ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΝΕΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΤΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ / ΜΒΑ»

Transcript

1 ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΝΕΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΤΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ / ΜΒΑ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ζουγανέλη Σοφία Α.Μ. 108 ΘΕΜΑ: Ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρησεων μέσω της υιοθέτησης νέων τεχνολογιών και καινοτομιών ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ Γεώργιος Αναστασόπουλος Πάτρα, Οκτώβριος 2009

2 ~ 2~

3 ~ 3~

4 ~ 4~

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη... 9 Ευχαριστίες Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Ανταγωνιστικότητα και παράγοντες ανταγωνιστικότητας Η έννοια της ανταγωνιστικότητας Ανταγωνιστικότητα έθνους Ανταγωνιστικότητα επιχείρησης Πηγές του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των εθνών και των επιχειρήσεων Οι θεμελιώδεις μικροοικονομικές αρχές της παραγωγικότητας Στάδια της ανταγωνιστικής ανάπτυξης Οι διαφορετικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα έθνη ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξής τους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Μέτρηση της ανταγωνιστικότητας Το Πρόγραμμα Παγκόσμιας Ανταγωνιστικότητας Η Πυραμίδα Της Ανταγωνιστικότητας Οι δείκτες μέτρησης της Ανταγωνιστικότητας Ο Δείκτης Ανάπτυξης Ανταγωνιστικότητας (GCI) Ο Δείκτης Μικροοικονομικής Ανταγωνιστικότητας (MICI) Ανταγωνιστικότητα και οικονομική ανάπτυξη των χωρών σύμφωνα με τις μετρήσεις και κατατάξεις της Έκθεσης Παγκόσμιας Ανταγωνιστικότητας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο Η ανταγωνιστικότητα στον χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εισαγωγικά στοιχεία Ιστορική αναδρομή Η στρατηγική της Λισσαβόνας Οι βάσεις της Ευρωπαϊκής Ανταγωνιστικότητας ~ 5~

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Η ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας Γενικά στοιχεία για το επίπεδο ανταγωνιστικότητας στην Ελλάδα Σύγχρονες εξελίξεις και πολιτικές ανταγωνιστικότητας στην ελληνική οικονομία Η Ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής Οικονομίας με βάση το Εθνικό Σύστημα Μέτρησης Ανταγωνιστικότητας (ΕΣΜΑ) Η προσέγγιση του ΕΣΜΑ Οι Προϋποθέσεις Για Την Ανταγωνιστικότητα Οριζόντιες Πολιτικές / Εισροές στη Διαδικασία της Ανταγωνιστικότητας Η Ελληνική ανταγωνιστικότητα μέσα από μία από τις σημαντικότερες Εκθέσεις των Ξένων Οργανισμών, το World Economic Forum (WEF) για το ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο Ανάλυση της επιρροής/διείσδυσης της Καινοτομίας στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων Εισαγωγικά στοιχεία Σχέση γνώσης καινοτομίας ανταγωνιστικότητας επιχειρήσεων Η έννοια της καινοτομίας και η σημαντικότητά της Το Νέο Ανταγωνιστικό Περιβάλλον και η Καινοτομία Το Μικρο Επίπεδο: Καινοτομία και Επιχειρήσεις Το Προφίλ της Καινοτομικής Επιχείρησης Παράγοντες υιοθέτησης της καινοτομίας σε μίκρο επίπεδο Γενεές καινοτομικής διαδικασίας σε μίκρο επίπεδο Καινοτομία Αποτύπωση Ελληνικής Περίπτωσης Γενική Επισκόπηση Τα βασικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής Περίπτωσης Καινοτμία στην Ελλάδα: Προβληματισμοί γύρω από την πορεία της στο μέλλον ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Μελέτη της συμβολής του κλάδου των Νέων Τεχνολογιών στο χώρο των Επιχειρήσεων: Κατάσταση και Προοπτικές Η σημαντικότητα των νέων Τεχνολογιών και η συμβολή τους στις επιχειρήσεις ~ 6~

7 6.2. Μέγεθος και εξέλιξη αγοράς ΤΠΕ: Πρόσφατες τάσεις Ανάλυση και Αξιολόγηση των Κοινοτικών Πολιτικών Η πρωτοβουλία i Το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο Μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης και των προοπτικών που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες Προοπτικές ανάπτυξης εγχώριου τομές νέων τεχνολογιών Πηγές / Εμπόδια ανάπτυξης νέων τεχνολογιών στον ελλαδικό χώρο Ευκαιρίες και Απειλές Βραχυπρόθεσμες προοπτικές του τομέα των νέων τεχνολογιών ΚΕΦΑΛΑΙΟ Βέλτιστες πρακτικές χρήσης Νέων Τεχνολογιών και Καινοτομιών στο χώρο των Επιχειρήσεων Εφαρμογές των νέων τεχνολογιών και καινοτομιών Διαδίκτυο: το Δίκτυο των δικτύων Ηλεκτρονικό Εμπόριο Ηλεκτρονικό Επιχειρείν Πληροφοριακά Συστήματα Επιχειρησιακή Ολοκλήρωση Διεπιχειρησιακή Ολοκλήρωση Στοχοθετημένες προτάσεις πολιτικής για την περαιτέρω ενίσχυση του τομέα των Νέων Τεχνολογιών Καινοτομιών Εξωστρέφεια τομέα Νέων Τεχνολογιών Έρευνα και Καινοτομία των επιχειρήσεων που υιοθετούν Νέες Τεχνολογίες Επενδύσεις των επιχειρήσεων που υιοθετούν Νέες Τεχνολογίες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Συμπεράσματα Βιβλιογραφία ~ 7~

8 ~ 8~

9 Περίληψη Οι αλλαγές των τελευταίων ετών όπως εκφράζονται από την εντατικοποίηση του παγκόσμιου εμπορίου, την απελευθέρωση των διεθνών αγορών, τη δημιουργία ενιαίων ζωνών οικονομικής δραστηριότητας με κοινούς κανόνες και την παγκοσμιοποίηση, διαμόρφωσαν ένα νέο τοπίο ανταγωνισμού για τα κράτη και τις επιχειρήσεις τους. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο ανταγωνισμός είναι αμεσότερος, εντονότερος και δείχνει πλέον ολοένα περισσότερο βασισμένος στις ικανότητες των επιχειρήσεων καθώς και στα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που επιδιώκουν να υιοθετούν ώστε οι δραστηριότητες τους να είναι μοναδικές και στην ποιότητα του τοπικού ανταγωνισμού παρά στο μακροοικονομικό, πολιτικό, νομικό και κοινωνικό περιβάλλον και τους χειρισμούς των κυβερνήσεων, οι οποίες καλούνται να διαμορφώσουν τις αναγκαίες συνθήκες για την ανάπτυξη, που δεν είναι όμως πλέον καθ εαυτές και ικανές και αρκετές. Συνεπώς, είναι πλέον εύκολα αντιληπτό το γεγονός ότι εφόσον η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται κυρίαρχα από την αλματώδη και συνεχή τεχνολογική ανάπτυξη και τη διεθνοποίηση των αγορών, η επιβίωση και εξέλιξη των επιχειρήσεων εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το πόσο ανταγωνιστικές είναι αλλά και το πόσο ανταγωνιστικές μπορούν να γίνουν μέσα όμως σε ένα ασφυκτικά πιεστικό περιβάλλον όπου ο χρόνος αποτελεί παράγοντα καίριας σημασίας, οι έγκαιρες αποφάσεις καθοριστικές και το ρίσκο για υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και καινοτομιών ολοένα και πιο δελεαστικό αλλά και κρίσιμο για την σταθερότητα αλλά και την πιθανή ανάπτυξη και το μέλλον των επιχειρήσεων. Η ανταγωνιστικότητα είναι πλέον συνυφασμένη με επενδύσεις σε τεχνολογία, την οικονομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων και συνεπώς του συνόλου της οικονομίας κάθε χώρας, κάτι που σημαίνει ότι μια μη ανταγωνιστική οικονομία-επιχείρηση δεν έχει δυστυχώς θέση και μέλλον στο παγκόσμιο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον. Η εργασία αυτή αφορά ακριβώς στη διερεύνηση της επιρροής όλων των προαναφερθέντων παραγόντων στη διαμόρφωση του επιπέδου της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων στον ευρωπαϊκό και πρωτύτερα στον ελλαδικό χώρο καθώς και στη σημαντικότητα της σχέσης της ανταγωνιστικότητας με την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και καινοτομιών, πόσο οι τελευταίες δύναται να συμβάλλουν δυναμικά στην εξέλιξη των επιχειρήσεων και στη δημιουργία ισχυρού ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Επιπρόσθετα, παρατίθενται στοιχεία από έρευνες ~ 9~

10 και εκθέσεις τόσο της παγκόσμιας και ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας αλλά και από το ΕΣΑΑ (ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ). ~ 10~

