ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΡΑΤΗΣΗ»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΡΑΤΗΣΗ» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Λάμπρος Μαργαρίτης ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Μηλιά Δ. Μαντικίδου (Α.Μ. 538)

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 2 2. Εξέλιξη του θεσμού 3 3. Η τελευταία τροποποίηση του άρθρου 282 ΚΠΔ με τον Ν. 3346/ Το τεκμήριο αθωότητας Προϋποθέσεις επιβολής προσωρινής κράτησης Τυπικές προϋποθέσεις Ουσιαστικές προϋποθέσεις 21 Η βαρύτητα της πράξης προσωρινή κράτηση μόνο στα κακουργήματα 23 Η προϋπόθεση συνδρομής σοβαρών ενδείξεων ενοχής του κατηγορουμένου 27 Η προϋπόθεση συνδρομής της αρχής της αναγκαιότητας 31 Η προϋπόθεση της σφρόδρα πιθανής φυγής 33 Η συνδρομή της προϋπόθεσης του κινδύνου τέλεσης νέων εγκλημάτων 35 Οι «κρυφοί» λόγοι επιβολής της προσωρινής κράτησης Ένταλμα προσωρινής κράτησης Προϋποθέσεις εκδόσεως Περιεχόμενο του εντάλματος Η εκτέλεση του εντάλματος 41

3 7. Προσωρινή κράτηση και περιοριστικοί όροι σε ανήλικους δράστες Η διάρκεια της προσωρινής κράτησης Ο έλεγχος της διάρκειας της προσωρινής κράτησης Προσφυγή κατά του εντάλματος προσωρινής κράτησης 49 Προθεσμία ασκήσεως της προσφυγής 50 Άσκηση προσφυγής μέσω αντιπροσώπου 51 Τρόπος άσκησης της προσφυγής 53 Η εκτέλεση του εντάλματος ή της διατάξεως ως Προϋπόθεση παραδεκτού της προσφυγής Αίτηση άρσης ή αντικατάστασης της προσωρινής κράτησης Διαδικασία ελέγχου της διάρκειας της προσωρινής κράτησης 62 Εξακολούθηση της προσωρινής κράτησης 63 Παράτηση της προσωρινής κράτησης Παύση, αναστολή, αναβολή και διακοπή της προσωρινής κράτησης Παύση Αναστολή Αναβολή Διακοπή Προσωρινή κράτηση και έκτιση ποινής Συνέκτιση ή όχι στερητικών της ελευθερίας ποινών 74

4 11.2 Προσωρινή κράτηση στα πλαίσια συρροής εγκλημάτων Χρονική σύμπτωση ποινής και προσωρινής κρατήσεως 80 Η ισχύουσα νομοθεσία 80 Η κρατούσα νομολογία Αντικατάσταση περιοριστικών όρων με προσωρινή κράτηση Η αποζημίωση εκείνων που άδικα κρατήθηκαν προσωρινά Επίλογος Βιβλιογραφία 96 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η προσωρινή κράτηση αποτελεί το πιο ακραίο μέτρο δικονομικού καταναγκασμού και συνίσταται στην στέρηση της προσωπικής ελευθερίας του κατηγορουμένου δυνάμει αιτιολογημένης διατάξεως του ανακριτή,

5 βουλεύματος ή δικαστικής αποφάσεως πριν την έκδοση αμετάκλητης αποφάσεως επί της ενοχής του. Ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας ορίζει τις προϋποθέσεις επιβολής της προσωρινής κράτησης στο άρθρο 282 καθώς και το Σύνταγμα προβλέπει στο άρθρο 6 την μέγιστη διάρκεια αυτής. Ο νομοθέτης με τη θέσπιση του θεσμού της προσωρινής κράτησης αποσκοπεί: α) Στην διασφάλιση της ομαλής, νομότυπης και δίκαιης διεξαγωγής της καθόλου ποινικής διαδικασίας, κυρίως της απρόσκοπτης συλλογής των αποδεικτικών στοιχείων που είναι απαραίτητα για την ορθή διάγνωση της υπόθεσης και την συνακόλουθη δικαιοδοτική απόφανση, στο μεταγενέστερο της προδικασίας στάδιο. Σ αυτήν την περίπτωση, η κράτηση του κατηγορουμένου, εφόσον βέβαια από τα υπάρχοντα στοιχεία υπαγορεύεται η προς τούτο αναγκαιότητα, αποκλείει δραστικά το ενδεχόμενο αρνητικής εξέλιξης της ανακριτικής διαδικασίας (απόκρυψη στοιχείων, επηρεασμός μαρτύρων, αλλοίωση εγγράφων, αποφυγή παροχής εξηγήσεων και διευκρινιστικών της κατηγορίας περιστατικών), ενώ η παρουσία του κατά την επ ακροατηρίω διαδικασία καθιστά εφικτή την εκτέλεση της δικαστικής απόφασης, εφόσον αυτή είναι βέβαια καταδικαστική (δικονομικός σκοπός), και β) Στην αποτροπή του κινδύνου τέλεσης νέων εγκλημάτων (εγκληματοπροληπτικός σκοπός), που μόνο με την κράτηση του κατηγορουμένου προσώπου πραγματώνεται. 1 Η προσωρινή κράτηση, συνεπώς, θεωρείται αναγκαία, καθόσον διευκολύνει το έργο της ανακρίσεως, για τη συγκέντρωση του αποδεικτικού υλικού, διασφαλίζει τη δημόσια τάξη, απομακρύνει τον κίνδυνο ανεκδικήσεων και καταπραΰνει την κοινή γνώμη. 2 1 Βλ. Βουρλιώτη Χ., Η στέρηση της ελευθερίας ως μέτρο δικονομικού καταναγκασμού και τα όρια επιβολής του, ΠοινΧρ 2002/ Βλ. Τσάκο Ν., Η προσωρινή κράτηση, σ. 53.

6 Στον αντίποδα αυτών των επιχειρημάτων, ωστόσο, προβάλλεται το επιχείρημα ότι η προσωρινή κράτηση συνίσταται στην στέρηση του υπέρτατου δικαιώματος του ατόμου, δηλαδή της προσωπικής ελευθερίας του. Συγκεκριμένα, αποτελεί προσβολή της προσωπικότητάς του, αφού μειώνει την τιμή και την υποληψή του στην κοινωνία, αποκόπτει το άτομο από την κοινωνική ζωή, θέτει σε κίνδυνο το οικογενειακό και επαγγελματικό του περιβάλλον, δεδομένου ότι το στερεί από τα απαραίτητα μέσα συντηρήσεως και από τη δυνατότητα να προσφέρει την προσωπική του εργασία και συμμετοχή στην επιχείρησή του και το φέρει σε επαφή με άλλα άτομα τα οποία είναι ηθικά και κοινωνικά μειωμένα, με κίνδυνο να μυηθεί πολλές φορές, ακόμη και στην τακτική τους προς τέλεση αξιόποινων πράξεων. Σε περίπτωση αθωώσεώς του, τέλος, γεννιέται η ανάγκη της ηθικής και υλικής αποκαταστάσεώς του. 3 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ Ο θεσμός της προσωρινής κρατήσεως συναντάται ήδη στην αρχαία Ελλάδα όταν οι οφειλέτες του Δημοσίου φυλακίζονταν για να αποτραπεί η φυγή τους και να εξασφαλισθεί η καταβολή της οφειλής τους σε αυτό. 4 Παρόλα αυτά, η προσωρινή κράτηση εφαρμοζόταν μόνο κατ εξαίρεση του κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο ο κατηγορούμενος για την τέλεση αξιόποινης πράξεως όφειλε να προσέλθει ενώπιον του άρχοντα, για να λάβει γνώση της εναντίον του κατηγορίας, να προτείνει τις ενστάσεις του και να προπαρασκευάσει την υπεράσπισή του. 5 Η εξαιρετική αυτή εφαρμογή του μέτρου διήρκησε μέχρι τον 15 ο αιώνα όταν η επιβολή του θεωρούνταν πλέον σαν αυτονότητη συνέπεια της 3 Βλ. ό.π., σ Βλ. ό.π., σ Βλ. Τσουκαλά, Ερμηνεία Ποινικής Δικονομίας, σ. 137.

