ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για την προετοιμασία του 2 ου Παραδοτέου (Πρώτο Σχέδιο Επιχειρησιακού Προγράμματος)

Transcript

1 M;era ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του Στόχου «Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία» Το Πρόγραμμα χρηματοδοτείται από τη Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ) και Εθνικούς Πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου. ΕΡΓΟ: «ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΑΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑ ΚΥΠΡΟΣ » για την προετοιμασία του 2 ου Παραδοτέου (Πρώτο Σχέδιο Επιχειρησιακού Προγράμματος) Ένωση Φυσικών Προσώπων: Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α : Ανάλυση Υφιστάμενης κατάστασης Βασικά χαρακτηριστικά της Διασυνοριακής περιοχής Το Αναπτυξιακό προφίλ της Διασυνοριακής περιοχής Ανάλυση της Υφιστάμενης Κατάστασης Γενικό Επίπεδο Ανάπτυξης Μακροοικονομικό περιβάλλον Δημογραφική εξέλιξη Το Οικονομικό προφίλ της Διασυνοριακής περιοχής και τα χαρακτηριστικά των κλάδων Καινοτομία και Έρευνα και Ανάπτυξη Αγορά Εργασίας Κοινωνικές συνθήκες (Φτώχεια, αποκλεισμός, υγεία κτλ) Εκπαίδευση, Δια βίου εκπαίδευση Προσβασιμότητα Επικοινωνίες Φυσικό περιβάλλον και Πολιτιστική Κληρονομιά (Φυσικοί πόροι, Κλιματική Αλλαγή, Οικονομία χαμηλών εκπομπών κτλ) ΜΕΡΟΣ B : Αποτελέσματα Α Φάσης Διαβούλευσης Αποτελέσματα Α Φάσης Διαβούλευσης i Προφίλ Συμμετεχόντων ii Αξιολόγηση τρέχοντος προγράμματος iii Ανάγκες/Προκλήσεις Διασυνοριακής Περιοχής iv Θεματικοί Στόχοι Ε v ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΦΟΡΕΩΝ vi ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 1

3 ΜΕΡΟΣ Α : Ανάλυση Υφιστάμενης κατάστασης Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 2

4 1. Βασικά χαρακτηριστικά της Διασυνοριακής περιοχής Για το πρόγραμμα Ελλάδα Κύπρος, η περιοχή διασυνοριακής συνεργασίας περιλαμβάνει τρεις περιφέρειες για την Ελλάδα (Περιφέρειες Κρήτης, Βορείου Αιγαίου και Νοτίου Αιγαίου), ενώ για την Κύπρο επιλέξιμη περιοχή αποτελεί το σύνολο της χώρας, πλην των Κυρίαρχων Περιοχών Βάσεων του Ηνωμένου Βασιλείου, της Βρετανίας και Βορείου Ιρλανδίας. Στον Πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η περιοχή συνεργασίας με κατανομή σε NUTS I, II και III. Στην νέα περίοδο , προστέθηκε η περιφερειακή ενότητα (πρώην νομός) των Κυκλάδων. Πίνακας 1: Διοικητική διάρθρωση στην επιλέξιμη περιοχή (NUTS3) NUTS I NUTS II NUTS III ΕΛΛΑΔΑ Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Περιφέρεια Νότιου Αιγαίου Νόμος Λέσβου Νομός Σάμου Νομός Χίου Νομός Κυκλάδων (*) Νομός Δωδεκανήσου Νομός Ηρακλείου Περιφέρεια Κρήτης Νομός Λασιθίου Νομός Ρεθύμνου Νομός Χανίων ΚΥΠΡΟΣ Όλη η χώρα Όλη η χώρα (*) Δεν ήταν επιλέξιμη περιοχή για την περίοδο Η περιοχή εφαρμογής του νέου Επιχειρησιακού Προγράμματος Διασυνοριακής Συνεργασίας «Ελλάδα- Κύπρος », αποτελεί την πλέον νοτιοανατολική εδαφική ενότητα της ΕΕ. Συνορεύει με οκτώ (8) χώρες, μία εκ των οποίων είναι υποψήφια για ένταξη (Τουρκία) και με τις υπόλοιπες επτά (7) χώρες να αποτελούν γείτονες της ΕΕ (Συρία, Λίβανος, Ισραήλ, Παλαιστινιακά Εδάφη, Ιορδανία, Αίγυπτος και Λιβύη) και να λαμβάνουν οικονομική βοήθεια, από τον Μηχανισμό Γειτονίας και Συνεργασίας (Neighbourhood and Partnership Instrument -ENPI), γεγονός που την καθιστά την μοναδική διασυνοριακή περιοχή της ΕΕ που συνορεύει με δύο ηπείρους (Αφρική και Ασία). Η γεωπολιτική της θέση, είναι εξαιρετικής σημασίας για την ΕΕ, καθώς βρίσκεται στο σταυροδρόμι σημαντικότατων εμπορικών οδών, που διέρχονται της διώρυγας του Σουέζ, των στενών του Ευξείνου Πόντου και των στενών του Γιβραλτάρ, συνδέοντας την Ευρώπη με τη Μαύρη Θάλασσα, την Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική. Ο πρόσφατος εντοπισμός ενεργειακών πόρων (φυσικό αέριο και πετρέλαιο), στη νότια ζώνη της περιοχής, αναβαθμίζει περαιτέρω την στρατηγική της αξία. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 3

5 Χάρτης 1: Η περιοχή εφαρμογής του προγράμματος για την περίοδο Η θάλασσα είναι ένα κυρίαρχο χαρακτηριστικό της 1. Η επιλέξιμη περιοχή είναι η πλέον θαλάσσια διασυνοριακή περιοχή της ΕΕ, καθώς περιλαμβάνει το σύνολο της Κυπριακής ΑΟΖ και μεγάλο μέρος της Ελληνικής ΑΟΖ. 2 Ταυτόχρονα, είναι και η πλέον νησιωτική, με εκτεταμένο μήκος ακτογραμμών περίπου 6000χλμ. (~5300 χλμ. για την ελληνική πλευρά και 648 χλμ. για την Κύπρο). Πρόκειται για έναν νησιωτικό χώρο που συντίθεται από μεγάλη ποικιλία νησιών διαφορετικού μεγέθους και χαρακτηριστικών (νησί-κράτος, πολύ μικρά νησιά, νησίδες και βραχονησίδες), που παρά την παρεμβολή μεγάλων θαλάσσιων εκτάσεων 3, διαμορφώνουν ένα διασυνοριακό αρχιπέλαγος. Η επιλέξιμη περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονες ενδοπεριφερειακές ανισότητες, που διαμορφώνονται λόγω της ύπαρξης τουριστικών πόλων/ περιοχών στα μεγάλα νησιά και το έντονο Χάρτης 2: Οι περιοχές εφαρμογής διασυνοριακών προγραμμάτων συνεργασίας στην ΕΕ ( ) Περιοχή GR-CY 1 Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η συνολική έκταση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, ως άθροισμα χερσαίας και θαλάσσιας έκτασης ανέρχεται στα τετραγωνικά χιλιόμετρα, η οποία αντιστοιχεί στο 60,12% της συνολικής χερσαίας έκτασης της Ελλάδας, ενώ η χερσαία έκταση καλύπτει τετραγωνικά χιλιόμετρα (το 4% της συνολικής χερσαίας έκτασης της χώρας), διαμορφώνοντας μια σχέση εδάφους/θάλασσας 1:15, για την ΠΝΑ. 2 Κυπριακή ΑΟΖ: 98,707 τετραγωνικά χιλιόμετρα, Ελληνική ΑΟΖ (σύνολο): τετραγωνικά χιλιόμετρα 3 Η απόσταση Κύπρου-Καστελόριζου, είναι 280 χιλιόμετρα. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 4

6 πρόβλημα της διπλής νησιωτικότητας, που αφορά κυρίως τα μικρότερα νησιά. Η επιλέξιμη περιοχή καταλαμβάνει συνολική χερσαία έκταση τ.χλμ. (Κύπρος= τ.χλμ., Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου= τ.χλμ., Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου= τ.χλμ., Περιφέρεια Κρήτης= τ.χλμ.). Τα παραπάνω γεωγραφικά και αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της, την καθιστούν προνομιακό χώρο ανάπτυξης και πιλοτικής άσκησης της πολιτικής της ΕΕ για την «Γαλάζια Ανάπτυξη». Ο συνδυασμός των χαρακτηριστικών της γεωγραφικής ασυνέχειας, της απομόνωσης, της περιφερειακότητας, της πολυδιάσπασης του χώρου αλλά και της μοναδικής πολιτισμικής ταυτότητας όσο και του φυσικού πλούτου που συγκροτείται από ένα πλούσιο δίκτυο αξιόλογων οικοτόπων, συνθέτουν την ιδιαίτερη εικόνα της επιλέξιμης περιοχής. Χάρτης 3: Χωρικά ύδατα και η σχέση στεριάς και θάλασσας στην επιλέξιμη περιοχή Πηγή: :7;theme=46:0.8:1; 2. Το Αναπτυξιακό προφίλ της Διασυνοριακής περιοχής Ανάλυση της Υφιστάμενης Κατάστασης 2.1. Γενικό Επίπεδο Ανάπτυξης Μακροοικονομικό περιβάλλον Το ονομαστικό γενικό επίπεδο ανάπτυξης της διασυνοριακής περιοχής όπως αυτό απεικονίζεται από το κατά κεφαλήν ΑΕΠ παρουσιάζει εν γένει θετικούς ρυθμούς μεταβολής σε σχέση με το μέσο όρο ΕΕ28 σχεδόν καθ όλη τη δεκαετία Μετά το 2009 όμως, και οι 4 χωρικές ενότητες που την αποτελούν 5 επηρεάζονται αρνητικά από τη διεθνή οικονομική ύφεση και την χρηματοπιστωτική κρίση, με αποτέλεσμα το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της διασυνοριακής περιοχής να μειώνεται κατά 7% και 6% αντίστοιχα (2010 και 2011). Σε σχετικούς όρους όπως απεικονίζονται από το ΑΕΠ/κεφαλήν σε μονάδες PPS ως ποσοστό του ΕΕ27 η διασυνοριακή περιοχή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «περισσότερο ανεπτυγμένη περιοχή 6» με μόνο την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου να συγκαταλέγεται στις λιγότερο ανεπτυγμένες Ευρωπαϊκές 4 Η αρνητική μεταβολή που σημειώνεται το 2005 είναι παροδική. 5 Με την Κύπρο να επηρεάζεται λιγότερο. 6 Ο μ.ο. του ΑΕΠ/κεφαλήν σε PPS ως ποσοστό του ΕΕ27 της περιόδου είναι 91,7%. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 5

7 περιφέρειες 7. Η υποχώρηση που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια, έφερε το 2011 το επίπεδο ανάπτυξης στο 82,2% του μ.ο. της ΕΕ, δηλ. μία μείωση 11 ποσοστιαίων μονάδων σε σχέση με τα επίπεδα του Η υποχώρηση αυτή δεν ήταν ενιαία σε όλη τη διασυνοριακή περιοχή, με τις Ελληνικές περιφέρειες να πλήττονται παραπάνω απ ό,τι η Κύπρος (14-20 ποσοστιαίες μονάδες έναντι 6 ποσοστιαίων μονάδων). Ως αποτέλεσμα α) η Περιφέρεια Ν.Αιγαίου έπαψε να είναι η πλέον ανεπτυγμένη χωρική ενότητα, παραχωρώντας τη θέση της στην Κύπρο, και β) αυξήθηκε η ψαλίδα ανάμεσα στην πλέον ανεπτυγμένη χωρική ενότητα (Κύπρος) και στην λιγότερο ανεπτυγμένη χωρική ενότητα (Β. Αιγαίο). Εν τούτοις, αναμένεται (σύμφωνα με την έκθεση «European Economic Forecast: Winter 2014» ότι οι αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία της Κύπρου θα συνεχιστούν, καταγράφοντας για τα έτη 2012, 2013 και 2014 αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης κατά 2,4%, 6% και 4,8% αντίστοιχα, ενώ για την Ελλάδα προβλέπεται μείωση μεν κατά 6,4% το 2012, και 3,7% το 2013 αλλά οριακή ανάκαμψη το 2014 (0,6%). Έτσι, για το 2015, αναμένεται ότι η απόκλιση μεταξύ Ελληνικών περιφερειών και Κύπρου θα αρχίσει να μειώνεται. Διάγραμμα 1: ΑΕΠ/κεφαλήν σε ευρώ και PPS ως % του μ.ο. Ε28, NUTS2 Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Παρόμοιες μεταβολές καταγράφονται κατά την ίδια χρονική περίοδο ( ) σε ένα σημαντικό αριθμό Ευρωπαϊκών Περιφερειών (γύρω στις 30) οι οποίες συγκεντρώνονται κυρίως στον Ευρωπαϊκό Νότο όπως δείχνει η παρακάτω εικόνα (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία) χωρίς όμως αυτό να αποτελεί κανόνα. Οι επιμέρους χωρικές μονάδες (Περιφέρειες) παρουσιάζουν αρκετά παρόμοιους ρυθμούς ανάπτυξης την τελευταία δεκαετία, και δεν παρατηρείται καμία εσωτερική ανατροπή ή δραστική αλλαγή. Έτσι, οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες που παρατηρούνταν στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, παραμένουν αμετάβλητες: Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και η Κύπρος παρουσιάζουν το υψηλότερο κατά κεφαλή ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ), με το Νότιο Αιγαίο να κινείται για μια ολόκληρη οκταετία ( ) στο 90% του ΕΕ28 8 και μόλις το 2011 να πέφτει στο 82%, και την Κύπρο να σημειώνει σταθερά ανοδικούς ρυθμούς καθ όλη την οκταετία ξεκινώντας - από το 77% και φθάνοντας στο 89% του ΕΕ28 και μόλις το 2010 και 2011 να πέφτει αντιστοίχως στο 86% και 84%. Η Κρήτη και η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου παρουσιάζουν πολύ χαμηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ (κατά ποσοστιαίες μονάδες) και κινούνται μεταξύ 66%-77% η πρώτη και μεταξύ 59%-68% του ΕΕ28 η δεύτερη. 7 Ο μ.ο. του ΑΕΠ/κεφαλήν του Βορείου Αιγαίου (σε PPS ως ποσοστό του ΕΕ27 της περιόδου ) είναι 75%. 8 Και να ξεπερνάει το 100% το Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 6

8 Χάρτης 4: Μεταβολές ΑΕΠ/κεφαλήν ( ) ως % του μ.ο. Ε28 Πηγή: Eurostat Το γενικό επίπεδο ανάπτυξης στη διασυνοριακή ζώνη, οι καταγραφόμενοι ρυθμοί μεταβολής και η ανθεκτικότητά της τοπικής οικονομίας σε συνθήκες διεθνούς ύφεσης σχετίζονται άμεσα τόσο με τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των οικονομιών της Ελλάδας και της Κύπρου, όσο και με το προφίλ της τοπικής οικονομίας. Στην Ελλάδα τα μακροχρόνια δίδυμα ελλείμματα - αρνητικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και αυξανόμενο δημόσιο χρέος που ήδη από τα μέσα της δεκαετίας 80 είχε εκτιναχθεί πάνω από το μ.ο. της Ευρωζώνης- και στην Κύπρο η υπερβολική τραπεζική έκθεση σε μη εξυπηρετούμενα Ελληνικά δάνεια μαζί με το ατύχημα που προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές στο σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του Βασιλικού, επιδείνωσαν πολύ γρήγορα το μακροοικονομικό περιβάλλον,μετά την εμφάνιση της διεθνούς οικονομικής κρίσης το 2008 και οδήγησαν σε «Μνημόνια Συνεργασίας» 9. Οι συνθήκες αυτές επηρέασαν άμεσα την τοπική οικονομία τόσο λόγω της μειωμένης χρηματοδότησης των επιχειρήσεων από τις τράπεζες όσο και λόγω της αυξημένης φορολογικής επιβάρυνσης. Παράλληλα το προφίλ της τοπικής οικονομίας επηρέασε την ανθεκτικότητά της σε συνθήκες κρίσης 10. Η τοπική οικονομία της διασυνοριακής περιοχής είναι έντονα τριτογενοποιημένη (83% της ΑΠΑ) 11 με πολύ 9 Για την Ελλάδα το 2010 και ξανά το 2012 και για την Κύπρο το Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, τέσσερις δραστηριότητες επλήγησαν ιδιαίτερα από τη χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση: η βιομηχανία κατέγραψε τη μεγαλύτερη συρρίκνωση, κατά 13,8 % (σε ΑΠΑ) μεταξύ 2007 και 2009, οι κατασκευές, με την παραγωγή να μειώνεται κατά 10,4 % μεταξύ 2007 και 2010, οι επιχειρηματικές υπηρεσίες αφενός, και το διανεμητικό εμπόριο, οι μεταφορές και οι υπηρεσίες στέγασης και εστίασης αφετέρου, με μείωση της προστιθέμενης αξίας για μόνο έναν χρόνο μεταξύ 2008 και 2009, αλλά με σημαντικά ποσοστά -7,3 % και -5,7 %. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 7

9 σημαντικό μερίδιο της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας να προέρχεται από το εμπόριο, τις μεταφορές και τον τουρισμό 12, με πολύ μικρή βιομηχανική βάση (8,5%) 13, και σχετικά σημαντικό ακόμη αγροτικό τομέα (3,5%) 14. Έτσι, μετά το 2008, λόγω των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης συρρικνώθηκε σημαντικά η ΑΠΑ των έντονα καταναλωτικών κλάδων όπως η κατασκευαστική δραστηριότητα, η οποία βρισκόταν ήδη σε πολύ υψηλά επίπεδα από τα μέσα της δεκαετίας 2000 ιδίως στην Κύπρο και το Νότιο Αιγαίο, και το εμπόριο/μεταφορές/τουρισμός 15 - που είχε παρουσιάσει σημαντική αύξηση μέσα στην προηγούμενη δεκαετία - ξαναγύρισε το 2011 στα επίπεδα της δραστηριότητας του Η πρώτη μεταβολή συνάδει και με τις εξελίξεις και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Η συρρίκνωση όμως των υπηρεσιών εμπορίου/μεταφορών/τουρισμού, διαφοροποιείται από τις εξελίξεις στο Ευρωπαϊκό επίπεδο και χαρακτηρίζει κυρίως τις χώρες του Ευρωπαϊκού νότου (Ελλάδα, Ιταλία, και λιγότερο την Κύπρο). Διάγραμμα 2: Μεταβολές στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία ανά κλάδο παραγωγικής δραστηριότητας, Η αγροτική παραγωγή παρέμεινε σε μια σταθερή και ελαφρώς πτωτική πορεία, ενώ η μεταποίηση παρουσίασε μόλις οριακές μεταβολές, σε αντίθεση με το μ.ο. της Ευρωπαϊκής βιομηχανίας κυρίως στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη - όπου επλήγη σημαντικά. Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Τέλος, οι επιπτώσεις στις χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες 16 της διασυνοριακής περιοχής δεν αποτυπώνονται μέχρι το 2011 από τα στατιστικά στοιχεία 17, και εμφανίζουν σταθερά ανοδική πορεία εν αντιθέσει με τα Ευρωπαϊκά δεδομένα, αλλά αναμένεται να είναι έντονα αρνητικές κατά το διάστημα Το 2011 στον τομέα των υπηρεσιών αναλογούσε το 72,5 % της συνολικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας της ΕΕ-27 έναντι 70,2 % το Η σχετική σημασία των υπηρεσιών ήταν ιδιαίτερα μεγάλη στην Κύπρο, στη Μάλτα, στη Γαλλία (στοιχεία 2010), στην Ελλάδα, στο Βέλγιο, στη Δανία και στο Ηνωμένο Βασίλειο % της ΑΠΑ προέρχεται από εμπόριο, τουρισμό, επικοινωνίες και μεταφορές, όταν το αντίστοιχο ποσοστό σε επίπεδο ΕΕ27 είναι μόλις 24%. 13 Σε επίπεδο ΕΕ27 η βιομηχανία συμμετέχει με 19% της ΑΠΑ. 14 Σε επίπεδο ΕΕ27 ο πρωτογενής τομέας συμμετέχει μόνο με 1,7% της ΑΠΑ. 15 Κατέχει ιδιαίτερα υψηλό μερίδιο της ΑΠΑ στις Ελληνικές περιφέρειες με το Νότιο Αιγαίο να αντλεί πάνω από το 50% της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας του από τον κλάδο αυτό. 16 Ο κλάδος έχει ιδιαίτερα σημαντική παρουσία στην Κύπρο όπου αποτελεί πάνω από το ¼ της ΑΠΑ. 17 Αναμένεται όμως να είναι έντονες ιδίως κατά το διάστημα από το 2012 και μετά. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 8

10 Όσον αφορά τις πάγιες επενδύσεις (συσσώρευση κεφαλαίου), παρατηρείται πολύ μεγάλη ανομοιογένεια στη διασυνοριακή ζώνη: η Κρήτη παρουσιάζει το υψηλότερο επίπεδο παγίων επενδύσεων με ένα μ.ο. για την περίοδο του 2,8 δις ευρώ κατ έτος, το Νότιο Αιγαίο με 1,3 δις ευρώ και το Βόρειο Αιγαίο με μόλις 0,6 δις ευρώ. Από το 2007 και μετά παρατηρείται όμως μια δραστική μείωση των επιπέδων παγίων επενδύσεων με την Κρήτη να παρουσιάζει μία πτώση της τάξης του 40%, ενώ το Νότιο και Βόρειο Αιγαίο μειώσεις της τάξης του 25% και 5% αντιστοίχως. Για την Κύπρο δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία , , , , , , , ,0 500,0 0,0 Διάγραμμα 3: Πάγιες Επενδύσεις Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Κρήτη Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Η παραγωγικότητα της εργασίας στη διασυνοριακή περιοχή είναι σχετικά χαμηλή και βρίσκεται κατά μ.ο. την περίοδο στο 80% του επιπέδου της ΕΕ27. Εν τούτοις, η ψαλίδα φαίνεται να κλείνει σταδιακά καθώς καταγράφονται θετικές μεταβολές (από 78,3% το 2004, σε 82,7% το 2010). Από τις 4 χωρικές ενότητες που την απαρτίζουν, μόνο το Νότιο Αιγαίο ξεχωρίζει, όπου η παραγωγικότητα της εργασίας είναι κατά πολύ υψηλότερη του μέσου όρου. Στην υψηλή αυτή παραγωγικότητα συμβάλλουν δραστηριότητες όπως: α) η διαχείριση ακίνητης περιουσίας 18 που καταγράφει την υψηλότερη κατά μέσο όρο παραγωγικότητα για την περίοδο (1,5 meuro για τη διασυνοριακή περιοχή και 5,8 meuro για το Νότιο Αιγαίο) από όλους τους άλλους κλάδους, β) οι επικοινωνίες και πληροφορική (73,4 χιλιάδες για τη διασυνοριακή περιοχή και 99,7 χιλιάδες για την Κρήτη) και γ) οι χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες (65,9 χιλιάδες για τη διασυνοριακή περιοχή και 83,6 χιλιάδες για το Νότιο Αιγαίο). Όσον αφορά τα καθαρά πρωτογενή εισοδήματα των νοικοκυριών, η Κύπρος καταγράφει για την περίοδο το υψηλότερο εισόδημα ανά άτομο (περίπου μ.ο.) με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου να ακολουθεί (περίπου μ.ο.). Οι περιφέρειες Βορείου Αιγαίου και Κρήτης καταγράφουν χαμηλότερα εισοδήματα ( και αντίστοιχα). Σε σχέση με άλλες χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, την ίδια περίοδο η διασυνοριακή ζώνη Ελλάδας-Κύπρου παρουσιάζει υψηλότερα μεν εισοδήματα από την Πορτογαλία ( /άτομο ), αλλά αισθητά χαμηλότερα από την Ισπανία ( /άτομο ) και Ιταλία ( /άτομο ). 18 Η παρατηρούμενη πολύ υψηλή παραγωγικότητα της εργασίας στον κλάδο διαχείρισης ακίνητης περιουσίας οφείλεται τις υπερβολικές αυξήσεις στις τιμές των ακινήτων μέσα στην τελευταία δεκαετία - λόγω των εξαιρετικά υψηλών ρυθμών ανοικοδόμησης. Δεδομένου του πλήγματος που δέχθηκε ο κατασκευαστικός τομέας μετά το 2009, αναμένεται τα μεγέθη αυτά να είναι κατά πολύ μειωμένα για τα επόμενα έτη. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 9

11 55.000,0 Διάγραμμα 4: Παραγωγικότητα Εργασίας , , , , , , Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Κρήτη Κύπρος περιοχή CBC Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Για την περίοδο , η Κύπρος είναι η μόνη χωρική ενότητα που συνεχίζει να αυξάνει τα κατά κεφαλήν εισοδήματα 19, όπως φαίνεται από τις τάσεις στην ιδιωτική κατανάλωση. Από τις άλλες 3 περιοχές, μόνο η περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου δεν υπόκειται σε μείωση του εισοδήματος μετά το , ενώ το Βόρειο Αιγαίο και η Κρήτη σημειώνουν το 2011 πτώση (σε σχέση με τα εισοδήματα του 2009) κατά 13% και 21% αντίστοιχα. Όσον αφορά το διαθέσιμο εισόδημα 21 κατ άτομο, αυτό κατά μ.ο. διαμορφώνεται στο 95% για το Νότιο Αιγαίο, στο 105% για το Βόρειο Αιγαίο και μένει σχεδόν αμετάβλητο για την Κρήτη. Επομένως, δεν διαφέρει αισθητά από το πρωτογενές εισόδημα. Για την Κύπρο, δεν υπάρχουν αντίστοιχα διαθέσιμα στοιχεία. Συμπεράσματα: Η διασυνοριακή περιοχή Ελλάδας-Κύπρου εμφανίζει σημαντική ανομοιογένεια τόσο όσον αφορά το επίπεδο ανάπτυξης όσο και την ανθεκτικότητα της οικονομίας στις επιπτώσεις της πρόσφατης παγκόσμιας κρίσης και της δημοσιονομικής προσαρμογής στις δύο χώρες, με την Κύπρο και το Νότιο Αιγαίο να εμφανίζουν και μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και τις υψηλότερες επιδόσεις και το Βόρειο Αιγαίο να εμφανίζει διαχρονικά τις χαμηλότερες επιδόσεις. Ο αγροτικός τομέας και ο τουρισμός παραμένουν από τους πολύ σημαντικούς κλάδους της οικονομίας της διασυνοριακής περιοχής, με τον πρώτο να παρουσιάζει μεγάλη ανθεκτικότητα στις επιπτώσεις της κρίσης και τον δεύτερο να παρουσιάζει οριακή υποχώρηση, πλήττοντας όμως παράλληλα σημαντικά τον κλάδο των κατασκευών και της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας που είναι τροφοδοτούμενοι από αυτόν. Παρά το πλήγμα που εδέχθη από τις επιπτώσεις της κρίσης, η διασυνοριακή περιοχή παραμένει από τις πλέον ανεπτυγμένες στον Ευρωπαϊκό νότο. 19 Από τη βάση της Eurostat απουσιάζουν τα δεδομένα για την Κύπρο, και έτσι για το σκοπό της διαχρονικής ανάλυσης και μόνο - αντικαταστήθηκαν από την τελική κατά κεφαλή ιδιωτική καταναλωτική δαπάνη, η οποία δεν είναι ταυτόσημο μέγεθος αλλά συνήθως ακολουθεί την ίδια εξέλιξη με το κατά κεφαλήν εισόδημα.. 20 Λείπουν τα στατιστικά στοιχεία για την Κύπρο για τα έτη 2010 και Δηλ. αφού αφαιρεθούν οι φόροι, οι κοινωνικές εισφορές, κλπ και προστεθούν όλα τα επιδόματα. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 10