11 Ευχαριστίες Θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον καθηγητή του Μεταπτυχιακού Τμήματος της Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Αναστασόπουλο Γεώργιο, επιβλέποντα της μεταπτυχιακής αυτής εργασίας, πρωταρχικά για την ευκαιρία που μου πρόσφερε και την εμπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπό μου αναθέτοντάς μου αυτό το έργο, την πολύτιμη καθοδήγησή του σε κάθε δύσκολο βήμα και στάδιο κατά την εκπόνηση της εργασίας, την αμέριστη συμπαράσταση του για την κάθε δυσκολία που ανέκυπτε στην πορεία καθώς και τις σπουδαίες γνώσεις και εμπειρίες που αποκόμισα κατά τη διάρκεια της συνεργασίας μαζί του στα πλαίσια αυτής της εργασίας. Οφείλω να εκφράσω την απέραντη ευγνωμοσύνη και αγάπη, στην οικογένειά μου, και πιο συγκεκριμένα στους γονείς μου, Ιερώνυμο και Ειρήνη, που με μεγάλωσαν με τέτοιο αξιοπρεπή και αξιέπαινο τρόπο ώστε να επιτύχουν να με εφοδιάσουν με όλα εκείνα τα απαραίτητα στοιχεία και χαρακτηριστικά που δομούν ένα άτομο σωστά εκπαιδευμένο, πειθαρχημένο, που σέβεται τους συνανθρώπους του, αγαπά τη ζωή και τη γνώση. Είναι οι άνθρωποι που δεν έφυγαν ποτέ από το πλάι μου σε κάθε δύσκολη αλλά και ευχάριστη στιγμή της ζωής, στηρίζοντας με και ενισχύοντας με να προχωρήσω όσο πιο ψηλά δύναμαι να φτάσω. Χάρη σε εκείνους και την ανεκτίμητη βοήθειά τους κυνήγησα και πραγματοποίησα το στόχο μου, ξεκίνησα και επιτυχώς ολοκλήρωσα το Μεταπτυχιακό αποκομίζοντας μια από τις σημαντικότερες εμπειρίες που επιθυμούσα να αποκτήσω. Επιπλέον, ευχαριστίες οφείλω στην μικρή μου αδελφή, Μαρία, μια προσωπικότητα αξιοθαύμαστη με ανεξάντλητη δύναμη και θαυμαστή ποιότητα ανθρώπου που με υποστήριξε σε κάθε σημαντικό στόχο που έθετα και διεκδικούσα και κυρίως, σε όλα αυτά τα δύο χρόνια των μεταπτυχιακών μου σπουδών με τις γνώσεις της. Ακόμη, ευχαριστίες οφείλω στον συνάδελφο και καλό μου φίλο Μίχο Νικόλαο, έναν εξαίρετο άνθρωπο που η βοήθειά του, ήταν αμέριστη δείχνοντας αμείωτο ενδιαφέρον και κάνοντας καθοριστικές υποδείξεις σε κρίσιμα σημεία της εργασίας στην ανάλυση της τεχνολογίας. Τέλος, θερμές ευχαριστίες στον Δρ. Νομικό Ιάκωβο, Διευθυντή Α Χειρουργικής του Νοσοκομείου Μεταξά που χάρη σε αυτόν τον σπάνιο άνθρωπο και κορυφαίο ιατρό ~ 11~

12 μου δόθηκε η ευκαιρία να διεκδικήσω τη ζωή μου, κατάφερα να είμαι εδώ, υγιής, δυνατή, γεμάτη πίστη περνώντας στο Μεταπτυχιακό πρόγραμμα, τελειώνοντάς το επιτυχώς, και έτοιμη να κάνω όνειρα για τη ζωή μου. ~ 12~

13 Εισαγωγή Πολύ συχνά αναφέρεται ότι οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις κινούνται πλέον σε μια "παγκόσμια οικονομία" (global economy) ή σε ένα "παγκόσμιο χωριό" (global village). Οι φράσεις αυτές προσπαθούν να περιγράψουν τις ριζικές ανακατατάξεις που έχουν συμβεί στις μορφές, στον όγκο και στην ταχύτητα των οικονομικών συναλλαγών μεταξύ διαφορετικών χωρών. Εκτός από την εντυπωσιακή απελευθέρωση των διεθνών ροών προϊόντων, υπηρεσιών και κεφαλαίων η οποία επιτελέσθηκε στη δεκαετία του 1990, ουσιαστική συνεισφορά στην πραγματοποίηση των ανακατατάξεων αυτών είχαν και τα ραγδαία τεχνολογικά άλματα και οι καινοτομίες που επιτεύχθηκαν ειδικότερα στους τομείς των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής. Οι τεχνολογικές εξελίξεις του 20ου αιώνα και ιδιαίτερα η πρωτοφανής ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών τις τελευταίες δεκαετίες, επιτάχυναν και διεύρυναν τη διάχυση της πληροφορίας και της γνώσης ακόμα και στις πιο υπανάπτυκτες και απομονωμένες χώρες της υδρογείου. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συνεισφορά της ανάπτυξης και της ραγδαίας επέκτασης χρήσης του Διαδικτύου (Internet) από επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Το κυρίαρχο όμως σήμερα γεγονός που αποτελεί όχι μόνο τη συνέχεια αλλά και την εξέλιξη του ανταγωνισμού είναι η παγκοσμιοποίηση, εξαιτίας του υψηλού ρυθμού ανάπτυξης ομοειδών προϊόντων από ομοειδείς επιχειρήσεις και των ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων. Συνεπώς, η διεθνοποίηση του ανταγωνισμού έχει ως αποτέλεσμα την άμεση αύξηση των κινδύνων και των εξωτερικών απειλών για κάθε επιχείρηση, η οποία οφείλει να συνειδητοποιήσει ότι ο ανταγωνισμός πλέον μπορεί να χτυπήσει από «παντού» και όχι μόνο από εταιρείες που εδρεύουν στην ίδια γεωγραφική περιοχή. Έτσι, προκειμένου οι επιχειρήσεις ή οι οργανισμοί να καταστήσουν τα προϊόντα τους ανταγωνιστικά και να κατορθώσουν να διατηρήσουν και να βελτιώσουν περαιτέρω την ανταγωνιστικότητά τους στην αγορά, καθίσταται πιο επιτακτική η ανάγκη για ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων μέσα από την καινοτομία. πρέπει να θέσουν ως κεντρικό στρατηγικό τους στόχο την καινοτομία. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στην καινοτομική δραστηριότητα δεν αρκεί να συμμετέχουν ένα ή περισσότερα τμήματα, αλλά ολόκληρη η επιχείρηση ως σύνολο. ~ 13~

14 Συνεπώς, η καινοτομία αποτελεί στρατηγική κατεύθυνση όλων των λειτουργιών της είτε αυτές αφορούν την οργανωσιακή και διοικητική διάρθρωση, είτε τις σχέσεις με τους πελάτες της, είτε τους προμηθευτές της, είτε τους ανταγωνιστές της, είτε τους συνεργάτες της, είτε το προσωπικό της. Ο Porter υποστηρίζει ότι οι καινοτόμες επιχειρήσεις δεν είναι συχνά μεγάλες, αλλά νέες ευέλικτες ή μικρές επιχειρήσεις. «Η καινοτομία είναι ο τρόπος με τον οποίο μία επιχείρηση κερδίζει και διατηρεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.» (Porter, 1990) Μία εταιρεία μπορεί να μετατοπίσει το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα, δημιουργώντας νέα ή πρωτοπόρα προϊόντα/υπηρεσίες, με την προϋπόθεση ότι θα παραμείνουν βιώσιμα στην παγκόσμια αγορά. Αυτό θα επιτευχθεί μόνο εάν η εταιρεία αυτή θέσει ως κεντρικό στρατηγικό στόχο της επιχειρηματικής της δραστηριότητας τον συνδυασμό νέων τεχνολογιών και καινοτομίας. Συνεπώς, ο ανταγωνισμός είναι άμεσα εξαρτώμενος από το κατά πόσο μπορεί μια εταιρεία να εφαρμόσει καινοτομικές δράσεις. Η τεχνολογική αλλαγή δημιουργεί νέες ευκαιρίες για να αναπτυχθούν ευκολότερα καινοτόμες ιδέες, όπως νέα προϊόντα, νέες δυνατότητες για τον σχεδιασμό ενός υπάρχοντος προϊόντος, νέους τρόπους μάρκετινγκ, παράδοσης και νέων βιομηχανιών. Στόχος λοιπόν της παρούσας διπλωματικής εργασίας έιναι να αναδείξει τον πρωταρχικό ρόλο των νέων τεχνολογιών και της καινοτομίας στη λειτουργία, την οργάνωση και τη διάρθρωση τόσο των επιχειρήσεων όσο και ολόκληρων των οικονομιών, καθώς και να αναλύσει τους τρόπους που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα εθνών και επιχειρήσεων. Συγχρόνως αναλύονται οι έννοιες που πηγάζουν αφενός από την εφαρμογή και την υιοθέτηση καινοτόμων δραστηριοτήτων στους επιχειρησιακούς χώρους, αφετέρου από την ενίσχυση και την εδραίωση ισχυρών ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων που προκύπτουν μέσα από τις προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις. Αναλυτικότερα, η εργασία αποτελείται από δύο μέρη: Στο πρώτο μέρος ( Κεφάλαια 1 έως 4 ) αναλύεται και καταγράφεται το θεωρητικό πλαίσιο της ανταγωνιστικότητας πάνω στο οποίο αναπτύσσεται η συνολική επιχειρηματολογία για την ανταγωνιστικότητα εθνών και επιχειρήσεων. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζονται θεωρητικές προσεγγίσεις της ~ 14~