7 ανάκρισης. Τότε εμφανίζεται για πρώτη φορά ο όρος «προφυλάκιση» με την έννοια της επιβαλλόμενης από την δικαστική εξουσία σύμφωνα με το νόμο φυλάκισης του κατηγορουμένου κατά τη διάρκεια της προδικασίας. Ο όρος αυτός διατηρήθηκε μέχρι και τελευταία και αντικαταστάθηκε με το άρθρο 3 του ν. 1128/1981 «περί προσωρινής κρατήσεως και άλλων τινών διατάξεων». Η λεγόμενη προφυλάκιση καθιερώθηκε ως «ανεκτόπιστο μέσο για τη συγκράτηση της έννομης τάξης» [Ποινική Δικονομία του 1834], χωρίς να διαφέρει αυτή η αντίληψη από τις σχετικές επιλογές που αποτυπώθηκαν κατά τη σύνταξη του ΣχΚΠΔ του 1934, κατά το οποίο «ουδεμία καινοτομία ενδείκνυται» (ΕισΕκθΣχΚΠΔ). Εξάλλου, μικρές βελτιώσεις επήλθαν, αναφορικά με το θέμα, κατά την τελική διατύπωση του ΚΠΔ που τελικά κυρώθηκε με τον ν. 1493/1950. Σημειωτέον δε ότι πριν από την ψήφιση του ν. ΓΨΠΓ /1911 επιτρεπόταν η προφυλάκιση ακόμα και επί πταισμάτων, ενώ το πρώτον με τον ν. 4441/1929 αναγνωρίστηκε στον κατηγορούμενο το δικαίωμα ανακοπής κατά του σχετικού εντάλματος. 6 Το προ του 1981 νομικό πλαίσιο γενικά χαρακτηρίζεται από την υποχρεωτική επιβολή της προφυλάκισης από τον ανακριτή με μόνη προϋπόθεση την αφηρημένη βαρύτητα της πράξης. Το πλαίσιο αυτό καθίστατο προβληματικό και στην επιβολή επί πλημμελημάτων αφού δεν συνοδευόταν ούτε από τη θέσπιση υποκατάστατων μέτρων, ούτε από τις αναγκαίες περιοριστικές προϋποθέσεις. 7 Στις αρχές του 19 ου αιώνα ο έλληνας νομοθέτης ευθυγραμμιζόμενος με τα κρατούντα στην ηπειρωτική Ευρώπη προέβη σε ευρύτατη αναμόρφωση του δικαίου της προφυλάκισης. Υπό την επίδραση των ιδεωδών που διέπουν τις διακηρυγμένες αρχές της από Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ αλλά και των δεσμευτικών για το εσωτερικό μας δίκαιο διατάξεων της ΕΣΔΑ του 1950 (ΝΔ 53/1974), όπου ρητά 6 Βλ. Βουρλιώτη Χ., Η στέρηση της ελευθερίας ως μέτρο δικονομικού καταναγκασμού και τα όρια επιβολής του, ΠοινΧρ 2002/ Δαλακούρα, Προσωρινή Κράτηση και περιοριστικοί όροι, σ

8 προβλέπεται το τεκμήριο αθωότητας (άρθρο 6 παρ. 2) και μόνο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις επιτρέπεται η στέρηση της ελευθερίας (άρθρο 5 παρ. 1 γ ), έγινε η πρώτη από τις νομοθετικές παρεμβάσεις για την αναμόρφωση του θεσμού και την ανάλογη προς τις πιο πάνω αρχές κι επιταγές προσαρμογή με την ψήφιση του ν 1128/1981. Η αντίληψη που επικράτησε τότε ήταν ότι η δικαστική απόφαση περί προσωρινής κρατήσεως έχει τότε μόνο αξία, όταν παρασχεθεί στο δικαστήριο το δικαίωμα να ενεργεί τις αναγκαίες διαπιστώσεις περί της υπάρξεως των προϋποθέσεών της. 8 Η σημαντικότερη καινοτομία που επέφερε ο ν. 1128/1981 είναι η καθιέρωση της προσωρινής κράτησης ως δυνητικού μέτρου καθιστώντας έτσι κανόνα τη μη επιβολή της προσωρινής κράτησης παρά μόνο εφόσον συνέτρεχαν αποχρώντες λόγοι και καταφασκόταν επιπλέον η απόλυτη αναγκαιότητα του μέτρου για την υλοποίηση των σκοπών της ανάκρισης και εν γένει της ποινικής δίκης. 9 Ειδικότερα, καταργήθηκε η υποχρέωση επιβολής του μέτρου της προσωρινής κράτησης επί κακουργημάτων προσδίδοντας στο μέτρο έναν εξαιρετικό χαρακτήρα. Δεύτερη σημαντική καινοτομία του νόμου αυτού ήταν η θέσπιση περιοριστικών όρων. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 283 ΚΠΔ καθορίζονταν με σαφήνεια τα βήματα που έπρεπε να ακολουθήσει ο ανακριτής ο ανακριτής έπρεπε να εξετάσει, πρώτον, τη δυνατότητα να αφήσει ελεύθερο τον κατηγορούμενο άνευ όρων, δεύτερον, την αναγκαιότητα επιβολής περιοριστικών όρων και τελευταίο, εάν ήταν απολύτως αναγκαίο, την επιβολή της προσωρινής κράτησης. 10 Την θεμελιακή αυτή νομοθετική αναμόρφωση του θεσμού της προσωρινής κράτησης συμπλήρωσαν οι διατάξεις των άρθρων 285 και 286 ΚΠΔ καθορίζοντας τις δυνατότητες άρσης ή αντικατάστασης των ήδη 8 Βλ. Τσουκαλά, Ερμηνεία Ποινικής Δικονομίας, σ Βλ. Δαλακούρα, Προσωρινή κράτηση και περιοριστικοί όροι, σ Βλ. Δαλακούρα, ό.π., σ. 25.

9 επιβληθέντων προσωρινών μέτρων. Ειδικότερα, παρασχέθηκε η ευχέρεια στον κατηγορούμενο υποβολής αίτησης στον ανακριτή προς άρση ή αντικατάσταση της προσωρινής κράτησης ή των περιοριστικών όρων, καθώς και το δικαίωμα προσφυγής του στο Δικαστικό Συμβούλιο κατά του εντάλματος προσωρινής κράτησης ή κατά της διάταξης με την οποία επιβλήθηκαν περιοριστικοί όροι. Ακολούθησε ο ν. 2207/1994, ο οποίος προσέταξε σε ιδιαίτερη παράγραφο τους περιοριστικούς όρους, καθόρισε με αυστηρότερο τρόπο τις προϋποθέσεις επιβολής της προσωρινής κράτησης και τόνισε τον εξαιρετικό χαρακτήρα της, ενώ περιόρισε τον αριθμό των πλημμελημάτων για τα οποία μπορούσε να διαταχθεί προσωρινή κράτηση μεταβάλλοντας το ελάχιστο όριο απειλούμενης ποινής που επέτρεπε ο ΚΠΔ για την επιβολή της προσωρινής κράτησης επί πλημμελημάτων. Συγκεκριμένα, προσωρινή κράτηση μπορούσε να επιβληθεί πλέον μόνο στα πλημμελήματα που τιμωρούνταν με ποινή φυλακίσεως τουλάχιστον ενός έτους και όχι τριών μηνών, όπως γινόταν μέχρι τότε. Δεύτερον, ο νόμος αυτός αντικειμενοποίησε τον κίνδυνο φυγής του κατηγορουμένου ως ουσιαστική προϋπόθεση επιβολής της προσωρινής κρατήσεως (: ο δράστης έχει μόνιμη ή γνωστή διαμονή ή υπήρξε φυγόποινος ή φυγόδικος στο παρελθόν). Τρίτον, προβλέφθηκε ότι ο κίνδυνος διαπράξεως νέων εγκλημάτων από μέρους του κατηγορουμένου ως προϋπόθεση επιβολής της προσωρινής κρατήσεως πρέπει να προκύπτει από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της πράξεως. Στην οικεία εισηγητική έκθεση του ν. 2207/1994 επισημαίνεται η ανάγκη εξασφάλισης ειδικής αιτιολόγησης της προσωρινής κράτησης, που έτεινε να καταστεί τυπική και μηχανική, με την επανάληψη απλώς των προϋποθέσεων που έθετε ο νόμος. Ο ν 2408/1996 που ακολούθησε, περιόρισε την επιβολή της προσωρινής κράτησης μόνο στα κακουργήματα, που ουσιαστικά είναι μία απάντηση του νομοθέτη στην τότε τάση της δικαστηριακής πρακτικής να ερμηνεύει με

10 ευρύτητα τους αξιολογικούς όρους που περιγράφουν τις προϋποθέσεις για την επιβολή του επαχθούς αυτού μέτρου (βλ. ΕισΕκθ ν 2408/1996). Όπως χαρακτηριστικά τονίζεται στη σχετική εισηγητική έκθεση: «Μετά τη διαπίστωση ότι το ένα τρίτο των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές είναι προσωρινά κρατούμενοι, πολλοί από τους οποίους όταν γίνει η δίκη τους κρίνονται αθώοι, επιτακτική είναι η ανάγκη δραστικής μείωσης του αριθμού των κρατουμένων που ανήκουν σ αυτή την κατηγορία. Οι μέχρι σήμερα νομοθετικές επεμβάσεις...οδήγησαν σε σχετική μόνο βελτίωση της κατάστασης, αφού τα αρμόδια για την επιβολή του επαχθούς αυτού προσωρινού μέτρου δικαστικά όργανα συνέχισαν να ερμηνεύουν με ευρύτητα τους αξιολογικούς όρους που περιγράφουν τις προϋποθέσεις για την επιβολή του...». Επιπλέον, σε σχέση με την προϋπόθεση του κινδύνου φυγής του κατηγορουμένου προστέθηκαν διάφορες παράμετροι που διευκρινίζουν (πλέον) πότε συντρέχει η προϋπόθεση αυτή. Άλλη μία προσθήκη στην οποία προέβη ο νόμος αυτός ήταν η προσθήκη του όρου «ιδιαίτερα» στα χαρακτηριστικά της πράξεως από τα οποία πρέπει να προκύπτει ο κίνδυνος διάπραξης νέων εγκλημάτων εκ μέρους του κατηγορουμένου για να του επιβληθεί η προσωρινή κράτηση. Ο παρών νόμος έλυσε επίσης ένα ερμηνευτικό πρόβλημα που προέκυπτε από την δυνατότητα επιβολής της προσωρινής κράτησης στους ανήλικους εφήβους που διώκονταν για πράξεις με απειλούμενη ποινή «κάθειρξη άνω των δέκα ετών». Διευκρινίστηκε λοιπόν με την καινούρια νομοθεσία ότι απαιτείται η πράξη με την οποία διώκεται ο έφηβος κατηγορούμενος να «τιμωρείται στο νόμο με ποινή κάθειρξης κατ ελάχιστο όριο δέκα ετών», ώστε να μπορεί να του επιβληθεί η προσωρινή κράτηση. Ακόμη μία θετική παρέμβαση του ν. 2408/1996 ήταν η προσθήκη δεύτερης παραγράφου στο άρθρο 288 ΚΠΔ το οποίο ρύθμιζε την προσωρινή κράτηση επί συρροής εγκλημάτων. Συγκεκριμένα, με βάση τη ρύθμιση του

