ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Ακαδηµαϊκό έτος ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 1

2 Γεωργία Καπλάνογλου Τηλέφωνο : gkaplanog@econ.uoa.gr Ώρες γραφείου : Παρασκευή Γραφείο : 505, 5ος όροφος, ΓρυπάρειοΜέγαρο, Σοφοκλέους 1

3 Βιβλία Μ. Χλέτσος (2011) Οικονομικά της Κοινωνικής Προστασίας, Εκδόσεις Πατάκη H.S. Rosen, T. Gayer, Β. Ράπανος, Γ. Καπλάνογλου (2009) Δημόσια Οικονομική: Σύγχρονη Θεωρία και Ελληνική Πραγματικότητα, Εκδόσεις Κριτική Γ.Ν. Υφαντόπουλος, Δ. Μπαλούρδος, Κ.Β.Νικολόπουλος (2009) Οικονομικές και Κοινωνικές Διαστάσεις του Κράτους Πρόνοιας, Εκδόσεις Gutenberg

4 Υποστηρικτικό υλικό μαθήματος Μπαίνετε στην ιστοσελίδα του eclass Βρίσκετε στους διάφορους φακέλους το υποστηρικτικό υλικό του μαθήματος (οδηγό μαθήματος, διαλέξεις κλπ.)

5 ιάλεξη1 Εισαγωγή

6 Πόσα λεπτά πρέπει να εργαστεί κάποιος που παίρνει τον κατώτατο µισθό για να αγοράσει ένα Big Mac? ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 6

7 Τι σημαίνει κοινωνική πολιτική; Ως κοινωνική πολιτική ορίζεται το σύνολο των αρχών και παρεμβάσεων από το κράτος για την αλλαγή, διατήρηση και δημιουργία συνθηκών που συντελούν στην ευημερία και πρόοδο του πολίτη σε ένα περιβάλλον πρόνοιας. Δηλαδή στην πράξη;

8 Τι σηµαίνει κοινωνική πολιτική; Κοινωνική πολιτική δημόσια προγράμματα παροχής υπηρεσιών... προγράμματα υγείας,εκπαίδευσης, στέγασης, κοινωνικής φροντίδας, προώθησης της απασχόλησης κ.ά.... και εισοδηματικών μεταβιβάσεων συντάξεις, επιδόματα ανεργίας, ασθενείας, μητρότητας, οικογενειακά επιδόματα, παροχές καταπολέμησης της φτώχειας κτλ. κοινωνικό κράτος (welfare state) κοινωνική πολιτική + κοινωνικά δικαιώματα (δεν θα ασχοληθούμε με αυτά)

9 Η κοινωνική πολιτική και άλλες πηγές κοινωνικής προστασίας το κράτος δεν είναι το μόνο που παρέχει κοινωνική προστασία αγορά εργασίας ιδιωτικός τομέας ιδιωτική ασφάλιση ιδιωτική παροχή εθελοντική παροχή οικογένεια Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (παραδείγματα;) κράτος κοινωνική πολιτική φορολογικό σύστημα

10 εύρος της κοινωνικής πολιτικής τα όρια του κοινωνικού κράτους δεν είναι ευδιάκριτα π.χ.: εκπαίδευση φορολογικές παροχές στέγαση/κατοικία μέσα μαζικής μεταφοράς προστασία περιβάλλοντος -> μέσα ή έξω;

11 Η έννοια της κοινωνικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Προτεραιότητα στην οικονομική και νομισματική ενοποίηση Αρχικά το θέμα της κοινωνικής προστασίας και κοινωνικής σύγκλισης στα πλαίσια της ΕΕ παρέμεινε αόριστο (αρχή της επικουρικότητας). Αργότερα, η διόγκωση των κοινωνικών προβλημάτων (φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός, κλπ.) προκάλεσε προβληματισμό ως προς την ανάγκη: Παρακολούθησης των κοινωνικών πολιτικών των κρατών-μελών Κοινής αξιολόγησης των αποτελεσμάτων της Τρόπου μέτρησης της αποτελεσματικότητας της κοινωνικής πολιτικής Κατασκευής συγκεκριμένων δεικτών κοινωνικής προστασίας

