Επιθετική Συμπεριφορά στο Σκύλο και στη Γάτα

Transcript

1 Επιθετική Συμπεριφορά στο Σκύλο και στη Γάτα Χρήστος Η. Καραγιάννης DVM, MSc, MRCVS, Ειδικευόμενος του Ευρωπαϊκού Κτηνιατρικού Κολλεγίου Συμπεριφοράς Ζώων (ECAWBM)

2 Στόχοι Να είναι είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε τους διαφορετικούς «τύπους» της επιθετικής συμπεριφοράς και τους σχετικούς κίνδυνους Να κατανοήσουμε πώς αναπτύσσεται η επιθετική συμπεριφορά και πως κλιμακώνεται σε μια δεδομένη κατάσταση Να κατανοήσουμε μερικές κοινές παρερμηνείες που σχετίζονται με την επιθετικότητα του σκύλου Να είμαστε σε θέση να προτείνουμε αιτιολογική αντιμετώπιση της συμπεριφοράς 2

3 Επιδημιολογία Το πιο συχνό πρόβλημα συμπεριφοράς στο σκύλο Το δεύτερο πιο συχνό πρόβλημα συμπεριφοράς στη γάτα, μετά την ούρηση/αφόδευση εκτός αμμοδόχου ΑΛΛΑ το πιο συχνό αίτιο εγκατάλειψης της γάτας

4 Επιθετική Συμπεριφορά

5 Ορισμοί Ορισμοί επιθετικότητας: ανάλογα με τον αποδέκτη της επιθετικής συμπεριφοράς, π.χ. ιδιοκτήτης/ζώο. Σύμπτωμα (δάγκωμα, γρατζουνιά, γαύγισμα) όχι αιτία! Επιθετικότητα είναι η έκφανση μιας συναισθηματικής κατάστασης (π.χ. φόβος, εκνευρισμός, πόνος, κυνήγι) Η ουδός αντίδρασης εξαρτάται από εσωτερικούς ή/και εξωτερικούς παράγοντες. Αντιμετώπιση: κίνητρο της συμπεριφοράς + κινδύνους Πολυπαραγοντικό φαινόμενο

6 Κατηγορίες επιθετικότητας από διάφορους συγγραφείς: *Beaver, 1 Borchelt, Hart & Hart, + Borchelt & Voith, = McKeown & Luescher, 2 Houpt, > O Farrell ανταγωνιστική* επίκτητη* ιατρική* = λόγω πόνου* 1 +=2 παιχνιδιού * κυνηγιού* 1 +=2> λόγω τιμωρίας 1+ λόγω εμπειρίας =2 ιδιοπαθή θυμού > μητρική +=2> κοινωνική 2 ανακατευθυνόμενη* += σεξουλική =2 λόγω ενόχλησης 2 αμυντική > κυριρχική 1 +=> κτητική 1+> προστατευτική* 1+> λόγω φόβου* 1 +=2> λόγω δυνατού ήχου > προστασίας της περιοχής =2 μεταξύ διαφορετικών ειδών / αρσενικών/ θηλυκών* 1 +=>

7 Συναισθήματα Επικοινωνία και Ανταγωνισμός 7

8 Σκοπός της επιθετικής συμπεριφοράς και επιλογές Προτεραιότητα σε τρεις βιολογικούς στόχους: Προστασία από κινδύνους Αποφυγή (ΦΟΒΟΣ) Απόκτηση πόρων (π.χ. τροφή, κατάλυμα) Διερευνητική συμπεριφορά (ΕΠΙΘΥΜΙΑ, Όταν ματαιώνεται η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΕΚΝΕΥΡΙΣΜΟΣ ) Αναπαραγωγή Επιλογή συντρόφου Σύγκρουση συμφερόντων- Δυνατές επιλογές (3Α): 1. Απομάκρυνση 2. Ακινητοποίηση Ζήλια; Κυριαρχικότητα; 3. Απόκρουση Επιθετική συμπεριφορά Φυσιολογική συμπεριφορά υψηλού ρίσκου!

9 Αίτια: Παθολογικά Προβλήματα Πόνος Οστεοαρθρίτιδα (Σ + Γ) Οδοντική-Περιοδοντική νόσος (Γ) Φλεγμονές [π.χ. αποστήματα (Γ), κυστίτιδα (Γ), ωτίτιδα (Σ), περιπρωκτικοί αδένες (Σ)] Κ.α. Επίκτητη αντίδραση λόγω παρελθόντος επίπονου ερεθίσματος Μείωση της ουδού αντίληψης ερεθισμάτων Ορμονικά προβλήματα [π.χ. υπερθυρεοειδισμός (Γ)] Νευρολογικό πρόβλημα [π.χ. υπεραισθησία, γεροντική άνοια (Σ+Γ)] Δερματολογικά προβλήματα [κνησμός (Σ+Γ)]