12 2.2. Δημογραφική εξέλιξη Ο συνολικός πληθυσμός της επιλέξιμης περιοχής, ανέρχεται σε κατοίκους (2013) και παρουσιάζει αύξηση κατά 16,32% σε σχέση με το έτος βάσης της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου (2006). Επισημαίνεται ότι άνω του 50% της συνολικής πληθυσμιακής μεταβολής της περιοχής συνεργασίας οφείλεται στην ένταξη του πρώην ν. Κυκλάδων στην επιλέξιμη περιοχή, ενώ η Κύπρος παραμένει η συγκριτικά η μεγαλύτερη πληθυσμιακά περιοχή (NUTS-2), καθώς και εκείνη με την μεγαλύτερη πληθυσμιακή μεταβολή ανά χωρική ενότητα (αύξηση κατά 11,5% την επταετία ). Διάγραμμα 5: μεταβολή Πληθυσμού Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Σε σχέση με την πληθυσμιακή πυκνότητα παρατηρείται σχετική ανομοιογένεια σε επίπεδο περιοχής NUTS-2 καθώς ειδικά τα νησιωτικά συμπλέγματα του Αιγαίου πελάγους είναι αρκετά αραιοκατοικημένα. Αντίθετα, η Κύπρος και, σε μικρότερο βαθμό η Κρήτη, λόγω της ύπαρξης αμιγώς αστικών περιοχών παρουσιάζουν πληθυσμιακή πυκνότητα εγγύτερα στον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Διάγραμμα 6: Πληθυσμιακή πυκνότητα (2012) Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 11

13 Θετική φυσική πληθυσμιακή αύξηση 22 και μετανάστευση αποτελούν τις βασικές αιτίες της πληθυσμιακής μεταβολής την περίοδο Όπως φαίνεται στο παρακάτω Διάγραμμα, ο βαθμός πληθυσμιακής αύξησης είναι θετικός για σχεδόν όλη την περιοχή συνεργασίας, με εξαίρεση το Βόρειο Αιγαίο. Διάγραμμα 7: Φυσική Αύξηση Πληθυσμού 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0-4,0 5,2 4,1 3,2 2,9 1,9 1,7 0,2 Ελλάδα Βόρειο Αιγαίο Νοτίο Αιγαίο Κρήτη Κύπρος -1,5-2,9-3, Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Το επόμενο διάγραμμα παρουσιάζει το «μικτό» βαθμό την καθαρής μεταναστευτικής εισροής 23 (οι υπολογισμοί ταυτίζονται με του «μικτού» δείκτη φυσικής πληθυσμιακής αύξησης προηγουμένως). Όταν η καθαρή μετανάστευση είναι αρνητική τότε περισσότερα άτομα έχουν εγκαταλείψει την περιφέρεια από εκείνα που αφίχθηκαν σ' αυτή. Οι μεγαλύτερες πληθυσμιακά περιοχές NUTS-2 (Κύπρος, Κρήτη) παρουσιάζουν χαμηλά επίπεδα αρνητικής καθαρής μετανάστευσης (σε σύγκριση με το 2007), ενώ αντίθετα οι περιφέρειες του Αιγαίου φαίνεται ότι προσελκύουν σημαντικό ποσοστό μεταναστών αναλογικά με τον πληθυσμό τους. Διάγραμμα 8: Καθαρή μεταναστευτική εισροή Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου 22 Ως φυσική αύξηση του πληθυσμού υπολογίζεται η διαφορά μεταξύ του συνολικού αριθμού των γεννήσεων και των θανάτων μέσα σε ένα δεδομένο έτος. Για να συγκριθούν διαφορετικές περιφέρειες, υπολογίζονται «μικτοί» δείκτες, λαμβάνοντας υπόψη τα απόλυτα πληθυσμιακά μεγέθη (μικτό ή ακαθάριστο ποσοστό = ("ονομαστική αξία" / ποσοστό του πληθυσμού) * 1000, υποδηλώνει την τιμή ανά 1000 άτομα). 23 Μετανάστευση ορίζεται ως η μεταβολή της μόνιμης κατοικίας από έναν οικισμό σε άλλον. Κατά συνέπεια, η καθαρή μεταναστευτική εισροή υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ των αριθμών των μετανάστευσαν προς την περιφέρεια από όσους μετανάστευσαν εκτός περιφέρειας. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 12

14 Η αυξητική τάση στο πληθυσμιακό επίπεδο της διασυνοριακής περιοχής ΕΛ-ΚΥΠ, αναμένεται να διαφοροποιηθεί σύμφωνα με το Europop2013, που βασίζεται σε στατιστικά στοιχεία του έτους 2013 για να υπολογίζει τις μακροχρόνιες προβλέψεις του πληθυσμού σε εθνικό επίπεδο για την Ελλάδα και την Κύπρο. Η μεθοδολογία για τις προβλέψεις λαμβάνει υπόψη τους βασικούς δημογραφικούς δείκτες: το συνολικό ποσοστό γονιμότητας 24, το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση 25, και την καθαρή μεταναστευτική εισροή 26. Ως εκ τούτου προβλέπεται ότι μέχρι το 2050, λόγω της εξερχόμενης μετανάστευσης και βραδύτερους ρυθμούς της φυσικής αύξησης, η Ελλάδα θα υποστεί μείωση του πληθυσμού κατά μέσο όρο 4% ανά δεκαετία, ενώ αντίθετα η Κύπρος θα παρουσιάσει μέση πληθυσμιακή αύξηση της τάξης του 4,6% αντίστοιχα. Ωστόσο, επίσης προβλέπεται ότι και οι δύο χώρες θα βιώσουν το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού, όπου το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 65+ (υποθέτοντας ότι αυτή είναι η ηλικία έναρξης συνταξιοδότησης) θα συνεχίζει να αυξάνεται χρόνο με το χρόνο, επηρεάζοντας έτσι το λόγο του εξαρτώμενου πληθυσμού 27. Όσο υψηλότερη είναι αυτή η αναλογία, τόσο μεγαλύτερη είναι η πίεση που εξασκείται επί του παραγωγικού πληθυσμού. Εν κατακλείδι, κάθε περιοχή της διασυνοριακής περιοχής είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένη στις δημογραφικές προκλήσεις που συνδυάζουν ορισμένες από τις ακόλουθες τάσεις ανάπτυξης: Θετική αύξηση πληθυσμού, λόγω του υψηλού ποσοστού γεννήσεων (Κύπρος, Κρήτη, Νότιο Αιγαίο) και της θετικής μεταναστευτικής εισροής (Νότιο Αιγαίο). Αρνητική αύξηση του πληθυσμού λόγω των χαμηλών ποσοστών γεννήσεων σε μια ήδη αραιοκατοικημένη περιοχή και παρά την θετική μεταναστευτική εισροή (Βόρειο Αιγαίο). Σημαντική αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων άνω των 65 ετών για το σύνολο της περιοχής συνεργασίας. Χωρικά, εξακολουθούν οι τάσεις έντονης πληθυσμιακής συγκέντρωσης στα αστικά και τουριστικά κέντρα και ιδιαίτερα η χρονική και χωρική υπερσυγκέντρωση της τουριστικής κίνησης και δραστηριότητας, με επακόλουθο τις ανάλογες πιέσεις και απαιτήσεις σε υποδομές. Το πρότυπο κατοίκησης σε όλη την επιλέξιμη περιοχή συνεχίζει να παρουσιάζει ιδιαίτερα έντονη εποχικότητα στα ελληνικά νησιά και την Κύπρο, με προφανείς συνέπειες στο φυσικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον. Ειδικά στην Κύπρο οι περιοχές της υπαίθρου και ιδιαίτερα οι ορεινές περιοχές είναι αραιοκατοικημένες, ενώ παρουσιάζουν έντονες τάσεις υστέρησης, γήρανσης του πληθυσμού και διαρροής προς τα αστικά κέντρα. Η κατάσταση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι ως πηγή κύριας απασχόλησης είναι η γεωργία, τομέας που παρουσιάζει σαφείς πτωτικές τάσεις, σε συνδυασμό με την έλλειψη επαρκών εναλλακτικών οικονομικών δραστηριοτήτων. Στα αστικά κέντρα (που περιλαμβάνουν τρεις πόλεις μέσου μεγέθους και μια μικρότερη) εντοπίζονται περιοχές υποβαθμισμένης ποιότητας ζωής και λειτουργίας με μειωμένη ελκυστικότητα, τόσο για οικονομικές δραστηριότητες, όσο και για διαμονή. Βάσει του επιπέδου τουριστικής ανάπτυξης τους τα νησιά της περιοχής έχουν διαφοροποιηθεί σε νησιά μεγάλης τουριστικής κίνησης και ευημερίας και σε νησιά με αποδιαρθρωμένη οικονομία και φθίνοντα πληθυσμό. Οι υπάρχουσες ανισότητες συχνά δεν είναι ορατές καθώς τα κοινωνικοοικονομικά μεγέθη που θα τις καταδείκνυαν αναφέρονται συνήθως σε επίπεδο περιφερειακού 24 Ο μέσος αριθμός των παιδιών που θα γεννηθούν ζωντανά από μια γυναίκα κατά τη διάρκεια της ζωής της σύμφωνα με τα ποσοστά γονιμότητας ανά ηλικία ενός δεδομένου έτους. 25 Ο μέσος αριθμός ετών ζωής. 26 Η διαφορά μεταξύ του αριθμού των μεταναστών προς και από μια περιοχή. 27 Μετρά τον δείκτη του μη-ενεργού η εξαρτώμενου πληθυσμού (ηλικιακές κατηγορίες κάτω 14 και άνω 65 ετών) ως προς τον ενεργό ή ανεξάρτητο πληθυσμό. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 13

15 διαμερίσματος ή περιφέρειας, καθιστώντας δυσχερέστερη τη μελέτη των επιμέρους οικονομικών στοιχείων και αποτελεσμάτων που θα συνέθεταν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της οικονομικής δραστηριότητας του κάθε νησιού ξεχωριστά. Συμπεράσματα: Με σκοπό να αξιοποιηθούν οι θετικές και να αμβλυνθούν οι αρνητικές παρενέργειες από τις καταγραφείσες δημογραφικές τάσεις στην περιοχή συνεργασίας, η διασυνοριακή ανάπτυξη θέτει ως προτεραιότητες χρηματοδότησης την προσαρμογή των τοπικών υποδομών και υπηρεσιών, για παράδειγμα, στην αύξηση ή/και την γήρανση του πληθυσμού, καθώς και την στασιμότητα ή ακόμη και μείωση του εργατικού δυναμικού, όπου παρατηρείται Το Οικονομικό προφίλ της Διασυνοριακής περιοχής και τα χαρακτηριστικά των κλάδων Η Κύπρος, ως μια στατιστική Περιφέρεια (ΝUTS2), έχει υψηλότερη (έως και τετραπλάσια) Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) από τις άλλες Περιφέρειες της περιοχής Προγράμματος. Η συνολική ΑΠΑ των τεσσάρων Περιφερειών διαχρονικά έχει μικρές διακυμάνσεις (βλέπε διάγραμμα που ακολουθεί). Το αξιόλογο εύρημα, είναι ότι η ΑΠΑ των Ελληνικών Περιφερειών μειώνεται (4%-10%) από το έτος 2009 μέχρι το 2011, έτη που εκδηλώνεται η οικονομική κρίση, ενώ για τα ίδια έτη η ΑΠΑ της Κύπρου αυξάνεται, καθώς η εκδήλωση της οικονομικής κρίσης στην Κύπρο έπεται των διατιθέμενων στοιχείων, αλλά αναμένεται το 2012 και το 2013, αξιόλογη μείωση ιδιαίτερα στον τομέα χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Διάγραμμα 9: Εξέλιξη συνολικής ΑΠΑ Περιφερειών Προγράμματος τα έτη ( σε βασικές τιμές εκατομμύρια ευρώ) Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Στον Πίνακα που ακολουθεί, καταγράφονται οι ΑΠΑ 2011 ανά οικονομικό κλάδο, σε βασικές τιμές. Χαρακτηριστικό είναι οι υψηλές τιμές του κλάδου εμπορίου και υπηρεσιών τουρισμού στο Νότιο Αιγαίο (3,2 δις ) και στην Κρήτη (3,2 δις ) που συνολικά αποτελούν το 14% του συνόλου της Ελλάδας σε αυτόν τον κλάδο και αντίστοιχη είναι η ΑΠΑ του κλάδου στην Κύπρο που ανέρχεται σε 3,7 δις. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 14

16 Πίνακας 2. Ακαθαριστη Προστιθεμενη Αξια ανά παραγωγικό Κλάδο το 2011, NUTS 3, σε βασικές τιμές σε εκατομμύρια ευρώ. Κλάδοι* Σύνολο Ελλάδα 6.175, , , , , , , , , , ,9 Βόρ. Αιγαίο 126,1 176,3 77,1 734,1 69,2 82,3 372,9 86,2 820,3 98, ,7 Λέσβος 72,1 88,5 31,2 353,2 41,6 47,6 187,5 46,0 450,0 47, ,8 Σάμος 16,2 33,0 9,1 208,5 10,5 16,2 77,5 19,5 169,7 18,5 578,7 Χίος 37,8 54,9 36,8 172,4 17,1 18,5 107,9 20,7 200,6 32,6 699,3 Νόριο Αιγαίο 160,5 381,9 195, ,5 97,1 136,4 705,8 207,8 977,0 157, ,6 Δωδεκάνησο 85,0 231,0 79, ,1 59,1 84,5 338,3 141,3 702,7 98, ,5 Κυκλάδες 75,5 150,9 115, ,4 38,0 51,9 367,5 66,5 274,3 59, ,1 Κρήτη 511,4 830,9 296, ,6 230,6 303, ,2 439, ,9 358, ,0 Ηράκλειο 225,8 386,0 187, ,6 130,8 166,2 468,2 266,8 911,9 181, ,9 Λασίθι 98,4 124,8 20,4 383,1 28,8 32,4 150,7 33,4 176,0 42, ,3 Ρέθυμνο 70,7 66,0 45,2 494,8 31,2 28,2 164,5 41,0 224,1 55, ,0 Χανιά 116,5 254,1 43,0 859,0 39,9 76,4 264,8 98,2 418,9 80, ,1 Κύπρος 405, , , ,8 696, , , , ,0 721, ,7 Πηγή: Eurostat Statistics Database [nama_r_e3vab95r2] * Οικονομικοί Κλάδοι 1. Γεωργία, Δάση, Αλιεία 2. Βιομηχανία (εκτός κατασκευών) 3. Κατασκευές 4. Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο, μεταφορές, δραστηριότητες διαμονής και εστίασης 5. Πληροφορική και επικοινωνίες 6. Χρηματοοικονομικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες 7. Κτηματομεσιτικές δραστηριότητες 8. Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες 9. Δημόσια Διοίκηση, άμυνα, εκπαίδευση, υγεία, κοινωνικές δραστηριότητες 10. Τέχνες, διασκέδαση και αναψυχή, άλλες υπηρεσίες. Όσον αφορά τη ποσοστιαία συμμετοχή του κάθε κλάδου στην συνολική ΑΠΑ της διασυνοριακής περιοχής (βλέπε διάγραμμα που ακολουθεί), παρατηρούνται τα ακόλουθα: Ο πρωτογενής τομέας ανέρχεται σε 4%, ποσοστό υψηλότερο του εθνικού μέσου όρου των 2 Χωρών (2% Κύπρος, 3% Ελλάδα) λόγω των υψηλών επιδόσεων στην γεωργία της Περιφέρειας της Κρήτης. Ο δευτερογενής τομέας της βιομηχανίας ανέρχεται σε 8% και των κατασκευών σε 5% και υπολείπονται κατά πολύ αυτών του τριτογενή τομέα. Η συμβολή του κλάδου του εμπορίου, μεταφορών και τουρισμού στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) της περιοχής εφαρμογής ανέρχεται στο 32% και είναι στην 1 η θέση, ακολουθούμενη από τη δημόσια διοίκηση, άμυνα και υγεία με 21% και των υπηρεσιών real estate με 12%. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 15

17 Στο σύνολο της περιοχής εφαρμογής οι δραστηριότητες στον τριτογενή τομέα παράγουν σχεδόν το 80% της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας καθώς ο τουρισμός και ο δημόσιος τομέας είναι οι κύριοι τομείς εσόδων. Διάγραμμα 10. Σύνθεση ΑΠΑ ανά οικονομικό κλάδο (2011) στην περιοχή εφαρμογής του προγράμματος Πηγή: Eurostat Statistics Database Όσον αφορά το παραγωγικό προφίλ της κάθε χωρικής ενότητας (NUTS2 και NUTS3) της περιοχής προγράμματος υπό όρους ποσοστιαίας (%) συμμετοχής του κάθε κλάδου στην ΑΠΑ έτους 2011 (βλέπε Εικόνα που ακολουθεί), παρατηρούνται τα ακόλουθα: Η δομή της παραγωγής στις επιμέρους χωρικές ενότητες της περιοχής συνεργασίας παρουσιάζει σχετική ομοιογένεια μεταξύ των Περιφερειών και των Νομών, με εξαίρεση το Νότιο Αγαίο που έχει συγκέντρωση 51% στον κλάδο του τουρισμού (και εμπορίου) που ακολουθείται από το Νομό Ρεθύμνου με 41%, σε αντίθεση με την Κύπρο που έχει τη χαμηλότερη συγκέντρωση 23% και το Νομό Χίου με 25%. ο πρωτογενής τομέας υπολείπεται σε ποσοστό συμμετοχής έναντι των άλλων δύο τομέων, αλλά έχει σημαντική παρουσία στις περιφέρειες Βορείου Αιγαίου και Κρήτης. Η Κύπρος παρουσιάζει το μικρότερο ποσοστό με 2% ενώ μεγαλύτερη συμμετοχή παρατηρείται στην ελληνική πλευρά με 6% στην Κρήτη και ιδιαίτερα στο Λασίθι με 9%. Οι Περιφέρειες Βορείου και Νοτίου Αιγαίου έχουν χαμηλότερες τιμές, οι οποίες διαμορφώθηκαν τα τελευταία 10 έτη μετά από έντονη μείωση. Στη διάρθρωση της παραγωγής επικρατούν η ελαιοκαλλιέργεια, η αμπελοκαλλιέργεια, η ιχθυοκαλλιέργεια, η αλιεία ανοικτής θαλάσσης, η κτηνοτροφία και η μελισσοκομία. Επιπλέον, στην Κρήτη υπάρχει αξιόλογη παραγωγή κηπευτικών και συγκέντρωση μεγάλου αριθμού θερμοκηπίων, ενώ στην Κύπρο υπάρχει σημαντική παραγωγή σε πατάτες, σιτηρά, λαχανικά και εσπεριδοειδή. Οι παράγοντες που λειτουργούν κατασταλτικά στην ανάπτυξη του πρωτογενή τομέα είναι ο μικρός αγροτικός κλήρος, οι περιορισμένοι φυσικοί πόροι, η γήρανση και το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης του αγροτικού πληθυσμού καθώς και η μειωμένη ανταγωνιστικότητα των προϊόντων λόγω αυξημένου κόστους παραγωγής και μεταφοράς. Επισημαίνεται ότι αρκετά γεωργικά προϊόντα που παράγονται στην επιλέξιμη περιοχή (ελαιόλαδα, βρώσιμες ελιές, τυριά Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 16

18 κλπ.), έχουν αναγνωριστεί από την ΕΕ ως Προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ), Προϊόντα Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ), Ειδικά Παραδοσιακά Προϊόντα Εγγυημένων (ΕΠΠΕ) κλπ. ενώ υπάρχουν πολλά ακόμη ποιοτικά προϊόντα με δυνατότητα πιστοποίησης. ο δευτερογενής τομέας συμμετέχει με μεγαλύτερο ποσοστό στην συνολική ΑΠΑ σε σχέση με τον πρωτογενή τομέα. Ο δευτερογενής τομέας παραγωγής έχει μεγαλύτερη συμμετοχή σε σύγκριση με τον πρωτογενή τομέα αλλά ιδιαίτερα χαμηλό σε σχέση με το σύνολο της Ελλάδας που ανέρχεται σε 13%. Η Κρήτη και η Κύπρος παρουσιάζει το υψηλότερο ποσοστό συμμετοχής της βιομηχανίας με 9% στη συνολική ΑΠΑ της περιφέρειας, ενώ ο κλάδος των κατασκευών στην Κύπρο ανέρχεται σε 7% στη συνολική ΑΠΑ. Σε επίπεδο NUTS3 το υψηλότερο ποσοστό το έχει η Χίος με 5% με εξήγηση την μεταποίηση της μαστίχας. Τα βασικά προβλήματα του τομέα, τα οποία αποτελούν ουσιαστικά εμπόδια στην αναπτυξιακή του πορεία, είναι το πολύ μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων και το δυσανάλογα μεγάλο κόστος των μεταφορών. Διάγραμμα 11: Παραγωγικό προφίλ περιφερειών, νομών: Συμμετοχή κλάδων στην ΑΠΑ Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου ο τριτογενής τομέας αποτελεί τον κυρίαρχο παραγωγικό τομέα στην επιλέξιμη περιοχή με ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό στο Νότιο Αιγαίο/Δωδεκάνησα,την Κρήτη και την Κύπρο, κυρίως λόγω του ανεπτυγμένου τουριστικού κλάδου. Ο τουρισμός αποτελεί τον δυναμικότερο κλάδο της Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 17

19 οικονομίας της περιοχής προγραμματισμού, καθώς αποτελεί τον κινητήριο μοχλό ανάπτυξης, που τροφοδοτεί και άλλες δραστηριότητες, ενώ παρουσιάζει διαχρονική δυναμική. Τα κυριότερα προβλήματα του τουρισμού που αντιμετωπίζει η επιλέξιμη περιοχή εστιάζονται στη μονοδιάστατη ανάπτυξη σύμφωνα με τα πρότυπα του μαζικού τουρισμού, στη μικρής διάρκειας τουριστική περίοδο, στη χωρική συγκέντρωση των τουριστικών δραστηριοτήτων σε ορισμένες περιοχές και στην ανάγκη βελτίωσης των έργων υποδομής (θαλάσσιες μεταφορές και οδικό δίκτυο). Οι αδυναμίες αυτές επιδεινώνονται από τον εντονότερο και αυξημένο ανταγωνισμό τόσο από νέες χώρες (Τουρκία). Τα τελευταία έτη παρατηρείται μια στροφή στην ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού όπως οικοτουρισμός, αγροτουρισμός, συνεδριακός, θρησκευτικός, τρίτης ηλικίας, αθλητικός, εκτός περιόδων αιχμής κλπ. Στην Περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου όπου ο τουρισμός υπολείπεται των άλλων Ελληνικών Περιφερειών της περιοχής Προγράμματος, η διαφορά καλύπτεται από το δημόσιο τομέα. Επίσης σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ των Περιφερειών έχει ο κλάδος των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών με 9% στην Κύπρο και με μέγιστο από τις Ελληνικές περιοχές την Χίο με 5%. Γενικότερα, η οικονομική δραστηριότητα στην περιοχή επικεντρώνεται στον τουρισμό. Η υπέρμετρη ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη δραστηριοτήτων συνδεδεμένων με την παραγωγή και την μεταποίηση. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η κατανομή της ΑΠΑ ανά παραγωγικό τομέα. Οι συστάσεις της μελέτης «RIS3 Regional Assessment which have been conducted in2012 in the framework Smart Specialisation Strategies in Greece expert team review for DG REGIO» περιλαμβάνουν για της Περιφέρειες της Ελλάδας: Η περιφέρεια Βορείου Αιγαίου έχει περιορισμένη επιχειρηματική και επιστημονική ικανότητα, αλλά χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα από μια πλούσια και ποικιλόμορφη πολιτιστική και περιβαλλοντική πολυμορφία. Ενώ η οικονομία των νησιών σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τα κεφάλαια του δημόσιου τομέα, φορείς υπογράμμισαν τη θετική επιχειρηματική κουλτούρα των διαφόρων νησιών. Η περιοχή, όπως και η πλειοψηφία των άλλων ελληνικών περιοχών, έχει ένα δυναμικό συγκριτικό πλεονέκτημα στην εστίαση και την «bio-economy» σύμφωνα με την Επιτροπή το 2012 στρατηγική. Νότιο Αιγαίο: Η ομάδα εμπειρογνωμόνων συνιστά ότι η περιφερειακή εξειδίκευση θα πρέπει να επικεντρωθεί σε διατομεακές αναβάθμιση και προσαρμογή της τεχνολογίας των διαδικασιών παραγωγής για τη μείωση της χρήσης της ενέργειας, τη μείωση των εισροών υλικών και αποβλήτων που παράγονται, πέραν της δημιουργίας προϊόντων και υπηρεσιών υψηλότερης προστιθέμενης αξίας σε τομείς που συνδέονται με τον πυρήνα της περιφερειακής επιχειρηματικό τομέα: τον τουρισμό (όπως συνιστάται στο τμήμα για clusters). Η Κρήτη, χάρη σε μια σημαντική δημόσια επένδυση από το 1980 έχει μια σειρά σημαντικών υποδομών Ε & Α. Ωστόσο, η επιτυχία αυτή δεν συνοδεύεται από τη δραστηριότητα της επιχειρηματικής καινοτομίας, λόγω της μικρής κλίμακας των επιχειρήσεων, την κλαδική κατανομή και αδύναμους δεσμούς στο περιφερειακό σύστημα καινοτομίας. Τέλος η Κρήτη έχει μια μακρά ιστορία της δικτύωσης για τη συνεργασία στον τομέα της καινοτομίας. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 18