12 Η έννοια της κοινωνικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Σύνοδος Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη Λισαβόνα (2000) αναγνώρισε την κοινωνική πολιτική ως κεντρική συνιστώσα για την επίτευξη του στρατηγικού στόχου της Ευρώπης «να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή» Ευρωπαϊκό Σύστημα Ολοκληρωμένων Στατιστικών Κοινωνικής Προστασίας (ESSPROS)

13 Δείκτες Laeken Υιοθετήθηκαν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Laeken(2001) 18 κοινωνικοί δείκτες Κίνδυνος φτώχειας (ανά ηλικιακή κατηγορία, φύλο, κλπ.) Ανισότητα στην κατανομή του εισοδήματος Εμμονή φτώχειας Σχετικό χάσμα του κινδύνου φτώχειας Περιφερειακή συνοχή Ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας Άτομα που ζουν σε νοικοκυριό που δεν έχουν πρόσβαση στην απασχόληση Άτομα που εγκαταλείπουν το σχολικό εκπαιδευτικό σύστημα Προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση Υποκειμενική κατάσταση υγείας κατά επίπεδο εισοδήματος + 8 ακόμα συμπληρωματικοί δείκτες (π.χ. άτομα με πολύ χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο)

14 Κοινωνική πολιτική ως συλλογική αντιμετώπιση του κοινωνικού κινδύνου Κοινωνικός κίνδυνος Δεν είναι πάντα εκ των προτέρων γνωστή η στιγμή της έλευσής του Αφορά όχι μόνο ένα συγκεκριμένο άτομο, αλλά ολόκληρη την κοινωνία Βασικοί κοινωνικοί κίνδυνοι Ασθένεια/Υγειονομική περίθαλψη Αναπηρία (π.χ. από εργατικό ατύχημα ή άτομα με ειδικές ανάγκες) Γήρας Επιζώντες (άτομα που δεν έχουν δικαίωμα σύνταξης και εξαρτιόνταν οικονομικά από κάποιον που έχει αποβιώσει) Οικογένεια (προστασία παιδιών) Ανεργία Στέγη Άλλα είδη κοινωνικού αποκλεισμού

15 EU-27 (1) Euro area (1)(2) Luxembourg Netherlands (1) Sweden (1) Denmark Austria France (1) Belgium Germany (1) Finland Ireland Italy (1) United Kingdom (1) Greece Spain (1) Slovenia (1) Portugal Cyprus Czech Republic Hungary Malta Slovakia (1) Poland Estonia Lithuania (1) Latvia (1) Romania Bulgaria Norway Switzerland (1) Iceland κεφαλή, 2008 και 2011 (Eurostat) Δαπάνες κοινωνικής προστασίας, κατά

16 Κοινωνικά επιδόματα, EU-27, 2008 Unemploy ment Housing 5,2% 2,1% Surv iv ors 6,2% Disability 8,1% Social exclusion n.e.c. 1.4% Old age 39,1% Family / children 8.3% Sickness/ healthcare

17 Κοινωνικά επιδόματα, EU-28, 2012

18

19 Expenditure on social protection per inhabitant, 2013

20 Expenditure on pensions, 2013 (% of GDP)

21 Expenditure on care for the elderly, 2013 (% of GDP)

22 Είδη κοινωνικών δαπανών: κοινωνικές υπηρεσίες παροχές σε είδος Εκπαίδευση στέγαση υπηρεσίες υγείας κοινωνική φροντίδα βρεφονηπιακοί σταθμοί προνοιακά ιδρύματα βοήθεια στο σπίτι

23 Είδη κοινωνικών δαπανών: εισοδηματικές μεταβιβάσεις ανταποδοτικές παροχές σε χρήμα ιστορικό ασφάλισης ορισμένο συμβάν ανεξαρτήτως εισοδήματος αναλογία με εισφορές (συνήθως) π.χ. επιδόματα κοινωνικής ασφάλισης, επίδομα ανεργίας (συνήθως υπάρχουν προϋποθέσεις για την χορήγησή του)

