ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2016) 182 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με τον αντίκτυπο της γενετικής επιλογής στην καλή μεταχείριση των κοτόπουλων που εκτρέφονται για την παραγωγή κρέατο EL EL

2 ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με τον αντίκτυπο της γενετικής επιλογής στην καλή μεταχείριση των κοτόπουλων που εκτρέφονται για την παραγωγή κρέατος TOC 2

3 ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με τον αντίκτυπο της γενετικής επιλογής στην καλή μεταχείριση των κοτόπουλων που εκτρέφονται για την παραγωγή κρέατος 1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ Το άρθρο 6 παράγραφος 1 της οδηγίας (ΕΚ) 2007/43/ΕΚ 1 σχετικά με τον καθορισμό ελάχιστων κανόνων για την προστασία των κοτόπουλων που εκτρέφονται για την παραγωγή κρέατος ορίζει ότι: «Με βάση την επιστημονική γνώμη της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων, η Επιτροπή υποβάλλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο, το αργότερο στις 31 Δεκεμβρίου 2010, έκθεση σχετικά με την επίδραση γενετικών παραμέτρων στις εντοπιζόμενες ανεπάρκειες, οι οποίες οδηγούν σε κακές συνθήκες διαβίωσης των κοτόπουλων. Εάν χρειάζεται, η έκθεση συνοδεύεται από κατάλληλες νομοθετικές προτάσεις.» Η παρούσα έκθεση αποτελεί την ανταπόκριση της Επιτροπής σε αυτή την υποχρέωση. Για την προετοιμασία της παρούσας έκθεσης, το 2010, η Επιτροπή ζήτησε την επιστημονική γνώμη της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) 2, η οποία επικαιροποιήθηκε το , και ανέθεσε την εκπόνηση οικονομικής μελέτης 4 που ολοκληρώθηκε το Η παρούσα έκθεση αφορά μόνο τα κοτόπουλα στο πλαίσιο του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας 2007/43/ΕΚ 5. Χρειάστηκε περισσότερος χρόνος απ ό,τι είχε προβλεφθεί για τη συγκέντρωση ολοκληρωμένων επιστημονικών και οικονομικών στοιχείων, γεγονός που εξηγεί την καθυστέρηση στην έκδοση της παρούσας έκθεσης. 1 ΕΕ L 182 της , σ Ομάδα EFSA με θέμα την υγεία και την καλή μεταχείριση των ζώων Scientific Opinion on the influence of genetic parameters on the welfare and the resistance to stress of commercial broilers (επιστημονική γνώμη σχετικά με την επίδραση γενετικών παραμέτρων στην καλή μεταχείριση και την αντοχή στην αγωνία των κοτόπουλων παραγωγής κρέατος). EFSA Journal (7):1666. [82 pp.]. doi: /j.efsa Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στη διεύθυνση: de Jong I, Berg C., Butterworth A., Estevéz I. επιστημονική έκθεση για την επικαιροποίηση των γνωμών της EFSA για την καλή μεταχείριση των κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής και των κοτόπουλων αναπαραγωγής. Σχετικές δημοσιεύσεις το 2012: EN-295. Διαθέσιμες ηλεκτρονικά στη διεύθυνση: 4 Μελέτη σχετικά με τον αντίκτυπο της γενετικής επιλογής στην καλή μεταχείριση των κοτόπουλων που εκτρέφονται για την παραγωγή κρέατος (Ιανουάριος 2013): 5 Βλ. το άρθρο 1 παράγραφος 1 στοιχείο β) και το άρθρο 1 παράγραφος 2 πρώτο εδάφιο της οδηγία 2007/43/ΕΚ. 3

