ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΕΠΙΔΟΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ Ε.Ε. ΣΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΕΙΔΙ- ΚΟΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Η περίπτωση της περιοχής «Πράσινο Χωριό» στην Αρναία Χαλκιδικής. ΥΠΟ ΤΟΥ ΦΟΙΤΗΤΗ: ΜΠΑΛΔΕΡΑΝΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Επιβλέπων καθηγητής: Γ. ΜΑΓΟΥΛΙΟΣ ΣΕΡΡΕΣ 2013

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕΛ. ΚΕΦ.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΕΠΙΔΟ- 6 ΤΗΣΕΩΝ ΤΗΣ Ε.Ε ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙ- ΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ Η ΚΟΙΝΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η Κ.Α.Π. ΜΕΧΡΙ ΤΟ Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ AGENDA Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ Κ.Α.Π. ΤΟ Η Κ.Α.Π. ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ (2007) ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ Κ.Α.Π. ΜΕΤΑ ΤΟ ΚΕΦ.2 ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΙ Ο 34 ΒΑΘΜΟΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΟ- ΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ. ΑΙΤΙΕΣ-ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ 2.1 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ Ε.Ε «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ 2000» ΚΑΙ Η ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑ- 34 ΠΤΥΞΗ Η ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ LEADER Η ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2003 ΚΑΙ Η 42 ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ 48 ΚΕΦ.3 ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ 52 ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ- 63 ΔΑ 3.3 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΦΟΡΕΙΣ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 67 2

3 ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 3.4 ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙ- 70 ΣΜΟ; ΚΕΦ.4 Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΧΩ- 73 ΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΝΑΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 4.1 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΚΑΤΑΛΥΜΑ 73 ΠΡΑΣΙΝΟ ΧΩΡΙΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 77 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι επιδοτήσεις της ΕΕ στην αγροτική οικονομία και τον αγροτουρισμό υπήρξαν ο κινητήριος μοχλός για την ανασυγκρότηση, τον εκσυγχρονισμό, την ενίσχυση και κατ επέκταση την οικονομική ανάπτυξη των ενισχυόμενων περιοχών της υπαίθρου των χωρών της ΕΕ. Προς σ αυτή την κατεύθυνση έχουν ληφθεί διάφορα μέτρα διαρθρωτικής πολιτικής, ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1960 έως και σήμερα. Η παρούσα πτυχιακή εργασία έχει ως στόχο να παρουσιάσει και να περιγράψει τη διαδρομή των επιδοτήσεων της ΕΕ για την ενίσχυση της αγροτικής οικονομίας και του αγροτουρισμού και ειδικότερα, όσον αφορά την περίπτωση της Ελλάδας. Αφού όρισα το γενικό σκοπό της παρούσας πτυχιακής εργασίας, θα πρέπει να αναφερθώ και στο είδος της έρευνας που πραγματοποιείται, η οποία χαρακτηρίζεται ως περιγραφική, καθώς στοχεύει στην περιγραφή του φαινομένου των ευρωπαϊκών επενδύσεων στην αγροτική οικονομία και τον αγροτουρισμό, με την περιγραφή να γίνεται εκτενέστερη όσον αφορά Ελλάδα. Οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για την ολοκλήρωση της πτυχιακής εργασίας ήταν δευτερογενείς. Το βασικό πλεονέκτημα των πηγών αυτών είναι ότι υπάρχουν ήδη, οπότε η συλλογή και η επεξεργασία τους καθίσταται ταχύτερη. Επίσης, καθώς ο αριθμός των ερευνητών και των αρθογράφων, οι οποίοι ασχολούνται με την αγροτική οικονομία και την αγροτουριστική επιχειρηματικότητα, ο- λοένα και αυξάνεται, διευκόλυνε το έργο μου. Αναλυτικότερα στο πρώτο κεφάλαιο, γίνεται μια ιστορική αναδρομή των επιδοτήσεων της Ε.Ε. για την αγροτική οικονομία με ιδιαίτερη έμφαση στις δεκαετίες του 1980, 1990 και Κατόπιν σημειώνεται μια εκτενέστερη αναφορά στην Κοινή Αγροτική Πολιτική από την ημέρα της 4

5 ίδρυσής της μέχρι σήμερα. Στο δεύτερο κεφάλαιο, παρουσιάστηκε η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης της Ε.Ε καθώς και τα χρηματοδοτικά όργανα που χρησιμοποιήθηκαν. Στο τρίτο κεφάλαιο, γίνεται αρχικά ο προσδιορισμός της έννοιας του αγροτουρισμού κατόπιν παρουσιάζεται η διεθνής και η ελληνική πρακτική του και στο τέλος αναφέρομαι στις λειτουργίες καθώς και στην χρηματοδότηση του. Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο της παρούσας πτυχιακής, σας παραθέτω μία συνέντευξη από τον υ- πεύθυνο ενός αγροτουριστικού καταλύματος, ο οποίος μας απαντά σε μια σειρά ερωτήσεων σχετικών με την ίδρυση και λειτουργία του αγροτουριστικού καταλύματός του. 5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΕΠΙΔΟ- ΤΗΣΕΩΝ ΤΗΣ Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Η πρώτη «γενιά» μέτρων διαρθρωτικής πολιτικής είχε χαρακτήρα συνοδευτικό της πολιτικής στήριξης των αγορών των αγροτικών προϊόντων. Από τη δεκαετία του 1960, ως καθαρά τομεακή (γεωργική) πολιτική, είχε στόχο τον εκσυγχρονισμό των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και το μετασχηματισμό τους σε καλά εξοπλισμένες επαγγελματικές και οικογενειακές εκμεταλλεύσεις, ικανοποιητικού μεγέθους, προσανατολισμένες στην αγορά. Η διαρθρωτική αυτή πολιτική επίσης, απέβλεπε στη διευκόλυνση της εξόδου από τη γεωργία των μικρών οριακών παραγωγών καθώς και στην αποζημίωση των α- γροτικών εκμεταλλεύσεων που ήταν εγκατεστημένες στις μειονεκτικές περιοχές της ευρωπαϊκής υπαίθρου. Όμως, η πολιτική αυτή ελάχιστα συνέβαλε στον εκσυγχρονισμό των γεωργικών δομών. Η αδυναμία της κοινής διαρθρωτικής πολιτικής να συνεισφέρει ουσιαστικά στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη έγινε ιδιαίτερα εμφανής στα λιγότερο αναπτυγμένα κράτη μέλη. Ο αρχικός σχεδιασμός της πολιτικής δεν προέβλεπε την προσαρμογή της διαχρονικά, ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούσαν στα κράτη μέλη, ούτε προέβλεπε την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς της. Γρήγορα έγινε αντιληπτό ότι ο εκσυγχρονισμός των γεωργικών δομών και η καθαρά τομεακή (γεωργική) προσέγγιση δεν εξασφάλιζαν τη βιωσιμότητα των περιοχών της υπαίθρου. Επίσης προφανείς έγιναν και οι περιορισμένες δυνατότητες της πολιτικής στήριξης των αγορών των αγροτικών προϊόντων να συμβάλει στην ανάπτυξη της υπαίθρου. Έτσι, η δεύτερη δέσμη μέτρων διαρθρωτικής πολιτικής, κατά τη δεκαετία του 1980, εισήγαγε τη διάσταση του χώρου στην κοινή πολιτική. Η σχεδίαση και υιοθέτηση Ολοκληρωμένων Α- ναπτυξιακών Προγραμμάτων όπως, για παράδειγμα, τα Μεσογειακά, περιεί- 6

7 χαν ενέργειες και δράσεις γεωργικού χαρακτήρα που τις διέκρινε η μεταξύ τους συνοχή και συμπληρωματικότητα. Οι ειδικές ανάγκες κάθε περιοχής λαμβάνονται πλέον υπόψη, όπως καταγράφεται στο έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Το μέλλον του αγροτικού κόσμου» (1988) και όπως αποδεικνύεται στην πράξη από το χαρακτήρα της κοινοτικής πρωτοβουλίας Leader που οδηγεί στην εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων τοπικής ανάπτυξης. Κατά την ίδια περίοδο, η αναμόρφωση των διαρθρωτικών ταμείων καθιστά ευχερέστερη για τις περιφερειακές αρχές την υλοποίηση παρεμβάσεων διατομεακού (όχι αποκλειστικά γεωργικού) χαρακτήρα. Κατά την αναμόρφωση Mac Sharry της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (1992) εισήχθησαν για να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της αναμορφωμένης κοινής πολιτικής, ως συνοδευτικά μέτρα, δράσεις αγροπεριβαλλοντικού χαρακτήρα, πρόωρης συνταξιοδότησης και δάσωσης. Η αρχή της τρίτης περιόδου για τη διαρθρωτική πολιτική συμπίπτει με το χρόνο προετοιμασίας του Προγράμματος Δράσης 2000 κατά το τέλος της δεκαετίας του Τόσο τομεακές όσο και χωρικές παρεμβάσεις συγκεντρώθηκαν στον 2 ο Πυλώνα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής προκειμένου να υ- λοποιηθούν στα πλαίσια Προγραμμάτων Αγροτικής Ανάπτυξης σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Τα μέτρα που περιλαμβάνονται στον 1 ο Πυλώνα συνιστούν την πολιτική στήριξης των αγορών. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για την εφαρμογή νέων μέτρων αλλά για τη συνέχιση της υλοποίησης των παλαιών διαρθρωτικών μέτρων με περιορισμένες προσαρμογές και βελτιώσεις. Ο διαχωρισμός των παρεμβάσεων μεταξύ των δύο πυλώνων κατέστησε εμφανέστερη τη σαφή υπεροχή των μέτρων τομεακού (γεωργικού) χαρακτήρα. Η ορθότητα της διαπίστωσης αυτής επιβεβαιώθηκε όταν στα πλαίσια του Προγράμματος Δράσης 2000 υπήρξε σαφής και απόλυτος διαχωρισμός των δαπανών μεταξύ των μέτρων για τη στήριξη των αγορών (1 ος Πυλώνας). Τα μέτρα στήριξης των αγορών έτυχαν μεγαλύτερης πολιτικής υποστήριξης και εξασφάλισαν το μεγαλύτερο μερίδιο του προϋπολογισμού έναντι των μέτρων 7