20 Η Μελέτη «Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου Π2, Οκτώβριος 2013», αναφέρει: Αν ως δυναμικές παραγωγικές δραστηριότητες θεωρηθούν όλες εκείνες που είτε εξάγουν προϊόντα υπηρεσίες ή που παράγουν προϊόντα στην περιοχή που αλλιώς θα καλύπτονταν από εισαγωγές, για την ΠΒΑ τέτοιου είδους δραστηριότητες θα μπορούσαν να θεωρηθούν ο πρωτογενής τομέας, η μεταποίηση και ο τουρισμός. Η προσέγγιση αυτή είναι προφανώς μια απλούστευση της πραγματικής κατάστασης, καθώς και άλλες δραστηριότητες, όπως οι μεταφορές, ή η διαχείριση ακίνητης περιουσίας μπορεί να φέρνουν χρήματα στην περιοχή, αλλά δίνει μια καλή εικόνα της παραγωγής και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της. Ως συνολικό σχόλιο, φαίνεται ότι η δομή της οικονομίας στην ΠΒΑ είναι τέτοια που να προκύπτει η ανάγκη ενίσχυσης δραστηριοτήτων όπως αυτές που χαρακτηρίζονται ως δυναμικές εδώ και κυρίως της μεταποίησης, που έδειξε να έχει μια δυναμική στην Περιφέρεια ως το 2008 και έπειτα να μειώνεται με πολύ μικρότερο ρυθμό από άλλες, αναδιανεμητικού χαρακτήρα δραστηριότητες. Ο τουρισμός είναι επίσης ένας κλάδος σημαντικός για την ΠΒΑ, όπως και η αγροτική παραγωγή, ιδιαίτερα αν συνδυαστεί με μεταποίηση. Το προτεινόμενο Όραμα: Μετασχηματισμός της οικονομίας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου σε μια ανταγωνιστική οικονομία βασισμένη στην έξυπνη αξιοποίηση των τοπικών παραγωγικών συστημάτων και ανάδειξη τους σε συστήματα νέας δυναμικής και προοπτικής Η επιλογή των κλάδων, η διαμόρφωση ειδικών στόχων ανά κλάδο, παρουσιάζεται στον Πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 3. Προτεινόμενοι Κλάδοι και Στόχοι «Μελέτη Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης» Βορείου Αιγαίου Κλάδοι Στόχοι Στρατηγική Αγροδιατροφικός τομέας (Αγροτική Παραγωγή και Μεταποίηση) Τουρισμός Πολιτισμός Από το χωράφι στο ράφι Επικέντρωση στην ποιότητα: τεκμηρίωση - πιστοποίηση Συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων οριζόντια (ίδιου κλάδου) και κάθετα (άλλων κλάδων) Επικέντρωση στην ποιότητα: τεκμηρίωση - πιστοποίηση Συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων οριζόντια (ίδιου κλάδου) και κάθετα (άλλων κλάδων) e- οικονομία Συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων οριζόντια (ίδιου κλάδου) και κάθετα (άλλων κλάδων) Ενσωμάτωση σε άλλες επιχειρήσεις Η Μελέτη «ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΞΥΠΝΗΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ, Ιανουάριος 2014» αναφέρει: Η Περιφέρεια Κρήτης διαθέτει μια δυναμική εξωστρεφή οικονομία με ισορροπία δραστηριοτήτων μεταξύ πρωτογενή τομέα και τουρισμού, με ισχυρό εκπαιδευτικό και ερευνητικό ιστό και δυνατότητες χωρικής εξειδίκευσης με συμπληρωματικό τρόπο. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 19

21 Η περιφερειακή οικονομία εξειδικεύεται σε οικονομικές δραστηριότητες που συνδέονται με την αγροτική οικονομία (συγκεντρώνουν το 49% της απασχόλησης μεταξύ των 20 κλάδων στους οποίους εξειδικεύεται η Κρήτη) και τον τουρισμό (συγκεντρώνουν αντίστοιχα το 31% της απασχόλησης)σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat Ειδικότερα, στον αγροτικό τομέα τα κηπευτικά με υψηλό δείκτη εξειδίκευσης καταλαμβάνουν την 9η θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών περιφερειών ενώ ακολουθούν η μικτή γεωργία (12η θέση) και οι κτηνιατρικές δραστηριότητες (16η θέση). Στον κλάδο του τουρισμού η ενοικίαση αυτοκινήτων καταλαμβάνει την πρώτη θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών περιφερειών ενώ ακολουθούν τα ταξιδιωτικά γραφεία (7η θέση) και τα ξενοδοχεία (13η θέση). Στους δύο παραδοσιακούς πυλώνες της περιφερειακής οικονομίας προστίθενται αναδυόμενοι τομείς και κλάδοι, στους οποίους έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές επενδύσεις, αναπτύσσεται επιχειρηματική δραστηριότητα σημαντικής κλίμακας, έχει εκπαιδευτεί σημαντικός αριθμός νέων επιστημόνων και έχει συσσωρευτεί αξιόλογη τεχνογνωσία. Οικονομικές δραστηριότητες που συγκεντρώνουν τα προαναφερόμενα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά εντοπίζονται στους τομείς περιβάλλον ενέργεια, καθώς και στο σύμπλεγμα της γνώσης, το οποίο υποστηρίζεται από τα διεθνούς εμβέλειας και κύρους Ερευνητικά και Ακαδημαϊκά Ιδρύματα της Κρήτης (ΙΤΕ, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πολυτεχνείο Κρήτης, ΤΕΙ Κρήτης, ΕΛΚΕΘΕ, κ.α.), τα οποία την τοποθετούν σε ιδιαίτερα ισχυρή σχέση στην κατεύθυνση ανάπτυξης της Οικονομίας της Γνώσης. Με βάση την υφιστάμενη εξειδίκευση, αλλά και τις αναδυόμενες δραστηριότητες η Περιφέρεια έχει επιλέξει ην επικέντρωση σε (4) τέσσερεις τομείς/συμπλέγματα: 1. Το αγροδιατροφικό σύμπλεγμα με επικέντρωση στην αναγέννηση και αναβάθμιση βασικών προϊόντων, στην ανάπτυξη νέων προϊόντων υψηλής ποιότητας και ανταγωνιστικού χαρακτήρα και στην ενίσχυση της τεχνολογίας τροφίμων. Θα απαιτηθεί η κινητοποίηση ομάδων παραγωγών, καινοτόμων μεταποιητικών και εμπορικών επιχειρήσεων, γεωτεχνικών, ΑΕΙ, ΜΑΙΧ, ΙΤΕ, ΕΛΚΕΘΕ, ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, καθώς και φορείς του χρηματοπιστωτικού τομέα. 2. Το περιβαλλοντικό σύμπλεγμα, με επικέντρωση στις βιώσιμες κατασκευές, στην εξοικονόμηση ενέργειας,στην ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και στην έξυπνη διαχείριση υδάτων και αποβλήτων. Θα απαιτηθεί η κινητοποίηση επιχειρήσεων διαχείρισης υδάτων, κατασκευαστών τεχνολογίας περιβάλλοντος, μηχανικών, ΑΕΙ, ΕΛΚΕΘΕ και ΙΤΕ. 3. Τουριστικό-Πολιτιστικό σύμπλεγμα με επικέντρωση στην αξιοποίηση πολυμέσων, στην ανάδειξη και συντήρηση πολιτιστικών πόρων, στην ανάπτυξη και αξιοποίηση ειδικών εργαλείων ICT, στη δημιουργία εναλλακτικών μορφών τουρισμού υψηλής αξίας και στην αναβάθμιση υφιστάμενων. Θα απαιτηθεί η κινητοποίηση ξενοδοχειακών επιχειρήσεων, τουριστικών πρακτόρων, τοπικών Εφορειών(YΠΟΤ), νοσηλευτικών ιδρυμάτων, ΑΕΙ, ΕΛΚΕΘΕ και ΙΤΕ. 4. Σύμπλεγμα της Γνώσης με επικέντρωση στην ανάπτυξη νέων εκπαιδευτικών υπηρεσιών, στην παραγωγή/προώθηση επιχειρηματικά αξιοποιήσιμης γνώσης, και στη συστηματική παροχή καινοτόμου επιχειρηματικής υποστήριξης. Απαιτείται κινητοποίηση του Επιστημονικού Τεχνολογικού Πάρκου, του συνόλου των εκπαιδευτικών και ερευνητικών ιδρυμάτων της Κρήτης καθώς και των ερευνητικών μονάδων επιχειρηματικών φορέων. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 20

22 Στο σχέδιο «Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης Κύπρου» με ημερομηνία Μάρτιος 2014, αναφέρονται οι ακόλουθες ανάγκες Αναπτυξιακές Ανάγκες /Ανισότητες, Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις( ΜΜΕ) και Παραγωγικό Περιβάλλον. Οι ΜΜΕ αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας και τη βασική πηγή θέσεων εργασίας και προστιθέμενης αξίας, αντιπροσωπεύοντας το 99,8% του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων στην Κύπρο, σύμφωνα με το Μητρώο Επιχειρήσεων της Στατιστικής Υπηρεσίας Κύπρου για το Η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ, με ποσοστό 93%, εμπίπτει στην κατηγορία των «Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων» (MicroEnterprises) με λιγότερους από 10 απασχολουμένους. Το μικρό μέγεθος της εγχώριας αγοράς αποτελεί το σημαντικότερο εμπόδιο για την ενίσχυση του ανταγωνιστικού επιπέδου των επιχειρήσεων, σε συνδυασμό με τον προσανατολισμό των παραγωγικών τομέων της οικονομίας σε δραστηριότητες χαμηλής προστιθέμενης αξίας, και το πολύ μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων οδηγεί σε ανεπαρκή σύνδεση της παραγωγικής διαδικασίας με την εφαρμοσμένη έρευνα, την αδυναμία πρόσβασης σε νέες τεχνολογίες και καινοτόμους μεθόδους παραγωγής, ενώ παρατηρείται χαμηλό επίπεδο προσαρμοστικότητας του ανθρώπινου δυναμικού. Η ανάπτυξη της Κυπριακής Οικονομίας κατά τα τελευταία χρόνια χαρακτηρίζεται από την διαρκώς διευρυνόμενη θέση του τριτογενή τομέα της οικονομίας, παράλληλα με την συρρίκνωση του πρωτογενή και του δευτερογενή τομέα. Σημαντική διαρθρωτική αδυναμία της Κύπρου αποτελεί ο νησιωτικός χαρακτήρας της χώρας και η απόστασή της από το κέντρο δραστηριοτήτων και κατανάλωσης της ΕΕ, διατηρώντας υψηλό το κόστος μεταφοράς αγαθών και υπηρεσιών και επιδρώντας ανασταλτικά στην ενίσχυση της εξαγωγικής δυναμικής των κυπριακών επιχειρήσεων. Η Κυπριακή γεωργία αντιμετωπίζει μια σειρά μακροχρόνιων διαρθρωτικών προβλημάτων (μικρός κλήρος, δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες, γεωμορφολογία) που έχουν οδηγήσει στη σημαντική μείωση της συμβολής της σε όρους εισοδήματος και απασχόλησης στην Κυπριακή οικονομία κατά την τελευταία δεκαετία, ενώ φαίνεται να υστερεί σημαντικά όσον αφορά την αναγκαία διαφοροποίηση της που θα επέτρεπε την έγκαιρη προσαρμογή στο νέο πλαίσιο που διαμορφώνει η Κοινή Αγροτική Πολιτική, αλλά και στα νέα οικονομικά δεδομένα της χώρας. Στις αγροτικές περιοχές και ιδιαίτερα ορεινές περιοχές παρατηρείται μια σημαντική εξάρτηση του εισοδήματος από την γεωργία. Διαπιστώνεται η ανάγκη διαφοροποίησης του εισοδήματος στις περιοχές αυτές συμπεριλαμβανομένης και της αξιοποίησης των τουριστικών δυνατοτήτων των περιοχών της υπαίθρου, αλλά και η ανάγκη διαμόρφωσης πλαισίου κινήτρων για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης μέσω της παροχής ενισχύσεων για τη δημιουργία επιχειρήσεων από νέους και γυναίκες, οι οποίες παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας. Αντίστοιχα, οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, οξύνουν τις ανάγκες που αντιμετωπίζει και ο τομέας της αλιείας ως προς τις σχετικά περιορισμένες υποδομές σε αλιευτικά καταφύγια, χερσαίες και θαλάσσιες υποδομές για σκοπούς ελλιμενισμού και εξυπηρέτησης των σκαφών υδατοκαλλιέργειας, τη συντήρηση και μεταποίηση των αλιευμάτων, την ανάπτυξη δικτύων διανομής, την προστασία των αλιευτικών πεδίων από την ρύπανση και την υπεραλίευση και την παλαιότητα του στόλου. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 21

23 Προοπτικές Ανάπτυξης Η Κυπριακή γεωργία βρίσκεται αντιμέτωπη με την πρόκληση της σημαντικής μείωσης της παρεχόμενης κρατικής στήριξης. Σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης υπάρχουν στην εξειδίκευση στην παραγωγή γεωργικών ποιοτικών προϊόντων που εντάσσονται στη Μεσογειακή Διατροφή, η οποία αποτελεί ένα ισχυρό παγκόσμιο πρότυπο δίαιτας. Η συμβολή της γεωργίας και ιδιαίτερα της φυτικής παραγωγής (πατάτες, εσπεριδοειδή, λαχανικά) στις εξαγωγές της χώρας είναι ιδιαίτερα σημαντική και μπορεί να επεκταθεί περαιτέρω. Η ύπαρξη κατάλληλων δομών για την παροχή επιστημονικής στήριξης σε όλα τα στάδια της παραγωγής, θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αναδιάρθρωση της γεωργίας και την ενίσχυση του αγροδιατροφικού τομέα μέσω και της αξιοποίησης της Ευρωπαϊκής Σύμπραξης για την Καινοτομία (EIP on Agriculture) στη γεωργία. Παρά τη μικρή του συμμετοχή στην οικονομία της χώρας (<0,3% του ΑΕΠ), ο τομέας της Αλιείας συμβάλει στη διατήρηση του πληθυσμού σε παράκτιες ή μειονεκτούσες περιοχές, με τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την ενίσχυση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής στις περιοχές αυτές.επιπλέον, ο τομέας των υδατοκαλλιεργειών παρουσιάζει προοπτικές ανάπτυξης, αφού καταγράφει ανοδικές τάσεις και εξαγωγικές δυνατότητες, ενώ τροφοδοτεί την άμεση κατανάλωση καθώς και την ξενοδοχειακή και επισιτιστική βιομηχανία της χώρας. Η βελτίωση του συστήματος εμπορίας και η προώθηση των αλιευτικών προϊόντων μέσω και της διοργάνωσης εκστρατειών προώθησης και προβολής στο ευρύ κοινό αποτελούν προϋποθέσεις για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του τομέα. Η βιομηχανία τροφίμων αποτελεί τον ισχυρότερο κλάδο της μεταποίησης, Είναι αναγκαία η στήριξη του κλάδου για την άρση αυτών των δυσκολιών, ώστε να μπορέσει να εξελιχθεί στη βάση της αξιοποίησης της πρωτογενούς παραγωγής, για την δημιουργία ποιοτικών και διαφοροποιημένων τροφίμων. Η περαιτέρω οργάνωση της παραγωγής, η μείωση του κόστους και η αύξηση της προστιθέμενης αξίας μέσω της επέκτασης της παραγωγής επώνυμων προϊόντων και η υιοθέτηση ενός εθνικού συστήματος πιστοποίησης των γεωργικών προϊόντων αποτελούν προϋποθέσεις για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του τομέα. Για τη βελτίωση του επιχειρηματικού μοντέλου του τουριστικού τομέα και την επανεξέταση της τουριστικής στρατηγικής έχει ήδη δρομολογηθεί σχετική μελέτη, ενώ η ανάγκη για αναβάθμιση και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος αποτελεί υποχρέωση της χώρας στο πλαίσιο των δεσμεύσεων που έχουν τεθεί με την υπογραφή του Μνημονίου Συναντίληψης. Ο τομέας του πολιτισμού, σύγχρονου και αρχαιολογικού, παρουσιάζει δυνατότητες ανάπτυξης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων αλλά και συνεργειών με τον τομέα του τουρισμού, μεταξύ άλλων, κυρίως μέσα από την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών για το σκοπό αυτό. Εκτός από τον κλάδο του τουρισμού, προοπτικές ανάπτυξης και δημιουργίας θέσεων απασχόλησης, υπάρχουν σε μια σειρά κλάδων παροχής επαγγελματικών υπηρεσιών που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν υποστηρικτικά και ως προς την προσέλκυση επιχειρήσεων (ναυτιλιακές, ασφαλιστικές) αλλά και συμπληρωματικών στον τουρισμό (υπηρεσίες υγείας, ευεξίας, αναψυχής), που θα αξιοποιούν τα πλεονεκτήματα της γεωγραφικής θέσης και του φυσικού θαλάσσιου περιβάλλοντος της χώρας. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 22

24 Στοιχεία Απασχόλησης ανά κλάδο Η απασχόληση, σε ποσοστά ανά κλάδο, το 2011, ακολουθεί, σε γενικές γραμμές, την ΑΠΑ των κλάδων όσον αφορά την κατάταξη, δηλαδή 1 ος κλάδος απασχόλησης ο κλάδος εμπορίου-τουρισμού, αλλά τα ποσοστά απασχολούμενων διαφέρουν από τα % ΑΠΑ ανά κλάδο. Από τα στοιχεία του πίνακα και της εικόνας που ακολουθούν προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα: Στον πρωτογενή τομέα η διακύμανση ανά περιοχή είναι ιδιαίτερα υψηλή από 5% στην Κύπρο και 6% στην Δωδεκάνησο μέχρι 32% στο Λασίθι το οποίο είναι κατά πολύ υψηλότερο του 11% της συμμετοχής του κλάδου στην ΑΠΑ του Νομού. Η απασχόληση στον δευτερογενή τομέα, βιομηχανία και κατασκευές αθροιστικά, κυμαίνεται στο από 12% (Λασίθι) έως 24% (Κυκλάδες) με ιδιαίτερη συμβολή του κλάδου των κατασκευών λόγω κυρίως των κατασκευών τουριστικών καταλυμάτων. Στον τριτογενή τομέα, ο κλάδος του εμπορίου-τουρισμού αποτελεί το μεγαλύτερο εργοδότη, καθώς απασχολεί σε όλες τις χωρικές ενότητες το μεγαλύτερο ποσοστό από 45% στις Κυκλάδες το μέγιστο, έως 31% το ελάχιστο στη Λέσβο, συγκριτικά με 33% στην Ελλάδα και 35% στην Κύπρο. Πίνακας 4. Απασχολούμενοι ανά κλάδο 2010, χιλιάδες εργαζόμενοι Κλάδος* Σύνολο Ελλάδα Βόρ. Αιγαίο Λέσβος Σάμος Χίος Νόριο Αιγαίο Δωδεκάνησο Κυκλάδες Κρήτη Ηράκλειο Λασίθι Ρέθυμνο Χανιά Κύπρος *Οικονομικοί Κλάδοι 1. Γεωργία, Δάση, Αλιεία 2. Βιομηχανία (εκτός κατασκευών) 3. Κατασκευές 4. Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο, μεταφορές, δραστηριότητες διαμονής και εστίασης, πληροφορική και επικοινωνίες 5. Χρηματοοικονομικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες, κτηματομεσιτικές δραστηριότητες, επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες 6. Δημόσια Διοίκηση, άμυνα, εκπαίδευση, υγεία, κοινωνικές δραστηριότητες, τέχνες, διασκέδαση και αναψυχή, άλλες υπηρεσίες. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 23

25 Διάγραμμα 12: Ποσοστό Απασχολούμενων ανά κλάδο, έτος 2010 Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Τουρισμός Λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα της περιοχής ο τουρισμός αποτελεί τον σημαντικότερο κλάδο του τριτογενή τομέα. Παρότι έχει αναπτυχθεί με βάση τα πρότυπα του μαζικού τα τελευταία έτη παρατηρείται μια στροφή στην ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού όπως οικοτουρισμός, αγροτουρισμός, συνεδριακός, θρησκευτικός, τρίτης ηλικίας, αθλητικός, εκτός περιόδων αιχμής κλπ. Οι αφίξεις σε όλες τις χωρικές ενότητες της προγραμματικής περιοχής μειώθηκαν το 2012, αλλά σύμφωνα με ανακοινώσεις των αρμόδιων Υπουργείων αναμένεται αυξητική τάση το 2013 και Πίνακας 4. Αριθμός αφίξεων EU-28 : EU-27 : Ελλάδα Βόρειο Αιγαίο : : Νότιο Αιγαίο Κρήτη Κύπρος Πηγή: Eurostat Statistics Database Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 24

26 Πίνακας 5: Αφίξεις τουριστών, ετήσια μεταβολή EU-28 : : 0,6-0,2 5,2 5,9 EU-27 : : 0,6-0,2 5,2 5,9 Ελλάδα 13,6 0,6 40,9-6,9-8,7-19,4 Βόρειο Αιγαίο -23,5-11,5-22,8 Νότιο Αιγαίο 27,2 6,1 95,1-9,1-15,3-21,2 Κρήτη 30-0,1 78,3-4,5-11,7-18,9 Κύπρος 4,7-1 11, Διάγραμμα 13: Αφίξεις τουριστών, ετήσια μεταβολή Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Οι διανυκτερεύσεις στην περιοχή προγράμματος τα έτη μειώνονται παρότι στο σύνολο της Ελλάδας και των 28 Χωρών της Ευρώπης αυξάνονται. Το Νότιο Αιγαίο έχει το 10,4% των διανυκτερεύσεων της Ελλάδας, η Κρήτη το 8,4% και το Βόρειο Αιγαίο μόλις το 2,1%. Η Κύπρος συγκριτικά με τις άλλες Περιφέρειες της περιοχής προγράμματος υπολείπεται κατά πολύ, εκτός της Περιφέρειας του Βορείου Αιγαίου. Πίνακας 6. Διανυκτερεύσεις (σύνολο) σε τουριστικά καταλύματα Nights spent at tourist accommodation establishments by NUTS 2 regions EU EU Ελλάδα Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Κρήτη Κύπρος Πηγή: Eurostat Statistics Database, [tour_occ_nin2] Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 25

27 Διάγραμμα 14: Διανυκτερεύσεις τουριστών (ετήσια μεταβολή ) Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Ο μέσος αριθμός διανυκτερέυσεων ανά άφιξη των Ελληνικών Περιφερειών είναι υψηλότερος αυτού της Ελλάδος και της Ευρώπης ενώ της Κύπρου υπολείπεται. Διαχρονικά δεν υπάρχουν μεγάλες διακυμάνσεις για την κάθε περιφέρεια. Πίνακας 7: Μέσος αριθμός διανυκτερεύσεων ανά άφιξη GEO/TIME EU-28 2,73 2,72 2,82 2,70 2,64 EU-27 2,73 2,72 2,82 2,70 2,63 Ελλάδα 2,45 2,48 2,68 2,63 2,58 2,52 Βόρειο Αιγαίο 3,26 3,37 3,26 2,97 Νότιο Αιγαίο 3,61 3,60 3,58 3,43 3,48 3,38 Κρήτη 2,92 2,90 3,35 3,19 3,09 3,02 Κύπρος 2,18 2,19 2,24 2,20 2,14 2,14 Πηγή: Eurostat Statistics Database Στην περιοχή λειτουργούν (2012) συνολικά στις Ελληνικές Περιφέρειες ξενοδοχεία και λοιπά ομοειδή καταλύματα, και στην Κύπρο 802. Πίνακας 8. Αριθμός καταλυμάτων (hotels; holiday and other short-stay accommodation; camping grounds, recreational vehicle parks and trailer parks) EU Ελλάδα Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Κρήτη Κύπρος Πηγή: Eurostat Statistics Database [tour_cap_nuts2] Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 26

28 Το 2011 παρουσιάσθηκε μικρή μείωση των καταλυμάτων σε όλες τις Περιφέρειες, ενώ το 2012 παρατηρείται χαμηλή άνοδος στις Ελληνικές Περιφέρειες, ενώ στην Κύπρο η μείωση συνεχίζεται. Πίνακας 9. Ετήσια μεταβολή αριθμού καταλυμάτων EU-28 0,1 4 7,6 1,2-1,4 14,8 Ελλάδα 0,9 1,8 193,6 0,7-2,8 0,4 Βόρειο Αιγαίο -0,8 : : -2,7-5,6 0,2 Νότιο Αιγαίο -0,7 1,2 174,3 0,6-0,8 0,6 Κρήτη -0,8 0,9 195,9 2,1-2,5 0,1 Κύπρος 0,9-3,7-1,6-1,9-1,8-2,7 Πηγή: Eurostat Statistics Database Ο κλάδος του τουρισμού, ο πιο σημαντικός όσον αφορά ΑΠΑ και απασχολούμενο προσωπικό, είχε πολύ μικρή άνοδο συνολικά σε διανυκτερεύσεις και σε αφίξεις τα έτη αλλά μεγάλη μείωση το έτος 2012 σε σχέση με το 2011 για τις Ελληνικές Περιφέρειες. Η αύξηση των «τουριστικών» περιοχών το έτος 2009 ξεπέρασαν το 20%, ποσοστό που ενθαρρύνει την άποψη ότι ο τουρισμός μπορεί να αναπτυχθεί περεταίρω. Αντίστοιχα για την Κύπρο, μετά από μια πτώση των διανυκτερεύσεων (αλλά όχι των αφίξεων) το 2009, επήλθαν σταδιακές αυξήσεις μέχρι το Συμπεράσματα: Τόσο η ΑΠΑ όσο και ο βαθμός απασχόλησης υποδεικνύουν ότι ο τουρισμός είναι ο δυναμικότερος οικονομικός κλάδος και μπορεί να αποτελέσει τον κλάδο στόχο. Επίσης, η γεωργία έχει ιδιαίτερη δυναμική. Η μεγαλύτερη πρόκληση φαίνεται να είναι η ενσωμάτωση σε γεωργία και τουρισμό των αρχών ποιότητας προιόντος-υπηρεσίας, προστασίας περιβάλλοντος και εξοικονόμησης ενέργειας, αξιοποίησης τεχνολογίας και καινοτομίας. Συμπληρωματικά θα πρέπει να αξιοποιηθεί η συσσωρευμένη γνώση ανάπτυξης και διαχείρισης της έρευνας και καινοτομίας, των Επιστημονικών φορέων της Κρήτης και των Φορέων άλλων Περιφερειών που συνεργάσθηκαν στο προηγούμενο Πρόγραμμα και η ενσωμάτωσή της στους άλλους θεματικούς στόχους όπως το περιβάλλον, την ενέργεια Καινοτομία και Έρευνα και Ανάπτυξη Η ανάπτυξη ολοένα και σχετίζεται με την ικανότητα των περιφερειακών οικονομιών να αλλάζουν και να καινοτομούν. Οι περιφέρειες και οι πόλεις έχουν γίνει βασικές χωρικές μονάδες, όπου η γνώση μεταφέρεται, τα συστήματα και δίκτυα καινοτομίας έχουν διαμορφωθεί και ο ανταγωνισμός για την προσέλκυση επενδύσεων και τα ταλέντα λαμβάνει χώρα. Οι περιφέρειες είναι το κατάλληλο επίπεδο για την τόνωση της καινοτομίας καθώς η γεωγραφική εγγύτητά τους με τους γενεσιουργούς μηχανισμούς της καινοτομίας διευκολύνει την απόκτηση, τη συσσώρευση και τη χρήση της γνώσης. Οι επιδόσεις των περιφερειών δεν εξαρτάται μόνο από εκείνη των επιχειρήσεων και των ερευνητικών ινστιτούτων, αλλά Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 27