4 2. Ο ΤΟΜΕΑΣ ΤΟΥ ΚΡΕΑΤΟΣ ΚΟΤΟΠΟΥΛΟΥ 2.1. Παραγωγή, εμπόριο και κατανάλωση στην ΕΕ Το 2014 η παραγωγή κρέατος κοτόπουλου στην ΕΕ (τα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής καλούνται επίσης «κοτόπουλα πάχυνσης») ανήλθε στα 10,5 εκατομμύρια τόνους, που αντιπροσωπεύουν περίπου 6,5 δισ. πτηνά 6 και είναι περίπου το 12% της παγκόσμιας παραγωγής 7. Τα τρία τέταρτα της παραγωγής της ΕΕ συγκεντρώνονται σε επτά κράτη μέλη: την Πολωνία, τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, την Ισπανία, την Ιταλία και τις Κάτω Χώρες (βλ. παράρτημα Ι). Το 2010 υπήρχαν περισσότερες από 2,2 εκατ. εκμεταλλεύσεις κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής στην ΕΕ-27. Ωστόσο, υπήρχαν μόνο εκμεταλλεύσεις με περισσότερα από κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής (βλ. παράρτημα ΙΙ). Το 2014 το ποσοστό αυτάρκειας 8 στην ΕΕ ανερχόταν σε 103,9%. Το ενδοενωσιακό εμπόριο βασίζεται κυρίως στο νωπό κρέας πουλερικών. Οι Κάτω Χώρες κυριαρχούν στο ενδοενωσιακό εμπόριο κρέατος κοτόπουλου (περίπου το 30 % του συνόλου των ενδοενωσιακών διασυνοριακών εμπορικών συναλλαγών), ακολουθούμενες από τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Πολωνία. Στην ΕΕ οι κύριοι αγοραστές κρέατος κοτόπουλου είναι οι Κάτω Χώρες, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία και η Γαλλία. Αυτές οι τέσσερις χώρες αντιπροσωπεύουν επίσης το 62 % όλων των εισαγωγών κρέατος κοτόπουλου στην ΕΕ, κυρίως κατεψυγμένου φυσικού στήθους από τη Βραζιλία ή κατεψυγμένου ψημένου στήθους από την Ταϊλάνδη. Με μέση κατανάλωση 26,8 kg ανά κάτοικο ετησίως το 2014, το κρέας κοτόπουλου είναι το δεύτερο στη σειρά κρέας που καταναλώνεται περισσότερο στην ΕΕ (περίπου το 30 % της συνολικής κατανάλωσης κρέατος, μετά το χοιρινό κρέας 9 ). Η κατανάλωση κρέατος κοτόπουλου εξακολουθεί να αυξάνεται σε σχεδόν όλα τα κράτη μέλη Επιλογή αναπαραγωγής Το σύστημα παραγωγής κρέατος κοτόπουλου είναι εξαιρετικά πολύπλοκο και ξεκινά πριν από τη γέννηση του κοτόπουλου. Τα κοτόπουλα που προορίζονται για την παραγωγή κρέατος είναι το αποτέλεσμα σύνθετων γενετικών συνδυασμών, οι οποίοι πραγματοποιούνται πολλές γενιές πριν Πηγή: Eurostat. Ο βαθμός αυτάρκειας εκφράζει το μέγεθος της παραγωγής της ΕΕ σε σχέση με την εγχώρια χρήση (βαθμός αυτάρκειας = παραγωγή/(παραγωγή + εισαγωγές - εξαγωγές). 4

5 Η γενετική επιλογή προσδιορίζει τα πλέον κατάλληλα πτηνά για να γίνουν οι γονείς της επόμενης γενιάς. Καθορίζει τα γενετικά χαρακτηριστικά για τα οποία επιλέγεται μια συγκεκριμένη γραμμή προκειμένου να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της αγοράς. Η παραγωγή κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής είναι το αποτέλεσμα εκτροφής σε τέσσερα στάδια (βλέπε παράρτημα III). Το σημείο εκκίνησης αυτής της πυραμιδοειδούς διαδικασίας παραγωγής είναι η γενετική επιλογή ενός αριθμού καθαρών σειρών (που ονομάζονται επίσης γενετική γραμμή) από την εταιρεία αναπαραγωγής. Τα πτηνά που προέρχονται από καθαρές γραμμές διασταυρώνονται και διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα βιοπροστασίας, σε συνθήκες απαλλαγμένες από συγκεκριμένα παθογόνα. Είναι επίσης γεωγραφικά διάσπαρτα για την αποφυγή μόλυνσης που θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικές οικονομικές και γενετικές ζημίες. Τα πτηνά καθαρών γραμμών που θα συμβάλουν στην επόμενη γενιά εισέρχονται στη διαδικασία πολλαπλασιασμού μετά την επιλογή τους. Η διαδικασία περιλαμβάνει τρία στάδια: το πρώτο, στο επίπεδο του σμήνους των προγόνων τρίτης γενιάς, κατόπιν των προγόνων δεύτερης γενιάς και μετά των γεννητόρων για την παραγωγή νεοσσών μίας ημέρας που θα γίνουν κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής. Μέχρι σήμερα, λίγες εταιρείες κυριαρχούν στην παγκόσμια αγορά για σμήνη αναπαραγωγής κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής. Οι εν λόγω εταιρείες δεν έχουν γνωστοποιήσει στην Επιτροπή λεπτομερή στοιχεία σχετικά με τους τόπους αναπαραγωγής ή τα πτηνά, κυρίως επειδή θεωρούν ότι πρόκειται για ευαίσθητες πληροφορίες από εμπορική άποψη Μοντέλα παραγωγής κοτόπουλου στην ΕΕ Η ενωσιακή βιομηχανία κοτόπουλου λειτουργεί κυρίως με βάση δύο οργανωτικά μοντέλα, την κάθετα ολοκληρωμένη παραγωγή και την αλυσίδα παραγωγής με αυτόνομα μέλη. Μέσω του κάθετα ολοκληρωμένου μοντέλου, πολλά ή όλα τα μέλη της αλυσίδας παραγωγής (αναπαραγωγή, εκκολαπτήριο, σταβλισμός, μονάδα παραγωγής ζωοτροφών και μονάδα μεταποίησης) ελέγχονται από την επιχείρηση ολοκληρωμένης παραγωγής. Ο πάροχος ολοκληρωμένων υπηρεσιών παρέχει τους νεοσσούς μίας ημέρας, ζωοτροφές και, ορισμένες φορές, σταβλισμό και παραμένει πάντα ιδιοκτήτης των πτηνών. Στους γεωργούς καταβάλλεται καθορισμένο ποσοστό για την εργασία τους και τα διάφορα έξοδα. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία. Στο δεύτερο μοντέλο, των αυτόνομων μελών, κάθε μέλος εργάζεται μέσω ανοικτής αγοράς και αναλαμβάνει τους δικούς του κινδύνους. Ο κάτοχος της εκμετάλλευσης είναι ιδιοκτήτης των πτηνών και βρίσκεται άμεσα αντιμέτωπος με τις διακυμάνσεις της τιμής των ζωοτροφών και της ζήτησης για κρέας πουλερικών. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται στις Κάτω Χώρες και στο Βέλγιο, ενώ στη Γερμανία υπάρχουν και τα δύο μοντέλα. 5

