Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης

Transcript

1 Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης Νεοελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου Τίτλος: «Οι ειδήσεις των οκτώ: οπτικός γραμματισμός» Συγγραφή: ΕΛΕΝΗ ΞΥΛΑ Εφαρμογή: ΜΑΡΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2014

2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS (κωδ ), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνος υπο-ομάδας εργασίας γλώσσας: Δημήτρης Κουτσογιάννης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Φαξ: , centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 30

3 Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Οι ειδήσεις των οκτώ: οπτικός γραμματισμός Εφαρμογή σεναρίου Παρασκευά Μαρία Δημιουργία σεναρίου Ελένη Ξυλά Διδακτικό αντικείμενο Νεοελληνική Γλώσσα Τάξη Α Γυμνασίου Σχολική μονάδα 4ο Γυμνάσιο Συκεών Θεσσαλονίκης Χρονολογία Από έως Διδακτική/θεματική ενότητα 7η ενότητα: «Ο κόσμος μέσα από την οθόνη-εικόνα» Διαθεματικό Όχι Χρονική διάρκεια 9 ώρες Χώρος Ι. Φυσικός χώρος, εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας, εργαστήριο πληροφορικής ΙΙ. Εικονικός χώρος: Edmodo Σελίδα 3 από 30

4 Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή Για να υλοποιηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό η συγκεκριμένη διδακτική πρόταση, κρίνονται απαραίτητα τα εξής: Οι μαθητές/τριες να διαθέτουν τις βασικές δεξιότητες σχετικά με τη χρήση του Η/Υ και ιδιαίτερα με τον επεξεργαστή κειμένου και την πλοήγηση στο διαδίκτυο. Να είναι εξοικειωμένοι/ες με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο και να έχουν εμπλακεί σε συνεργατικές δραστηριότητες. Μια ενεργή εμπλοκή προϋποθέτει και διαφορετική διδακτική/ές ταυτότητα/ες εκ μέρους των διδασκόντων. Εκεί που η διδακτική διαδρομή εξασφαλιζόταν αποκλειστικά από το σχολικό εγχειρίδιο, τώρα θα πρέπει να αναδιατυπωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξωθείται η διδασκαλία από τη λογική της «ορατής παιδαγωγικής πρακτικής» (έμφαση στη μετάδοση της γνώσης και στις ασκήσεις) προς την «αόρατη» (έμφαση στην πρωτοβουλία των μαθητών, στον διαφορετικό ρόλο των διδασκόντων) (Bernstein 1989). Εκεί που αρκούσε να βλέπει ο εκπαιδευτικός το μάθημα της ημέρας ή της εβδομάδας, τώρα είναι απαραίτητο να διαμορφώσει ένα διδακτικό πλάνο από την αρχή της χρονιάς, όπου θα εντάσσονται τα επιμέρους σενάρια. Εκεί που ρύθμιζε τα της διδασκαλίας μόνος του, τώρα καλείται να μοιράσει τις σκέψεις του, να λάβει υπόψη του άλλες προτάσεις (άλλα σενάρια), να συνεργαστεί με τους συναδέλφους του στο σχολείο. Εκεί που υπήρχε το ένα και ίδιο βιβλίο για όλη την Ελλάδα, τώρα λαμβάνονται υπόψη οι προτάσεις των μαθητών, τα ενδιαφέροντα, οι εμπειρίες και οι μαθησιακές τους ιδιαιτερότητες. Εκεί που η μάθηση αντιμετωπιζόταν ως μια γραμμικού τύπου διαδικασία της λογικής «πάρε και μάθε», τώρα είναι απαραίτητος ο προσεχτικός σχεδιασμός που θα οδηγεί στη μάθηση (Κουτσογιάννης & Αλεξίου 2012). Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο εφαρμόστηκε στην τάξη. Σελίδα 4 από 30

5 Το σενάριο στηρίζεται Ελένη Ξυλά, Οι ειδήσεις των οκτώ, Νεοελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου, Το σενάριο αντλεί Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η τηλεόραση αποτελεί ένα παράθυρο στον κόσμο. Οι τηλεοπτικές ειδήσεις αναμένεται να προσφέρουν διαφάνεια και πιστότητα. Η κατανόηση της πιστότητας είναι ίσως μια από τις σημαντικότερες δεξιότητες γραμματισμού που απαιτούνται από τους αναγνώστες και τους θεατές στον σύγχρονο κόσμο. Το οπτικό στοιχείο στα ειδησεογραφικά δελτία έχει συχνά υποτιμηθεί ως λιγότερο σημαντικό από τον λόγο του παρουσιαστή. Μερικοί ερευνητές έχουν επισημάνει την πολιτισμική σημασία της οπτικής εικόνας στην εδραίωση της αλήθειας. Στον πολιτισμό μας το «βλέπω» έχει γίνει συνώνυμο του «καταλαβαίνω». Μπορεί να ισχυριζόμαστε ότι οι εικόνες χωρίς τον λόγο δεν μπορούν να πουν την αλήθεια ούτε και το ψέμα, ωστόσο οι οπτικές τροπικότητες των τηλεοπτικών ειδήσεων είναι πιο σύνθετες από όσο δείχνουν. Στο σενάριο αυτό θα επιχειρηθεί να αποκωδικοποιηθεί ένα μέρος των συμβάσεων που χρησιμοποιεί ένα τηλεοπτικό δελτίο, για να πείσει τους θεατές ότι πρεσβεύει την αλήθεια, την εγκυρότητα και την πιστότητα του προϊόντος που πουλάει και να κατανοηθεί στον βαθμό του δυνατού από τα παιδιά πόσο άκυρο και άκαιρο είναι κανείς να επικαλείται στην επιχειρηματολογία του τη φράση: «το είδα στην τηλεόραση». (Ξυλά, Οι ειδήσεις των οκτώ). Σελίδα 5 από 30

