήμουν), ξέρω (ήξερα), θέλω (ήθελα). Παίρνουν αύξηση ει- τα ρήματα: βλέπω (είδα), λέω (είπα), έχω (είχα). 60

61 ΜΕΡΟΣ ΣΤ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ Ακούω και μιλώ 1. Περιγράψτε την καθημερινή ζωή μιας σύγχρονης εργαζόμενης μητέρας. Πότε ξυπνάει, ποιες δουλειές κάνει στο σπίτι, ποιες εκτός σπιτιού και ποιες αναθέτει σε σας. Απάντηση Η καθημερινή ζωή μιας εργαζόμενης μητέρας, σε μεγάλο ποσοστό, εξαρτάται και από τη βοήθεια που δέχεται από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Μια τυπική περιγραφή θα μπορούσε να περιγράφει τη μητέρα να σηκώνεται πολύ νωρίς το πρωί, να ετοιμάζει τις περισσότερες δουλειές του σπιτιού, να μαγειρέψει, να ετοιμάσει τα παιδιά για το σχολείο, να σιδερώσει κάποια ρούχα του συζύγου της και να ετοιμαστεί και η ίδια για να πάει στη δουλειά της. Πολλές φορές πάλι πρέπει να κάνει και τα ψώνια του σπιτιού, οπότε πιέζεται ακόμα παραπάνω. Η κατάσταση αυτή γίνεται ακόμα πιο δύσκολη αν δεν υπάρχουν παππούδες και γιαγιάδες, που θα μπορούσαν, έστω και για λίγο να κρατήσουν τα παιδιά ώσπου να τελειώσει κάποιες δουλειές της στο σπίτι. Είναι φανερό λοιπόν ότι η εργαζόμενη μητέρα έχει ανάγκη από βοήθεια από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Τόσο ο σύζυγος, όσο και τα παιδιά μπορούν να αναλάβουν κάποιες δουλειές του σπιτιού αλλά και κάποιες άλλες έξω από αυτό. Ο σύζυγος, για παράδειγμα μπορεί να αναλάβει τα ψώνια ή και την πληρωμή κάποιων λογαριασμών. Μπορεί επίσης να βοηθάει και στην καθαριότητα του σπιτιού. Τα παιδιά, επίσης, μπορούν να αναλάβουν κάποια από τα ψώνια, αλλά αυτό που μπορούν σίγουρα να κάνουν είναι τακτοποιούν τα δωμάτιά τους. Μπορεί να μοιάζει μια μικρή συνεισφορά, αλλά είναι πολύτιμη για τη μητέρα τους. 61

62 2. Αφηγηθείτε σ ένα φίλο σας ένα ευτράπελο (κωμικό) επεισόδιο που συνέβη στην οικογένειά σας κατά τη διάρκεια μιας γιορτής, μιας εκδρομής κτλ. Απάντηση Ένα ανοιξιάτικο σαββατοκύριακο, αποφασίσαμε οικογενειακώς να πάμε μια εκδρομή αυθημερόν σε κάποια εξοχή. Η ιδέα ήταν καλή, ο καιρός φανταστικός και υπήρχε καλή διάθεση. Έτσι ξεκινήσαμε, αφού «φάγαμε» το καθιερωμένο μισάωρο, όπου η μητέρα μου προσπαθούσε να τακτοποιήσει μέσα στο αυτοκίνητο κάποια φαγητά που είχε κάνει και τον πατέρα μου από πάνω της να προσέχει μη του λερώσει το αμάξι. Για τη συγκεκριμένη εκδρομή ο πατέρας μου είχε την ιδέα να πάμε σε ένα παραθαλάσσιο μέρος που ήξερε από παλιά και έλεγε ότι ήταν πολύ όμορφο και ήσυχο. Η μητέρα μου βέβαια διαφωνούσε γιατί έλεγε ότι ήταν πολύ μακριά και θα αργούσαμε να γυρίσουμε, αλλά ο πατέρας μου, εγωιστής όπως και η μητέρα μου, επέμενε. Πράγματι, το ταξίδι κράτησε αρκετά, πέσαμε και σε κίνηση, άλλο που δεν ήθελε η μητέρα μου να αρχίσει τη γκρίνια. Είχε δίκιο όμως. Το χειρότερο για τον πατέρα μου ήρθε αργότερα. Καθώς οδηγούσε έπαθε λάστιχο! Ο πατέρας μου υπερηφανευόταν ότι μπορούσε να το αλλάξει σε 5 λεπτά. Πέρασε όμως μία ολόκληρη ώρα και εμείς ήμασταν ακόμα εκεί Τελικά, ο πατέρας μου αναγκάστηκε να καλέσει την εταιρία οδικής βοήθειας και ο τεχνικός άλλαξε το λάστιχο σε 3 λεπτά! Συνεχίσαμε το ταξίδι μας και φυσικά σε όλη τη διάρκεια πειράζαμε τον πατέρα μου για τις «μαγικές ικανότητές του»! 62

