ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΛΑΔΟΣ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΛΑΔΟΣ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ: «Η ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΡΑΤΗΣΗ» ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ Δ. ΚΟΚΚΙΝΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Λ. ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ... 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΡΑΤΗΣΗ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ Ο ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΡΟΣ ΤΗΣ ΕΓΓΥΟΔΟΣΙΑΣ ΤΟ ΕΝΤΑΛΜΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΤΑ ΜΕΣΑ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ α) H προσφυγή κατά του εντάλματος προσωρινής κράτησης ή κατά της διάταξης του ανακριτή που επιβάλλει περιοριστικούς όρους (άρθρο 285 ΚΠΔ) β) Η αίτηση αντικατάστασης ή άρσης της προσωρινής κράτησης (άρθρο 286 ΚΠΔ) ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ Η ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΡΑΤΗΣΗ ΣΤΟ ΠΛΗΜΜΕΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΚΤΟΝΙΑΣ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΑ ΚΑΤΑ ΣΥΡΡΟΗ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΡΑΤΗΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΚΑΤΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Η ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ Η ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΡΑΤΗΣΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΣΥΡΡΟΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΠΑΥΣΗ, ΑΝΑΒΟΛΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΠΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Ανδρουλάκη Ν., Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, 3 η έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2007 Δαλακούρα Θ. Προσωρινή κράτηση και περιοριστικοί όροι. Θεωρητικά πρότερα και νομολογιακά ύστερα, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1998 Δαλακούρα Θ. Ποινική Δικονομία, Βασικές έννοιες και θεσμοί της ποινικής δίκης, Τόμος Β, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2003 Μαργαρίτη Λ. Εφαρμοσμένη Ποινική Δικονομία (Προδικασία), Τόμος Α, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2006 Μαργαρίτη Λ. Εμβάθυνση στην Ποινική Δικονομία- Θεωρία-Νομολογία, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2006 Καραγιαννάκου Η. Ποινική Δικονομία, 4 η έκδοση, Αθήνα 2007 Τσάκου Ν. Η προσωρινή κράτηση, εκδόσεις Σάκκουλα 2003 Παπαδαμάκη Α. Ποινική Δικονομία, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη 2006 Καραγιαννόπουλου Α. Ποινική Δικονομία, Β έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, 2008 Καρρά Α. Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, 2 η έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1998 Σεβαστίδη Χ. Οι νέες τροποποιησεις του Ν. 3346/2005 στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη

4 Τσιρίδη Π. Ο νέος νόμος για την επιτάχυνση της ποινικής δίκης (Ν. 3346/2005), εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2005 Σταθέα Γ. Η προσωρινή κράτηση και περιοριστικοί όροι, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1981 Πιτσελά Α. Η ποινική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων, ΣΤ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσ/νίκη 2008 Παραρά Π. Σύνταγμα και Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του ανθρώπου, 2 η έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2001 ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑΣ Βουγιούκα Κ., Προβληματισμοί σχετικά με τη σύλληψη και κράτηση του ατόμου στο χώρο του ελληνικού Ποινικού Δικονομικού Δικαίου, Υπερ 1994, σελ. 747 επ. Βουρλιώτη Χ., Η στέρηση της ελευθερίας ως μέτρο δικονομικού καταναγκασμού και τα όρια επιβολής του, ΠοινΧρ ΝΒ 2002, σελ. 395 επ. Δαλακούρα Θ., Προσωρινή κράτηση: Κριτική θεώρηση του επίμαχου θεσμού υπό το πρίσμα της δογματικής θεμελίωσής του, Υπερ 1996, σελ. 715 επ. Δαλακούρα Θ., Νέες κατευθύνσεις στο δίκαιο της προσωρινής κράτησης. Κριτικές παρατηρήσεις στις σχετικές ρυθμίσεις του Ν. 2207/1994, Υπερ 1994, σελ επ. Δαλακούρα Θ., Αρχή της αναλογικότητας και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, ΠοινΧρον 2005, σελ

5 Ζαχαριάδη Α., Η προσωρινή κράτηση του κατηγορουμένου ως προϋπόθεση του παραδεκτού της άρσεως ή αντικαταστάσεώς της, Υπερ2000, σελ Ζαχαριάδη Α., Περιοριστικοί όροι και έφηβος κατηγορούμενος,υπερ1998, σελ επ. Καλφέλη Γ., Σκέψεις για την αναμόρφωση του σταδίου της ανακρίσεως (στα πλαίσια της επεξεργασίας του ΣχΚΠΔ 1995), Υπερ1997, σελ 11 επ. Μαργαρίτη Λ., Οι δικονομικού περιεχομένου διατάξεις του Ν. 2408/1996, Υπερ 1997, σελ. 517 επ. Μαργαρίτη Λ., Προσωρινή κράτηση: Εισαγγελική εφευρηματικότητα- Υπερασπιστική αποτελεσματικότητα- Δικαστική ισορροπία, ΠοινΔικ 2003, σελ. 957 επ. Μαργαρίτη Λ., Προσωρινή κράτηση, Ο με πρωτοβουλία του κατηγορουμένου τερματισμός της διάρκειας αυτής πριν από τη συμπλήρωση του ανώτατου ορίου της, ΠοινΔικ 2008, σελ. 187,451,601,750,877,1056,1206,1354,1491 και ΠοινΔικ 2009 σελ. 55,189,308 Μαργαρίτη Λ., Προσωρινή κράτηση και έκτιση ποινής, ΠοινΔικ 2007, σελ. 994 επ. Παπαδαμάκη Α., Άρση ή αντικατάσταση της προσωρινής κράτησης στη διάρκεια της ανάκρισης. Το πρόβλημα της κράτησης του κατηγορουμένου ως προϋπόθεση για το τυπικά παραδεκτό της αίτησης, ΠοινΔικ3003, σελ Παπαιωάννου Π., Καργιάννη Κ., Ιωαννίδη Δ., Η προσωρινή κράτηση στην πράξη, ΠοινΔικ 3/1999, σελ. 268 επ. 5

6 Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε., Προσωρινή κράτηση- νομικός κανόνας και πράξη, Υπερ1991, σελ. 95 επ. Χαραλαμπάκη Α., Παρατηρήσεις στο νέο νομοσχέδιο για την απονομή της δικαιοσύνης, ΠοινΧρΝΕ 2005, σελ. 193 π. Λαφαζάνου Θ, Προβλήματα απ την εφαρμογή του θεσμού της προσωρινής κράτησης, ΠοινΧρ 1981, σελ. 449 επ. Κοσμάτου Κ. Οι πρόσφατες εξεγέρσεις στις ελληνικές φυλακές. Τα αιτήματα των κρατουμένων και η απάντηση τους από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Παρατηρήσεις στις διατάξεις του Γ κεφαλαίου του νόμου 3727/2008 σχετικά με τα μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στα καταστήματα κράτησης, ΠοινΔικ 2008 σελ.1509 επ. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6

7 Η ποινική διαδικασία αποτελεί ένα πεδίο όπου συγκρούονται συμφέροντα υψίστης σημασίας, από τη μια μεριά το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου και από την άλλη το συμφέρον του ατόμου- κατηγορουμένου. Ένα από τα θέματα της ποινικής δικαιοσύνης, όπου διαφαίνονται τέτοιες συγκρούσεις, είναι αυτό της επιβολής προσωρινής κράτησης ή όχι του κατηγορουμένου, ένας τομέας όπου διακυβεύεται κατεξοχήν η προσωπική ασφάλεια και ελευθερία του ανθρώπου. Η προσωρινή κράτηση συνιστά στέρηση της προσωπικής ελευθερίας του ατόμου δυνάμει αιτιολογημένης διάταξης του ανακριτή, βουλεύματος ή δικαστικής αποφάσεως και μάλιστα πριν από την έκδοση αμετάκλητης απόφασης που να βεβαιώνει την ενοχή του (άρθρο 282 παρ. 1 και 3 ΚΠΔ). Πρόκειται για το επαχθέστερο μέτρο δικονομικού καταναγκασμού, αποτελεί εξαιρετικό δίκαιο και οι περιπτώσεις στις οποίες εφαρμόζεται ορίζονται από το νόμο περιοριστικά. Η διαδικασία επιβολής της θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη δύο παραμέτρους. Η μία αφορά στο, κατοχυρωμένο ρητά στην παρ. 2 του άρθρου 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Σ.Δ.Α.) και στην παρ. 2 του άρθρου 14 του Διεθνούς Συμφώνου του Ο.Η.Ε για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (Δ.Σ.Α.Π.Δ.), τεκμήριο αθωότητας, το οποίο επιβάλλει ο κατηγορούμενος να θεωρείται αθώος μέχρι την αμετάκλητη δικανική πεποίθηση για την ενοχή του και καταδίκη του. Κατά συνέπεια, η επιβολή προσωρινής κράτησης αποκλείεται να έχει τιμωρητικό χαρακτήρα με την ειδικότερη έκφραση της προκαταβολής ποινής. Η άλλη παράμετρος αφορά στον προσανατολισμό της προσωρινής κράτησης ο οποίος είναι δικονομικός, ανάγεται δηλαδή στη διασφάλιση των σκοπών της ποινικής δίκης. Προς την κατεύθυνση αυτή λειτουργούν, από τη μια η διάταξη 5 παρ. 1 στ. γ ΕΣΔΑ που θέτει ως προϋποθέσεις της στέρησης της ελευθέριας, την παρεμπόδιση της διάπραξης 7