6 Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Σύμφωνα με τον Χατζησαββίδη (1999/2000: 73-74), η πρωτογενής λειτουργία των Μ.Μ.Ε. είναι αυτή που διαμεσολαβεί μεταξύ του γεγονότος-«πηγής» της πληροφορίας και των υποκειμένων ως μελών ενός συνόλου ατόμων που αποτελεί τη μάζα. Τα μέσα επικοινωνίας είναι μαζικά, γιατί απευθύνονται σε ένα ποσοτικά τεράστιο κοινό, το οποίο δε βρίσκεται σε φυσική επαφή με τον «πομπό», με την πηγή της επικοινωνίας (Σεραφετινίδου 2005). Στην πραγματικότητα, όμως, δεν υφίσταται ουσιαστική επικοινωνία, από τη στιγμή που δεν υπάρχει αλληλόδραση κι αμοιβαιότητα μεταξύ πομπού και δέκτη. Αυτό σημαίνει ότι η επικοινωνία δεν αποτελεί αμφίδρομη διαδικασία, κι έτσι μονόδρομη, όπως είναι, ακυρώνεται. (Ξυλά, Οι ειδήσεις των οκτώ). Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Σύμφωνα με τον Φισκ (2005: 28), «ο λόγος είναι μια γλώσσα ή ένα σύστημα αναπαράστασης που έχει αναπτυχθεί κοινωνικά, προκειμένου να δημιουργήσει και να θέσει σε κυκλοφορία ένα συνεκτικό σύνολο σημασιών σχετικών με μια σημαντική θεματική περιοχή. Οι σημασίες αυτές υπηρετούν τα συμφέροντα εκείνου του τμήματος της κοινωνίας, εντός του οποίου δημιουργείται ο λόγος και ο οποίος λειτουργεί ιδεολογικά για τη φυσικοποίηση των σημασιών αυτών και τη μετατροπή τους σε κοινό νου.» Αυτό υποδηλώνει ότι τα παιδιά καλό είναι: να αντιληφθούν πως ο λόγος μπορεί και σε σημαντικό βαθμό να προωθεί την κυρίαρχη ιδεολογία, όπως αυτή είναι κωδικοποιημένη στους επίσημους κρατικούς και κοινωνικοπολιτισμικούς θεσμούς, Σελίδα 6 από 30

7 να διαπιστώσουν πως τα Μ.Μ.Ε. αποτελούν πεδίο, όπου γίνεται εκτεταμένη χρήση της ιδεολογικής διάστασης της γλώσσας, να αναγνωρίσουν πως ο δημοσιογραφικός λόγος, ειδικότερα, εμπίπτει σε μια τέτοια ιδεολογική διαδικασία, αφού κατασκευάζει μέσω συγκεκριμένων γλωσσικών πρακτικών την ίδια την κοινωνική πραγματικότητα. Γνώσεις για τη γλώσσα Η κριτική προσέγγιση των οπτικοακουστικών προϊόντων, χωρίς να αγνοεί τα εκφραστικά μέσα του δημιουργού, στρέφεται κυρίως προς το περιεχόμενο. Ο θεατής-μαθητής καλό είναι να: αναγνωρίζει όχι μόνο τι λέει ο δημιουργός (περιγραφή), αλλά και πώς απεικονίζει το περιεχόμενο (ερμηνεία), να αναζητήσει, όχι μόνο τις επιφανειακές έννοιες, οι οποίες είναι εύκολα αναγνωρίσιμες, αλλά τις υπονοούμενες έννοιες (η γνώση του κόσμου έξω από την σχολική αίθουσα). Γραμματισμοί Γλωσσικός-Κλασικός γραμματισμός Ο/Η μαθητής/τρια μπορεί να: παρατηρεί και σχολιάζει σε ένα δελτίο ειδήσεων τη χρήση των λέξεων, να διακρίνει τη λεξιλογική πολυσημία, τη συνδήλωση, την εξειδικευμένη ορολογία σε ένα είδος λόγου που δεν είναι λογοτεχνικό ή επιστημονικό. Νέος γραμματισμός Αναμένεται οι μαθητές: να εξοικειωθούν με τη χρήση νέων πρακτικών ψηφιακού γραμματισμού (λογισμικά παρουσίασης, έρευνα στο διαδίκτυο), να ασκηθούν στη χρήση ψηφιακών πηγών, μέσα από έρευνα στο διαδίκτυο. Τα παιδιά, αφού γνωρίσουν τις μεθόδους και τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το οπτικοακουστικό προϊόν, στη συνέχεια, είναι δυνατό να: Σελίδα 7 από 30

8 χρησιμοποιούν τα οπτικοακουστικά εργαλεία, γίνονται τα ίδια παραγωγοί, αναπτύσσουν δεξιότητες προσωπικής έκφρασης, οργανώνουν και πραγματοποιούν απλές οπτικοακουστικές παρουσιάσεις. Κριτικός γραμματισμός Ο κριτικός γραμματισμός έχει την έννοια μιας πράξης γνώσης, στην οποία ο διδασκόμενος παίρνει τον ρόλο του γνωρίζοντος κι ενεργού υποκειμένου που βρίσκεται σε διάλογο με τον δάσκαλό του, κάτι που του επιτρέπει να συμμετέχει ουσιαστικά στους μετασχηματισμούς της κοινωνίας (Freire, 2000). Ο στόχος είναι να δημιουργηθούν κριτικά σκεπτόμενοι, αυτοκαθοδηγούμενοι και συνειδητοποιημένοι πολίτες, οι οποίοι δεν είναι εγκλωβισμένοι σε συγκεκριμένους ρόλους και ταυτότητες. Οι μαθητές/-τριες καλούνται: να οδηγηθούν στα συμπεράσματά τους μέσα από μια διαδικασία χειραφέτησης κι όχι χειραγώγησης, να είναι ισότιμοι ερμηνευτές και αναλυτές του δημοσιογραφικού λόγου, να ανακαλύψουν και αποκωδικοποιήσουν τα εκφωνήματα και τα φερόμενα νοήματά τους, να αποκτήσουν σταδιακά τις δεξιότητες αποκωδικοποίησης των υπονοούμενων εννοιών και να ενσωματώσουν πρακτικές, για να γίνουν ικανοί να προσεγγίζουν διαφορετικά θέματα ή ένα θέμα από ποικίλες οπτικές. Διδακτικές πρακτικές Ο ομαδοσυνεργατικός τρόπος διδασκαλίας θεωρείται κατάλληλος, γιατί βοηθά τα παιδιά στην ανάπτυξη σχέσεων και διάδρασης μεταξύ τους. Άλλωστε έτσι τα παιδιά κοινωνικοποιούνται πιο εύκολα, ενώ στα πλαίσια του σεναρίου μαθαίνουν να συνεργάζονται αρμονικά. Με τον ομαδοσυνεργατικό τρόπο εργασίας οι μαθητές αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και εμπλέκονται με άμεσο και ενεργό τρόπο σε όλες τις Σελίδα 8 από 30