8 αγροτικής ανάπτυξης, παρά τη δυναμική υπέρ των μέτρων αγροτικής ανάπτυξης που είχε σημειωθεί κατά την προηγούμενη περίοδο. Η κοινή πολιτική για την αγροτική ανάπτυξη ενισχύθηκε με την ενδιάμεση αναθεώρηση του Αυξήθηκε η χρηματοδότηση μέτρων για την ανάπτυξη της υπαίθρου, αυξήθηκε η κοινοτική συμμετοχή στο κόστος υλοποίησης των μέτρων και διευρύνθηκε το πεδίο εφαρμογής με την εισαγωγή και καθιέρωση νέων ενεργειών και δράσεων. 1.2 Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1980 Η δεκαετία του 1980 χαρακτηρίσθηκε από τα έντονα προβλήματα των πλεονασμάτων των αγροτικών προϊόντων. Παράλληλα, την ίδια περίοδο, διαπιστώθηκε η ανάγκη για οικονομική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών και υιοθετήθηκε μία σειρά από μέτρα προσανατολισμένα κυρίως στις μεσογειακές περιοχές τη κοινότητας, στα πλαίσια μιας πολιτικής προώθησης της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Παρασχέθηκαν ενισχύσεις για την επέκταση των αρδεύσεων, τη βελτίωση των υποδομών, τη διάσωση και για πολλά άλλα μέτρα. Από τα μέτρα αυτά επωφελήθηκαν περιοχές στο νότιο τμήμα της Ιταλίας και στη Γαλλία, ενώ μετά την ένταξη της Ελλάδας στην κοινότητα εφαρμόσθηκε στην χώρα ένα πρόγραμμα που ως στόχο είχε την επιτάχυνση της αγροτικής ανάπτυξης σε 22 νομούς. Συγκεκριμένα, ο κανονισμός 1975/82 θεσπίστηκε ειδικά για την επιτάχυνση της γεωργικής ανάπτυξης σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, που παρουσιάζουν έντονα χαρακτηριστικά μειονεκτικότητας, όπως υποαπασχόληση στη γεωργία, χαμηλά γεωργικά εισοδήματα, ελλιπή υποδομή σε ηλεκτρισμό, ύδρευση, αγροτικούς δρόμους, προβλήματα αξιοποίησης αρδευτικών υδάτων και βοσκότοπων, χαμηλό επίπεδο επιμόρφωσης του αγροτικού πληθυσμού κ.λπ. Επιπλέον, ειδικά για την Ελλάδα εγκρίθηκε πρόγραμμα για την ανάπτυξη μηχανισμού παροχής γεωργικών συμβουλών προς τον αγροτικό πληθυσμό, στα πλαίσια βελτίωσης της 8

9 διαμόρφωσης της ελληνικής γεωργίας. Το πρόγραμμα (κανονισμός 2966/83) περιελάμβανε τη δημιουργία κέντρων εκπαίδευσης γεωργικών συμβούλων και την απασχόλησή τους. Το σχετικό πρόγραμμα είχε διετή διάρκεια ( ) και η κοινοτική επιχορήγηση κάλυπτε το 50% της συνολικής δαπάνης. Κατά την ίδια περίοδο ψηφίστηκε ο κανονισμός 797/85 που αφορά στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των γεωργικών διαρθρώσεων και αντικατέστησε τις οδηγίες 72/159, 72/160 και 72/161 και το μεγαλύτερο μέρος της οδηγίας 75/268. Ο κανονισμός αυτός αφορά σε μέτρα που συνδέονται με τις επενδύσεις στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις και με την εγκατάσταση των νέων γεωργών, με άλλα μέτρα προς όφελος των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που αφορούν στην καθιέρωση της τήρησης λογιστικής, καθώς και στη σύσταση και στη λειτουργία ομάδων παραγωγών, με ειδικά μέτρα προς όφελος της ορεινής γεωργίας και της γεωργίας ορισμένων μειονεκτικών περιοχών, με μέτρα για τις δασικές εκτάσεις των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και με την προσαρμογή της επαγγελματικής κατάρτισης στις ανάγκες της σύγχρονης γεωργίας. Στα πλαίσια του ίδιου κανονισμού, για να ενισχυθούν οι επενδύσεις βελτίωσης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων θα πρέπει ο κάτοχός τους να ασκεί τη γεωργική δραστηριότητα ως κύρια απασχόληση, να διαθέτει επαρκή επαγγελματική ικανότητα, να υποβάλει σχέδιο διαρκούς και ουσιαστικής βελτίωσης της εκμετάλλευσης και να τηρεί απλουστευμένη λογιστική. Οι χορηγούμενες ενισχύσεις μπορούν να αναφέρονται σε επενδύσεις που αποβλέπουν στην ποιοτική βελτίωση και στη μετατροπή της παραγωγής, σε συνάρτηση με τις ανάγκες της αγοράς, στην προσαρμογή της εκμετάλλευσης με σκοπό τη μείωση του κόστους παραγωγής, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας ή την εξοικονόμηση ενέργειας και στην προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος. Ένα σχέδιο βελτίωσης μπορεί να αφορά σε μεμονωμένη εκμετάλλευση ή πολλές συνεργαζόμενες εκμεταλλεύσεις, που αποβλέπουν στη μερική ή ολική συγχώνευσή τους. Ειδικές ενισχύσεις μπορούν να χορη- 9

10 γηθούν σε νέους γεωργούς, που δεν έχουν συμπληρώσει ηλικία 40 ετών και εγκαθίστανται ως γεωργοί κατά κύρια απασχόληση. Οι ενισχύσεις που χορηγούνται για επενδύσεις βελτίωσης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων έχουν τη μορφή επιδότησης σε κεφάλαιο ή ισοδύναμη επιδότηση επιτοκίου ή περιόδου χάριτος ή συνδυασμού αυτών των τρόπων. Στις περιοχές που έχουν χαρακτηρισθεί ως μειονεκτικές, σύμφωνα με την σχετική οδηγία, τα κράτη-μέλη μπορούν να χορηγούν ετήσια εξισωτική αποζημίωση, η οποία καθορίζεται σε συνάρτηση με τα μόνιμα φυσικά μειονεκτήματα. Δικαιούχοι της εξισωτικής αποζημίωσης είναι οι κάτοχοι γεωργικών εκμεταλλεύσεων των περιοχών αυτών που εκμεταλλεύονται τουλάχιστον 3 εκτάρια χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης και αναλαμβάνουν τη δέσμευση να συνεχίσουν να ασκούν τη γεωργική δραστηριότητα για πέντε τουλάχιστον χρόνια. Το ύψος της εξισωτικής αποζημίωσης καθορίζεται από τα κράτημέλη με βάση τον αριθμό των ζωικών μονάδων ή των εκτάσεων που καλλιεργούνται. Ενισχύσεις προβλέπονται επίσης για συλλογικές επενδύσεις παραγωγής ζωοτροφών, αποθήκευσης και διανομής ζωοτροφών, διαμόρφωσης και εξοπλισμού βοσκοτόπων, η εκμετάλλευση των οποίων γίνεται από κοινού στις μειονεκτικές περιοχές και στις ορεινές περιοχές και στις ορεινές περιοχές για τα σημεία για τα σημεία παροχής νερού, στους δρόμους προσέγγισης βοσκότοπων και τα καταφύγια ποιμνίων. Τα σχέδια βελτίωσης γεωργικών εκμεταλλεύσεων των μειονεκτικών περιοχών μπορούν να περιλαμβάνουν εκτός από γεωργικές επενδύσεις και επενδύσεις τουριστικού ή βιοτεχνικού χαρακτήρα στη γεωργική εκμετάλλευση. Στους κατόχους γεωργικών εκμεταλλεύσεων που ασκούν τη γεωργική δραστηριότητα ως κύρια απασχόληση, τα κράτη-μέλη μπορούν να χορηγούν ενίσχυση για αναδάσωση των γεωργικών εκτάσεων, όπως για δημιουργία ανεμοφρακτών, ζωνών πυρασφάλειας, σημείων παροχής νερού και δρόμων δασικής εκμετάλλευσης. Τον κανονισμό 797/85 αντικατέστησε αργότερα ο κανονισμός 2328/91, χωρίς ουσιαστικές αποκλίσεις από τα προαναφερόμενα. 10