29 και από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων φορέων, επιχειρήσεων και οργανισμών, των οποίων οι γνώσεις και η τεχνογνωσία αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου. Στο επίπεδο των κρατών μελών της ΕΕ και για τους σκοπούς του σχεδιασμού και αξιολόγησης της πολιτικής για την καινοτομία χρησιμοποιείται ο Πίνακας Επιδόσεων της Ένωσης Καινοτομίας (ΠΕΕΚ), ο οποίος περιέχει τα κριτήρια αναφοράς επιδόσεων καινοτομίας. Ενώ ο ΠΕΕΚ παρέχει ένα ετήσιο κριτήριο αναφοράς της επίδοσης των κρατών μελών στον τομέα της καινοτομίας, τα περιφερειακά κριτήρια αναφοράς στον τομέα της καινοτομίας είναι λιγότερο συχνά και λιγότερο λεπτομερή λόγω γενικής έλλειψης δεδομένων για την καινοτομία σε περιφερειακό επίπεδο. Ο ΠΕΕΚ, καλύπτει αυτό το κενό και παρέχει στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις επιδόσεις καινοτομίας των περιφερειών. Στην πλέον πρόσφατη έκδοση του ΠΠΕΚ 2014, οι περιφέρειες της Ευρώπης ταξινομούνται στις ομάδες: «περιφέρειες πρωτοπόροι της καινοτομίας» (34 περιφέρειες), «περιφέρειες με καλές επιδόσεις στην καινοτομία» (57 περιφέρειες), «περιφέρειες με μέτριες επιδόσεις στην καινοτομία» (68 περιφέρειες) και «περιφέρειες με χαμηλές επιδόσεις στην καινοτομία» (31 περιφέρειες). Οι τρεις ελληνικές Περιφέρειες της περιοχής συνεργασίας, όπως και η χώρα συνολικά, έχουν επιδόσεις στον τομέα της καινοτομίας χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ και εντάσσονται σύμφωνα με τον ΠΠΕΚ 2014 στις «περιφέρειες με μέτριες επιδόσεις στην καινοτομία». Αντίθετα η Κύπρος εντάσσεται στις «χώρες με καλές επιδόσεις στην καινοτομία», με επιδόσεις καινοτομίας που υπερβαίνουν ή πλησιάζουν τον μέσο όρο της ΕΕ. Στις βασικές κινητήριες δυνάμεις των επιδόσεων καινοτομίας συγκαταλέγονται η χρηματοδότηση και οι ανθρώπινοι πόροι ως ποσοτικοποιημένοι συντελεστές, καθώς και τα ποιοτικά κυρίως χαρακτηριστικά του συστήματος έρευνας (διαφάνεια, ανταγωνιστικότητα, αριστεία γνώσεων και ελκυστικότητα). Στην περιοχή συνεργασίας παρατηρείται μεγάλη υποχρηματοδότηση της Έρευνας και Ανάπτυξης σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ28, που υποδηλώνει χαμηλά επίπεδα παροχής οικονομικής στήριξης αλλά και διάθεσης επιχειρηματικών κεφαλαίων για επενδύσεις στην καινοτομία. Διάγραμμα 15: Δαπάνες σε Έρευνα και Ανάπτυξη 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0 2,0 512,4 1,0 0,7 0,5 172,9 0,5 125,1 0,2 105,8 71,7 37,8 Ε.Ε. 28 Ελλάδα Βόρειο Αιγαίο Νοτίο Αιγαίο Κρήτη Κύπρος Ευρώ ανά κάτοικο (2011) % του Α.Ε.Π (2011) 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Αντίθετα, υπάρχει μεγαλύτερη σύγκλιση γενικά της περιοχής συνεργασίας με την ΕΕ28 στους ανθρώπινους πόρους στην Έρευνας και Ανάπτυξης, ενώ αξιοσημείωτες επιδόσεις παρουσιάζουν στους πόρους αυτούς ως ποσοστό του ενεργού πληθυσμού τους, ιδιαίτερα οι Περιφέρειες Κρήτης και Βορείου Αιγαίου λόγω της συγκέντρωσης ερευνητικού δυναμικού στα ακαδημαϊκά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που λειτουργούν εντός των διοικητικών ορίων τους. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 28

30 Διάγραμμα 16: Ανθρώπινο Δυναμικό Έρευνας και Ανάπτυξης Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Συμπεράσματα: Με βάση την σύγκριση της προσφοράς και των επιδόσεων στο τομέα της καινοτομίας στην περιοχή συνεργασίας, η αναλογικά περιορισμένη πρόσβαση σε δημόσια χρηματοδότηση και σε κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου τείνουν να δυσχεραίνουν την περαιτέρω ανάπτυξη της καινοτομίας από τα ερευνητικά ιδρύματα και τις επιχειρήσεις, ενώ το δυνητικά αξιοποιήσιμο ανθρώπινο κεφάλαιο του συστήματος έρευνας και καινοτομίας φαίνεται να μην ανταποκρίνεται πλήρως στις ανάγκες της παραγωγικής δραστηριότητας Αγορά Εργασίας Παρά την μείωση του βαθμού απασχόλησης 28 στην περιοχή συνεργασίας λόγω της διεθνούς και της εγχώριας οικονομικής κρίσης, εντούτοις - τουλάχιστον ως το 2012 οι επιδόσεις στην αγορά εργασία στην Κύπρο είναι συγκρίσιμες με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και στις 3 ελληνικές περιφέρειες είναι καλύτερες σε σχέση με την χώρα συνολικά. Επίσης, παρά την κοινή τάση μείωσης της απασχόλησης διαχρονικά, υπάρχει έντονη διαφοροποίηση μεταξύ της Κύπρου και των 3 ελληνικών περιφερειών αναφορικά με την επιτευχθείσα επίδοση. Διάγραμμα 17: Βαθμός Απασχόλησης Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου 28 Ο βαθμός απασχόλησης υπολογίζεται ως το ποσοστό των ενηλίκων σε ηλικία εργασίας που απασχολούνται (εδώ με την ηλικία εργασίας μεταξύ 15 και 64 ετών). Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 29

31 Το ποσοστό ανεργίας στην διασυνοριακή παρουσίασε σημαντική αύξηση την περίοδο , με μεγαλύτερη έξαρση στην Κρήτη, Βόρειο και Νότιο Αιγαίο σε αντιστοιχία με την γενικότερη τάση στην Ελλάδα λόγω της βαθιάς και παρατεταμένης ύφεσης. Στην Κύπρο η διαχρονική τάση της ανεργίας κυμαινόταν σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα προ-κρίσης, ωστόσο από το 2009 και σταδιακά ως το 2012 τα ποσοστά της προσέγγιζαν τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ το τελευταίο έτος (2013) λόγω της κρίσης της κυπριακής οικονομίας, η ανεργία αυξήθηκε σημαντικά. Διάγραμμα 18: Ποσοστά ανεργίας ( ) Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Το ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας 29 παρουσιάζει σημαντική αύξηση μετά το 2009 και αφού ήταν στα χαμηλότερα επίπεδα του κατά το έτος 2008 ιδιαίτερα στο Βόρειο Αιγαίο και την Κρήτη. Τα υψηλά ποσοστά για τις περιφέρειες αυτές υποδηλώνουν τον ενδεχόμενο κίνδυνο μεγάλης διαρθρωτικής ανεργίας (δηλαδή την ύπαρξη αναποτελεσματικής αγοράς εργασίας, με αναντιστοιχία μεταξύ της προσφοράς θέσεων απασχόλησης και των διαθέσιμων δεξιοτήτων των εργαζομένων που αναζητούν εργασία). Ωστόσο, τόσο η Κύπρος, όσο και το Νότιο Αιγαίο διατηρούν χαμηλά ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας, κατώτερα ακόμα και από το επίπεδο EU28 (4,7% για το 2012). Διάγραμμα 19: Ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας ( ) Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου 29 Το ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας λαμβάνει υπόψη τους ανέργους που έχουν εγγραφεί ως ενεργά άτομα που αναζητούν εργασία για περισσότερο από 12 μήνες (ορισμός Eurostat). Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 30

32 Τα ποσοστά ανεργίας των νέων εμφανίζουν σχετικά παρόμοιες τάσεις και είναι σχετικά υψηλό για τις αντίστοιχες περιφέρειες NUTS-2 της διασυνοριακής περιοχής. Το 2008, το Βόρειο Αιγαίο και η Κύπρος παρουσίασαν τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας των νέων ακόμη και σε σχέση με τον τότε μέσο όρου της ΕΕ27: 15,6%, ενώ οι λοιπές ελληνικές NUTS-2 περιφέρειες παρουσίασαν σχετικά υψηλότερα ποσοστά. Τα ποσοστά αυξήθηκαν σταθερά σε όλες τις περιοχές κατά τη διάρκεια των επόμενων ετών λόγω της χρηματοπιστωτικής και δημοσιονομικής κρίσης, σε επίπεδα - ιδιαίτερα στις ελληνικές NUTS-2 περιφέρειες πάνω από το διπλάσιο του μέσου όρου της EU28 23% (2012). Οι τάσεις αυτές αποδίδονται στην αναιμική οικονομική ανάπτυξη, την ακαμψία της αγοράς εργασίας, και την αναντιστοιχία μεταξύ των δυνητικών δεξιοτήτων των εργαζομένων και των αναγκών των εργοδοτών στην Ελλάδα και τη Κύπρο. Διάγραμμα 20: Ανεργία νέων (15-24 ετών) Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Ανάλογες τάσεις ιδιαίτερα στις ελληνικές NUTS-2 περιφέρειες παρουσιάζουν τα ποσοστά ανεργίας στις γυναίκες, ενώ στην Κύπρο, τουλάχιστον μέχρι το 2012 η κατάσταση συμβάδιζε με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Γενικότερα, οι εργοδότες παρουσιάζονται σε μεγάλο βαθμό απρόθυμοι να προσλάβουν νέους και γυναίκες, καθώς παρεμποδίζονται από άκαμπτες αγορές εργασίας που διατηρούν την κληρονομιά των πεπαλαιωμένων συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας, αντί να προωθούν την ευελιξία, την κινητικότητα και τη δυνατότητα μεταφοράς ασφαλιστικής κάλυψης μεταξύ θέσεων εργασίας. Διάγραμμα 21: Ανεργία γυναικών 30,0 25,0 28,1 28,2 26,5 20,0 15,0 10,0 5,0 12,7 11,4 10,1 9,4 7,6 4,2 21,7 21,4 18,7 18,8 17,5 17,5 16,2 14,1 14,9 13,1 12,1 12,2 8,9 9,6 9,8 7,6 5,5 6,4 20,7 10,6 11,1 0, Ε.Ε. 28 Ελλάδα Βόρειο Αιγαίο Νοτίο Αιγαίο Κρήτη Κύπρος Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 31

33 Διερευνώντας περαιτέρω την ισότητα των φύλων στην αγορά εργασίας, γίνονται εμφανείς οι μεγάλες διαφοροποιήσεις στην περιοχή συνεργασίας αναφορικά με τον βαθμό συμμετοχής των γυναικών στην απασχόληση. Τα διαθέσιμα (2012) στοιχεία του γυναικείου βαθμού απασχόλησης δείχνουν ότι κυμαίνεται από 39,5% για το Βόρειο Αιγαίο και 41,4% και 45,4% για το Νότιο Αιγαίο και την Κρήτη αντίστοιχα, έως 59,4% για την Κύπρο, ποσοστό το οποίο ακόμα υπερβαίνει το μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο του 58,5%. Επιπλέον, υφίστανται μεγάλες αποκλίσεις, σε σύγκριση με το ευρωπαϊκό μέσο όρο των 11,1 ποσοστιαίων μονάδων στην διαφορά μεταξύ του ανδρικού και γυναικείου ποσοστού απασχόλησης. Το 2012, οι διαφορές αυτές για τις ελληνικές περιφέρειες ήταν πολύ πάνω από το μέσο όρο της EU28, σε αντίθεση με την Κύπρο που ταυτίζονται. Διάγραμμα 22: Διαφορά βαθμού απασχόλησης μεταξύ των δύο φύλων Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Συμπεράσματα: Εν κατακλείδι, η διασυνοριακή περιοχή έχει υποστεί σημαντικές απώλειες στην απασχόληση από την διεθνή οικονομική κρίση του 2008 και τις μεταγενέστερες εκφάνσεις της σε εθνικό επίπεδο. Οι εντάσεις στην αγορά εργασίας είναι ιδιαίτερα εμφανής στις ελληνικές NUTS-2 περιφέρειες, έχοντας πλήξει δυσανάλογα τους μακροπρόθεσμα και νέους ανέργους, καθώς και το γυναικείο τμήμα του εργατικού δυναμικού Κοινωνικές συνθήκες (Φτώχεια, αποκλεισμός, υγεία κτλ) Το 2010, που είναι το πλέον πρόσφατο έτος με δεδομένα διαθέσιμα σε επίπεδο χωρικής ενότητας για την Ελλάδα, το 23,9% του συνολικού πληθυσμού στα Νησιά Αιγαίου & Κρήτη αντιμετώπιζε τον κίνδυνο της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού 30, ενώ και στην Κύπρο το αντίστοιχο ποσοστό ανήλθε στο 24,6%, επιδόσεις αρκετά υποδεέστερες σε σχέση με το μέσο όρο της ΕΕ των 27 (16,4%). Ο κύριος λόγος για τη μεγάλη απόκλιση από τα ευρωπαϊκά δεδομένα είναι τα συγκριτικά υψηλότερα ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας στο Βόρειο Αιγαίο και την Κρήτη, καθώς και το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων που ζουν σε 30 Το ποσοστό κινδύνου φτώχειας είναι το ποσοστό των ατόμων με ισοδύναμο διαθέσιμου εισοδήματος (μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις) κάτω από το ποσοστό κινδύνου φτώχειας όριο, το οποίο ορίζεται στο 60% του μέσου εθνικού διαθέσιμου εισοδήματος μετά τις κοινωνικές μεταφορές. Ο δείκτης αυτός δεν μετρά τον πλούτο ή τη φτώχεια, αλλά την διάχυση του χαμηλού εισοδήματος σε σύγκριση με άλλους κατοίκους αυτής της χώρας, η οποία δεν συνεπάγεται αναγκαστικά χαμηλό βιοτικό επίπεδο. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 32

34 περιοχές με χαμηλή ένταση εργασίας (επομένως και χαμηλά επίπεδα εισοδήματος των νοικοκυριών) στο Νότιο Αιγαίο και την Κύπρο. Τα ποσοστά αυτά εκτιμάται ότι αυξήθηκαν περαιτέρω κατά την περίοδο τόσο για την Ελλάδα, όσο και την Κύπρο, λόγω της αντίστοιχα δυσμενούς επίδρασης της μεγάλης ύφεσης και της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Διάγραμμα 23: Ποσοστό πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας η κοινωνικού αποκλεισμού Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Ο δείκτης για άτομα που ζουν σε νοικοκυριά με χαμηλή ένταση εργασίας ορίζεται ως ο αριθμός των ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά με ένταση εργασίας κάτω από το όριο που τίθεται σε 0, Από το 2009 και μετά, το ποσοστό των ατόμων που ζουν σε περιοχές με χαμηλή ένταση εργασίας, η οποία αποτελεί έναν από τους παράγοντες που δημιουργούν τον κίνδυνο της φτώχειας, αυξάνεται στις ελληνικές NUTS-2 περιφέρειες και στην Κύπρο, σε αντιστοιχία με τις ευρύτερες επιπτώσεις της διεθνούς οικονομικής κρίσης. Διάγραμμα 24: Ποσοστό νοικοκυριών με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου 31 Η ένταση εργασίας του νοικοκυριού είναι ο λόγος του συνολικού αριθμού των μηνών που όλα τα μέλη του νοικοκυριού σε ηλικία εργασίας έχουν εργαστεί κατά τη διάρκεια του έτους αναφοράς του εισοδήματος και ο συνολικός αριθμός των μηνών τα ίδια τα μέλη του νοικοκυριού θα μπορούσαν θεωρητικά να έχουν εργαστεί στην ίδια περίοδο (ορισμός της EUROSTAT ). Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 33

35 Ο μεγάλος αριθμός των ανθρώπων που βιώνουν τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό της διασυνοριακής περιοχής είναι συνεπής με την παρουσία διαφόρων κοινωνικών ομάδων που θεωρούνται πιο ευάλωτες μεταξύ των πολιτών τους. Ομάδες με το μεγαλύτερο κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, κυρίως συνδέεται με τη μακροχρόνια ανεργία και την αεργία, είναι οι ευάλωτες εθνοτικές μειονότητες και οι εσωτερικοί μετανάστες, οι αιτούντες άσυλο και τα ξένα πρόσωπα που απολαύουν επικουρικής προστασίας. Η ένταξη των περιθωριοποιημένων ομάδων του πληθυσμού αποτελεί προϋπόθεση για την ενίσχυση της συνοχής και της ευημερίας στην περιοχή CBC. Η συχνότητα εμφάνισης της φτώχειας έχει πολλές κοινωνικές συνέπειες, μεταξύ των οποίων είναι οι επιδεινούμενες συνθήκες για τη δημόσια υγεία. Η διασυνοριακή περιοχή διαθέτει πρόσβαση σε κρίσιμους πόρους υγειονομικής περίθαλψης σε επίπεδα που είναι κατώτερα του μέσου όρου της ΕΕ28 στις βασικές υποδομές (κλίνες), ενώ υπερτερεί στο ανθρώπινο δυναμικό (ιατροί). Ειδικότερα, όσον αφορά τις δυνατότητες υγειονομικής περίθαλψης, δηλαδή του μέγιστου αριθμού ασθενών που μπορούν να αντιμετωπιστούν από νοσοκομεία όπως υποδηλώνεται από τον αριθμό των νοσοκομειακών κλινών ανά κατοίκους, οι περιφέρειες της περιοχής συνεργασίας έχουν λιγότερο από επαρκή επίπεδα καθώς υπολείπονται του μέσου όρου της ΕΕ28 σε ποσοστά που κυμαίνονται από περίπου 12% (Νότιο Αιγαίο, Κρήτη) έως περίπου 35%-40% (Κύπρος, Βόρειο Αιγαίο). Όμως από την άποψη της πυκνότητας ιατρών, που υποδηλώνει την πρόσβαση στις ιατρικές υπηρεσίες βάσει τους αριθμού των γιατρών ανά κατοίκους, οι ελληνικές περιφέρειες (ειδικά η Κρήτη λόγω της ύπαρξης Πανεπιστημιακού νοσοκομείου) έχουν ένα σαφές πλεονέκτημα. Διάγραμμα 25: Δείκτες Τομέα Υγείας Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Παρότι η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός αναγκάζει περισσότερους ανθρώπους να καταφύγουν σε νοσοκομειακή περίθαλψη - η οποία είναι φθηνότερη κατά κανόνα από την ιδιωτική ιατρική περίθαλψη, η διασυνοριακή περιοχή συνεργασίας φαίνεται ότι διατρέχει σοβαρό κίνδυνο επιδείνωσης των συνθηκών υγειονομικής περίθαλψης, καθώς τα διαθέσιμα δεδομένα δείχνουν ότι στο σύνολο της περιοχής το προσδόκιμο ζωής είναι υψηλότερου του μέσου όρου της ΕΕ27, ενώ και τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας είναι συγκριτικά καλύτερα με μοναδική εξαίρεση του Βόρειο Αιγαίο. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 34

36 Διάγραμμα 26: Στατιστικές Υγείας 82,0 81,5 81,0 80,5 3,9 80,4 80,22,9 5,1 81,0 81,7 81,5 81,1 3,5 6,0 5,0 4,0 3,0 80,0 79,5 1,2 1,9 2,0 1,0 79,0 ΕΕ 27 Ελλάδα Βόρειο Αιγαίο Νοτίο Αιγαίο Κρήτη Κύπρος Προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση (2011) Ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας (ανά γεννήσεις ζώντων) (2012) 0,0 Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Συμπεράσματα: Εν κατακλείδι, το επίπεδου κοινωνικού αποκλεισμού στην διασυνοριακή περιοχή φαίνεται να επηρεάζεται κυρίως από το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης (σε σχέση με το μέγεθος της αγοράς και τις δυνατότητες εισοδήματος) στις επιμέρους περιφέρειες, ενώ η γενική πρόσβαση στην ιατρική περίθαλψη θεωρείται συνολικά ικανοποιητική λαμβάνοντας υπόψη τα συγκριτικά επίπεδα των στατιστικών υγείας Εκπαίδευση, Δια βίου εκπαίδευση Ένας από τους στόχους της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020», είναι η μείωση της σχολικής διαρροής που εκφράζεται ως ποσοστό των ατόμων ηλικίας που εγκαταλείπουν νωρίς το σχολείο σε κάτω του 10%. Σχεδόν το 1/3 των Ευρωπαϊκών περιοχών δεν καλύπτουν το κριτήριο. Στην περιοχή του προγράμματος το κριτήριο το καλύπτει μόνο η Κύπρος (9,1%), ενώ το Νότιο Αιγαίο έχει ιδιαίτερα υψηλή τιμή 21,7%. Πίνακας 10: Άτομα ηλικίας που εγκαταλείπουν νωρίς την εκπαίδευση (early Leavers) σε % επί του συνόλου EU-28 14,9 14,7 14,2 13,9 13,4 12,7 11,9 EU-15 16,8 16,5 15,8 15,4 14,7 13,8 12,7 Ελλάδα 14,6 14,8 14,5 13,7 13,1 11,4 10,1 Βόρειο Αιγαίο 26,7 25,6 19,2 21,4 14,7 : : Νότιο Αιγαίο 24,0 18,1 26,1 25,3 18,7 16,7 21,7 Κρήτη 19,6 20,3 20,3 20,3 19,3 17,6 14,4 Κύπρος 12,5 13,7 11,7 12,7 11,3 11,4 9,1 Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 35

37 Διάγραμμα 27: Σχολική Διαρροή: Άτομα ηλικίας που εγκαταλείπουν νωρίς την εκπαίδευση (early Leavers) σε % επί του συνόλου Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Οι Ελληνικές Περιφέρειες είναι λιγότερο «μορφωμένες» καθώς ο δείκτης της στρατηγικής Ευρώπη 2020 για το ποσοστό ατόμων ηλικίας με τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι χαμηλότερο από το EU 28 μέσο επίπεδο. Το υψηλότερο ποσοστό για το 2013 (και όλα τα προηγούμενα έτη), το έχει η Κύπρος. Πίνακας 11: Ποσοστό των ατόμων ηλικίας ετών 1ο & 2ο επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (levels 5 and 6) EU-28 29,9 31,0 32,1 33,4 34,5 35,7 36,8 EU-27 30,0 31,0 32,2 33,5 34,6 35,8 36,8 EU-15 32,4 33,3 34,2 35,2 36,1 37,1 37,9 Ελλάδα 26,2 25,6 26,5 28,4 28,9 30,9 34,6 Βόρειο Αιγαίο 15,7 23,4 24,1 20,1 15,5 17,8 21,3 Νότιο Αιγαίο 12,6 10,8 12,0 13,0 18,9 29,1 26,4 Κρήτη 21,5 22,5 20,4 22,3 22,4 25,7 25,6 Κύπρος 46,2 47,1 45,0 45,3 46,2 49,9 47,8 Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 36

38 Διάγραμμα 28: Ποσοστό των ατόμων ηλικίας ετών 1ο & 2ο επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (levels 5 and 6) Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Το ποσοστό (%) των κατοίκων ηλικίας ετών με δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση στις τουριστικές περιφέρειες της Κρήτης και του Βορείου Αιγαίου είναι χαμηλότερο του Ελληνικού και του Ευρωπαϊκού, ενώ στην Κύπρο παρατηρείται το υψηλότερο % κατοίκων με τριτοβάθμια εκπαίδευση 39,3% έναντι 27,6% του Βορείου Αιγαίου και 30,0% της Ευρώπης των 15. Διάγραμμα 29: Επίπεδο εκπαίδευσης % επί πληθυσμού ηλικίας 25-64, έτος 2013 Πηγή: Eurostat Regional Statistics, επεξεργασία Συμβούλου Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 37

39 Συμπεράσματα: Μεγάλη διαφοροποίηση του μορφωτικού επιπέδου μεταξύ των Ελληνικών περιφερειών και της Κύπρου. Η Κύπρος διαθέτει μεγάλο ποσοστό ατόμων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και υπερτερεί με μεγάλη διαφορά τόσο των Ελληνικών Περιφερειών όσο και του Ευρωπαϊκού μέσου όρου. Όσον αφορά τις Ελληνικές τουριστικές Περιφέρειες (Νότιο Αιγαίο και Κρήτη), αφενός υπολείπονται σε τριτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και αφετέρου έχουν υψηλή σχολική διαρροή, γεγονός που επηρεάζεται από την δυνατότητα απασχόλησης των νέων στον τουρισμό (κυρίως οικογενειακές επιχειρήσεις) Προσβασιμότητα Αεροπορικές υποδομές και αεροπορική κίνηση Η επιλέξιμη περιοχή διαθέτει σήμερα είκοσι έξι (26) αεροδρόμια. Η Κρήτη διαθέτει τρία αεροδρόμια (Ηρακλείου, Χανίων, Σητείας, εκ των οποίων τα δύο πρώτα, διεθνή), που εξασφαλίζουν την αεροπορική σύνδεση με την υπόλοιπη ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα, την Κύπρο και αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις. Η ΠΝΑ διαθέτει 16 κυρίως μικρά αεροδρόμια, ενώ η ΠΒΑ, διαθέτει 5 αεροδρόμια. Η Κύπρος διαθέτει 2 διεθνή αεροδρόμια (Λάρνακα και Πάφος). Ο αερολιμένας Ηρακλείου `Ν. Καζαντζάκης` βρίσκεται ήδη στα όρια εξυπηρέτησης του και υπάρχουν σχέδια για την δημιουργία νέου στην περιοχή Καστέλλι Ηρακλείου, με την μορφή παραχώρησης. Ο αερολιμένας Λάρνακας είναι ο πλέον σύγχρονος στην περιοχή, καθώς λειτούργησε το Νοέμβριο του 2009 και στην πρώτη φάση έχει δυνατότητα εξυπηρέτησης 7,5εκ επιβατών ετησίως. Υπάρχει η δυνατότητα περαιτέρω επέκτασης και παράλληλη κατασκευή δεύτερου διαδρόμου προσγείωσης όταν αυτό κριθεί αναγκαίο. Τα νέα κτίρια του αερολιμένα Πάφου λειτούργησαν το Νοέμβριο του 2008 και έχουν τη δυνατότητα εξυπηρέτησης 2,7εκ επιβατών ετησίως. Δεδομένου του τουριστικού χαρακτήρα της διασυνοριακής περιοχής, η αεροπορική κίνηση χαρακτηρίζεται από έντονη εποχικότητα, με αποτέλεσμα η θερινή περίοδος να δοκιμάζει τις δυνατότητες εξυπηρέτησης των αεροδρομίων της περιοχής (χώροι στάθμευσης αεροσκαφών, αεροσταθμοί κτλ). Πίνακας 11: Αεροδρόμια στην διασυνοριακή περιοχή NUTS I NUTS II NUTS III ΕΛΛΑΔΑ Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (5) Περιφέρεια Νότιου Αιγαίου (16) Περιφέρεια Κρατικός Αερολιμένας Μυτιλήνης `Οδ. Ελύτης` (ΚΑΜΤΕ) Κρατικός Αερολιμένας Λήμνου Ηφαιστος (ΚΑΛΜΗ) Κρατικός Αερολιμένας Σάμου Αρίσταρχος ο Σάμιος (ΚΑΣΜ) Κρατικός Αερολιμένας Χίου Ομηρος (ΚΑΧΙΟ) Κρατικός Αερολιμένας Ικαρίας Ικαρος (ΚΑΙΡ) Κρατικός Αερολιμένας Σαντορίνης (ΚΑΣΡ) Κρατικός Αερολιμένας Μυκόνου (ΚΑΜΚ) Κρατικός Αερολιμένας Σύρου Δημήτριος Βικέλας (ΚΑΣΟΒ) Κρατικός Αερολιμένας Μήλου (ΚΑΜΛ) Κρατικός Αερολιμένας Πάρου (ΚΑΠΑ) Κρατικός Αερολιμένας Νάξου (ΚΑΝΞ) Κρατικός Αερολιμένας Ρόδου `Διαγόρας` (ΚΑΡΔ) Κρατικός Αερολιμένας Κώ `Ιπποκράτης` (ΚΑΚΩΙ) Κρατικός Αερολιμένας Αστυπάλαιας (ΚΑΠΛ) Κρατικός Αερολιμένας Καρπάθου (ΚΑΚΠ) Κρατικός Αερολιμένας Καλύμνου (ΚΑΚΜ) Δημοτικός Αερολιμένας Κάσου (ΔΑΚΑ) Δημοτικός Αερολιμένας Λέρου (ΔΑΛΕ) Δημοτικός Αερολιμένας Καστελλορίζου (ΔΑΖΟ) Κρατικός Aερολιμένας Ηρακλείου `Ν. Καζαντζάκης` (ΚΑΗΚ) Κρατικός Αερολιμένας Χανίων Ι. Δασκαλογιάννης (ΚΑΧΝΔ) Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 38