10 Aίτια: ΦΟΒΟΣ Φόβος: Προστασία από κινδύνους έμφυτους ή επίκτητους Άγχος: Αναμονή για κάποιο ανεπιθύμητο γεγονός, με βάση προηγούμενη αρνητικής, επίπονης ή τρομακτικής εμπειρία Διάγνωση: Απάντηση σε συγκεκριμένο απειλιτικό ερέθισμα-κίνδυνο Στάση σώματος Γαύγισμα / Γρύλλισμα (Σ) - Νιαούρισμα / Συριστικός ήχος (Γ)

11 Αίτια: ΕΚΝΕΥΡΙΣΜΟΣ Εκνευρισμός: Ματαίωση αναμενόμενου αποτελέσματος Απομάκρυνση τροφής (Σ) Σωματική ενόχληση Προτιμούν χάδια σε κεφάλι, λαιμό (Γ) Περιορισμός ελευθερίας κινήσεων Διάγνωση: Απάντηση ΟΧΙ σε συγκεκριμένο ερέθισμα Πλαίσιο συμπεριφοράς

12 Αίτια: ΠΑΙΧΝΙΔΙ Αποδεκτός τρόπος παιχνιδιού Γάτα σε υπερδιέγερση Μη αποδεκτός τρόπος παιχνιδιού Μη ικανοποίηση ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ (ενστίκτου Κυνηγιού) Εκνευρισμός

13 Γλώσσα του σώματος

14 Σκάλα επιθετικότητας (Shepherd 2002) Μια σειρά από αντιδράσεις που ακολουθεί ο σκύλος σε απάντηση της αυξανόμενης απειλής ή εκνευρισμού του (;) Ένα πολύπλοκο μονοπάτι προς ένα τελικό κοινό αποτέλεσμα 14

15 Σκάλα επιθετικότητας Χασμουρητό, γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών,γλείψιμο της μύτης 15

16 Σκάλα επιθετικότητας Στρέψη κεφαλιού Χασμουρητό, γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών, γλείψιμο της μύτης 16

17 Σκάλα επιθετικότητας Στρέψη σώματος, κάθισμα, Στρέψη κεφαλιού Χασμουρητό, γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών, γλείψιμο της μύτης 17

18 Σκάλα επιθετικότητας Απομάκρυνση Στρέψη σώματος, κάθισμα, Στρέψη κεφαλιού Χασμουρητό, γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών, γλείψιμο της μύτης 18

19 Σκάλα επιθετικότητας Χαμηλώνει κέντρο βάρους, αυτιά πίσω Απομάκρυνση Στρέψη σώματος, κάθισμα, Στρέψη κεφαλιού Χασμουρητό, γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών, γλείψιμο της μύτης 19

20 Σκάλα επιθετικότητας Κάθεται σκυφτός, ουρά ανάμεσα στα πόδια Χαμηλώνει κέντρο βάρους, αυτιά πίσω Απομάκρυνση Στρέψη σώματος, κάθισμα, Στρέψη κεφαλιού Χασμουρητό, γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών, γλείψιμο της μύτης 20

21 Σκάλα επιθετικότητας Ξαπλώνει κάτω, πόδια πάνω Κάθεται σκυφτός, ουρά ανάμεσα στα πόδια Χαμηλώνει κεντρο βάρους, αυτιά πίσω Απομάκρυνση Στρέψη σώματος, κάθισμα Στρέψη κεφαλιού Χασμουρητό, γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών, γλείψιμο της μύτης 21

22 Σκάλα επιθετικότητας Ακαμπτη στάση σώματος, κοιτάζει επίμονα Ξαπλώνει κάτω, πόδια πάνω Κάθεται σκυφτός, ουρά ανάμεσα στα πόδια Χαμηλώνει κεντρο βάρους, αυτιά πίσω Απομάκρυνση Στρέψη σώματος, κάθισμα Στρέψη κεφαλιού Χασμουρητό, γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών, γλείψιμο της μύτης 22

23 Σκάλα επιθετικότητας Γρύλλισμα Ακαμπτη στάση σώματος, κοιτάζει επίμονα Ξαπλώνει κάτω, πόδια πάνω Κάθεται σκυφτός, ουρά ανάμεσα απο τα πόδια Χαμηλώνει κεντρο βάρους, αυτιά πίσω Απομάκρυνση Στρέψη σώματος, κάθισμα Στρέψη κεφαλιού Χασμουρητό, γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών, γλείψιμο της μύτης 23