8 αδικήματος και της φυγής του κατηγορουμένου και από την άλλη τα ουσιαστικά κριτήρια που θέτει τα άρθρο 282 παρ. 3 ΚΠΔ. Παράλληλα, στο ίδιο το Σύνταγμα διακρίνεται η μέριμνα του νομοθέτη για μια το δυνατό πληρέστερη προστασία της προσωπικής ελευθερίας. Τα άρθρα 5 και 6 παρέχουν εγγυήσεις που πρέπει να συντρέχουν για να θεωρηθεί νόμιμη η στέρηση της προσωπικής ελευθερίας. Σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 5 και την παρ. 1 του άρθρου 6, η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη και οποιαδήποτε στέρησή της πρέπει να έγκειται σε διάταξη νόμου, αλλά και να διατάσσεται από δικαστική αρχή. Ανακύπτει, επομένως, μια σοβαρή προβληματική που αφορά στο κατά πόσο ο θεσμός της προσωρινής κράτησης λειτουργεί καταχρηστικά και αυθαίρετα και θίγει το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορούμενου και στο κατά πόσο, η διευκόλυνση της ποινικής διαδικασίας, η εξεύρεση της αλήθειας και η εύρυθμη λειτουργία της δημόσιας τάξης πρέπει να επιτυγχάνονται με οποιοδήποτε τίμημα ή πρέπει να υποχωρούν ή να περιορίζονται όταν αυτό επιβάλλει η αρχή του σεβασμού και της προστασίας της προσωπικότητας του ανθρώπου. Η παρούσα διπλωματική εργασία φρόνιμο είναι να ξεκινήσει με μια ιστορική αναδρομή του θεσμού της προσωρινής κράτησης και εν συνεχεία να αναλύσει τις προϋποθέσεις επιβολής της, τους σκοπούς τους οποίους εξυπηρετεί και την διάρκεια της. Επιπλέον, θα επεκταθεί στο ένταλμα προσωρινής κράτησης, στα μέσα άμυνας του κατηγορούμενου απέναντι στο επαχθές αυτό μέτρο, και στην ανάλυση των περιοριστικών όρων που προκρίνονται ως εναλλακτικό μέτρο. Κατόπιν, θα ακολουθήσει μια παρουσίαση ειδικότερων ζητημάτων που σχετίζονται με την συνολική προβληματική, όπως είναι η προσωρινή κράτηση στο πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κατά συρροή, η προσωρινή κράτηση και οι περιοριστικοί όροι κατά ανήλικων, η προσωρινή κράτηση στο 8

9 πλαίσιο της συρροής εγκλημάτων, καθώς και η παύση, αναβολή και διακοπή της προσωρινής κράτησης. 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η ριζική αναμόρφωση του θεσμού της προσωρινής κράτησης έγινε με τον Νόμο 1128/1981, με τον οποίο ο όρος «προφυλάκιση» μετονομάστηκε στον διεθνώς αναγνωρισμένο και πιο δόκιμο όρο «προσωρινή κράτηση». Η επιβολή της προσωρινής κράτησης έγινε δυνητική από υποχρεωτική, κάτι που προσέδωσε στο μέτρο τον απαιτούμενο γενικότερο εξαιρετικό χαρακτήρα και η εν λόγω επιβολή - θεωρητικά τουλάχιστον - παρείχε όλα τα εχέγγυα για μια διαφορετική αντιμετώπιση του επαχθούς αυτού μέτρου. Καθιερώθηκε επίσης η ίδια μεταχείριση ημεδαπών και αλλοδαπών με την κατάργηση της περίπτωσης εκείνης κατά την οποία στα πλημμελήματα η προφυλάκιση ήταν δυνατόν να επιβληθεί, αν ο κατηγορούμενος ήταν αλλοδαπός, η ιδιότητα του οποίου μέχρι τότε συνιστούσε a priori τεκμήριο φυγής και εν γένει επικινδυνότητας. Επιπλέον, θεσπίστηκαν οι περιοριστικοί όροι και συνάμα καθορίστηκε η σχέση τους έναντι του επαχθέστερου μέτρου της προσωρινής κράτησης. Ήταν μια σημαντική καινοτομία, καθώς η καθιέρωση των περιοριστικών όρων και η αναγνώριση της σχέσης προτεραιότητας τους έναντι της προσωρινής κράτησης διαμόρφωσε μια λειτουργική κλίμακα πρόσφορων μέτρων στην οποία μέχρι τότε πρώτιστο στερητικό της ελευθερίας μέτρο κατέστη η έσχατη λύση. Παράλληλα, καθιερώθηκε το δικαίωμα προσφυγής του κατηγορουμένου κατά του εντάλματος της προσωρινής κράτησης ή της διάταξης που του επέβαλε περιοριστικούς όρους και η δυνατότητα άρσης ή αντικατάστασης των περιοριστικών όρων ή της 9

10 προσωρινής κράτησης. Προϋποθέσεις επιβολής της προσωρινής κράτησης, εκτός από τη συνδρομή σοβαρών ενδείξεων ενοχής, συνιστούν η τριάδα των εξής δικαιολογητικών λόγων (causa arresti): α) κίνδυνος φυγής του κατηγορουμένου, β) ο κίνδυνος τέλεσης νέων κακουργημάτων ή πλημμελημάτων και γ) η επικινδυνότητα του δράστη. Παρ όλες τις θετικές κατευθύνσεις του νόμου, υπήρχε έλλειψη νομοθετικής πληρότητας που επέτρεπε τη διασταλτική ερμηνεία των παραπάνω ειδικότερων λόγων επιβολής του μέτρου. Μπορεί με το νόμο αυτό να αξιώθηκε μια «εξαιρετικά πιθανή φυγή» (και όχι απλά «εικαζόμενη υποψία»), αλλά δεν ορίστηκαν τα απαραίτητα εκείνα αντικειμενικά κριτήρια που θα καθιστούσαν τη φυγή ένα εμπειρικό και ελέγξιμο μέγεθος. Παράλληλα, η άτεχνη ρύθμιση των δύο λόγων του κινδύνου τελέσεως νέων εγκλημάτων και της ιδιαίτερης επικινδυνότητας άφηνε περιθώρια για διχογνωμίες σχετικά με την ταυτόχρονη ένταξή τους, καθώς και ενίσχυε το φόβο διεύρυνσης του πεδίου εφαρμογής του μέτρου και διαφαίνονταν μια γενικότερη τάση να θεμελιώνεται η κατάφαση των δικαιολογητικών λόγων από τη συνδρομή αυξημένης και μόνο βαρύτητας του εγκλήματος. 1 Η ανάγκη διόρθωσης των ελλείψεων ή ατελειών του προηγούμενου νόμου με συσταλτική ερμηνεία των διατάξεων οδήγησε στην θέσπιση του νόμου 2207/1994, που προσπάθησε να διαμορφώσει ένα νέο, σαφέστερο και πληρέστερο πλαίσιο προϋποθέσεων επιβολής της προσωρινής κράτησης. Σημαντική καινοτομία ήταν η μετατόπιση του αξιούμενου για την επιβολή κατώτατου ορίου 1 βλ. Δαλακούρα Θ. Προσωρινή κράτηση και περιοριστικοί όροι. Θεωρητικά πρότερα και νομολογιακά ύστερα, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1998, σελ

11 της βαρύτητας της διωκόμενης πράξης από τρεις μήνες σε έναν χρόνο. Θεσπίστηκε επίσης στην παρ. 1 του άρθρου 283 ΚΠΔ, η υποχρέωση του εισαγγελέα να ακροάται, πριν εκφράσει τη γνώμη του, τον κατηγορούμενο και το συνήγορό του και επεκτάθηκε ο έλεγχος προϋποθέσεων για τη εξακολούθηση ή μη της προσωρινής κράτησης και επήλθαν τροποποιήσεις και στην παράταση της προσωρινής κράτησης. Σημαντικότερο πεδίο επέμβασης ήταν αυτό των προϋποθέσεων επιβολής της προσωρινής κράτησης, οι οποίες με το νέο νόμο επαναπροσδιορίστηκαν. Η προσκόλληση στο κριτήριο της βαρύτητας ξεπεράστηκε με την νομοθετική διευκρίνιση στην παρ. 3 του άρθρου 283 ΚΠΔ ότι «η αναγωγή στην κατά το νόμο βαρύτητα της πράξης δεν αρκεί ως αιτιολογία για την επιβολή της προσωρινής κράτησης». Ο κίνδυνος φυγής ως δικαιολογητικός λόγος αντικειμενικοποιήθηκε με την προσθήκη παραπάνω όρων («ο δράστης δεν έχει μόνιμη ή γνωστή διαμονή ή υπήρξε φυγόποινος ή φυγόδικος στο παρελθόν»), έτσι ώστε η κατάφαση του να περιορίζεται αποκλειστικά στις αναγραφόμενες στο νόμο περιπτώσεις. Επιπλέον, ο αξιολογικός όρος «ιδιαιτέρως επικίνδυνος» αντικαταστάθηκε από μια αναλυτικότερη και σαφέστερη προϋπόθεση, την αιτιολογημένη κρίση ότι αν ο δράστης αφεθεί ελεύθερος είναι πιθανό να διαπράξει και άλλα εγκλήματα και παράλληλα ο κίνδυνος διάπραξης νέων εγκλημάτων επαναδιατυπώθηκε και αξιώθηκε ότι η κρίση για την κατάφαση του οφείλει να προκύπτει από ειδικώς μνημονευμένα πραγματικά περιστατικά της προηγούμενης ζωής του ή συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της κατηγορούμενης πράξης. 2 2 βλ. Δαλακούρα Θ. Προσωρινή κράτηση και περιοριστικοί όροι. Θεωρητικά πρότερα και νομολογιακά ύστερα, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1998σελ και βλ. του ιδίου Νέες κατευθύνσεις στο δίκαιο της προσωρινής κράτησης. Κριτικές παρατηρήσεις στις σχετικές ρυθμίσεις του Ν. 2207/1994, Υπερ 1994, σελ επ. 11