24 Είδη κοινωνικών δαπανών: εισοδηματικές μεταβιβάσεις μη ανταποδοτικές παροχές σε χρήμα κοινωνική πρόνοια «στοχεύει» τους φτωχούς εισοδηματικά κριτήρια αντίστροφη αναλογία με το εισόδημα (συνήθως) «καθολικά» επιδόματα «στοχεύουν» κατηγορίες ανεξαρτήτως εισοδήματος ανεξαρτήτως εισφορών ενιαίο ποσό επιδόματος π.χ. ελάχιστο εισόδημα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες π.χ. επίδομα παιδιού σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες

25 στόχοι πολιτικής(1) οικονομική αποδοτικότητα μακρο-αποδοτικότητα μικρο-αποδοτικότητα (προστασία του εισοδήματος του ατόμου, αναγκαιότητα ένταξής του στην αγορά εργασίας και στην κοινωνία) κίνητρα διατήρηση βιοτικού επιπέδου αντιμετώπιση της φτώχειας ασφάλιση έναντι κινδύνων μείωση των δια βίου εισοδηματικών διακυμάνσεων

26 στόχοι πολιτικής (2) μείωση ανισοτήτων κάθετη ισότητα οριζόντια ισότητα κοινωνική ενσωμάτωση αξιοπρέπεια κοινωνική αλληλεγγύη διοικητική διαχείριση απλότητα απουσία σφαλμάτων

27 Ιστορική θεμελίωση του κοινωνικού κράτους Αρχικά (π.χ. την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, τέλη 18 ου αιώνα), επικρατούσε η αντίληψη ότι ο καθένας είναι υπεύθυνος για τον εαυτό του. Κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, οι ευρωπαϊκές οικονομίες -και ιδιαίτερα η βρετανική -ανασυγκροτήθηκαν στη βάση της ιδέας μιας αυτορρυθμιζόμενης καπιταλιστικής αγοράς, ελεύθερης από κοινωνικούς και πολιτικούς περιορισμούς. Ορισμένες επιχειρήσεις προσπάθησαν να διαχειριστούν μόνες τους το πρόβλημα η «πόλη-εργοστάσιο». Οι εργοδότες προσέφεραν στοιχειώδεις συνθήκες υγιεινής, εκπαίδευσης, υγείας και στέγασης στους εργάτες των εργοστασίων τους. Η βιομηχανική επανάσταση όμως οδηγούσε στην προλεταριοποίηση του εργατικού δυναμικού, τραυμάτισε τον κοινωνικό ιστό και προκάλεσε μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αντέδρασαν μέσω μιας πολιτικής κινητοποίησης, η οποία οδήγησε στην καθιέρωση θεσμών προστασίας των ατόμων από τις δυνάμεις της αγοράς.

28 φάσεις στην εξέλιξη του κοινωνικού κράτους : απαρχές : εδραίωση : επέκταση («χρυσή εποχή») : κρίση -> μεταρρύθμιση

29 εμφάνιση της κοινωνικής ασφάλισης Γερμανία ασφάλιση ασθενείας (1883) ασφάλιση εργατικού ατυχήματος (1884) συντάξεις γήρατος (1889) Ελλάδα ασφαλισμένοι (1922) ίδρυση ΙΚΑ (1932/37) ίδρυση ΟΓΑ (1961) ίδρυση ΟΑΕΔ (1954/69)

30 προγράμματα ασφαλιστικής κάλυψης ασφάλιση γήρατος (συντάξεις) ασφάλιση ασθενείας Γερμανία Γαλλία Ιταλία 1889 εργάτες στη βιομηχανία 1899 εργάτες στη γεωργία 1911 υπάλληλοι [1] 1957 αγρότες 1967 όλοι οι μισθωτοί 1910 εργάτες στη βιομηχανία [1] 1930 υπάλληλοι [1] 1942 όλοι οι μισθωτοί 1948 αυταπασχολούμενοι 1952 αγρότες 1919 μισθωτοί [1] 1950 όλοι οι μισθωτοί 1957 αγρότες 1958 καταστηματάρχες 1966 επαγγελματίες 1883 εργάτες στη βιομηχανία 1911 εργάτες στη γεωργία 1941 συνταξιούχοι 1971 αγρότες 1930 υπάλληλοι [1] 1942 όλοι οι μισθωτοί 1946 συνταξιούχοι 1948 αυταπασχολούμενοι 1928 μισθωτοί [1] 1954 αγρότες 1955 συνταξιούχοι 1956/59 αυταπασχολούμενοι 1966 άνεργοι 1978 όλοι οι πολίτες [1] κάτω από ένα όριο εισοδήματος