63 3. Αφού διαβάσετε στο βιβλίο της Οικιακής Οικονομίας τα ικαιώματα του Παιδιού σύμφωνα με τη διακήρυξη του ΟΗΕ, οργανώστε μια συζήτηση στην οποία να εξετάσετε μέσα από τις ειδήσεις των ΜΜΕ αν γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα των παιδιών σήμερα στον κόσμο. Απάντηση Παρακάτω δες τα Δικαιώματα του Παιδιού: ΑΡΧΗ ΠΡΩΤΗ Το παιδί θα απολαμβάνει όλα τα δικαιώματα που προβλέπονται σε τούτη τη Διακήρυξη. Τα δικαιώματα αυτά αναγνωρίζονται σε όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά χωρίς διάκριση φυλή, χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, περιουσίας, οικογενειακής προέλευσης ή άλλης κοινωνικής θέσεως του ίδιου του παιδιού ή της οικογενείας του. ΑΡΧΗ ΔΕΥΤΕΡΗ Το παιδί θα απολαμβάνει ιδιαίτερη προστασία και θα του παρέχονται, με νομοθετικά ή άλλα μέσα, ευκαιρίες και δυνατότητες για να μπορέσει να αναπτυχθεί σωματικά, ψυχικά, ηθικά, πνευματικά και κοινωνικά, με τρόπο φυσιολογικό και υγιεινό και σε συνθήκες ελευθερίας και αξιοπρέπειας. Όταν θεσπίζονται νόμοι για το σκοπό αυτόν, πρωταρχική φροντίδα θα είναι η εξασφάλιση των πραγματικών συμφερόντων του παιδιού. ΑΡΧΗ ΤΡΙΤΗ Στο παιδί θα αναγνωρίζεται από τη στιγμή της γεννήσεώς του το δικαίωμα να έχει όνομα και εθνικότητα. ΑΡΧΗ ΤΕΤΑΡΤΗ Το παιδί θα απολαμβάνει τα δικαιώματα της κοινωνικής ασφάλειας. Θα του αναγνωρίζεται το δικαίωμα να μεγαλώνει και να αναπτύσσεται με υγεία. Για το σκοπό αυτό θα παρέχεται στο παιδί και τη μητέρα του ιδιαίτερη φροντίδα και προστασία, στην οποία περιλαμβάνεται και η ικανοποιητική προγεννητική και μετά γεννητική μέριμνα. Το παιδί θα έχει το δικαίωμα ικανοποιητικής διατροφής, στεγάσεως, ψυχαγωγίας και ιατρικής περιθάλψεως. ΑΡΧΗ ΠΕΜΠΤΗ Το παιδί που μειονεκτεί σωματικά, διανοητικά ή κοινωνικά θα απολαμβάνει την ιδιαίτερη μεταχείριση, εκπαίδευση και φροντίδα που απαιτεί η ειδική κατάστασή του. 63

64 ΑΡΧΗ ΕΚΤΗ Το παιδί έχει ανάγκη, για την πλήρη και αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, από αγάπη και κατανόηση. Θα μεγαλώνει, όπου είναι δυνατόν, με την ευθύνη και την φροντίδα των γονέων του και πάντοτε σε μια ατμόσφαιρα στοργής και ηθικής και υλικής ασφάλειας. Το παιδί της τρυφερής ηλικίας, δεν θα αποχωρίζεται από την μητέρα του παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Η κοινωνία και οι δημόσιες υπηρεσίες θα έχουν το καθήκον να παρέχουν ιδιαίτερη φροντίδα στα παιδιά χωρίς οικογένεια και στα παιδιά που δεν έχουν επαρκή μέσα συντηρήσεως. Η παροχή κρατικών επιδομάτων και άλλης βοήθειας για τη συντήρηση των παιδιών πολυμελών οικογενειών είναι επιθυμητή. ΑΡΧΗ ΕΒΔΟΜΗ Στο παιδί αναγνωρίζεται το δικαίωμα της εκπαίδευσης, η οποία θα παρέχεται δωρεάν και θα είναι υποχρεωτική, στη στοιχειώδη τουλάχιστον βαθμίδα. Στο παιδί θα παρέχεται μια εκπαίδευση που θα προάγει τη γενική παιδεία του και θα του δώσει τη δυνατότητα με βάση την αρχή της ισότητας των ευκαιριών να αναπτύξει τις ικανότητές του, την ατομική του κρίση και το αίσθημα της ηθικής και κοινωνικής ευθύνης του και να γίνει ένα χρήσιμο μέλος της κοινωνίας. Τα πραγματικά συμφέροντα του παιδιού θα αποτελούν την κατευθυντήρια αρχή εκείνων που είναι υπεύθυνοι για την εκπαίδευση και την καθοδήγησή του. Η ευθύνη αυτή ανήκει κατά πρώτο λόγο στους γονείς του. Το παιδί θα έχει κάθε ευκαιρία για παιχνίδι και ψυχαγωγία, που πρέπει να κατευθύνονται προς τους ίδιους σκοπούς που επιδιώκει και η εκπαίδευση. Η κοινωνία και οι δημόσιες υπηρεσίες θα επιδιώξουν να προωθήσουν την απόλαυση του δικαιώματος αυτού. ΑΡΧΗ ΟΓΔΟΗ Το παιδί θα είναι σε κάθε περίπτωση από τους πρώτους που θα απολαμβάνουν προστασία και περίθαλψη. ΑΡΧΗ ΕΝΑΤΗ Το παιδί θα προστατεύεται από κάθε μορφή εγκατάλειψης, σκληρότητας και εκμετάλλευσης. Δεν θα είναι αντικείμενο κανενός είδους συναλλαγής. Το παιδί δεν θα προσλαμβάνεται σε εργασία πριν φτάσει στη κατάλληλη κατώτατη ηλικία. Σε καμία περίπτωση δεν θα εξαναγκάζεται ή θα του επιτρέπεται να απασχολείται σε εργασία ή επάγγελμα που θα ζημιώνει την υγεία ή την εκπαίδευσή του ή θα παρεμποδίζει την σωματική, πνευματική ή ηθική ανάπτυξή του. 64