11 Το 1985 και ενόψει της ένταξης της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, υιοθετήθηκαν τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα με τη θέσπιση του κανονισμού 2088/85. Η προώθηση των προγραμμάτων αυτών ήταν αποτέλεσμα της διαπίστωσης ότι χρειάζεται μία πολύπλευρη αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών διαρθρώσεων των νοτίων περιοχών της Κοινότητας, και ιδιαίτερα της Ελλάδας, που να λαμβάνει υπόψη τα μειονεκτήματα και τις ιδιαίτερες δυνατότητες κάθε περιοχής. Με τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα επιδιώκονται τρεις στόχοι και συγκεκριμένα η ολοκληρωμένη και ισόρροπη ανάπτυξη συνολικά όλων των τομέων της οικονομίας και όχι μόνο του πρωτογενούς τομέα, η προσαρμογή προς τις νέες συνθήκες και η στήριξη της απασχόλησης και των εισοδημάτων. Στο πλαίσιο αυτών των στόχων προβλέπονται προγράμματα για όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, όπως τη γεωργία και την αλιεία, τις μικρομεσαίες βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις και τις υπηρεσίες, λαμβάνοντας υπόψη τις νέες τεχνολογίες, την ανάγκη δημιουργίας υποδομών και την προστασία του περιβάλλοντος. Τα ολοκληρωμένα αυτά προγράμματα αναφέρονταν στις μεσογειακές περιοχές της κοινότητας, που αποτελούν το οικονομικό πιο αδύνατο τμήμα της. Η διεύρυνση προς την Ισπανία και την Πορτογαλία έθιγε αυτές ακριβώς τις περιοχές, που είχαν να αντιμετωπίσουν οξύτερο ανταγωνισμό από τα ομοειδή προϊόντα των νέων μελών. Το ποσοστό της κοινοτικής συμμετοχής στη χρηματοδότηση των δράσεων που είχαν επιλεγεί δεν μπορούσε να υπερβεί το 70% του συνολικού κόστους του έργου ή της δράσης. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαρθρωτική πολιτική που ουσιαστικά εμφανίστηκε με την υιοθέτηση των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων, προωθήθηκε ακόμα περισσότερο με τη σημαντική αναμόρφωση των διαρθρωτικών ταμείων που ακολούθησε. Η αναμόρφωση των διαρθρωτικών ταμείων ήταν αποτέλεσμα πολιτικής συμφωνίας, βάσει της οποίας διπλασιάσθηκαν οι πόροι που προορίζονταν για διαρθρωτικές ενέργειες και δράσεις από 7 δισεκατομμύρια ευρωπαϊκές νομισματικές μονάδες το 1989 σε 11

12 14 δισεκατομμύρια έως το1993. Πρόκειται για πόρους που προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και το σκέλος Προσανατολισμού του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Προσανατολισμού και Εγγυήσεων. Το 1988 υιοθετήθηκε το 1 ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ( ), το οποίο μεταξύ των άλλων, προέβλεπε τη συγκέντρωση των παρεμβάσεων των τριών κοινοτικών διαρθρωτικών ταμείων σε πέντε στόχους προτεραιότητας, με ορισμό νέων διαδικασιών παρέμβασης. Στο πλαίσιο του στόχου 1 για την προώθηση της ανάπτυξης και διαρθρωτικής προσαρμογής των καθυστερημένων αναπτυξιακά περιοχών, εγκρίθηκε το 1990 ένα σύνολο δράσεων για την οικονομική ανάπτυξη, για τη γεωργία και την κοινωνική πρόνοια. Για την Ελλάδα, το 1 ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης προέβλεπε συγχρηματοδότηση από την Κοινότητα με 6,7 δισεκατομμύρια Ευρωπαϊκές Νομισματικές Μονάδες, ενώ η εθνική συμμετοχή ήταν περίπου στο ύψος του 35%. Περιελάμβανε 13 σχέδια περιφερειακής ανάπτυξης και ένα εθνικό αναπτυξιακό σχέδιο. Ο στόχος των γεωργικών παρεμβάσεων στα 13 περιφερειακά προγράμματα ήταν, μεταξύ των άλλων, η ανάπτυξη των αρδευτικών έργων, τα δάση, η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών και η προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. Το 1988 το Συμβούλιο υιοθέτησε και μία σειρά κανονισμών, που σκοπό είχαν να ανακόψουν την στάση συνεχούς αύξησης της παραγωγής και τη συσσώρευση πλεονασμάτων. Ενώ η κατανάλωση γεωργικών προϊόντων στην Κοινότητα παρουσίαζε ετήσιο ρυθμό αύξησης 0,5%, ο αντίστοιχος ρυθμός αύξησης της παραγωγής ήταν 2%. Επιπλέον, ο τρόπος στήριξης της γεωργίας οδηγούσε σε διεύρυνση των ανισοτήτων εντός του γεωργικού τομέα, αφού το 20% των γεωργικών εκμεταλλεύσεων απολάμβανε το 80% των δαπανών εγγυήσεων του αγροτικού ταμείου. Ταυτόχρονα, ενώ οι δαπάνες του κοινοτικού προϋπολογισμού είχαν συνεχή ανοδική τάση, τα γεωργικά εισοδήματα παρουσίαζαν σχεδόν στασιμότητα. Η ανάσχεση των τάσεων αυτών επιδιώχθηκε να επιτευχθεί, κατά το 1988, με μέτρα αγρανάπαυσης, εκτατικοποίη- 12

13 σης, αναπροσανατολισμού της παραγωγής και πρόωρης συνταξιοδότησης αγροτών. Τα μέτρα αυτά είχαν προαιρετικό χαρακτήρα για τους παραγωγούς, για την ενθάρρυνση των οποίων χρησιμοποιήθηκαν κίνητρα. Τα μέτρα αυτά ονομάστηκαν σταθεροποιητές, επειδή αποσκοπούσαν στη σταθεροποίηση των δαπανών του κοινοτικού προϋπολογισμού. Όμως, η αποτελεσματικότητά τους αποδείχθηκε περιορισμένη και χρειάστηκαν τα ισχυρότερα μέτρα αναθεώρησης της ΚΑΠ, που εφαρμόστηκαν το Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1990 Το 1992, κατά την αναμόρφωση Mac Sharry αποφασίστηκαν σημαντικές μεταβολές στην Κοινή Αγροτική Πολιτική. Οι τιμές στήριξης των προϊόντων μειώθηκαν ουσιαστικά και οι αγρότες παραγωγοί εξασφάλισαν άμεσες ενισχύσεις σε αντιστάθμιση της απώλειας εισοδήματος. Παρά το γεγονός ότι υιοθετήθηκαν διάφορα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης, οι πολιτικές για την ανάπτυξη της υπαίθρου και για την προστασία του περιβάλλοντος δεν απέκτησαν υψηλή προτεραιότητα απέναντι στις μεγάλες πολιτικές αποφάσεις που είχαν να κάνουν με την περιστολή της παραγωγής, με τον προσανατολισμό της παραγωγής προς την αγορά και με την ανάγκη ανταπόκρισης στις ραγδαία μεταβαλλόμενες προτιμήσεις και επιθυμίες των καταναλωτών και των πολιτών γενικότερα. Λίγο αργότερα, το 1996, στα πλαίσια της προετοιμασίας της επόμενης αναμόρφωσης της κοινής πολιτικής, της γνωστής ως Πρόγραμμα Δράσης 2000, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή οργάνωσε μία διάσκεψη για την αγροτική ανάπτυξη Cork της Ιρλανδίας. Η διάσκεψη αυτή κατέληξε σε μία Διακήρυξη, στην οποία προσδιορίζονται οι επιθυμητές πολιτικές αγροτικής ανάπτυξης για το μέλλον. Σύμφωνα με το περιεχόμενο της διακήρυξης οι πολιτικές αγροτικής ανάπτυξης πρέπει να έχουν έντονη τη διάσταση του χώρου και να μην αποτελούν ένα άθροισμα τομεακών πολιτικών. Η προσέγγιση του ζητήματος της 13