40 ΚΥΠΡΟΣ Κρήτης (3) Όλη η χώρα (2) Δημοτικός Αερολιμένας Σητείας (ΔΑΣΤ) Διεθνής Αερολιμένας Λάρνακας Διεθνές Αεροδρόμιο Πάφου ΣΥΝΟΛΟ 26 9 Διεθνή αεροδρόμια Ο Διεθνής Αερολιμένας Λάρνακας διαθέτει δύο τερματικούς σταθμούς. Ο κύριος τερματικός λειτούργησε τον Νοέμβριο του 2009 και αποτελείται από δύο επίπεδα: ένα για τις αναχωρήσεις και ένα για τις αφίξεις. Ο νέος τερματικός σταθμός διαθέτει 16 αερογέφυρες (φυσούνες) για την επιβίβαση και αποβίβαση στα και από τα αεροσκάφη. Κατά το 2011 εκτός από τις Κυπριακές Αερογραμμές, εξήντα εννέα (69) ξένες αεροπορικές εταιρείες εκτελούσαν δρομολογημένες πτήσεις από και προς την Κύπρο καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Παράλληλα 12 ξένες αεροπορικές εταιρείες εκτελούσαν ναυλωμένες πτήσεις. Πίνακας 12: Αριθμός πτήσεων και επιβατική κίνηση στα αεροδρόμια της διασυνοριακής περιοχής ( ) ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ 32 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΠΤΗΣΕΩΝ ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΒΑΤΩΝ % επιβατικής κίνησης % επιβατικής κίνησης (σωρευτικά) ΛΑΡΝΑΚΑ ,17% 25,17% ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ,56% 47,73% ΡΟΔΟΥ ,49% 64,22% ΧΑΝΙΩΝ ,61% 71,83% ΠΑΦΟΣ ,57% 79,40% ΚΩ ,48% 86,88% ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ ,32% 90,20% ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ,33% 92,53% ΜΥΚΟΝΟΥ ,99% 94,52% ΣΑΜΟΥ ,89% 96,41% ΧΙΟΥ ,23% 97,64% ΚΑΡΠΑΘΟΥ ,74% 98,37% ΛΗΜΝΟΥ ,50% 98,88% ΣΗΤΕΙΑΣ ,18% 99,05% ΠΑΡΟΥ ,16% 99,21% ΜΗΛΟΥ ,15% 99,36% ΛΕΡΟΥ ,13% 99,49% ΙΚΑΡΙΑΣ ,12% 99,61% ΝΑΞΟΥ ,11% 99,72% ΚΑΛΥΜΝΟY ,10% 99,81% ΣΥΡΟΥ ,06% 99,88% ΑΣΤΥΠΑΛΑΙΑΣ ,06% 99,94% ΚΑΣΤΕΛΟΡΙΖΟΥ ,04% 99,98% ΚΑΣΟΥ ,02% 100,00% ΣΥΝΟΛΟ και Επεξεργασία της ομάδας. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 39

41 Διαπιστώνουμε ότι τα δύο μεγαλύτερα σε όρους επιβατικής κίνησης αεροδρόμια (Λάρνακα, Ηράκλειο), συγκεντρώνουν σταθερά το 47,6% του συνόλου της αεροπορικής κίνησης στην διασυνοριακή περιοχή, ενώ μαζί με τα επόμενα τέσσερα (Ρόδου, Χανίων, Πάφου και Κω), συγκεντρώνουν σταθερά σχεδόν τα εννέα δέκατα (86,9%) του συνόλου της αεροπορικής κίνησης. Στο νησιωτικό σύμπλεγμα του Αιγαίου αρχιπελάγους έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν 41 ελικοδρόμια πλήρως εξοπλισμένα. Παράλληλα, δύο Γενικά Νοσοκομεία, αυτά της Ρόδου και των Χανίων, διαθέτουν ελικοδρόμια. Η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική στην Κύπρο, αφού με δεδομένα του 2011, «κανένα ελικοδρόμιο -πλην αυτού της Αστυνομίας για το οποίο δεν ισχύουν οι διαδικασίες Πολιτικής Αεροπορίας-, δεν έχει εγκριθεί και αδειοδοτηθεί για χρήση, ούτε καν αυτό στο Προεδρικό Μέγαρο. Επίσης δεν έχουν αδειοδοτηθεί ελικοδρόμια, όπως αυτά στα αεροδρόμια Λάρνακας και Πάφου, στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας και στο Νοσοκομείο Πάφου κ.ά.» 33. Στην ιστοσελίδα του Τμήματος Πολιτικής Αεροπορίας, δεν αναφέρεται καμμία σχετική πληροφορία. Να επισημάνουμε ότι η αξιοποίηση του φυσικού αερίου, σημαίνει ανάπτυξη εξεδρών γεωτρήσεων, οι οποίες φέρουν ελικοδρόμια, ως απαραίτητο εξοπλισμό για την εξυπηρέτησή τους, τα οποία με την σειρά τους προϋποθέτουν την ύπαρξη οργανωμένων και αδειοδοτημένων ελικοδρομίων στην στεριά. Η διασυνοριακή περιοχή δεν εξυπηρετείται από υδροπλάνα. Ένα «νέο» αεροπορικό μέσο κάνει την εμφάνισή του στην διασυνοριακή περιοχή με τον νόμο 4146/2013 του ελληνικού κράτους, που έχει τεθεί σε ισχύ από την περασμένη άνοιξη. Ήδη στο ελληνικό υπουργείο Μεταφορών, έχουν κατατεθεί αιτήσεις για την ανάπτυξη και λειτουργία 112 υδατοδρομίων, για την θερινή περίοδο του Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες «σύντομα αναμένεται να εκδοθούν οι τρεις πρώτες άδειες λειτουργίας υδατοδρομίων σε Κέρκυρα, Βόλο και Λαύριο. και το ενδιαφέρον πολλαπλασιάζεται: Κέρκυρα, Παξοί και Διαπόντιοι Νήσοι, Ηράκλειο, Ζάκυνθος, Πάτρα, Λευκάδα, Μήλος, Σκύρος, Κρήτη, Βεγορίτιδα, Σκιάθος, Κατερίνη, Χαλκιδική και Θεσσαλονίκη 35». Επίσης, έχουν ξεκινήσει οι διαδικασίες δημιουργίας υδατοδρομίων σε επτά (7) λίμνες. Παρά την αυξημένη ζήτηση για άδειες, έως 19/2/ , δεν είχε συσταθεί η αρμόδια Επιτροπή Υδατοδρομίων και ούτε έχουν εκδοθεί όλες οι Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις που απαιτούνται για την εφαρμογή του (14/4/2014) 37. Πρόκειται για την επιτροπή η οποία θα υπάγεται απευθείας στη Διεύθυνση Πολιτικού Σχεδιασμού, Ανάπτυξης και Αξιοποίησης Αεροδρομίων (ΔΠΣΑΑΑ) του υπουργείου Μεταφορών, η οποία θα παραλαμβάνει τις αιτήσεις, θα διενεργεί τους ελέγχους και θα εγκρίνει τη λειτουργία των υδατοδρομίων. Να σημειωθεί ότι με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, η ανάπτυξη των εγκαταστάσεων των υδατοδρομίων, θα γίνει ως καθαρά ιδιωτική επένδυση, περίπου 15 εκατ. ευρώ, χωρίς την συμμετοχή του κράτους. Θαλάσσιες μεταφορές Η Κρήτη διαθέτει σήμερα πέντε (5) κύρια λιμάνια, που εξασφαλίζουν τη θαλάσσια σύνδεση με την υπόλοιπη ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα και την Κύπρο. Η ΠΝΑ διαθέτει τριανταδύο (32) μικρά και μεγάλα λιμάνια, ενώ η ΠΒΑ διαθέτει πέντε (5) κύρια λιμάνια και η Κύπρος πέντε (5) κύρια λιμάνια 38. Η συντριπτική πλειοψηφία των λιμένων έχουν μικτή επιβατική και εμπορική- χρήση. Σε πολλά λιμάνια της περιοχής εκτελούνται σημαντικά έργα. Στην Κύπρο, εκτελούνται τρία έργα: (1) Ανάπλαση του Παλιού Λιμανιού Λεμεσού, (2) Αναβάθμιση Λιμανιού Λεμεσού και (3) Νέα Αίθουσα Επιβατών, ενώ έχουν ολοκληρωθεί άλλα δύο έργα (1) Ρυθμιστικό Σχέδιο των Κυπριακών Λιμένων και (2) Έργο Ενδυνάμωσης Διοικητικής Ικανότητας και Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 40

42 Πίνακας 13: Κυριότερα λιμάνια στην διασυνοριακή περιοχή 39 NUTS I NUTS II Λιμάνια ΕΛΛΑΔΑ Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (5) Περιφέρεια Νότιου Αιγαίου (32) Περιφέρεια Κρήτης (5) ΚΥΠΡΟΣ Όλη η χώρα (5) ΣΥΝΟΛΟ Κύρια λιμάνια Ικαρία, Λέσβος, Λήμνος, Σάμος, Χίος Αμοργός, Ανάφη, Άνδρος, Αντίπαρος, Δήλος, Ίος, Κέα (Τζιά), Κίμωλος, Κύθνος, Μήλος, Μύκονος, Νάξος, Πάρος, Σαντορίνη (Θήρα), Σέριφος, Σίκινος, Σίφνος, Σύρος, Τήνος, Φολέγανδρος. Αστυπάλαια, Χάλκη, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Κάσος, Κως, Λέρος, Νίσυρος, Πάτμος, Ρόδος, Σύμη και Τήλος Χανιά (Σούδα), Ηράκλειο, Άγιος Νικόλαος, Σητεία, Ρέθυμνο Παλιό και Νέο Λιμάνι Λεμεσού, Λάρνακα, Πάφος, Λατσί, Βασιλικό Χάρτης 5: Θαλάσσιες Οδοί Πηγή: Οδικές μεταφορές Αναπόφευκτα, οι οδικές μεταφορές απασχολούν την Κύπρο και τα υπόλοιπα μεγάλα νησιά της διασυνοριακής περιοχής (Κρήτη, Ρόδο, Μυτιλήνη κτλ). Μείζων ζήτημα για την Κρήτη είναι η υλοποίηση του ΒΟΑΚ και ο σχεδιασμός του ΝΟΑΚ, ενώ αξιόλογη απειλή που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα, είναι ο υψηλός δείκτης οδικών ατυχημάτων. Για την Κύπρο, βασική προτεραιότητα αποτελεί και συμπλήρωση του βασικού Διευρωπαϊκού Δικτύου Οδικών Μεταφορών με έμφαση στον 4ο Διάδρομο του Κεντρικού Δικτύου Orient/East-Med (Αμβούργο Πειραιάς Λεμεσός- Λευκωσία). Συνδυασμένες μεταφορές και Υπηρεσίες Γενικού Οικονομικού Συμφέροντος (ΥΓΟΣ) Το επόμενο ερώτημα που τίθεται μετά την ανάπτυξη κατάλληλων υποδομών και την προσφορά αναβαθμισμένων εξυπηρετήσεων είναι η αναδιοργάνωση του συνόλου των δικτύων των μεταφορικών υποδομών σε ένα συνεκτικό, συστημικό και λειτουργικό σύνολο, με στόχο την διασφάλιση δυνατοτήτων παροχής υπηρεσιών συνδυασμένων μεταφορών. Το ζήτημα αυτό απαιτεί την συντονισμένη συμμετοχή των λειτουργών των υποδομών, των παρόχων υπηρεσιών και των τελικών χρηστών. Σε μια 39 Ο πίνακας περιλαμβάνει μόνο τα κυριότερα λιμάνια στην διασυνοριακή περιοχή, περίπου ένα λιμάνι ανά νησί (με εξαίρεση για Κύπρο και Κρήτη). Στην Ελλάδα καταγράφονται περισσότερα από 140 λιμάνια όλων των ταξινομήσεων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το Λιμενικό Ταμείο Λέσβου λειτουργεί 17 λιμάνια στο νησί της Λέσβου (Μυτιλήνης, Παναγιούδας, Παμφίλων, Θερμής, Σκάλας Μυστεγνών, Σκάλας Συκαμινέας, Μήθυμνας, Πέτρας, Γαβαθά, Σιγρίου, Σκάλας Ερεσού, Σκάλας Καλλονής, Σκάλας Πολιχνίτου, Πλωμαρίου, Περάματος, Ντιπίου και Κουντουρουδιάς). Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 41

43 κατακερματισμένη εδαφική ενότητα, όπως το διασυνοριακό αρχιπέλαγος του προγράμματος «Ελλάδα- Κύπρος», όπου οι μεταφορτώσεις αγαθών και εμπορευμάτων και η μετεπιβιβάσεις κατοίκων και τουριστών, είναι μια δεδομένη συνθήκη, οι συνδυασμένες μεταφορές αποκτούν κρίσιμη σημασία για την βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής. Στον ίδιο βαθμό, είναι απαραίτητη η αναθεώρηση της ισχύουσας πολιτικής για τις ΥΓΟΣ, στην βάση της αξιοποίησης των συνδυασμένων μεταφορών, με στόχο τις καλύτερες υπηρεσίες προς τους κατοίκους και τους επισκέπτες, όσο και την μείωση του κόστους των ΥΓΟΣ 40. Η χρηματοδότηση γραμμών που θα συνδέουν τα πιο απομακρυσμένα τμήματα της διασυνοριακής περιοχής (π.χ. Μύρινα-Πάφος) ή άλλα τμήματα, υπό το καθεστώς των ΥΓΟΣ, είναι μια προοπτική που μπορεί και αξίζει να διερευνηθεί. Για το σύνολο του τομέα των μεταφορών, στο Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης (ΣΕΣ) της Κύπρου 41, δηλώνεται ως προτεραιότητα η «επέκταση και αναβάθμιση της σχετικής λιμενικής υποδομής και την συμπλήρωση του βασικού Διευρωπαϊκού Δικτύου Οδικών Μεταφορών με έμφαση στη συμπλήρωση ελλειπόντων κρίκων (missing links) ούτως ώστε να παρέχεται στους χρήστες ένα αποδοτικό και ασφαλές δίκτυο μεταφορών το οποίο να συνδέει λιμάνια, αεροδρόμια και περιοχής παραγωγικής μεταποιητικής, εμπορικής και τουριστικής δραστηριότητας». Σε ότι αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές, στο Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης (ΣΕΣ) της Ελλάδας 42, δηλώνεται ότι «επιδιώκεται η προώθηση της ολοκλήρωσης του δικτύου των κυρίων λιμένων και λιμενικών υποδομών και η διασύνδεσή τους με τα λοιπά Διευρωπαϊκά Δίκτυα. Παράλληλη επιδίωξη αποτελεί η βελτίωση υπαρχόντων και η δημιουργία νέων λιμενικών υποδομών, με σκοπό την αναβάθμιση και τον εκσυγχρονισμό των παρεχόμενων υπηρεσιών και την προώθηση των συνδυασμένων μεταφορών». Αντίστοιχα για τις αεροπορικές μεταφορές, δηλώνεται ότι «κρίνεται αναγκαία η βέλτιστη εξυπηρέτηση των μετακινούμενων στα αεροδρόμια, με την επέκταση, τη βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων υφιστάμενων αεροδρομίων, και την εφαρμογή της τηλεματικής και των τεχνολογιών της Κοινωνίας της Πληροφορίας (ΚτΠ), στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου συστήματος, κάτι το οποίο θα συμβάλλει στην παροχή υψηλότερων επιπέδων ασφαλείας και διαχείρισης των επιχειρησιακών λειτουργιών». Συμπεράσματα: Η υφιστάμενη αεροπορική υποδομή κρίνεται ιδιαίτερα ικανοποιητική καθώς είναι ισόρροπα κατανεμημένη και σε αρκετές περιπτώσεις σύγχρονη. Οι συμπληρωματικές αεροπορικές υποδομές (ελικοδρόμια, υδατοδρόμια), θα πρέπει να τύχουν της προσοχής των υπηρεσιών. Έξι αεροδρόμια δέχονται σχεδόν το σύνολο της αεροπορικής κίνησης, με αποτέλεσμα να δοκιμάζονται τα όριά τους. Οι λιμενικές υποδομές είναι ισόρροπα κατανεμημένες και ιδιαίτερα σε ότι αφορά τα μεγαλύτερα λιμάνια, έχουν κατασκευαστεί αρκετά έργα, που τα έχουν αναβαθμίσει. Στα μικρότερα από αυτά, μένει να γίνουν αρκετά έργα κυρίως στον τομέα της ασφάλειας της ναυσιπλοΐας και της εξυπηρέτησης των επιβατών. Στην Κύπρο και τα υπόλοιπα μεγάλα νησιά της διασυνοριακής περιοχής, είναι απαραίτητο να εκτελεστούν όσα έργα απομένουν και κυρίως να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της οδικής ασφάλειας, δεδομένης και της αύξησης των οδικών μετακινήσεων κατά την τουριστική περίοδο. Οι συνδυασμένες μεταφορές και οι Υπηρεσίες Γενικού Οικονομικού Συμφέροντος (ΥΓΟΣ), δεν έχουν τύχει της προσοχής των υπηρεσιών, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την διασυνοριακή διάστασή τους. 40 Angelopoulos J. et all (2013), Cost Assessment of Sea and Air Transport PSO Services: The Case of Greece, International Journal of Maritime, Trade & Economic Issues, Volume I, Issue (2), 2013 pp ΣΕΣ Κύπρου, έκδοση Μαρτίου ΣΕΣ Ελλάδας, έκδοση Μαρτίου Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 42

44 Δίκτυα νέας γενιάς Κλασσικά ευρυζωνικά δίκτυα «ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΑΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ 2.9. Επικοινωνίες Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το 2013 στη διασυνοριακή περιοχή Ελλάδας-Κύπρου το 47% των νοικοκυριών στο Ελληνικό τμήμα και το 64% των νοικοκυριών στο Κυπριακό τμήμα είχαν πρόσβαση 43 σε κάποιο ευρυζωνικό δίκτυο. Το ίδιο έτος, ο μ.ο. για την ΕΕ28 ήταν 76%. Οι ρυθμοί ανάπτυξης του δικτύου κατά την περίοδο (160% και 90% αύξηση αντίστοιχα για το Ελληνικό και Κυπριακό τμήμα) ήταν πολύ υψηλότεροι από αυτούς σε Ευρωπαϊκό επίπεδο (50% αύξηση), με αποτέλεσμα να συγκλίνει ταχύτατα η περιοχή με τα Ευρωπαϊκά δεδομένα. Η DSL παραμένει η κυρίαρχη τεχνολογία στην ΕΕ με μερίδιο χρήσης 74,6% ενώ τα δίκτυα «νέας γενιάς» 44 (NGA) κατέχουν μόλις το 16%. Αντιθέτως οι ασύρματες τεχνολογίες και η κάλυψη μέσω δορυφόρου προσφέρουν την μεγαλύτερη εδαφική κάλυψη. Χάρτης 6: Ευρυζωνική κάλυψη 2012 Πηγή: Broadband lines in the EU, July 2012 Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη 45 που δημοσιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται ότι η ευρυζωνική κάλυψη στην Κύπρο είναι σημαντικά καλύτερη απ ό,τι στο Ελληνικό τμήμα της διασυνοριακής περιοχής ιδίως όσον αφορά τα δίκτυα νέας γενιάς. Πιο σημαντική όμως από τις διαθέσιμες υποδομές είναι η χρήση του διαδικτύου από τη διοίκηση, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Σύμφωνα λοιπόν με στοιχεία της Eurostat, το 48% των νοικοκυριών της Ελληνικής διασυνοριακής ζώνης και το 65% της Κύπρου διέθεταν το 2013 σύνδεση στο internet, ενώ το 50% των κατοίκων της Ελληνικής ζώνης και το 62% της Κύπρου χρησιμοποιούσαν τακτικά το internet 43 Δηλαδή μπορούσαν να συνδεθούν με τουλάχιστον ένα ευρυζωνικό δίκτυο, είτε με σταθερή είτε με κινητή σύνδεση. 44 Δίκτυο Νέας Γενιάς (NGN) είναι ένα δίκτυο ικανό να παρέχει τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες και να κάνει χρήση πολλαπλών ευρυζωνικών και QoS-enabled τεχνολογιών μεταφοράς και στο οποίο οι λειτουργίες που σχετίζονται με τις υπηρεσίες είναι ανεξάρτητες από τις υποκείμενες τεχνολογίες. Προσφέρει απεριόριστη πρόσβαση των χρηστών σε διαφορετικούς παρόχους υπηρεσιών, υποστηρίζει γενικευμένη κινητικότητα, η οποία επιτρέπει συνεχή και καθολική παροχή υπηρεσιών στους χρήστες. 45 Broadband lines in the EU: situation at 1 July Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 43

45 (περισσότερο από μία φορά την εβδομάδα). Μόνο όμως το 20% των κατοίκων στο Ελληνικό τμήμα και το 35% στην Κύπρο έκαναν διαδικτυακές αγορές 46. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Κοινωνία της Πληροφορίας Α.Ε, το 2010 το 96% των επιχειρήσεων στο Νότιο Αιγαίο διέθεταν σύνδεση με το internet, το 91,3% στην Κρήτη, και το 82,1% στο Βόρειο Αιγαίο, ενώ στην Κύπρο σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 91%. Οι περισσότερες από αυτές τις συνδέσεις ήταν ευρείας ζώνης (88,3% στο Ν. Αιγαίο, 81,5% στην Κρήτη και 78,6% στο Β. Αιγαίο και 85% την Κύπρο 47 ). Εν τούτοις μικρός αριθμός των επιχειρήσεων χρησιμοποιούσαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης 48 ή ιστολόγια (blogs) 49.Εν γένει, τα ποσοστά των επιχειρήσεων που χρησιμοποιούσαν συστήματα ηλεκτρονικής τιμολόγησης δεν ξεπερνούσαν το 40% και σε κάποιες περιπτώσεις ήταν ιδιαίτερα χαμηλά, όπως στην περίπτωση του Β. Αιγαίου (της τάξης του 15%). Αντίστοιχα ήταν και τα ποσοστά των επιχειρήσεων που έκαναν επενδύσεις σε ΤΠΕ (Ν. Αιγαίο 47%, Κρήτη 36% και Β. Αιγαίο 32%). Αντιθέτως, αυτό που παρουσιάζει κάποιο αυξημένο ενδιαφέρον είναι ότι τα ποσοστά των επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν το internet για τις συναλλαγές τους με το δημόσιο ήταν ιδιαίτερα υψηλό (Ν. Αιγαίο 86%, Κρήτη 77% και Β. Αιγαίο 78%, και Κύπρος 85% 50 ), ενώ σε σχέση με ποσοστό των επιχειρήσεων που κάνουν διαδικτυακές πωλήσεις το Βόρειο Αιγαίο φαίνεται να κατέχει την πρωτοπορία με 16% (Κρήτη και Ν. Αιγαίο 9% και Κύπρος 8% 51 ). Τέλος, σε σχέση με τις πράσινες τεχνολογίες, το 22% των επιχειρήσεων στην Κρήτη και το Ν. Αιγαίο χρησιμοποιούσαν κάποιο λογισμικό για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, και το 14% των επιχειρήσεων στο Β. Αιγαίο. Συμπεράσματα: Παρά το γεγονός ότι η διασυνοριακή περιοχή υπολείπεται της Ευρώπης κυρίως όσον αφορά τα δίκτυα «νέας γενιάς» - σε σχέση με την ευρυζωνική κάλυψη, η σημαντικότερη πρόκληση φαίνεται να είναι η χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ) σε όλους τους τομείς (από το δημόσιο, τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις). Επομένως, η ανάπτυξη ψηφιακού περιεχομένου είναι πρωταρχικής σημασίας Φυσικό περιβάλλον και Πολιτιστική Κληρονομιά (Φυσικοί πόροι, Κλιματική Αλλαγή, Οικονομία χαμηλών εκπομπών κτλ) Φυσικό Περιβάλλον και Πολιτιστική Κληρονομιά Η διασυνοριακή περιοχή είναι πλούσια τόσο σε πολιτιστικούς, όσο και σε φυσικούς πόρους. Η μακραίωνη συνεχής κατοίκηση της, έχει αφήσει έντονα τα σημάδια παλαιότερων πολιτισμών. Η ιστορική γεωστρατηγική της θέση την έχει καταστήσει επίδικο πολλών συγκρούσεων στην πορεία του χρόνου. Ο συνδυασμός των χαρακτηριστικών της γεωγραφικής ασυνέχειας, της απομόνωσης, της περιφερειακότητας, της πολυδιάσπασης του χώρου αλλά και της μοναδικής πολιτισμικής ταυτότητας, συνθέτουν την ιδιαίτερη εικόνα του συγκεκριμένου νησιωτικού χώρου που σημειωτέον συγκεντρώνει και ένα πλούσιο δίκτυο ξεχωριστών οικοτόπων. Να σημειώσουμε ότι εκκρεμεί η εγγραφή της Κνωσού (Κρήτη) στα μνημεία της Ευρωπαϊκής Κληρονομιάς, ενώ πολλά μνημεία της περιοχής έχουν διακριθεί με το βραβείο της EUROPA NOSTRA. 46 Τα στοιχεία αυτά συνάδουν και με τους Ευρωπαϊκούς μ.ο. όπου οι περισσότεροι χρήστες χρησιμοποιούν το internet για αναζήτηση πληροφορίας. 47 Βάσει στοιχείων Eurostat. Το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σε 93% το Τα ποσοστά κυμαίνονταν από 28% έως 36%. 49 Τα ποσοστά κυμαίνονταν από 3% έως 4% το 2010 στο Ελληνικό τμήμα ενώ στην Κύπρο το 2013 ήταν 37%. 50 Στοιχεία Eurostat Στοιχεία Eurostat για το To 2013 αυξήθηκε σε 10%. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 44