15 έννοιας του ανταγωνισμού, η ανάπτυξη και ο βαθμός σημαντικότητας του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των επιχειρήσεων, η μέτρηση της ανταγωνιστικότητας με τη χρήση δεικτών καθώς και η λεπτομερής περιγραφή του πεδίου της ανταγωνιστικότητας τόσο στον ελληνικό όσο και στον Ευρωπαϊκό χώρο. Στο δεύτερο μέρος ( Κεφάλαια 5 έως 7 ) αναλύεται διεξοδικά σε πρώτο πλάνο η ευρύτερη έννοια και η καίρια σημασία του ρόλου της καινοτομίας, καθώς καο ο τρόπος με τον οποίο αυτή διαμορφώνει τόσο το ανταγωνιστικό περιβάλλον όσο και το νέο προφίλ των επιχειρήσεων. Επίσης, επισημαίνεται η σημαντικότητα και η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην εξέλιξη των επιχειρήσεων ενώ παράλληλα τονίζονται ποικίλες πολιτικές που ενισχύουν αποτελεσματικότερα τις τεχνολογίες και αυξάνουν τις προοπτικές για υιοθέτησή τους από τις επιχειρήσεις. Επιπροσθέτως, παρουσιάζονται οι κυριότερες εφαρμογές των νέων τεχνολογιών και στοχοθετημένες προτάσεις για μελλοντική ενίσχυσή τους. Τέλος, στο Κεφάλαιο 8 συνοψίζουμε σκέψεις, προτάσεις και συμπεράσματα που απορρέουν μέσα από τη σχέση αλληλεπίδρασης νέων τεχνολογιών, καινοτομίας και ανταγωνιστικότητας. Σκοπός της εργασίας είναι να εισάγει τον αναγνώστη στη νέα κατάσταση που επικρατεί αλλά και να αναδείξει τη βάση της ανταγωνιστκότητας των επιχειρήσεων που είναι οι νέες τεχνολογίες και η καινοτομία. ~ 15~

16 ~ 16~

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Ανταγωνιστικότητα και παράγοντες ανταγωνιστικότητας 1.1. Η έννοια της ανταγωνιστικότητας Η διαμόρφωση της σύγχρονης και πολυδιάστατης έννοιας της ανταγωνιστικότητας αποτελεί αρκετά πρόσφατη εξέλιξη και προκύπτει από τη σύνθεση οικονομικών εννοιών και ιδεών, που προέρχονται, κυρίως, από τον χώρο της διοικητικής επιστήμης. Πριν από μερικές δεκαετίες, οι περισσότεροι αναλυτές περιορίζονταν αυστηρά στην οικονομική προσέγγιση της έννοιας, δίνοντας έμφαση σε παράγοντες κόστους και τιμών, ταυτίζοντας, έτσι, την ανταγωνιστικότητα, με την παραδοσιακή έννοια του στατικού, συγκριτικού πλεονεκτήματος. Υπό την προσέγγιση αυτή, παραγνωριζόταν ένας αριθμός παραγόντων, που δεν σχετίζονται με τις τιμές, αλλά έχουν ιδιαίτερη σημασία για μία χώρα καθώς προχωρά σε ανώτερα στάδια οικονομικής ανάπτυξης. Ταυτόχρονα, η στενή προσέγγιση σε όρους τιμών αγνοεί τη δυναμική αντίληψη της ανταγωνιστικότητας και τον χρονικό ορίζοντα, στον οποίο οφείλει να αναφέρεται η έννοια. Οι σύγχρονοι αναλυτές κατευθύνονται προς μια δυναμική, πολυδιάστατη έννοια της ανταγωνιστικότητας, η οποία εστιάζεται στο μέλλον (forward - looking) και ενσωματώνει αξιολογικές κρίσεις και στόχους πολιτικής. Η ανταγωνιστικότητα των εθνικών οικονομιών είναι σήμερα εξέχουσας σημασίας για τη μακροπρόθεσμη εξέλιξη του βιοτικού επιπέδου των πολιτών και έχει καταστεί βασική φροντίδα τόσο των προηγμένων όσο και των αναπτυσσόμενων χωρών σε μια όλο και πιο ανοιχτή και ολοκληρωμένη παγκόσμια οικονομία. Μέσα σε ένα οικονομικό περιβάλλον, που συνεχώς εξελίσσεται και διεθνοποιείται, κανείς δεν αμφισβητεί την ανάγκη για τόνωση της ανταγωνιστικότητας κάθε χώρας, η οποία αποτελεί μια διαρκή και σύνθετη διαδικασία, εξαρτώμενη από πολλούς παράγοντες. Η ανταγωνιστικότητα είναι από τη φύση της μια συγκριτική έννοια και προκύπτει από τις επιδόσεις της κάθε χώρας σε σύγκριση με άλλες τόσο σε μακροοικονομικό, όσο και σε μικροοικονομικό επίπεδο. Ωστόσο, ξεκινώντας κάποιος να βρει ένα σαφή ορισμό για την έννοια της ανταγωνιστικότητας, θα συναντήσει πολλές δυσκολίες και αντιφάσεις. Και αυτό διότι είναι μια έννοια πολύπλοκη και πολυδιάστατη, η οποία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και η οποία διασπάται σε πολλούς επιμέρους τομείς. ~ 17~

18 Συνεπώς, θα διαπιστώσει κανείς, ψάχνοντας σε ερευνητικές εργασίες, σε έργα καταξιωμένων ερευνητών και οικονομολόγων, σε δημοσιεύσεις αλλά και σε επίσημες ανακοινώσεις μεγάλων οργανισμών, όπως το ΕΣΑΑ, ότι προσδίδονται ποικίλες έννοιες στη διάσταση της ανταγωνιστικότητας με σαφή επιχειρηματολογία κάθε φορά για τον εκάστοτε ορισμό. Για παράδειγμα, σύμφωνα με το εγχειρίδιο οικονομικών εννοιών του καθηγητή Κ. Αγαπητού, ανταγωνιστικότητα είναι η μονάδα που μετράει την αντοχή μιας οικονομίας στον διεθνή ανταγωνισμό ή ο ανταγωνισμός ενός προϊόντος που παράγεται στο εσωτερικό μιας χώρας έναντι ενός όμοιου προϊόντος που παράγεται στο εσωτερικό ή εξωτερικό. Ακόμη σύμφωνα με τον Μπουραντά ( 2001 ), σε συνθήκες αγοράς όπου κυριαρχεί ο θεσμός της επιχείρησης, και όπου ανταγωνισμός σημαίνει ότι δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις-ομάδες-άτομα διεκδικούν το ίδιο αποτέλεσμα (μεγιστοποίηση κέρδους, προτίμηση καταναλωτών, μερίδιο αγοράς κ.α.), τότε ως ανταγωνιστικότητα ορίζεται η σχετική ικανότητα του καθενός να αποκτήσει αυτό που διεκδικεί. Από την άλλη πλευρά, το ΕΣΑΑ υιοθέτησε από την πρώτη στιγμή της λειτουργίας του μια ευρεία και πολυδιάστατη προσέγγιση στο ζήτημα της ανταγωνιστικότητας, ανάλογη αυτής που διαπνέει την ευρωπαϊκή Στρατηγική της Λισαβόνας, έχοντας ορίσει την ανταγωνιστικότητα ως την «ικανότητα διατήρησης και βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των πολιτών της χώρας αναβάθμισης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ενίσχυσης της απασχόλησης και της πραγματικής συνοχής, της περιβαλλοντικής προστασίας και αναβάθμισης, της διαρκούς βελτίωσης της παραγωγικότητας υπό συνθήκες παγκοσμιοποίησης». Ο πιο διαισθητικός ορισμός της ανταγωνιστικότητας είναι ότι αποτελεί το μερίδιο μιας χώρας για τα προϊόντα της στις παγκόσμιες αγορές και καθιστά την ανταγωνιστικότητα ένα παιχνίδι με άθροισμα μηδέν (Zero-sum game), αφού η ωφέλεια μιας χώρας προκύπτει αναγκαστικά εις βάρος άλλων χωρών. Αυτή η άποψη χρησιμοποιείται συχνά για να δικαιολογήσει την κυβερνητική παρέμβαση καθώς υποστηρίζει εν γένει κρατικές πολιτικές για τη διατήρηση των ημερομισθίων σε χαμηλό επίπεδο τοπικά και την υποτίμηση του νομίσματος της χώρας, και τα δύο εκ των οποίων στοχεύουν στην αύξηση των εξαγωγών. Οι επιχειρηματικοί ηγέτες από τη μεριά τους, έλκονται περισσότερο από την αυτή την άποψη σχετικά με το μερίδιο αγοράς καθώς οι πολιτικές αυτές φαίνεται να απευθύνονται στα άμεσα ανταγωνιστικά τους ενδιαφέροντα. Εντούτοις, η ανάγκη για χαμηλά ημερομίσθια αποκαλύπτει στην ουσία μια έλλειψη ανταγωνιστικότητας και καταπιέζει την ευημερία των πολιτών ενώ η υποτίμηση μειώνει την τιμή των προϊόντων και υπηρεσιών στις παγκόσμιες αγορές, αυξάνοντας μεν το μερίδιο της χώρας σε αυτές, προκαλώντας δε όμως μια συλλογική ~ 18~