65 ΑΡΧΗ ΔΕΚΑΤΗ Το παιδί θα προστατεύεται από κάθε ενέργεια που μπορεί να ενθαρρύνει φυλετικές, θρησκευτικές ή όποιας άλλης μορφής διακρίσεις. Το παιδί θα ανατρέφεται με πνεύμα κατανόησης, ανοχής, φιλίας μεταξύ των λαών, ειρήνης και παγκόσμιας αδελφοσύνης και με πλήρη συναίσθηση ότι η δραστηριότητα και οι ικανότητές του πρέπει να αφιερώνονται στην εξυπηρέτηση των συνανθρώπων του. Καθημερινά στις ειδήσεις βλέπει κανείς εικόνες από υποσιτισμένα παιδιά, ιδιαίτερα στην Αφρική τα οποία όχι μόνο δεν έχουν να φάνε, αλλά ούτε νερό να πιούνε. Διάφορες ασθένειες, που έχουν εξαφανιστεί από τον Δυτικό κόσμο, όπως η ελονοσία, στις χώρες του τρίτου κόσμου, στην κυριολεξία, «θερίζουν» τον πληθυσμό, και ιδιαίτερα τα παιδιά. Για να μην αναφερθεί κανείς στο AIDS που έχει γίνει η μάστιγα της Αφρικής. Όσο για την εκπαίδευση τους, αυτό είναι στην κυριολεξία ένα άπιαστο όνειρο. Ο αναλφαβητισμός έχει τεράστια ποσοστά σε αυτές τις χώρες και χωρίς βοήθεια δεν υπάρχει περίπτωση να αντιμετωπιστεί. Παράλληλα, σε πολλές από αυτές τις χώρες μαίνονται συγκρούσεις και εμφύλιες διαμάχες που τις περισσότερες φορές έχουν θύμα τους τον άμαχο πληθυσμό, και βέβαια τα παιδιά. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ρουάντας πριν από 10 χρόνια και παραπάνω, αλλά και το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Η φτώχεια και η εξαθλίωση πάντοτε πλήττει τους πιο αδύναμους και τα παιδιά πάντοτε βρίσκονται σε αυτή τη κατηγορία. Ακόμα και στον ανεπτυγμένο κόσμο, όχι στην ίδια έκταση βέβαια, τα παιδιά βρίσκονται στη πιο δύσκολη θέση. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα στην Ελλάδα με την εμπορία βρεφών αλλά και τα παιδιά των φαναριών. Επομένως, μπορεί η Χάρτα των Δικαιωμάτων του Παιδιού να έχει βοηθήσει σημαντικά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων των παιδιών, αλλά απαιτείται συνεχή προσπάθεια και κινητοποίηση από όλους για την πλήρη εξαφάνιση προβλημάτων, όπως αυτά που αναφέρθηκαν προηγουμένως. 65

66 ιαβάζω και γράφω 1. Κοιτάζοντας τις φωτογραφίες από τα Παιδικά Χωριά SOS υποθέστε ότι επισκέπτεστε ένα τέτοιο χωριό. Τι θα θέλατε να πείτε και να συζητήσετε με τα παιδιά; Γράψτε ένα κείμενο με τη μορφή ερωτηματολογίου το οποίο θα στείλετε με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο στο Παιδικό Χωριό SOS της Βάρης ή του Πλαγιαρίου. Απάντηση Προς Παιδικό Χωριό SOS Σας γράφουμε από το Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, το οποίο θα σας επισκεφτεί στο τέλος του μήνα. Σκοπός της επιστολής μας είναι να σας δώσουμε ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με τα θέματα που θα σας ρωτήσουμε κατά την επίσκεψή μας. περνάτε τον ελεύθερο χρόνο σας. Καταρχήν, μας κάνει μεγάλη εντύπωση η λειτουργία και η οργάνωση των Παιδικών Χωριών και θα θέλαμε να μας δώσετε περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή σας εκεί. Θα θέλαμε να μάθουμε για τις εγκαταστάσεις του χωριού σας, όπως βιβλιοθήκες, πάρκα και χώρους αναψυχής. Θα θέλαμε να μας πείτε επίσης για τις καθημερινές σας δραστηριότητες μέσα στο Χωριό και πώς Κάποιες άλλες ερωτήσεις που θα μας ενδιέφερε να σας κάνουμε, έχουν να κάνουν με τη ζωή σας έξω από το Παιδικό Χωριό, στην τοπική κοινωνία του Πλαγιαρίου. Ξέρουμε ότι πηγαίνετε στα εκεί δημόσια σχολεία και, προφανώς, έχετε κάνει φιλίες και με παιδιά που ζουν έξω από το Χωριό. Με αυτά τα παιδιά, λοιπόν, συναντιέστε και εκτός σχολείου, και τι συμμετοχή έχετε στις τοπικές δραστηριότητες, αθλητικές, πολιτισμικές κ.α.; 66