9 φάσεις της εργασίας. Αυξάνεται, συνεπώς, η δυνατότητα για αυτενέργεια και δημιουργία, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται η κριτική ικανότητα των μαθητών. Το σενάριο αναγνωρίζει αρκετά μεγάλο βαθμό αυτενέργειας και πρωτοβουλίας στους μαθητές/τριες. Οι μαθητές/τριες θα εργάζονται συνεργατικά και θα αξιολογούνται τόσο για την ατομική συμβολή τους όσο και για το συλλογικό προϊόν της εργασίας τους. Η διαδικασία της αξιολόγησης θα έχει διαμορφωτικό χαρακτήρα και θα επιτρέπει παρεμβατικές διορθώσεις. Η εφαρμογή μπορεί να ολοκληρώνεται με αναστοχαστικές πρακτικές που δίνουν την ευκαιρία στους μαθητές/τριες να προβληματιστούν πάνω στις επιλογές τους και τις στρατηγικές τους στην ανάγνωση - κατανόηση και παραγωγή κειμένων (μεταγνωστικές δεξιότητες). (Ξυλά, Οι ειδήσεις των οκτώ). Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Ο προβληματισμός για το συγκεκριμένο σενάριο ξεκινά από τη διαπίστωση ότι ο τηλεοπτικός δημοσιογραφικός λόγος διαφέρει σε σημαντικό βαθμό από τον έντυπο. Οι ειδήσεις που προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε. είναι αποτέλεσμα των αποφάσεων και επιλογών των ονομαζόμενων «πυλωρών» (gatekeepers), όπως είναι ο αρχισυντάκτης, ο διευθυντής ειδήσεων κ.ά., οι οποίοι επιτρέπουν σε μερικές μόνο φωνές και ιδέες να δημοσιοποιηθούν, ενώ σε άλλες κλείνουν την πύλη των ειδήσεων (Μπένετ 1999), ελέγχοντας, έτσι, την πολυφωνία της πραγματικότητας. Η ιεράρχηση της ημερήσιας θεματολογίας και ο τρόπος που προβάλλεται ένα γεγονός σηματοδοτεί την αντίληψη των ανθρώπων για το τι είναι σημαντικό και τι όχι. Ο Boorstin (1991), μάλιστα, έκανε λόγο για «ψευδογεγονότα» στις ειδήσεις, προκειμένου να εκφράσει μια κατηγορία γεγονότων λίγο πολύ κατασκευασμένων με στόχο να προσελκύσουν την προσοχή του κοινού ή να το αποσπάσουν από κάτι άλλο πιο ουσιώδες. Οι ειδήσεις και ο δημοσιογραφικός λόγος, λοιπόν, εν γένει, έχουν τη δύναμη και την εξουσία να Σελίδα 9 από 30

10 διαμορφώνουν την κοινή γνώμη, μέσω της επιλεκτικής προσοχής των θεμάτων και του τρόπου που αυτά κωδικοποιούνται στη γλώσσα. Οι μαθητές/τριες αποτελούν μία κοινότητα θεατών οι οποίοι θα αναζητήσουν, όχι μόνο τις επιφανειακές δομές και έννοιες, οι οποίες είναι εύκολα αναγνωρίσιμες, αλλά τις υπονοούμενες. Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Σύμφωνα με το ΑΠΣ της γλωσσικής διδασκαλίας στο Γυμνάσιο, πεδίο μελέτης και εργασίας είναι η γλώσσα του κειμένου. Κάθε γραμματικό και συντακτικό φαινόμενο διδάσκεται μέσα από το κείμενο και τις περιστασιακές συνισταμένες, πομπό, δέκτη, επικοινωνιακή περίσταση, δίαυλο επικοινωνίας. Δεν επιδιώκεται η τυποποιημένη μηχανιστική εκμάθηση γλωσσικών κανόνων, αλλά η κατανόηση των τρόπων με τους οποίους κάθε γλωσσικό φαινόμενο συμβάλλει στην οργάνωση-συγκρότηση και στον χρωματισμό του κειμένου. Τελικό ζητούμενο είναι η ενεργός συμμετοχή των παιδιών στην προσπάθεια αποκάλυψης των δομικών χαρακτηριστικών του κειμένου. Αξιοποίηση των ΤΠΕ Θα πρέπει βέβαια να επισημανθεί ότι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και τα ψηφιακά μέσα εν γένει- δεν αποτελούν απλώς μέσα επικοινωνίας, αλλά έχουν μια διαμεσολαβητική λειτουργία: η ύπαρξή τους σημαίνει ότι πολλές από τις οικείες και κοινότυπες διαδικασίες κοινωνικής αλληλεπίδρασης πρέπει να μετασχηματιστούν σε ψηφιακά τους ισοδύναμα. Μεταβάλλεται έτσι, κατ ανάγκη, η οικονομία της συμμετοχής, της επικοινωνίας, της οργάνωσης και της ιεραρχίας, της διαμοίρασης των γνώσεων. Ορισμένες από τις μορφές κοινωνικής αλληλεπίδρασης εξασθενούν, άλλες ενισχύονται και δημιουργούνται, ενδεχομένως, μερικές νέες. Οι Τ.Π.Ε. βοηθούν στην υιοθέτηση σύγχρονων αντιλήψεων για τη διδασκαλία της γλώσσας (επικοινωνιακή προσέγγιση), στη διεύρυνση του γραμματισμού των μαθητών έτσι, ώστε να ανταποκρίνονται με επιτυχία στις σύγχρονες επικοινωνιακές ανάγκες αλλά και την υιοθέτηση κριτικής στάσης απέναντι στον ιδεολογικό και πολιτισμικό χρωματισμό των ηλεκτρονικών περιβαλλόντων. Σελίδα 10 από 30

11 (Ξυλά, Οι ειδήσεις των οκτώ). Κείμενα Προτεινόμενες πηγές από ιστοσελίδες: _diloseon_gia_ti_chrisi_chimikon_oplon_sti_syria Διδακτική πορεία/στάδια/φάσεις Σύμφωνα με το συνταγμένο σενάριο οι μαθητές/-τριες θα παρακολουθήσουν μαγνητοσκοπημένα αποσπάσματα τηλεοπτικού δημοσιογραφικού λόγου από ενημερωτικές εκπομπές ή ειδήσεις. Ιδιαίτερα μπορεί να προσεχθεί το στήσιμο του σκηνικού: είσοδος, έξοδος δελτίου στο πρόγραμμα, στήσιμο του παρουσιαστή. Καλό είναι να προβληθεί ένα απόσπασμα από όλες τις εκπομπές, στο οποίο παρουσιάζεται το ίδιο θέμα και να γίνει σύγκριση. Στη συνέχεια, οι μαθητές/-τριες, αφού απομαγνητοφωνήσουν τον προφορικό λόγο και τον μετατρέψουν σε γραπτό, εστιάζουν σε συγκεκριμένες φράσεις, για την ανάλυση των οποίων πρέπει να ληφθεί υπόψη και το ευρύτερο κοινωνικοοικονομικό και συμφραστικό πλαίσιο. Μέσα από την επεξεργασία τους, οι μαθητές/-τριες θα μπορούσαν να συνειδητοποιήσουν την ιδεολογική λειτουργία διαφόρων λεκτικών μηχανισμών, όπως της μεταφοράς, της λεξιλογικής πολυσημίας, της συνδήλωσης, της εξειδικευμένης ορολογίας, σε ένα είδος λόγου που δεν είναι λογοτεχνικό ή επιστημονικό. Έτσι, θα κατανοήσουν πώς οι ανωτέρω γλωσσικοί μηχανισμοί συντελούν στη συναισθηματική φόρτιση αλλά και πληροφοριακή σύγχυση του δέκτη. Σελίδα 11 από 30