14 αγροτικής ανάπτυξης, όπως επιδιώκεται με την εφαρμογή των προγραμμάτων Leader, συνιστά, κατά τους συντάκτες της διακήρυξης, σωστή προσέγγιση που θα έπρεπε να επεκταθεί σε όλες τις αγροτικές περιοχές της κοινότητας. Μία βασική επισήμανση της διακήρυξης ήταν ότι οι αγροτικές περιοχές, οι περιοχές τις υπαίθρου, έχουν μεγάλη σημασία στα πλαίσια μίας πολιτικής οικονομικής και κοινωνικής συνοχής στην Ευρώπη. Μία άλλη επισήμανση ήταν ότι υπάρχει ανάγκη για μια ολοκληρωμένη, πολυτομεακή προσέγγιση της α- γροτικής ανάπτυξης. Επίσης καταγράφηκε η ανάγκη για διαφοροποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο, για περιβαλλοντική βιωσιμότητα, για προώθηση των επιχειρηματικών συνεργασιών και για προγραμματισμό και επισημάνθηκε ότι η αγροτική πολιτική και η πολιτική για την ανάπτυξη της υπαίθρου συνιστούν δυο συμπληρωματικές αλλά ανεξάρτητες πολιτικές. Η διακήρυξη του Cork παρέλειψε να αποσαφηνίσει τη σχέση μεταξύ της κοινής πολιτικής για τη γεωργία και της νέας πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης με την περιφερειακή πολιτική και τις δαπάνες των διαρθρωτικών ταμείων. Η διακήρυξη άλλωστε απέτυχε, σε μεγάλο βαθμό, να συγκεντρώσει ικανή πολιτική και κοινωνική υποστήριξη και αντιμετωπίστηκε με μεγάλη επιφυλακτικότητα από τις αγροτικές οργανώσεις, οι οποίες ανησύχησαν θεωρώντας ότι η ενδυνάμωση της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης θα οδηγούσε σε περιορισμό των καθαρά γεωργικών δαπανών. Στα πλαίσια της προετοιμασίας του Προγράμματος Δράσης 2000, η Επιτροπή ανέλαβε το 1997 μια ακόμα πρωτοβουλία συνιστώντας μια ομάδα εμπειρογνωμόνων, η οποία συνέταξε μια έκθεση με τίτλο «Κοινή Αγροτική Πολιτική και Πολιτική για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου στην Ευρώπη» (Common Agricultural and Rural Policy for Europe CARPE). Η έκθεση πραγματεύεται δύο κύρια ζητήματα την ανάγκη νέας αναμόρφωσης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και ιδιαίτερα του μηχανισμού στήριξης των τιμών (1 ος Πυλώνας) και την εκ νέου νομιμοποίηση της κοινής πολιτικής για τη γεωργία ενόψει της διεύρυνσης προς τις δέκα νέες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης αλ- 14

15 Η πολιτική συμφωνία για το Πρόγραμμα Δράσης 2000 (Agenda 2000) επήλθε το Μάρτιο του 1999 στο Βερολίνο. Με τη νέα αναμόρφωση της κοινής πολιτικής για τη γεωργία και την ύπαιθρο επιβεβαιώθηκε η εδραίωση της τάσης υπέρ της ακόμα μεγαλύτερης εξάρτησης των παραγωγών από την αγορά και της επέκτασης των κινήτρων που ενθαρρύνουν την άσκηση γεωργικών πρακτικών φιλικών προς το περιβάλλον. Οι προσαρμογές στην πολιτική επικεντρώθηκαν στον προσδιορισμό μιας πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης που ενθαρρύνει αναπτυξιακές πρωτοβουλίες στην ύπαιθρο ενώ παράλληλα υποστηρίζει τους αγρότες για να επιδοθούν σε νέες δραστηριότητες, να βελτιώσουν τον τρόπο με τον οποίο εμπορεύονται τα προϊόντα τους και γενικά να αναδιαρθρώσουν τις εκμεταλλεύσεις τους. Κατά τη συμφωνία υπήρξε πολιτική δέ- 15

16 σμευση για το συνολικό ύψος των διαθέσιμων πόρων, για την εφαρμογή και λειτουργία των κανόνων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής για την περίοδο από το 2000 έως το η εκ των προτέρων αποσαφήνιση της δημοσιονομικής προοπτικής επιτρέπει στους παραγωγούς να σχεδιάσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες με μεγαλύτερη βεβαιότητα. Όλα τα μέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα και όλες οι πολιτικές αγροτικής ανάπτυξης, χωρίς μεγάλες διαφορές από τις έως τότε γνωστές και συμβατικές παρεμβάσεις, συγκεντρώθηκαν και εντάχθηκαν, ως μια δέσμη μέτρων αγροτικής ανάπτυξης, στον 2 ο Πυλώνα. Όμως η διάσταση του χώρου, η ανάγκη διαφοροποίησης των αναπτυξιακών παρεμβάσεων από τη μια περιοχή της υπαίθρου στην άλλη, που έως τότε είχε αρχίσει να αναδεικνύεται κατά τις αναθεωρήσεις της πολιτικής που προηγήθηκαν, δεν προσέλαβε ιδιαίτερη σημασία. Η δημοσιονομική σημασία του 2 ου Πυλώνα είναι σχετικά περιορισμένη (14% των συνολικών πόρων που είναι διαθέσιμοι στην Κοινή Αγροτική Πολιτική), όμως, η εικόνα αυτή είναι πολύ πιθανό να μεταβληθεί όσο η δυναμική διαδικασία της αναμόρφωσης της πολιτικής συνεχίζεται. 1.4 Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ 2000 Οι διαβουλεύσεις για την ένταξη των δέκα νέων κρατών-μελών, οι περιορισμοί του κοινοτικού προϋπολογισμού, ο νέος γύρος διαπραγματεύσεων στον Παγκόσμιο Οργανισμού Εμπορίου και η διατροφικές κρίσεις επέβαλαν την έναρξη του διαλόγου για μία νέα αναθεώρηση αμέσως μετά την συμφωνία για το Πρόγραμμα Δράσης Τον Ιούνιο του 2003, ως συνέπεια πολιτικής δέσμευσης που είχε αναληφθεί για την πραγματοποίηση μιας ενδιάμεσης αναθεώρησης της εφαρμογής του Προγράμματος Δράσης 2000, αποφασίστηκε μια νέα ριζική αναμόρφωση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής. Έχει πλέον επέλθει μια ολοκληρωτική μεταβολή στον τρόπο που η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζει τον αγροτικό τομέα. Τα διάφορα μέτρα της αναμόρφωσης 16

17 τίθενται σε εφαρμογή από το 2004 και το Με τη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική, επιδιώκεται η παρότρυνση των παραγωγών να παράγουν σύμφωνα με τις επιθυμίες της αγοράς. Στο μέλλον το μεγαλύτερο μέρος των κοινοτικών ενισχύσεων θα καταβάλλεται στους παραγωγούς ανεξάρτητα από το ύψος της παραγωγής τους. Οι άμεσες εισοδηματικές ενισχύσεις ομαδοποιούνται σε μια ενιαία ενίσχυση, με βάση ιστορικά επίπεδα παραγωγής και καταβάλλονται υπό την προϋπόθεση ότι οι παραγωγοί συμμορφώνονται απέναντι σε συγκεκριμένα πρότυπα που έχουν σχέση με το περιβάλλον, την ασφάλεια των τροφίμων και την ευημερία των παραγωγικών ζώων. Προκειμένου να αποφύγουν οι παραγωγοί την επιβολή κυρώσεων και συνεπώς να υποστούν μειώσεις των ενισχύσεων που δικαιούνται, οφείλουν να διατηρούν την καλλιεργούμενη γη σε καλή κατάσταση με περιβαλλοντικά κριτήρια. 1.5 Η ΚΟΙΝΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η Κ.Α.Π. ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1991 Η ΚΑΠ θεωρείται ακόμη και σήμερα ένας από τους πιο σημαντικούς τομείς πολιτικής της ΕΕ, όχι μόνο λόγω του μεγάλου ποσοστού του κοινοτικού προϋπολογισμού που της αναλογεί, αλλά και της συμβολικής σημασίας της και του βαθμού της κυριαρχίας που έχει εκχωρηθεί από το εθνικό στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι ρίζες της τοποθετούνται ιστορικά στις πρώτες διαπραγματεύσεις των ιδρυτικών μελών της ΕΟΚ και η ανάγκη θέσπισής της, πρωταρχικά προέκυψε από την ανάγκη διασφάλισης τροφίμων στα ευρωπαϊκά κράτη, σε μια περίοδο ανεπάρκειας λόγω του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Η ιδρυτική συνθήκη της Ρώμης (άρθρο 33) ορίζει τους πέντε στόχους της: 17