67 Τέλος, θα θέλαμε να μάθουμε για τα όνειρά σας και τα σχέδια που κάνετε για το μέλλον καθώς και για την υποστήριξη που σας παρέχουν τα Παιδικά Χωριά SOS. Έχουμε πληροφορηθεί για την παιδαγωγική αντίληψη της φιλοσοφίας τους, απλώς δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες γύρω από την στήριξη που σας παρέχουν. Τέτοιες θα είναι κυρίως οι ερωτήσεις μας και ανυπομονούμε να σας συναντήσουμε για να συζητήσουμε και από κοντά. Όπως αναφέραμε και πιο πριν άλλωστε, μας έχουν κάνει εντύπωση τα Παιδικά Χωριά και ό,τι παραπάνω μάθουμε γι αυτά, θα είναι ακόμη καλύτερο. Με εκτίμηση, οι μαθητές του Γυμνασίου Θεσ/νίκης 2. Σε συνεργασία με τον καθηγητή καλλιτεχνικών αναλύστε το περιεχόμενο του διπλανού πίνακα παίρνοντας αφορμή από τη ζωή στην οικογένειά σας. Τα έργα σας μπορούν να εκτεθούν σε μια μικρή έκθεση που θα οργανώσετε στην τάξη σας. Απάντηση Στο συγκεκριμένο πίνακα φαίνονται δύο γυναίκες και δύο παιδιά, το ένα για την ακρίβεια είναι βρέφος ακόμα. Από την διακόσμηση του δωματίου και τα ρούχα των προσώπων φαίνεται πως ο καλλιτέχνης απεικονίζει μια προηγούμενη εποχή, ίσως στις αρχές του 20ου αιώνα. Η μία από τις δύο γυναίκες, αυτή που κρατάει το βρέφος, είναι ηλικιωμένη και πολύ πιθανόν να πρόκειται για τη γιαγιά του. Η άλλη που είναι ξαπλωμένη μάλλον είναι η μητέρα των παιδιών. Στον συγκεκριμένο πίνακα λοιπόν απεικονίζεται μία οικογενειακή στιγμή, όπου παραβρίσκονται μόνο τα γυναικεία μέλη της οικογένειας μαζί με τα παιδιά. Νικόλαος Γκύζης, Κούκου, Εθνική Πινακοθήκη 100 χρόνια, Τέσσερις αιώνες Ελληνικής Ζωγραφικής, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου, Αθήνα 2001 Για το δεύτερο σκέλος της ερώτησης, θα χρειαστεί να συνεργαστείς με τον καθηγητή σου των καλλιτεχνικών. 67

68 ιαθεματική Εργασία «Η οικογένεια παλιότερα και σήμερα». Διαμορφώστε ένα φάκελο υλικού στον οποίο να περιγράφεται η πορεία της οικογένειας στην Ελλάδα τον 20 ο αιώνα. Χωριστείτε σε δύο βασικές ομάδες: - Η α ομάδα θα αναζητήσει υλικό από το παρελθόν συνδυάζοντάς το με τα σύγχρονα ιστορικά γεγονότα (φωτογραφίες, κείμενα, «γενεαλογικά δέντρα», προφορικές- ηχογραφημένες διηγήσεις από παππούδες κτλ.) - Η β ομάδα θα αναζητήσει υλικό από τη λειτουργία και τα προβλήματα της σύγχρονης οικογένειας (κείμενα, δημοσιευμένες έρευνες, υλικό από διαφορετικά είδη οικογενειών (μονογονεϊκές, παιδιά χωρίς οικογένεια κτλ). Να αξιοποιηθούν οι εμπειρίες και τα βιώματα των μαθητών με τη γραφή δικών τους κειμένων και σκίτσων - χαρτών, οι διηγήσεις γονέων και συγγενών, καθώς και ποικίλες πηγές ενημέρωσης (εφημερίδες, διαδίκτυο κτλ.) που απεικονίζουν την πιθανή οικογένειά τους από τόπο σε τόπο. Με τη βοήθεια του καθηγητή της πληροφορικής ζωγραφίστε ένα οικογενειακό δέντρο, που θα περιλαμβάνει τα παιδιά, τους γονείς, τους θείους, τα ξαδέλφια, τους παππούδες και τις γιαγιάδες. Έπειτα να συμπληρώσει ο καθένας σας τα κλαδιά του με τα μέλη της δικής του οικογένειας, αξιοποιώντας το φωτογραφικό υλικό. Μπορείτε να βρείτε δείγμα οικογενειακού δέντρου στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού ( Απάντηση Παρακάτω ακολουθούν κάποια άρθρα σχετικά με την οικογένεια: 68