12 Είναι σημαντικό οι μαθητές/- τριες να επισημάνουν και τον ρόλο του επιτονισμού και άλλων παραγλωσσικών στοιχείων στη μετάδοση των μηνυμάτων. Μέσα από τη διδακτική αξιοποίηση του δημοσιογραφικού λόγου, οι μαθητές/- τριες συζητούν και συνειδητοποιούν κριτικά τη λεκτική έκφραση ενός εξουσιαστικού λόγου. Οδηγούνται, έτσι, σε μια κριτική επίγνωση της γλώσσας (Critical Language Awareness) (Fairclough 2001), αφού αποκτούν δεξιότητες εμβάθυνσης κι έλλογης ανάλυσης των λεχθέντων, ενώ συνειδητοποιούν τον τρόπο με τον οποίο ο τηλεοπτικός δημοσιογραφικός λόγος κατασκευάζει τον «ιδανικό τηλεθεατή» του, εκφράζοντας, παράλληλα, σχέσεις ισχύος. Συζητούν για το είδος του τηλεθεατή στο οποίο ανήκουν ή ανήκαν και πόσο διαφοροποιήθηκαν από τις αρχικές τους θέσεις μετά την υλοποίηση των παραπάνω δραστηριοτήτων. Καλό είναι να αναστοχαστούν πάνω σε στάσεις και πεποιθήσεις που είχαν και να διαμορφώσουν κριτήρια νέας συμπεριφοράς. Η εφαρμογή του σεναρίου ξεκίνησε με βάση τα παραπάνω, αλλά και με την προοπτική της ανανέωσης των κειμένων και του υλικού, ανάλογα με την επικαιρότητα. Α ΦΑΣΗ: 3 ώρες: Το σενάριο αναρτήθηκε στο Εdmodo, από την προηγούμενη εβδομάδα, ώστε να προκύψει μια πρώτη αφορμή για συζήτηση με τα παιδιά. Μάλιστα, σε αναφορά που έγινε στο σενάριο σε προηγούμενη διδακτική ώρα έδειξαν να το υποδέχονται θετικά και χαρακτήρισαν πολύ σύγχρονο το θέμα και κοντά στην καθημερινή κοινωνική/εξωσχολική τους ζωή. Τα παιδιά μπήκαν στο εργαστήριο με ακουστικά, γιατί το σύστημα ήχου ήταν απομονωμένο στο εργαστήριο από επιλογή των συναδέλφων της πληροφορικής και είχαν μαζί τους ένα τετράδιο, φλασάκι και τα φύλλα εργασίας τυπωμένα, προς το παρόν ένα για κάθε ομάδα. Προηγήθηκε, στο μεταξύ, ο χωρισμός της τάξης σε ομάδες των τριών, με κριτήριο τις ιδιαίτερες προτιμήσεις των μαθητών αλλά και την προηγούμενη εμπειρία από τη συνεργασία μεταξύ των παιδιών στη συγκεκριμένη τάξη. Σελίδα 12 από 30

13 Ανατέθηκε αποκλειστικά στους μαθητές η διανομή των ρόλων σε αναγνώστη, γραμματέα, συντονιστή, χειριστή του υπολογιστή ο πρώτος διαβάζει τα φύλλα εργασίας αλλά και τα κείμενα της ομάδας, εξηγεί και συζητά, ο δεύτερος σημειώνει και γράφει όσα συζητιούνται, ο τρίτος κρατά ημερολόγιο εργασιών και συνεννοείται με τον εκπαιδευτικό και την ολομέλεια σε κάθε φάση, ο τελευταίος, αναλαμβάνει την αναζήτηση, τις τελικές αναρτήσεις, την ενημέρωση του Εdmodo και όλοι μαζί παρουσιάζουν τις τελικές εργασίες. Ακολούθησε συζήτηση για το έργο, προχωρήσαμε στην κατανομή εργασιών και καταλήξαμε πως είναι αναγκαίο να κρατά κάθε ομάδα ένα ημερολόγιο εργασιών, ώστε να ενημερώνεται η ολομέλεια αλλά και η συντονίστρια-εκπαιδευτικός για την πορεία της κάθε ομάδας, τις δυσκολίες συμμετοχής, τα τεχνικά προβλήματα κλπ. στην αρχή κάθε συνάντησης. Συμπληρωματικά, όρισα τρεις υπεύθυνους εργαστηρίου που να φροντίζουν να ανοίγουν οι υπολογιστές, να τοποθετούνται σωστά τα καθίσματα και να ελέγχουν τη σύνδεση με το διαδίκτυο, επιπλέον να φροντίζουν τομ χώρο πριν αποχωρήσουμε από το εργαστήριο, όλα αυτά με τη δική μου υποστήριξη και την επίβλεψη και βοήθεια του συναδέλφου της πληροφορικής. Η παρουσία του στην αρχή κάθε εφαρμογής είναι αναγκαία στο συγκεκριμένο σχολείο, ακριβώς επειδή ο αριθμός των μαθητών της τάξης συνήθως ξεπερνά τα άτομα, γεγονός που δυσκολεύει τη συνεργασία στο εργαστήριο. Ξεκινήσαμε, λοιπόν, την εφαρμογή στο εργαστήριο με μια μικρή καθυστέρηση λόγω προβλημάτων στον ήχο (στην προκείμενη ίσως να ήταν ευκολότερη και ταχύτερη λύση ο κεντρικός βιντεοπροβολέας αν και έτσι θα καθυστερούσε το «ζέσταμα» και δέσιμο της ομάδας) και προχωρήσαμε στα φύλλα εργασίας, τα οποία ως συνήθως τα ξαναδιαβάσαμε όλοι μαζί από το περιβάλλον Edmodo στο οποίο ήταν αναρτημένα. Τα παιδιά, μόλις διάβασαν τα ερωτήματα ενθουσιάστηκαν και πρότειναν άμεσα να δημιουργήσουν ένα δικό τους δελτίο ειδήσεων. Πολύ σύντομα, επίσης, διατύπωσαν τις ιδέες τους («όχι μόνο να γράφουμε κείμενα, ας κάνουμε κάτι διασκεδαστικό!»). Το συνταγμένο σενάριο προβλέπει μια αντίστοιχη δημιουργική Σελίδα 13 από 30

14 αποστολή στη δραστηριότητα 3 τη α φάσης (σχετικά με τη μαγνητοσκόπηση ανάγνωσης μιας παραγράφου και την αξιολόγησή της από μια επιτροπή), την οποία τροποποιήσαμε λίγο και την αφήσαμε για το τέλος του σεναρίου, όπως θα περιγραφεί και παρακάτω. Προς το παρόν, τους ζήτησα να παρακολουθούν την επικαιρότητα και να επιλέξουν ειδήσεις που τους ενδιαφέρουν ώστε να συνθέσουν στο τέλος το δικό τους δελτίο. Στο μεταξύ πρόσθεσα στο αναρτημένο φύλλο εργασίας συνδέσμους από δελτία ειδήσεων της τελευταίας εβδομάδας, ώστε να επικαιροποιήσω, όσο γίνεται, το σενάριο, και οι ομάδες άρχισαν να παρακολουθούν και να συμπληρώνουν τα φύλλα. Πρότεινα να προσπαθήσουν, όσο γίνεται, να χρησιμοποιήσουν τον επεξεργαστή στις σημειώσεις τους, ώστε να αρχίσει να διαμορφώνεται σταδιακά το κείμενο της αποστολής. Όσην ώρα δούλευαν, συνεργαζόμουν με τις ομάδες άλλοτε πάνω στα ερωτήματα των φύλλων και άλλοτε για τεχνικά θέματα που σχετίζονταν με τη χρήση του επεξεργαστή, την αποθήκευση, την ανάρτηση στο περιβάλλον συνεργασίας. Επεξεργάστηκαν τον τρόπο με τον οποίο πέφτουν οι τίτλοι των σημαντικότερων ειδήσεων, τον εντυπωσιακό φωτισμό, τους ήχους, το είδος της μουσικής επένδυσης της έναρξης. Λόγω της τάσης των παιδιών να απαντούν μονολεκτικά και απλά περιγραφικά στις ερωτήσεις του φύλλου, χρειάστηκε να υποστηρίξω την προσπάθειά τους να αναγνώσουν κριτικά τα δελτία ειδήσεων υπογραμμίζοντας το γιατί, τι επιδιώκουν, σε τι αποσκοπούν, ερωτήματα που αναφέρονται και στο φύλλο εργασίας. Οι μαθητές αντιμετώπιζαν απλά ως «φυσικό» να παρουσιάζονται οι ειδήσεις με «φαντασμαγορικό» τρόπο, όπως συνέβαινε στα περισσότερα ιδιωτικά κανάλια. Την επόμενη ώρα προχώρησαν στην παρατήρηση του σκηνικού με βάση τους άξονες που όριζε η δραστηριότητα 2, τον χώρο, την τεχνολογική υποστήριξη και τα εφέ που αξιοποιούνται και η πλειοψηφία των ομάδων φάνηκε να γοητεύεται από την διαδικασία «παρατήρησης» των μέσων, «αποστασιοποίησης», αλλά και «σχολιασμού» τους και αυτό αναδείχτηκε κυρίως από το «σοβαρό» κριτικό ύφος, την Σελίδα 14 από 30

15 στάση αμφισβήτησης των μέσων από τους αρχηγούς των ομάδων την ώρα που συνόψιζαν τις σκέψεις τους. Στο τέλος του δίωρου παρουσίασαν προφορικά στην ολομέλεια τα συμπεράσματά τους με τη σειρά και συμπληρώνοντας η μια ομάδα την άλλη. Δεν πρόλαβαν, ωστόσο, όλες οι ομάδες να τα καταγράψουν στον επεξεργαστή και αποφάσισαν να το συνεχίσουν στο σπίτι ατομικά και να αλληλεπιδράσουν στο Edmodo. Tα παιδιά που δεν είχαν πρόσβαση στο διαδίκτυο στο σπίτι, θα κατέγραφαν ατομικά τις σκέψεις τους στο έντυπο φύλλο εργασίας και στο τετράδιο και θα τα κατέθεταν στην ομάδα την επόμενη φορά. 3 η ώρα: Στο φύλλο εργασίας για την δραστηριότητα 3 έγινε προσθήκη κάποιων ερωτημάτων σχετικά με τις γλωσσικές-λεκτικές επιλογές που γίνονται στα δελτία ειδήσεων για τη διευκόλυνση των παιδιών, αλλά και για να αρχίσουν να αποδομούν νωρίτερα τα κείμενα των δελτίων. Επίσης, η αποστολή που προτείνεται στο τέλος της α φάσης: «καλούμε τους συμμαθητές μας σε μια δοκιμαστική επιλογή κλπ.» δεν πραγματοποιήθηκε ως έχει, παρά αποτέλεσε έναυσμα για να παρουσιάσουν τα παιδιά στο τέλος ένα δικό τους δελτίο ειδήσεων με τροποποιημένο φύλλο που δόθηκε συμπληρωματικά στο τέλος. Με αυτήν την προοπτική ολοκληρώθηκε και η 3η δραστηριότητα. Ιδιαίτερα συνέβαλαν στην κριτική ανάγνωση των μέσων οι λεξιλογικές επιλογές της συντάκτριας στο φύλλο εργασίας, όπως π.χ. στην δραστηριότητα 3 «αψεγάδιαστοι», «θυμίζουν αντικειμενικό παντογνώστη αφηγητή». Στη φάση αυτή, είχε μεγάλη σημασία να τους προτείνω μερικά δελτία από το κρατικό κανάλι στο οποίο (στα αρχεία του) υπήρχε περιορισμένη και αποσπασματική πρόσβαση λόγω της διακοπής της λειτουργίας του το περασμένο καλοκαίρι. Αλλά περιορισμένη πρόσβαση υπήρχε και σε τοπικά, δημοτικά ή εναλλακτικά κανάλια που οι οικονομικοί τους πόροι ή ο κερδοσκοπικός τους χαρακτήρας ήταν περιορισμένος. Σελίδα 15 από 30

16 Β φάση 2 ώρες στο εργαστήριο: Ξεκινήσαμε με σύντομη παρουσίαση των μέχρι τώρα δεδομένων, μίλησαν σύντομα οι ομάδες με βάση τα ημερολόγιά τους και τους δόθηκε χρόνος να τακτοποιήσουν τις εκκρεμότητές τους στον υπολογιστή. Έτσι σε όλη τη διάρκεια οι μαθητές έγραφαν, αποθήκευαν, αναρτούσαν, συχνά με τη βοήθεια των τεχνικών ή άλλων ομάδων που προσφέρονταν να βοηθήσουν. Περάσαμε στη β φάση, διάβασαν τις ειδήσεις για τα χημικά με την προοπτική να ανασυντάξουν την είδηση εναλλακτικά/αποστασιοποιημένα, όπως αναγραφόταν στο σχετικό φύλλο εργασίας με βάση το συνταγμένο σενάριο. Ξεκινούν με απόπειρα να ανασυντάξουν την είδηση για τα χημικά στη Συρία: ρώτησαν πολλά πράγματα για την περιοχή (γιατί τόσο συχνοί εκεί οι πόλεμοι;), είχε ενδιαφέρον που πάσχιζαν να κατανοήσουν μέσα από τις διαφορετικές οπτικές που αντιμετώπιζαν ποιος λέει αλήθεια, ποιος ψέμα, ποιος ο ρόλος των εμπλεκόμενων. Σε ένα βαθμό τους δυσκόλεψε η γλώσσα και χρειάστηκε έτσι να βρίσκομαι σε διαρκή συνεργασία μια με τη μία και μια με την άλλη ομάδα. Οπότε, σταματούσαμε κάθε τόσο και ενημερώναμε την ολομέλεια, άλλοτε εγώ και άλλοτε οι αρχηγοί κάποιας ομάδας, με αποτέλεσμα να μη μας φτάσει ο χρόνος, με θετικά όμως αποτελέσματα ως προς την κατανόηση των γραπτών ειδήσεων. 2 ώρες στο εργαστήριο: Επαναλάβαμε την ανάγνωση και παρακολούθηση των ειδήσεων για τα χημικά στη Συρία με καλύτερα αποτελέσματα αυτήν την φορά. Θεωρώ ότι τους έκανε καλό να έρθουν σε επαφή με τη γραπτή είδηση από τα διεθνή και να αναγκαστούν να επεξεργαστούν ένα λεξιλόγιο που σχετίζεται με τη διπλωματία. Στην επόμενη φάση σταθήκαμε αποκλειστικά σε ειδήσεις από την επικαιρότητα. Συγκεκριμένα προσανατόλισα το ενδιαφέρον της τάξης σε μια είδηση που άκουσα μόλις την προηγούμενη μέρα στο ραδιόφωνο του αυτοκινήτου μου και συγκλονίστηκα: την τραγωδία με την απώλεια των μεταναστών στο Φαρμακονήσι: πρότεινα, λοιπόν, να αναγνώσουν την είδηση από διαφορετικούς συνδέσμους με Σελίδα 16 από 30

17 διαφορετικές οπτικές, πάλι μέσα από ποικίλες πηγές (διαδίκτυο, τηλεόραση κλπ.). Τα παιδιά επηρεάστηκαν από την είδηση, ορισμένα εκφράστηκαν για τον πατέρα που έκλαιγε: «αλλού κλαίει και αλλού όχι, τι συμβαίνει;» (το παιδί παρακολουθούσε την είδηση με τα μάτια της κάμερας που αντί να «ζουμάρει» στις κοινωνικές διαστάσεις και το πολιτικό πλαίσιο της δυστυχίας των προσφύγων, εστίαζε στο «πονεμένο πρόσωπο» του «ξένου, πλην όμως, άξιου συμπόνιας» πατέρα, για λόγους ακροαματικότητας, αλλά και προώθησης της κυρίαρχης ιδεολογίας). Στο σημείο αυτό συζητήσαμε για την τάση των καναλιών να μετατρέπουν σε θέαμα τις συναισθηματικές αντιδράσεις των ανθρώπων σε πολύ προσωπικές στιγμές, για το πώς μας καθιστούν και εμάς συχνά παθητικούς αποδέκτες της πραγματικότητας, όπως κατασκευάζεται από τα μέσα, και οδηγούμαστε, έτσι, να μην αξιολογούμε τις κοινωνικές διαστάσεις των γεγονότων που μας προβάλλουν, παρά τα παρακολουθούμε αποξενωμένοι. Ολοκληρώθηκε η φάση αυτή με πολύ μεγάλη ποικιλία στις σκέψεις, τις στάσεις, τις αντιδράσεις των μαθητών, που σημειώθηκαν και στα φύλλα εργασίας, με εξαίρεση μια-δυο ομάδες που δεν είχαν τελειώσει και ήταν σε αναμονή της παρουσίασης των δελτίων τους στην τελική φάση. 1ώρα: Αφιερώθηκε μια ώρα επιπλέον στο εργαστήριο, ώστε να τακτοποιηθούν εκκρεμότητες, απορίες και τα σχετικά. Πάντως, το σενάριο προκαλούσε διαρκώς το ενδιαφέρον των παιδιών, δε βαρέθηκαν ούτε στιγμή, αισθάνθηκαν μικροί μελετητές των «πολυαγαπημένων» τους μέσων επικοινωνίας. Η συνέχεια του σεναρίου διακόπηκε την επόμενη ώρα, ώστε να αφιερωθεί διδακτικός χρόνος στα παράγωγα και τα σύνθετα, κυρίως τα προθήματα και τα επιθήματα, με εστίαση, δυστυχώς, στη μεταγλωσσική ορολογία., που προκαλούσε σύγχυση στα παιδιά. 2 ώρες: παρουσίαση δελτίων ειδήσεων: Το σενάριο έκλεισε με ένα από τα πιο δημιουργικά δίωρα της χρονιάς, όπου οι μαθητές συνέθεσαν και παρουσίασαν τα δικά τους δελτία ειδήσεων, όλα βασισμένα στην επικαιρότητα και με ποικιλία στα θέματα, το ύφος, το στήσιμο των δελτίων, με Σελίδα 17 από 30

18 ζωγραφισμένα παράθυρα στον πίνακα της τάξης και εξωτερικούς ανταποκριτές. Aναφέρθηκαν στα πολιτικά κόμματα, την κυβέρνηση, αλλά και σε καλλιτέχνες από τη μουσική βιομηχανία ψυγαγωγίας. Κάποια ομάδα άργησε να παρουσιάσει και της δόθηκε ο χρόνος σε μεταγενέστερη φάση, όταν πρώτη είδηση σε όλα τα κανάλια ήταν το χαμένο αεροπλάνο της Μαλαισίας. Τα παιδιά με καυστικότητα και δυσπιστία αναφέρθηκαν στη δυσκολία ανεύρεσης του χαμένου σκάφους, στήνοντας το δελτίο τους μπροστά σε ένα παγκόσμιο γεωγραφικό χάρτη που έφεραν στην τάξη, για αυτόν το λόγο. Σχετικά τεκμήρια από την εργασία των μαθητών στις δραστηριότητες του Φύλλου Εργασίας παρατίθενται παρακάτω: Εικόνα 1,2,3.ανατροφοδότηση στο Εdmodo Σελίδα 18 από 30

19 Εικόνα 2 Σελίδα 19 από 30

20 Εικόνα 3 Σελίδα 20 από 30

21 Εικόνα 4. Τα παιδιά σχολιάζουν τα νέα για τη Συρία. Σελίδα 21 από 30

22 Εικόνα 5. τα παιδιά σχολιάζουν τις ειδήσεις των οχτώ Σελίδα 22 από 30

23 Εικόνα 6. Τα παιδιά σχολιάζουν τις ειδήσεις των οχτώ Σελίδα 23 από 30

24 Εικόνα 7. Το δελτίο των οχτώ και οι παρουσιαστές Εικόνα 8. έναρξη δελτίου ειδήσεων Σελίδα 24 από 30

25 ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ένα φύλλο εργασίας κοινό για όλες τις ομάδες. Αποστολή: Α φάση 1. Παρακολουθούμε την έναρξη των δελτίων ειδήσεων σε δυο τουλάχιστον μεγάλα κανάλια, παρατηρούμε και αναρωτιόμαστε: Είναι θεατρική και γιατί η έναρξη; Συνοδεύεται από μουσικά ηχητικά εφέ; Οι παρουσιαστές αποκαλύπτονται αμέσως ή διαγράφεται μόνο το περίγραμμα τους; Το στούντιο φωτίζεται σταδιακά; Υπάρχουν εναρκτήριοι τίτλοι και γρήγορα γραφικά; Το κλείσιμο των ειδήσεων γίνεται με τον ίδιο τρόπο; Τι επιδιώκεται με όλους τους παραπάνω χειρισμούς για το δελτίο ειδήσεων σε σχέση με τα υπόλοιπα προγράμματα; Σε τι αποσκοπούν κατά τη γνώμη σας όλα τα παραπάνω; Σε ένα κείμενο 2-3 παραγράφων καταγράφουμε/θέτουμε τις πρώτες σκέψεις μας, για να τις επεξεργαστούμε αργότερα. 2. Ας προσέξουμε στη συνέχεια το στήσιμο του σκηνικού και ας προσπαθήσουμε έπειτα να το περιγράψουμε. Η οπτική εμφάνιση και η τεχνική επάρκεια του στούντιο αφορούν το θεσμό. Ποια επίπλωση χρησιμοποιείται; Πού κάθονται οι παρουσιαστές; Ο παρουσιαστής καθισμένος πίσω από ένα γραφείο αντιγράφει τη θέση ενός ισχυρού προσώπου το οποίο περιβάλλεται από κύρος; Το κύριο στούντιο των ειδήσεων παραπέμπει σε υψηλή τεχνολογία; Σελίδα 25 από 30

26 Χρησιμοποιούνται συμβάσεις κινηματογραφικού τύπου, π.χ. παιχνίδια με τον φωτισμό των προσώπων ή το πρόσωπο του παρουσιαστή είναι αφύσικα φωτεινό και αξιόπιστο; Αν μου ζητούσαν να σχεδιάσω το δικό μου σκηνικό του δελτίου ειδήσεων των οκτώ ποια στοιχεία θα κρατούσα και ποια θα άλλαζα και γιατί; Σε μια παρουσίαση 20 διαφανειών παρουσιάζουμε τη νέα εναλλακτική, ανανεωτική μας πρόταση. 3. Ας εστιάσουμε στον παρουσιαστή. Η πίστη μας στις ειδήσεις βασίζεται στην εμπιστοσύνη που τρέφουμε στο πρόσωπο που μας τις παρουσιάζει. Οι παρουσιαστές πρέπει να έχουν μια κοινωνική ταυτότητα και μια προσφορά που να καθιστούν την εμπιστοσύνη κοινωνικά ορθή. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του παρουσιαστή; Ο τόνος της φωνής, η προφορά είναι σημαντικά στοιχεία για την επιλογή τους; (προσθήκη: -ποιες φράσεις ή γενικότερα λεκτικές επιλογές των παρουσιαστών επαναλαμβάνονται συχνά και για ποιο σκοπό; - πως διαφοροποιούνται οι γλωσσικές αυτές επιλογές από κανάλι σε κανάλι; Προσελκύουν αποτελεσματικότερα τον δέκτη; Σημείωσε μερικές από αυτές, ώστε να τις αξιοποιήσεις κατάλληλα στο δικό σου δελτίο ειδήσεων ) Το ντύσιμο, το μακιγιάζ τραβούν την προσοχή των θεατών; Γιατί δεν ιδρώνουν ποτέ και είναι πάντα αψεγάδιαστοι; Θυμίζει ο παρουσιαστής έναν αντικειμενικό παντογνώστη αφηγητή; Συστήνει ο παρουσιαστής τους ρεπόρτερ και τα πρόσωπα ως διαμεσολαβητής ανάμεσα σε «εκείνους» και σε «μας» (θεατές και παρουσιαστής); αποστολή: Καλούμε τους συμμαθητές μας σε μια δοκιμαστική επιλογή παρουσιαστών ειδήσεων. Δημιουργούμε μια επιτροπή αξιολόγησης και ζητούμε από τους υποψηφίους παρουσιαστές να διαβάσουν μια παράγραφο τονίζοντας τα σημαντικά σημεία. Δίνεται ένα μικρό χρονικό διάστημα προετοιμασίας. Μετά την Σελίδα 26 από 30

27 ακρόαση τους κοινοποιείτε τις επιλογές και αιτιολογείτε την κρίση σας. Η όλη δοκιμασία καλό είναι να μαγνητοσκοπηθεί. Β φάση 4. Ας καταγράψουμε την είδηση του δελτίου. on_gia_ti_chrisi_chimikon_oplon_sti_syria Ας απομαγνητοφωνήσουμε τον προφορικό λόγο και ας τον μετατρέψουμε σε γραπτό, εστιάζοντας σε συγκεκριμένες φράσεις. Υπάρχει συναισθηματική φόρτιση ή άλλου είδους φόρτιση στην είδηση; Από ποια γλωσσικά και παραγλωσσικά στοιχεία το καταλαβαίνουμε αυτό; Μπορείτε να προτείνετε εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης του ίδιου μηνύματος και ουδετεροποίησης της φόρτισης; 5. Δίνουμε στους/στις μαθητές/-τριες μεταγραμμένα κείμενα από διάφορες δημοσιογραφικές εκπομπές, προκειμένου να αναγνωρίσουν ποιο απόσπασμα ανήκει σε ποια εκπομπή. Πώς καταλαβαίνετε σε ποια εκπομπή ανήκουν; Χρησιμοποιεί ο κάθε τηλεοπτικός σταθμός και η κάθε δημοσιογραφική εκπομπή τη δική του/της «γλώσσα»; Ποια είναι τα βαθύτερα κίνητρα της γλώσσας του δημοσιογραφικού λόγου; Σελίδα 27 από 30