19 μείωση των μισθών στη χώρα, αναγκάζοντας τον πολίτη να καταβάλλει περισσότερα για την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών τα οποία προέρχονται από το εξωτερικό. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι η παγκόσμια οικονομία δεν είναι ένα παιχνίδι με μηδενικό άθροισμα. Πολλές χώρες μπορούν να βελτιώσουν την ευημερία τους εάν μπορέσουν να βελτιώσουν την παραγωγικότητά τους. Για να γίνει κατανοητή η πραγματική έννοια της ανταγωνιστικότητας, το σημείο εκκίνησης πρέπει να είναι οι πηγές της ευημερίας μιας χώρας. Το βιοτικό επίπεδο μιας χώρας προσδιορίζεται από την παραγωγικότητα της οικονομίας της, η οποία μετράται από την αξία των προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται ανά μονάδα ανθρώπινων, φυσικών και κεφαλαιακών πόρων (εισροών) της χώρας. Η παραγωγικότητα εξαρτάται από την αξία προϊόντων και υπηρεσιών μιας χώρας, όπως μετρούνται από τις τιμές που μπορούν να οριστούν στις ανοιχτές αγορές, και την αποτελεσματικότητα και επάρκεια με την οποία μπορούν να παραχθούν. Συνεπώς, η πραγματική ανταγωνιστικότητα εξαρτάται από την παραγωγικότητα. Το επίπεδο της παραγωγικότητας, προσδιορίζει το διατηρήσιμο επίπεδο ευημερίας που μπορεί να απολαμβάνει μία οικονομία, καθώς επίσης την απόδοση των επενδύσεων. Επιπλέον, η παραγωγικότητα επιτρέπει σε μια χώρα να υποστηρίξει υψηλά ημερομίσθια, ισχυρό νόμισμα και ελκυστικές αποδόσεις κεφαλαίου και μαζί με αυτά υψηλό βιοτικό επίπεδο. Στόχος επομένως είναι η παραγωγικότητα, όχι οι εξαγωγές αυτές καθ εαυτές. Η εθνική παραγωγικότητα θα αυξηθεί μόνο εάν διευρυνθούν οι εξαγωγές των προϊόντων ή υπηρεσιών που μπορεί να παράγει αποτελεσματικά μια χώρα. Οι εγχώριες επιχειρήσεις καθώς και οι θυγατρικές ξένων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε μία χώρα δεν δρουν μονομερώς ούτε θετικά ούτε αρνητικά στην εθνική της ανταγωνιστικότητα, καθώς εκείνο που έχει τελικά σημασία είναι η παραγωγικότητα των δραστηριοτήτων τους μέσα στη χώρα. Η παραγωγικότητα των τοπικών βιομηχανιών επηρεάζει έντονα το κόστος ζωής και το κόστος της επιχειρηματικότητας, καθώς επίσης και το επίπεδο των ημερομισθίων. Συνεπώς, όσον αφορά το βιοτικό επίπεδο των πολιτών (αυξανόμενο και διατηρήσιμο), καθοριστικό ρόλο παίζει η παραγωγικότητα του συνόλου της οικονομίας και όχι μόνο το εμπόριο. Περιεκτικότερα, η ανταγωνιστικότητα ενέχει στοιχεία παραγωγικότητας, αποδοτικότητας (επίτευξη στόχων με το μικρότερο δυνατό κόστος), αποτελεσματικότητας (επιλογή των κατάλληλων στόχων) και κερδοφορίας. Αλλά δεν είναι αυτοσκοπός ή απλός στόχος. Είναι ένα ισχυρό μέσο αύξησης του βιοτικού ~ 19~

20 επιπέδου και της κοινωνικής ευημερίας ένα εργαλείο για την επίτευξη στόχων. Αυξάνοντας την παραγωγικότητα και την αποτελεσματικότητα στα πλαίσια της διεθνούς εξειδίκευσης, η ανταγωνιστικότητα προσφέρει παγκοσμίως τη βάση για την αύξηση των εισοδημάτων κατά μη πληθωριστικό τρόπο. Επομένως, η μεγάλη πρόκληση στην οικονομική ανάπτυξη είναι η δημιουργία των συνθηκών για γρήγορη και αειφόρο ανάπτυξη της παραγωγικότητας. Συνοψίζοντας, κοινός παρονομαστής των σύγχρονων προσεγγίσεων, όπως αυτές αποτυπώνονται πλέον είναι η πεποίθηση ότι: η ανταγωνιστικότητα είναι μια πολυδιάστατη, δυναμική έννοια, που δε μπορεί να ταυτιστεί με το απλό συγκριτικό πλεονέκτημα κόστους, ούτε αναλύεται μόνο σε έναν, ή δύο, παράγοντες η ανταγωνιστικότητα είναι μια σχετική και συγκριτική έννοια, δηλαδή ορίζεται σε σχέση με τις επιδόσεις και τα χαρακτηριστικά άλλων εθνικών οικονομιών, που συμμετέχουν στο διεθνές σύστημα η ανταγωνιστικότητα σχετίζεται με τις εμπορικές επιδόσεις της οικονομίας υπό την ευρεία έννοια (διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίου, τεχνογνωσίας, κ.λπ.) αλλά δεν περιορίζεται μόνο σε αυτές αντίθετα, η ανταγωνιστικότητα ενσωματώνει συγκεκριμένες αξιολογικές κρίσεις και στόχους σχετικά με τη μακροχρόνια προοπτική του βιοτικού επιπέδου, του επιπέδου απασχόλησης, κοινωνικής συνοχής και ποιότητας ζωής των κατοίκων της οικονομίας. Με δύο λόγια θα λέγαμε ότι η ανταγωνιστικότητα σήμερα είναι Βασική προϋπόθεση για την επιβίωση, την ανάπτυξη και την ενίσχυση των επιχειρήσεων. Κλειδί για τη δυναμική και τη διατηρήσιμη ανάπτυξη. Όρος και προϋπόθεση για την αύξηση του παραγόμενου προϊόντος και τη δικαιότερη κατανομή του. Πλούτος για την Οικονομία, Κέρδος και επενδύσεις για τις επιχειρήσεις, Εισόδημα και εργασία για τους εργαζόμενους. ~ 20~

21 Πλαίσιο 1. Ορισμοί της ανταγωνιστικότητας ~ 21~

22 Ανταγωνιστικότητα έθνους Γενικότερα, σημαντικός παράγοντας επίτευξης της ανάπτυξης, αποτελεί αναμφίβολα η ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας. Η ανταγωνιστικότητα, μπορεί να επιδιωχθεί με δύο τρόπους: είτε με ένταση εργασίας και χαμηλές τιμές των αμοιβών των εργαζομένων, είτε με την συνεχή προσπάθεια βελτίωσης της ποιότητας των προϊόντων, με την καινοτομία και τη διαφορετικότητα. Η ανταγωνιστικότητα λοιπόν των οικονομιών των ανεπτυγμένων χωρών, μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνο στο πεδίο της διαφορετικότητας, της καινοτομίας, της ποιοτικής υπεροχής των προϊόντων τους, καθώς και στον τομέα των υπηρεσιών και της «νέας οικονομίας». Εκεί τα κράτη αυτά έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα απέναντι στα φτηνά προϊόντα των αναπτυσσόμενων χωρών με το χαμηλό εργατικό κόστος. Η καινοτομία όμως, η ποιότητα και η διαφορετικότητα των προϊόντων, στηρίζονται κατά βάση στις προηγμένες τεχνολογίες, στην τεχνογνωσία και στην αρτιότερη κατάρτιση του εργατικού δυναμικού. Γι αυτό άλλωστε και οι ανεπτυγμένες χώρες εισάγουν νέες μορφές εργασιακών σχέσεων, όπως είναι τα ελεύθερα και ελαστικά ωράρια, η ταχύτητα απόδοσης, η ακανόνιστη «ποσότητα» εργασίας, η συνεχής κατάρτιση κλπ. Αν συνεπώς οι σημερινές δυτικές κοινωνίες και βέβαια και η Ελλάδα θέλουν να επιβιώσουν στο καινούργιο κόσμο της παγκοσμιότητας, θα πρέπει να σταθμίσουν σοβαρά τη νέα κατάσταση και να συνεκτιμήσουν όλους τους παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν αποφασιστικά το κεφάλαιο «εργασία». Υπάρχουν και άλλες απόψεις που δεν διαφοροποιούνται πολύ όμως μεταξύ τους. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι οι ακόλουθες: i. Σύμφωνα με ομιλία του κ. Σιούφα, ανταγωνιστικότητα για μια χώρα ορίζεται ως η ικανότητά της να αυξάνει τον παραγόμενο πλούτο το οποίο σημαίνει να αξιοποιήσει το ανθρώπινο δυναμικό της, να δίνει κίνητρα στην καινοτομία και στην επιχειρηματικότητα, να εκμεταλλεύεται τα συγκριτικά πλεονεκτήματά της, να ενισχύει τις υποδομές της και τους θεσμούς της, κάνοντας τη γνώση προσβάσιμη και διαθέσιμη σε όλους, να αναβαθμίζει το επενδυτικό και επιχειρηματικό περιβάλλον. ii. Παράλληλα, σύμφωνα με τον ορισμό που παραθέτει το Εθνικό Συμβούλιο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας (Ε.Σ.Α.Α.), η ανταγωνιστικότητα αναφέρεται στην «ικανότητα διατήρησης και βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των πολιτών της χώρας - αναβάθμισης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ~ 22~