11 άρθρου 288 ΚΠΔ η διάρκεια της προσωρινής κράτησης επί αληθινής πραγματικής συρροής εγκλημάτων υπολογιζόταν ιδιαιτέρως για καθένα από τα συρρέοντα εγκλήματα με αποτέλεσμα στην πράξη να καταστρατηγείται η διάταξη με την άσκηση ποινικής δίωξης για τις πράξεις της κατηγορίας ξεχωριστά, ώστε να αρχίζει η έναρξη του δεκαοκτάμηνου της προσωρινή κράτησης από την εκτέλεση του καθενός από αυτές. Η νέα διάταξη απαγόρευσε, εν ολίγοις, την επιβολή νέας προσωρινής κράτησης του ίδιου κατηγορουμένου για άλλη πράξη, για την οποία ήταν δυνατό να ασκηθεί ποινική δίωξη ή να απαγγελθεί κατηγορία, ταυτόχρονα με την ποινική δίωξη η οποία οδήγησε στην προηγούμενη προσωρινή κράτηση. Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 282 ΚΠΔ ΜΕ ΤΟΝ Ν. 3346/2005 Με το άρθρο 11 του ν. 3346/2005 προστέθηκε τελευταίο εδάφιο στην παρ. 3 του άρθρου 282 ΚΠΔ που έχει ως εξής: «Υπό τις ίδιες προϋποθέσεις και σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να επιβληθεί προσωρινή κράτηση και για το πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κατά συρροή. Στην περίπτωση αυτή, το ανώτατο όριο της προσωρινής κράτησης είναι διάρκειας έως έξι μηνών, που μπορεί να παραταθεί για άλλους τρεις μήνες». Η δικονομική αυτή ρύθμιση λειτουργεί συμπληρωματικά προς την τροποποίηση του άρθρου 94 ΠΚ, στην παράγραφο 2 του οποίου προστέθηκε β εδάφιο, σύμφωνα με το οποίο σε περιπτώσεις ανθρωποκτονίας από αμέλεια σε κατ ιδέα συρροή, σε εξαιρετικές περιπτώσεις θα υπάρχει ευχέρεια επιβολής συνολικής ποινής ως 10 χρόνια (και όχι μόνο ως 5 χρόνια που ίσχυε μέχρι σήμερα) «σταθμίζοντας τη βαρύτητα των επελθόντων αποτελεσμάτων και το βαθμό υπαιτιότητας του δράστη».

12 Η νέα αυτή ρύθμιση είναι η απάντηση του νομοθέτη στο φαινόμενο των πολύνεκρων ανθρωποκτονιών εξ αμελείας (υποθέσεις «RICOMEX», «Εξπρές Σάμινα», «Τέμπη», «Πέταλο Μαλλιακού») που απασχόλησαν έντονα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και διατάραξαν την κοινή γνώμη της χώρας κατά την πενταετία αυτή. Προς κατευνασμό των αντιδράσεων των οικογενειών των πολυάριθμων θυμάτων και καταπράυνσης της κοινή γνώμης, οι ανακριτικές αρχές ασκούσαν δίωξη κατά των δραστών για ανθρωποκτονία κατά συρροή από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο με σκοπό να διευκολύνουν την επιβολή προσωρινής κράτησης, αφού το 282 ΚΠΔ μπορούσε να εφαρμοστεί μόνο επί κακουργημάτων. 11 Ως προς την πρακτική εφαρμογή του νέου αυτού άρθρου θα πρέπει να παρατηρηθούν τα εξής: i) Παρότι η Αιτιολογική Έκθεση του νομοσχεδίου επιχειρεί να περιορίσει την εφαρμογή της νέας ρύθμισης μόνο στις περιπτώσεις των «πολύνεκρων δυστυχημάτων» και «πολλαπλών θανάτων», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο κείμενό της, η διατύπωση του άρθρου αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο επιβολής προσωρινής κράτησης και σε περιπτώσεις που το πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κατά συρροή έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο ακόμη και δύο μόνο ανθρώπων. 12 ii) Με την προσθήκη αυτή αποτρέπεται μεν η εμφάνιση του παρατηρούμενου τα τελευταία χρόνια σε νομολογιακό επίπεδο φαινομένου της κακουργηματοποιήσεως του 11 Βλ. Συμεωνίδου Καστανίδου, Θέματα ουσιαστικού ποινικού δικαίου στο νομοσχέδιο «για την επιτάχυνση της διαδικασίας ενώπιον των πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων», ΠοινΔικ 2005, σ. 189, Τσιρίδη Π., Ο ενδεχόμενος δόλος Θεωρία και Πρακτική, ΠοινΧρ ΝΒ/2002, σ. 961, Χαραλαμπάκη Α.Ι., Η υπαιτιότητα ως «εργαλείο» ανεγκληματικής πολιτικής, ΠοινΧρ ΝΔ/ Βλ. Ζαχαριάδη Α.Κ., ΠοινΔικ 2/2005, σ. 199.

13 συγκεκριμένου πλημμελήματος με τη μεταβάπτιση της αμέλειας σε ενδεχόμενο δόλο. 13 Ειδικότερα, η πλειοψηφία των ουσιαστικών ποινικών δικαστηρίων και δικαστικών συμβουλίων τα οποία απασχόλησαν έντονα οι υποθέσεις πολύνεκρων δυστυχημάτων για τα οποία είχε ασκηθεί ποινική δίωξη για ανθρωποκτονία από πρόθεση κατά συρροή με ενδεχόμενο δόλο, απέρριψε τη νομική κατασκευή του ενδεχόμενου δόλου. Αξιοσημείωτη είναι η υπ αριθμ. 1661/2004 απόφαση του Αρείου Πάγου επί του πολύνεκρου ναυαγίου «ΣΑΜΙΝΑ», όπου έγινε δεκτό ότι «δεν συντρέχει δε περίπτωση ενδεχόμενου δόλου, όταν δεν μπορεί, κατ αντικειμενική κρίση, να καταφαθεί και το βουλητικό στοιχείο της πρόθεσης, όπως συμβαίνει όταν δεν προκύπτει κάποιο λογικό κίνητρο του υπαιτίου προς διάπραξη ενός σοβαρού εκ δόλου εγκλήματος ή όταν ο δράστης καθίσταται και ο ίδιος εν δυνάμει θύμα ενδεχομένως της σχετικής πράξης ή παράλειψής του». 14 Παρόλα αυτά, υπήρξαν μεμονωμένες περιπτώσεις, όπως η πολιτική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου στην υπόθεση RICOMEX 15 που δέχθηκε ότι ο αρχιτέκτονας μηχανικός ευθύνεται με ενδεχόμενο δόλο για την κατάρρευση του εργοστασίου από το σεισμό. iii) Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, η νέα διάταξη καθιστά τον θεσμό της προσωρινής κράτησης προτιμωρητικό και κατασταλτικό, αντίστοιχο με εκείνο της προ του 1981 νομικού καθεστώτος «προφυλάκισης», «η οποία ως βασικό σκοπό έχει το να αντισταθμίσει τη μεγάλη κοινωνική βαρύτητα μιας αμελούς συμπεριφοράς με δυσανάλογα, λόγω 13 Βλ. Μαργαρίτη Λ., Το νέο Νομοσχέδιο για την επιτάχυνση της ποινικής διαδικασίας: Μια πρώτη προσέγγιση, ΠοινΔικ 11/2004, σ ΠοινΧρ ΝΕ/2005/328, Βλ. Τσιρίδη Π., Ο νέος νόμος για την επιτάχυνση της ποινικής δίκης (Ν. 3346/2005), σ ΟλΑΠ 10/2005, ΝοΒ 2005/53.