31 προγράμματα καθολικής κάλυψης συντάξεις γήρατος παροχές ασθενείας Βρετανία 1908 φτωχοί ηλικιωμένοι 1925 εργάτες & υπάλληλοι [1] 1946 όλοι οι εργαζόμενοι 1911 εργάτες & υπάλληλοι [1] 1946 όλοι οι πολίτες Δανία 1891 φτωχοί ηλικιωμένοι 1933 όλοι οι πολίτες [2] 1933 όλοι οι πολίτες 1946 όλοι οι πολίτες Σουηδία 1913/46 όλοι οι πολίτες 1864 όλοι οι πολίτες [3] 1954 όλοι οι πολίτες [1] κάτω από ένα όριο εισοδήματος [2] σε εθελοντική βάση πάνω από ένα όριο εισοδήματος [3] νοσοκομειακή περίθαλψη μόνο

32 διόγκωση της κοινωνικής δαπάνης

33 αιτίες της διόγκωσης διεύρυνση των κριτηρίων επιλεξιμότητας αύξηση του αριθμού των δικαιούχων βελτίωση της ποιότητας / αύξηση του επιπέδου των παροχών σχετικές τιμές δημοσίων υπηρεσιών (νόσος Baumol)

34 κρίση του κοινωνικού κράτους (1975-) πετρελαϊκές κρίσεις + κατάρρευση του Bretton Woods -> νέα διεθνής οικονομική τάξη στασιμοπληθωρισμός = πληθωρισμός κόστους + ανεργία -> οικονομική ύφεση ελευθερία μετακίνησης κεφαλαίων -> απότομες διακυμάνσεις νομισματικών ισοτιμιών / κερδοσκοπικές χρηματαγορές άσκηση εθνικής δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής για τη «διαχείριση της ζήτησης» ολοένα πιο προβληματική συσσώρευση χρέους ή/και ελλειμμάτων -> «δημοσιονομική κρίση του κοινωνικού κράτους»

35 Τυπολογία Συστημάτων Κοινωνικής Πολιτικής Συγκριτική κοινωνική πολιτική. Προσπάθεια ταξινόμησης των συστημάτων κοινωνικής προστασίας με βάση τέσσερα κριτήρια: Είναι η ασφαλιστική κάλυψηεπιλεκτική(σε επιμέρους κοινωνικές και εργασιακές ομάδες του πληθυσμού Bismarck) ή καθολική(αφορά το σύνολο του πληθυσμού και διέπεται από την αρχή της καθολικότητας και της ομοιομορφίας Beveridge); Ποια είναι η οργάνωσητου συστήματος κοινωνικής προστασίας; Ποιο φάσμα παροχών καλύπτει ο δημόσιος και ποιο ο ιδιωτικός τομέας; Ποια είναι η ποιότητατων παροχών; Ποια είναι η χρηματοδότηση του συστήματος κοινωνικής πολιτικής; Κυρίως από τις εργατικές και εργοδοτικές εισφορές ή κυρίως από το κράτος (φορολογία); Τελικά τι είναι το «Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο»: 1 ή 15 (ή 25);

36 «μοντέλα» κοινωνικού κράτους Esping-Andersen G. (1990) The three worlds of welfare capitalism. Blackwell. 3 (του Esping-Andersen) + 1 μοντέλα παρατηρούνται στην Ευρώπη σοσιαλδημοκρατικό (Σκανδιναβικές χώρες) φιλελεύθερο (Αγγλοσαξονικές χώρες, π.χ. ΗΠΑ, Η.Β., Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία) κορπορατιστικό (χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης) + συντεχνιακό-οικογενειοκρατικό (χώρες της νότιας Ευρώπης)