18 Αύξηση της παραγωγικότητας της γεωργίας, μέσω τεχνικής προόδου και εξασφάλιση της ορθολογικής ανάπτυξης της αγροτικής παραγωγής και της άριστης χρησιμοποίησης των συντελεστών παραγωγής, κυρίως του εργατικού δυναμικού. Εξασφάλιση δίκαιου βιοτικού επιπέδου στον γεωργικό πληθυσμό, με την αύξηση του ατομικού τους εισοδήματος. Σταθεροποίηση των αγορών. Εξασφάλιση διαθεσιμότητας των προμηθειών. Εξασφάλιση λογικών τιμών για τα αγροτικά προϊόντα. Πρόκειται για στόχους τόσο οικονομικούς όσο και κοινωνικούς, που αποσκοπούν στην προάσπιση των συμφερόντων των παραγωγών και των καταναλωτών. Εκτός από τους επιμέρους στόχους της που καθορίζονται στο άρθρο 33, πολλές διατάξεις της Συνθήκης προσέθεσαν και άλλους στόχους που εφαρμόζονται στο σύνολο των πολιτικών και των δράσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο πλαίσιο αυτό, η δημόσια υγεία (άρθρο 152.1), η προστασία των καταναλωτών (άρθρο 153.2), η οικονομική και κοινωνική συνοχή (άρθρο 159) ή η προστασία του περιβάλλοντος (άρθρο 175) αποτελούν πλέον τους στόχους της ΚΑΠ. Από την άλλη μεριά, στα πλαίσια του ανοίγματος και της παγκοσμιοποίησης των αγορών, το άρθρο 133 ορίζει τις αρχές της κοινής εμπορικής πολιτικής που ισχύουν για τις συναλλαγές γεωργικών προϊόντων. Τέλος, οι αρχές της πολιτικής του ανταγωνισμού αποτελούν αντικείμενο εξαίρεσης στον τομέα της παραγωγής και του εμπορίου γεωργικών προϊόντων με βάση τη διαρθρωτική ιδιαιτερότητα της πρωτογενούς δραστηριότητας (άρθρο 36). Μετά από πρόσκληση της Επιτροπής, η Σύνοδος των Υπουργών Γεωργίας στην Στρέσσα της Ιταλίας τον Ιούλιο του 1958 βελτίωσε τους 18

19 στόχους της ΚΑΠ, θέτοντας 4 θεμελιώδεις αρχές (Παπαγεωργίου- Σπαθής, 2000): Ενιαία γεωργική αγορά (Single market), με θέσπιση κοινών τιμών και κανόνων ανταγωνισμού και την παράλληλη κατάργηση όλων των εμποδίων διακίνησης των γεωργικών προϊόντων στο εσωτερικό της (Μάρδας, 2005). Κοινοτική προτίμηση (Community Preference), δηλαδή δημιουργία καθεστώτος που να εξασφαλίζει προβάδισμα των κοινοτικών προϊόντων έναντι εκείνων από τρίτες χώρες. Αυτό δε σημαίνει α- παγόρευση εισαγωγών αλλά προϋποθέσεις πλεονεκτήματος για τα κοινοτικά προϊόντα. Οικονομική αλληλεγγύη (financial solidarity), δηλαδή κοινή οικονομική διαχείριση των δαπανών που συνεπάγεται η εφαρμογής της κοινής πολιτικής. Αυτό θα πραγματοποιηθεί με τη δημιουργία κοινού ταμείου, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσανατολισμού & Εγγυήσεων( ΕΓΤΠΕ ή FEOGA)(Σέμος Α. (2004)) Η αρχή της συνυπευθυνότητας του παραγωγού, η οποία συνίσταται στη συμμετοχή των παραγωγών στις χρηματοοικονομικές δαπάνες, οι οποίες προκαλούνται λόγω των πλεονασμάτων των παραγόμενων αγροτικών προϊόντων. Οι κύριοι μηχανισμοί, που ισχύουν μέχρι και σήμερα σε γενικές γραμμές, δημιουργήθηκαν βάσει αυτών των αρχών και 2 χρόνια αργότερα, το 1962, η ΚΑΠ τέθηκε σε ισχύ. Όπως αναφέρθηκε η ΚΑΠ χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού & Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ) (Fonts Europeen D Orientation et de Garantie Agricole- FEOGA) που συστήθηκε το και χωρίστηκε σε 2 κομμάτια το 1964: 19

20 Το τμήμα Εγγυήσεων, που χρηματοδοτεί δαπάνες που αφορούν στην κοινή οργάνωση των αγορών. Το τμήμα Προσανατολισμού, που χρηματοδοτεί τη διαρθρωτική γεωργική πολιτική της κοινότητας και έχει ως στόχο την περιφερειακή ανάπτυξη και τη μείωση των ανισοτήτων στις περιφέρειες της Ευρώπης. Το FEOGA χρηματοδοτείται από τον κοινοτικό προϋπολογισμό και η διοίκησή του ασκείται μέσα από τη συνεργασία της Επιτροπής με τα κράτη μέλη. Κατά τη διάρκεια των ετών η ΚΑΠ άλλαξε. Τη δεκαετία του 70 και του 80 πολλές προτάσεις ακούστηκαν για την αναθεώρησή της, με πρώτη το Η Επιτροπή δημοσίευσε το «Υπόμνημα για τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ», γνωστό ως σχέδιο Mansholt, από το όνομα του Αντιπροέδρου της Επιτροπής, υπεύθυνου για την ΚΑΠ. Το 1972 για πρώτη φορά θεσμοθετούνται διαρθρωτικά μέτρα, τα οποία δεν είναι ικανά να ισορροπήσουν τη ζήτηση και την προσφορά των αγροτικών προϊόντων. Έτσι το 1985 η Επιτροπή δημοσιεύει την Πράσινη Βίβλο σχετικά με τις «Προοπτικές της κοινής αγροτικής πολιτικής» και το 1988 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφωνεί στα μέτρα εκείνα που θα περιορίσουν το ποσοστό του γενικού προϋπολογισμού που αντιστοιχεί στις δαπάνες της ΚΑΠ. Τα πιο σημαντικά μέτρα που ελήφθησαν ήταν τα ακόλουθα: η εφαρμογή αυστηρότερης δημοσιονομικής πειθαρχίας για την περίοδο 1988/1992 η επέκταση των «δημοσιονομικών σταθεροποιητών» σε όλους σχεδόν τους τομείς (μείωση των τιμών και των ενισχύσεων όταν η παραγωγή φτάνει σε ένα προκαθορισμένο ανώτατο επίπεδο) προαιρετική αγρανάπαυση («set aside») 20

21 ενθάρρυνση για εντατικοποίηση της παραγωγής και μετατροπή των πλεονασματικών καλλιεργειών και άμεσες εισοδηματικές ενισχύσεις για τις μικρές αγροτικές καλλιέργειες που επηρεάζονται περισσότερο από τα μεταρρυθμιστικά μέτρα Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ 1992 Η πιο σημαντική ωστόσο προσπάθεια πραγματοποιείται όταν το 1991 η Ε- πιτροπή, με Επίτροπο Γεωργίας τον Ray MacSharry, παρουσιάζει τις επίσημες προτάσεις της, οι οποίες εγκρίνονται τελικά στις 21/5/1992, οι οποίες συνοψίζονται ως εξής: Μείωση των τιμών, ώστε τα αγροτικά προϊόντα να καταστούν πιο α- νταγωνιστικά στην εγχώρια και παγκόσμια αγορά, Αποζημίωση αγροτών από την απώλεια εισοδήματος, Νέοι μηχανισμοί αγοράς και Μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος. Η μεταρρύθμιση αρχίζει να ισχύει σταδιακά από το 1993 και εφαρμόζεται μόνο σε συγκεκριμένα προϊόντα: στις ποώδεις καλλιέργειες (σιτηρών, ελαιούχων και πρωτεϊνούχων) στο βόειο κρέας και σε μικρότερο βαθμό στο πρόβειο και αίγειο κρέας και στον καπνό. Το πρώτο κύμα των μεταρρυθμίσεων της ΚΑΠ μειώνει την υπερπαραγωγή, χαμηλώνει τα βουνά από βούτυρο και αδειάζει τις λίμνες γάλακτος. Έτσι αυτή η πρώτη σημαντική μεταρρύθμιση χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές πετυχημένη AGENDA 2000 Η δεκαετία του 1990 τελειώνει με νέα δεδομένα: διεύρυνση της ΕΕ με χώρες της Νοτιανατολικής Ευρώπης και την Κύπρο και φόβους για την επανα- 21

22 φορά των πλεονασμάτων και την έκρηξη των δαπανών στη γεωργία με την είσοδο 100 εκ καταναλωτών και αντίστοιχων αγροτικών εκμεταλλεύσεων με σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα, σοβαρές διατροφικές κρίσεις, αντιρρήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου σχετικά με την ΚΑΠ. Τον Ιούλιο του 1997 η Επιτροπή προτείνει τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ στο πλαίσιο της Agenda 2000, με κύριο προσανατολισμό την πολυλειτουργικότητα, τη βιωσιμότητα και την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής γεωργίας. Η πιο ολοκληρωμένη και ριζοσπαστική μεταρρύθμιση, όπως χαρακτηρίστηκε μέχρι τότε, ολοκληρώθηκε στο Βερολίνο το 1999 και περιλάμβανε τα εξής μέτρα (Σέμος Α, 2004) : Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των αγροτικών προϊόντων. Προσαγωγή δίκαιου και αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου για τους αγρότες. Δημιουργία εναλλακτικών πηγών εισοδήματος για τους αγρότες. Δημιουργία δεύτερου πυλώνα της ΚΑΠ, ο οποίος θα ασχολείται αποκλειστικά με την αγροτική ανάπτυξη της υπαίθρου. Βελτίωση της ποιότητας των τροφίμων. Δημιουργία περισσότερων περιβαλλοντικών και διαρθρωτικών κριτηρίων για την καταβολή των ενισχύσεων. Μεγαλύτερη σαφήνεια στην κοινοτική αγροτική νομοθεσία. Το πιο σημαντικό στοιχείο της Agenda 2000 είναι η καθιέρωση του Πυλώνα τα 2 της ΚΑΠ, με την αγροτική ανάπτυξη ως κύριο στόχο. Η πολιτική περιλαμβάνει έναν αριθμό μέτρων ώστε να καταστεί η γεωργία πιο αποδοτική, ενώ ταυτόχρονα να ενισχύεται η περιβαλλοντική προστασία. Τα ακόλουθα μέτρα περιλαμβάνονται στη νέα, αγροτική αναπτυξιακή πολιτική: 22