28 Σε ένα άρθρο στη σχολική εφημερίδα ή στο edmodo αναπτύσσουμε τις σκέψεις μας για την ιδεολογική λειτουργία-χρωματισμό του λόγου, αλλά και τον προβληματισμό μας για τους στόχους και τα συμφέροντα αυτών που τον χρησιμοποιούν. 6.συμπληρωματικά τελικό φύλλο εργασίας Ήρθε η ώρα να παρουσιάσετε ένα δικό σας σύντομο δελτίο ειδήσεων. Επιλέξτε ειδήσεις από την επικαιρότητα της χώρας μας, ειδήσεις από τον κόσμο, ειδήσεις πολιτικές, κοινωνικές, καλλιτεχνικές, ακόμη και ειδήσεις από το σχολείο και παρουσιάστε τις σε χρόνο που να μην ξεπερνάει τα 5-7 για την κάθε ομάδα. Πριν προχωρήσετε στη σύνταξη του προσχεδιασμένου προφορικού σας κειμένου, ξαναδείτε τα συμπεράσματά σας από τα προηγούμενα φύλλα εργασίας και σκεφτείτε: -τι είδους κανάλι εκπροσωπείτε; (Μεγάλο, μικρό, τοπικό, κρατικό, δημόσιο κ.λ.π.) -σε τι είδους κοινό απευθύνεστε; (σε όλον τον κόσμο, σε ειδικό κοινό, σε κάποιες κοινωνικές ομάδες;) -θέλετε να πείσετε, να εντυπωσιάσετε, να παραπλανήσετε ή να ενημερώσετε, να πείτε την αλήθεια, να αποκαλύψετε μια πραγματικότητα; Επιστρατεύστε τα λεκτικά,γλωσσικά, εξωγλωσσικά στοιχεία που σας είναι λειτουργικά για το επικοινωνιακό σας στόχο. Στήστε το σκηνικό. Πάρτε το κατάλληλο ύφος και παρουσιάστε Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Η διδακτική αξιοποίηση του δημοσιογραφικού λόγου μπορεί να χρησιμεύσει, επιπλέον, ώστε όχι μόνο να επανακαθορισθούν οι σχέσεις ισχύος μέσα στην τάξη ανάμεσα στον/στην εκπαιδευτικό και τους/τις μαθητές/-τριες, αλλά και να μετατραπούν αυτές σε συνεργατικές σχέσεις ενδυνάμωσης που αμφισβητούν τα υπάρχοντα εξουσιαστικά μοντέλα και οδηγούν σε μια θετική και δυναμική Σελίδα 28 από 30

29 διαπραγμάτευση ταυτοτήτων (Cummins 2005). Αυτό σημαίνει ότι οι μαθητές/-τριες θα μπορούσαν να προβούν σε συγκρίσεις ανάμεσα στον δημοσιογραφικό λόγο και σε αυτόν που χρησιμοποιείται στο σχολείο. Η συνειδητοποίηση ότι ο λόγος μέσα στην τάξη χρησιμοποιεί παραπλήσιους λεκτικούς μηχανισμούς, για να μεταβιβάσει ρητά και άρρητα μηνύματα, θα οδηγήσει αυτόματα στο συμπέρασμα ότι κι αυτός κινείται σε ένα πλαίσιο ισχύος. Μια πρόταση είναι να καταγραφεί μια ώρα διδασκαλίας και να παρουσιαστεί με την ίδια διαδικασία που ακολουθήσαμε για το δελτίο ειδήσεων. Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Οι μαθητές/-τριες καθίστανται ικανοί/-ές να προσδιορίζουν κάθε φορά τον στόχο και την ιδεολογική τοποθέτηση του δημιουργού ενός τηλεοπτικού κειμένου, ενώ, παράλληλα, αποκτούν πολλές ευκαιρίες έκφρασης κι εξάσκησης των γλωσσικών τους δεξιοτήτων στον προφορικό και γραπτό λόγο. Επιπλέον, ενισχύεται η ικανότητά τους να επιχειρηματολογούν, αλλά και να μεταδίδουν ένα μήνυμα με ευσύνοπτο τρόπο. Οι μαθητές/-τριες μέσα από την ενεργή αλληλεπίδρασή τους με τον δημοσιογραφικό λόγο αποκτούν μια επικοινωνιακή επάρκεια και μεταγλώσσα (Fairclough 2001) που τους επιτρέπει να κατανοούν τα βαθύτερα κίνητρα της γλώσσας του δημοσιογραφικού λόγου. Ο απώτερος στόχος είναι να συνειδητοποιήσουν τη συγκαλυμμένη ιδεολογική λειτουργία του λόγου, αλλά και να προβληματιστούν για τους στόχους και τα συμφέροντα αυτών που τον χρησιμοποιούν. Σύμφωνα με τον Baynham (2002: 252), οι ερωτήσεις με το «γιατί» είναι η βάση των κριτικών ή «αντιστασιακών» αναγνώσεων, αυτών, δηλαδή, που δεν αποδέχονται απλώς τις γραμμένες λέξεις ως δεδομένες κι εξουσιαστικές, αλλά αμφισβητούν την προέλευση αυτής της εξουσίας. Σελίδα 29 από 30

30 Θ. BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Baynham, M. (2002). Πρακτικές Γραμματισμού (Μτφρ. Μ. Αραποπούλου). Αθήνα: Μεταίχμιο. Boorstin, D. J. (1991). Από τη συλλογή ειδήσεων στην κατασκευή ειδήσεων: Ένας κατακλυσμός ψευδογεγονότων. Στο Λιβιεράτος, Κ. & Τ. Φραγκούλης (επιμ.), Το μήνυμα του μέσου. Η έκρηξη της μαζικής επικοινωνίας (4η έκδ.) (Μτφρ. Α. Λυκιαρδοπούλου & Λ. Αναγνώστου). Αθήνα: Αλεξάνδρεια Cummins, J. (2005). Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση: Εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση σε μια κοινωνία της ετερότητας (2η έκδ. βελτιωμένη) (Μτφρ. Σ. Αργύρη). Αθήνα: Gutenberg. Fairclough, N. (2001). Language and Power (2nd ed.) Harlow: Longman. Freire, P. (2000). Η διεργασία γραμματισμού ενηλίκων ως πολιτισμική δράση για ελευθερία. Στο Maybin, J. (επιμ.) Γλώσσα και γραμματισμός στην κοινωνική πρακτική, Τόμος Γ. (Μτφρ. Ι. Φ. Βλαχόπουλος). Πάτρα: ΕΑΠ Mazzoleni, G. (2006). Λαϊκισμός και Μέσα Ενημέρωσης. Ζητήματα Επικοινωνίας, 4, Μπένετ, Ο. Λ. (1999). Ειδήσεις: η πολιτική των ψευδαισθήσεων. (Μτφρ. Β. Λιαπής & Κ. Πάρη). Αθήνα: Δρομέας. Σεραφετινίδου, Μ. (2005). Κοινωνιολογία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας. Ο ρόλος των μέσων στην αναπαραγωγή του σύγχρονου καπιταλισμού. Αθήνα: Gutenberg. Φισκ, Τζ. (2005). TV. Η ανατομία του τηλεοπτικού λόγου (2η έκδ.) (Μτφρ. Β. Σπυροπούλου). Αθήνα: Κατάρτι. Χατζησαββίδης, Σ. (1999/2000). Ελληνική γλώσσα και δημοσιογραφικός λόγος. Θεωρητικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Gutenberg. Σελίδα 30 από 30