37 σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο βασικά χαρακτηριστικά: το κράτος προσφέρει καθολική κάλυψη των κοινωνικών αναγκών, η πρόσβαση στην κοινωνική παροχή θεωρείται δικαίωμα για όλους τους πολίτες πολιτική κινητοποίηση των εργαζομένων «σοσιαλιστική» οικονομική πολιτική αναδιανεμητικές κοινωνικές πολιτικές, που χρηματοδοτούνται από τη γενική φορολογία θεμελιώδης αξία: ισότητα στόχος: κοινωνική ιδιότητα του πολίτη, επίτευξη πλήρους απασχόλησης, εξασφάλιση ισότητας μεταξύ των πολιτών Goodin R.E., Heady B., Muffels R. & Dirven H.-J. (1999) The real worlds of welfare capitalism. Cambridge University Press.

38 σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο η κοινωνική προστασία δικαίωμα του πολίτη καθολική κάλυψη του πληθυσμού ίσα (υψηλά) «βασικά ποσά» παροχών για όλους πρόσθετες παροχές σε ανταποδοτική βάση το δημόσιο παρέχει ευρύ φάσμα κοινωνικών υπηρεσιών ενεργητικά προγράμματα απασχόλησης υψηλά ποσοστά συμμετοχής στην αγορά εργασίας για άνδρες και γυναίκες!

39 σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο πρόσφατες εξελίξεις «στιβαρότητα» και λογική συνοχή ένας σχεδόν ιδανικός τύπος κοινωνικού κράτους βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις ισότητα και αλληλεγγύη κρίση της κεϋνσιανής πολιτικής οικονομίας προβλήματα κόστους και δημιουργίας θέσεων εργασίας

40 σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο μελλοντικές προοπτικές το τέλος του Σκανδιναβικού μοντέλου; μετά τις μεταρρυθμίσεις, λιγότερο γενναιόδωρο και με μεγαλύτερη συναίσθηση του κόστους όμως, η γενική «αρχιτεκτονική» του παραμένει άθικτη έτοιμο να αντιμετωπίσει νέες ανάγκες και νέους κινδύνους γήρανση του πληθυσμού μετάβαση προς τη «νέα οικονομία»

41 φιλελεύθερο μοντέλο βασικά χαρακτηριστικά φιλελεύθερη πολιτική ο ρόλος του κράτους είναι συμπληρωματικός με την αγορά και λειτουργεί ως δίχτυ ασφάλειας (safety net) οικονομία της αγοράς «υπολειμματικές» κοινωνικές πολιτικές θεμελιώδεις αξίες: ελευθερία και αυτονομία στόχος: αντιμετώπιση της φτώχειας

42 φιλελεύθερο μοντέλο Βρετανία & Ιρλανδία Β. Αμερική & χώρες Ν. Ειρηνικού μέτρια επίπεδα κοινωνικής προστασίας οι κοινωνικές ασφαλίσεις είναι περιορισμένης κλίμακας και πολλοί πολίτες καταφεύγουν στις ιδιωτικές ασφαλίσεις. Η αγορά καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα των παρεχόμενων κοινωνικών υπηρεσιών. αυστηρή (έως«εκδικητική») δομή κινήτρων προτίμηση προς στοχευμένες παροχές(target groups) κριτήριο για την αρωγή του κράτους προς τον πολίτη είναι ο έλεγχος του εισοδήματος.