23 ενίσχυσης της απασχόλησης και της πραγματικής συνοχής, της περιβαλλοντικής προστασίας και αναβάθμισης, της διαρκούς βελτίωσης της παραγωγικότητας - υπό συνθήκες παγκοσμιοποίησης». iii. Μια άλλη άποψη που επικρατεί, μας εξηγεί ότι η ανταγωνιστικότητα σε εθνικό επίπεδο συνδέεται με τη γενικότερη επίδοση της οικονομίας στα μακροοικονομικά μεγέθη που διασφαλίζουν υψηλό βιοτικό επίπεδο, όπως την οικονομική ανάπτυξη, την απασχόληση και τη διανομή του εισοδήματος ( Kurgan, 1994, Porter,1990, Porter et al., 2000 ). Πάνω σε αυτή την γνώμη, ο βαθμός ανταγωνιστικότητας μιας χώρας αντανακλάται στην ικανότητά της να συνδυάζει μακροχρόνια οικονομική ανάπτυξη με ισορροπία στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, κάτι που απαιτεί για την χώρα ένα συνδυασμό διατήρησης υψηλής εσωτερικής ζήτησης με καλή επίδοση στο εξωτερικό εμπόριο ( Σοφία Δημέλη- Συγκριτικά Πλεονεκτήματα της Ελληνικής Οικονομίας:Συνολική και Κλαδική Ανάλυση ). iv. Με μια πιο στενή ερμηνεία του όρου, μια χώρα θεωρείται ανταγωνιστική όταν μπορεί να διασφαλίζει για τα προϊόντα της μεγαλύτερο μερίδιο στις διεθνείς αγορές, κάτι που σημαίνει ότι η έννοια της ανταγωνιστικότητας συνδέεται κατά κύριο λόγω με τις τιμές και το κόστος. v. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, Η ανταγωνιστικότητα ενός έθνους (κράτους) ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο το εν λόγω κράτος υπό δίκαιες συνθήκες ελεύθερου εμπορίου μπορεί να παράξει προϊόντα τα οποία ικανοποιούν τις διεθνείς αγορές ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη διατήρηση και αύξηση των πραγματικών εισοδημάτων των πολιτών του. Η ανταγωνιστικότητα καθορίζεται κατά βάση από την παραγωγικότητα με την οποία ένα έθνος χρησιμοποιεί τους διαθέσιμους πόρους, το ανθρώπινο δυναμικό, το κεφάλαιο και τους φυσικούς του πόρους. Η παραγωγικότητα καθορίζει το βιοτικό επίπεδο ενός έθνους ή μίας περιοχής (μισθοί, απόδοση κεφαλαίου, αποδοτικότητα φυσικών πόρων) και εξαρτάται τόσο από την αξία των παραγόμενων προϊόντων και των υπηρεσιών (μοναδικότητα, ποιότητα), όσο και από την επάρκεια με την οποία παράγονται.τα τρία κύρια σημεία του παραπάνω ορισμού είναι τα εξής: Η ανταγωνιστικότητα ενός κράτους δεν θα πρέπει να εξασφαλίζεται εις βάρος τωνεισοδημάτων των πολιτών του. Για παράδειγμα, η διατήρηση χαμηλών μισθών ή οι νομισματικές υποτιμήσεις μειώνουν αφενός το κόστος των προϊόντων ενός κράτους καθιστώντας τα έτσι ελκυστικότερα στις διεθνείς αγορές, μειώνουν αφετέρου και τα εισοδήματα των ~ 23~

24 εργαζομένων και επομένως δεν μπορούν να θεωρηθούν ως μέτρα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας. Στα πλαίσια της ανταγωνιστικότητας, η ευημερία των πολιτών θα πρέπει να διατηρείται σε βάθος χρόνου και όχι παροδικά. Η παραγωγικότητα ενός τόπου είναι εκείνη που καθορίζει τη στάση τόσο των εγχώριων επιχειρήσεων όσο και αυτών του εξωτερικού απέναντι στον τόπο αυτό. Η προέλευση της ιδιοκτησίας είναι πλέον δευτερεύουσας σημασίας για την ανταγωνιστικότητα και την εθνική ευημερία. Εκτός όμως από αυτό το συνονθύλευμα απόψεων σχετικά με την ανταγωνιστικότητα σε εθνικό επίπεδο, έχει διατυπωθεί στη βιβλιογραφία και η άποψη ότι αυτή μπορεί να οριστεί μόνο σε επίπεδο επιχείρησης και όχι σε επίπεδο χώρας. Πράγματι, όπως έχουν υποστηρίξει οι Krugman ( 1994, 1996 ) και Baldwin ( 1995 ), μια χώρα δεν μπορεί ποτέ να οδηγηθεί σε «κλείσιμο» όπως η επιχείρηση όταν έχει απώλειες μεριδίων στην αγορά και τα οφέλη είναι ανεπαρκή για τη βιωσιμότητά της. Για το λόγο αυτό, οι πιο σημαντικές χώρες δεν υπήρξαν ποτέ σε πραγματικό ανταγωνισμό μεταξύ τους, και αυτό που πραγματικά σε εθνικό πάλι επίπεδο μια χώρα είναι να αναπτύσσει ευέλικτες πολιτικές, έτσι ώστε οι μετατοπίσεις στα μερίδια αγοράς των επιχειρήσεων να γίνονται με το ελάχιστο κόστος και η ανακατάταξη των πόρων ανάμεσα στους κλάδους να οδηγεί σε αύξηση του βιοτικού επιπέδου της χώρας. Υπάρχουν και άλλες απόψεις που δεν διαφοροποιούνται πολύ όμως, κατά τις οποίες αρχικά η εθνική ανταγωνιστικότητα βλέπεται σαν ένα μακροοικονομικό φαινόμενο που επηρεάζεται κυρίως από μεταβλητές όπως τα κρατικά ελλείμματα, τα επιτόκια, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες κ.α., ενώ άλλοι ισχυρίζονται ότι η ανταγωνιστικότητα είναι υπόθεση φθηνού εργατικού κόστους, ύπαρξης πλούσιων φυσικών πόρων, απόρροια εθνικών πολιτικών και μέτρων όπως είναι οι δασμοί, οι επιδοτήσεις κ.α. ( ICAP, WEF κ.α. ). Επομένως, όπως εύκολα αντιλαμβανόμαστε, η έννοια της ανταγωνιστικότητας είναι πολυποίκιλη και πολυδιάστατη, και προσδιορίζεται όταν ειδικεύουμε σε κάποιον συγκεκριμένο τομέα της οικονομικής δραστηριότητας. ~ 24~

25 Ανταγωνιστικότητα επιχείρησης Σε επίπεδο επιχείρησης, ανταγωνιστικότητα είναι η δυνατότητα (ικανότητα) μιας επιχείρησης να επιβιώσει και να αναπτυχθεί, λαμβάνοντας υπόψη τον ανταγωνισμό άλλων επιχειρήσεων (στον ίδιο κλάδο ή την αγορά). Οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονται για αγορές και πόρους (ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα) και συνεπώς είναι σχετικά εύκολο να εξετάσει κανείς, συγκριτικά, την ανταγωνιστική τους θέση μετρώντας είτε μερίδια αγορών (δείκτης επίδοσης) είτε το βαθμό δημιουργίας και συσσώρευσης ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων όπως καινοτομικά προϊόντα, διαδικασίες, κ.λπ. (δείκτες εισροών). Επιπρόσθετα, μία επιχείρηση θεωρείται ανταγωνιστική αν έχει τη δυνατότητα να παράγει προϊόντα και υπηρεσίες ανώτερης ποιότητας και χαμηλότερου κόστους σε σχέση με τους εγχώριους ή τους διεθνείς ανταγωνιστές της και να διατηρήσει σε βάθος χρόνου το πλεονέκτημα αυτό. Η ανταγωνιστικότητα μίας επιχείρησης μεταφράζεται επομένως σε υψηλή κερδοφορία μακροπρόθεσμα και στη δυνατότητά της να αμείβει τους εργαζομένους της και να παρέχει υψηλές αποδόσεις στους μετόχους (ιδιοκτήτες) της. Κατά συνέπεια, για να είναι ανταγωνιστική μια επιχείρηση, θα πρέπει να προσφέρει την καλύτερη σχέση μεταξύ της τιμής που προσφέρει τα αγαθά ή (και) τις υπηρεσίες της, και της ποιότητας των αγαθών ή (και) των υπηρεσιών που προσφέρει από τους ανταγωνιστές της. Όμως εκείνος που θα κρίνει ποια επιχείρηση προσφέρει την καλύτερη σχέση τιμής απόδοσης είναι ο καταναλωτής, οπότε οι επιχειρήσεις θα πρέπει να σκέφτονται σαν να ήταν καταναλωτές για να κάνουν την επιχείρησή τους πιο ανταγωνιστική. Με τον τρόπο αυτό αναγνωρίζουν τα πλεονεκτήματά τους απέναντι στους ανταγωνιστές τους και φροντίζουν για την βελτίωση των πλεονεκτημάτων αυτών. Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους ένας επιχειρηματίας μπορεί να μάθει την τρόπο με τον οποίο λειτουργεί κάποιος ανταγωνιστής του. Μερικοί από αυτούς είναι η μελέτη των διαφόρων διαφημιστικών εντύπων, η έρευνα τιμών, η εξυπηρέτηση των πελατών και άλλα. Έτσι διαμορφώνει μια άποψη για τους ανταγωνιστές του και προσανατολίζει τις δικές του επιχειρηματικές κινήσεις. Ωστόσο πριν από την έναρξη κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας, καλό θα ήταν ο επιχειρηματίας να γνωρίζει: ~ 25~