6 Στις περισσότερες περιπτώσεις η γενετική επιλογή επιδιώκει την απόκτηση γρήγορα αναπτυσσόμενων πτηνών πρόκειται για το κυρίαρχο σύστημα παραγωγής στην ΕΕ. Για τον σκοπό αυτό, ο ενωσιακός κλάδος κρέας κοτόπουλου χρησιμοποιεί γρήγορα αναπτυσσόμενα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής. Αυτά τα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής φθάνουν τα επιδιωκόμενα 2-2,5 kg ζώντος βάρους σε περίπου 35 έως 45 ημέρες. Ωστόσο, υπάρχουν διαφορές ανάλογα με τη χώρα, την περιοχή ή το τμήμα της αγοράς στην οποία/στο οποίο πρέπει να χορηγηθούν. Η γενική τάση στην Ευρώπη είναι να εκτρέφονται τα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής που επιλέγονται για γρήγορη ανάπτυξη σε κλειστά και ελεγχόμενα συστήματα σταβλισμού, με στρωμνή και αυτόματη παροχή τροφής και νερού. Ωστόσο, μέρος της παραγωγής και, συνεπώς, μέρος της γενετικής επιλογής είναι επίσης σχεδιασμένα για πτηνά αργής ανάπτυξης. Τα τελευταία χρόνια σε πολλές χώρες της ΕΕ αυξάνεται συνεχώς το ενδιαφέρον για κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής αργής ανάπτυξης (από 70 έως 81 ημέρες). Αυτά τα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ελεύθερης βοσκής και τη βιολογική παραγωγή, με χαμηλή πυκνότητα και μόνιμη πρόσβαση σε υπαίθριο χώρο. Ωστόσο, οι εμπειρογνώμονες του κλάδου θεωρούν ότι τα κοτόπουλα αργής ανάπτυξης θα παραμείνει μια εξειδικευμένη αγορά. Επιπλέον, υπάρχει πιστοποιημένη παραγωγή κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής, η οποία περιλαμβάνει αργής ανάπτυξης κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής που εκτρέφονται σε κλειστούς χώρους μέχρι την ηλικία των 56 ημερών, ως ενδιάμεση παραγωγή μεταξύ της παραγωγής κοινών κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής και βιολογικής παραγωγής. Δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία για τον ακριβή αριθμό εναλλακτικών κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής (αργής ανάπτυξης ή πιστοποιημένα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής) στην ΕΕ ωστόσο, εμπειρογνώμονες του κλάδου εκτιμούν το μερίδιο αγοράς από 5 έως 10 % της συνολικής παραγωγής ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΛΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΟΤΟΠΟΥΛΩΝ ΚΡΕΑΤΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η γενετική επιλογή των κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής έχει αλλάξει σημαντικά κατά τα τελευταία 50 έτη. Ειδικότερα, ο ρυθμός αύξησης των κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής έχει αυξηθεί σημαντικά και τα κοινά κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής φθάνουν σήμερα το 1,5 kg σωματικού βάρους σε λιγότερες από 30 ημέρες, ενώ στη δεκαετία του 1950 χρειάζονταν 120 ημέρες. Αρχικά, η επιλογή αποσκοπούσε σε μεγαλύτερους ρυθμούς ανάπτυξης και απόδοση σε κρέας. Ωστόσο, προκειμένου να αποφευχθούν ανεπιθύμητες συνέπειες της μονομερούς επιλογής παραγωγής, τα τελευταία χρόνια υπάρχει επίσης επιλογή για την αποφυγή των προβλημάτων από ορισμένες νόσους και όσον αφορά την καλή μεταχείριση