14 iv) του μεγάλου αριθμού των θυμάτων, αποτελέσματα» 16 οδηγώντας σε σύγκρουση με το τεκμήριο αθωότητας. Μία τέτοια νομοθετική επιλογή «λησμονεί τα διδάγματα της ελληνικής νομοθετικής εμπειρίας, τα οποία λένε ότι όταν εισάγεται μια εξαίρεση εύκολα ακολουθεί και άλλη με αποτέλεσμα η εξαίρεση να γίνεται κανόνας και ο κανόνας εξαίρεση». 17 v) Με τη νέα αυτή ρύθμιση ανάγεται η βαρύτητα των αποτελεσμάτων του πλημμελήματος της ανθρωποκτονίας από αμέλεια σε κριτήριο επιβολής της προσωρινής κρατήσεως. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα ισχύοντα ακόμη και επί κακουργημάτων, όπου σύμφωνα με το άρθρο 282 ΚΠΔ «μόνη η κατά το νόμο βαρύτητα της πράξης δεν αρκεί για την επιβολή προσωρινής κράτησης». vi) Στο βαθμό που το δικονομικό μέτρο της επιβολής προσωρινής κράτησης τείνει να επιστρατεύεται για την εξυπηρέτηση γενικοπροληπτικών σκοπών, εξίσου εμφανές είναι ότι επέρχεται ταυτόχρονα και ευθεία προσβολή της αρχής του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας, δεδομένου ότι για το πρόσωπο που κάθε φορά «χρησιμοποιείται» για λόγους παραδειγματισμού, υποβιβάζεται αυτόματα σε «αντικείμενο», που χρησιμοποιείται κατ αυτόν τον τρόπο ως εργαλείο για την εξυπηρέτηση γενικών σκοπών και σκοπιμοτήτων Βλ. Χαραλαμπάκη Α.Ι., Παρατηρήσεις στο νέο νομοσχέδιο για την απονομή της ποινικής δικαιοσύνης, ΠοινΧρ ΝΕ/2005, σ Βλ. Μαργαρίτη Λ., Το νέο νομοσχέδιο για την επιτάχυνση της πονικής διαδικασίας: Μια πρώτη προσέγγιση, ΠοινΔικ 2004/ Βλ. Συμεωνίδη Δ. Γ., Δικονομικές παράμετροι της συζήτησης για την οριοθέτηση ενδεχόμενου δόλου και συνειδητής αμέλειας και δυνατότητα επιβολής προσωρινής κράτησης σε περίπτωση συρροής ανθρωποκτονιών από αμέλεια (άρθρο 11 Ν 3346/2005), ΠοινΔικ 2006/455.

15 ΤΟ ΤΕΚΜΗΡΙΟ ΑΘΩΟΤΗΤΑΣ Το τεκμήριο αθωότητας κατοχυρώνεται τόσο στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Ο.Η.Ε. (άρθρο 11), όσο και με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (άρθρο 6 παρ. 2). Το άρθρο 6 παρ. 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Σ.Δ.Α.), η οποία κυρώθηκε με το ΝΔ 53/1994, ορίζει: «Παν πρόσωπον κατηγορούμενον επί αδικήματι τεκμαίρεται ότι είναι αθώον μέχρι της νομίμου αποδείξεως της ενοχής του». Η κατοχύρωση του τεκμηρίου της αθωότητας του κατηγορουμένου στη σύμβαση μαζί με την επαυξημένη τυπική ισχύ του που της προσδίδει το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος έχει τις εξής συνέπειες: Η Σύμβαση αναγνωρίζει τον απολύτως εξαιρετικό χαρακτήρα της σύλληψης και της προσωρινής κράτησης, παραθέτοντας στην διάταξη του άρθρου της 5 παρ. 1 εδ. γ μια σειρά από συγκεκριμένες, ουσιαστικές προϋποθέσεις εγγυήσεις της προσωπικής ελευθερίας και ασφάλειας κάθε ατόμου, που μπορούν να δικαιολογήσουν την από μέρους των αρχών λήψη τόσο επαχθών μέτρων εις βάρος του ατόμου. 19 Ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας 20, όπως και η Σύμβαση, δεν αναφέρονται ρητά στους λόγους που μπορούν να δικαιολογήσουν την σύλληψη και την προσωρινή κράτηση του κατηγορουμένου αλλά διαγράφουν ένα πλαίσιο υπό το οποίο μπορούν να επιβληθούν. 19 Βλ. Μακρή Γ.Κ., Η προδικαστική στέρηση της ελευθερίας, Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις της σύλληψης και προσωρινής κράτησης του κατηγορουμένου στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Επισκόπηση της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, σ Βλ. άρθρο 276 παρ. 2 εδ α σε συνδυασμό με άρθρο 282 παρ. 3 ΚΠΔ.

16 Έτσι, σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 1 γ της Σύμβασης είναι επιτρεπτή η στέρηση της ελευθερίας κάποιου, εφόσον αυτός συλληφθεί ή κρατηθεί με την προοπτική να οδηγηθεί στον αρμόδιο δικαστή, όταν υφίστανται εύλογες υποψίες ότι έχει διαπράξει ένα έγκλημα ή όταν υπάρχουν δικαιολογημένες ανησυχίες ότι θα επιχειρήσει κάποιο έγκλημα ότι θα διαφύγει μετά τη διάπραξή του. Κανείς δεν μπορεί να κρατηθεί όταν ο λόγος που θα δικαιολογούσε ένα τέτοιο μέτρο δεν εμπίπτει στις απαριθμημένες περιπτώσεις του άρθρου 5. Η Σύμβαση επομένως εξαρτά την δυνατότητα της σύλληψης ή επιβολής της προσωρινής κράτησης από ορισμένους λόγους ειδικότερα, κατά πρώτον πρέπει να συντρέχουν «εύλογες υπόνοιες» εκ μέρους των διωκτικών αρχών ότι ο ύποπτος ενέχεται στην τέλεση του εν λόγω εγκλήματος-όπως στον ΚΠΔ απαιτείται η συνδρομή «σοβαρών υπονοιών ενοχής» - σε συνδυασμό με την συνδρομή είτε του δικονομικού λόγου «της δραπέτευσης του κατηγορουμένου μετά την τέλεση του αδικήματος» - ο αντίστοιχος του «κινδύνου φυγής» του κατηγορουμένου του ΚΠΔ - είτε του προληπτικού λόγου «της αποτροπής του από το να διαπράξει νέο αδίκημα αντίστοιχος δηλαδή του «κινδύνου τελέσεως νέων εγκλημάτων» από τον κατηγορούμενο που προβλέπεται στον ΚΠΔ. Όπως εύλογα καταδεικνύεται από τα ανωτέρω, σκοπός της διάταξης του άρθρου 5 παρ. 1 εδ. γ δεν είναι να υποδείξει τον τρόπο και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες τα κράτη μέλη μπορούν να επιβάλουν την σύλληψη ή την προσωρινή κράτηση, αλλά να θέσει συγκεκριμένα όρια και περιορισμούς κατά την εφαρμογή των μέτρων σύλληψης και προσωρινής κράτησης από τις εθνικές αρχές, ώστε να αποφεύγεται τυχόν κατάχρηση αυτών στην πράξη και να κατοχυρώνεται έτσι το άτομο απέναντι στην κρατική αυθαιρεσία, κάτι που αποτελεί άλλωστε και θεμελιώδη σκοπό του άρθρου 5 της Σύμβασης. Ως εύλογες υπόνοιες, έχει ορίσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, «τα γεγονότα ή πληροφορίες που είναι ικανές να πείσουν έναν αντικειμενικό

17 παρατηρητή ότι το άτομο για το οποίο πρόκειται μπορεί να έχει τελέσει το αδίκημα». 21 Αντίστοιχα, ο ελληνικός ΚΠΔ στην διάταξη του άρθρου 282 παρ. 1 αξιώνει την ύπαρξη «σοβαρών ενδείξεων» ενοχής για την επιβολή τόσο του μέτρου της σύλληψης όσο και του μέτρου της προσωρινής κράτησης. Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη στην ελληνική θεωρία «σοβαρές ενδείξεις» ενοχής εις βάρος κάποιου συντρέχουν, όταν «από το σύνολο των αποδεικτικών στοιχείων που έχουν συγκεντρωθεί μέχρι το χρονικό σημείο έκδοσης του ένταλματος σύλληψης προκύπτει ότι συντρέχει υψηλός βαθμός πιθανολόγησης ότι ο κατηγορούμενος είναι και ο δράστης του διωκόμενου εγκλήματος». 22 Σε σύκριση με τις «επαρκείς ενδείξεις» ενοχής που αξιώνει ο ΚΠΔ για την παραπομπή του κατηγορουμένου στο ακροατήριο, οι «σοβαρές ενδείξεις» ενοχής αντικατοπτρίζουν έναν υψηλότερο βαθμό πιθανολόγησης της ενοχής ή εντάσεως των υπονοιών που απαιτείται εκ μέρους των ανακριτικών αρχών για την επιβολή της σύλληψης ή της προσωρινής κράτησης στον κατηγορούμενο. Ζήτημα προέκυψε από την μεταγλώττιση του ΚΠΔ, κατά την οποία ο όρος «αποχρώσες ενδείξεις» της καθαρεύουσας αντικαταστάθηκε με τον όρο «σοβαρές» και αλλού με τον όρο «επαρκείς» ενδείξεις. Κατά ορθή άποψη, οι ενδείξεις πρέπει ανεξαρτήτως διακρίσεως, για να μπορέσουν να δικαιολογήσουν το μέτρο δικονομικού καταναγκασμού, να είναι επαρκείς, δηλαδή: όσο πιο επαχθές είναι το μέτρο τόσο πιο ισχυρές πρέπει να είναι οι ενδείξεις ενοχής (αρχή του προσήκοντος βαθμού υπονοιών ή ισχύος των ενδείξεων). 23 Απόρροια λοιπόν του τεκμηρίου αθωότητας είναι η αρχή του προσήκοντος βαθμού υπονοιών ή ισχύος των ενδείξεων. Όσο πιο επαχθές είναι το μέτρο που λαμβάνεται στο στάδιο της προδικασίας εις βάρος του κατά 21 Βλ. Μακρή, ό.π., σ Βλ. Καρρά, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, σ Βλ. Κάβουρα Γ., Το τεκμήριο αθωότητας, σ. 199.