46 NUTS I ΕΛΛΑΔΑ NUTS II Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (1) Περιφέρεια Νότιου Αιγαίου (3) ΚΥΠΡΟΣ Όλη η χώρα (3) ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: UNESCO, επεξεργασία Συμβούλου Πίνακας 12: Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς 52 Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς UNESCO - World Heritage List 1. Το Πυθαγόρειο και το Ηραίον της Σάμου 2. Το νησί της Δήλου 3. Η Χώρα με το μοναστήρι του Αγ. Ιωάννη και το Σπήλαιο της Αποκάλυψης στην Πάτμο 4. Η Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου 5. Ο νεολιθικός οικισμός στην Χοιροκοιτία 6. Η Κάτω Πάφος (αρχαία Νέα Πάφος) και η κοινότητα των Κουκλιών (αρχαία Παλαίπαφος) 7. Οι εννέα Βυζαντινές και Μεταβυζαντινές τοιχογραφημένες εκκλησίες της οροσειράς του Τροόδους 7 Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς Εκατοντάδες άλλα μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι, ανασκαφές και μουσεία, διάσπαρτα στον χώρο της επιλέξιμης περιοχής, υπενθυμίζουν τις οικονομικές, πολιτιστικές και κοινωνικές σχέσεις με τους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου και της Ευρώπης και αποτελούν τα στοιχεία που μαγνητίζουν τους επισκέπτες και τους φιλότεχνους, δίνουν στίγμα στο τουριστικό προϊόν και συμβάλλουν στην ταυτοδότηση (branding) του τόπου. Οι παραδοσιακοί οικισμοί και τα ιστορικά κέντρα πόλεων αποτελούν επίσης βασικά στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην επιλέξιμη περιοχή, αναφορικά με τις υποδομές σύγχρονου πολιτισμού, υπάρχει σημαντικός αριθμός από θεματικά μουσεία που εστιάζουν στην ιδιαίτερη παράδοση κάθε νησιού. Επιπλέον, σε μικρότερο αριθμό υπάρχουν υποδομές που υποστηρίζουν μεγάλα γεγονότα σύγχρονου πολιτισμού (χορός, θέατρο, ζωγραφική, γλυπτική κλπ). Χάρτης 7: Προστατευόμενα μνημεία στην Ελλάδα και την Κύπρο Ελλάδα 53 Κύπρος 54 Πηγή: ΥΠΠΟ Πηγή: Τμήμα Αρχαιοτήτων Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 45

47 Στην ελληνική πλευρά καταγράφονται 142 περιοχές του δικτύου NATURA 2000, με συνολική έκταση εκτάρια. Η Κύπρος έχει καθορίσει 40 ΤΚΣ, έχει ολοκληρώσει 39 Διαχειριστικά Σχέδια ενώ το 40ο βρίσκεται στο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης. Αναμένεται να οριστικοποιηθεί εντός του 1ου τριμήνου του Μετά την οριστικοποίηση του καταλόγου των Τόπων Κοινοτικής Σημασίας, τα Κράτη Μέλη υποχρεούνται να κηρύξουν τις περιοχές αυτές ως «Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ)» (Special Areas of Conservation - SAC)» το αργότερο μέσα σε μια εξαετία και να καθορίσουν τις προτεραιότητες για τη διατήρηση σε ικανοποιητική κατάσταση των τύπων οικοτόπων και ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος εντός αυτών. Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει προχωρήσει με την κήρυξη τριών περιοχών του Δικτύου Natura 2000 (Κοιλάδα Διαρίζου, Ξερός Ποταμός και Βουνί Παναγίας) σε Ειδικές Ζώνες Διατήρησης, όπου, έχουν ετοιμαστεί τα σχετικά διατάγματα. Χάρτης 8: Προστατευόμενες περιοχές περιλαμβανομένων των περιοχών NATURA 2000 [Habitats Directive Sites (SCI) and Birds Directive Sites (SPA) and Nationally designated areas (CDDA)]. Πηγή: Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος -EEA Περιβαλλοντικές υποδομές και μείζονες εστίες ρύπανσης Τα εργοστάσια παραγωγής ρεύματος συνιστούν ένα κοινό μείζων πρόβλημα, για ολόκληρη την διασυνοριακή περιοχή, καθώς με την καύση πετρελαίου, εκπέμπουν στην ατμόσφαιρα σημαντικές ποσότητες αέριων ρύπων, ενώ αποτελούν εστίες και άλλων συχνών ή όχι επεισοδίων ρύπανσης (έλαια, τοξικά κτλ). Στην ελληνική πλευρά αυτό είναι λιγότερο έντονο, καθώς μια σειρά νησιών κοντά στην Αττική, δηλ. ένα τμήμα των Κυκλάδων, είναι διασυνδεδεμένο στο εθνικό δίκτυο μεταφοράς ρεύματος. Το πρόβλημα παραμένει έντονο, για την Κύπρο και τα μεγαλύτερα από τα ελληνικά νησιά (Κρήτη, Ρόδο, Μυτιλήνη, Χίο). Η αξιοποίηση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου και η χρήση του για ηλεκτροπαραγωγή, αναμένεται σε βάθος δεκαετίας, να δώσει λύση στην περίπτωση της Κύπρου, όσο και της Κρήτης. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 46

48 Χώρα Έτος Πίνακας 13: Βαθμός επεξεργασίας αστικών λυμάτων (% πληθυσμού) Συλλογή Πρωτογενής Δευτερογενής Τριτογενής χωρίς επεξεργασία επεξεργασία επεξεργασία επεξεργασία Σύνολο επεξεργαζόμενων λυμάτων Ελλάδα Κύπρος Πηγή: Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος -EEA Χάρτης 9: Εστίες ρύπανσης Πηγή: Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος -EEA Σε ότι αφορά την επεξεργασία των υγρών αποβλήτων, διαπιστώνουμε μεγάλη διαφορά στις δύο χώρες, καθώς στην Ελλάδα, μετά από τέσσερα ΚΠΣ, που κατά κύριο λόγο χρηματοδότησαν τις ΕΕΛ, ο βαθμός επεξεργασίας αστικών λυμάτων, έχει φτάσει το 88%, ενώ για την Κύπρο (βασιζόμενοι σε στοιχεία 2005), ο βαθμός επεξεργασίας αστικών λυμάτων, φτάνει μόνο το 30%. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 47

49 Διάγραμμα 28: Βαθμός επεξεργασίας αστικών λυμάτων Πηγή: Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος -EEA Χάρτης 10: Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Αστικών Λυμάτων και συμμόρφωση με βάση τις τελικές εκροές στους φυσικούς αποδέκτες Πηγή: Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος -EEA Νεότερες πληροφορίες, αναφέρουν ότι σημαντική πρόοδος επιτελείται στον τομέα αυτό. Ενδεικτικά αναφέρουμε την ολοκλήρωση ενός πρότυπου έργου, της δεύτερης φάσης των εργασιών στην Σταθμό Τριτοβάθμιας Επεξεργασίας Λυμάτων του Συμβουλίου Αποχετεύσεων Πάφου (ΣΑΠΑ), όπου πέραν της τριτοβάθμιας επεξεργασίας, γίνεται επεξεργασία της λυματολάσπης με τεχνολογία ηλιακής ξήρανσης και παραγωγή βιοαερίου 55, το οποίο αξιοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Σε κάθε περίπτωση τα ποσοστά συλλογής των λυμάτων (δίκτυα αποχέτευσης) είναι πολύ χαμηλά (>30%) Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 48

50 Κλιματική αλλαγή και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι Η κλιματική αλλαγή είναι ένα ζήτημα με πλανητικές διαστάσεις. Οι επιπτώσεις της στην περιοχή της Μεσογείου, εκτιμώνται ως ιδιαίτερα επιβαρυντικές. Η περιοχή της Μεσογείου έχει ήδη υποστεί σημαντικές επιπτώσεις κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ως αποτέλεσμα της μειωμένης βροχόπτωσης και της αυξημένης θερμοκρασίας, και αυτά τα φαινόμενα αναμένεται να επιδεινωθούν, καθώς το κλίμα θα συνεχίζει να αλλάζει. Οι κυριότερες επιπτώσεις είναι οι μειώσεις στην διαθεσιμότητα του νερού και των αποδόσεων στις καλλιέργειες, η αύξηση των κινδύνων ξηρασίας και της απώλειας της βιοποικιλότητας, οι δασικές πυρκαγιές και οι καύσωνες. Η αύξηση της αποδοτικότητας της άρδευσης στη γεωργία μπορεί να μειώσει τις διαρροές του νερού άρδευσης σε ορισμένες βαθμό, αλλά δεν θα είναι επαρκής για να αντισταθμίσει την αύξηση των πιέσεων που θα ασκήσει η κλιματική αλλαγή στους υδατικούς πόρους. Επιπλέον ο τομέας της υδροηλεκτρικής ενέργειας θα επηρεάζεται ολοένα και περισσότερο από τη μείωση της διαθεσιμότητας του ύδατος και την αύξηση της ζήτησης ενέργειας, ενώ η τουριστική βιομηχανία θα αντιμετωπίσει λιγότερο ευνοϊκές συνθήκες το καλοκαίρι. Περιβαλλοντικές ροές, οι οποίες είναι σημαντικές για την υγιή διατήρηση των υδάτινων οικοσυστημάτων, απειλούνται από τις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος και κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις. Και οι δύο χώρες έχουν εκπονήσει και εγκρίνει Εθνικά Σχέδια προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (Ελλάδα 2011, Κύπρος 2014). Ενδεικτικά, για την Ελλάδα εκτιμάται ότι τουλάχιστον το 35% του χερσαίου χώρου της αντιμετωπίζει υψηλό κίνδυνο ερημοποίησης, ενώ στις περιοχές «υψηλού κινδύνου» ανήκουν τα νησιά του Αιγαίου, ένα μέρος της Θεσσαλίας, η Ανατολική Στερεά Ελλάδα, η Ανατολική Πελοπόννησος και η Κρήτη. Το Εθνικό Σχέδιο προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή της Κύπρου, εκπονήθηκε με χρήση πόρων του προγράμματος LIFE+ (έργο: CYPADAPT). Ο πίνακας που ακολουθεί, παρουσιάζει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στις δύο χώρες, για το διάστημα , τις ποσοστιαίες μεταβολές για το διάστημα αυτό και την εξέλιξη της συμμετοχής των δύο χωρών στις συνολικές εκπομπές της ΕΕ. Για λόγους σύγκρισης παρατίθενται οι εκπομπές του μεγαλύτερου ρυπαντή στην ΕΕ (Γερμανία). Πίνακας 13: Εκπομπές αερίων του Θερμοκηπίου /2004 EU ,33% EU ,36% Germany ,67% Greece ,74% Greece/ EU-28 2,53% 2,59% 2,54% 2,62% 2,60% 2,66% 2,45% 2,49% Cyprus ,60% Cyprus/ EU-28 0,19% 0,19% 0,20% 0,20% 0,21% 0,22% 0,21% 0,21% Πηγή: EUROSTAT, επεξεργασία Συμβούλου Διαπιστώνουμε ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και στις δύο χώρες παρουσιάζουν μια σταθερή μείωση σε όλη την διάρκεια της τελευταίας οκταετίας, σε απόλυτες τιμές (-12,74% σε ότι αφορά την Ελλάδα και -1,60% για την Κύπρο). Η συμμετοχή των εκπομπών των δύο χωρών ως ποσοστό στο σύνολο των εκπομπών στην ΕΕ, παρουσιάζει μια αξιόλογη κάμψη σε ότι αφορά την Ελλάδα (από 2,53% το 2004 σε 2,49% το 2011), ενώ η συμμετοχή της Κύπρου παρουσιάζει στασιμότητα (μεταξύ 0,19% και 0,21%), λαμβάνοντας υπ όψιν ότι οι συνολικές εκπομπές στην ΕΕ μειώθηκαν κατά 11,33% στο ίδιο διάστημα, ενώ η μείωση στις εκπομπές αερίων της Γερμανίας, ανήλθε στο 9,67%. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 49

51 Χάρτης 11: Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στηνεε Πηγή: Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος -EEA Η οικονομική κρίση που ξεκίνησε ήδη από το 2008 στην Ελλάδα, επηρέασε άμεσα και έντονα την κατανάλωση ενεργειακών πόρων και μείωσε δραματικά τις εκπομπές αερίων, φέρνοντας όμως έτσι στο προσκήνιο δύο νέες απειλές: την ενεργειακή φτώχεια και την αιθαλομίχλη στις ελληνικές πόλεις, με άμεσες αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων τους. Η τάση αυτή ενισχύεται τα επόμενα χρόνια ,70% 2,65% 2,60% 2,55% 2,50% Διάγραμμα 29: Μεταβολή στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην Ελλάδα ( ) Greece/ EU Πρόσφατα από το πρόγραμμα LIFE+, 2,45% Greece εγκρίθηκαν για την Κύπρο, τρία έργα των 2,40% οποίων το ύψος της χρηματοδότησης ανέρχεται στα 3,8 εκατ. ευρώ Πηγή: EUROSTAT, επεξεργασία Συμβούλου Συμπεράσματα: Η διασυνοριακή περιοχή διακρίνεται για τον φυσικό πλούτο, την ομορφιά του τοπίου και το πλήθος των μνημείων της. Η σημασία των φυσικών τόπων και της πολιτιστικής κληρονομιάς, επιβάλλει την προστασία και την ανάδειξή τους, επιπροσθέτως του γεγονότος ότι αποτελούν βασική εισροή στην διαμόρφωση του τουριστικού προϊόντος της περιοχής. Να σημειώσουμε, ότι παρόλο που η διασυνοριακή περιοχή χαρακτηρίζεται από το στοιχείο της θάλασσας, δεν έχει θεσμοθετηθεί κάποια περιοχή της ως θαλάσσιο πάρκο. Οι σημαντικότερες εστίες ρύπανσης είναι τα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής. Οι περιβαλλοντικές υποδομές, είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικές στην ελληνική πλευρά, ενώ στην κυπριακή γίνονται σημαντικές προσπάθειες να καλυφθεί η διαφορά, κοινό ζήτημα είναι η ορθή λειτουργία τους. Η κλιματική αλλαγή και οι κίνδυνοι που διαμορφώνονται απαιτούν την προσοχή όλων των φορέων της διασυνοριακής περιοχής, καθώς η Μεσόγειος είναι μια περιοχή που αναμένεται να πληγεί σημαντικά, από το φαινόμενο αυτό Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 50

52 ΜΕΡΟΣ B : Αποτελέσματα Α Φάσης Διαβούλευσης Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 51

53 3. Αποτελέσματα Α Φάσης Διαβούλευσης Η διαβούλευση της Α Φάσης έγινε βάσει ερωτηματολογίου που περιελάμβανε κλειστές και ανοιχτές ερωτήσεις την περίοδο μεταξύ 11 και 30 Μαρτίου. Εστάλησαν προσκλήσεις για συμμετοχή στη διαβούλευση σε 365 φορείς. Από αυτούς, παρελήφθησαν 55 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια, δηλαδή ποσοστό ανταπόκρισης 15%. Σε σχέση με το χρόνο της διαβούλευσης, το ποσοστό ανταπόκρισης κρίνεται ικανοποιητικό. 3.1.i Προφίλ Συμμετεχόντων Σε σχέση με τις 3 κατηγορίες εταίρων που ορίζεται στον Κώδικα Δεοντολογίας ότι θα πρέπει να συμμετέχουν στην εταιρική σχέση για το σχεδιασμό του προγράμματος, οι συμμετέχοντες στην Α Φάση της διαβούλευσης ήταν: Δημόσιες αρχές: κατά 79% Οικονομικοί/κοινωνικοί φορείς: κατά 13% Φορείς της κοινωνίας των πολιτών: 8% Παρατηρείται ότι η κοινωνία των πολιτών υπο-εκπροσωπείται ενώ η μεγάλη πλειοψηφία των φορέων που συμμετείχαν προέρχονται από τον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό των φορέων που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο είχαν συμμετάσχει στη διαβούλευση του τρέχοντος προγράμματος (20%), ενώ οι περισσότεροι είχαν υλοποιήσει κάποιο έργο. 3.1.ii Αξιολόγηση τρέχοντος προγράμματος Τα σημεία του τρέχοντος προγράμματος που έλαβαν τη θετικότερη αξιολόγηση από τους συμμετέχοντες ήταν: ο σχεδιασμός (δηλ. αν η επιλεγείσα στρατηγική και το μείγμα πολιτικής ανταποκρίνονται στις προκλήσεις - ανάγκες τις διασυνοριακής περιοχής), η ενημέρωση (εάν ήταν επαρκής ποσοτικά και ποιοτικά), και η προστιθέμενη αξία (δηλ. εάν τα ενταγμένα έργα συνέβαλαν στη διασυνοριακή συνεργασία). Καλή αξιολόγηση έλαβαν επίσης: η εξειδίκευση του προγράμματος οι διαδικασίες επιλογής, και η κεφαλαιοποίηση των αποτελεσμάτων των έργων από τους δικαιούχους. Τα πλέον ασθενή σημεία του προγράμματος ήταν η δικτύωση και οι διαδικασίες ελέγχου. Όσον αφορά τη δικτύωση, μόνο 16 ερωτώμενοι την αξιολόγησαν «καλά», ενώ 10 ερωτώμενοι δήλωσαν ότι είχαν δυσκολίες εξεύρεσης εταίρων και ότι θα έπρεπε να δημιουργηθούν διάφορα μέσα από την ΔΑ/ΚΤΓ του προγράμματος που να διευκολύνουν την εξεύρεση εταίρων (όπως π.χ. πλατφόρμες συνεργασίας, ιστοσελίδα αναζήτησης εταίρων, βάση δεδομένων με δυνητικούς δικαιούχους από τις δύο χώρες που να περιγράφει τις αρμοδιότητές τους και το πεδίο δραστηριοποίησής τους, κ.α.). Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 52

54 Σε σχέση με τις διαδικασίες ελέγχου, 19 ερωτώμενοι τις αξιολόγησαν «καλά» και μόνο 6 τις χαρακτήρισαν «απόλυτα ικανοποιητικές». Τουλάχιστον 16 ερωτώμενοι δήλωσαν κάποιου είδους πρόβλημα σε σχέση με τις διαδικασίες ελέγχου (όπως π.χ. το γραφειοκρατικό τους χαρακτήρα, τη μεγάλη χρονική επιβάρυνση για τους τελικούς δικαιούχους, τη μη επαρκή συστηματοποίηση των διαδικασιών, τις χρονικές πιέσεις από τη ΔΑ/ΚΤΠ για την αποστολή των αναφορών/στοιχείων, την επικάλυψη μεταξύ διαφόρων αναφορών και στοιχείων που ζητούνται, κ.α.). ΚΕΦΑΛΑΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΤΙΘ. ΑΞΙΑ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 50,9% 58,5% 35,8% 52,8% 58,5% 30,2% 50,9% 60,4% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0% ΚΑΛΑ ΜΕΤΡΙΑ ΚΑΘΟΛΟΥ ΚΕΝΑ Είναι αξιοσημείωτο ότι ακόμη και οι ερωτώμενοι που αξιολόγησαν «καλά» το τρέχον πρόγραμμα, θεωρούν ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσής του. Τα σημεία του προγράμματος που θεωρήθηκαν ότι κατ εξοχήν χρήζουν βελτίωσης το καθένα για διαφορετικούς λόγους - ήταν: ο σχεδιασμός, η εξειδίκευση του προγράμματος, και οι διαδικασίες ελέγχου. Όσον αφορά το σχεδιασμό, τμήμα των σχολίων αναφέρθηκαν σε ένα νέο πλέγμα αναγκών/προκλήσεων στις οποίες πρέπει να ανταποκριθεί το πρόγραμμα. Αυτές οι ανάγκες/προκλήσεις προέρχονται από: τις μεταβαλλόμενες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες στη διασυνοριακή περιοχή και διεθνώς (π.χ. οικονομική κρίση και επιπτώσεις), τη μεταβαλλόμενη στόχευση των προγραμμάτων της επόμενης διαχειριστικής περιόδου (όπως π.χ. Ευρώπη 2020, Γαλάζια Οικονομία, κ.α.) και τις πρόσφατες Ευρωπαϊκές και διεθνείς δεσμεύσεις (π.χ. συμβάσεις ΟΗΕ, Ευρωπαϊκοί κανονισμοί και οδηγίες, κ.α.) Ένα άλλο τμήμα των σχολίων αναφέρθηκαν στην εσωτερική αρχιτεκτονική του προγράμματος, όπως: το βαθμό στόχευσης και συγκέντρωσης των πόρων (δηλ. επικέντρωση και όχι προσπάθεια κάλυψης όλων των αντικειμένων), στην «καθαρότητα» των αξόνων προτεραιότητας, και στον καθορισμό τέτοιου μείγματος πολιτικής που α) να ανταποκρίνεται στις δυνατότητες και ανάγκες των δυνητικών τελικών δικαιούχων 58, και β) να επιτρέπει την προετοιμασία (ωρίμανση) και υλοποίηση και μεγάλων και χρονοβόρων έργων παράλληλα με τα μικρά. Τέλος, μεγάλος αριθμός σχολίων αναφέρθηκαν στην ανάγκη περισσότερο συμμετοχικού σχεδιασμού, δηλ. στη μεγαλύτερη εμπλοκή των εταίρων στο σχεδιασμό του προγράμματος. 58 Στους οποίους προτάθηκε να συμπεριληφθούν και ΜΜΕ. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 53

55 Όσον αφορά την εξειδίκευση του προγράμματος, υπήρχαν δύο τύποι σχολίων: συγκεκριμένες προτάσεις για μεγαλύτερη έμφαση σε κάποιες θεματικές περιοχές (π.χ. ενέργεια, σύνδεση αγροτικής παραγωγής και περιβάλλοντος, επιχειρηματικότητα, κ.α.), και γενικές αρχές οργάνωσης και εξειδίκευσης των προσκλήσεων των έργων. Σε σχέση με το δεύτερο αξίζει να αναφερθούν οι εξής προτάσεις: Οι προσκλήσεις για σημαντικά / στρατηγικά έργα να προκηρύσσονται στη μέση της προγραμματικής περιόδου και να αφορούν κατά 50% στη δημιουργία Στρατηγικού Πλαισίου και κατά 50% σε πιλοτικά έργα. Να ενσωματώνονται καλύτερα στις επιλέξιμες δράσεις οι οριζόντιες αρχές, όπως π.χ. η κοινωνική ενσωμάτωση των ΑΜΕΑ και η προσβασιμότητα. Να μην αποκλείονται αξιόλογοι δυνητικοί δικαιούχοι λόγω πολυπλοκότητας των απαιτήσεων των προσκλήσεων. Να περιγράφονται με μεγαλύτερη σαφήνεια τα αναμενόμενα αποτελέσματα στα οποία στοχεύει το πρόγραμμα ώστε να είναι πιο επικεντρωμένες και οι προτάσεις των έργων. ΚΕΦΑΛΑΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΤΙΘ. ΑΞΙΑ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 22,6% 24,5% 28,3% 24,5% 20,8% 22,6% 30,2% 34,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0% ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ ΜΕΤΡΙΟΣ ΚΑΘΟΛΟΥ ΚΕΝΑ Τέλος, σε σχέση με τις διαδικασίες ελέγχου τα σχόλια εμπίπτουν σε 3 κατηγορίες: Αυτά που αφορούν την απλοποίηση των διαδικασιών. Είναι τα πολυπληθέστερα και υπογραμμίζουν το μεγάλο διοικητικό κόστος με το οποίο επιβαρύνονται τα έργα. Τα πλέον συνήθη αιτήματα είναι: η απλοποίηση των πινάκων των οικονομικών αναφορών, ο περιορισμός της απαίτησης στοιχείων σε μη τακτά χρονικά σημεία, και να υπάρχει περιθώριο επιτρεπόμενης απόκλισης στις επιλέξιμες δαπάνες για την αποφυγή τροποποιήσεων Π/Υ. Αυτά που αφορούν την καλύτερη ενημέρωση των δικαιούχων σχετικά με τις απαιτούμενες διαδικασίες (π.χ. εξειδικευμένες ημερίδες για πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο έλεγχο). Τέλος, υπάρχει μία κατηγορία σχολίων που αφορά την ουσία της διαδικασίας ελέγχου και επικεντρώνεται σε θέματα όπως: την έγκαιρη διεξαγωγή επιτόπιων και άλλων ελέγχων για την αποφυγή λαθών, και την ποιοτική διάσταση των ελέγχων (π.χ. συμβατότητα μεταξύ στόχων και παραδοτέων). Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 54

56 3.1.iii Ανάγκες/Προκλήσεις Διασυνοριακής Περιοχής Ως κορυφαίες ανάγκες της διασυνοριακής περιοχής αναδεικνύονται τα θέματα που σχετίζονται με την επιχειρηματικότητα και το παραγωγικό σύστημα 59 (23%), και το περιβάλλον 60 (22%). Οι δύο αυτές θεματικές περιοχές αποτελούν σχεδόν τις μισές από τις ανάγκες που καταγράφονται ως πρώτης προτεραιότητας. Επίσης σημαντικό αριθμό απαντήσεων ως ανάγκες πρώτης προτεραιότητας - συγκεντρώνουν η πρόληψη / διαχείριση κινδύνων (13%), η αντιμετώπιση της ανεργίας (13%) και η ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας του δημοσίου (13%). Πιο διαφωτιστικά είναι όμως τα ίδια τα σχόλια (ανάγκες/προτάσεις) των ερωτώμενων στο σύνολό τους - δηλαδή ανεξαρτήτως ιεράρχησης - (τα οποία παρατίθενται παρακάτω συστηματοποιημένα ανά θεματικό αντικείμενο). Έτσι διακρίνουμε ότι ο μεγαλύτερος αριθμός σχολίων (30%) καταγράφεται στη γενικότερη περιοχή του περιβάλλοντος (20% περιβάλλον, 8% διαχείριση κινδύνων, 2% προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή), ενώ τα θέματα ανάπτυξης/επιχειρηματικότητας συγκεντρώνουν το 28% (γενικά θέματα 8%, επιχειρηματικότητα / κλαδικά θέματα 20%). Πολύ σημαντικό επίσης είναι ότι οι συμμετέχοντες στη διαβούλευση δεν αρκούνται απλώς να καταγράψουν μία ανάγκη αλλά πολύ συχνά την εξειδικεύουν και κάνουν παράλληλα και προτάσεις. Διαχείριση Κινδύνων- Συγκρούσεων 8% Πολιτισμός 5% Κλιματική Αλλαγή 2% Περιβάλλον 20% Απασχόληση- Ανεργία 7% Κατάρτιση 5% Κοινωνικά θέματα 5% Θεσμική ικανότητα 6% Γενικά Θέματα Ανάπτυξης 8% Επιχειρηματικότητα Κλαδικά θέματα 20% Προσβασιμότητα 5% ΤΠΕ 3% Έρευνα-Καινοτομία 6% Συστηματοποίηση αναγκών / προκλήσεων ανά θεματικό αντικείμενο. Όλα τα σχόλια των συμμετεχόντων συνοψίζονται παρακάτω και συστηματοποιούνται ανά τομέα ανάλυσης. Γενικά Θέματα Ανάπτυξης 1. Ανάπτυξη Στρατηγικής σε Επίπεδο Περιοχής/Χώρας Ανά Τομέα της Νέας Οικονομίας που να εξυπηρετεί βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες πραγματικές ανάγκες. (δηλ. πραγματικές ανάγκες ΤΕΛΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ) Η εξυπηρέτηση μη πραγματικών αναγκών οδηγεί απλά σε απορρόφηση και παγίδευση των περιορισμένων πλέον κρατικών και ιδιωτικών πόρων. 59 Συμπεριλαμβανομένου και του τουρισμού. 60 Συμπεριλαμβανομένης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 55

57 2. Δημιουργία Οργανωτικών Δομών στους Βασικούς Άξονες της Νέας Οικονομίας που θα υποστηρίξει την δημιουργία Στρατηγικής και την Συντήρηση της, όπως επίσης και την υλοποίηση της μέσα από συντονισμένους επαγγελματικούς τομείς της οικονομίας 3. Συνέργεια δομών και στόχων σε επίπεδα ολιστικής προσέγγισης θέματος 4. Αξιοποίηση υφιστάμενων υποδομών που χρηματοδοτήθηκαν από διάφορα ταμεία και παραμένουν σε αχρηστία 5. Συγκράτηση του νεαρού παραγωγικού δυναμικού 6. Αναζωογόνηση γειτονιών πόλης 7. Προώθηση πολιτικών και /ή δράσεων για την αειφόρο διαχείριση και χρήση των παράκτιων ζωνών. Η πρόκληση / ανάγκη αυτή προκύπτει από τις απειλές που παρατηρούνται στις παράκτιες ζώνες όπως είναι η αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων, η άναρχη τουριστική ανάπτυξη, ο κίνδυνος διάβρωσης των ακτών, κ.λπ. Συγκεκριμένα θέματα ανάπτυξης Σχεδιασμός Μελέτες/συστήματα 8. Μελέτη των επιπτώσεων (impact assessment) των μνημονίων στην οικονομία και την κοινωνία με την εφαρμογή μοντέλων προσομοίωσης 9. Γαλάζια ανάπτυξη (Blue Growth). Συνεργασία με τους καθ ύλη αρμόδιους φορείς για την επεξεργασία και υλοποίηση θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων με προσανατολισμό στην αειφόρο ανάπτυξη και την βελτίωση της διαχείρισης / απόδοσης των φυσικών πόρων στο σύνολό τους. 10. Θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός (MSP).θεωρείται σημαντικό εργαλείο προκειμένου να διασφαλιστούν ενδεχόμενες επενδύσεις στην περιοχή. Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός ασχολείται, μεταξύ άλλων, με τις τοπικές ιδιαιτερότητες, τις θαλάσσιες δραστηριότητες (αλιεία, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων) τις θαλάσσιες μεταφορές και την ολοκληρωμένη διαχείριση παρακτίων ζωνών. Η Ελλάδα και η Κύπρος ως χώρες της Μεσογείου γνωρίζουν τις προκλήσεις της ευρύτερης περιοχής συνεργασίας. Συντονισμένες κινήσεις επί του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού θα συμβάλλουν σε ένα δημιουργικό τρόπο διαχείρισης της θαλάσσιας περιοχής του προγράμματος. 11. Έρευνα σχετικά με την Παραγωγικότητα και τους μισθούς: Οι οικονομίες της Νότιας Ευρώπης φαίνεται να υστερούν σε παραγωγικότητα, κυρίως λόγω στρεβλώσεων που προκαλεί ο δημόσιος τομέας. Τα πιο σοβαρά προβλήματα αφορούν τη διαμόρφωση των μισθών. Η ανάδειξη συμπερασμάτων πολιτικής από μια τέτοια έρευνα θα οδηγήσει στη λήψη μέτρων που μπορούν να επαναφέρουν την οικονομία σε τροχιά μακροχρόνιας και αειφόρου ανάπτυξης. 12. Κρατική παροχή αγαθών: Ανάπτυξη ολοκληρωμένου θεωρητικού και εμπειρικού πλαισίου που θα επιτρέπει τη μελέτη των επιπτώσεων της κρατικής παροχής ιδιωτικών αγαθών (π.χ. υγεία και εκπαίδευση) στην ευημερία του καταναλωτή με στόχο: α) εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων που θα λαμβάνουν υπόψη τις πραγματικές προοπτικές ανάπτυξης και β) το σχεδιασμό ενός Γενικού Σχεδίου Υγείας 13. Χαρτογράφηση υφιστάμενων θαλάσσιων δραστηριοτήτων και μελέτη μέτρων για περαιτέρω ενίσχυση τους και βιώσιμη ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων για ενίσχυση της θαλάσσιας οικονομίας (Blue Growth). 14. Ανάπτυξη ενιαίας βάσης θαλάσσιων παρατηρήσεων και δεδομένων, προσβάσιμη από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα.. Βελτίωση της γνώσης για το θαλάσσιο περιβάλλον και υποστήριξη του μηχανισμού λήψεων αποφάσεων. 15. Επίσης, θα πρέπει να εξεταστεί αν η περιοχή θα μπορούσε να φιλοξενήσει εγκαταστάσεις ενεργειακών υποδομών ώστε να μετατραπεί σε στρατηγικό κόμβο μεταφοράς φυσικού αερίου από τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου δηλαδή από το Ισραήλ στην Κύπρο και από εκεί στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 56

58 Επιχειρηματικότητα Κλαδικά θέματα 16. Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων όλων των κλάδων, συμπεριλαμβανομένης της παραδοσιακής οικονομίας, καθώς και του πολιτισμού. 17. Έμφαση στον πρωτογενή τομέα 18. Δημιουργία ολοκληρωμένων παραγωγικών συμπλεγμάτων (πολιτισμός, τουρισμός, αγροτοδιατροφικός).η διασυνοριακή συνεργασία μπορεί να προσδώσει σημαντική προστιθέμενη αξία ιδιαίτερα στο κομμάτι του πολιτισμού. 19. Ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας (στις ΜΜΕ) με γνώμονα την καινοτομία, την αξιοποίηση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, την ανάπτυξη έρευνας, και την τεχνολογία. 20. Οργανωτική δομή επιχειρήσεων της ενδοχώρας / τεχνική στήριξη-εκπαίδευση-δίκτυα-δημιουργία νέων προϊόντων-εφοδιαστικές αλυσίδες-ηλεκτρονικό εμπόριο. 21. Εξωστρέφεια.. Ιδιαίτερες συνέργειες μπορούν να υπάρξουν στον τομέα του branding για ομοειδή νησιωτικά προϊόντα η ακόμα και υπηρεσίες με σκοπό την αύξηση της ανταγωνιστικότητας τους και τη γνωστοποίηση τους στις εξωτερικές αγορές όπου υπάρχουν καλύτερες προοπτικές από τις ντόπιες αγορές. Συνεργασία κλάδων επιχειρήσεων στο διασυνοριακό χώρο. 22. Επιχειρηματικότητα Νέων. Η δύσκολη οικονομική κατάσταση έχει δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα ανεργίας στους νέους. Πολλοί αναγκάζονται να μεταναστεύουν στερώντας τη διασυνοριακή περιοχή από σημαντικά «μυαλά». Ανάγκη για σχεδιασμό και υλοποίηση κοινών προγραμμάτων επιχειρηματικότητας και πρακτικής υποβοήθησης (Mentoring) των ανέργων νέων (κυρίως πτυχιούχων) να δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση 23. Clustering:. Επιφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα όπως οικονομίες κλίμακας, κοινή προώθηση, κοινή αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων, αύξηση τεχνογνωσίας, μεταφορά τεχνολογίας, ενδυνάμωση καινοτομικής προσπάθειας κ.α. Εξυπηρετεί περισσότερο ΜΜΕ που αποτελούν την πλειοψηφία των επιχειρήσεων της διασυνοριακής περιοχής. Το clustering έχει δοκιμαστεί με επιτυχία στην παρούσα προγραμματική περίοδο στα πλαίσια του διασυνοριακού προγράμματος. Υπάρχουν τεράστιες προοπτικές για περαιτέρω και ουσιαστικότερη προώθηση 24. Χρήση ΑΠΕ και εξοικονόμηση ενέργειας από επιχειρήσεις και την ανάπτυξη green technologies. Πέραν από το σημαντικό περιβαλλοντικό όφελος, οι επιχειρήσεις έχουν σημαντικά οφέλη στη μείωση του κόστους τους και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας τους. Υπάρχουν επίσης θετικές επιπτώσεις στην πτυχή της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης στις ΜΜΕ της διασυνοριακής περιοχής και τεράστιες προοπτικές από τη χρήση της ηλιακής και σε μικρότερο βαθμό της αιολικής ενέργειας. Αγροτικός τομέας 25. Αναδιάρθρωση καλλιεργειών: Λόγω των χαμηλών τιμών των αγροτικών προϊόντων τα τελευταία χρόνια θα πρέπει να δοκιμαστούν νέες καλλιέργειες, νέες ποικιλίες ενώ παράλληλα θα πρέπει να γίνει έρευνα νέων αγορών και μετασυλλεκτικής διαχείρισης 26. Ανάπτυξη τεχνολογιών στη γεωργία: Η ανάπτυξη αυτοματισμών σε θερμοκηπιακές κατασκευές καθώς και σε όλες τις καλλιέργειες, συμβάλλει στο καλύτερο έλεγχο, προστασία παραγωγής και προστασία του περιβάλλοντος 27. Ορθές καλλιεργητικές πρακτικές: Επικέντρωση και διόρθωση των παραδοσιακών καλλιεργητικών πρακτικών και ο εκσυγχρονισμός τους σύμφωνα με τις απαιτήσεις της αγοράς. 28. Πιστοποίηση γεωργικών προϊόντων Η πιστοποίηση όλων αυτών των διαδικασιών είναι υποχρεωτική σύμφωνα με την ΚΑΠ αλλά η εκπαίδευση των παραγωγών είναι ελλιπής. 29. Ενίσχυση της ασφάλειας, της ιχνηλασιμότητας, της αυθεντικότητας και της διατροφικής αξίας τοπικών τροφίμων για την πρόληψη και διασφάλιση της δημόσιας υγείας και των καταναλωτών. 30. Πιστοποίηση της αυθεντικότητας παραδοσιακών κυπριακών και ελλαδικών τροφίμων και ποτών (ανάπτυξη μεθοδολογίας) και δημιουργία βάσεων δεδομένων. Πιλοτική εφαρμογή: Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 57

59 χαρτογράφηση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των παραδοσιακών αλκοολούχων ποτών και τοπικών οίνων 31. Συνεταιριστικές δομές Ανταλλαγή και εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών 32. Προγράμματα ανάπτυξης ερευνητικών υποδομών στην ύπαιθρο για μελέτη του τρόπου αξιοποίησης των παραγομένων προϊόντων 33. Προώθηση της βιώσιμης αλιείας (και αποδοτικής ως προς τους πόρους), μέσω της προστασίας και αποκατάστασης της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων. 34. Καινοτόμος βιώσιμη θαλάσσια ανάπτυξη. (α) αντιμετώπιση χαμηλού μορφωτικού επιπέδου απασχολούμενων στον κλάδο με συστήματα παροχής απλοποιημένων οδηγιών (β) branding προϊόντων αλιείας της περιοχής με εναρμόνιση των θεμάτων περιβάλλοντος, κοινωνικών και τεχνικών ζητημάτων, με αποτέλεσμα την από κοινού διαχείριση και εκμετάλλευση της αγοράς (γ) Δημιουργία αλιευτικών πάρκων με σκοπό την ερασιτεχνική αλιεία με μικρά πιθανώς τουριστικά σκάφη και (δ) Μέθοδοι αποφυγής της υπεραλίευσης. Τουρισμός 35. Ενίσχυση της Ανταγωνιστικότητας του Τουριστικού Τομέα μέσω της Αντιμετώπισης της Εποχικότητας και Επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου αποτελεί πρώτη προτεραιότητα της Στρατηγικής Τουρισμού 36. Διαφοροποίηση και εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος Αειφορία & εξωστρέφεια 37. Έρευνα και μελέτη των τάσεων και εξελίξεων στον τομέα, ειδικότερα καλών πρακτικών, καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών, μελέτη και εφαρμογή μεθόδων επιμέτρησης επισκεψιμότητας 38. Κατάρτιση και εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης καινοτόμων ιδεών και νέα εργαλεία τεχνολογίας, για τη μείωση λειτουργικών κόστων, προβολή και προώθηση προορισμών και επιχειρήσεων, την εφαρμογή καλών πρακτικών κ.λπ 39. Ενίσχυση της οικοτουριστικής εκπαίδευσης μαθητών, ενηλίκων και άλλων ομάδων 40. Διασφάλιση της ποιότητας των προσφερόμενων τουριστικών υπηρεσιών 41. Ενθάρρυνσης συνεργασιών και ανάπτυξης δικτύων της τουριστικής αλυσίδας των προορισμών με σκοπό την προσφορά ελκυστικών πακέτων δραστηριοτήτων κατά τη χειμερινή περίοδο 42. Ανάπτυξη τουρισμού σε συνδυασμό με προώθηση προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής, με γαστρονομικό τουρισμό 43. Δημιουργία υποδομών προσβάσιμου τουρισμού. Σε έρευνα του Πανεπιστημίου του Surrey το 2007, αναδείχθηκε ότι το μέγεθος της τουριστικής αγοράς για άτομα με αναπηρίες στην Ευρώπη, ήταν σε αριθμό ατόμων 127,000,000 και σε αξία 80 δις Ευρώ τον χρόνο. 44. Προώθηση εναλλακτικού/περιπατητικού τουρισμού με την δημιουργία δικτύου διαδρομών σε περιοχές φυσικού κάλους / πολιτισμικού και ιστορικού ενδιαφέροντος 45. Θρησκευτικός τουρισμός 46. Ανάπτυξη προγραμμάτων για τουρισμό της υπαίθρου που να περιλαμβάνει δράσεις εκπαίδευσης και προβολής 47. Ανάπτυξη προγραμμάτων για μικρές παρεμβάσεις σε χώρους όντος των κοινοτήτων με σκοπό τη βελτίωση του τουριστικού προϊόντος και βελτίωση της πληροφόρησης προς τον επισκέπτη Ναυτιλία 48. Θαλάσσιες μεταφορές - ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας. Ανάπτυξη των θαλασσίων μεταφορών μεταξύ των δύο κρατών με έμφαση στην τόνωση της οικονομίας των νησιωτικών περιοχών, την προώθηση του τουρισμού και της απασχόλησης. Μόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων κυρίως στους τομείς της ναυτιλίας, ναυπηγικής, τουρισμού, περιβάλλοντος και συνδυασμένων μεταφορών. Από την εν λόγω περιοχή δεν διέρχονται κεντρικοί άξονες μεταφοράς επιβατών, εμπορευμάτων και ενέργειας. Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 58

60 49. Ανάπτυξη του ναυτιλιακού συμπλέγματος (maritime cluster) για ενίσχυση της εμπορικής ναυτιλίας και των θαλασσίων μεταφορών. Clustering επιχειρήσεων, ενίσχυση ανταγωνιστικότητας και ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα 50. Αξιοποίηση της ζήτησης για εναλλακτικές μορφές τουρισμού / ανάπτυξη τουρισμού κρουαζιέρας Έρευνα-Καινοτομία 51. Ενίσχυση της Έρευνας / Καινοτομίας / Επιχειρηματικότητας. Ανάγκη στροφής των οικονομιών της διασυνοριακής περιοχής προς τομείς προστιθέμενης αξίας με εργαλεία την έρευνα, την ενίσχυση της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. 52. Δημιουργία κρίσιμης μάζας ερευνητών και ερευνητικής υποδομής για τη διεξαγωγή έρευνας αιχμής 53. Ανταλλαγή καινοτόμων ιδεών και δράσεων μεταξύ νέων επιστημόνων της Κύπρου και της Κρήτης (Ελλάδα). 54. Διασύνδεση της έρευνας με την εφαρμογή Παραγωγή ερευνητικών αποτελεσμάτων που να ικανοποιούν τις ανάγκες των χρηστών 55. Ενίσχυση συνεργασιών Ακαδημαϊκών / Ερευνητικών Ινστιτούτων και Επαγγελματικών Ομάδων συμπεριλαμβανομένων και των Δημόσιων Φορέων. Εισαγωγή καινοτόμων λύσεων για λειτουργικές ανάγκες. 56. Διάδοση ερευνητικών αποτελεσμάτων από τρέχουσα ερευνητική δραστηριότητα στους τελικούς χρήστες με την υποβοήθηση καταχώρησης πατέντων Συγκεκριμένοι Προτεινόμενοι Τομείς Έρευνας/Καινοτομίας 57. Έμφαση σε λύσεις που να απευθύνονται κατ έξοχη σε ΜΜΕ : product/service innovation αλλά και ιδιαίτερα στο concept, process και delivery innovation. 58. Ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω νέων τεχνολογιών. Η καθιέρωση στη χρήση φασματοσκοπικών τεχνικών μη καταστροφικών, στη μελέτη αρχαιολογικών αντικειμένων τέχνεργων. 59. Βιο-οικονομία σε αειφόρα αγροκτήματα υποστηριζόμενα από ασύρματο δίκτυο αισθητήρων και ενός μη επανδρωμένου ελικοπτέρου (εναέριου οχήματος): Πιλοτική εφαρμογή: 1) υιοθέτηση ενός συστήματος άρδευσης του ελλείμματος. 2) ορισμό χρονοδιαγράμματος άρδευσης και παροχής, μέσα από αυτοματοποιημένο σύστημα λήψης αποφάσεων που βασίζεται σε σήματα από ένα δίκτυο αισθητήρων. 60. Νανοτεχνολογία για καθαρό και βιώσιμο περιβάλλον. Ανάπτυξη και εφαρμογή τεχνολογιών που βασίζονται στη νανοτεχνολογία για την αντιμετώπιση προβλημάτων περιβαλλοντικού χαρακτήρα. Χρήση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών και μεθόδων: (α) νανοϋλικών και καταλυτών υπό τη μορφή σωματιδίων και λεπτών υμενίων για τον έλεγχο της ρύπανσης στο έδαφος, το νερό και τον αέρα και (β) νανο-αισθητήρων για την άμεση ανίχνευση ρύπων. Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών 61. Ανάπτυξη Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών / Εφαρμογές ΤΠΕ 62. Καινοτόμα έργα ενισχυμένης ψηφιακής τεχνολογίας 63. Προσβάσιμες σε ΑΜΕΑ τεχνολογίες: πληροφόρηση, επικοινωνία, απόκτηση εμπειριών και γνώσεων, εργασία, υγεία, συναλλαγές κ.λπ. Υπάρχει ανάγκη ιδιαίτερα στη διασυνοριακή περιοχή που χαρακτηρίζεται από έντονη νησιωτικότητα να διασφαλιστεί ισότιμη πρόσβαση με χαμηλό κόστος των ΑΜΕΑ στις τεχνολογίες. 64. Βελτίωση πρόσβασης τεχνολογιών πληροφοριών / επικοινωνιών στα σώματα ασφαλείας (χρήση και ποιότητα). Στόχοι - Μείωση κόστους επαναπροώθησης λαθρομεταναστών (σε επίπεδο πρόληψης, με τη δυνατότητα αποτροπής της προσπάθειας εισδοχής). - Πρόληψη του λαθρεμπορίου ναρκωτικών / όπλων (συστήματα παρακολούθησης). Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 59

61 65. Προγράμματα ψηφιοποίησης συλλογών, αλλά και μνημείων, ή μνημειακών συνόλων (αρχαιολογικοί χώροι, βυζαντινά-νεότερα μνημεία, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, κ.λ.π.), με απώτερο στόχο το εργαλείο να είναι προσβάσιμο από μελετητές, σχολεία και το ευρύτερο κοινό, για ενίσχυση της εκπαίδευσης, την ανάπτυξη της έρευνας και τη δια βίου μάθηση. Προσβασιμότητα 66. Προώθηση βιώσιμων μεταφορών, άρση προβλημάτων σε βασικές υποδομές δικτύων 67. Θαλάσσια σύνδεση Κύπρου Ελλάδας 68. Εξασφάλιση βιώσιμων ενδοπεριφερειακών μεταφορών 69. Δημιουργία ισχυρής εφοδιαστικής αλυσίδας εντός της διασυνοριακής περιοχής με έμφαση στις θαλάσσιες μεταφορές: θα προωθήσει την ανταγωνιστικότητα και τη βιωσιμότητα της περιοχής. Συγκεκριμένα Θέματα 70. Ανάπτυξη λιμενικών υποδομών ώστε η περιοχή εδαφικής συνεργασίας να συνδεθεί όχι μόνο εσωτερικά αλλά και εξωτερικά με διεθνείς άξονες μεταφορών. 71. Θέματα ακτογραμμής/ διαχείρισης παραλιών (περιβάλλον / ασφάλεια / ποιότητα προσφερόμενων υπηρεσιών / προσβασιμότητα κ.ο.κ) 72. Η προσβασιμότητα (ΑΜΕΑ) των μεταφορικών συστημάτων (επίγειων και θαλάσσιων), αποτελεί ένα αδύνατο σημείο της διασυνοριακής περιοχής. Οι νέοι ευρωπαϊκοί κανονισμοί για τα δικαιώματα των επιβατών με αναπηρία επιβάλλουν την προσβασιμότητα αλλά και την εκπαίδευση του προσωπικού των μεταφορικών φορέων 73. Ενίσχυση της ασφάλειας και της ευκολίας πρόσβασης από το ένα κράτος μέλος προς το άλλο. 74. Η δημιουργία ενός σύγχρονου συστήματος παρακολούθησης της κυκλοφορίας των πλοίων (VTMIS) θα ενισχύσει τη ανάπτυξη της περιοχής. Περιβάλλον 75. Η προστασία του περιβάλλοντος και η διασφάλιση των όρων της αειφορικής ανάπτυξης αποτελούν τους πυλώνες της διατήρησης της ιδιοσυστασίας της περιοχής παρέμβασης. 76. Προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων 77. Στήριξη της μεταστροφής προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα 78. Ανθεκτικότητα στην αλλαγή του κλίματος στους τομείς της γεωργίας, των τροφίμων και της δασοκομίας. 79. Προστασία του Φυσικού Περιβάλλοντος: δομές συνεργασίας και καινοτόμες δράσεις μεταξύ των νέων της Κύπρου και της Κρήτης (Ελλάδα). 80. Μηχανισμοί ανάδειξης-ευαισθητοποίηση τοπικής κοινωνίας Συμμετοχή σε Ευρωπαϊκά Δίκτυα Προβολή 81. Προστασία, αναβάθμιση του περιβάλλοντος συμπεριλαμβανομένου του θαλάσσιου : επαναπροσδιορισμός των θεμάτων που σχετίζονται με την υψηλή ζήτηση για θαλάσσιο χώρο χωρίς αρνητικές επιπτώσεις (φέρουσα ικανότητα). Διαχείριση Αποβλήτων 82. Διαχείριση Αποβλήτων με την ακόλουθη ιεράρχηση: (α) Συνεργασία για δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας πληροφόρησης και ανταλλαγής πληροφοριών και απόψεων μεταξύ αρμοδίων αρχών, τοπικής αυτοδιοίκησης, ΜΚΟ, περιβαλλοντικών οργανώσεων, ιδιωτών και κοινού ή άλλων ενδιαφερόμενων σχετικά με μέτρα και δράσεις πρόληψης, μείωσης και διαχείρισης αποβλήτων, (β) Συνεργασία για δράσεις στήριξης τοπικών αρχών παραθαλάσσιων περιοχών με αυξημένο εποχιακό τουρισμό για ορθολογιστική διαχείριση των αποβλήτων τους προσφέροντας έτσι καλύτερης ποιότητας υπηρεσίες και ενισχύοντας το τουριστικό προϊόν. (γ) Συνεργασία για δράσεις στήριξη τοπικών αρχών απομακρυσμένων περιοχών για μέγιστη αξιοποίηση των αποβλήτων τους (Zero Waste Approach). (δ) Συνεργασία για ανάπτυξη και προώθηση Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 60

62 εκπαιδευτικού πακέτου κατάρτισης, ευαισθητικοποίησης και καλλιέργειας περιβαλλοντικής συνείδησης προσωπικού τοπικών αρχών, οργανισμών/εταιρειών παραγωγών αποβλήτων, εκπαιδευτικών και του ευρύτερου κοινού σε θέματα πρόληψης, χωριστής διαλογής και αξιοποίησης αποβλήτων. (ε) Συνεργασία για ανάπτυξη κατάλληλης τεχνογνωσίας και τεχνολογίας για επεξεργασία ειδικών ρευμάτων αποβλήτων (σε τύπο και ποσότητα), την ανάπτυξη δικτύων εργαστηρίων επαναχρησιμοποίησης και επισκευής και τη διαμόρφωση των κατάλληλων οικονομικών εργαλείων που θα επιταχύνουν την επίτευξη των στόχων 2020 της οδηγίας πλαίσιο για τα απόβλητα 83. Επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων λυμάτων με προδιαγραφές για επαναχρησιμοποίηση χωρίς περιορισμούς (λόγω χαμηλής ποιότητας των επεξεργασμένων λυμάτων). Ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων χαμηλού κόστους για την τριτοβάθμια επεξεργασία των λυμάτων. Συνεργασία ιδρυμάτων Κύπρου και Κρήτης. 84. Αξιοποίηση αποβλήτων από ελαιουργεία για παραγωγή αντιοξειδωτικών και λοιπών ενώσεων σε συνδυασμό με την επεξεργασία του κατσίγαρου (σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα στην Κρήτη) ή πιο γενικά δημιουργία «Βιοδιυλιστηρίων της Ελιάς» 85. Προώθηση της κομποστοποίησης για ανακύκλωση κλαδεμάτων και άλλων απορριμμάτων φυτικής προέλευσης και επανεμπλουτισμό εδαφών Χρήση Φυσικών Πόρων 86. Προώθηση ευφυών συστημάτων υδάτινων πόρων Ενεργειακό Αποτύπωμα 87. Υποστήριξη προς την πράσινη οικονομία 88. Εφαρμογές ΑΠΕ στις κτιριακές εγκαταστάσεις των Δήμων 89. Συνέχιση της ενεργειακής αναβάθμισης δημοσίων κτιρίων. Στόχος: κτίρια με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας, (όλα τα νέα κτίρια του δημοσίου μετά την 31η Δεκεμβρίου 2018 πρέπει να είναι κτίρια με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας). 90. Εφαρμογή σχεδίου δράσης για βιώσιμη Ενέργεια με έμφαση σε σχολεία, δημόσια κτίρια, δημόσιο φωτισμό, αντλιοστάσια, βιοκλιματικές παρεμβάσεις στο δημόσιο ανοιχτό χώρο 91. Ενίσχυση του τομέα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (παραγωγή ενέργειας) 92. Ανάπτυξη Αστικής Αειφόρου Κινητικότητας / Συνέχιση και Ολοκλήρωση προγραμμάτων Βιώσιμης Κινητικότητας με έμφαση στην μείωση της χρήσης του αυτοκινήτου και αύξηση της χρήσης του ποδηλάτου Βιοποικιλότητα Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος 93. Διαχείριση / παρακολούθηση των περιοχών του δικτύου Natura 2000: αδυναμία στην Κύπρο και στην Ελλάδα. 94. Προστασία και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και του εδάφους: προώθηση υπηρεσιών σχετικών με το οικοσύστημα και των πράσινων υποδομών 95. Προστασία της θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας: απειλή της υπεραλίευσης, θαλάσσια βιοποικιλότητα, οι θαλάσσιοι βιοεισβολείς, υδατοκαλλιέργειες και αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το πρόγραμμα πρέπει να συμβάλλει με την ανταλλαγή τεχνογνωσίας 96. Έργα αποκατάστασης του περιβάλλοντος ή έργα αντιμετώπισης σημαντικών πηγών ρύπανσης (π.χ. Εγκαταλελειμμένα λατομεία) 97. Προστασία των εναπομεινάντων φυσικών υγροτόπων της Κύπρου και ανάγκη διαχείρισης των νερών για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. 98. Ολοκλήρωση του Δικτύου Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Δια βίου μάθησης για τα θέματα του περιβάλλοντος και της αειφόρου ανάπτυξης, με στόχο την ενίσχυση και ανάδειξη του τουριστικού προϊόντος και την παροχή ευκαιριών σε άτομα και ομάδες για απόκτηση δεξιοτήτων σε θέματα που άπτονται των πράσινων επαγγελμάτων στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 61