7 Τα περισσότερα προβλήματα όσον αφορά την καλή μεταχείριση στα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής είναι το αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, όπως περιβαλλοντικοί παράγοντες, παράγοντες που σχετίζονται με τη διαχείριση και γενετικοί παράγοντες. Ωστόσο, οι επιστημονικές γνώμες αναγνωρίζουν ότι ορισμένα προβλήματα που σχετίζονται με την καλή μεταχείριση αφορούν ουσιαστικά γενετικούς παράγοντες, ενώ άλλα αφορούν κυρίως παράγοντες περιβαλλοντικούς/διαχείρισης, όπως η πυκνότητα των ζώων και η ποιότητα της στρωμνής, ο φωτισμός και το «γυμνό» περιβάλλον Γενετική επιλογή: κληρονομησιμότητα και πίεση επιλογής Τα προγράμματα αναπαραγωγής οργανώνονται για την προμήθεια των σμηνών που προορίζονται για το εμπόριο με κοτόπουλα μίας ημέρας σε μια πυραμίδα πολλαπλασιασμού (βλ. τμήμα 2.2.). Η πυραμίδα αναπαραγωγής διευκολύνει τις διασταυρώσεις μεταξύ γενετικά διαφορετικών σειρών για την επιλογή καθορισμένων γενετικών χαρακτηριστικών που περιλαμβάνονται στο γενετικό πρόγραμμα. Η απάντηση σε μια γενιά επιλογής εξαρτάται από την κληρονομησιμότητα 11 του γενετικού χαρακτηριστικού και από την εφαρμοζόμενη πίεση της επιλογή (το ποσοστό των πτηνών με καθορισμένο χαρακτηριστικό που χρησιμοποιούνται ως γονείς της επόμενης γενιάς). Επιπλέον, η πρόοδος που σημείωσε η γενετική επιλογή στα σμήνη γενετικών γραμμών δεν εγγυάται ότι θα τηρηθεί η εν λόγω μεταβολή στα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής, δεδομένου ότι τα περιβάλλοντα στα οποία εκτρέφονται τα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής για εμπορικούς σκοπούς δεν είναι τα ίδια με εκείνα για τα σμήνη των ζώων αναπαραγωγής 12. Υπάρχουν σημαντικές δυσκολίες στη λήψη στοιχείων σχετικά με την κληρονομησιμότητα του γενετικού χαρακτηριστικού που επελέγη, διότι, αφενός, απαιτούνται αρκετές εκατοντάδες πτηνών για την απόκτηση αξιόπιστων δεδομένων και, αφετέρου, ο χρόνος που απαιτείται για να εμφανιστεί η γενετική μεταβολή στα σμήνη που προορίζονται για το εμπόριο δεν είναι ποτέ μικρότερος από 4 έτη (βλ. παράρτημα ΙΙΙ). Σε περίπτωση επιλογής για πολλά χαρακτηριστικά ταυτόχρονα, η απάντηση στην επιλογή ανά χαρακτηριστικό είναι μικρότερη απ ό,τι αν αυτή ήταν η μόνη που επελέγη, πράγμα που οδηγεί σε μείωση της πίεσης επιλογής. Για παράδειγμα, αν υποτεθεί ότι το πρόγραμμα επιλογής Α περιλαμβάνει ταχύτητα ανάπτυξης και αντοχή στις νόσους και ότι το πρόγραμμα επιλογής Β περιλαμβάνει μόνο ταχύτητα ανάπτυξης, η αντίδραση στο πρόγραμμα Α θα είναι βραδύτερη απ ότι στο πρόγραμμα Β. Στο παρελθόν, τα παραγωγικά χαρακτηριστικά ήταν τα μόνα κριτήρια στα προγράμματα αναπαραγωγής και επιλογής. Δεδομένου ότι το κόστος των ζωοτροφών είναι ο σημαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει την παραγωγή κρέατος κοτόπουλου από οικονομική άποψη, η αξιοποίηση της ζωοτροφής 13 είναι το κύριο κριτήριο επιλογής Η κληρονομησιμότητα αντικατοπτρίζει το ποσοστό των διαφορών μεταξύ των ατόμων, που οφείλονται στη γενετική. Η κληρονομησιμότητα αναλύει τις σχετικές επιδράσεις των διαφορών των γενετικών και μη γενετικών παραγόντων στη συνολική παρατηρήσιμη διακύμανση σε έναν πληθυσμό. Για παράδειγμα, ορισμένοι άνθρωποι σε έναν πληθυσμό είναι υψηλότεροι από άλλους η κληρονομησιμότητα προσπαθεί να προσδιορίσει ποιος είναι ο ρόλος της γενετικής στο μέρος του πληθυσμού που είναι υψηλότερο. Μελέτη σχετικά με τον αντίκτυπο της γενετικής επιλογής στην καλή μεταχείριση των κοτόπουλων που εκτρέφονται για την παραγωγή κρέατος (Ιανουάριος 2013): Ποσοστό αξιοποίησης ζωοτροφών: ποσότητα της ζωοτροφής που καταναλώνεται για την αύξηση του σωματικού βάρους κατά ένα κιλό. 7

8 Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, αυτή η κατάσταση άλλαξε και δίνεται όλο και περισσότερη έμφαση στα μη παραγωγικά χαρακτηριστικά, όπως η ποιότητα των οστών, η καρδιαγγειακή απόδοση και η αντοχή στον ασκίτη (βλ. παράρτημα IV). Ο τρόπος με τον οποίο αυτά τα χαρακτηριστικά περιλαμβάνονται στα προγράμματα γενετικής επιλογής αποτελεί εμπορικά ευαίσθητη πληροφορία και δεν κοινοποιείται από τις εταιρείες αναπαραγωγής. Επομένως, δεν είναι γνωστή η ακριβής πίεση της επιλογής στα παραγωγικά και μη παραγωγικά γενετικά χαρακτηριστικά Επιπτώσεις στην καλή μεταχείριση των ζώων Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ένα ευρύ φάσμα γενετικών χαρακτηριστικών μεταβολισμού και συμπεριφοράς στα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής έχουν αλλάξει λόγω της γενετικής επιλογής, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν διάφορα ζητήματα καλής μεταχείρισης, όπως περιγράφονται παρακάτω: Μηροί και κίνηση Προβλήματα στα πόδια που επηρεάζουν το σύστημα κίνησης, όπως οι παραμορφώσεις των οστών και η χωλότητα, αποτελούν σημαντική αιτία κακής μεταχείρισης των κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής και μπορεί να προέρχονται από τη γενετική. Η EFSA επισήμανε ότι σχεδόν το 30 % της εντατικής εκτροφής κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής που προορίζονται για το εμπόριο παρουσιάζουν ανωμαλίες στα πόδια. Οι εν λόγω περιορισμοί εμβιομηχανικής αποτελούν πιθανή συνέπεια των μορφολογικών μεταβολών, όπως η γρήγορη ανάπτυξη των θωρακικών μυών που προκαλεί μετακίνηση του κέντρου βάρους προς τα εμπρός, και τα σχετικά κοντά πόδια των πτηνών σε σχέση με το βάρος του σώματός του. Στην εν λόγω επιστημονική γνωμοδότηση καταδεικνύεται ότι τα οστά του επιλεγέντος γρήγορα αναπτυσσόμενου στελέχους είναι πιο πορώδη και με λιγότερα ανόργανα στοιχεία απ ό,τι εκείνα του θετικού μάρτυρα αργής ανάπτυξης. Επιπλέον, οι μελέτες έδειξαν ότι τα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής αργής ανάπτυξης αποκτούν σε διάστημα 56 ημερών πολύ καλύτερη ικανότητα βάδισης από άλλα που εκτρέφονται μέχρι την ηλικία των 42 ημερών. Τα πτηνά με σοβαρές ανωμαλίες βάδισης δυσκολεύονται να μετακινούνται και ενδέχεται να αλλάξουν τις δραστηριότητες λήψης της τροφής τους, δηλαδή περνούν περισσότερο χρόνο ξαπλωμένα εξαιτίας του πόνου που προκαλεί η κίνηση με αποτέλεσμα να πάσχουν από υψηλότερα επίπεδα αλλεργικής δερματίτιδας (βλ. παρακάτω). Ασκίτης και σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου (SDS) Ο ασκίτης είναι η συσσώρευση υγρού στην κοιλιακή κοιλότητα και πρόκειταιγια διαταραχή του μεταβολισμού είναι συνέπεια της διάτασης και της υπερτροφίας της καρδιάς, πράγμα που οδηγεί σε καρδιακή ανεπάρκεια και μεταβολές της ηπατικής λειτουργίας. Το σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου είναι η συχνότερη αιτία θανάτου σε σμήνη κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής και πλήττει κυρίως τα γρήγορα 8

9 αναπτυσσόμενα αρσενικά 14. Θεωρείται γενικά ότι η κύρια αιτία αυτών των δύο προβλημάτων είναι ανεπαρκής παροχή οξυγόνου ή η πολύ υπερβολικά υψηλή ανάγκη για οξυγόνο. Πρόσθετοι παράγοντες, όπως η διατροφή, η ποιότητα του αέρα ή οι συνθήκες φωτισμού μπορούν επίσης να επηρεάσουν την επίδραση του ασκίτη και του συνδρόμου αιφνίδιου θανάτου. Πολλές μελέτες που αναφέρονται από την EFSA κατέδειξαν ότι ο κίνδυνος προσβολής από ασκίτη οφείλεται στην κληρονομικότητα. Οι γρήγοροι ρυθμοί ανάπτυξης που επιτεύχθηκαν με γενετική επιλογή αυξάνουν τον κίνδυνο για τις δύο αυτές νόσους λόγω της αυξημένης ανάγκης για οξυγόνο που ασκεί πίεση άσκηση στο καρδιοαναπνευστικό σύστημα. Πολλές μελέτες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας που προκαλείται από ασκίτη σε γρήγορα αναπτυσσόμενα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής (που σφάζονται σε ηλικία 42 ημερών) απ ό, τι σε αργής ανάπτυξης κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής (που σφάζονται σε ηλικία 56 ημερών). Αλλεργική δερματίτιδα Οι δερματικές ασθένειες όπως η αλλεργική δερματίτιδα (οι διαβρώσεις του στήθους, του ταρσού και των ποδιών μπορούν να εξελιχθούν σε εξελκώσεις και να μολυνθούν) σχετίζονται κυρίως με τις πρακτικές διαχείρισης, επειδή η υγρή στρωμνή και η σύνθεση των ζωοτροφών (σε μικρότερο βαθμό) φαίνεται να είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες για την πρόληψη της εμφάνισής τους 15. Ωστόσο, πολλές μελέτες έχουν καταδείξει ότι η αλλεργική δερματίτιδα έχει μέτρια κληρονομικότητα και, ως εκ τούτου, η γενετική επιλογή θα μπορούσε να μειώσει αυτό το μείζον πρόβλημα καλής διαβίωσης Καλή μεταχείριση των ζώων και επιλογή των στόχων Από γενετική άποψη, το επιθυμητό αποτέλεσμα της επιλογής θα είναι ένα πτηνό που θα συνδυάζει αποτελεσματικά τα χαρακτηριστικά της παραγωγής, της αναπαραγωγής, της υγείας και της καλής μεταχείρισης. Η εκτίμηση των γενετικών συσχετίσεων μεταξύ των χαρακτηριστικών παραγωγής και καλής μεταχείρισης που χρησιμοποιούνται ως κριτήρια επιλογής στα προγράμματα αναπαραγωγής ζώων θα συμβάλουν στο να προβλέπεται ο τρόπος με τον οποίο μια άμεση επιλογή θα επηρεάσει άλλα χαρακτηριστικά. Η συσχέτιση μπορεί να είναι χαμηλή ή υψηλή μεταξύ ορισμένων χαρακτηριστικών σχετικά με την υγεία και την καλή μεταχείριση, αφενός, και ορισμένων χαρακτηριστικών παραγωγής, αφετέρου. Όταν η συσχέτιση μεταξύ δύο χαρακτηριστικών είναι υψηλή, η γενετική επιλογή δεν μπορεί να γίνει χωριστά. Όταν τα χαρακτηριστικά παραγωγής έχουν υψηλή αρνητική συσχέτιση με τα χαρακτηριστικά υγείας και καλής μεταχείρισης, αυτό σημαίνει ότι η βελτίωση των παραγωγικών χαρακτηριστικών (π.χ. ο ρυθμός ανάπτυξης) θα θέσει σε κίνδυνο τους άλλους τομείς (π.χ. ασκίτης). Αυτό αποτελεί πρόκληση που μπορεί να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο ενός ισορροπημένου προγράμματος αναπαραγωγής με τη χρήση κατάλληλων δεικτών επιλογής Οι Maxwell και Robertson (1997, 1998) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι έχει προσβληθεί το 4,7 % των κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο επιπολασμός της αλλεργικής δερματίτιδας ποικίλλει και τα αποτελέσματα ήταν διαφορετικά ανάλογα με την ηλικία των πτηνών κατά τη στιγμή της αξιολόγησης. 9

10 Στην ιδανική περίπτωση, τα προγράμματα αναπαραγωγής θα πρέπει να συνδυάζουν χαρακτηριστικά σε έναν δείκτη επιλογής που λαμβάνει υπόψη τις επιπτώσεις σε διάφορα χαρακτηριστικά των πτηνών. Όσον αφορά τις κύριες επιπτώσεις στην καλή μεταχείριση των ζώων που περιγράφονται παραπάνω, επιστημονικές μελέτες που αναφέρονται από την EFSA έχουν δείξει ότι: Οι γενετικές συσχετίσεις μεταξύ χαρακτηριστικών όπως ειδικές σκελετικές παθήσεις και η ανάπτυξη θα έπρεπε καταστήσουν δυνατή τη γενετική βελτίωση της υγείας των ποδιών καθώς και τη συνεχή, αν και πιο περιορισμένη, βελτίωση του ρυθμού ανάπτυξης. Είναι δυνατό να αναπτυχθεί ανθεκτική γραμμή στον ασκίτη επειδή όπως φαίνεται μόνο λίγα γονίδια είναι υπεύθυνα για την ευπάθεια στον ασκίτη και έχουν μεγάλη κληρονομησιμότητα. Το σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου έχει σχέση με τον ασκίτη. Υπάρχει χαμηλή γενετική συσχέτιση μεταξύ της αλλεργικής δερματίτιδας [δερματίτιδα των πελμάτων (ποδοδερματίτιδα) και εγκαύματα του ταρσού] και του σωματικού βάρους, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η επιλογή κατά της ευπάθειας στη δερματίτιδα των πελμάτων θα πρέπει να είναι δυνατή χωρίς δυσμενείς επιδράσεις στο βάρος. Στο πλαίσιο αυτό, ήδη μπορούν να διαπιστωθούν θετικές ενδείξεις για την καλύτερη ένταξη των ζητημάτων καλής μεταχείρισης στη διαδικασία επιλογής των προγραμμάτων αναπαραγωγής. Για παράδειγμα, πρόσφατες έρευνες σε εμπορικά σμήνη αναφέρουν μείωση του αριθμού των περιπτώσεων προβλημάτων στα πόδια και ασκίτη κατά τα τελευταία 10 έτη. Σύμφωνα με τα στοιχεία του κλάδου, τα αποτελέσματα αυτά οφείλονται στο γεγονός ότι οι κτηνοτρόφοι ενσωματώνουν στα συστήματα επιλογής τους τα χαρακτηριστικά σχετικά με την υγεία και την καλή μεταχείριση των ζώων. 4. ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 4.1. Διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τα προγράμματα επιλογής Οι νέες τεχνολογίες που βασίζονται σε γενετικούς δείκτες μπορούν να βοηθήσουν στη γενετική επιλογή για τον εντοπισμό των πτηνών που φέρουν επιθυμητά γονίδια. Η γενετική επιλογή στο πλαίσιο των προγραμμάτων αναπαραγωγής συνέβαλε στην εξασφάλιση ανταγωνιστικής παραγωγής κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής στην ΕΕ. Ωστόσο, στην παρούσα έκθεση είναι αδύνατον να ποσοτικοποιηθεί το επίπεδο των γενετικών βελτιώσεων ή των μεμονωμένων χαρακτηριστικών, λόγω της έλλειψης πρόσβασης σε εμπιστευτικά στοιχεία των κτηνοτρόφων. Επιπλέον, οι εν λόγω διαδικασίες επιλογής βασίζονται κατά κύριο λόγο σε σμήνη που ελέγχονται από εταιρείες αναπαραγωγής. Σε παγκόσμιο επίπεδο, λίγες μόνον εταιρίες παρέχουν κοτόπουλα αναπαραγωγής και κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής, στον κόσμο 16. Οι παραγωγοί έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τα κριτήρια επιλογής στο πρόγραμμα αναπαραγωγής. 16 Περίπου το % της αναπαραγωγής των κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής πραγματοποιείται από ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και η ζήτηση των προϊόντων τους αυξάνεται, ιδίως από τις αναπτυσσόμενες χώρες (Κίνα, Βραζιλία, Ινδία). 10

11 Επιπροσθέτως, γενικά, σήμερα η πίεση της αγοράς δεν παρέχει επαρκή κίνητρα στις εταιρείες αναπαραγωγής ώστε να δίνει στο πλαίσιο των προγραμμάτων αναπαραγωγής μεγαλύτερη σημασία στα χαρακτηριστικά σχετικά με την καλή μεταχείριση. Ο ανταγωνισμός στην αγορά κρέατος κοτόπουλου επικεντρώνονται κυρίως στη μείωση των τιμών. Οι ζωοτροφές αντιπροσωπεύουν περίπου το 65 % του κόστους παραγωγής. Επομένως, η γενετική επιλογή επικεντρώνεται κυρίως στην γρήγορη ανάπτυξη ώστε να μειωθούν οι δαπάνες. Η χαμηλότερη αξιοποίηση της ζωοτροφής των κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής που έχουν επιλεγεί για χαρακτηριστικά σχετικά με την καλή μεταχείριση αυξάνει το κόστος παραγωγής Γενετική ποικιλομορφία Τα προγράμματα επιλογής αποτελούν χρήσιμο εργαλείο για τη βελτίωση ορισμένων χαρακτηριστικών παραγωγής σε εμπορικές γραμμές. Ωστόσο, έχουν επίσης οδηγήσει σε απώλεια γενετικής ποικιλομορφίας που έχει ως συνέπεια ενδεχόμενη ακούσια εξαφάνιση γενετικών χαρακτηριστικών που ενδέχεται να είναι χρήσιμες στο μέλλον, αν οι συνθήκες παραγωγής αλλάξουν (αντοχή σε νέες νόσους, νέες κλιματικές συνθήκες κλπ.). Για τον λόγο αυτό το κοινοτικό πρόγραμμα ενεργειών για τη διατήρηση, τον χαρακτηρισμό, τη συλλογή και τη χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων στη γεωργία προωθεί τη γενετική ποικιλομορφία. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή χρηματοδότησε το έργο Globaldiv 17. Κύριος στόχος του έργου αυτού είναι να συγκεντρώσει διεθνείς εμπειρογνώμονες από διάφορους τομείς σχετικά με τον χαρακτηρισμό των γενετικών πόρων των εκτρεφόμενων ζώων για να επανεξετάσει τα κύρια αίτια της απώλειας βιοποικιλότητας και στρατηγικές προστασίας. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Προοδευτικά, οι κτηνοτρόφοι λαμβάνουν υπόψη στα προγράμματα επιλογής τους χαρακτηριστικά που συνδέονται με την υγεία και την καλή μεταχείριση των κοτόπουλων. Η ισχύουσα νομοθεσία προβλέπει σύστημα παρακολούθησης των δεικτών καλής μεταχείρισης των ζώων 18 στις εμπορικές συνθήκες που μπορεί να αξιοποιηθεί περαιτέρω στο πλαίσιο της γενετικής επιλογής. Οι καταναλωτές εκφράζουν όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής που επιλέγονται για τα γενετικά χαρακτηριστικά σχετικά με την καλή μεταχείριση και τα οποία έχουν υψηλότερο κόστος παραγωγής. Η παρουσία πληροφοριών σχετικά με την καλή μεταχείριση σε διάφορα επίπεδα και ειδικά προσαρμοσμένων για κάθε είδος κοινού (σχολείο, μέσα ενημέρωσης κλπ) θα μπορούσε να βοηθήσει ώστε να αυξηθεί η ζήτηση για προϊόντα που παράγονται σύμφωνα με τις αρχές της καλής μεταχείρισης των ζώων Άρθρο 6 παράγραφος 2 της οδηγίας 2007/43/EΚ του Συμβουλίου. 11

12 Καμία νομοθετική πρόταση δεν κρίνεται αναγκαία στο παρόν στάδιο. Σύμφωνα με την εντολή της για την καλή μεταχείριση των ζώων και μέσω της χρήσης των υφιστάμενων μέσων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι διατεθειμένη να διευκολύνει τις βελτιώσεις στον τομέα αυτό. 12

13 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΡΕΑΤΟΣ ΚΟΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΕ ΤΗΝ ΠΕΡΙΘΟΔΟ (1000 τόνοι) Βέλγιο 497, ,05 401, ,33 425,01 Βουλγαρία 72,763 73,428 74,482 69,81 71,53 Τσεχική Δημοκρατία 182, , , ,85 143,87 Δανία ,7 153,9 159,3 142,8 Γερμανία 802, , Εσθονία 11,244 11,244 11,244 11,244 11,244 Ιρλανδία 108, , , , ,554 Ελλάδα 175, ,05 179, ,73 187,86 Ισπανία 1.115, , , ,83 Γαλλία 1.037, , , , ,00 Κροατία 48, ,8 49,8 Ιταλία 864, , , ,74 919,55 Κύπρος 27,473 27,22 25,148 21,83 21,48 Λετονία 23,394 22,807 24,491 26,71 28,56 Λιθουανία 63,994 67,943 73,773 82,94 86,69 Λουξεμβούργο Ουγγαρία 208, , ,09 235,59 261,26 Μάλτα 4,398 4,155 4,252 4,13 3,94 Κάτω Χώρες 781, , , ,8 956,12 Αυστρία 96,562 95,063 92,681 94,94 97,27 Πολωνία 1.000, , , , ,09 Πορτογαλία 248, , , ,4 248,9 Ρουμανία 298, , , , ,877 Σλοβενία 54,626 52,903 53,957 52,81 55,64 Σλοβακία 71,315 71,315 71,315 69,739 69,739 Φινλανδία 86,544 92,493 98, ,33 104,55 Σουηδία 111, , , ,42 126,12 Ηνωμένο Βασίλειο 1.379, , , , ,64 ΕΕ 9.509, , , , ,92 13

14 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II: ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΜΕ ΚΟΤΟΠΟΥΛΑ ΚΡΕΑΤΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΕ ΤΩΝ 27 ΤΟ 2010 Χώρα > 1 κοτόπουλο κρεατοπαραγωγής > 5000 κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής Βέλγιο ,2 Βουλγαρία ,7 Τσεχική Δημοκρατία ,7 Δανία ,9 Γερμανία ,3 Εσθονία ,0 Ιρλανδία ,9 Ελλάδα ,2 Ισπανία ,1 Γαλλία ,4 Ιταλία ,9 Κύπρος ,2 Λετονία ,0 Λιθουανία ,1 Λουξεμβούργο 40 Βλ. ΒΕ 0,0 Ουγγαρία ,3 Μάλτα ,2 Κάτω Χώρες ,2 Αυστρία ,5 Πολωνία ,8 Πορτογαλία ,8 Ρουμανία ,5 Σλοβενία ,9 Σλοβακία ,3 Φινλανδία ,05 Σουηδία ,4 Ηνωμένο Βασίλειο ,3 ΕΕ ,0 Πηγή: Eurostat (2010) % του συνόλου της ΕΕ- 27 (> 5000 κοτόπουλα κρεατοπαραγωγής) 14

15 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III: ΠΥΡΑΜΙΔΟΕΙΔΗΣ ΔΟΜΗ ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΗΣ ΓΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΑ ΚΡΕΑΤΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ Γενετική αλλαγή ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΤΡΙΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ 1 έτος ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΔΕΥTΕΡΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΓΕΝΝΗΤΟΡΕΣ ΚΟΤΟΠΟΥΛΑ ΚΡΕΑΤΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 2 έτη 3 έτη 4 έτη 15

16 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΑ ΤΡΕΧΟΝΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΚΟΤΟΠΟΥΛΩΝ ΚΡΕΑΤΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Περιοχές επιλογής Υγεία και καλή μεταχείριση Αναπαραγωγή Παραγωγή Σημαντικές κατηγορίες χαρακτηριστικών (μπορεί να περιλαμβάνουν πολλαπλά χαρακτηριστικά) Ανοσολογική απόκριση, ακεραιότητα του σκελετού, κατάσταση της καρδιάς και των πνευμόνων, βιωσιμότητα/επιβίωση/χαμηλή θνησιμότητα, πτέρωση, απουσία βλαβών στο στήθος Εκκολαπτικότητα, αριθμός αβγών, γονιμότητα, ηλικία σεξουαλικής ωριμότητας Αξιοποίηση ζωοτροφών, προφίλ ανάπτυξης, ποιότητα του κρέατος, απόδοση σε κρέας στήθους, βάρος, χαμηλότερη περιεκτικότητα σε λιπαρές ουσίες 16