23 Υποστήριξη για επενδύσεις σε γεωργικές υπηρεσίες που βελτιώνουν τη γεωργική παραγωγή. Πρόωρη συνταξιοδότηση αγροτών άνω των 55 ετών, με μεταβίβαση της αγροτικής εκμετάλλευσής τους σε νέους διαδόχους. Επιδότηση εκ μέρους της Ε.Ε. για αγρότες οι οποίοι υιοθετούν μεθόδους παραγωγής που προστατεύουν το περιβάλλον. Επιδότηση εκ μέρους της Ε.Ε. για αγρότες σε περιοχές μειονεκτικές Αρωγή εκ μέρους της Ε.Ε. για νεαρούς αγρότες, μέχρι 40 ετών. Επαγγελματική εκπαίδευση για άτομα που ασχολούνται με τη γεωργία. Βελτίωση της μεταποίησης και της εμπορίας των γεωργικών προϊόντων, με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους και την αύξηση της προστιθέμενης αξίας τους Στήριξη για την ανάπτυξη των οικονομικών, οικολογικών και κοινωνικών λειτουργιών των δασών Ενθάρρυνση της προσαρμογής και της ανάπτυξης όλων των αγροτικών περιοχών της Κοινότητας: ένα αναπληρωματικό καθεστώς με ευρύ φάσμα μέτρων (αναδασμός της γης, εγκατάσταση υπηρεσιών αντικατάστασης στη γεωργική εκμετάλλευση, ενθάρρυνση των τουριστικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων, αποκατάσταση του παραγωγικού δυναμικού που έχει πληγεί από φυσικές καταστροφές κ.λπ.). Οι δαπάνες για την αγροτική ανάπτυξη αυξάνονται, με 4.3 δισεκατομμύρια να κατανέμονται για την περίοδο 2000 με Η επιδότηση ανέρχεται μέχρι και το 40% της επένδυσης (και 50% σε λιγότερο ευνοϊκές περιοχές). Αυτές οι επιχορηγήσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μείωση των δαπανών παραγωγής, για τη βελτίωση ή τη διαφοροποίηση των γεωργικών δραστηριοτήτων, για την προώθηση της ποιότητας των προϊόντων, για τη βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος και για τη βελτίωση των συνθηκών υγείας και υγιεινής των ζώων. Επιπροσθέτως του προαναφερθέντος ποσού επιχορήγησης, οι 23

24 νέοι αγρότες μπορούν να επιλεγούν για ένα επιπρόσθετο 5% των επενδυτικών δαπανών για τη βελτίωση της καλλιεργούμενης γης Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΠ ΤΟ 2003 Κατά τη σύνοδο κορυφής του Βερολίνου το 1999, οι Δεκαπέντε εγκρίνοντας την Ατζέντα 2000, καλούν την Επιτροπή να προβεί σε μια ενδιάμεση ε- πανεξέταση το 2002 για να αξιολογήσει τον αντίκτυπο της τελευταίας μεταρρύθμισης της ΚΑΠ που, σε πρώτο στάδιο, πρέπει να καλύψει την περίοδο Η εν λόγω ενδιάμεση επανεξέταση γίνεται τελικά η πιο φιλόδοξη μεταρρύθμιση μέχρι τη στιγμή εκείνη, με τέσσερις βασικούς στόχους: επιπλέον διασύνδεση της ευρωπαϊκής γεωργίας με τις παγκόσμιες αγορές, προετοιμασία για τη διεύρυνση της ΕΕ μεγαλύτερη ανταπόκριση στις νέες κοινωνικές απαιτήσεις στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος και της ποιότητας των προϊόντων, επακόλουθο της Σπογγώδους Εγκεφαλοπάθειας των Βοοειδών γνωστή ως «νόσος των τρελών αγελάδων» ή του αφθώδους πυρετού που είχαν τρομοκρατήσει την Ευρώπη να καταστεί η ΚΑΠ πιο συμβατή με τα αιτήματα των τρίτων χωρών ε- νόψει των διαπραγματεύσεων του Γύρου της Ντόχα που ξεκίνησαν το Με βάση τις προτάσεις της Επιτροπής, στις 26 Ιουνίου 2003, στο Λουξεμβούργο, οι υπουργοί γεωργίας της ΕΕ καταλήγουν σε συμφωνία επτά κειμένων, που μετασχημάτισαν στην πραγματικότητα ριζικά την ΚΑΠ και επέφεραν νέες αρχές και μηχανισμούς: 24

25 την αποσύνδεση των ενισχύσεων σε σχέση με τον όγκο των προϊόντων και την καθιέρωση της ενιαίας ενίσχυσης (single farm payment), έτσι ώστε οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις να είναι περισσότερο προσανατολισμένες προς την αγορά, ώστε μειωθούν οι στρεβλώσεις στην παραγωγή και στις αγορές των γεωργικών προϊόντων. Οι αποσυνδεδεμένες ενισχύσεις γίνονται στο εξής μια σταθερή και ενιαία πληρωμή για τη γεωργική εκμετάλλευση (Πυλώνας 1) και έχουν ως βάση τη σταθερότητα των εισοδημάτων και υπολογίζονται ανάλογα με τις άμεσες ενισχύσεις που έχουν εισπραχθεί στο παρελθόν (ιστορικές αναφορές) την πολλαπλή συμμόρφωση (cross-compliance), που εξαρτά τις ενιαίες πληρωμές από την τήρηση μιας σειράς κριτηρίων στον τομέα του περιβάλλοντος, της δημόσια υγείας, της καλής διαβίωσης των ζώων κ.λπ., ανταποκρινόμενη στις προσδοκίες των ευρωπαίων πολιτών. τη δυνατότητα μεταφοράς πόρων από τον πρώτο στο δεύτερο πυλώνα, εκτός από τα επιμέρους ποσά που διατίθενται για την ανάπτυξη της υ- παίθρου χάρη στη σταδιακή μείωση (διαφοροποίηση- modulation) των άμεσων πληρωμών προς τις μεγάλες γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Μέσω της εφαρμογής ενός κλιμακούμενου συντελεστή που ανερχόταν στο 3 % το 2005, στο 4 % το 2006 και στο 5 % από το 2007 και έπειτα, ένα πρόσθετο συνολικό ποσό ύψους 1,2 δισ. ευρώ αποδεσμεύθηκε από το 2007 και διατέθηκε στα κράτη μέλη προκειμένου να επιτρέψει τη χρηματοδότηση των νέων συνοδευτικών μέτρων. τη συμμόρφωση με τους κανόνες του ΠΟΕ στον βαθμό που η αποσύνδεση των ενισχύσεων έχει υπέρτατο στόχο να επιτρέψει τη συμπερίληψη του καθεστώτος των ενιαίων πληρωμών στο «πράσινο κουτί» της συμφωνίας για τη γεωργία του ΠΟΕ τη δημόσια αναδιανομή των δικαιωμάτων πληρωμής που χορηγούνται στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις ανάλογα με τις ιστορικές αναφορές. 25