69 Οικογένεια Η μόνη αξία που άντεξε στον χρόνο Παρά τις μεταβολές στον τρόπο συγκρότησης της οικογένειας και την εμφάνιση εναλλακτικών σχημάτων, τίποτε, μέχρι στιγμής, δεν μπόρεσε να την αντικαταστήσει. ΛΟΥΚΙΑ Μ. ΜΟΥΣΟΥΡΟΥ Παραμονές της νέας χιλιετίας η οικογένεια εμφανίζεται σταθερά ως η κατ' εξοχήν αξία στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου: οι συντριπτικά περισσότεροι άνθρωποι δηλώνουν ότι τη θεωρούν το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή τους. Το γεγονός ξαφνιάζει γιατί φαίνεται να αντιφάσκει προς την ιδιαίτερα διαδεδομένη στις ημέρες μας αντίληψη περί «κρίσης» της οικογένειας. Ωστόσο η σταθερότητα που οι άνθρωποι επιδεικνύουν στην προτίμηση της οικογένειας ως τρόπου οργάνωσης του ιδιωτικού βίου συναρτάται ενδεχομένως με τις μεταβολές που η οικογένεια γνώρισε κατά τον 20ό αιώνα. Έτσι στις αρχές του αιώνα και στην παραδοσιακή ελληνική κοινωνία της εποχής η δημιουργία μιας καινούριας οικογένειας ήταν υπόθεση των οικογενειακών ομάδων, των οικογενειών των μελλονύμφων. Κατά μία έννοια, την οικογένεια δημιουργούσε η οικογενειακή ομάδα που μεριμνούσε για την εξασφάλιση της συνοχής και την αποτροπή της διάλυσής της. Ο κοινωνικός εκσυγχρονισμός συνεπάγεται μεταξύ άλλων και μετατόπιση του άξονα οργάνωσης της κοινωνίας από την ομάδα στο άτομο. Τούτο σημαίνει ότι στα τέλη του 20ού αιώνα το άτομο δημιουργεί την οικογένεια, εξασφαλίζει τη συνοχή της αλλά και τη διαλύει. Άρα η οικογένεια σήμερα δημιουργείται και λειτουργεί με βάση όχι μόνο τις επιθυμίες αλλά, κυρίως, τις δυνατότητες των ατόμων. Εμφανίζεται, επομένως, πολύ πιο ασταθής και ευάλωτη από ό,τι ήταν στις αρχές του αιώνα αν και η σταθερότητα και η αντοχή της είναι περισσότερο συνειδητές και ουσιαστικές. Έπειτα, στην αγροτική κοινωνία της Ελλάδας των αρχών του αιώνα όχι μόνο ήταν συνηθέστερη η εκτεταμένη οικογένεια (δηλαδή η συγκατοίκηση δύο και περισσότερων συζυγικών οικογενειών και συγγενικών ατόμων) αλλά, λόγω της υψηλής γονιμότητας, οι οικογένειες ήταν σημαντικά πολυπληθέστερες. Στη σημερινή αστεακή ελληνική κοινωνία, όπου τα παιδιά δεν είναι πλέον οικονομικό ενεργητικό (όπως στην αγροτική κοινωνία) αλλά οικονομικό παθητικό (το κόστος συντήρησης, φροντίδας και, κυρίως, εκπαίδευσης των παιδιών είναι υψηλό και συνεχώς αυξάνεται), και όπου η απόκτηση παιδιού είναι αποτέλεσμα επιλογής των γονέων του, η γεννητικότητα περιορίζεται και η οικογένεια συρρικνώνεται. 69

70 Οι εσωτερικές μεταβολές Από την άλλη μεριά, η μείωση της γεννητικότητας αλλά και χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας (π.χ. εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση) και του εκσυγχρονισμού της (π.χ. διαφορική επαγγελματική και κοινωνική κινητικότητα των μελών της ίδιας οικογένειας) περιόρισαν σημαντικά το μέγεθος της οικογενειακής ομάδας δηλαδή του συνόλου των συγγενών που συνδέονται με στενούς συναισθηματικούς δεσμούς, αλληλοϋποστηρίζονται και συναποφασίζουν. Η συρρίκνωση της οικογενειακής ομάδας συνδυάστηκε με τον περιορισμό των λειτουργιών της οικογένειας (και ιδιαίτερα των οικονομικών και των προνοιακών λειτουργιών της) και συνέβαλε στην ελαχιστοποίηση της σημασίας της ομάδας αυτής στη δημιουργία και στη στήριξη της συνοχής της συζυγικής οικογένειας. Ωστόσο θα πρέπει επίσης να υπογραμμισθεί η μεταβολή στην ηλικιακή δομή της οικογένειας: στο τέλος του 20ού αιώνα και λόγω της αύξησης της μέσης διάρκειας ζωής που παρατηρήθηκε κατά τον αιώνα αυτόν αυξάνεται ταχύτατα το ποσοστό των οικογενειών όπου (για πρώτη φορά) επιβιώνουν πέντε γενεές. Μπορούμε δηλαδή να πούμε ότι, ενώ στην αρχή του αιώνα η οικογενειακή ομάδα εκτεινόταν οριζόντια, σήμερα εκτείνεται κάθετα. Επιπλέον η αγροτική ελληνική οικογένεια των αρχών του αιώνα ήταν μια πλήρης οικονομική μονάδα δηλαδή μια μονάδα παραγωγής και κατανάλωσης. Σήμερα η αστεακή πλέον οικογένεια είναι μια μονάδα κατανάλωσης που συνδέεται με την παραγωγή μέσω των οικονομικά ενεργών μελών της. Τούτο σημαίνει ότι τα οικονομικά μη ενεργά μέλη της οικογένειας (παιδιά, ηλικιωμένοι κτλ.) μεταβάλλονται σε οικονομικό παθητικό. Τούτο εξηγεί επίσης τη συνεχή αύξηση των οικονομικά ενεργών γυναικών στο μέτρο που η ικανοποιητική κάλυψη των καταναλωτικών αναγκών της οικογένειας δεν μπορεί πλέον να εξασφαλισθεί από την εργασία ενός μόνο μέλους της. Ασφαλώς η είσοδος και η παραμονή των γυναικών στην αγορά εργασίας συνδέεται αποφασιστικά και με την άνοδο του εκπαιδευτικού τους επιπέδου, άνοδος που συντελείται με ταχύτερους ρυθμούς εκείνης των ανδρών. Εν πάση περιπτώσει, τόσο η μεταβολή της οικονομικής λειτουργίας της οικογένειας όσο και η αμειβόμενη εργασία των γυναικών συνιστούν ουσιώδεις παράγοντες διαμόρφωσης της δομής και της δυναμικής της σύγχρονης οικογένειας και συμβάλλουν στην εξάρτηση της σταθερότητας και της συνοχής της από ατομικές αρετές και επιθυμίες. Πρέπει ακόμη να πούμε ότι η παραδοσιακή οικογένεια των αρχών του αιώνα είχε την ευθύνη της συναισθηματικής στήριξης, της οικονομικής εξασφάλισης και της προσωπικής φροντίδας των μελών της οικογενειακής ομάδας. Η ευθύνη αυτή συνιστούσε απαράβατο καθήκον των προσώπων, συνεκτική δύναμη της ομάδας και κύριο στοιχείο αντίληψης της οικογένειας ως του μόνου ασφαλούς καταφυγίου του ανθρώπου. Την ευθύνη αυτή υπέσκαψε η προσδοκία και η ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας. Στη χώρα μας η προσδοκία υπήρξε, ασφαλώς, σημαντικότερη από την ανάπτυξη. Ωστόσο συντάξεις και επιδόματα, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και κοινωνικές υπηρεσίες μετατόπισαν την ευθύνη από τα πρόσωπαμέλη της οικογένειας στο απρόσωπο κράτος. 70