26 Την άποψη των καταναλωτών των ανταγωνιστικών επιχειρήσεων για το προϊόν το οποίο επιθυμεί να παράγει και να προσφέρει και ο ίδιος Την οικονομική ευχέρεια των ανταγωνιστικών επιχειρήσεων που υπάρχουν στο κλάδο στον οποίο ο επιχειρηματίας επιθυμεί να δραστηριοποιηθεί Το μερίδιο αγοράς των ανταγωνιστών του Τη δυνατότητα εφαρμογής καινοτομιών από τους ανταγωνιστές στον χώρο που επιθυμεί να δραστηριοποιηθεί Γνωρίζοντας τα παραπάνω ένας επιχειρηματίας μπορεί να λάβει ορθότερες αποφάσεις για το παρόν ώστε να παραμένει ανταγωνιστικός αλλά και να κάνει όσο το δυνατόν καλύτερες προβλέψεις για τις κινήσεις των ανταγωνιστών του στο μέλλον ώστε να είναι ήδη προετοιμασμένος και να προσαρμόζεται όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε αυτές και επομένως να διατηρείται ανταγωνιστικός και στο μέλλον. Έτσι λοιπόν θα ήταν φρόνιμο για τον επιχειρηματία να συλλέξει ένα σύνολο πληροφοριών γύρω από τον τρόπο δράσης και λειτουργίας των ανταγωνιστών του. Οι πληροφορίες αυτές αφορούν συνήθως: Τους ετήσιους προϋπολογισμούς των ανταγωνιστών που δραστηριοποιούνται στον ίδιο τομέα με αυτόν του συγκεκριμένου επιχειρηματία Πολιτικές πωλήσεων, κόστους, παραγωγής και κερδών των ανταγωνιστών του επιχειρηματία Την εφαρμογή νέων καινοτομιών στον χώρο, από ποιους ανταγωνιστές πραγματοποιούνται και τι επιπτώσεις θα έχουν αυτές στο κλάδο που δραστηριοποιείται ο επιχειρηματίας Συνεπώς, η ανταγωνιστικότητα μίας επιχείρησης εξαρτάται τόσο από εσωτερικούς παράγοντες που έχουν να κάνουν με την ίδια την επιχείρηση, όσο και από το ευρύτερο εξωτερικό της περιβάλλον. Είναι απολύτως σαφές και κατανοητό πως και τόσο οι συνθήκες που επικρατούν στο εσωτερικό αλλά και εξωτερικό περιβάλλον μιας εταιρίας αποτελούν κομβικά σημεία και αναμφισβήτητα σημαντικές βάσεις πάνω στις οποίες θα στηριχτούν καθοριστικές αποφάσεις της επιχείρησης που διαγράφουν σημαντικό μέρος της πορείας της σε ό, τι σχετίζεται με την ανέλιξη της, την στρατηγική που πιθανότατα ακολουθήσει σε ενδεχόμενη διεθνοποίηση, στην εξέλιξη ~ 26~

27 της ποιότητας των προϊόντων και υπηρεσιών της καθώς και στην εδραίωση ισχυροποίηση στο χώρο που δραστηριοποιείται δημιουργώντας ακλόνητα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα μέσω υιοθέτησης σύγχρονων τεχνολογιών αλλά και καινοτομιών. Διάγραμμα 1. Πλευρές της Επιχειρηματικής Επιτυχίας (Πηγή: M. PORTER) Όσον αφορά την ουσιώδη διαφορά που προκύπτει αν μελετήσει κανείς διεξοδικά και αναλύσει την έννοια της ανταγωνιστικότητας σε επίπεδο έθνους καθώς και σε επίπεδο επιχειρήσεων, θα παρατηρήσει πως αν και η ανταγωνιστικότητα ως περιεχόμενο χρησιμοποιείται διεθνώς τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο επιχείρησης, αυτές οι δύο όψεις της παρουσιάζουν εγγενείς διαφορές. Οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονται στο να παράγουν ποιοτικότερα προϊόντα και υπηρεσίες, με χαμηλότερο κόστος σε σχέση με τους εγχώριους ή τους διεθνείς ανταγωνιστές. Η ανταγωνιστικότητα μίας επιχείρησης διαφαίνεται τελικά στις επιχειρηματικές διαδικασίες της και τη στρατηγική της, ενώ αν δεν είναι σε θέση να έχει επαρκή κέρδη, θα οδηγηθεί αυτομάτως εκτός της αγοράς. Από την άλλη, οι συναλλαγές και ο ανταγωνισμός μεταξύ των εθνών δεν έχει να κάνει με το κέρδος. Τα κράτη ανταγωνίζονται στο να προσφέρουν το καλύτερο δυνατό περιβάλλον, ένα περιβάλλον πιο πρόσφορο και πιο παραγωγικό για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε αυτά, εγχώριες είτε θυγατρικές ξένων εταιρειών. Κατ επέκταση, η ανταγωνιστικότητα μίας χώρας εστιάζεται στην ικανότητά της να παρέχει ~ 27~

28 στους πολίτες της υψηλά και αυξανόμενα βιοτικά επίπεδα στη μεσομακροχρόνια περίοδο Πηγές του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των εθνών και των επιχειρήσεων Στο σημερινό ρευστό αβέβαιο και άκρως μεταβλητό επιχειρησιακό περιβάλλον ένα ευρύ και πανίσχυρο φάσμα δυνάμεων που συνδέονται με τις τεχνολογικές αλλαγές, τη διεθνή οικονομική ενοποίηση, την ωρίμανση των εγχώριων αγορών των πλέον του κομουνισμού παγκοσμίως οδηγούν στη παγκοσμιοποίηση των αγορών και του ανταγωνισμού. Συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και της έξαρσης του ανταγωνισμού που αυτή συνεπάγεται είναι η εμφάνιση αφενός μεν περισσότερων κινδύνων αφετέρου δε μεγαλύτερων ευκαιριών για τις επιχειρήσεις. Για να επέλθει επιτυχής οικονομική ανάπτυξη, οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε μια χώρα πρέπει να αναβαθμίζουν τους τρόπους με τους οποίους ανταγωνίζονται. Στο σύγχρονο δυναμικό περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης λοιπόν, η επιχείρηση πρέπει να βασίσει τη στρατηγική της σε στοιχεία διαφορετικότητας και μοναδικότητας για να πετύχει. Τέτοια στοιχεία μπορούν να αναζητηθούν στο τρίπτυχο Σχεδίαση Ποιότητα Περιβάλλον. Ο συνδυασμός και των τριών δίνει αυξημένες δυνατότητες για δημιουργία νέων καινοτομικών προσφορών στο σύγχρονο καταναλωτή. Το όλο σύστημα μπορεί να παράγει καινοτομίες στο τρίπτυχο αυτό αρκεί να υιοθετηθεί ως προσανατολισμός και στοιχείο της εταιρικής κουλτούρας. Οι νέες συνθήκες που διαμορφώνονται στην αγορά θέτουν υπό αμφισβήτηση την όλη σύνθεση και ανάπτυξη της επιχειρηματικής στρατηγικής. Για παράδειγμα, ποια στρατηγική είναι κατάλληλη για τη μικρή, με διεθνή δεδομένα, ελληνική επιχείρηση που δραστηριοποιείται σε αυτή τη γωνιά της ΝΑ Ευρώπης; Εξακολουθούν να ισχύουν οι υπάρχουσες στρατηγικές, αυτές που χαρακτηρίζουν τη μέχρι σήμερα δράση; Όταν μια χώρα παύει να είναι φθηνή και ταυτόχρονα διεθνοποιείται ποια στρατηγική είναι κατάλληλη στο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον; Ποια ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα πρέπει να αναπτυχθούν από το σύνολο των επιχειρήσεων; Τα ερωτήματα αυτά απασχολούν κάθε επιχείρηση, ακόμα και τις πιο πετυχημένες. Οι συνταγές του χθες δεν ισχύουν απαραίτητα σήμερα, ούτε θα ισχύσουν στο νέο περιβάλλον στα επόμενα πέντε έως δέκα χρόνια. ~ 28~