24 Σκάλα επιθετικότητας «Αρπαγμα» Γρύλλισμα Σκληραίνει η στάση του, κοιτάζει επίμονα Ξαπλώνει, πόδια πάνω Κάθεται σκυφτός, ουρά ανάμεσα στα πόδια Χαμηλώνει κεντρο βάρους, αυτιά πίσω Απομάκρυνση Στρέψη σώματος, κάθισμα Στρέψη κεφαλιού Χασμουρητό, γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών, γλείψιμο της μύτης 24

25 Σκάλα επιθετικότητας Δάγκωμα «Αρπαγμα» Γρύλλισμα Άκαμπτη στάση σώματος, κοιτάζει επίμονα Ξαπλώνει, πόδια πάνω Κάθεται σκυφτός, ουρά ανάμεσα στα πόδια Χαμηλώνει κεντρο βάρους, αυτιά πίσω Απομάκρυνση Στρέψη σώματος, κάθισμα Στρέψη κεφαλιού Χασμουρητό, γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών, γλείψιμο της μύτης 25

26 Λανθασμένες αντιλήψεις ιδιοκτητών 26

27 «Ένοχος» Τί περιγραφή δίνουν οι ιδιοκτήτες; «Ανυπάκουος» «Ξεροκέφαλος», «Άτακτος» «Κυριαρχικός» 27

28 Οι συνέπειες της λάθους αντίληψης για τους σκύλους Εγκατάλειψη Ευθανασία 28

29 1. Προδιαθετικοί Παράγοντες Προηγούμενες τραυματικές εμπειρίες με ανθρώπους ή άλλα ζώα Χρήση θετικής τιμωρίας και αρνητικής επιβράβευσης αυξάνει την επιθετικότητα Ελλιπής επαφή με ανθρώπους κατά τα πρώτα στάδια της ζωής Ζώα που δεν έχουν ανατραφεί από τις μητέρες τους, αλλά από ανθρώπους δάγκωμα χωρίς έλεγχο Παρατεταμένα χάδια (Γ) 29

30 2. Προδιαθετικοί Παράγοντες Φυλές / Γενετική γραμμή Επιθετικά English Springer Spaniel χαμηλότερη σεροτονίνη στο πλάσμα του αίματος σε σχέση με επιθετικούς σκύλους άλλων φυλών Στείρωση Αντικρουόμενες μελέτες Δεν επηρεάζει εκπαίδευση ζώου ή τις αποδόσεις του στο κυνήγι Γενετική προδιάθεση Στείρωση για αποφυγή συνέχισης πιθανών «επιθετικών» γονιδίων 30

31 Διαγνωστικές Αρχές ΙΑΤΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Λήψη Ιστορικού: 1. Πληροφορίες για το συμβάν ( Η επιθετικότητα είναι ένα σύνολο συμπεριφορών) 2. Πληροφορίες για το περιβάλλον (Τρείς διαστάσεις) 3. Πληροφορίες για το ζώο (στάση σώματος,συμπεριφορά) 4. Πληροφορίες για τον ιδιοκτήτη

32 «Θεραπεία»/Χειρισμοί/ Πρόληψη 32

33 Αξιολόγηση Κινδύνου 1 Πρώτα αξιολόγηση των κινδύνων και μετά διαχείριση τους Ένταση δαγκώματος / τραυματισμών, μέλη οικογένειας, ηλικίες, κατανόηση προβλήματος Διαχείριση των άμεσων κινδύνων Μέτρα για τις συγκεκριμένες περιστάσεις 33

34 Αξιολόγηση Κινδύνου 2 Εκτίμηση του κινδύνου για: 1) ιδιοκτήτες, 2) ζώο (ευζωία), 3) ευρύτερη κοινωνία Ενημέρωση για το κίνδυνο μόλυνσης από γρατζουνιές, δαγκώματα (κυρίως Γ) Προσοχή στις ευπαθείς ομάδες (ηλικιωμένοι, παιδιά, άτομα σε ανοσοκαταστολή) Εκτίμηση της ικανότητας του ιδιοκτήτη να κατανοήσει και να διαχειριστεί τον κίνδυνο

35 Διαχείριση των άμεσων κινδύνων Εξοπλισμός ασφάλειας Φίμωτρο/ κολάρο κεφαλιού Αποφυγή των προβληματικών καταστάσεων Αποφυγή ερεθισμάτων/ πρόσβαση σε πόρους Ανακατεύθυνση προσοχής, π.χ «κάτσε» Απόσπαση Προσοχής Σεβασμό των ενδιαφερόντων του ζώου Σωστή επεξήγηση της συμπεριφοράς του ζώου Βελτίωση σχέσης ζώου-ανθρώπου ΟΧΙ φυσική τιμωρία 35