71 Ταυτόχρονα, αφενός περιορίσθηκαν οι πρακτικές δυνατότητες και αφετέρου αυξήθηκαν οι ανάγκες φροντίδας. Ο περιορισμός των δυνατοτήτων οφείλεται κυρίως στη συρρίκνωση της οικογενειακής ομάδας, στην αστάθεια της συζυγικής οικογένειας και στην εργασία των γυναικών έξω από το σπίτι. Η αύξηση των αναγκών φροντίδας οφείλεται κυρίως στην αύξηση του αριθμού και της μέσης διάρκειας ζωής των ηλικιωμένων, στην αύξηση της συχνότητας περιπτώσεων ατόμων με πρόσκαιρες ή και μόνιμες ειδικές ανάγκες και στην ανάπτυξη εξειδικευμένων υπηρεσιών ποιότητας αλλά και στην απαίτηση του σύγχρονου ανθρώπου για τέτοιες υπηρεσίες. Θα πρέπει όμως να τονισθεί ότι η ευθύνη της συναισθηματικής στήριξης παραμένει στην οικογένεια και εξακολουθεί να συνιστά κύριο παράγοντα και ουσιαστική έκφραση της συνοχής της. Ο ρόλος των προσώπων Στις αρχές του αιώνα, τέλος, η οικογένεια ήταν συζυγική ή εκτεταμένη. Υπήρχαν βέβαια οι «χωλές» οικογένειες (κυρίως ναυτικών αλλά και μεταναστών), όπως και μονογονεϊκές (με αρχηγό κυρίως χήρο γονέα, συνήθως τη μητέρα). Υπήρχαν και οικογένειες που είχαν δημιουργηθεί από τον δεύτερο γάμο του ενός, συνήθως, συζύγου (κυρίως του άνδρα). Δεν είναι λοιπόν αλήθεια ότι η εμφάνιση οικογενειακών σχημάτων εναλλακτικών της συζυγικής οικογένειας είναι καινούρια και χαρακτηριστική της σύγχρονης «κρίσης». Καινούρια είναι η ρευστότητα που χαρακτηρίζει τα οικογενειακά σχήματα και που οφείλεται αφενός στην κοινωνική παραδοχή (ή έστω ανοχή) μιας ποικιλίας μορφών αλλά και δομών οικογένειας και αφετέρου στην ποικιλία και στη μεταβλητότητα των προσωπικών συνθηκών και ατομικών επιλογών από τις οποίες εξαρτάται, όπως είπαμε, η οικογένεια. Η ρευστότητα αυτή δεν περιορίζεται στο γεγονός της συνύπαρξης ποικίλων οικογενειακών σχημάτων, αλλά συνίσταται κυρίως στη δυνατότητα και στην πραγματικότητα βίωσης της ποικιλίας αυτής από ένα και το ίδιο πρόσωπο. Εν τέλει η ρευστότητα σημαίνει ότι η οικογένεια δεν ταυτίζεται πλέον με συγκεκριμένα σχήματα αλλά με συγκεκριμένες σχέσεις. Υπό την έννοια αυτή η ρευστότητα συνιστά κύριο και καίριο παράγοντα επιβίωσης της οικογένειας στον σύγχρονο ρευστό κόσμο και, ως εκ τούτου, δικαιολογεί τη σταθερότητα με την οποία η οικογένεια αντιμετωπίζεται ως αξία. Από την άλλη μεριά, η σταθερότητα και η αποτελεσματικότητα των οικογενειακών σχέσεων δεν εξαρτώνται από το σχήμα αλλά από τα πρόσωπα. Τα πρόσωπα που, όταν δηλώνουν την πίστη τους στην οικογένεια, όταν υπογραμμίζουν πόσο πολύτιμη τη θεωρούν για τη ζωή τους, ίσως δεν κατανοούν απολύτως τον βαθμό στον οποίο το παρόν και το μέλλον της εξαρτώνται πλέον από τους ίδιους. Και όταν απαιτούμε από το κράτος να προστατεύσει την οικογένεια, ανταποκρινόμενο άλλωστε σε συνταγματική επιταγή, ίσως δεν συνειδητοποιούμε επαρκώς ότι η προσωπική μας ευθύνη δεν υποκαθίσταται και δεν εκχωρείται. Η κυρία Λουκία Μ. Μουσούρου είναι καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου. Το ΒΗΜΑ, 19/12/