63 99. Αγροπεριβαλλοντικά μέτρα και αγροτικές πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον. Στη Μεσογειακή λεκάνη σχεδόν το σύνολο της άγριας πανίδας αποτελείται από κατά βάση αγροτικά είδη. Όλα σχεδόν τα είδη προτεραιότητας εξαρτώνται από τις αγροτικές δραστηριότητες του άνθρωπου Δημιουργία πρότυπου Οικολογικού Θεματικού Πάρκου για το περιβάλλον, με στόχο την ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των πολιτών/μαθητών σε θέματα περιβάλλοντος Συγκεκριμένα Θέματα Βιοποικιλότητας 102. Αναγκαιότητα προστασίας των μεγάλων αρπαχτικών πτηνών και ιδιαίτερα των νεκροφάγων που έχουν σχεδόν εκλείψει από τη Κύπρο Δημιουργία σύγχρονου κέντρου περίθαλψης αγρίων πτηνών και ιδιαίτερα των αρπαχτικών πτηνών αλλά και θηλαστικών Αντιμετώπιση μέσω ολοκληρωμένου σχεδίου της παράνομης παγίδευσης μεταναστευτικών πτηνών στη Κύπρο Διατήρηση και προστασία του ενδημικού Κυπριακού αγρινού, ενός αγρίου προβάτου μοναδικού στο κόσμο με τη συνέργεια φορέων με πείρα σε θέματα διαχείρισης και προστασίας μεγάλων θηλαστικών. Ενημέρωση των κοινοτήτων που ζουν στις περιοχές ενδημίας του και δημιουργία μηχανισμών για τη προστασία των γεωργικών καλλιεργειών από ζημιές που προέρχονται από αγρινά. Ανάδειξη Φυσικού Περιβάλλοντος 106. Προγράμματα στοχευμένων έργων ανάδειξης παραδοσιακών οικισμών, και νεότερων μνημειακών συνόλων σε αστικές περιοχές και περιοχές της υπαίθρου (αναπαλαιώσεις οικοδομών και μνημειακών συνόλων, αναβίωση παραδοσιακών επαγγελμάτων, προώθηση παραδοσιακών προϊόντων κλπ.) Αναβάθμιση περιαστικών πάρκων και παρεχόμενων υπηρεσιών υπαίθριας αναψυχής στο κοινό των μεγάλων πόλεων. Υπάρχει επιτακτική ανάγκη για αναβάθμιση των παρερχομένων υπηρεσιών, τη βελτίωση της ασφάλειας (π.χ. Παιδότοποι) και για καθορισμό δεικτών ποιότητας Ποιοτική αναβάθμιση της υπαίθριας δασικής αναψυχής. Υπάρχει άμεσα η ανάγκη για ποιοτική βελτίωση μέσω καθορισμού προτύπων ποιότητας κατασκευών και χώρων ώστε να διασφαλίζεται η άνεση, η ασφάλεια και η αναψυχή των επισκεπτών 109. Προώθηση του οικοτουρισμού, οργάνωση εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και δημιουργία πρότυπου κέντρου περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Μεταφορά τεχνογνωσίας και σύνδεση ΟΤΑ με πανεπιστημιακά ιδρύματα που δραστηριοποιούνται στο περιβάλλον & υπηρεσιών που εποπτεύουν το δίκτυο ΝΑTURA Διαχείριση Κινδύνων-Συγκρούσεων 111. Πρόληψη και διαχείριση κινδύνων που προέρχονται από φυσικές καταστροφές (δασικές πυρκαγιές, σεισμοί κλπ) 112. Πρόληψη και διαχείριση περιβαλλοντικών κινδύνων (ρύπανση?) 113. Διαχείριση κινδύνων από την επικείμενη έλευση του Φυσικού Αερίου 114. Ενίσχυση του βαθμού ασφάλειας της διασυνοριακής περιοχής Αποτελεί την πύλη εισόδου εξόδου της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς και από τις χώρες της Β. Αφρικής και της Ασίας. Η λαθρομετανάστευση, το λαθρεμπόριο, η παράνομη διακίνηση ανθρώπων και ναρκωτικών ουσιών, αποτελούν σημαντικά προβλήματα για την επιλέξιμη περιοχή, τα οποία σε συνδυασμό με την πολιτική και οικονομική κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή, δημιουργούν έντονο κλίμα ανασφάλειας 115. Προστασία των θαλασσίων συνόρων στην περιοχή μεταξύ Ελλάδος και Κύπρου ενόψει των προκλήσεων που υπάρχουν από ξένους παράγοντες και ενόψει της ανάπτυξης της περιοχής μέσω της εξεύρεσης φυσικών πόρων Κοινές συμφωνίες πλαίσιο για θέματα επιτήρησης συνόρων στην επιλέξιμη περιοχή - ανταλλαγές μεταξύ ανθρώπινων πόρων Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 62

64 117. Βελτίωση της ενεργητικής ασφάλειας των μεταφορών - θαλασσίων οδικών και αεροπορικών (εξοπλισμός παροχής βοήθειας σε ατυχήματα) 118. Βελτίωση των υπηρεσιών αντιμετώπισης τεχνολογικών ατυχημάτων 119. Προετοιμασία θαλάσσιων σχεδίων για διαχείριση των οικονομικών δραστηριοτήτων στη θάλασσα για αντιμετώπιση συγκρούσεων μεταξύ των δραστηριοτήτων αλλά και με το θαλάσσιο περιβάλλον Εκτίμηση και αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών κινδύνων σε θέματα που σχετίζονται με τη διάβρωση των ακτών, σεισμικότητα, πυρκαγιές, πλημμύρες, σε συνδυασμό με την αύξηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και την άναρχη δόμηση. Συγκεκριμένα Θέματα 121. Συστήματα παρακολούθησης, ελέγχου και άμεσης δράσης σε τυχόν αστοχία εγκαταστάσεων που προκύπτουν από δραστηριότητες εξερεύνησης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων Δημιουργία τεχνογνωσίας για αντιμετώπιση διαρροών αργού πετρελαίου σε μεγάλα βάθη από αστοχία κατά την δημιουργία ερευνητικών γεωτρήσεων ή κατά την παραγωγή σε μεγάλα βάθη. Η Κρήτη και η Κύπρος πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν πιθανά ατυχήματα σε 5-10 χρόνια. Η τρέχουσα τεχνογνωσία δεν είναι επαρκής και αφορά συνήθη βάθη μέχρι 300 μέτρα, όταν στην Ανατολική Μεσόγειο έχουμε κατ ελάχιστο 2000 μέτρα. Επιπρόσθετα, οι περιφέρειες πρέπει να έχουν προσωπικό με την απαιτούμενη τεχνογνωσία ώστε να μπορούν να παρακολουθούν τις πετρελαϊκές εταιρείες 123. Ενιαίο δίκτυο παρακολούθησης του θαλάσσιου περιβάλλοντος με κοινή στρατηγική και εργαλεία. Η κάθε χώρα έχει αναπτύξει τέτοιες δραστηριότητες με βάση τις εθνικές ανάγκες. Είναι ώριμο να προχωρήσουμε σε δράσεις εναρμονισμού και ανταλλαγής know-how με σκοπό ένα μακροπρόθεσμο κοινό σχεδιασμό για την παρατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος στην Ανατολική Μεσόγειο. Οφέλη: μελέτη/ανάλυση του περιβάλλοντος, πρόβλεψη ακραίων φαινομένων και αντιμετώπιση κινδύνων και ενδυνάμωση του ευρωπαϊκού ρόλου των δύο χωρών Ανάπτυξη συστήματος ενοποιημένης θαλάσσιας επιτήρησης. Καταγραφή όλων των εμπλεκόμενων φορέων και υφιστάμενων τομεακών συστημάτων που χρησιμοποιούνται για να επιτελούν οι φορείς το έργο τους και διασύνδεση μεταξύ τους για ανταλλαγή πληροφοριών και λήψη κοινής ολοκληρωμένης εικόνας στη θάλασσα 125. Δασική πυροπροστασία-αναβάθμιση των πυροσβεστικών μέσων Η έλλειψη πιστώσεων κατά τα τελευταία έτη και στα επόμενα, είχε ως αποτέλεσμα την παλαίωση του πυροσβεστικού στόλου με τελική συνέπεια τη μειωμένη ικανότητα. Κλιματική Αλλαγή 126. Διαμόρφωση ολοκληρωμένου σχεδίου διαχείρισης κρίσεων και δημιουργία μηχανισμών αντιμετώπισης κινδύνων που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή Μεσοπρόθεσμο σχέδιο αντιμετώπισης επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογής για τα δάση και υλοποίηση πιλοτικών δράσεων. Τα δασικά οικοσυστήματα ολόκληρης της ανατολικής Μεσογείου θα αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο σημαντικής συρρίκνωσης, καταστροφής και απώλειας της βιοποικιλότητας Προστασία, αναβάθμιση του περιβάλλοντος συμπεριλαμβανομένου του θαλάσσιου και προσαρμογή στις κλιματικές αλλαγές. Υποστήριξη επενδύσεων αποκλειστικά για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Προσαρμογή της γεωργίας στην κλιματική αλλαγή 129. Ορθολογική διαχείριση εδαφών: προστασία των εδαφών από τη διάβρωση, μείωση της νιτρορύπανσης και ορθολογική λίπανση. Βασικός τομέας έρευνας: χημική και μηχανική ανάλυση εδαφών και αποτύπωση αποτελεσμάτων και προβλημάτων με GIS Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 63

65 Πολιτισμός 130. Εκπόνηση ολοκληρωμένων μελετών / έργων σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία. Τα έργα αυτά θα συμπεριλαμβάνουν πλήρεις μελέτες προσβασιμότητας/επισκεψιμότητας, προληπτικής συντήρησης/διαχείρισης μνημείων, πληροφόρηση του κοινού με αξιοποίηση νέων τεχνολογιών/ εκπαιδευτικά προγράμματα κ.λ.π Εκπόνηση μουσειολογικών μελετών και υλοποίησή τους, που να συμπεριλαμβάνουν τόσο κτιριολογικές όσο και μουσειολογικές μελέτες για σύγχρονες εκθέσεις μουσειακών αντικειμένων, με όλες τις προδιαγραφές προληπτικής συντήρησης και φύλαξης, καθώς και πληροφόρησης με νέες τεχνολογίες και εκπαιδευτικά προγράμματα Σχεδιασμός θεματικών πολιτιστικών διαδρομών, όπως του νερού, με παράλληλη ένταξη σημαντικών μνημείων όπως γεφύρια, νερόμυλοι, φράγματα, και τη σύγκριση τοπικών πολιτιστικών διαδρομών σε αντίστοιχους χώρους στην Ελλάδα, για τον εντοπισμό της αντίληψης, κατανόησης και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων από τον άνθρωπο Έρευνα για την καταγραφή και συντήρηση παραδοσιακών οικισμών ή προσόψεων κτηρίων σε παραδοσιακούς οικισμούς, τη σημασία των αλωνιών κλπ Έργα συντήρησης και ανάδειξης προβιομηχανικών εγκαταστάσεων (νερόμυλοι, ελιόμυλοι, ζαχαρόμυλοι, φούρνοι, εργαστήρια κ.ά) Αποκατάσταση και ανάδειξη πολιτιστικών στοιχείων μέσα στα δάση και δασικές περιοχές: κτήρια και μικρότερες υποδομές όπως γεφύρια, καμίνια κτλ Πολιτισμός-ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων και μνημείων ως τουριστικών προϊόντων 137. Πράσινες διαδρομές πολιτισμού Απασχόληση-Ανεργία 138. Αντιμετώπιση της Ανεργίας Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας 139. Καταπολέμηση της ανεργίας των νέων 140. Κινητικότητα εργασίας Ανεργία και κοινωνική ένταξη. Πολλοί νέοι και νέες βρίσκονται σε δύσκολη θέση, λόγω αδυναμίας να βρουν εργασία. Κυρίως ΑΜΕΑ δεν μπορούν να ενταχθούν σε καμία κοινωνική ομάδα με αποτέλεσμα την περιθωριοποίησή τους 142. Επικέντρωση στη διασύνδεση της κατάρτισης με την αγορά εργασίας έτσι ώστε οι καταρτιζόμενοι, να μπορούν να ευρίσκουν θέσεις εργασίας. Τόσο η απασχόληση όσον και η κινητικότητα προϋποθέτουν δεξιότητες και ικανότητες οι οποίες να μπορούν να τεκμηριωθούν 143. Ανασυγκρότηση της περιφερειακής οικονομίας μέσω ισχυρής παρέμβασης για την αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού, την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων και την ενίσχυση της κινητικότητας του μεταξύ τομέων καθώς και χωρικά. Προώθηση της προσαρμοστικότητας των επιχειρήσεων καθώς και διευκόλυνση διευρυμένης πρόσβασης στην απασχόληση Προώθηση της κοινωνικής οικονομίας και των κοινωνικών επιχειρήσεων στους τομείς του περιβάλλοντος και του πολιτισμού Δημιουργία έργων υποδομής για τη δημιουργία βιώσιμων θέσεων απασχόλησης, ιδιαίτερα σε τομείς που αφορούν όλες τις εμπλεκόμενες χώρες (πχ τουρισμός) Απασχόληση ανέργων και ένταξη τους σε υφιστάμενες υποδομές Προώθηση μέτρων (σύγχρονο σύστημα ποσόστωσης, εύλογες προσαρμογές, επιδότηση εργοδοτών για εφαρμογή εύλογων προσαρμογών, προγράμματα επιδοτούμενης απασχόλησης κ.λπ.) για την ισότιμη πρόσβαση των ΑΜΕΑ στην εργασία (εξαρτημένη εργασία, αυτοαπασχόληση, επιχειρηματική δραστηριότητα) αποτελεί μεγάλη πρόκληση και αναμφισβήτητα άμεση ανάγκη. Ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηρίας σε κάθε πολιτική για την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης 148. Ένταξη νέων σε βιωματικά προγράμματα εκπαίδευσης Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 64

66 149. Αντιμετώπιση μετανάστευσης Η χώρα μας περνά μια από της μεγαλύτερες κρίσεις που πέρασε, και δημιουργώντας θέσεις εργασίας, και φέρνοντας οικονομική ανάπτυξη στην πόλη συμβάλλει στο να κρατά τους νέους στον τόπο τους. Κατάρτιση 150. Επένδυση στον ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ: 1. Σύνδεση με ανάγκες της Νέας Οικονομίας 2. Καλλιέργεια Επαγγελματισμού 3. Καλλιέργεια ικανοτήτων Σχεδιασμού και Αναγνώρισης Πραγματικών Αναγκών 4. Καλλιέργεια ανάπτυξης Συνεργασιών 151. Μεταρρύθμιση συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, προσαρμογής δεξιοτήτων και επαγγελματικών προσόντων, αναβάθμισης των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας σε τομείς που σχετίζονται με το περιβάλλον και την ενέργεια 152. Μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικοί της α θμιας και β μιας Εκπαίδευσης ανταλλάσουν εμπειρίες. Ενημέρωση και διά βίου μάθηση καθηγητών, μαθητών και γονέων υποχρεωτική Συγκεκριμένα Θέματα 153. Ενίσχυση έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας στον τομέα της εκπαίδευσης/κατάρτισης π.χ η παραγωγή ηλεκτρονικού υλικού για τις ανάγκες της κατάρτισης Δια βίου μάθηση με βαρύτητα στην απόκτηση δεξιοτήτων μέσω πιστοποίησης στο τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στο φυσικό αέριο Συνεχιζόμενη κατάρτιση του προσωπικού παροχής υπηρεσιών ασφαλείας (κοινές εκπαιδεύσεις πυροσβεστικού προσωπικού των δυο χωρών για τη συνεχή βελτίωση της κατάρτισης τους 156. Σημαντική έλλειψη επαγγελματιών λειτουργών ψυχικής υγείας με εκπαίδευση σε διεθνώς καθιερωμένα πρωτόκολλα ψυχολογικής αξιολόγησης και ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης ατόμων που είτε ήδη νοσούν είτε βιώνουν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη διαταραχών. Αν και οι διαδικασίες αυτές έχουν πιστοποιηθεί διεθνώς ως κλινικά αποτελεσματικές, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας στην Ελλάδα είναι δυνατό να εκπαιδευτούν σε αυτές μόνο στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα Εκπαίδευση ΑΜΕΑ: Απουσία προσβάσιμων υποδομών και προσβάσιμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και υποστηρικτικών τεχνολογιών και υπηρεσιών, όπως η πρόβλεψη παροχής «ζωντανής βοήθειας» (π.χ. Συνοδών, αναγνωστών, διερμηνέων στη νοηματική κ.λπ.), και κατάλληλων μεταφορικών μέσων, αποθαρρύνουν και περιορίζουν την ισότιμη πρόσβαση στην εκπαίδευση με αποτέλεσμα τον περιορισμό απασχόλησής τους. Έλλειψη εκπαίδευσης επαγγελματιών διαφόρων κλάδων σε θέματα σχετιζόμενα με την αναπηρία και την εξυπηρέτηση/ συναλλαγή με ΑΜΕΑ αποθαρρύνει το άνοιγμα των επιχειρήσεων στην αγορά των ΑΜΕΑ και ηλικιωμένων ατόμων 158. Εκπαίδευση και ενημέρωση των κατοίκων της περιοχής σε θέματα θαλασσίου περιβάλλοντος κρίνεται άκρως απαραίτητη. Κοινωνικά θέματα 159. Στο πλαίσιο της τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας, κρίνεται αναγκαίο να εξασφαλίσουν οι ΟΤΑ Α βαθμού ένα δίκτυ ασφαλείας για τους πλέον ευαίσθητους οικονομικά και κοινωνικά πολίτες/δημότες τους Ανάπτυξη Δράσεων Τοπικής Κοινωνικής Πολιτικής 161. Αντιμετώπιση των φαινομένων φτώχειας και αποκλεισμού σε περιοχές και θύλακες που δέχονται ισχυρές πιέσεις από την παρατεταμένη κρίση Θέματα κοινωνικής πολιτικής που σχετίζονται με εκπαίδευση, υγεία και ενέργεια Ενίσχυση και Υποστήριξη των Σωματείων της περιοχής παρέμβασης με την ενίσχυση των κοινωνικών και πολιτιστικών δράσεων, την ενίσχυση της δικτύωσης και ανταλλαγή τεχνογνωσίας και την προώθηση στην απασχόληση Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 65

67 164. Iσότητα ανδρών και γυναικών. Η Νομοθεσία και τα Σχέδια Δράσης για την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών αποτελούν ισχυρό κατοχυρωμένο και αναπόσπαστο μέρος της κοινωνίας, εντούτοις η ισότητα των φύλων δεν έχει επιτευχθεί ακόμη παρά την ύπαρξη νομοθετικών πλαισίων Αυξημένος κίνδυνος φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού ΑΜΕΑ λόγω γενικότερων περικοπών, δυσκολία πρόσβασης σε υποδομές, υπηρεσίες και αγαθά, και νησιωτικότητας. Επείγουσα η ανάγκη λήψης εξειδικευμένων μέτρων και για τα δύο κράτη μετά την επικύρωση της Σύμβασης των ΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Ενθάρρυνση δράσεων που θα προάγουν την προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρίες στο δομημένο περιβάλλον και υπηρεσίες βραχυπρόθεσμη ανάγκη 166. Αντιμετώπιση κρίσιμων κοινωνικών προβλημάτων και συγκεκριμένα: (1) αντιμετώπιση οξέων ψυχιατρικών περιστατικών προτού καταλήξουν σε κλειστές ψυχιατρικές κλινικές (οι οποίες αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα υποστελέχωσης), (2) αποτροπή περεταίρω περιθωριοποίησης σημαντικού τμήματος του πληθυσμού (υπολογίζεται σε 10-15%) που συγκεντρώνει παράγοντες υψηλού κινδύνου υποτροπής ή εμφάνισης οξέος ψυχιατρικού επεισοδίου, (3) δημιουργία δικτύου επαγγελματιών ψυχικής υγείας εκπαιδευμένων σε σύγχρονα πρωτόκολλα βραχείας ψυχολογικής παρέμβασης, με χαμηλό κόστος. Η ανάγκη είναι ιδιαίτερα οξεία στις αγροτικές περιοχές όπου δεν υφίσταται καμία δομή αντιμετώπισης ψυχικών νόσων σε εξωτερική βάση Θεσμική ικανότητα 167. Ενίσχυση θεσμικής ικανότητας των δημόσιων αρχών και των ενδιαφερόμενων φορέων και της αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης 168. Ανταλλαγή καλών πρακτικών στη δημιουργία και διαχείριση δημοτικών κοινωνικών υπηρεσιών (πχ δημιουργία κέντρων νεότητας, παιδικών σταθμών, κέντρα υγείας, σύστημα βοήθειας ευάλωτων ομάδων πληθυσμού). Οι ανάγκες αυτές εντείνονται μέσα στις έντονες συνθήκες οικονομικής κρίσης που βιώνει η Κύπρος 169. Ανάπτυξη διασυνοριακής συνεργασίας για θέματα πολιτικής 170. Ενίσχυση της ικανότητας των ΟΤΑ Α Βαθμού προκειμένου να βελτιώσουν την διαχειριστική τους ικανότητα και την επάρκεια στην παροχή υπηρεσιών προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις 171. Βελτίωση θεσμικής ικανότητας σε επίπεδο δήμου ή / και κοινότητας: Ικανότητα διαρκούς και αυτόματης ενημέρωσης για προβλήματα (από δημότες) που χρήζουν λύσης και αποτελεσματική αντιμετώπιση τους από τις δημοτικές αρχές 172. Ενίσχυση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και μείωση της γραφειοκρατίας 173. Μεταφορά τεχνογνωσίας από Πανεπιστημιακά και Ερευνητικά Ιδρύματα στους πολίτες μέσω των δήμων και κοινοτήτων Συγκεκριμένα Θέματα 174. Λιμενικό Σώμα: Αναβάθμιση ηλεκτροπτικού εξοπλισμού σκαφών Λ.Σ. Αναβάθμιση κινητών συστημάτων θαλάσσιας επιτήρησης ΛΣ. Προμήθεια ταχύπλοων σκαφών, Προμήθεια χερσαίων μέσων: 4x4 και δίκυκλα Λ.Σ. Αναβάθμιση συστημάτων θερμικής απεικόνισης πλοίων ανοιχτής θαλάσσης Λ.Σ 175. Αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό του πυροσβεστικού εξοπλισμού 176. Αξιοποίηση του τομέα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ) και τις συναφείς στρατηγικές, δεδομένου ότι προσφέρουν την δυνατότητα συνεργασιών δημόσιων και ιδιωτικών φορέων εμπλέκοντας και την τοπική κοινωνία των πολιτών. Επιπλέον η ΕΚΕ αποτελεί ένα καινοτόμο πεδίο συνεργασίας που μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στην επίτευξη του στόχου της «χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης» της στρατηγικής ΕΕ Αυτοματοποίηση διαδικασιών έκδοσης της Εμπεριστατωμένης Απόφασης από τις Εθνικές Αρμόδιες Αρχές Κύπρου και Ελλάδας για Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος (λ.χ. Ηλεκτρική Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 66

68 διασύνδεση Κύπρου-Ελλάδας-Ισραήλ και αγωγό Φυσικού Αερίου. Αγωγό υπεράκτια της Κύπρου προς την ηπειρωτική Ελλάδα μέσω της Κρήτης) σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 347/2013 σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις διευρωπαϊκές ενεργειακές υποδομές. Δημιουργία δικτύου και συστήματος πληροφορικής (λογισμικό, βάση δεδομένων, ηλεκτρονική διαχείριση φακέλου Φορέα Υλοποίησης, ηλεκτρονική υποβολή στοιχείων) για διευκόλυνση και επίσπευση των διαδικασιών αδειοδότησης/ εξασφάλισης εγκρίσεων και γνωμοδοτήσεων από τις εμπλεκόμενες αρμόδιες αρχές. Αποτελεί έργο που δύναται να καλύψει μακροπρόθεσμες και βραχυπρόθεσμες ανάγκες κατά τη διαδικασία αδειοδότησης ενεργειακών υποδομών που αποτελούν Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος 3.1.iv Θεματικοί Στόχοι Ε2020 Ο θεματικός στόχος που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο πλήθος απαντήσεων ανεξαρτήτων ιεράρχησης είναι αυτός του περιβάλλοντος (15%), κάτι που είναι απολύτως συνεπές με την καταγραφή των αναγκών. Εν τούτοις η έρευνα-καινοτομία έρχεται δεύτερη (12%), με την πρόληψη/διαχείριση κινδύνων (11%), και τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών να ακολουθούν από κοντά (10%) παρά το γεγονός ότι η καταγραφή αναγκών έδειξε πολύ μεγάλες ανάγκες στην περιοχή της επιχειρηματικότητας. Θ.Σ. 9 8% Θ.Σ. 10 9% Θ.Σ. 11 5% Θ.Σ. 1 12% Θ.Σ. 2 10% Θ.Σ. 8 9% Θ.Σ. 3 9% Θ.Σ. 7 7% Θ.Σ. 6 15% Θ.Σ. 5 11% Θ.Σ. 4 5% Θ.Σ. 1 Θ.Σ. 2 Θ.Σ. 3 Θ.Σ. 4 Θ.Σ. 5 Θ.Σ. 6 Θ.Σ. 7 Θ.Σ. 8 Θ.Σ. 9 Θ.Σ. 10 Θ.Σ. 11 Η εικόνα αυτή δεν αλλάζει δραματικά εάν εισάγουμε και τη διάσταση της βαρύτητας προτεραιοποίησης - ιεράρχησης των θεματικών στόχων. Έτσι, ως πρώτης προτεραιότητας θεματικοί στόχοι καταγράφονται: το περιβάλλον (Θ.Σ. 6) με 19% των απαντήσεων, και η έρευνα καινοτομία (Θ.Σ. 1) με 17% των απαντήσεων, ενώ ακολουθούν, με 7,5% έκαστος, η πρόληψη/διαχείριση κινδύνων (Θ.Σ. 5), η απασχόληση (Θ.Σ. 8), και η κοινωνική ένταξη / φτώχεια (Θ.Σ. 9). Ένωση Φυσικών Προσώπων Ε. ΜΑΝΟΣ- Α. ΜΟΥΣΣΙΟΣ Α. ΝΤΟΥΝΤΑ Χ. ΠΕΤΡΙΤΣΗ Page 67