18 τεκμήριον αθώου κατηγορουμένου, τόσο πιο ισχυρές πρέπει να είναι οι ενδείξεις ενοχής που το δικαιολογούν. 24 Και όσο πιο ισχυρές ενδείξεις χρειάζονται, τόσο πιο πολύ πρέπει να έχουν εξαντληθεί οι ανακριτικές δυνατότητες συλλογής αποδεικτικών στοιχείων. Στο στάδιο της προδικασίας, παραδείγματος χάριν, γίνεται προσπάθεια απλής πιθανολόγησης της ενοχής και αυτό που μετράει δεν είναι η βεβαιότητα ή μη της συνδρομής των ενδείξεων αυτών, αλλά η ορθή κρίση της προγνωστικής τους αξίας. 25 Συμπερασματικά, δύο στοιχεία πρέπει να συντρέχουν σύμφωνα και με την ευρωπαϊκή νομοθεσία για να δικαιολογηθεί η στέρηση της ελευθερίας: η ύπαρξη μιας νόμιμης βάσης στο εθνικό δίκαιο και η έλλειψη αυθαιρεσίας από την πλευρά της δικαστικής εξουσίας. Η αυθαίρετη κράτηση έδωσε αφορμή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να δημιουργήσει σχετική νομολογία. Οι προσφυγές που την καταγγέλλουν είναι πράγματι πολλές. 26 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ Τυπικές προϋποθέσεις Η προσωρινή κράτηση διατάσσεται όσο διαρκεί η προδικασία, μετά από την έγγραφη απολογία του κατηγορουμένου και προηγούμενη σύμφωνη γνώμη του εισαγγελέα, ο οποίος πριν εκφράσει τη γνώμη του υποχρεούται να ακούσει τον κατηγορούμενο και τον συνήγορό του (άρθρο 282 παρ. 1 ΚΠΔ). 24 Βλ. Καρρά, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, σ. 370, Μπακόπουλο, Το τεκμήριο της αθωότητας Συνέδριο στην Κύπρο, σ. 91, Βλ. Κάβουρα Γ., Το τεκμήριο αθωότητας, σ Βλ. Σικαλοπούλου Μ., Οι λόγοι που επιτρέπουν τη διατήρηση του μέτρου της προσωρινής κράτησης (Με αφορμή την απόφαση Kemmache κατά Γαλλίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), Υπερ 1994/448.

19 Με τη φράση «όσο διαρκεί η προδικασία» ο νόμος εννοεί προφανώς το στάδιο της κύριας ανακρίσεως, δεδομένου ότι μόνο ο τακτικός ανακριτής εκδίδει ένταλμα προσωρινής κρατήσεως. Επομένως, μετά το τέλος της ανακρίσεως δεν επιτρέπεται η έκδοση αυτού ή η θέση περιοριστικών όρων. Κατ άρθρο 246, η κύρια ανάκριση ενεργείται μόνο από τον ανακριτή, μετά από προηγούμενη έγγραφη παραγγελία του εισαγγελέα, η οποία μνημονεύει ορισμένως και ειδικώς την αξιόποινη πράξη και την ποινική διάταξη που την προβλέπει. Παραγγελία προς τον ανακριτή μπορεί να δώσει ο εισαγγελέας σε κάθε στάση της προανάκρισης ή και αμέσως μόλις λάβει την πρώτη καταμήνυση ή πληροφορία σχετική με την τέλεση του εγκλήματος. Τέτοια παραγγελία από μέρους του εισαγγελέα δίνεται για κακουργήματα και πλημμελήματα, όταν κατά την κρίση αυτού πρέπει να εκδοθεί κατά του κατηγορουμένου ένταλμα συλλήψεως ή προσωρινής κρατήσεως ή όταν η προανάκριση πρέπει να συμπληρωθεί με κύρια ανάκριση. Πρέπει να διακρίνουμε επί τυπικής και ουσιαστικής περατώσεως της κύριας ανάκρισης: Α. Επί τυπικής περατώσεως της κύριας ανακρίσεως Η κύρια ανάκριση περατώνεται με την απολογία του κατηγορουμένου (άρθρο 270 παρ. 1 ΚΠΔ), η οποία είναι αναγκαία προκειμένου να δοθεί η ευχέρεια σε αυτόν να υπερασπίσει τον εαυτό του και βοηθήσει τον ανακριτή στην ανακάλυψη της αλήθειας. Σε περίπτωση, ωστόσο, που ο κατηγορούμενος αποφασίζει να μην εμφανισθεί ενώπιον του ανακριτή, ο νομοθέτης δέχθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις αναπλήρωση της απολογίας του κατηγορουμένου, είτε με την κλήση αυτού για εξέταση είτε με την κλήση και έκδοση εντάλματος συλλήψεως ή βίαιης προσαγωγής. Έτσι, η απολογία του κατηγορουμένου αναπληρώνεται και η ανάκριση θεωρείται περατωμένη και χωρίς αυτή:

20 α) Αν ο κατηγορούμενος δεν προσήλθε να απολογηθεί, μολονότι κλητεύθηκε και δεν προκύπτουν αποχρώσες ενδείξεις εναντίον του (άρθρο 270 παρ. 1). Στην περίπτωση αυτή η απολογία αναπληρώνεται από την κλήση, η οποία πρέπει να επιδοθεί στον κατηγορούμενο. 27 β) Αν ο κατηγορούμενος κλητεύθηκε σε απολογία, αλλά δεν προσέρχεται από απείθεια, και ο ανακριτής πιστεύει ότι υπάρχουν ενδείξεις εναντίον του, τότε η ανάκριση μπορεί να θεωρηθεί περατωμένη με την έκδοση εντάλματος συλλήψεως ή βίαιης προσαγωγής κατά τα άρθρα 272, 276 ΚΠΔ. γ) Αν εκδόθηκε ένταλμα συλλήψεως κατά του κατηγορουμένου, χωρίς να προηγηθεί κλήτευσή του σε απολογία, εφόσον πρόκειται για περίπτωση για την οποία συγχωρείται η προσωρινή κράτηση (άρθρα 276 παρ. 2, 271 παρ. 1 ΚΠΔ). Εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις επιβολής προσωρινής κράτησης, η κλήση του κατηγορουμένου προς απολογία είναι δυνητική και όχι υποχρεωτική και η ανάκριση θεωρείται ότι περατώθηκε νομίμως με την έκδοση του εντάλματος σύλληψης, έστω και αν προηγήθηκε κλήτευσή του. 28 Στις περιπτώσεις, όπου υφίσταται διαφωνία μεταξύ ανακριτή και εισαγγελέα, θα αρθεί, από το δικαστικό συμβούλιο κατά το άρθρο 307 ΚΠΔ. Το συμβούλιο στην περίπτωση αυτή αίρει τη διαφωνία και η προσωρινή κράτηση του κατηγορουμένου υπέρ της οποίας τυχόν τάσσεται, απαγγέλλεται με την έκδοση του σχετικού εντάλματος από τον ανακριτή. Τέλος, η απολογία του κατηγορουμένου και η έγγραφη σύμφωνη γνώμη του εισαγγελέα πρέπει να προηγηθούν από την έκδοση του σχετικού εντάλματος της προσωρινής κρατήσεως. Στην αντίθετη περίπτωση, το ένταλμα προσωρινής κρατήσεως που εκδόθηκε είναι άκυρο. Και αυτό γιατι εκδόθηκε κατά παράβαση των διατάξεων που αφορούν: α) την εμφάνιση, εκπροσώπηση και υπεράσπιση του κατηγορουμένου και την άσκηση των δικαιωμάτων του, 27 Αντιθετες, οι ΠλημΑθ 2506/1969 ΠοινΧρ 1969/489, ΠλημΑθ 1223/1974 ΠοινΧρ 1974/463, σύμφωνα με τις οποίες δεν απαιτείται επίδοση της κλήσεως στον κατηγορούμενο. 28 ΣυμβΑΠ 1399/2003 ΠοινΔικ 2004/108.

21 και β) την υποχρεωτική συμμετοχή αυτού σε ορισμένες πράξεις της προδικασίας που ορίζονται από το νόμο (άρθρο 171 παρ. 1 στ. β ). Β. Επί ουσιαστικής περατώσεως της κύριας ανακρίσεως α) Η ουσιαστική περάτωση της κύριας ανακρίσεως επέρχεται κατά κανόνα από το συμβούλιο πλημμελειοδικών (άρθρο 308). Γι αυτό διαβιβάζονται χωρίς καθυστέρηση μετά την τελευταία ανακριτική πράξη τα έγγραφα στον εισαγγελέα, ο οποίος, αν κρίνει ότι πρέπει να επιστρέψει αυτά στον ανακριτή για συμπλήρωση της ανακρίσεως, υποβάλλει το ταχύτερο πρόταση στο συμβούλιο για την οριστική ή προσωρινή παύση της παραπέρα διώξεως ή για την παραπομπή του κατηγορουμένου στο ακροατήριο ή για το ότι δεν πρέπει να γίνει κατηγορία εναντίον του. Οι διάδικοι δικαιούνται να γνωστοποιήσουν και προφορικά στον εισαγγελέα και πριν από την κατάρτιση της προτάσεώς του, ότι επιθυμούν να λάβουν γνώση αυτής. Ο εισαγγελέας οφείλει στην περίπτωση αυτή να ειδοποιήσει τον γνωστοποιήσαντα, αν κατοικεί στην έδρα του δικαστηρίου, διαφορετικά το διορισμένο αντίκλητο σε αυτή, να προσέλθει και να λάβει γνώση της προτάσεώς του και μετά την υποβολη αυτής στο συμβούλιο. Για το σκοπό αυτό κατατίθεται στη γραμματεία της εισαγγελίας αντίγραφο της προτάσεως. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ο ανακριτής οφείλει πριν από τη διαβίβαση της δικογραφίας στον εισαγγελέα να γνωστοποιήσει στους διαδίκους την περάτωση της ανακρίσεως, με σκοπό να ασκήσουν τα δικαιώματά τους που ορίζονται από τα άρθρα 101, 106 επ. Η γνωστοποίηση αυτή πρέπει να αποδεικνύεται είτε με αποδεικτικό του εγγράφου της γνωστοποιήσεως είτε με έκθεση κοινοποιήσεως που συντάσσεται από τον ανακριτή προς το διάδικο που είναι παρών, ότι η ανάκριση περατώθηκε.