12 Σε μια περαιτέρω προσπάθεια οριοθέτησης στην προσωρινή κράτηση και στην ακόμη πιο συσταλτική ερμηνεία των αξιολογικών όρων του νόμου ακολούθησε ο νόμος 2408/1996, με τον οποίο θεσπίστηκε η επιβολή της προσωρινής κράτησης μόνο στα κακουργήματα, κάτι που συνιστά αναμφισβήτητα μια ιδιαίτερα ριζοσπαστική επιλογή. Η προσωρινή κράτηση κατέστη εξαιρετικότατο μέτρο, που οφείλει να αποτελεί την τελευταία επιλογή του ανακριτή μετά τη διάγνωση της ανεπάρκειας των περιοριστικών όρων να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους που προέρχονται από υπόπτους φυγής ή διάπραξης νέων εγκλημάτων κατηγορουμένους. Ο κίνδυνος φυγής του κατηγορουμένου ως προϋπόθεση επιβολής προσωρινής κράτησης επαναπροσδιορίστηκε με προσθήκη διευκρινιστικών παραμέτρων. Διευκρινίζεται ότι η έλλειψη γνωστής διαμονής πρέπει να ερευνάται με σημείο αναφοράς μόνον τη χώρα μας και όχι την αλλοδαπή. Προστέθηκαν στον κατάλογο των υπό εκτίμηση στοιχείων το ότι ο δράστης έχει κάνει προπαρασκευαστικές ενέργειες για να διευκολύνει τη φυγή του και το ότι κρίθηκε ένοχος για απόδραση κρατουμένου ή παραβίασε περιορισμούς διαμονής. Ο κίνδυνος διάπραξης νέων εγκλημάτων πρέπει να προκύπτει όχι απλά από «συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της πράξης» - όπως οριζόταν με το νόμο 2207/ χαρακτηριστικά» του κακουργήματος. 3 αλλά από «συγκεκριμένα ιδιαίτερα Η προσθήκη του όρου «ιδιαίτερα» είναι αναμφίβολα ουσιώδης, καθώς διαδηλώνει σαφώς τη βούληση του νομοθέτη για μια ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολόγηση της επικινδυνότητας του δράστη. Δυνατότητα επιβολής προσωρινής κράτησης σε βάρος εφήβου κατηγορουμένου υφίσταται μόνο εφόσον η πράξη του τιμωρείται στο νόμο με ποινή κάθειρξης κατ ελάχιστο όριο δέκα ετών. Έτσι λύθηκε το πρόβλημα που δημιουργούσε η 3 βλ. Μαργαρίτη Λ. Εμβάθυνση στην Ποινική Δικονομία- Θεωρία-Νομολογία, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2006, σελ

13 παλιότερη ρύθμιση που απαιτούσε κάθειρξη άνω των δέκα ετών, από την άλλη όμως εξισώνονται ουσιαστικά οι έφηβοι με τους ενήλικες δράστες και προωθείται ένα καθεστώς κλειστό στην αποδοχή και ιδίως στην εφαρμογή εναλλακτικών μέτρων. 4 Στο άρθρο 288 προστέθηκε δεύτερη παράγραφος, σύμφωνα με την οποία «δεν είναι επιτρεπτή η επιβολή νέας προσωρινής κράτησης σε βάρος του ίδιου κατηγορουμένου για άλλο πραγματικώς συρρέον έγκλημα, είτε όταν με βάση τα στοιχεία της δικογραφίας ήταν δυνατό να ασκηθεί ποινική δίωξη, συνέπεια της οποίας επιβλήθηκε η προσωρινή κράτηση, είτε όταν τα στοιχεία αυτά προκύπτουν μέσα σε «εύλογο διάστημα» από την ποινική δίωξη. Κατ εξαίρεση όμως μπορεί να διαταχθεί νέα προσωρινή κράτηση για άλλη (πραγματικώς συρρέουσα) πράξη, αν η ποινική δίωξη γι αυτήν δεν μπορούσε να ασκηθεί παρά μόνο μέσα στους τρεις τελευταίους μήνες πριν από την πάροδο του χρονικού ορίου της διάρκειας της προηγούμενης προσωρινής κράτησης ή την τυχόν απόλυση του κατηγορουμένου. Στην περίπτωση αυτή η νέα προσωρινή κράτηση δεν μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από ένα έτος και δεν παρατείνεται». Μπορεί η ως άνω διάταξη να κινείται σε θεωρητική κατεύθυνση, δεν λείπουν όμως ερμηνευτικά προβλήματα, για τα οποία θα γίνει λόγος παρακάτω. Εν συνεχεία, με τον Νόμο 3346/2005 τροποποιήθηκε το άρθρο 287 παρ. 1 περίπτωση α, ώστε να κατοχυρωθεί το δικαίωμα ακρόασης του κατηγορουμένου και στο στάδιο της εξακολούθησης και παράτασης της προσωρινής κράτησης και θεσπίστηκε η δυνατότητα επιβολής προσωρινής κράτησης στην ανθρωποκτονία από αμέλεια κατά συρροή, σε μια προσπάθεια της πολιτείας να κατευνάσει την κοινή γνώμη ιδίως επί πολύνεκρων ατυχημάτων /πλημμελημάτων από αμέλεια (για τα θέματα αυτά βλ. παρακάτω σε ειδικότερα κεφάλαια). 4 βλ. Δαλακούρα Θ. Προσωρινή κράτηση και περιοριστικοί όροι. Θεωρητικά πρότερα και νομολογιακά ύστερα, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1998, σελ

14 Τέλος, ο Νόμος 3727/2008 σε μια προσπάθεια αποσυμφόρησης των φυλακών και μείωσης του αριθμού των υποδίκων, τροποποίησε το δεύτερο εδάφιο της παραγράφου 2 του άρθρου 287 ΚΠΔ που αντικαθίσταται ως εξής: «Σε εντελώς εξαιρετικές περιστάσεις και εφόσον η κατηγορία αφορά σε εγκλήματα για τα οποία προβλέπεται ποινή ισόβιας κάθειρξης ή πρόσκαιρης κάθειρξης με ανώτατο όριο τα είκοσι έτη, η προσωρινή κράτηση μπορεί να παραταθεί για έξι το πολύ μήνες με ειδικά αιτιολογημένο βούλευμα». Στο άρθρο 19 στην παρ. 2 του νόμου ορίζεται ότι: «Οι υπόδικοι οι οποίοι, κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος, έχουν συμπληρώσει δώδεκα μήνες προσωρινής κράτησης και η κατηγορία που τους έχει απαγγελθεί δεν εμπίπτει στα εγκλήματα της προηγούμενης παραγράφου του παρόντος άρθρου, απολύονται κατ` εφαρμογή των διατάξεων της παραγράφου 3 του άρθρου 287 του ΚΠΔ». Η παρέμβαση του νόμου γίνεται στον ανώτατο χρόνο επιβολής της προσωρινής κράτησης και επιδιώκεται η κατ εξαίρεση παράταση κατά 6 μήνες να περιοριστεί στα σοβαρότερα κακουργήματα. Οι υπόδικοι φτάνουν το 1/3 του αριθμού των κρατουμένων στις φυλακές και το 80% περίπου του αριθμού αυτού κρατούνται για εγκλήματα που απειλούνται με ποινές οι οποίες ανήκουν στη νέα τροποποιηθείσα πρόβλεψη. Επομένως, παρά το θετικό προσανατολισμό της ρύθμισης, ο αριθμός των υποδίκων δεν προβλέπεται να μειωθεί σημαντικά ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙΒΟΛΗΣ 5 Κοσμάτου Κ. Οι πρόσφατες εξεγέρσεις στις ελληνικές φυλακές. Τα αιτήματα των κρατουμένων και η απάντηση τους από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Παρατηρήσεις στις διατάξεις του Γ κεφαλαίου του νόμου 3727/2008 σχετικά με τα μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στα καταστήματα κράτησης, ΠοινΔικ 2008 σελ.1509 επ. 14

15 Προσωρινή κράτηση είναι η προσωρινή στέρηση της ελευθερίας του κατηγορουμένου, που επιβάλλεται από δικαστικό όργανο κατά την προδικασία και πριν από την έκδοση δικαστικής απόφασης με την οποία βεβαιώνεται η ενοχή του. Έχει υποστηριχτεί ότι δύο είναι οι σκοποί στους οποίους πρέπει να κατατείνει η προσωρινή κράτηση. Πρώτον, ο σκοπός επιβολής της προσωρινής κράτησης είναι δικονομικός και δη α) να εξασφαλιστεί η εμφάνιση του κατηγορουμένου τόσο κατά την ανάκριση όσο και κατά τη διαδικασία στο ακροατήριο, ώστε να διασφαλιστεί έτσι μια ομαλή, νομότυπη και δίκαιη διεξαγωγή της ποινικής διαδικασίας και β) να μην εξαλειφθούν τα ίχνη τα οποία ο δράστης δημιούργησε κατά την τέλεση της αξιόποινης πράξης και να μην δυσχερανθεί η εξακρίβωση της αλήθειας. Δεύτερον, εκτός από τον δικονομικό σκοπό, υπάρχει και ο εγκληματοπρολητικός σκοπός επιβολής της, που είναι η αποτροπή του κινδύνου τελέσεως νέων εγκλημάτων. 6 Υποστηρικτές της προσωρινής κράτησης διατείνονται ότι είναι ένας αναγκαίος θεσμός που συμβάλλει στην απρόσκοπτη συλλογή αποδεικτικού υλικού και διευκολύνει την εξεύρεση της αλήθειας και την ανενόχλητη πορεία του έργου της δικαιοσύνης. Αντίθετοι με το θεσμό ισχυρίζονται ότι προσβάλλει το τεκμήριο αθωότητας και γενικότερα την αξιοπρέπεια και προσωπικότητα του ατόμου, καθώς συνιστά στέρηση της ελευθερίας του κατηγορούμενου και μάλιστα πριν από την έκδοση αμετάκλητης απόφασης που να βεβαιώνει την ενοχή του. 6 βλ. Δαλακούρα Θ, Προσωρινή κράτηση: Κριτική θεώρηση του επίμαχου θεσμού υπό το πρίσμα της δογματικής θεμελίωσής του, Υπερ 1996, σελ και Βουρλιώτη Χ., Η στέρηση της ελευθερίας ως μέτρο δικονομικού καταναγκασμού και τα όρια επιβολής του, ΠοινΧρ ΝΒ 2002, σελ. 395 επ. 15

16 Από την προσεκτική ανάγνωση των 282 παρ. 1 και 3, 283 παρ. 1 και 2 και 276 παρ. 3 ΚΠΔ συνάγονται οι προϋποθέσεις έκδοσης εντάλματος προσωρινής κράτησης. 7 Πρωτογενής προϋπόθεση για την έκδοση εντάλματος προσωρινής κράτησης είναι ο εισαγγελέας να έχει ήδη ασκήσει ποινική δίωξη κατά του υπόπτου και να έχει παραπέμψει την υπόθεση στον ανακριτή. Ο τελευταίος, αφού διενεργήσει την ανάκριση, καλεί τον κατηγορούμενο σε απολογία και, αν συντρέχουν και οι λοιπές προϋποθέσεις του νόμου, διατάσσει, πάντα με τη σύμφωνη γνώμη του εισαγγελέα, την προσωρινή του κράτηση. Στο άρθρο 282 ΚΠΔ ορίζονται ρητά οι προϋποθέσεις επιβολής της προσωρινής κράτησης. Το μέτρο επιβάλλεται δυνητικά σε περιπτώσεις κακουργημάτων εφόσον υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ενοχής, δηλαδή από το σύνολο των αποδεικτικών στοιχείων να συντρέχει υψηλός κίνδυνος πιθανολόγησης ότι ο κατηγορούμενος είναι ο δράστης του διωκόμενου εγκλήματος. Επιπλέον, θα πρέπει το άτομο να κρίνεται είτε ύποπτο φυγής, είτε να συντρέχει ενδεχόμενη υπότροπή του. Πρώτη προϋπόθεση είναι η δίωξη του κατηγορουμένου για κακούργημα. Κάτι τέτοιο δεν σημαίνει ότι σε κάθε κακούργημα θα επιβάλλεται προσωρινή κράτηση του δράστη, αλλά αντιθέτως σημαίνει ότι αν ο κατηγορούμενος δεν διώκεται για κακούργημα απαγορεύεται να εκδοθεί σε βάρος του ένταλμα προσωρινής κράτησης. Η δεύτερη προϋπόθεση είναι η συνδρομή σοβαρών ενδείξεων ενοχής του κατηγορουμένου. Η προϋπόθεση αυτή ανταποκρίνεται στην εύλογη υπόνοια ότι ο 7 Για τις προϋποθέσεις επιβολής προσωρινής κράτησης βλ. αναλυτικά Δαλακούρα Θ. Ποινική Δικονομία, Βασικές έννοιες και θεσμοί της ποινικής δίκης, Τόμος Β, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 2003, σελ

17 φερόμενος ως δράστης διέπραξε αδίκημα του άρθρου 5 παρ. 1 στ. γ ΕΣΔΑ. Η εξάρτηση του επιτρεπτού της προσωρινής κράτησης από την προϋπόθεση αυτή συνιστά μια σαφή εγγύηση προστασίας του. Ως σοβαρές ενδείξεις ενοχής νοούνται οι ενδείξεις που βασίζονται αποκλειστικά σε συγκεκριμένα αυξημένης σημασίας πραγματικά περιστατικά του παρελθόντος, από την ισχύ και αξιοπιστία των οποίων προκύπτει με λογική ακολουθία η ζητούμενη διαγνωστική κρίση για την ενοχή του θιγόμενου προσώπου. Οι σοβαρές ενδείξεις ενοχής 8 που είναι ικανές να στηρίξουν την προσωρινή κράτηση, ενόψει της μεγάλης βαρύτητας του μέτρου και του κλονισμού της κοινωνικής υπόστασης εκείνου που το υφίσταται, αναδεικνύονται ως οι πρώτες στην ιεραρχία των πιθανολογήσεων που στηρίζουν δυσμενείς συνέπειες για τον κατηγορούμενο πριν από την οριστική καταδίκη («αρχή του προσήκοντος βαθμού υπονοίας»). Είναι ισχυρότερες από τις επαρκείς που απαιτούνται για την παραπομπή του κατηγορημένου στο ακροατήριο. Η τρίτη προϋπόθεση είναι η συνδρομή κινδύνου φυγής ή κινδύνου διάπραξης νέων εγκλημάτων. Ο κίνδυνος φυγής πρέπει να προκύπτει από συγκεκριμένα στοιχεία, τα οποία διαζευκτικά ορίζει ο νόμος, όπως ακολούθως: α) αν ο κατηγορούμενος δεν έχει γνωστή διαμονή στη χώρα ή να έχει κάνει προπαρασκευαστικές ενέργειες για να διευκολύνει τη φυγή του ή β) αν κατά το παρελθόν υπήρξε φυγόποινος ή φυγόδικος ή γ) αν κρίθηκε ένοχος για απόδραση κρατουμένου ή αν παραβίασε περιορισμούς διαμονής. Με την αναλυτική καταγραφή των προϋποθέσεων αυτών δημιουργείται αμάχητο τεκμήριο ότι ο δράστης είναι ύποπτος φυγής και δεν αφήνονται περιθώρια για ελεύθερες δικαστικές κρίσεις και αφηρημένες 8 βλ. Ανδρουλάκη Ν., Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, 3 η έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2007, σελ. 350 και Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε., Προσωρινή κράτηση- νομικός κανόνας και πράξη, Υπερ1991, σελ. 95 επ. 17

18 αξιολογήσεις και αποκλείεται η επιπόλαιη και ουσιαστικά αθεμελίωτη κατάφαση του κινδύνου αυτού. Ποτέ δεν μπορεί να κρατηθεί προσωρινά ο δράστης στη βάση της υποψίας για πιθανότητα φυγής, αν δε συντρέχει μια έστω από τις αναφερθείσες προϋποθέσεις. 9 Όσον αφορά την πρόληψη της υποτροπής, η κρίση ότι αν ο κατηγορούμενος αφεθεί ελεύθερος είναι πολύ πιθανό να διαπράξει και άλλα εγκλήματα πρέπει να είναι αιτιολογημένη, να βασίζεται δηλαδή είτε σε ειδικά μνημονευμένα περιστατικά της προηγούμενης ζωής του, όπως από το ποινικό του μητρώο ή από πιστοποιητικά ψυχικής ή σωματικής υγείας ή από την οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση ή από την εν γένει προσωπικότητα του, είτε σε συγκεκριμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πράξης για την οποία κατηγορείται, όπως από το είδος και τη φύση του εγκλήματος, από τις περιστάσεις τέλεσης του, από την εγκληματική διάθεση του δράστη, από την κατ επάγγελμα ή κατά συνήθεια τέλεση του εγκλήματος και τέλος από το μέγεθος της βλάβης ή το βαθμό κινδύνου. Εδώ ελλοχεύει, σε αντίθεση με παραπάνω, ο κίνδυνος ελεύθερων δικαστικών αξιολογήσεων και ερμηνευτικών εκτροπών. Δεν αρκεί η γενική και αφηρημένη εκτίμηση του ενδεχόμενου υποτροπής, αλλά είναι απολύτως αναγκαίο η επιβολή της προσωρινής κράτησης να αναφέρεται σε συγκεκριμένα περιστατικά της προηγούμενης ζωής του δράστη και σε συγκεκριμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία αιτιακά συνθέτουν κρίσιμο όρο μιας αντικειμενικά δρομολογημένης εγκληματικής δραστηριότητας. Θα πρέπει να 9 βλ. Παπαδαμάκη Α. Ποινική Δικονομία, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2006, σελ

19 ανακύπτει δηλαδή μια αποδεδειγμένα δρομολογημένη συνέχιση της εγκληματικής δραστηριότητας του δράστη. 10 Η τέταρτη προϋπόθεση είναι η συνδρομή της αρχής της αναγκαιότητας, όπως εκφράζεται με την αξίωση για επιβολή του λιγότερο επαχθούς μέτρου των περιοριστικών όρων. Αυτό σημαίνει ότι για να επιβληθεί προσωρινή κράτηση, πρέπει προηγουμένως να βεβαιώνεται ότι δεν επαρκούν οι περιοριστικοί όροι για την αντιμετώπιση των κινδύνων που ενσωματώνει ο κατηγορούμενος. 11 Η τελευταία προϋπόθεση είναι η ύπαρξη ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας του εντάλματος προσωρινής κράτησης, ώστε να αποτρέπονται οι όποιες αυθαιρεσίες. Ειδικά και εμπεριστατωμένα αιτιολογημένο ένταλμα, είναι εκείνο που περιέχει σημείωση για το κακούργημα για το οποίο κατηγορείται, μνεία του άρθρου που το προβλέπει και συνάμα τις υφιστάμενες σοβαρές ενδείξεις ενοχής, τη θεμελίωση της απόλυτης αναγκαιότητας του μέτρου και τέλος τη θεμελίωση ενός τουλάχιστον από τους δύο λόγους δικαιολόγησης της επιβολής του, δηλαδή είτε του κινδύνου φυγής του κατηγορουμένου είτε του κινδύνου διάπραξης νέων εγκλημάτων. Τέλος, ορίζεται ρητά πως μόνο η βαρύτητα της πράξης σύμφωνα με το νόμο δεν αρκεί για την επιβολή της προσωρινής κράτησης. Η ως άνω αναφορά είναι περιοριστική και συνεπώς δεν επιτρέπεται καμία αναλογία ή επέκταση. 10 βλ. Παπαδαμάκη Α. Ποινική Δικονομία, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2006, σελ και βλ. ΣυμβΠλημΘες 563/2000, Υπερ2000, σελ επ., με παρατηρήσεις Μανωλεδάκη 11 βλ. ΣυμβΠλημΠατρ 361/2004, ΠραξΛογΠΔ 2004, 397, ΣυμβΕφΑθ 1300/2002, ΠοινΧρ ΝΒ, 550, ΣυμβΕφΘες 1491/2007, όπου η προσωρινή κράτηση δεν κρίνεται απαραίτητη, διότι δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις επιβολής της και αντικαθίσταται με περιοριστικούς όρους. 19

20 Ο περιορισμός της πρωτογενούς επιβολής της προσωρινής κράτησης μόνο στα κακουργήματα εισήχθη, όπως είδαμε, με το ν. 2408/1996. Υπό το ισχύον νομοθετικό καθεστώς, προσωρινή κράτηση σε πλημμελήματα μπορεί να επιβληθεί μόνο στην περίπτωση που επιβλήθηκαν στον κατηγορούμενο για πλημμέλημα, απειλούμενο με ποινή φυλάκισης άνω των τριών μηνών, περιοριστικοί όροι και αυτός τους παραβίασε (άρθρα 282 παρ. 4 και 298 ΚΠΔ). Η νέα αυτή ρύθμιση του ν. 2408/1996 είναι σαφέστατα πολύ θετική, καθώς περιορίζει σε μεγάλο βαθμό το πεδίο εφαρμογής της προσωρινής κράτησης και μάλιστα αποτρέπει την εφαρμογή της πρωτογενώς στα πλημμελήματα. Δυνατότητα πρωτογενούς επιβολής προσωρινής κράτησης στα πλημμελήματα καθιερώθηκε με τον νόμο 3346/2005, υπό τις ίδιες προϋποθέσεις του άρθρου 283 και σε εξαιρετικές περιπτώσεις, για το πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κατά συρροή, για το οποίο θα γίνει λόγος παρακάτω. Σύμφωνα με το άρθρο 283 παρ. 1, ο ανακριτής, αμέσως μετά την απολογία του κατηγορούμενου, έχει τη δυνατότητα να τον αφήσει ελεύθερο ή να εκδώσει διάταξη, με την οποία να του θέτει περιοριστικούς ή άλλους όρους, ή να εκδώσει εναντίον του ειδικά και εμπεριστατωμένα αιτιολογημένο ένταλμα προσωρινής κράτησης, αφού προηγουμένως λάβει την έγγραφη σύμφωνη γνώμη του εισαγγελέα. Ο εισαγγελέας, πριν εκφράσει τη γνώμη του, υποχρεούται να ακούσει τον κατηγορούμενο και τον συνήγορο του. Αν όμως ανακύπτει διαφωνία για την προσωρινή κράτηση ή για τους όρους που πρέπει να τεθούν, αποφαίνεται το δικαστικό συμβούλιο. Επομένως απαιτούνται, εκτός από τις αναφερθείσες ουσιαστικές προϋποθέσεις και οι παρακάτω τυπικές προϋποθέσεις 12 και δη: 12 βλ. Δαλακούρα Θ. Ποινική Δικονομία, Βασικές έννοιες και θεσμοί της ποινικής δίκης, Τόμος Β, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2003, σελ

21 α) η προηγούμενη απολογία του κατηγορούμενου, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται το δικαίωμα ακρόασης του, η δυνατότητα να αναπτύξει τις απόψεις του εναντίον της κατηγορίας και των επιβαρυντικών εναντίον του στοιχείων, β) η προηγούμενη ακρόαση από τον εισαγγελέα του κατηγορουμένου και του συνηγόρου του και γ) η σύμφωνη έγγραφη γνώμη του εισαγγελέα (απαιτείται σύμφωνη γνώμη και όχι απλά γνώμη του εισαγγελέα για την επιβολή της προσωρινής κράτησης, όπως συμβαίνει στην έκδοση του εντάλματος σύλληψης, κατ άρθρο 276 παρ. 2 ΚΠΔ), ώστε να υπάρχει μια ακόμα εκτίμηση για τη διάταξη προσωρινής κράτησης ή την επιβολή περιοριστικών όρων. 13 Να σημειωθεί ότι η έλλειψη της σύμφωνης γνώμης του εισαγγελέα συνεπάγεται απόλυτη ακυρότητα κατ άρθρο 171 παρ. 1 β ΚΠΔ, σχετική με τις διατάξεις για την κίνηση της ποινική δίωξης από τον εισαγγελέα και την υποχρεωτική συμμετοχή του στη διαδικασία στο ακροατήριο και σε πράξεις της προδικασίας που ορίζονται στο νόμο. Αλλά και η παράλειψη ακρόασης του κατηγορουμένου και του συνηγόρου του από τον εισαγγελέα συνεπάγεται απόλυτη ακυρότητα κατ άρθρο 171 παρ. 1 δ ΚΠΔ, σχετική με τις διατάξεις για την εμφάνιση, την εκπροσώπηση και την υπεράσπιση του κατηγορουμένου και την άσκηση των δικαιωμάτων που του παρέχονται, στις περιπτώσεις και με τις διατυπώσεις που επιβάλλει ο νόμος. Όπως σημειώθηκε παραπάνω, η επιβολή της προσωρινής κράτησης, του ακραίου αυτού μέτρου δικονομικού καταναγκασμού, είναι δυνητική. 13 βλ. Καρρά Α. Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, 2 η έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1998, σελ

22 Αξίζει να αναφερθεί ότι κατ εξαίρεση προβλεπόταν μία περίπτωση υποχρεωτικής επιβολής της. 14 Ειδικότερα, η διάταξη του άρθρου 8 παρ. 4 του Ν. 1300/1982, που προστέθηκε με το άρθρο 25 του Ν 1738/1987, προέβλεπε ότι στα εγκλήματα της ζωοκλοπής, της ζωοκτονίας και της αποδοχής και διαθέσεων προϊόντων ζωοκλοπής διατάσσεται υποχρεωτικά η προσωρινή κράτηση του κατηγορουμένου, εφόσον προκύπτουν αποχρώσες ενδείξεις ενοχής. Οι υπόλοιπες προϋποθέσεις που αξιώνει το άρθρο 282 δεν απαιτούνται. Η διάταξη αυτή δημιούργησε σοβαρό ερμηνευτικό πρόβλημα και αξίζει να δει κανείς τις απόψεις νομολογίας και θεωρίας. Η νομολογία αρνήθηκε την εφαρμογή της με το επιχείρημα ότι αντιβαίνει στο αυξημένης τυπικής ισχύος άρθρο 5 της ΕΣΔΑ, από το οποίο προκύπτει ότι η προσωρινή κράτηση ουδέποτε είναι υποχρεωτική. Η διάταξη δίχασε τον χώρο της θεωρίας, όπου διατυπώθηκαν οι παρακάτω απόψεις. Από τη μία, υποστηρίχτηκε ότι η διάταξη είναι ανίσχυρη λόγω του ότι αντίκειται στο Σύνταγμα, διότι παραβιάζεται η συνταγματική αρχή της ισότητας, αφού ο κατηγορούμενος για ζωοκλοπή και ζωοκτονία κρατείται υποχρεωτικά προσωρινά, ενώ αυτό δεν συμβαίνει με τον κατηγορούμενο για άλλο κακούργημα ή πλημμέλημα. Περαιτέρω, η διάταξη αντίκειται και στις προβλέψεις της ΕΣΔΑ, διότι συγκρούεται, αφενός με το άρθρο 6 παρ. 2 που κατοχυρώνει το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου και αφετέρου με το άρθρο 5 παρ. 1γ που αξιώνει ουσιαστικές προϋποθέσεις για την επιβολή προσωρινής κράτησης. Από την άλλη, μεμονωμένη πλευρά υποστήριξε την αρμονία της διάταξης με το Σύνταγμα και 14 βλ. σχετικά Μαργαρίτη Λ. Εμβάθυνση στην Ποινική Δικονομία- Θεωρία-Νομολογία, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2006, σελ

23 την ΕΣΔΑ, με την εκτίμηση ότι δεν υπάρχει παραβίαση της αρχή της ισότητας, γιατί η εν λόγω μεταχείριση είναι γενική, αφηρημένη και αντικειμενική αφού τους αφορά όλους, ως προς δε τους δράστες άλλων εγκλημάτων δικαιολογημένα και όχι αυθαίρετα διαφοροποιημένη. Δεν προσκρούει, επίσης, στο άρθρο 5 παρ. 1 γ της ΕΣΔΑ, αφού αυτό επιτρέπει την επιβολή της προσωρινής κράτησης με μόνη προϋπόθεση την εύλογη υπόνοια τελέσεως αδικήματος. Ενόψει των παραπάνω προβληματικών, η διάταξη του άρθρου 8 παρ. 4 του Ν. 1300/1982 καταργήθηκε τελικά με το άρθρο 4 του Ν. 2408/ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΡΑΤΗΣΗ Ρυθμίζοντας ο νομοθέτης τις προϋποθέσεις επιβολής της προσωρινής κράτησης προτάσσει την επιβολή περιοριστικών όρων. Είναι φανερό ότι εκκινεί από τη συνδρομή της αναγκαιότητας για επιβολή περιοριστικών όρων, σκοπός των οποίων είναι να εξασφαλιστεί ότι εκείνος στον οποίο επιβλήθηκαν θα εμφανιστεί στην ανάκριση ή στο δικαστήριο ή θα υποβληθεί στην εκτέλεση της απόφασης, σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 296 ΚΠΔ. Η κρίση για την επάρκεια των περιοριστικών όρων πρέπει να προηγείται της επιβολής προσωρινής κράτησης. Αυτό σημαίνει ότι η προσωρινή κράτηση πρέπει να επιβάλλεται μόνο αν ο στόχος δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω των περιοριστικών όρων. Ο σκοπός, λοιπόν, των περιοριστικών όρων εντοπίζεται στην εξασφάλιση της ομαλής διεξαγωγής της δίκης που επιτυγχάνεται με την παρουσία του κατηγορουμένου στην ανάκριση και στη δίκη. Κάτι τέτοιο βέβαια σημαίνει ότι οι περιοριστικοί όροι δεν θα μπορούσαν να διαταχθούν για να αποτρέψουν τον 23

24 κίνδυνο διάπραξης νέων εγκλημάτων από κάποιον επικίνδυνο κατηγορούμενο. Αυτονόητο λοιπόν είναι ότι, κατ ορθή ερμηνεία της βούλησης του νομοθέτη, σκοπός των περιοριστικών μέτρων είναι, εκτός από την εξασφάλιση της ομαλής διεξαγωγής της δίκης, και η αποτροπή διάπραξης νέων εγκλημάτων. 15 Ως περιοριστικοί όροι νοούνται εκείνοι οι περιορισμοί της προσωπικής ελευθερίας, οι οποίοι τίθενται στον κατηγορούμενο με διάταξη του ανακριτή ή βούλευμα του δικαστικού συμβουλίου, πριν από την εκδίκαση της εναντίον του κατηγορίας. Σύμφωνα με το άρθρο 282 παρ. 2, περιοριστικοί όροι είναι ιδίως η παροχή εγγύησης, η υποχρέωση του κατηγορουμένου να εμφανίζεται κατά διαστήματα στον ανακριτή ή σε άλλη αρχή, η απαγόρευση να μεταβαίνει ή να διαμένει σε ορισμένο τόπο ή στο εξωτερικό, η απαγόρευση να συναναστρέφεται ή να συναντάται με ορισμένα πρόσωπα. Η απαρίθμηση των περιοριστικών όρων είναι ενδεικτική και όχι περιοριστική (βλ. ιδίως). Με το νόμο 3500/2006, σε περίπτωση διαπράξεως εγκλήματος ενδοοικογενειακής βίας είναι δυνατόν, αν από συγκεκριμένες συνθήκες κρίνεται απαραίτητο για την προστασία της σωματικής και ψυχικής υγείας του θύματος, να επιβληθεί στον κατηγορούμενο από το αρμόδιο ποινικό δικαστήριο στο οποίο παραπέμπεται να δικαστεί ή από τον αρμόδιο ανακριτή ή από το δικαστικό συμβούλιο και για όσο χρονικό διάστημα απαιτείται, ο περιοριστικός όρος της απομάκρυνσής του από την οικογενειακή κατοικία, η μετοίκησή του, η απαγόρευση να προσεγγίζει τους χώρους κατοικίας ή και εργασίας του θύματος, κατοικίες στενών συγγενών του, τα εκπαιδευτήρια των παιδιών και ξενώνες 15 βλ. Δαλακούρα Θ. Ποινική Δικονομία, Βασικές έννοιες και θεσμοί της ποινικής δίκης, Τόμος Β, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2003, σελ

25 φιλοξενίας. Η ισχύς του παραπάνω περιοριστικού όρου παύει αυτοδίκαια μετά την έκδοση οριστικής απόφασης ή της διάταξης του εισαγγελέα με την οποία αρχειοθετείται η υπόθεση λόγω ποινικής διαμεσολάβησης. Σύμφωνα με το άρθρο 282 παρ. 1 ΚΠΔ, αν προκύπτουν σοβαρές ενδείξεις ενοχής του κατηγορουμένου για κακούργημα ή πλημμέλημα που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών μηνών, είναι δυνατόν να διαταχθούν περιοριστικοί όροι, εφόσον αυτό κρίνεται απολύτως αναγκαίο για την επίτευξη των σκοπών του 296 άρθρου ΚΠΔ. Από την παραπάνω διάταξη, συνάγονται οι προϋπόθεσης επιβολής των περιοριστικών όρων που ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό με αυτές της προσωρινής κράτησης, κάτι εύλογο, αφού διαφορετικά οι περιοριστικοί όροι δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως υποκατάστατο της προσωρινής κράτησης μέτρο. Οι ειδικότερες προϋποθέσεις επιβολής περιοριστικών όρων είναι οι παρακάτω: 16 α) Η κατάφαση της τυπικής νομιμότητας της σχετικής διάταξης του ανακριτή, που εκφράζεται με τις απαιτήσεις των άρθρων 276 παρ. 3 και 283 παρ. 2 ΚΠΔ. Ως πρόσθετες τυπικές προϋποθέσεις προκύπτουν η προηγούμενη απολογία του κατηγορουμένου και η προηγούμενη ακρόαση από τον εισαγγελέα του κατηγορουμένου και του συνηγόρου του. β) Η συνδρομή σοβαρών ενδείξεων ενοχής του κατηγορουμένου. Η εξάρτηση του επιτρεπτού των περιοριστικών όρων από τον ίδιο βαθμό υπόνοιας με αυτόν της προσωρινής κράτησης εξυπηρετεί την ανάγκη θεώρησης και των δύο ως εξίσου πρόσφορων και κατάλληλων μέτρων για την πραγμάτωση των ίδιων δικονομικών σκοπών. 16 βλ Δαλακούρα Θ. Ποινική Δικονομία, Βασικές έννοιες και θεσμοί της ποινικής δίκης, Τόμος Β, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2003 σελ

26 γ) Η δίωξη του κατηγορουμένου για κακούργημα ή πλημμέλημα που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών μηνών. Η εξάρτηση του επιτρεπτού των περιοριστικών όρων από τη συνδρομή διαφορετικού βαθμού βαρύτητας του εγκλήματος σε σχέση με την προσωρινή κράτηση, δικαιολογείται από τον ηπιότερο χαρακτήρα των περιοριστικών μέτρων. Και εν προκειμένω, η προϋπόθεση της βαρύτητας οφείλει να λειτουργεί αρνητικά, δηλαδή να οδηγεί στην απαγόρευση έκδοσης της σχετικής διάταξης, εφόσον «ο κατηγορούμενος δεν διώκεται για κακούργημα ή πλημμέλημα που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών μηνών». δ) Η συνδρομή κινδύνου φυγής ή κινδύνου διάπραξης νέων εγκλημάτων. Για την θεμελίωση των κινδύνων αυτών ισχύουν όσα αναφέρθηκαν στις θέσεις για την προσωρινή κράτηση. ε) Η ύπαρξη ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας της σχετικής διάταξης με βάση τη σαφή διατύπωση του άρθρου 139 ΚΠΔ. Η επιβολή της προσωρινής κράτησης βρίσκεται σε μια θέση επικουρικότητας με την επιβολή των περιοριστικών όρων (αντί για τους περιοριστικούς όρους). Αυτό σημαίνει ότι αν η επιβολή περιοριστικών όρων εξασφαλίζει τους σκοπούς που επιδιώκονται, άσχετα από τη βαρύτητα της πράξης, η επιβολή προσωρινής κράτησης κρίνεται αυθαίρετη και είναι βέβαιο ότι υπαγορεύεται από λόγους κοινωνικής αντίδρασης στο έγκλημα. Και όταν ακόμη προκύπτουν σοβαρές ενδείξεις ενοχής του κατηγορουμένου (ο οποίος διώκεται για κακούργημα), μπορεί να μην επιβληθεί ούτε προσωρινή κράτηση, αλλά ούτε και περιοριστικός όρος. Αυτό γιατί μεταξύ προσωρινής κράτησης και περιοριστικών όρων δεν υπάρχει σχέση διάζευξης, αλλά σχέση επικουρικότητας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Επομένως, αν δεν κριθεί απολύτως αναγκαία η επιβολή περιοριστικών 26