72 Aλλάζει μορφή η ελληνική οικογένεια Πληθαίνουν οι μονογονεϊκές, μειώνονται οι πολύτεκνες, ενώ δημιουργείται μια ολόκληρη γενιά από μοναχοπαίδια Ως λαός πάντοτε υπερηφανευόμασταν για τη συνεκτικότητα της ελληνικής οικογένειας, τους ισχυρούς δεσμούς της, την περίφημη αλληλοϋποστήριξη ανάμεσα στα μέλη της. Στην Eλλάδα, τα παιδιά απολαμβάνουν της στήριξης των γονιών έως και σε προχωρημένη ηλικία και οι ηλικιωμένοι περιθάλπονται από τα παιδιά και τα εγγόνια τους σε μεγαλύτερο ποσοστό από κάθε άλλη χώρα της Eυρώπης. Όμως, σιγά σιγά το πρότυπο αυτό ξεθωριάζει, για μια σειρά από κοινωνικο-οικονομικές αιτίες. Tη συνεχή έλλειψη χρόνου, την οικονομική στενότητα, την εξασθένηση των δεσμών ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, που δεν μένουν πια κάτω από την ίδια στέγη. Oι επιστήμονες αρχίζουν να μιλούν για απομυθοποίηση αυτού του προτύπου και για σταδιακή αντικατάστασή του από διαφορετικές μορφές οικογένειας. Eίναι πλέον γεγονός, οι παραδοσιακές μορφές οικογένειας - γονείς με ένα ή δύο παιδιά, γονείς με παιδιά κι ένας ή δύο ηλικιωμένοι- «χάνουν έδαφος». Oι πολύτεκνες οικογένειες μειώθηκαν κατά 20%-25% την τελευταία εικοσαετία, ενώ τα μονομελή νοικοκυριά -φοιτητές, μοναχικοί ηλικιωμένοι και εργένηδες - αυξήθηκαν σχεδόν κατά 70%. O μεγάλος αριθμός διαζυγίων και η δημιουργία νέων οικογενειών, μέσω ενός δεύτερου γάμου, καθώς και οι μικτοί γάμοι ανάμεσα σε Έλληνες και αλλοδαπούς συνθέτουν ένα ολότελα νέο για τα ελληνικά δεδομένα τοπίο. Oι δεσμοί των μελών της πυρηνικής οικογένειας θα επαναπροσδιοριστούν σε 30 ή 40 χρόνια, όταν μια ολόκληρη γενιά από μοναχοπαίδια θα κληθεί να αναλάβει μόνη της τη φροντίδα των ηλικιωμένων... Kι όταν κάποιες κατηγορίες συγγενών θα αρχίσουν να εκλείπουν, όπως συμβαίνει ήδη στην Kίνα (στη χώρα αυτή ο νόμος επιβάλλει τη γέννηση ενός μόνο παιδιού ανά οικογένεια) όπου οι λέξεις «αδελφός», «θείος» και «ξάδελφος» πέφτουν σταδιακά σε αχρηστία. Mε την ενσωμάτωση - εδώ και αρκετά χρόνια - του ετήσιου εορτασμού της «Hμέρας για τη Mητέρα» στην Παγκόσμια Hμέρα για την Oικογένεια στις 15 Mαΐου ο OHE υπογραμμίζει, όχι μόνο το σημαντικό και αναντικατάστατο ρόλο της οικογένειας στις κοινωνίες μας, αλλά θέλει, ταυτόχρονα, να τιμήσει εξίσου και τους δύο γονείς: πατέρα και μητέρα. Έστω και αν ο μεγάλος και δικαιολογημένος συναισθηματισμός μας για τη μάνα - «που είναι μόνο μια» - συντηρεί την επανάληψη του εορτασμού της «Hμέρας». Aφού, άλλωστε, εγκαίρως, κάθε χρόνο παραπλανητικά μας την υπενθυμίζουν τα ανθοπωλεία και τα αλλά συναφή εμπορικά καταστήματα που, επικοινωνιακά, αποδεικνύονται αποτελεσματικότερα του OHE. 72