22 Αλλά και μετά τη γνωστοποίηση του τέλους της ανακρίσεως στον κατηγορούμενο, αν ο ανακριτής ενεργήσει και άλλες ανακριτικές πράξεις (π.χ. συμπληρωματική απολογία του κατηγορουμένου), οφείλει να επαναλάβει τη γνωστοποίηση πριν διαβιβάσει τη δικογραφία στον εισαγγελέα, γιατί διαφορετικά παράγεται απόλυτη ακυρότητα του βουλεύματος που τυχόν θα εκδοθεί. Αν έγινε εξέταση μάρτυρα ή άλλη ανακριτική πράξη, όχι όμως και παραλαβή εγγράφου από τον ανακριτή και υποβολή αυτού στον εισαγγελέα, μετά την απολογία του κατηγορουμένου, δεν επιτάσσεται νέα κλήση αυτού από τον ανακριτή για συμπληρωματική απολογία, αλλά μόνο η γνωστοποίηση του τέλους της ανακρίσεως. Συνέπεια της απόλυτης ακυρότητας είναι ότι καθίστανται άκυρες και οι εξαρτημένες από αυτή μεταγενέστερες πράξεις της ποινικής διαδικασίας. Όμως ο δικαστής μπορεί να κηρύξει άκυρες και πράξεις σύγχρονες ή προγενέστερες μόνο όταν είναι συναφείς με εκείνη που ακυρώθηκε (άρθρο 175 ΚΠΔ), της διαδικασίας που έχουν ενεργηθεί μετά από αυτή. Η ακυρότητα αυτή ανάγεται στην προδικασία και καλύπτεται. β) Σε ορισμένες άλλες περιπτώσεις έχουμε εξαίρεση του κανόνα της περατώσεως της ανακρίσεως από το συμβούλιο πλημμελειοδικών: αα) Η κύρια ανάκριση για πλημμέλημα περατώνεται και με απευθείας κλήση του κατηγορουμένου στο ακροατήριο του αρμόδιου δικαστηρίου. Για να διατάξει στην περίπτωση αυτή ο εισαγγελέας την απευθείας κλήση του κατηγορουμένου στο ακροατήριο, πρέπει να έχει τη σύμφωνη γνώμη του ανακριτή. Εφαρμοστέα στην περίπτωση αυτή είναι και η διάταξη του άρθρου 322 και ο εισαγγελέας των εφετών μπορεί, αν γίνει δεκτή η προσφυγή, να διατάξει είτε την υποβολή στο συμβούλιο είτε τη συμπλήρωση της ανακρίσεως, οπότε αυτή περατώνεται με βούλευμα του συμβουλίου. Πρόταση στο συμβούλιο μπορεί να γίνει μόνο, αν ο εισαγγελέας φρονεί ότι δεν υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις για παραπομπή του κατηγορουμένου στο ακροατήριο. Αν υπάρχουν περισσότεροι του ενός κατηγορούμενοι και δεν προκύπτουν ενδείξεις εναντίον ορισμένων από αυτούς, η υπόθεση εισάγεται ως προς όλους στο δικαστικό συμβούλιο. Τέλος, για τη

23 διάρκεια ή μη της προσωρινής κρατήσεως του κατηγορουμένου αποφαίνεται το συμβούλιο των πλημμελειοδικών αμετάκλητα (άρθρα 308 παρ. 3, 245 παρ. 2). ββ) Αν γίνει ανάκριση για κακούργημα και από αυτή προκύπτουν αρκετές ενδείξεις κατά του κατηγορουμένου για την παραπομπή του στο ακροατήριο, ο εισαγγελέας των πλημμελειοδικών, αφού συμφωνεί και ο ανακριτής, υποβάλλει τη δικογραφία στον εισαγγελέα των εφετών. Ο εισαγγελέας των εφετών, αν συμφωνεί με τη γνώμη των δύο προηγούμενων, υποβάλλει το ταχύτερο πρόταση στο συμβούλιο των εφετών, το οποίο αποφαίνεται σε πρώτο και τελευταίο βαθμό σύμφωνα με το άρθρο 318. Η παραπάνω διάταξη ισχύει και αν συγκατηγορούνται πρόσωπα, κατά των οποίων δεν προκύπτουν ενδείξεις. Και ως προς αυτά ακολουθείται η διαδικασία ενώπιον του συμβουλίου κατά την παράγραφο 4 του άρθρου αυτού. γγ) Στα εγκλήματα που προβλέπονται από το άρθρο 1 του ν. 1608/1950, η περάτωση της κύριας ανάκρισης κηρύσσεται από το συμβούλιο εφετών. Για το σκοπό αυτό η δικογραφία διαβιβάζεται αμέσως μετά την τελευταία ανακριτική πράξη στον εισαγγελέα εφετών, ο οποίος, αν κρίνει ότι η ανάκριση δεν χρειάζεται συμπλήρωση, την εισάγει με πρότασή του στο συμβούλιο εφετών, που αποφαίνεται αμετάκλητα ακόμη και για τα συναφή πλημμελήματα. δδ) Αφού εξαιρεθούν οι περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες ακολουθείται η αυτόφωρη διαδικασία, τα πλημμελήματα εμπρησμού, δασών των άρθρων 265 και 266 του Ποινικού Κώδικα καθώς και τα πλημμελήματα του άρθρου 285 του Δασικού Κώδικα, εισάγονται με απευθείας κλήση ενώπιον του αρμόδιου τριμελούς πλημμελειοδικείου είτε μετά από προηγούμενη προανάκριση είτε και χωρίς αυτή, εφόσον προκύπτουν αποχρώσες ενδείξεις εε) Μετά την ολοκλήρωση της ανακρίσεως η δικογραφία υποβάλλεται από τον εισαγγελέα πλημμελειοδικών στον εισαγγελέα εφετών, ο οποίος αν κρίνει ότι προκύπτουν αποχρώσες ενδείξεις ενοχής του κατηγορουμένου και ότι η ανάκριση δεν χρειάζεται συμπλήρωση, εισάγει με σύμφωνη γνώμη του προέδρου εφετών την υπόθεση με απευθείας κλήση στο ακροατήριο.

24 στ) Μόλις περατωθεί η ανάκριση, η δικογραφία υποβάλλεται από τον εισαγγελέα πλημμελειοδικών στον εισαγγελέα εφετών, ο οποίος, αν κρίνει ότι προκύπτουν αποχρώσες ενδείξεις και ότι δεν πρέπει να την επιστρέψει για συμπλήρωση της ανακρίσεως, εισάγει, εφόσον συμφωνεί και ο πρόεδρος εφετών, την υπόθεση στο ακροατήριο με απευθείας κλήση, κατά της οποίας δεν επιτρέπεται προσφυγή. Επομένως, εν ολίγοις, οι εξής τυπικές προϋποθέσεις πρέπει να πληρωθούν, ώστε να είναι δυνατή η επιβολή της προσωρινής κράτησης: α) η προηγούμενη απολογία του κατηγορουμένου, ή τουλάχιστον η παροχή δυνατότητας στον κατηγορούμενο να απολογηθεί, άσχετα αν αυτός θα κάνει χρήση του εν λόγω δικαιώματος, 29 β) η ακρόαση του κατηγορουμένου και του συνηγόρου του από τον εισαγγελέα, και γ) η σύμφωνη γνώμη του εισαγγελέα. Σε περίπτωση διαφωνίας του ανακριτή και του εισαγγελέα, αποφαίνεται το αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο (άρθρο 283 παρ. 1 εδ. τελευταίο). Ουσιαστικές προϋποθέσεις Σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 3 του άρθρου 282 ΚΠΔ όπως ισχύει σήμερα μετά τις τροποποιήσεις και συμπληρώσεις που υπέστη με τα άρθρα 2 του ν. 2207/1994 και 2 παρ. 11 εδ. α του ν. 2408/1996 αλλά και του άρθρου 11 του ν. 3346/2005, για να εκδοθεί ένταλμα προσωρινής κράτησης, πρέπει να συντρέχουν στο πρόσωπο του κατηγορουμένου οι προϋποθέσεις της παρ. 1 του άρθρου αυτού, ήτοι όταν προκύπτουν σοβαρές ενδείξεις ενοχής του κατηγορουμένου και επιπλέον εφόσον: 29 Βλ. Καραγιανόπουλο, Επιτομή Ποινικής Δικονομίας, σελ. 179.

25 α) Ο κατηγορούμενος διώκεται για κακούργημα ή για το πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κατά συρροή και δεν έχει γνωστή διαμονή στη χώρα ή β) έχει κάνει προπαρασκευαστικές ενέργειες για να διευκολύνει τη φυγή του ή γ) υπήρξε φυγόποινος κατά το παρελθόν ή δ) υπήρξε φυγόδικος ή ε) κρίθηκε ένοχος για απόδραση κρατουμένου ή στ) κρίνεται δικαιολογημένα ότι αν αφεθεί ελεύθερος είναι πολύ πιθανό, όπως προκύπτει από ειδικά μνημονευόμενα περιστατικά της προηγούμενης ζωής του ή απο τα συγκεκριμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πράξης για την οποία κατηγορείται, να διαπράξει και άλλα εγκλήματα. Μόνο η κατά νόμο βαρύτητα της πράξης δεν αρκεί για την επιβολή προσωρινής κράτησης. 30 Από το κείμενο του νόμου συνάγεται σαφώς ότι η προσωρινή κράτηση μπορεί να επιβληθεί τότε μόνο όταν είναι απόλυτα αναγκαία για την πρόληψη τέλεσης νεών εγκλημάτων, για την παρεμπόδιση εξαιρετικά πιθανής φυγής του κατηγορουμένου ή όταν ο κατηγορούμενος κρίνεται ιδιαίτερα επικίνδυνος, και δεν επιβάλλεται παρά μόνον ως η έσχατη πιθανή λύση όταν έχει προηγουμένως κριθεί ότι ο κατηγορούμενος δε μπορεί να αφεθεί ελεύθερος και ότι η ενδεχόμενη επιβολή περιοριστικών όρων δεν θα είναι αρκετή για να αποτρέψει τους παραπάνω κινδύνους. Πρέπει να μνημονεύονται λοιπόν τα στοιχεία που αποδεικνύουν στη συγκεκριμένη περίπτωση τη συνδρομή των προϋποθέσεων του νόμου. Απαιτείται, δηλαδή, ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία της απόφασης για την επιβολή της προσωρινής κράτησης, υποχρέωση που συνάγεται όχι μόνο από αυτή τη λογική ερμηνεία του νόμου, αλλά και που προκύπτει ταυτόχρονα άμεσα από τα άρθρα 6 1 εδ. α και 93 3 εδ. α Συντ και από το άρθρο 139 ΚΠΔ. Η τυπική επομένως παράθεση των προϋποθέσεων του νόμου χωρίς να 30 Βλ. παρατηρήσεις Ανδρέου Φ. στο βούλευμα Συμ.Εφετ.Λάρ. 311/1994 Υπερ 1995/526, ΣυμβΠλημΑγρ 290/99 Υπερ 2000/582, ΣυμβΠλημΑθ 5967/2003 ΠοινΧρ 2004/936.

26 μνημονεύεται κανένα στοιχείο που να τις θεμελιώνει, δεν μπορεί ασφαλώς να θεωρηθεί σύμφωνη με το νόμο. Σύμφωνα με το κείμενο του νόμου, για την επιβολή ή διατήρηση της προσωρινής κράτησης πρέπει σε κάθε περίπτωση να αναφέρονται: α) συγκεκριμένα στοιχεία με βάση τα οποία κρίνεται ως εξαιρετικά πιθανή η τέλεση νέων εγκλημάτων, η φυγή του κατηγορουμένου ή η ιδιαίτερη επικινδυνότητά του, και β) συγκεκριμένα επίσης στοιχεία από τα οποία να αποδεικνύεται ότι η προσωρινή κράτηση είναι απόλυτα αναγκαία, και ότι η ενδεχόμενη επιβολή περιοριστικών όρων δε θα ήταν αρκετή. 31 Η βαρύτητα της πράξης - προσωρινή κράτηση μόνο στα κακουργήματα Υπό το καθεστώς πριν το νόμο 1128/1981, εφόσον υπήρχαν «σοβαρές υπόνοιες ενοχής» ο κατηγορούμενος για κακούργημα προφυλακιζόταν πάντοτε υποχρεωτικά, ακόμα και αν δεν ήταν ύποπτος φυγής ή ιδιαίτερα επικίνδυνος, ενώ επί πλημμελημάτων μπορούσε να επιβληθεί προφυλάκιση μόνο αν ο δράστης ήταν αλλοδαπός ή ύποπτος φυγής ή ιδιαίτερα επικίνδυνος. Κάποιο αντίβαρo, βέβαια, στην σκληρότητα της ρύθμισης παρείχε ο θεσμός της προσωρινής απόλυσης των άρθρων Κ.Π.Δ., κατά τον οποίο «έπρεπε» να απολυθεί προσωρινά ο προφυλακισμένος για πλημμέλημα ή κακούργημα τιμωρούμενο με κάθειρξη μέχρι 10 ετών, εφόσον, όμως, δεν ήταν αποδεδειγμένα ύποπτος φυγής ή υπότροπος ή καθ έξιν ή κατ επάγγελμα εγκληματίας ή εάν δεν υπήρχε βάσιμη υποψία ότι θα εξαλείψει τα ίχνη του εγκλήματος. Στα δε βαριά κακουργήματα η προσωρινή απόλυση του κατηγορουμένου ήταν δυνητική 32. Κατ εξαίρεση δε, στα βαριά κακουργήματα 31 Βλ. Συμεωνίδου Καστανίδου Ε., Προσωρινή κράτηση νομικός κανόνας και πράξη, Υπερ 1991/ Κατ εξαίρεση δε, στα βαριά κακουργήματα της ανθρωποκτονίας από πρόθεση, του βιασμού, της αποπλάνησης παίδων, της ακούσιας απαγωγής, της εκβίασης και της ληστείας προσωρινή απόλυση δε μπορούσε να διαταχθεί πριν συμπληρωθεί ένας μήνας προφυλάκισης.

27 της ανθρωποκτονίας από πρόθεση, του βιασμού, της αποπλάνησης παιδιών, της ακούσιας απαγωγής, της εκβίασης και της ληστείας προσωρινή απόλυση δε μπορούσε να διαταχθεί πριν συμπληρωθεί ένας μήνας προφυλάκισης. Σήμερα το άρθρο 282 παρ 1 και 3, όπως ισχύει, μετά τη γενναία μεταρρύθμιση του θεσμού της προσωρινής κράτησης που επέφεραν οι νόμοι 1128/1981, 2207/1994, 2408/1996, 2721/1999, 3160/2003, 3189/2003 και 3346/2005, ορίζει ότι προσωρινή κράτηση μπορεί να επιβληθεί αντί για περιοριστικούς όρους μόνο αν ο κατηγορούμενος διώκεται για κακούργημα και αποδεικνύεται ότι συντρέχει είτε κίνδυνος φυγής είτε κίνδυνος τέλεσης νέων εγκλημάτων από αυτόν. Ο περιορισμός της επιβολής μόνο στα κακουργήματα καταδεικνύει την αγωνιώδη προσπάθεια του νομοθέτη να εξασφαλίσει τον εξαιρετικό χαρακτήρα της προσωρινής κράτησης, επενδύοντας κυρίως στη μετατόπιση του ορίου βαρύτητας για τη μείωση του αριθμού των προσωρινά κρατουμένων. Η επιλογή του αυτή να επιτρέψει την προσωρινή κράτηση μόνο για τα κακουργήματα πρέπει να χαρακτηριστεί ως ριζοσπαστική, όχι μόνο για την εγχώρια έννομη τάξη, αλλά και διεθνώς 33. Μία συγκριτική επισκόπηση των δικαίων της Ευρώπης αποδεικνύει ότι στην πλειοψηφία των έννομων τάξεων των κρατών μελών της Ε.Ε. προσωρινή κράτηση επιτρέπεται και για πλημμελήματα ήσσονος ακόμα σημασίας 34 π.χ. στα πλαίσια του γερμανικού δικαίου επιτρέπεται η επιβολή προσωρινής κράτησης για την αποτροπή του κινδύνου φυγής του κατηγορουμένου σε όλα τα πλημμελήματα, ενώ για την αποτροπή του κινδύνου συσκότισης της υπόθεσης σε πλημμελήματα για τα οποία απειλείται ποινή φυλάκισης άνω των έξι μηνών, αντίστοιχα στην Βρετανία προσωρινή κράτηση μπορεί να επιβληθεί όταν διεξάγεται ανάκριση για πλημμελήματα που τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης πάνω από 1 μήνα, ενώ στο 33 Δαλακούρας Θ., ο.α., σελ Bλ. συγκριτική επισκόπηση των κυριότερων νομοθεσιών των Ευρωπαικών χωρών σε Έκθεση Διεύθυνσης Επιστημονικών Μελετών της Βουλής, Ποιν.Χρ. ΜΣΤ /763 και Δαλακούρα, ο.α.

28 ολλανδικό δίκαιο υπό προϋποθέσεις μπορεί να επιβληθεί προσωρινή κράτηση και για τα πταίσματα ακόμα. Για τη Νομολογία μας ο κακουργηματικός χαρακτήρας του εγκλήματος, παρά τις υπόλοιπες αυστηρές προϋποθέσεις που τάσσει ο νόμος, αποτελεί τον κυριότερο λόγο επιβολής προσωρινής κράτησης. Αυτό που μετράει πάνω από όλα είναι η είναι η βαρύτητα του εγκλήματος, στο οποίο αφορά η κατηγορία, και στη συνέχεια η πιθανολόγηση της ενοχής του κατηγορουμένου. Οι υπόλοιποι όροι, όπως η σφόδρα πιθανή φυγή ή το απολύτως αναγκαίο της προσωρινής κράτησης έχουν εκπέσει σε επίπεδο απλού τύπου 35, αφού τις περισσότερες φορές απλώς επαναλαμβάνεται η διατύπωση του νόμου. Η στάση αυτή της Νομολογίας παραγνωρίζει ότι μετά την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου για την προσωρινή κράτηση, η βαρύτητα της πράξης έπαψε να αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση, η συνδρομή της οποίας «νομιμοποιεί» την επιβολή προσωρινή κράτηση. Υπό το ισχύον νομοθετικό καθεστώς ο κακουργηματικός χαρακτήρας της πράξης λειτουργεί αρνητικά, περιορίζοντας το πεδίο εφαρμογής της προσωρινής κράτησης, ώστε και αν ακόμα διαπιστωθούν οι υπόλοιπες προϋποθέσεις που τάσσει ο νόμος δε μπορεί να επιβληθεί εναντίον ατόμου εάν αυτό δεν διώκεται για κακούργημα. Αλλά και αντίστροφα μόνο ο κακουργηματικός χαρακτήρας δε μπορεί να δικαιολογήσει την επιβολή προσωρινής κράτησης, εφόσον δεν συντρέχουν και οι υπόλοιπες προϋποθέσεις του 282 Κ.Π.Δ. Πάντως πρέπει να παρατηρήσουμε ότι ο νομοθέτης στην προσπάθειά του να περιορίσει το πεδίο εφαρμογής της προσωρινής κράτησης, απαγορεύοντάς την επιβολή της στα πλημμελήματα, φαίνεται να «θυσιάζει» την ανάγκη για αποτελεσματική απονομή της δικαιοσύνης. Τούτο φαίνεται καθαρά σε περιπτώσεις σοβαρών πλημμελημάτων, που ενώ διαπιστώνεται σχεδόν με βεβαιότητα ο κίνδυνος φυγής του κατηγορουμένου, εντούτοις το μόνο 35 Ανδρουλάκης, Θεμελιώδεις Έννοιες της Ποινικής Δίκης, 1994, σελ. 287.

29 πρόσφορο και αναγκαίο μέτρο που μπορεί να εμποδίσει την φυγή του δε μπορεί να επιβληθεί, ενώ από την άλλη πλευρά οι περιοριστικοί όροι που τυχόν θα επιβληθούν, αδυνατούν να εξασφαλίσουν την παρουσία του κατηγορουμένου σε όλη τη διάρκεια της δίκης και την υποβολή του στην εκτέλεση της ποινής, de lege lata κάτι τέτοιο φαίνεται να είναι ανεκτό. Υποστηρίζεται de lege ferenda ότι το όριο ποινής που αξιώνεται για την επιβολή προσωρινής κράτησης πρέπει να διαβαθμιστεί ανάλογα με τι σκοπό θα καλείται να επιτελέσει στην κάθε συγκεκριμένη περίπτωση πχ. ενώ για την πρόληψη υποτροπής του δράση προσωρινή κράτηση να επιβάλλεται μόνο επί κακουργημάτων, κατ εξαίρεση για την αποτροπή του κινδύνου φυγής του κατηγορουμένου να μπορεί να διαταχθεί και επί σοβαρών αδικημάτων 36. Ωστόσο, η πικρή εμπειρία από την μέχρι τώρα εφαρμογή του θεσμού στην πράξη, μας κάνει να διατηρούμε ισχυρές επιφυλάξεις κατά πόσο μια τέτοια τροποποίηση του status της προσωρινής κράτησης δε θα οδηγήσει σε μια άμετρη και άλογη χρήσης της παραπάνω δυνατότητας από τους εφαρμοστές του δικαίου, ίσως και σε μια de facto επαναφορά του νομικού καθεστώτος του προ της μεταρρύθμισης του 1981, δεδομένης της σταθερής εμμονής τους σε παραδοσιακές αντιλήψεις για τον προ-τιμωρητικό χαρακτήρα της προσωρινής κράτησης. Η προϋπόθεση συνδρομής σοβαρών ενδείξεων ενοχής του κατηγορούμενου 36 Βλ. Δαλακούρα, ο.α., σελ. 68, Βουρλιώτη, Η στέρηση της ελευθερίας ως μέτρο δικονομικού καταναγκασμού και τα όρια επιβολής του, Ποιν.Χρ. 2002, σελ. 399.

30 Προκειμένου να επιβληθούν περιοριστικοί όροι ή προσωρινή κράτηση εις βάρος του κατηγορουμένου πρέπει να προκύπτουν σοβαρές ενδείξεις ενοχής του. Η αξίωση συνδρομής συγκεκριμένων ενδείξεων ή υπονοιών ενοχής αναδεικνύεται σε διαχρονική προϋπόθεση αφού παρά τις συνεχείς μεταρρυθμίσεις του νομικού πλαισίου της προσωρινής κράτησης και των περιοριστικών όρων διατηρείται από την θέση σε ισχύ του ΚΠΔ μέχρι και σήμερα. Η σημασία των ενδείξεων ενοχής καταφάσκεται σε γενικότερο επίπεδο, αφού τοσο η άσκηση της ποινικής δίωξης και η διενέργεια των ανακριτικών πράξεων, όσο και η παραπομπή του κατηγορουμένου στο ακροατήριο προαπαιτούν τη συνδρομή του κατά περίπτωση κατάλληλου βαθμού υπονοιών τέλεσης ενός εγκλήματος. Όσον αφορά μάλιστα την προδικαστική φάση της ανάκρισης μπορεί να διαπιστώσει κανείς ότι αξιώνεται νομοθετικά μια διαβάθμιση των ενδείξεων ενοχής, ανάλογα με την ένταση προσβολής του ατομικού συμφέροντος και ανάλογα με το πρόσωπο που την υφίσταται (κατηγορούμενος ή τρίτος), ώστε η συνδρομή του εκάστοτε απαιτούμενου βαθμού υπονοιών να τελεί σε εύλογη σχέση με την επιβολή των καθέκαστον δικονομικών μέτρων. Για παράδειγμα, ενώ για τη διενέργεια μιας έρευνας σε κατοικία αρκεί η συνδρομή απλών ενδείξεων ενοχής του ενοίκου, για μεν τη σωματική έρευνα σε τρίτα πρόσωπα απαιτείται να υπάρχει σοβαρή (βαρεία) και βάσιμη υπόνοια, για δε τη βίαιη προσαγωγή του κατηγορουμένου αποχρώσες ενδείξεις. Σε σχέση με την προσωρινή κράτηση δε ο νομοθέτης εξαρτά την επιβολή της στο ισχύον νομικό πλαίσιο από την κατάφαση σοβαρών ενδείξεων ενοχής του κατηγορουμένου. Το μεταγλωττισμένο κείμενο του ΚΠΔ χρησιμοποιεί τον όρο «σοβαρές ενδείξεις ενοχής» αποδίδοντας στη δημοτική τον όρο «αποχρώσες ενδείξεις» του νόμου 1128/1981, στο άρθρο 282 για την προσωρινή κράτηση και τους περιοριστικούς όρους, αλλά και στα άρθρα 310 παρ. 1 και 319 παρ. 3 για την

31 παραπομπή του κατηγορουμένου στη δίκη. Από τα παραπάνω θα μπορούσε εύκολα κανείς να συμπεράνει καταρχήν ότι ο νομοθέτης απαιτεί τον ίδιο βαθμό υπόνοιας τόσο για την παραπομπή του κατηγορουμένου στο ακροατήριο, όσο και για την επιβολή της προσωρινής κράτησης, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται εξαρχής ως περιττή η προσπάθεια ουσιαστικής διάκρισης των δύο περιπτώσεων. 37 Ήδη από το προγενέστερο του 1981 νομικό καθεστώς της προφυλάκισης, ωστόσο, που αξίωνε για την επιβολή της να «γεννώνται σοβαραί υπόνοιαι ενοχής του κατηγορουμένου», είχε καταγραφεί μια τάση διαφοροποίησης του βαθμού υπόνοιας σε σχέση με τις ως άνω περιπτώσεις, αφού υποστηριζόταν 38 ότι οι «σοβαρές υπόνοιες» του άρθρου 282 ΚΠΔ σήμαιναν κάτι περισσότερο από τις απαραίτητες για την παραπομπή «αποχρώσες ενδείξεις». Η τάση αυτή μάλιστα επαναδιατυπώνεται και υπό το ισχύον νομικό πλαίσιο της προσωρινής κράτησης με την προώθηση της θέσης ότι οι σοβαρές ενδείξεις του άρθρου 282 ΚΠΔ δεν ταυτίζονται με τις επαρκείς ενδείξεις για την παραπομπή σε δίκη αλλά απαιτούν ισχυρότερη πιθανολόγηση. 39 Έτσι, προτάσσεται από ορισμένους θεωρητικούς (Συμεωνίδου Καστανίδου, Κουράκης, Β. Ζησιάδης) ότι, παρά το γράμμα του νόμου, υπάρχει δυνατότητα διαφορετικής προσέγγισης και ανάλογης αξιολόγησης των σοβαρών από τις επαρκείς ενδείξεις, ενώ η αντίθετη άποψη στην επιστήμη αποδέχεται την εννοιολογική ταύτιση των επαρκών και αποχρωσών (σοβαρών) ενδείξεων ενοχής (Ι. Ζησιάδης, Καρράς, Σταμάτης). Παρόλα αυτά, η φύση και η σημασία της προσωρινής κράτησης επιβάλλει τη διαφοροποίηση των απαιτούμενων ενδείξεων ενοχής του κατηγορουμένου στο ακροατήριο, αφού αυτό επιτάσσεται από τη γενικότερη 37 Βλ. Τσάκο Ν., ό.π., σ Βλ. Ζησιάδη, Ποινική Δικονομία ΙΙ, σ Βλ. Καρρά, Επιτομή Ερμηνεία, σ. 528