26 μια ευέλικτη διαχείριση της ΚAΠ με τη δυνατότητα εφαρμογής για τα κράτη μέλη με διαφορετικό τρόπο μιας σειράς από παραμέτρους της νέας ΚAΠ: ημερομηνία έναρξης ισχύος του νέου καθεστώτος ενιαίας πληρωμής, ενδεχόμενη μερική αποσύνδεση για ορισμένα προϊόντα για την αποφυγή τόσο της εγκατάλειψης των πιο μειονεκτικών περιοχών όσο των ανισορροπιών των κλάδων, ποσοστό των πληρωμών που πρόκειται να διατεθεί για το εθνικό απόθεμα, εφαρμογή του ιστορικού μοντέλου αποσύνδεσης ή του περιφερειακού μοντέλου, με τη δυνατότητα καθιέρωσης υβριδικών μοντέλων κ.λπ. τη δημοσιονομική πειθαρχία, αρχή που κατοχυρώνεται στις επόμενες δημοσιονομικές προοπτικές δυνάμει της οποίας, λόγω των προκλήσεων της διεύρυνσης, ο προϋπολογισμός του πρώτου πυλώνα της ΚΓΠ πάγωσε ενώ επιβλήθηκαν και ετήσια υποχρεωτικά ανώτατα όρια. Για την τήρησή τους, τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα μπορούν να προβούν σε γραμμικές μειώσεις των ισχυουσών ενισχύσεων τέλος την προοδευτικότητα: η μεταρρύθμιση του 2003 αποτέλεσε την πρώτη φάση μιας σταδιακής διαδικασίας στο πλαίσιο των τρεχουσών δημοσιονομικών προοπτικών Στην πραγματικότητα, μόλις τέθηκαν οι θεμελιώδεις αρχές (αποσύνδεση, πολλαπλή συμμόρφωση, ευέλικτη διαχείριση, δημοσιονομική πειθαρχία κ.λπ.), η μεταρρύθμιση αποτέλεσε το σημείο εκκίνησης για την πραγματοποίηση περισσότερων τομεακών μεταρρυθμίσεων. Ενόψει των νέων αυτών προκλήσεων και κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την επόμενη προγραμματική περίοδο , την 1η Ιανουαρίου 2007 το ΕΓΤΠΕ9 χωρίζεται σε δύο διαφορετικά ταμεία, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων (ΕΓΤΕ) για τη χρηματοδότηση των μέτρων αγοράς και τις εισοδηματικές ενισχύσεις, και το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Α- γροτικής Ανάπτυξης10 (ΕΓΤΑΑ). Το ΕΓΤΑΑ συμπεριλαμβάνει ένα μέρος του προϋπολογισμού του Τμήματος Εγγυήσεων του ΕΓΤΠΕ (που αφορά τα 26

27 συνοδευτικά μέτρα), το Τμήμα Προσανατολισμού του ΕΓΤΠΕ και την πρωτοβουλία Leader. Το ΕΓΤΕ, με έναν ετήσιο προϋπολογισμό που ανέρχεται περίπου στα 41 δισ. ευρώ για την περίοδο χρηματοδοτεί, ή μερικές φορές συγχρηματοδοτεί με τα κράτη μέλη: τις δαπάνες της ενιαίας ΚΟΑ τις άμεσες πληρωμές του Καν (ΕΚ) αριθμ. 1782/2003 τη χρηματοδοτική συνεισφορά των κτηνιατρικών δράσεων συγκέντρωσης και χρήσης γενετικών πόρων, των γεωργικών λογιστικών συστημάτων πληροφοριών, μεταξύ άλλων δαπανών προσωρινού χαρακτήρα το κομμάτι των κτηνιατρικών δράσεων Στα πλαίσια του νέου δημοσιονομικού πλαίσιο καθορίζονται οι νέοι στρατηγικοί προσανατολισμοί για την ανάπτυξη της υπαίθρου, που χωρίζονται σε 4 άξονες: βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του γεωργικού και δασοκομικού τομέα (Άξονας 1) βελτίωση του περιβάλλοντος και του τοπίου (Άξονας 2) βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και ενθάρρυνση της διαφοροποίησης της αγροτικής οικονομίας (Άξονας 3) δημιουργία τοπικών ικανοτήτων για την απασχόληση και τη διαφοροποίηση (Άξονας 4 LEADER) Η ΚΑΠ ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ (2007) Η συνθήκη της Λισσαβόνας υπογράφεται στις 13 Δεκεμβρίου 2007 και περιέχει σημαντικές αλλαγές όσον αφορά τη γεωργία σε σχέση με τις ισχύουσες συνθήκες και την ισχύουσα παράγωγη νομοθεσία. Προβαίνει σε συνολική και 27

28 διεξοδική αναδιατύπωση των δύο «ιδρυτικών» συνθηκών, δηλαδή της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) και της συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΣΕΚ), η οποία μετονομάζεται σε «συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (ΣΛΕΕ). Η νέα ΣΛΕΕ θεσπίζει ορισμένες τυπικές τροποποιήσεις στο κεφάλαιο για τη γεωργία της ΣΕΚ. Καταρχάς, χωρίς να αλλάζει η δομή της, περιλαμβάνει μια νέα αρίθμηση των ισχυουσών διατάξεων (για παράδειγμα, τα άρθρα 32 έως 38 τα οποία γίνονται τα νέα άρθρα 38 έως 44). Αντικαθιστά επίσης τις παραπομπές στην «κοινή αγορά» με την έννοια της «εσωτερικής αγοράς». Ταυτόχρονα εμφανίζονται αλλαγές στη νομοθετική διαδικασία. Στη ΣΛΕΕ θεσπίσθηκε μια γενική ταξινόμηση των αρμοδιοτήτων σε τρεις κατηγορίες (τίτλος I). Πρόκειται για τις αποκλειστικές αρμοδιότητες, τις συντρέχουσες αρμοδιότητες, τις συντονιστικές δραστηριότητες και τις υποστηρικτικές αρμοδιότητες. Στο πλαίσιο αυτό, το άρθρο 4 παράγραφος 2 στοιχείο δ) αναγνωρίζει μια συντρέχουσα αρμοδιότητα της Ένωσης και των κρατών μελών στον τομέα της γεωργίας, σε αντίθεση προς τη γενική άποψη της θεωρίας και των νομικών υπηρεσιών της Επιτροπή13 που θεωρούσαν έως τώρα την πολιτική των αγορών (πρώτος πυλώνας της ΚΓΠ) αποκλειστική αρμοδιότητα της Ένωσης. Τώρα πλέον τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα θα εφαρμόζουν την αρχή της επικουρικότητας στους τομείς που δεν υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα (άρθρα 5 παράγραφος 3 και 12 ΣΕΕ). Στη βάση αυτή, πρέπει να σημειωθεί ότι τα εθνικά κοινοβούλια θα μπορούν να απευθύνουν στους προέδρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής αιτιολογημένη γνώμη σχετικά με τη συμβατότητα ενός σχεδίου νομοθετικής πράξης στον γεωργικό τομέα με την αρχή της επικουρικότητας. Ακόμα μια αλλαγή είναι ότι στο κεφάλαιο για τη γεωργία της ΣΛΕΕ14 αναγνωρίζει τη συναπόφαση ως τη «συνήθη νομοθετική διαδικασία» της ΚΑΠ αντικαθιστώντας την ισχύουσα διαδικασία διαβούλευσης. Αυτό αποτελεί ση- 28

29 μαντική αλλαγή και παγιώνει το ρόλο πραγματικού συννομοθέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στον τομέα της γεωργίας. Στο επόμενο διάγραμμα αποτυπώνεται συνοπτικά η διαχρονική εξέλιξη της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΚΑΠ ΜΕΤΑ ΤΟ 2013 Τρία πιθανά σενάρια για το μέλλον της ΚΑΠ μετά το 2013, με αντίστοιχους τρόπους κατανομής των αγροτικών ενισχύσεων, εξετάζει το κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Η κοινή γεωργική πολιτική με χρονικό ορίζοντα το Η αντιμετώπιση των μελλοντικών προκλήσεων όσον αφορά τη διατροφή, τους φυσικούς πόρους και το έδαφος», το οποίο δόθηκε σήμερα στην δημοσιότητα. Σύμφωνα με τα σχέδια της Επιτροπής, αφού συζητηθούν οι ιδέες αυτές, θα υποβάλει επίσημες νομοθετικές προτάσεις στα μέσα του Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής, στόχος της μεταρρύθμισης είναι να καταστεί ο ευρωπαϊκός κλάδος της γεωργίας δυναμικότερος, ανταγωνιστικότερος και καλύτερα ανταποκρινόμενος στο όραμα της Ευρώπης για το 2020 που προβλέπει την τόνωση της βιώσιμης ανάπτυξης, της ευφυούς ανάπτυξης και της ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς. Το έγγραφο παρουσιάζει τρεις 29

30 επιλογές για περαιτέρω μεταρρυθμίσεις. Αφού συζητηθούν οι ιδέες αυτές, η Επιτροπή θα υποβάλει επίσημες νομοθετικές προτάσεις στα μέσα του Σκιαγραφώντας την ανακοίνωση, ο Dacian Ciolo_, μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αρμόδιος σε θέματα Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης, υπογράμμισε τη σημασία του να καταστεί η ΚΑΠ «πιο πράσινη, πιο δίκαιη, πιο αποδοτική και πιο αποτελεσματική». Συνέχισε δε: «Η ΚΑΠ δεν αφορά μόνο τους γεωργούς αλλά όλους τους πολίτες της ΕΕ - ως καταναλωτές και ως φορολογούμενους. Είναι επομένως σημαντικό να χαράξουμε την πολιτική μας κατά τρόπο ώστε να είναι πιο κατανοητή στο ευρύ κοινό και να αναδεικνύει τα δημόσια οφέλη που οι γεωργοί προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο. Η ευρωπαϊκή γεωργία χρειάζεται όχι μόνο να είναι οικονομικά ανταγωνιστική αλλά και περιβαλλοντικά ανταγωνιστική». Όπως αναφέρει η Επιτροπή, τους μήνες που προηγήθηκαν, άνοιξε δημόσιο διάλογο και διοργάνωσε μια μεγάλη διάσκεψη για το μέλλον της ΚΑΠ. Από τη μεγάλη πλειονότητα των εισηγήσεων προκύπτει ότι η ΚΑΠ πρέπει να επικεντρωθεί σε 3 κύριους στόχους: βιώσιμη παραγωγή τροφίμων (η παροχή ασφαλών και επαρκών προμηθειών τροφίμων, στο πλαίσιο της αυξανόμενης παγκόσμιας ζήτησης, της οικονομικής κρίσης και πολύ μεγαλύτερης αστάθειας της αγοράς, με στόχο τη συμβολή στην ασφάλεια του επισιτισμού) βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και κλιματική δράση (συχνά οι γεωργοί καλούνται να δώσουν προτεραιότητα σε περιβαλλοντικές και όχι σε οικονομικές παραμέτρους - πλην όμως το σχετικό κόστος δεν α- ντισταθμίζεται από την αγορά) διατήρηση της εδαφικής ισορροπίας και ποικιλίας των αγροτικών περιοχών (η γεωργία παραμένει μια μείζων οικονομική και κοινωνική κινητήρια δύναμη στις αγροτικές περιοχές και ένας σημαντικός παράγοντας διατήρησης μιας «ζωντανής» υπαίθρου) 30