43 φιλελεύθερο μοντέλο το φιλελεύθερο μοντέλο στην Ευρώπη ευρύτατη κάλυψη πλήρης καθολικότητα στην υγεία ενιαίες παροχές χαμηλότερης αξίας από ό,τι στις Σκανδιναβικές χώρες εκτεταμένη χρήση εισοδηματικών ελέγχων (means testing)

44 φιλελεύθερο μοντέλο το φιλελεύθερο μοντέλο στην Ευρώπη (συνέχεια) χρηματοδότηση υπηρεσιών από έσοδα γενικής φορολογίας συμμετοχή ασφαλιστικών εισφορών στις παροχές σε χρήμα χαμηλή φορολογία και χαμηλή κοινωνική δαπάνη χαμηλά επίπεδα δημόσιας απασχόλησης σε σύγκριση με τις Σκανδιναβικές χώρες

45 φιλελεύθερο μοντέλο πρόσφατες εξελίξεις η κοινωνική προστασία έχει γίνει πιο «υπολειμματική» επέκταση των θέσεων εργασίας χαμηλής ειδίκευσης και συνεπώς χαμηλής αμοιβής επιδόματα εργασίας («in-work benefits») «επιστρεφόμενες φορολογικές πιστώσεις» στη Βρετανία

46 φιλελεύθερο μοντέλο μελλοντικές προοπτικές το πρόβλημα κόστους λιγότερο πιεστικό από ό,τι αλλού το «αναλογιστικό έλλειμμα» των συντάξεων υπό έλεγχο Έντονα φαινόμενα φτώχειας και κοινωνικών και εισοδηματικών ανισοτήτων, με αυξητικές τάσεις

47 κορπορατιστικό μοντέλο Χώρες ηπειρωτικής Ευρώπης Γερμανία, Γαλλία, Βέλγιο, Αυστρία Κορπορατισμός: όλοι οι κοινωνικοί εταίροι ενώνονται στη βάση του κοινωνικού συμφέροντος (παράδοση γερμανικής προέλευσης) Βασικά χαρακτηριστικά αλληλεγγύη της ομάδας «κοινωνική οικονομία της αγοράς» - ο ρόλος του κράτους είναι να προσφέρει κοινωνικές υπηρεσίες ανάλογα με τη θέση του καθενός στην εργασία και στην κοινωνία. «αλληλοβοηθητικές» κοινωνικές πολιτικές θεμελιώδης αξία: κοινωνική συνοχή στόχοι: ασφάλεια και σταθερότητα

48 κορπορατιστικό μοντέλο «μοντέλο Bismarck» εμμονή στη διατήρηση της κοινωνικής θέσης το κράτος εδραιώνει τις ταξικές διαφορές δημιουργώντας ομάδες προνομιούχων το δικαίωμα στις κοινωνικές παροχές απορρέει από: τη θέση στην απασχόληση τη θέση στην οικογένεια το κράτος στηρίζει τη γεννητικότητα

49 κορπορατιστικό μοντέλο δομή παροχών παροχές ανάλογες με τις εισφορές χρηματοδότηση από ασφαλιστικές εισφορές γενναιόδωρα ποσοστά αναπλήρωσης ευρεία κάλυψη υψηλή φορολογία υψηλή κοινωνική δαπάνη

50 κορπορατιστικό μοντέλο Ηπειρωτικό σύνδρομο γενναιόδωρα επιδόματα κοινωνικής ασφάλισης συνήθως «παθητική» μορφή των παροχών χρηματοδότηση κοινωνικής προστασίας από εισφορές χάσμα μεταξύ «insiders» και «outsiders» Συνέπειες δυσμενείς επιπτώσεις στην απασχόληση θύματα: ανειδίκευτοι εργάτες, γυναίκες, νέοι φαύλος κύκλος

51 κορπορατιστικό μοντέλο διλήμματα του «ηπειρωτικού μοντέλου» ενώ το πρόβλημα των Σκανδιναβικών χωρών είναι οι ακαμψίες της αγοράς εργασίας και το πρόβλημα των Αγγλοσαξονικών χωρών είναι οι ανισότητες και η φτώχεια οι Ηπειρωτικές χώρες αντιμετωπίζουν προβλήματα και στα δύο «μέτωπα»

52 + το νότιο μοντέλο (Ferrera, 1996) Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία Οι χώρες αυτές έχουν το κοινό χαρακτηριστικό ότι προήλθαν από ολοκληρωτικά πολιτικά συστήματα και μόνο από τη δεκαετία του 70 απολαμβάνουν δημοκρατικές κυβερνήσεις. «Συντεχνιακό οικογενειοκρατικό» μοντέλο, με πολλά στοιχεία από το κορπορατιστικό μοντέλο. Ferrera (1996), The Southern Model of welfare in Social Europe, European Journal of Social Policy, 6(1),

53 θεσμικά χαρακτηριστικά λογική Bismarck όσον αφορά τον τομέα κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής προστασίας λογική Beveridge όσον αφορά τις υπηρεσίες υγείας χρηματοδότηση κυρίως από κοινωνικές εισφορές αλλά το ειδικό βάρος της χρηματοδότησης από φορολογία αυξάνεται π.χ. υγεία, κοινωνικές υπηρεσίες Ο καταμερισμός του φορολογικού βάρους είναι ανισομερής «οικογενειοκρατία» χαμηλά ποσοστά γυναικείας απασχόλησης μικρή ανάπτυξη των οικογενειακών επιδομάτων και υπηρεσιών Ο ρόλος του εθελοντικού τομέα και της Εκκλησίας είναι εξαιρετικά σημαντικός στον τομέα της κοινωνικής προστασίας

54 ξεχωριστά προβλήματα δυϊσμός τάσεις γενναιοδωρίας για τους «από μέσα» αλλά σοβαρά κενά κοινωνικής προστασίας για τους «απέξω» Ανισομερής καταμερισμός της κοινωνικής προστασίας απέναντι στους κοινωνικούς κινδύνους ένα ανεπαρκώς ανεπτυγμένο κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας, απουσία εθνικής πολιτικής ελαχίστου εισοδήματος Χαμηλή αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα των κοινωνικών υπηρεσιών εκτεταμένη παραοικονομία πελατειακές σχέσεις χαμηλοί δείκτες απασχόλησης ειδικά μεταξύ των γυναικών και των νέων

55 Δημοσιονομικά ακριβό, αλλά αναποτελεσματικό κοινωνικό κράτος Υψηλή δαπάνη για συντάξεις + αποκλειστικά κρατική (%ΑΕΠ) Ελλάδα Ιταλία Αυστρία Ελβετία Γερμανία Πολωνία Φινλανδία Βέλγιο Κάτω Χώρες Δανία Σουηδία Πορτογαλία Ισπανία Ουγγαρία Ην.Βασίλειο Αυστραλία Τσεχία Νορβηγία Καναδάς Λουξεμβούργο 55 1,1 6,7 8,1 5,4 4,8 7,7 7,5 7,8 8,1 7,5 3,6 4,4 3,6 4 7,2 12, ,1 11,7 10,4 9,2 3,7 3,6 4,2 5,5 Κρατικές Ιδιωτικές Ποσοστό φτώχειας 32% 28% 24% 20% 16% 12% 8% 4% -4% Υψηλή φτώχεια/ Υψηλές δαπάνες ΜΕΧ Άτομα ηλικίας συνταξιοδότησης IRL AUS DNK NOR USA TUR GBR ESP JPN PRT FIN BEL CAN SVK SWE ISL HUN LUX NLD NZL CZE GRC CHE DEU FRA AUT POL 0% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% Κοινωνικές δαπάνες για ηλικιωμένους % ΑΕΠ Πηγή: ΟΟΣΑ, από Τήνιος ITA

56 Ενδείξεις άτυπου κοινωνικού κράτους στοιχεία έρευνας SHARE (άτομα 50+) 80 Ελλάδα: περισσότερη άτυπη + ενεργοποίησή της με ανάγκες 78,1 73,8 77,2 71,4 Η άτυπηφροντίδα υποκαθιστά τυπική (%) ατόμων 75+ που έλαβε αμειβόμενη φροντίδα ,7 51,7 68,5 55,5 60,1 51, DK NL FR BE ,6 10,3 Με ανάγκες 34,1 25,7 23,4 5,9 5,2 3,5 Σύνολο Με ανάγκες Σύνολο 39,7 Με ανάγκες 43,1 22,5 19,6 Σύνολο Με ανάγκες 35,7 11,1 Σύνολο Ελλάδα Άλλες χώρες Ελλάδα Άλλες χώρες Άτομα Άτομα 75+ % με >=2 είδη βοήθειας % με >=1 είδος % με συγκατοίκηση ή >= CH SE R² = 0,35 AT CZ IT ES DE PL GR (%) ατόμων 75+ που έλαβε άτυπη φροντίδα, καθημερινά ή εβδομαδιαίως 56 Πηγή: Δεύτερο κύμα 2007 έρευνας SHARE.

57 Απουσία κράτους παρουσία ευρύτερης οικογένειας (Στοιχεία SHARE) Στο παρελθόν (SHARELIFE) Κράτος συνολικά απόν. Πηγές εισοδήματος σε διαστήματα εκτός εργασίας SHARELIFE W3 Οικονομική υποστήριξη από σύζυγο / σύντροφο Οικονομική υποστήριξη από την οικογένεια και φίλους Επιδόματα ή παροχές από το κράτος Ελλάδα 56,4 45,6 5,8 Άλλες χώρες 63,6 41,1 42,6 Πώς κάλυψαν διαστήματα μη εργασίας στο σύνολο της ζωής τους;

58 Κίνδυνος φτώχειας στις μονογονεϊκές οικογένειες The role of the Welfare State in preventing poverty risk of single-parent households with dependent children Poverty reduction (in pp) after social benefits Poverty rate (60% on median income) Single-Parent Hholds with dependent children: Poverty reduction (in pp)after social benefits Ενώ στην ΕΕ27 ο κίνδυνος φτώχειας των μονογενεϊκών οικογενειών μειώνεται κατά 20pp λόγω των επιδομάτων, Στην Ελλάδα η μείωση ήταν(και είναι) ελάχιστη. Τι συμβαίνει εκεί που δεν υπάρχουν «οικογενειακές εφεδρείες»; EU_27 GR Πηγή: Eurostat, από Λυμπεράκη 2013.

59 At-risk-of poverty or social exclusion rate, 2013 and 2014

60 νέες προκλήσεις ενδυνάμωση του κοινωνικού διχτυού ασφαλείας ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα επέκταση των κοινωνικών υπηρεσιών παιδική φροντίδα προσωπικές κοινωνικές υπηρεσίες ευελιξία με ασφάλεια («flexicurity») τόνωση της απασχόλησης με «χαλάρωση» της αγοράς εργασίας επέκταση των κοινωνικών δικαιωμάτων στους «απέξω»

61 Τρεις επίκαιρες προκλήσεις στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής 1. Η κοινωνία, μετά από μια περίοδο εύθραυστης οικονομικής ευημερίας, βρίσκεται εκ νέου αντιμέτωπη με αυξανόμενη ανεργία, φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό. 2. Η δομή των συστημάτων κοινωνική προστασίας στηρίχτηκε σε οικονομικά, κοινωνικά και δημογραφικά δεδομένα, τα οποία έχουν άρδην αλλάξει. 3. Υπάρχουν σοβαρά δημοσιονομικά προβλήματα, έτσι ώστε και οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας τίθενται σε αμφισβήτηση.

62 προκλήσεις (1): δημογραφική μεταβολή

63 προκλήσεις (1): δημογραφική μεταβολή «λόγος εξάρτησης» (άτομα 65+ / άτομα 15-64) στην Ε.Ε.-15

64 προκλήσεις (2): παγκοσμιοποίηση διεθνές εμπόριο χαλάρωση των δασμολογικών και άλλων περιορισμών από τη δεκαετία του 1970 χρηματαγορά χαλάρωση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων από τη δεκαετία του 1980 τεχνολογική μεταβολή αυξανόμενη «εξαΰλωση» της οικονομικής δραστηριότητας -> μειούμενη αυτονομία του εθνικού κράτους

65 προκλήσεις (3): αλλαγές στη δομή της οικογένειας χιλιάδες ςε γάμοι διαζύγια δεύτεροι γάμοι γεννήσεις εκτός γάμου

66 προκλήσεις (4): αλλαγές στη δομή της απασχόλησης «άτυπες» μορφές απασχόλησης Μερική απασχόληση συμβάσεις ορισμένου χρόνου συμβάσεις αορίστου χρόνου Δυτική Γερμανία ( )