36 Γενικές Αρχές Αρχές Θεραπευτικής Αντιμετώπισης 1 Αναγκαίες προϋποθέσεις για εκδήλωση φυσιολογικής συμπεριφοράς Δυνατότητες αποφυγής στρεσσογόνων παραγόντων Επαρκή ερεθίσματα από το περιβάλλον για την ικανοποίηση φυσικών αναγκών, π.χ. κυνήγι (Γ), παιχνίδι, βόλτα (Σ) Ενημέρωση ιδιοκτήτη για τις ανάγκες του ζώου και τη γλώσσα του σώματός του

37 Αρχές Θεραπευτικής Αντιμετώπισης 2 1. Ελαχιστοποίηση συχνότητας συμπεριφοράς Όχι επανάληψη συμπεριφοράς (μάθηση) Μείωση κινδύνου για τραυματισμό 2. Διαπαιδαγώγηση Ιδιοκτήτη 3. Εκμάθηση νέας συμπεριφοράς / Αλλαγή συναισθήματος 37

38 Θεραπευτική Αντιμετώπιση-Φόβου 1 Απευαισθητοποίηση/Ανάστροφη συσχέτιση ερεθισμάτων Αποφυγή έκθεσης στο ερέθισμα Απαραίτητη προϋπόθεση η έκθεση στο ερέθισμα κάτω από την ουδό αντίδρασης Ελεγχόμενη έκθεση στο ερέθισμα Υπερέκθεση ΑΣΦΑΛΕΙΑ Δυνατότητα του ζώου να αποφύγει το ερέθισμα Σύντομες, συχνές επαναλήψεις Ανάστροφη συσχέτιση ερεθισμάτων Επιβράβευση επιθυμητής-αποδεκτής συμπεριφοράς

39 Θεραπευτική Αντιμετώπιση-Φόβου 2 Φαρμακευτική αγωγή TCA, SSRI s, Βενζοδιαζεπίνες? (Προσοχή!) Φερομόνες (ΑDAPΤIL, Feliway) Συμπληρώματα διατροφής Ειδική διατροφή για μικρόσωμα σκυλιά και γάτες με συμπτώματα άγχους (με τρυπτοφάνη και α- κασοζεπίνη) Μείωση πρωτεϊνών, αύξηση υδατανθράκων; 39

40 Θεραπευτική Αντιμετώπιση-Εκνευρισμού 1 Διαχείριση κινδύνων, φίμωτρο (Σ) Περιορισμό χαδιών στο κεφάλι και για περιορισμένο χρονικό διάστημα (Γ) Αντισταθμιστική συμπεριφορά, ΌΧΙ απευαισθητοποίηση Ασκήσεις για αντοχή στον εκνευρισμό (παιχνίδια τροφής, εντολή π.χ. «Κάτσε» πριν από βόλτα, φαγητό) Εκπαίδευση/υπακοή(;) 66% των σκύλων που δάγκωσαν παιδιά είχαν παρακολουθήσει ασκήσεις βασικής υπακοής 40

41 Θεραπευτική Αντιμετώπιση-Εκνευρισμού 2 Συνήθως Σελεγιλίνη SSRI s για μείωση του «αυθορμητισμού» Προπρανολόλη ή Κλονιδίνη αν οι αντιδράσεις του ζώου είναι ακραίες (Καρδιολογικός έλεγχος!) 41

42 Θεραπευτική Αντιμετώπιση- Κυνήγι (Γ) Ευκαιρίες για ασφαλή έκφραση του ένστικτου του κυνηγιού, μέσω παιχνιδιού Παιχνίδια με απρόβλεπτη, γρήγορη κίνηση και ήχους υψηλής συχνότητας Ειδικά παιχνίδια, π.χ. χορδές με «δόλωμα» Αυτοσχέδια παιχνίδια, π.χ. χαρτοσακούλες Αποφυγή παιχνιδιού με χέρια

43 Ιδιαίτερες καταστάσεις! Το 80% των επαφών μεταξύ παιδιών και σκύλων ξεκινάνε από τα παιδιά 43

44 Πρόληψη Διαπαιδαγώγηση ιδιοκτητών Κοινωνικοποίηση ζώων Ρόλος Κτηνιάτρου 44

45 Συμπεράσματα Η επιθετικότητα είναι ένα συχνό πρόβλημα το οποίο μπορεί να διαχειριστεί επιτυχώς με την ανάλογη συμπεριφορά των ιδιοκτητών Ο κίνδυνος τραυματισμού ποτέ δεν μηδενίζεται Για επιτυχές αποτέλεσμα, η συμπεριφορά του ιδιοκτήτη είναι όσο σημαντική και η συμπεριφορά του ζώου Η σωστή και στοχευμένη θεραπεία φέρνει τα καλύτερα αποτελέσματα 45

46 Βασικά δεν έχω κάτι, απλά θέλω ένα μέρος που να μου επιτρέπουν να ανεβαίνω στον καναπέ.