31 Στην ανακοίνωση αυτή, εξετάζονται τα μελλοντικά μέσα τα οποία ενδέχεται να είναι κατάλληλα για την καλύτερη δυνατή επίτευξη των εν λόγω στόχων. Σε ό,τι αφορά τις άμεσες ενισχύσεις, η ανακοίνωση υπογραμμίζει τη σημασία να υπάρξει μια ανακατανομή, επανασχεδιασμός και καλύτερη στόχευση της στήριξης βάσει αντικειμενικών και δίκαιων κριτηρίων, εύκολα κατανοητών από τον φορολογούμενο. Τα κριτήρια αυτά πρέπει να είναι και οικονομικά (βλ. την παράμετρο που αφορά την «εισοδηματική στήριξη» των άμεσων ενισχύσεων) και περιβαλλοντικά (αντανακλώντας τα δημόσια αγαθά που παρέχονται από τους γεωργούς), με καλύτερη στόχευση της στήριξης προς τους ε- νεργούς γεωργούς. Πρέπει να οργανωθεί μια δικαιότερη κατανομή των πόρων με οικονομικά και πολιτικά εφικτό τρόπο και με μεταβατική βάση ούτως ώστε να αποφευχθούν σημαντικές διαταράξεις. Μια προσέγγιση θα μπορούσε να ήταν, η καταβολή βασικής εισοδηματικής στήριξης (η οποία θα μπορούσε να είναι ομοιόμορφη ανά περιφέρεια - αλλά όχι κατ' αποκοπήν ανά την ΕΕ, βάσει νέων κριτηρίων και με ανώτατο όριο), στην οποία θα μπορούσε να προστεθεί μια υποχρεωτική περιβαλλοντική ενίσχυση για συμπληρωματικές δράσεις (ετησίως) πέραν των βασικών κανόνων πολλαπλής συμμόρφωσης (όπως είναι η φυτοκάλυψη, η αμειψισπορά, οι μόνιμοι βοσκότοποι ή η οικολογική αγρανάπαυση), μια ενίσχυση για ειδικούς φυσικούς περιορισμούς (σε επίπεδο ΕΕ και συμπληρωματικά προς τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης), καθώς και η δυνατότητα περιορισμένης «δεσμευμένης» ενίσχυσης για ιδιαίτερα ευαίσθητους τύπους γεωργίας (ανάλογης με την τρέχουσα επιλογή που θεσπίστηκε [βάσει του άρθρου 68] στον διαγνωστικό έλεγχο της ΚΓΠ). Ένα απλό, ειδικό καθεστώς στήριξης αναμένεται να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων, να μειώσει τη γραφειοκρατία και να συμβάλει στη ζωτικότητα των αγροτικών περιοχών. 31

32 Σε ό,τι αφορά τα αγοραία μέτρα, όπως είναι η δημόσια παρέμβαση και η ε- νίσχυση για ιδιωτική αποθεματοποίηση, ενδέχεται να υπάρχει κάποια σκοπιμότητα λήψεως μέτρων εξορθολογισμού και απλοποίησης και ενδεχομένως θέσπισης νέων στοιχείων όσον αφορά τη βελτίωση της λειτουργίας της τροφικής αλυσίδας. Μολονότι οι μηχανισμοί αυτοί συνιστούσαν τα παραδοσιακά μέσα της ΚΓΠ, οι επακόλουθες μεταρρυθμίσεις ενίσχυσαν τον αγοραίο προσανατολισμό της γεωργίας της ΕΕ και τα περιόρισαν σε μέτρα που συνιστούν πλέγμα ασφαλείας, στο μέτρο που τα δημόσια αποθέματα έχουν ουσιαστικά εξαλειφθεί. Ενώ τα αγοραία μέτρα αντιπροσώπευαν το 92% περίπου των δαπανών της ΚΓΠ ακόμη το 1991, μόνο το 7% του προϋπολογισμού της ΚΓΠ δαπανήθηκε γι' αυτά το Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης έχει ενισχύσει την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα του γεωργικού τομέα και των αγροτικών περιοχών, πλην όμως διατυπώνονται ισχυρά αιτήματος πλήρους ενσωμάτωσης προβληματισμού που αφορά το περιβάλλον, την κλιματική μεταβολή και την καινοτομία σε όλα τα προγράμματα, κατά τρόπο οριζόντιο. Επισείετε η προσοχή στη σημασία των άμεσων πωλήσεων και των τοπικών αγορών καθώς και των ειδικών αναγκών των νέων γεωργών και των νεοεισερχόμενων. Η προσέγγιση LEADER θα ενσωματωθεί μεταγενέστερα. Προκειμένου να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, εξετάζεται η στροφή προς μια προσέγγιση περισσότερο προσανατολισμένη στα αποτελέσματα, ίσως με ποσοτικοποιημένους στόχους. Ένα νέο στοιχείο στη μελλοντική πολιτική σχετικά με την αγροτική ανάπτυξη πρέπει να είναι μια συλλογή εργαλείων για τη διαχείριση κινδύνων, ώστε να αντιμετωπίζονται καλύτερα οι παράγοντες αβεβαιότητας της αγοράς και η αστάθεια των εισοδημάτων. Πρέπει να παρέχονται δυνατότητες στα κράτη μέλη να αντιμετωπίζουν τους κινδύνους σχετικά με την παραγωγή και τα εισοδήματα, αρχίζοντας από εάν νέο και συμβατό με τον ΠΟΕ μέσο σταθεροποίησης των εισοδημάτων, και τελειώνοντας με την ενισχυμένη στήριξη μέσων ασφάλισης και αμοιβαίων κεφαλαίων. Όπως και με τις άμεσες 32

33 ενισχύσεις, θα πρέπει να γίνει μια νέα κατανομή των πόρων βάσει αντικειμενικών κριτηρίων, περιορίζοντας ταυτόχρονα τη σημαντική διατάραξη του τρέχοντος συστήματος. Τα σενάρια Η ανακοίνωση υπογραμμίζει 3 επιλογές για τη μελλοντική κατεύθυνση της ΚΑΠ προκειμένου να αντιμετωπιστούν 3 μείζονες προκλήσεις: σταδιακές αλλαγές για την αντιμετώπιση των πιο επειγουσών ελλείψεων της ΚΑΠ πιο πράσινη, δίκαιη, αποτελεσματική και αποδοτική ΚΑΠ και κατάργηση της εισοδηματικής στήριξης και των μέτρων στήριξης της αγοράς και επικέντρωση σε στόχους σχετικά με το περιβάλλον και την κλιματική μεταβολή. Και στις 3 επιλογές, η Επιτροπή προβλέπει τη διατήρηση του τρέχοντος συστήματος των 2 πυλώνων - ένας 1ος πυλώνας (ο οποίος καλύπτει τις άμεσες ενισχύσεις και τα αγοραία μέτρα, με κανόνες σαφώς καθορισμένους σε επίπεδο ΕΕ) και ένας 2ος πυλώνας (ο οποίος περιλαμβάνει πολυετή μέτρα αγροτικής ανάπτυξης, όταν το πλαίσιο των επιλογών καθορίζεται σε επίπεδο ΕΕ, αλλά η τελική επιλογή επαφίεται στα κράτη μέλη ή στις περιφέρειες υπό κοινή διαχείριση). Ένα άλλο κοινό στοιχείο και στις 3 επιλογές είναι η ιδέα ότι το μελλοντικό σύστημα άμεσων ενισχύσεων δεν μπορεί να βασιστεί σε ιστορικές περιόδους αναφοράς, αλλά πρέπει να συνδεθεί με αντικειμενικά κριτήρια. «Το τρέχον σύστημα προβλέπει διαφορετικούς κανόνες για την ΕΕ-15 και την EΕ- 12, γεγονός που δεν μπορεί να συνεχιστεί μετά το 2013», τόνισε σήμερα ο Ε- πίτροπος Ciolo_. Αντικειμενικότερα κριτήρια χρειάζονται επίσης και για τις επιχορηγήσεις αγροτικής ανάπτυξης. 33