29 Η εξωστρέφεια προβάλλεται συχνά ως συνταγή επιτυχίας. Ήδη πολλές ελληνικές επιχειρήσεις έχουν λάβει θέσεις στις αγορές των Βαλκανίων και σε άλλες χώρες. Η Ελλάδα έχει πολλά πλεονεκτήματα λόγω γεωγραφικής εγγύτητας και πολιτισμικής προσέγγισης με χώρες της περιοχής. Αυτό προσφέρει δυνατότητες εισόδου σε χώρες όπου άλλες ξένες επιχειρήσεις δυσκολεύονται. Η επιθετική όμως είσοδος σε ξένες αγορές και η διεκδίκηση παρουσίας σε αυτές αποτελεί την πρώτη σειρά κινήσεων. Η θέση στις αγορές θα πρέπει στη συνέχεια να διατηρηθεί. Καθώς οι συνθήκες αγοράς στις χώρες αυτές γίνονται όλο και πιο ανταγωνιστικές, η διεθνοποίηση ελληνικών επιχειρήσεων καθ εαυτή δεν αποτελεί συνταγή για επιτυχία αν δε συνοδευτεί με τη δημιουργία διακριτού και διατηρήσιμου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Κάτι ανάλογο ισχύει και για επιχειρήσεις με εγχώρια δραστηριότητα και σημαντική προστιθέμενη αξία στην Ελλάδα. Δεν υπάρχει επιχείρηση απομονωμένη από τον διεθνή ανταγωνισμό. Το βλέπουμε από τα ξένα προϊόντα που κατακλύζουν τις τοπικές αγορές και εκτοπίζουν τα Ελληνικά. Ο ανταγωνισμός έρχεται στην πόρτα κάθε επιχείρησης και ασκεί πιέσεις. Οι ανταγωνιστές, εγχώριοι και ξένοι, διεκδικούν τις αγορές, τους πελάτες της επιχείρησης. Η σύγκριση όλο και διευρύνεται. Γι αυτό και οι εγχώριες επιχειρήσεις, όσο προστατευμένες και αν αισθάνονται, πρέπει να βρουν κατάλληλες στρατηγικές που θα στηρίζονται σε διακριτό και διατηρήσιμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Η αγορά χαρακτηρίζεται από την είσοδο ξένων επιχειρήσεων και προϊόντων, από χώρες χαμηλού κόστους, αλλά και από την ανάδειξη πολυεθνικών από νέες αναδυόμενες χώρες. Το αποτέλεσμα είναι η στρατηγική χαμηλού κόστους να μην είναι ρεαλιστική επιλογή για πολλούς κλάδους. Παράλληλα, οι γνωστές μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις θέτουν τον πήχη του ανταγωνισμού πολύ ψηλά, ενισχύοντας το προβάδισμά τους σε καίριους τομείς διαφοροποίησης. Έχοντας τα πλεονεκτήματα του μεγάλου τους δικτύου και του μεγάλου αριθμού επαγγελματιών και ταλέντων που απασχολούν, δημιουργούν συνεχώς νέα γνώση και καινοτομίες. Τα στελέχη τους και οι σχέσεις που αναπτύσσονται σε παγκόσμια κλίμακα οδηγούν σε νέα επιχειρηματικά μοντέλα και προτάσεις αξίας. Οι προϋπολογισμοί Ε&Α για τις περισσότερες από τις μεγαλύτερες 150 πολυεθνικές επιχειρήσεις είναι συχνά πολλαπλάσιες του συνολικού προϋπολογισμού Ε&Α όλων των ελληνικών επιχειρήσεων συνολικά. Για μερικές οι δαπάνες για Ε&Α ξεπερνούν ακόμα και όλης ~ 29~

30 της Ελλάδας. Έτσι, έχουν την δυνατότητα να δημιουργούν καινοτομίες, νέες πιο ανταγωνιστικές προσφορές. Το αποτέλεσμα είναι να στενεύουν τα περιθώρια διαφοροποίησης για επιχειρήσεις της περιφέρειας. Οι δυνατότητες για να προβάλουν κάτι διαφορετικό, κάτι διακριτό όλο και περιορίζονται. Βέβαια το ότι οι τρόποι διαφοροποίησης που απομένουν για την τοπική επιχείρηση μειώνονται, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν δυνατότητες. Η καινοτομία δεν περιορίζεται απαραίτητα στα εργαστήρια και τις πρακτικές των μεγάλων πολυεθνικών. Εξαπλώνεται παγκόσμια. Μικρές χώρες έχουν τη δυνατότητα να παίξουν μεγάλο διεθνή ρόλο σε ιδέες και νέες λύσεις. Παράδειγμα αποτελεί η Φιλανδία στην τεχνολογία. Επιπλέον μικρές χώρες μπορούν να επιδιώξουν συμμετοχή σε διεθνή δίκτυα και να έχουν πρόσβαση σε διεθνή τεχνογνωσία. Η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης έχει τη δυναμική της, τα θύματά της αλλά και τους νικητές της. Προβάλλει ως η «δημιουργική καταστροφή» του Schumpeter όπου το νέο εκτοπίζει το παλαιό σε διεθνή πλέον κλίμακα. Στο πλαίσιο αυτό η Ελληνική επιχείρηση πρέπει να βρει κάτι δικό της. Μπορεί να αναζητήσει κάποιο κενό στην αγορά, πράγμα που δεν είναι τόσο εύκολο διότι και άλλοι ψάχνουν ή αντιγράφουν λύσεις. Για παράδειγμα η Folli - Folli βρήκε ένα κενό στη μεσαία τιμή για το πολυτελές κόσμημα. Πιο πολύ όμως μπορεί με ενδοσκόπηση στο εσωτερικό της και στις διαφορές του εγχώριου περιβάλλοντος να αναζητήσει το διαφορετικό, το μοναδικό. Γιατί όχι, κάτι Ελληνικό. Η στρατηγική πρέπει να στηριχθεί σε διακριτό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για να έχει μέλλον. Χρειάζεται να αναζητηθούν στοιχεία διαφορετικότητας και μοναδικότητας για τα οποία ο σύγχρονος καταναλωτής είναι διαθέσιμος να πληρώσει κάτι παραπάνω, ένα premium έναντι των κοινών προϊόντων του εμπορίου. Τα στοιχεία δύναται να εκφράζουν νέες τεχνολογίες, τη διαφορετική σκέψη των Ελλήνων, να έχουν τις ρίζες τους στην παράδοση, στον τρόπο που εμείς βλέπουμε την προσφορά στον σύγχρονο καταναλωτή. Όπως κιόλας προαναφέρθηκε, η αναζήτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος μπορεί να καθοδηγηθεί από το τρίπτυχο ΣΧΕΔΙΑΣΗ-ΠΟΙΟΤΗΤΑ- ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Πιο αναλυτικά, 1. Η Σχεδίαση έχει απεριόριστες δυνατότητες για δημιουργία καινοτομικών λύσεων. Περιλαμβάνει τόσο την αισθητική πτυχή, την άϋλη διάσταση του ωραίου, όσο και την τεχνολογική, δηλαδή τη λειτουργικότητα των λύσεων, του τρόπου εξυπηρέτησης. Οι ~ 30~

31 γείτονές μας οι Ιταλοί έχουν να επιδείξουν επιτυχίες στον τομέα αυτό. Η ενδοσκόπηση στην Ελληνική κουλτούρα και παράδοση μπορεί να δώσει ιδέες μοναδικές. 2. Η Ποιότητα είναι σημαντική, ιδιαίτερα για χώρες σχετικά ακριβές, όπως η Ελλάδα τείνει να γίνει σήμερα. Η ποιότητα όμως σήμερα σε μεγάλο βαθμό έχει γίνει στοιχείο προαπαιτούμενο και λιγότερο στοιχείο διαφοροποίησης. Για να σταθεί κανείς στην αγορά, σε χώρα σχετικά ακριβή, πρέπει να έχει ποιότητα. Παράδειγμα, η αξιοπιστία των αυτοκινήτων HIUNDAI έχει προσεγγίσει αυτή των εταιρειών BMW ή MERCEDES. Η στρατηγική διαφοροποίησης με στόχευση σε τμήματα πολύ υψηλής ποιότητας απαιτεί επενδύσεις και σημαντική Ε&Α, πράγμα που δεν φαίνεται εφικτό για την ελληνική επιχείρηση. Όμως για την Ελληνική επιχείρηση είναι αναγκαίο η διαφοροποίηση να εμπεριέχει τη διάσταση της ποιότητας. 3. Το Περιβάλλον, η αειφορία, η οικολογική διάσταση προσφέρει νέες ευκαιρίες διαφοροποίησης. Δεν πρέπει να το βλέπουν οι επιχειρήσεις ως περιορισμό, ως συμμόρφωση σε ρυθμίσεις και νομοθεσία. Μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για δημιουργία νέων προσφορών στον προβληματισμένο σύγχρονο καταναλωτή. Για παράδειγμα εταιρείες όπως η COCOMAT ή APIVITA έχουν ενσωματώσει οικολογικές διαστάσεις στην ανταγωνιστική τους στρατηγική. Αυτό τους έχει προσδώσει μακροπρόθεσμα διατηρήσιμο πλεονέκτημα και αποτελεί τη βάση επιτυχίας τους. Με τη χρήση φυσικών υλών, με νέες συνθέσεις, με αξιοποίηση παραδοσιακών συνταγών πιο φιλικών σε συνδυασμό με σύγχρονη τεχνολογία μπορεί να εξαχθούν νέες λύσεις. Η αναζήτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος μπορεί να οδηγήσει σε καινοτομίες. Η παραγωγή καινοτομίας δεν είναι απαραίτητο να προσανατολίζεται σε βασική τεχνολογική έρευνα, σε μεγάλες τεχνολογικές καινοτομίες, ή σε ριζικές ανατροπές. Αυτό απαιτεί μεγάλα ποσά για Ε&Α. Μικρές προοδευτικής φύσης καινοτομίες, που αλλάζουν την προσφορά στον καταναλωτή είναι συχνά αρκετά κατάλληλες για τους προϋπολογισμούς των μικρομεσαίων ειδικότερα επιχειρήσεων όπως για παράδειγμα, σε εφαρμογές νέας, βασικής τεχνολογίας στις παραγωγικές διαδικασίες, στο προσφερόμενο προϊόν και στον τρόπο εξυπηρέτησης, στην ανάδειξη λύσεων και ιδεών που στηρίζονται στην παράδοση και στο περιβάλλον της ανάλογης χώρας. Οι μικρές καινοτομίες συνήθως περνούν απαρατήρητες, εντούτοις διαμορφώνουν πορεία. Οι πηγές ιδεών είναι πολλαπλές και αφορούν το σύστημα στο σύνολό του: τα στελέχη, οι εργαζόμενοι και οι σχέσεις στην αγορά, οι πελάτες, οι ανταγωνιστές, ο ~ 31~

32 κοινωνικός ιστός, η παράδοση. Δεν είναι απαραίτητα τα εργαστήρια και τα τμήματα Ε&Α. Η καινοτομία είναι άρρηκτα δεμένη με το ανθρώπινο κεφάλαιο, την κουλτούρα της επιχείρησης και της χώρας καθώς, το νοητικό κεφάλαιο και τις γνώσεις, τις κοινωνικές αξίες, το πλέγμα κοινωνικών σχέσεων καθώς και με τη στάση απέναντι στη μάθηση και στην επιδίωξη νεωτερισμών Οι θεμελιώδεις μικροοικονομικές αρχές της παραγωγικότητας Μεγάλο μέρος των συζητήσεων για την ανταγωνιστικότητα και την οικονομική ανάπτυξη εστιάστηκε κατά καιρούς στις μακροοικονομικές, πολιτικές, νομικές και κοινωνικές συνθήκες που υποστηρίζουν μια επιτυχημένη οικονομία. Είναι γνωστό ότι οι σωστές δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές, ένα νομικό πλαίσιο εμπιστοσύνης και αποτελεσματικότητας, ένα σταθερό σύνολο δημοκρατικών θεσμών και η πρόοδος στις κοινωνικές συνθήκες συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην άνθηση μιας υγιούς οικονομίας. Ωστόσο, αυτές οι ευρύτερες προϋποθέσεις είναι απαραίτητες αλλά όχι ικανές συνθήκες, αφού παρέχουν την ευκαιρία δημιουργίας πλούτου χωρίς όμως να δημιουργούν πλούτο αυτές καθ εαυτές. Ο πλούτος δημιουργείται στην πραγματικότητα στο μικροοικονομικό επίπεδο της οικονομίας η ικανότητα των επιχειρήσεων να δημιουργούν πολύτιμα προϊόντα και υπηρεσίες χρησιμοποιώντας αποτελεσματικές μεθόδους που έχει τις ρίζες του στη γνώση και εμπειρία των επιχειρηματικών στρατηγικών και διαδικασιών καθώς και στην ποιότητα του μικροοικονομικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ανταγωνίζονται οι επιχειρήσεις. Εάν δεν υπάρχει κατάλληλη βελτίωση σε μικροοικονομικό επίπεδο, δεν πρόκειται να αποφέρουν καρπούς οι μακροοικονομικές, πολιτικές, νομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Η μικροοικονομική προσέγγιση τονίζει επίσης το γεγονός ότι η βελτίωση στο ανταγωνιστικό δυναμικό δεν είναι μια απλή γραμμική διεργασία βάση της οποίας όλα τα κράτη πρέπει να παρουσιάζουν πρόοδο με ένα σταθερό σύνολο μεγεθών. Αντίθετα, η επιτυχημένη οικονομική ανάπτυξη απαιτεί από τα κράτη την ανάπτυξη της ικανότητας να ανταγωνίζονται με όλο και πιο περίπλοκους τρόπους προκειμένου να υποστηρίξουν ανώτερα επίπεδα μισθών και εθνικού εισοδήματος. Οι θεμελιώδεις μικροοικονομικές αρχές της παραγωγικότητας στηρίζονται σε δύο αλληλένδετα πεδία: ~ 32~

33 Τη γνώση και την εμπειρία (Sophistication) με την οποία ανταγωνίζονται οι εγχώριες εταιρείες ή οι θυγατρικές ξένων επιχειρήσεων που δρουν μέσα στη χώρα, και Την ποιότητα του μικροοικονομικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Η παραγωγικότητα των χωρών ορίζεται τελικά από την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων που δρουν σε αυτές. Μια οικονομία δεν μπορεί να είναι ανταγωνιστική εάν οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε αυτή δεν είναι κι εκείνες ανταγωνιστικές, είτε αυτές είναι εγχώριες εταιρείες είτε θυγατρικές ξένων εταιριών. Για την ευημερία και την προκοπή ενός έθνους, εξέχουσας σημασίας είναι ο τρόπος με τον οποίο οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους μέσα στις βιομηχανίες. Ωστόσο, η γνώση και η εμπειρία των εταιριών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ποιότητα του εθνικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Οι πιο έμπειρες εταιρικές στρατηγικές απαιτούν μεταξύ άλλων πολύ πιο καταρτισμένους ανθρώπους, καλύτερη πληροφόρηση, βελτιωμένη υποδομή, καλύτερους προμηθευτές, πιο προηγμένα ερευνητικά ιδρύματα και ισχυρότερη ανταγωνιστική πίεση. Διάγραμμα 2. Παράγοντες που καθορίζουν την παραγωγικότητα και τη μεγέθυνσή της (Πηγή: M. PORTER) Το μικροοικονομικό επιχειρηματικό περιβάλλον σε σχέση με τον ανταγωνισμό και με την προϋπόθεση ότι οι επιχειρήσεις επιθυμούν να μετακινηθούν σε πιο πολύπλοκους ~ 33~

34 μηχανισμούς ανταγωνιστικότητας πέρα από το φάσμα της επιχειρηματικής γνώσης και εμπειρίας, μπορεί να γίνει κατανοητό σε σχέση με τέσσερα αλληλένδετα πεδία: Την ποιότητα των συνθηκών των συντελεστών (πόρων). Το περιβάλλον για την επιχειρηματική στρατηγική και τον ανταγωνισμό. Την ποιότητα των τοπικών συνθηκών ζήτησης. Την παρουσία των σχετικών και υποστηρικτικών βιομηχανιών. Λόγω της γραφικής τους αναπαράστασης (Διάγραμμα 3) και του γεγονότος ότι το κάθε ένα από τα τέσσερα στοιχεία εξαρτάται και επηρεάζεται από τα άλλα, τα πεδία αυτά ονομάζονται συλλογικά Διαμάντι. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι επιρροές κρατικής πολιτικής υπάρχουν και στα τέσσερα τμήματα του διαμαντιού. Το κράτος παίζει συγκεκριμένους ρόλους στη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος σε εθνικό, κρατικό και τοπικό επίπεδο. Πέραν από την κυβέρνηση όμως, στην ανάπτυξη της οικονομίας παίζουν επίσης ρόλο πολλοί άλλοι εθνικοί και τοπικοί θεσμοί. Τα πανεπιστήμια, τα σχολεία, οι φορείς υποδομής, οι υπηρεσίες ορισμού προτύπων, και πολλοί άλλοι οργανισμοί συμβάλλουν με κάποιο τρόπο στη διαμόρφωση του μικροοικονομικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Οι θεσμοί αυτοί δεν πρέπει απλά να αναπτύσσουν και να βελτιώνουν τις δυνατότητές τους αλλά και να συνδέονται όλο και περισσότερο με την οικονομία και να επικοινωνούν καλύτερα με τον ιδιωτικό τομέα. Στον ιδιωτικό τομέα από την άλλη, οι επιχειρήσεις μπορούν μεμονωμένα να προβαίνουν σε ενέργειες όπως η δημιουργία σχολών, η προσέλκυση προμηθευτών ή ο ορισμός προτύπων που όχι μόνο θα ωφελήσουν τις ίδιες αλλά θα βελτιώσουν και το γενικότερο εθνικό περιβάλλον για τον ανταγωνισμό. Τα συλλογικά κλαδικά όργανα, όπως οι εμπορικές ενώσεις και τα εμπορικά επιμελητήρια, μπορούν επίσης να παίξουν σημαντικό ρόλο στη βελτίωση των υποδομών, με την παροχή κατάρτισης και το μάρκετινγκ εξαγωγών, τα οποία συχνά παραβλέπονται. Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί επίσης να λάβει συλλογικά μέτρα για την ενίσχυση της ικανότητας μεμονωμένων επιχειρήσεων να βελτιώσουν τις πρακτικές λειτουργίας τους και τις στρατηγικές, όπως τα προγράμματα πιστοποίησης ποιότητας και τα κέντρα αρωγής βιομηχανίας. ~ 34~