27 όρων, δεν είναι νομικά δυνατή η επιβολή προσωρινής κράτησης. Η προσωρινή κράτηση μπορεί αν επιβληθεί μόνο όταν οι περιοριστικοί όροι κρίνονται ανεπαρκείς για την επίτευξη των αναφερόμενων στο άρθρο 296 σκοπών και όχι όταν δεν κρίνονται απολύτως αναγκαίοι. 17 Η υποκαταστατική λειτουργία των περιοριστικών όρων προκύπτει άλλωστε από την ίδια τη συνταγματική αρχή της αναγκαιότητας, που επιτάσσει να επιλέγεται το λιγότερο επαχθές μέτρο, όταν αυτό όμως μπορεί να υλοποιήσει το ίδιο καλά το σκοπό που ζητά ο νόμος, υπό την προϋπόθεση βέβαια να τηρούνται οι εγγυήσεις ορθής εφαρμογής του κανόνα προτεραιότητας των περιοριστικών όρων και δη: α) της υποχρέωσης ρητής αιτιολόγησης της ανεπάρκειας των περιοριστικών όρων ως εναλλακτικού μέτρου αντιμετώπισης των κινδύνων που επιβάλλουν τη στέρηση της προσωπικής ελευθερίας και β) της υποχρέωσης αιτιολόγησης της επιβολής τους με την επίκληση και θεμελίωση των νόμιμων λόγων του κινδύνου φυγής ή του κινδύνου τέλεσης νέων εγκλημάτων. Όσον αφορά τον χαρακτήρα των περιοριστικών όρων η απλή ανάγνωση του 282 παρ. 2 ΚΠΔ μας οδηγεί στο ότι έχουν αστυνομικό-εποπτικό χαρακτήρα. Κατόπιν τούτου, συνίσταται η θέσπιση ενός ευρύτερου και αποκλειστικού καταλόγου περιοριστικών όρων, που θα περιλαμβάνει όχι μόνον περισσότερους όρους με εποπτικό χαρακτήρα, αλλά και όρους με αναμορφωτικό προσανατολισμό. Περαιτέρω, ο εποπτικός χαρακτήρας είναι σαφέστατα λιγότερο επώδυνος από τον χαρακτήρα του στερητικού μέτρου της προσωρινής κράτησης. Και μεταξύ των ίδιων των όρων μπορούν ωστόσο να καταγραφούν διάφορες 17 βλ. Παπαδαμάκη Α. Ποινική Δικονομία, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2006, σελ και βλ. Δαλακούρα θ. Νέες κατευθύνσεις στο δίκαιο της προσωρινής κράτησης. Κριτικές παρατηρήσεις στις σχετικές ρυθμίσεις του Ν. 2207/1994, Υπερ 1994, σελ επ. 27

28 διαβαθμίσεις ως προς την ένταση της προσβολής που επιφέρουν στα έννομα αγαθά του θιγόμενου προσώπου. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι η απαγόρευση μετάβασης στο εξωτερικό ή η υποχρέωση διαμονής σε ορισμένο τόπο αποτελεί κατά κανόνα επαχθέστερο μέτρο σε σύγκριση με την υποχρέωση εμφάνισης στο αστυνομικό τμήμα. Ευνόητο είναι, επομένως, ότι και στις εν λόγω περιπτώσεις η λύση μπορεί να προέλθει και πάλι μόνο από την εφαρμογή της αρχής της αναγκαιότητας. 18 Σύμφωνα με το άρθρο 298 ΚΠΔ, οι περιοριστικοί όροι που επιβλήθηκαν στον κατηγορούμενο είναι δυνατό να αντικατασταθούν με προσωρινή κράτηση στις εξής περιπτώσεις: α) Αν ο κατηγορούμενος, μονολότι προσκλήθηκε νόμιμα, δεν εμφανίζεται στον ανακριτή ή στο δικαστήριο για να δικαστεί, χωρίς να συντρέχουν εύκολα κωλύματα που να κάνουν αδύνατη την εμφάνισή του. β) Αν φεύγει ή εκδηλώσει διάθεση φυγής. γ) Αν παραβιάσει τους όρους που του επιβλήθηκαν ή δεν δηλώσει τη μεταβολή της κατοικίας του. Για να καταστεί δυνατός ο σχετικός έλεγχος προβλέπεται με σαφήνεια στο 299 άρθρο ΚΠΔ ότι «ο κατηγορούμενος στον οποίο επιβλήθηκαν περιοριστικοί όροι κατά την απόλυσή του οφείλει να δηλώσει στον ανακριτή την κατοικία του, προσδιορίζοντας με ακρίβεια τη διεύθυνση του (πόλη, συνοικία, χωριό οδό, αριθμό) και να δηλώσει αμέσως κάθε μεταβολή της στον ανακριτή ή τον εισαγγελέα. Οφείλει επίσης με την ίδια δήλωση να διορίσει αντίκλητο στον οποίο να γίνονται όλες οι επιδόσεις εκτός από τα εισαγωγικά έγγραφα της δίκης». 18 βλ. Δαλακούρα Θ. Ποινική Δικονομία, Βασικές έννοιες και θεσμοί της ποινικής δίκης, Τόμος Β, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2003, σελ

29 δ) Αν εμφανιστούν σε βάρος του σοβαρές υπόνοιες για άλλο κακούργημα, για το οποίο επιτρέπεται νέα προσωρινή κράτηση. Η απαρίθμηση των ως άνω περιπτώσεων είναι περιοριστική και όχι ενδεικτική, καθώς δεν επιτρέπεται να ερμηνεύεται η διάταξη με τρόπο ώστε να οδηγεί σε διεύρυνση της δυνατότητας στέρησης της προσωπικής ελευθερίας. Πάντως η αντικατάσταση δεν είναι υποχρεωτική, αλλά αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια του αρμοδίου δικαστικού οργάνου να εκτιμήσει την ανάγκη της σε κάθε περίπτωση. 5. ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ Ο ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΡΟΣ ΤΗΣ ΕΓΓΥΟΔΟΣΙΑΣ Ο συνήθης περιοριστικός όρος που επιβάλλεται ή αντικαθιστά την προσωρινή κράτηση είναι η εγγυοδοσία. 19 Η ανάγκη ιδιαίτερης ρύθμισης του όρου αυτού συνίσταται στην συχνότητα επιβολής του και στην λειτουργικότητα του (άπαξ καταβολή του ποσού της εγγυοδοσίας χωρίς περαιτέρω επιβάρυνση των αρχών). Το ύψος, το είδος και το αξιόχρεο της εγγύησης ορίζονται με ελεύθερη κρίση, αφού ληφθεί υπόψη η ποινή που απειλείται στο νόμο για το έγκλημα καθώς και η οικονομική και ηθική κατάσταση του κατηγορουμένου (άρθρο 297 παρ. 1 ΚΠΔ). Είναι καταφανές ότι η ρύθμιση αυτή αποτυπώνει την αξίωση της αρχής της αναλογικότητας. Η εγγύηση δίνεται από τον κατηγορούμενο ή από κάθε άλλον τρίτο στο γραμματέα του δικαστηρίου. Η ποσότητα των χρημάτων που ορίστηκε καταβάλλεται σε χρήμα ή με ενέχυρο πραγμάτων ή με αξιόχρεη υποθήκη ή με εγγυητική επιστολή τράπεζας. Για την παροχή της εγγύησης συντάσσεται έκθεση 19 σχετικά με εγγυοδοσία βλ. Δαλακούρα Θ. Ποινική Δικονομία, Βασικές έννοιες και θεσμοί της ποινικής δίκης, και Παπαδαμάκη Α. Ποινική Δικονομία, σελ

30 η οποία υπογράφεται από εκείνον που παρέχει την εγγύηση, τον κατηγορούμενο, τον εισαγγελέα και το γραμματέα. Για οποιαδήποτε αμφιβολία προκύψει ως προς την παροχή της αποφασίζει ανέκκλητα εκείνος που την διέταξε, δηλαδή ο ανακριτής, το συμβούλιο ή του δικαστήριο (άρθρο 297 παρ. 2 και 3 ΚΠΔ). Όσον αφορά τη τύχη της εγγύησης που δόθηκε, αυτή άλλοτε επιστρέφεται στο πρόσωπο που την έδωσε (κατηγορούμενο ή τρίτο πρόσωπο) και άλλοτε καταπίπτει υπέρ του Δημοσίου. Ειδικότερα, η εγγύηση επιστρέφεται σ αυτόν που την έδωσε, αν ο κατηγορούμενος αθωωθεί ή παύσει η εναντίον του δίωξη. Την απόδοση της εγγύησης διατάζει το δικαστήριο αμέσως μετά την αθώωση, διαφορετικά το συμβούλιο πλημμελειοδικών. Κατά του βουλεύματος επιτρέπεται έφεση από τον κατηγορούμενο που έδωσε την εγγύηση και τον τρίτο που έδωσε την εγγύηση. Αν ο κατηγορούμενος καταδικαστεί, το δικαστήριο ή το συμβούλιο διατάζει την απόδοση της εγγύησης. Η απόδοση εκτελείται από τον εισαγγελέα μόλις η καταδικαστική απόφαση γίνει αμετάκλητη και φυλακιστεί ο καταδικασμένος κατηγορούμενος για να εκτίσει την ποινή του, εκτός αν του δόθηκε αναστολή. Από το ποσό της εγγύησης αφαιρείται η αποζημίωση και η χρηματική ικανοποίηση που επιδικάστηκε στον πολιτικώς ενάγοντα, τα δικαστικά έξοδα και οι χρηματικές ποινές. Σε περίπτωση όμως αθώωσης του κατηγορουμένου δεν γίνονται οι παραπάνω χρηματικές παρακρατήσεις, αλλά αποδίδεται ολόκληρη η εγγύηση. Από την άλλη, η εγγύηση που δόθηκε καταπίπτει, αν ο κατηγορούμενος, ενώ προσκλήθηκε νόμιμα, δεν εμφανιστεί στον ανακριτή μέσα στην προθεσμία που του ορίστηκε ή στο δικαστήριο κατά την δικάσιμο που ορίστηκε ή παραβιάσει 30

31 κάποιον άλλον περιοριστικό όρο που του έχει επιβληθεί. Στις περιπτώσεις αυτές, το ποσό της εγγύησης ανήκει αυτοδίκαια στο κράτος, αφού, προηγούμενα, αφαιρεθεί το ποσό της αποζημίωσης ή της χρηματικής ικανοποίησης που επιδικάστηκε αμετάκλητα στον πολιτικώς ενάγοντα. Το δικαστήριο που απασχολείται με την κατηγορία και στο οποίο προσκλήθηκε ο κατηγορούμενος να δικαστεί αποφαίνεται για την τύχη της εγγύησης στην ίδια δικάσιμο στην οποία κλήθηκε οι κατηγορούμενος. Μάλιστα όταν εκείνος που έδωσε την εγγύηση είναι τρίτος καλείται και αυτός στη δικάσιμο. Αν δεν υπάρχει νόμιμη περίπτωση να ασχοληθεί το δικαστήριο με την κατηγορία, καθώς και κατά τη διάρκεια της ανάκρισης, αποφαίνεται το συμβούλιο πλημμελειοδικών, αφού πρώτα προσκληθεί ο κατηγορούμενος και ο τρίτος που έδωσε την εγγύηση πέντε τουλάχιστον μέρες προτού εισαχθεί η υπόθεση στο συμβούλιο. Στον κατηγορούμενο και στον τρίτο που έδωσε την εγγύηση επιτρέπεται έφεση εναντίον του βουλεύματος του συμβουλίου πλημμελειοδικών. Τα προβλεπόμενα στις παρ. 1 και 2 εδ. α του άρθρου 303 ΚΠΔ ισχύουν ανάλογα και για την άρση των υπολοίπων όρων. Όπως διασαφηνίζεται, τέλος, στο άρθρο 304 ΚΠΔ, για τα κινητά πράγματα που τυχόν δόθηκαν ως ενέχυρα, καθώς και για τα ακίνητα που υποθηκεύτηκαν, γίνεται δικαστικός πλειστηριασμός με την επιμέλεια του εισαγγελέα, ύστερα από την κατάπτωση της εγγύησης σύμφωνα με το άρθρο 303. Το περίσσευμα που μένει από την πώληση επιστρέφεται στον κατηγορούμενο ή σε εκείνον που έδωσε την εγγύηση. 31

32 6. ΤΟ ΕΝΤΑΛΜΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, σύμφωνα με το άρθρο 283 παρ. 1, ο ανακριτής, αμέσως μετά την απολογία του κατηγορούμενου, έχει τη δυνατότητα να τον αφήσει ελεύθερο ή να εκδώσει διάταξη, με την οποία να του θέτει περιοριστικούς ή άλλους όρους, ή να εκδώσει εναντίον του ειδικά και εμπεριστατωμένα αιτιολογημένο ένταλμα προσωρινής κράτησης, αφού προηγουμένως λάβει την έγγραφη σύμφωνη γνώμη του εισαγγελέα και εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 282 παρ.3 ΚΠΔ. Αν υπάρχει διαφωνία ανάμεσα τους σχετικά με την κράτηση ή τους όρους που πρέπει να επιβληθούν, καλείται να αποφασίσει το δικαστικό συμβούλιο κατά τα άρθρα 305 και 307 ΚΠΔ. Η διάταξη για επιβολή περιοριστικών όρων και το ένταλμα προσωρινής κράτησης περιέχουν, σύμφωνα με τα άρθρα 283 παρ. 2 και 276 παρ. 3 ΚΠΔ, το όνομα, το επώνυμο, την κατοικία και την ακριβέστερη δυνατή περιγραφή του ατόμου που συλλαμβάνεται, καθώς και την ακριβή σημείωση για το έγκλημα (κακούργημα ή πλημμέλημα) για το οποίο κατηγορείται και μνεία του άρθρου που το προβλέπει. Έχει επίσης την επίσημη σφραγίδα και την υπογραφή του ανακριτή και του γραμματέα. Αν το ένταλμα δεν περιλαμβάνει κάποιο από τα ως άνω στοιχεία, τότε δεν μπορεί να εκτελεστεί, αφού δεν έχει εκδοθεί με τον απαιτούμενο τύπο (άρθρο 277 παρ. 1 εδ. α ). Το ένταλμα προσωρινής κράτησης (καθώς και η διάταξη για επιβολή περιοριστικών όρων) εκδίδεται πάντα από τον ανακριτή. Ακόμη και στην περίπτωση που αποφανθεί το δικαστικό συμβούλιο λόγω σχετικής διαφωνίας ανακριτή και εισαγγελέα, πάλι ο ανακριτής είναι αυτός που εκδίδει το ένταλμα. Αν κατά τη διάρκεια της ανάκρισης διαπιστωθεί ότι έχει εκλείψει ο λόγος για τον οποίο διατάχθηκε η προσωρινή κράτηση, ο ανακριτής μπορεί είτε αυτεπάγγελτα 32

33 είτε με πρόταση του εισαγγελέα να άρει την κράτηση ή να υποβάλει σχετική αίτηση προς το συμβούλιο. Ο εισαγγελέας είναι αυτός που εκφράζει γραπτώς τη γνώμη του προς τον ανακριτή για την επιβολή ή όχι των μέτρων, αφού ακούσει υποχρεωτικά πριν εκφράσει τη γνώμη του τον κατηγορούμενο και το συνήγορό του. Είναι μία υποχρέωση που συγκαταλέχθηκε στις καινοτομίες του ν. 2207/1994, όπως προαναφέρθηκε, και στο βαθμό που προωθεί τη διατύπωση μιας ασφαλέστερης κρίσης του εισαγγελέα αναφορικά με την εν γένει προσωπικότητα του κατηγορουμένου και την πιθανολογούμενη φυγή ή διάπραξη νέων εγκλημάτων εκ μέρους του, συνεισφέρει στην ορθότερη εφαρμογή του νομικού πλαισίου της προσωρινής κράτησης. 20 Παράλληλα, επιμελείται την εκτέλεση ενταλμάτων από τις αρχές, που σύμφωνα με το άρθρο 277 ΚΠΔ, τους έχει ανατεθεί η εκτέλεση. Το ένταλμα που εκδίδεται με το νόμιμο τύπο είναι εκτελεστό σε όλη την επικράτεια και θα πρέπει να επιδίδεται σε αυτόν που συλλαμβάνεται, να του ανακοινώνεται δηλαδή το περιεχόμενο του κατά τη στιγμή της σύλληψης (άρθρο 6 Σ). Εκείνος εναντίον του οποίου εκδόθηκε ένταλμα προσωρινής κράτησης οδηγείται στις φυλακές των υποδίκων και παραδίδεται στον διευθυντή του. Για την παράδοση συντάσσεται έκθεση η οποία επισυνάπτεται στη δικογραφία. Η διάρκεια της προσωρινής κράτησης αρχίζει από την ημέρα παράδοσης στο διευθυντή των φυλακών. Διευκρινίζεται πως αν ο προσωρινώς κρατηθείς κρατήθηκε πριν την ημέρα αυτήν διότι συνελήφθη επ αυτοφώρω ή με ένταλμα, η διάρκεια της θεωρείται ότι αρχίζει από την ημέρα από την οποία κρατήθηκε που καθορίζεται ειδικά στο ένταλμα προσωρινής κράτησης. Σε καμία περίπτωση ο 20 βλ. Δαλακούρα Θ. Προσωρινή κράτηση και περιοριστικοί όροι. Θεωρητικά πρότερα και νομολογιακά ύστερα, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1998, σελ 42 33