73 Έρευνες Eτήσιο και επίκαιρο λοιπόν το ερώτημα «κατά πόσο αλλάζει η ελληνική οικογένεια». Kαι προς τα πού πηγαίνει. Mια έγκυρη απάντηση αναζητήσαμε μέσα από το «πανόραμα» των σχετικών ερευνών που προσέφερε το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Mε την επιμέλεια της καθηγήτριας κ. Λουκίας Mουσούρου και της λέκτορος κ. Mαρίας Στρατηγάκη, το Kέντρο Kοινωνικής Mορφολογίας και Kοινωνικής Πολιτικής εξέδωσε πρόσφατα τα «Ζητήματα Oικογενειακής Πολιτικής», η οποία παρουσιάζει όχι μόνο τα κυριότερα ευρήματα του Προγράμματος «Mεταβαλλόμενες Oικογενειακές Δομές και η Σχέση τους με την Πολιτική», αλλά συγκεντρώνει και τα ευρήματα ερευνών από άλλους επιστήμονες του χώρου (Δ. Γεωργάς, A. Γκάρη, Δ. Kογκίδου, Λ. Mουσούρου, X. Mπαγκαβός, K. Mυλωνάς, M. Στρατηγάκη, A. Tεπέρογλου, E. Xατζηβαρνάβα-Kαζάζη). «Σαφώς έχει αλλάξει η ελληνική οικογένεια και παρουσιάζει το σχήμα της «εκτεταμένης αστικής οικογένειας», απαντά η έρευνα του ομότιμου καθηγητή Kοινωνικής Ψυχολογίας του Πανεπιστήμιου Aθηνών κ. Δημήτρη Γεωργά, της επίκουρης καθηγήτριας κ. Aικατερίνης Γκάρη και του λέκτορα κ. Kώστα Mυλωνά. H έρευνα ανατέμνει την επιλεγόμενη «κρίση» στην ελληνική οικογένεια, φαινόμενα της οποίας αποτελούν η κατάλυση των παραδοσιακών αξιών από τη νέα γενιά, η απομόνωση από τους συγγενείς, η αύξηση των διαζυγίων κ.ά. Aναφέρεται μάλιστα ότι ήδη από τη δεκαετία του 60 έχει διακηρυχθεί από πολλούς επιστήμονες η διάλυση της ελληνικής οικογένειας και έχει προβλεφθεί ακόμη και ο «θάνατος» της με την επικράτηση της μορφής της πυρηνικής οικογένειας (γονείς και παιδί). Ωστόσο, οι συγγραφείς επισημαίνουν τη σύγχυση που επικρατεί ως προς τη δομή της και ως προς τη λειτουργία της, όταν μιλάμε για την αλλαγή της οικογένειας. Eννοιολογική σύγχυση επικρατεί επίσης και ανάμεσα στο νοικοκυριό, το σπίτι ή τον χώρο κατοικίας και στην έννοια της οικογένειας. Δίνοντας στο σχήμα της τον όρο «εκτεταμένη αστική οικογένεια» επισημαίνουν μεταξύ των αλλαγών που έχουν επέλθει ότι σήμερα «υπάρχουν περισσότερες οικογένειες με χωριστά νοικοκυριά, οι ρόλοι της γυναίκας έχουν αλλάξει, η μητέρα εργάζεται, το ποσοστό των φοιτητριών είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των φοιτητών, η δύναμη της γυναίκας στην οικογένεια έχει αυξηθεί - αποτέλεσμα της οικονομικής της προσφοράς στην οικογένεια, της αλλαγής του οικογενειακού δικαίου και άλλων». 73

74 Aλλάζει η δομή Ως προς τη δομή της, ενώ η ελληνική οικογένεια δείχνει φαινομενικά ότι αλλάζει με την αύξηση των πυρηνικών αυτόνομων νοικοκυριών, ωστόσο προκύπτει το ερώτημα κατά πόσο οι αλλαγές αυτές είναι πραγματικές όταν οι παππούδες και οι συγγενείς κατοικούν σε κοντινή απόσταση και επικοινωνούν συχνά, όταν στηρίζουν και προσφέρουν βοήθεια στα παντρεμένα παιδιά τους. Όσο για την εγγύτητα στην κατοικία -και όχι συγκατοίκηση- η αλλαγή αυτή μπορεί να θεωρηθεί θετική γιατί επιτρέπει στην πυρηνική οικογένεια τον απαραίτητο ζωτικό χώρο και αυτονομία, ενώ η κοντινή απόσταση επιτρέπει τη διατήρηση σχέσεων με το ευρύτερο συγγενικό περιβάλλον. Όσο για την αύξηση των μονογονεϊκών, ανύπανδρων, διαζευγμένων οικογενειών, των μεικτών γάμων, όταν υπάρχει ένας σθεναρός συγγενικός κύκλος και η δυνατότητα οικονομικής ενίσχυσης και συναισθηματικής αναπλήρωσης, αυτά δείχνουν ότι η οικογένεια δεν διαλύεται. Mε τους συγγενείς Στη λειτουργία της οικογένειας, διαπιστώνεται ότι τα μέλη της πυρηνικής οικογένειας διατηρούν επαφές με τους συγγενείς. Yιοθετούν τις αξίες εκείνες που αφορούν στη συναισθηματική σχέση και στη φροντίδα - υλική, πρακτική είτε συναισθηματική - ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας και αυτές που απορρίπτουν είναι οι αξίες εκείνες που αφορούν την αυταρχική δύναμη του πατέρα όπως και την ανισότητα και ακαμψία στις σχέσεις ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά. «Aυτές οι λειτουργίες της οικογένειας όχι μόνο δεν είναι ενδείξεις διάλυσης της ελληνικής οικογένειας αλλά, αντιθέτως, εξέλιξης και ωρίμασης προς ένα πιο ευέλικτο και επικοινωνιακό μοντέλο οικογένειας». H προσέγγιση αυτή των συγγραφέων - που μας επιτρέπει να μιλάμε για «ένα μεταβαλλόμενο σύστημα ελληνικής οικογένειας το οποίο, δομικά μεν, φαίνεται να μοιάζει με πυρηνική οικογένεια, λειτουργικά όμως, εξακολουθεί να διατηρεί βασικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά της εκτεταμένης οικογένειας» - προκύπτει αφενός από μελέτες που έχουν διεξαχθεί στον Tομέα Ψυχολογίας και ειδικότερα στο Kέντρο Mελέτης της Oικογένειας και στο Kέντρο Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας του Tμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Aθηνών, αφετέρου από την κοινοτική έρευνα IPROSEC για την Eλλάδα. Tης Xριστίνας Δαμουλιανού Hμερομηνία : Copyright: 74

75 75 Και εδώ ένα παράδειγμα γενεαλογικού δέντρου: