ΧΟΡΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΪΝΣΤΑΪΝ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ ΒΡΕΙΣ ΤΟΝ ΕΞΥΠΝΟΤΕΡΟ ΑΝΘΡΩΠΟ

Transcript

1 ΧΟΡΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΪΝΣΤΑΪΝ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ ΒΡΕΙΣ ΤΟΝ ΕΞΥΠΝΟΤΕΡΟ ΑΝΘΡΩΠΟ Ο ΝΤΟΜ ΝΤΕΛΟΥΙΖ, ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΧΟΝΤΡΟΣ (και πέντε σπαθί), έχει εμπλακεί στη φαντασία μου στις παρακάτω απρέπειες: Έχει ρίξει μια χοντρή ροχάλα (εννέα σπαθί) πάνω στην πυκνή άσπρη χαίτη του Άλμπερτ Αϊνστάιν (τρία καρό) και έχει καταφέρει ένα ολέθριο χτύπημα καράτε (πέντε μπαστούνι) στα αχαμνά του Πάπα Βενέδικτου του ΙΣΤʹ (έξι καρό). Ο Μάικλ Τζάκσον (ρήγας κούπα) έχει επιδείξει συμπεριφορά παράξενη ακόμα και για τα δικά του δεδομένα: Έχει αφοδεύσει (δύο σπαθί) πάνω σε ένα μπέργκερ σολομού (ρήγας σπαθί) και έχει εγκλωβίσει τα αέριά του (ντάμα σπαθί) μέσα σε ένα μπαλόνι (έξι μπαστούνι). Η Ρία Πέρλμαν, η μικροκαμωμένη μπαργούμαν του σίριαλ Cheers (και ντάμα μπαστούνι), έχει συλληφθεί σε ερωτικές περιπτύξεις με τον ύψους δύο μέτρων και δέκα εκατοστών Σουδανό αστέρα του μπάσκετ Μανούτ Μπολ (επτά σπαθί), σε μια εξαιρετικά εναργή (αν και στην περίπτωση αυτή ανατομικά ακατόρθωτη) πράξη συνουσίας (τρία σπαθί) που περιλάμβανε διψήφιο αριθμό διεισδύσεων. Τα παραπάνω άχαρα στιγμιότυπα, τα οποία δε νιώθω καθόλου περήφανος να παρουσιάζω σε αυτή τη σελίδα, είναι απαραίτητα για να εξηγήσω τη δυσάρεστη θέση στην οποία βρίσκομαι αυτή τη στιγμή. Στα αριστερά μου κάθεται ο Ραμ Κόλι, ένας αξύριστος εικοσιπεντάχρονος σύμβουλος επιχειρήσεων από το Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια, που προσπαθεί να υπερασπιστεί τον τίτλο τού πρωταθλητή μνήμης των ΗΠΑ. Στα δεξιά μου βρίσκεται ο φακός μιας τηλεοπτικής κάμε

2 12 ΤΖΟΣΟΥΑ ΦΟΕΡ ρας από κάποιο εθνικό δίκτυο καλωδιακής τηλεόρασης. Πίσω μου, εκεί όπου δεν μπορώ να τους δω και δεν μπορούν να με ενοχλήσουν, είναι καθισμένοι καμιά εκατοστή θεατές και ένα ζευγάρι τηλεοπτικών σχολιαστών που αναλύουν σχολαστικά κάθε δοκιμασία. Ο ένας είναι ο Κένι Ράις, ένας καλοχτενισμένος βετεράνος σχολιαστής αγώνων μποξ, η βαριά, νυσταγμένη φωνή του οποίου δεν μπορεί να καλύψει την αμηχανία που νιώθει μπροστά σε αυτή τη συνάθροιση σπασίκλων. Ο άλλος είναι ο «Πελέ» των αγώνων μνήμης των ΗΠΑ, ο Σκοτ Χάγκγουντ, ένας σαραντατριάχρονος γενειοφόρος χημικός μηχανικός από τη Φάγετβιλ της Βόρειας Καρολίνα, τέσσερις φορές εθνικός πρωταθλητής μνήμης. Στη γωνία της αίθουσας βρίσκεται το αντικείμενο του πόθου μου: ένα κιτσάτο κύπελλο σε σχήμα ασημένιου χεριού με νύχια βαμμένα χρυσά που επιδεικνύει ένα φλος ρουαγιάλ, ενώ ακριβώς από κάτω, σε μια επίδειξη πατριωτισμού, κουρνιάζουν τρεις φαλακροί αετοί. Είναι σχεδόν τόσο ψηλό όσο η δίχρονη ανιψιά μου (και ελαφρύτερο από τα περισσότερα λούτρινα ζωάκια της). Έχει ζητηθεί από το κοινό να μην τραβάει φωτογραφίες με φλας και να κάνει απόλυτη ησυχία. Όχι ότι ο Ραμ ή εγώ θα μπορούσαμε να τους ακούσουμε, αφού φοράμε και οι δύο ωτασπίδες. Εγώ φοράω επιπλέον ένα ζευγάρι προστατευτικά αφτιών επαγγελματικού επιπέδου, που δείχνουν σαν να ανήκουν σε κάποιον τεχνικό αεροπλανοφόρου (επειδή μέσα στην έξαψη ενός διαγωνισμού μνήμης χρειάζεσαι όσο μεγαλύτερη ηχομόνωση μπορείς να εξασφαλίσεις). Τα μάτια μου είναι κλειστά. Σε ένα τραπέζι μπροστά μου, ανάμεσα στα χέρια μου, βρίσκονται αναποδογυρισμένες δύο τράπουλες ανακατεμένες. Από στιγμή σε στιγμή ο αρχιδιαιτητής θα θέσει σε λειτουργία ένα χρονόμετρο και εγώ θα έχω πέντε λεπτά στη διάθεσή μου για να απομνημονεύσω τη σειρά των τραπουλόχαρτων που βρίσκονται και στις δύο στοίβες. Η απίθανη ιστορία τού πώς κατέληξα στον τελικό του Πρωταθλήματος Μνήμης των ΗΠΑ, παγωμένος από το φόβο μου και με τον ιδρώτα να τρέχει ποτάμι, ξεκίνησε ένα χρόνο νωρίτερα σε ένα χιονισμένο αυτοκινητόδρομο στην κεντρική Πενσιλβάνια. Οδηγούσα από το

3 ΧΟΡΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΪΝΣΤΑΪΝ 13 σπίτι μου, στην πόλη της Ουάσινγκτον, στην κοιλάδα Λίχαϊ προκειμένου να πάρω συνέντευξη για το περιοδικό Discover από ένα θεωρητικό φυσικό του Πανεπιστημίου Κούτζταουν ο οποίος είχε εφεύρει μια συσκευή κενού αέρος που υποτίθεται ότι έδινε το μεγαλύτερο ποπκόρν του κόσμου. Ο δρόμος μου με έφερε μέσα από το Γιορκ της Πενσιλβάνια, έδρα του Μουσείου και της Αίθουσας Διασημοτήτων της Άρσης Βαρών. Σκέφτηκα πως αυτό ήταν κάτι που έπρεπε να δω πριν πεθάνω. Άλλωστε είχα γύρω στη μία ώρα για σκότωμα. Αποδείχτηκε ότι η Αίθουσα Διασημοτήτων δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια αποστειρωμένη συλλογή παλιών φωτογραφιών και αναμνηστικών, εκτεθειμένη στο ισόγειο των γραφείων διοίκησης του μεγαλύτερου κατασκευαστή μπαρών για βάρη της χώρας. Μουσειολογικά, ήταν μια μπούρδα, αλλά εκεί ήταν που πρωτοείδα μια ασπρόμαυρη φωτογραφία του Τζο Γκρίνσταϊν, ενός ογκώδους Αμερικανοεβραίου παλαιστή με ύψος ένα μέτρο και πενήντα τέσσερα εκατοστά, που είχε αποκτήσει το παρατσούκλι «Το Πανίσχυρο Άτομο» τη δεκαετία του 1920 εκτελώντας εμπνευσμένα κατορθώματα όπως το να κόβει στα δύο με τα δόντια του νομίσματα των είκοσι πέντε σεντς και το να είναι ξαπλωμένος πάνω σε ένα στρώμα με καρφιά ενόσω μια μπάντα τζαζ δεκατεσσάρων ατόμων έπαιζε σε μια εξέδρα πάνω στο στήθος του. Κάποτε λέγεται ότι είχε αλλάξει και τα τέσσερα λάστιχα ενός αυτοκινήτου χωρίς καθόλου εργαλεία. Μια λεζάντα δίπλα στη φωτογραφία του παρουσίαζε τον Γκρίνσταϊν ως «τον πιο δυνατό άνθρωπο στον κόσμο». Κοιτάζοντας τη φωτογραφία, σκέφτηκα πως θα ήταν πολύ ενδιαφέρον αν ο πιο δυνατός άνθρωπος στον κόσμο συναντούσε ποτέ τον πιο έξυπνο άνθρωπο στον κόσμο. Το «Πανίσχυρο Άτομο» και ο Αϊνστάιν αγκαλιασμένοι: μια επική αντιπαράθεση μυών και μυαλού. Aυτή θα ήταν μια ωραία φωτογραφία για να κρεμάσω πάνω από το γραφείο μου. Αναρωτήθηκα αν είχε τραβηχτεί ποτέ τέτοια φωτογραφία. Όταν γύρισα στο σπίτι, έψαξα λίγο στο Google. Ήταν αρκετά εύκολο να βρω τον πιο δυνατό άνθρωπο στον κόσμο: Ονομαζόταν Μαριούς Πουτζιανόφσκι, ζούσε στην Μπιάλα Ράφσκα στην Πολωνία και μπορούσε να σηκώσει τετρακόσια είκοσι κιλά (δηλαδή, περίπου τριάντα από τις ανιψιές μου).

4 14 ΤΖΟΣΟΥΑ ΦΟΕΡ Δεν ήταν όμως τόσο εύκολο να βρεθεί ο πιο έξυπνος άνθρωπος στον κόσμο. Πληκτρολόγησα «υψηλότερος δείκτης νοημοσύνης», «πρωταθλητής ευφυΐας», «ο πιο έξυπνος άνθρωπος στον κόσμο». Έμαθα πως στην πόλη της Νέας Υόρκης υπήρχε κάποιος με δείκτη νοημοσύνης 228 και στην Ουγγαρία ένας σκακιστής που κάποτε είχε παίξει πενήντα δύο παρτίδες ταυτόχρονα με δεμένα τα μάτια. Υπήρχε και μια Ινδή που μπορούσε να υπολογίσει στο μυαλό της μέσα σε πενήντα δευτερόλεπτα την εικοστή τρίτη ρίζα ενός διακοσιαψήφιου αριθμού, καθώς και κάποιος άλλος που μπορούσε να λύσει έναν τετραδιάστατο κύβο του Ρούμπικ ό,τι, τέλος πάντων, είναι αυτό το πράγμα. Και, φυσικά, υπήρχαν ένα σωρό ακόμα προφανείς υποψήφιοι τύπου Στίβεν Χόκινγκ. Είναι, χωρίς αμφιβολία, πολύ πιο ζόρικο το να προσδιοριστεί ποσοτικά η διανοητική απ ό,τι η σωματική ρώμη. Κατά την αναζήτησή μου στο Google όμως ανακάλυψα έναν ενδιαφέροντα υποψήφιο που, αν δεν ήταν το πιο έξυπνο άτομο στον κόσμο, ήταν τουλάχιστον εξωφρενικά ιδιοφυής. Ονομαζόταν Μπεν Πρίντμορ και μπορούσε μέσα σε μία ώρα να απομνημονεύσει τυχαία ψηφία στην ακριβή τους σειρά και για να εντυπωσιάσει και όσους από εμάς έχουμε μια πιο ουμανιστική προσέγγιση οποιοδήποτε ποίημα έπεφτε στα χέρια του. Ήταν ο αδιαφιλονίκητος παγκόσμιος πρωταθλητής μνήμης. Τις επόμενες μέρες το μυαλό μου γυρνούσε διαρκώς σε αυτό του Μπεν Πρίντμορ. Η μνήμη μου ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, μέτρια. Ανάμεσα στα πράγματα που ξεχνούσα διαρκώς ήταν: το πού έβαλα τα κλειδιά του αμαξιού μου (αλλά και, παρεμπιπτόντως, το ίδιο το αμάξι μου), το φαγητό στο φούρνο, τη διάκριση του «στο» από το «σ το», τα γενέθλια της κοπέλας μου, την επέτειό μας, την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, τη γωνία ανοίγματος της πόρτας εισόδου στο κελάρι των γονιών μου (άουτς!), τους αριθμούς τηλεφώνων των φίλων μου, το λόγο που μόλις άνοιξα το ψυγείο, να φορτίσω το κινητό μου, το όνομα του αρχηγού του επιτελείου του Προέδρου Μπους, τη σειρά των σταθμών αναψυχής στον αυτοκινητόδρομο με διόδια του Νιου Τζέρσι, ποια χρονιά κέρδισαν τελευταία φορά το Κύπελλο οι Ρέντσκιν και να κατεβάζω το καπάκι της τουαλέτας.

5 ΧΟΡΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΪΝΣΤΑΪΝ 15 Από την άλλη, ο Μπεν Πρίντμορ μπορούσε να απομνημονεύσει σε τριάντα δύο δευτερόλεπτα τη σειρά των χαρτιών μιας ανακατεμένης τράπουλας. Μέσα σε πέντε λεπτά μπορούσε να αφομοιώσει και να αποθηκεύσει στη μακροπρόθεσμη μνήμη του τα γεγονότα ενενήντα έξι διαφορετικών ιστορικών ημερομηνιών. Ο άνθρωπος αυτός ήξερε πενήντα χιλιάδες δεκαδικά ψηφία του π. Πώς να μη ζηλέψω; Είχα διαβάσει κάποτε πως ένα συνηθισμένο άτομο σπαταλάει γύρω στις σαράντα μέρες το χρόνο προσπαθώντας να επανορθώσει για πράγματα που έχει ξεχάσει. Παραβλέποντας προς στιγμήν το γεγονός ότι ο Μπεν Πρίντμορ ήταν προσωρινά άνεργος, μπορείτε να φανταστείτε πόσο πιο παραγωγικός θα πρέπει να ήταν; Kάθε μέρα που περνάει φαίνεται ότι προστίθενται όλο και περισσότερα πράγματα που πρέπει κανείς να θυμάται: περισσότερα ονόματα, περισσότεροι κωδικοί πρόσβασης, περισσότερα ραντεβού. Με ένα μνημονικό σαν του Μπεν Πρίντμορ, φανταζόμουν, η ζωή θα ήταν ποιοτικά διαφορετική, καλύτερη. Ο πολιτισμός μας μάς κατακλύζει διαρκώς με νέες πληροφορίες, όμως ο εγκέφαλός μας αφομοιώνει ελάχιστες από αυτές. Οι περισσότερες από το ένα αφτί μπαίνουν και από το άλλο βγαίνουν. Αν ο σκοπός του διαβάσματος ήταν απλώς η διατήρηση της γνώσης, αυτή θα ήταν πιθανότατα η λιγότερο αποδοτική δραστηριότητα στην οποία εμπλέκομαι. Μπορεί να περάσω έξι ώρες διαβάζοντας κάποιο βιβλίο, μόνο και μόνο για να έχω μετά απλώς μια ομιχλώδη αντίληψη για το θέμα του. Όλα τα γεγονότα και οι ιστορίες, ακόμα και το υλικό εκείνο που θεωρείται αρκετά ενδιαφέρον ώστε να το υπογραμμίσω, συνήθως με εντυπωσιάζουν πρόσκαιρα, για να εξαφανιστούν στη συνέχεια άγνωστο πού. Στη βιβλιοθήκη μου υπάρχουν βιβλία που δε θυμάμαι καν αν τα έχω διαβάσει. Τι θα σήμαινε για τη ζωή μου το να έχω άμεση πρόσβαση σε όλες αυτές τις σε διαφορετική περίπτωση χαμένες γνώσεις; Δεν μπορούσα να μη σκέφτομαι πως κάτι τέτοιο θα με έκανε πιο πειστικό, πιο σίγουρο για τον εαυτό μου και, κατά μια θεμελιώδη έννοια, πιο έξυπνο. Σίγουρα θα ήμουν καλύτερος δημοσιογράφος, καλύτερος φίλος και καλύτερος εραστής. Όμως, επιπροσθέτως, σκεφτόμουν πως, με ένα μνημονικό σαν του Μπεν Πρίντμορ, θα γινόμουν γενικά πιο συ

6 16 ΤΖΟΣΟΥΑ ΦΟΕΡ νετός, ακόμα και σοφότερος. Στο βαθμό που η εμπειρία είναι το σύνολο των αναμνήσεών μας και η σοφία το σύνολο των εμπειριών μας, το να διαθέτω καλύτερη μνήμη θα συνεπαγόταν μεγαλύτερη γνώση όχι μόνο του κόσμου αλλά και του εαυτού μου. Βέβαια, η λήθη που μας δυναστεύει φαίνεται ότι είναι, μέχρι ενός σημείου, κάτι υγιές και αναγκαίο. Αν δεν ξεχνούσα πολλές από τις αμέτρητες βλακείες που έχω κάνει στη ζωή μου, σίγουρα θα ήμουν ανυπόφορα νευρωτικός. Όμως, ταυτόχρονα, πόσες αξιόλογες ιδέες δε χάθηκαν άδοξα και πόσοι συνειρμοί δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ εξαιτίας των ελαττωμάτων της μνήμης μου; Ξαναγυρνούσα διαρκώς σε κάτι που ο Μπεν Πρίντμορ είχε πει σε κάποια συνέντευξή του σε εφημερίδα, το οποίο με έκανε να αναλογιστώ πόσο διέφερε τελικά η δική του μνήμη από τη δική μου. «Όλα είναι θέμα τεχνικής και κατανόησης της λειτουργίας της μνήμης», είχε δηλώσει στο δημοσιογράφο. «Στην πραγματικότητα, ο καθένας θα μπορούσε να το κάνει». Δύο εβδομάδες περίπου μετά την επίσκεψή μου στην Αίθουσα Διασημοτήτων της Άρσης Βαρών βρέθηκα στο πίσω μέρος μιας αίθουσας συνεδριάσεων στο δέκατο ένατο όροφο των κεντρικών γραφείων της εταιρείας ηλεκτροδότησης Con Edison, κοντά στην πλατεία Γιούνιον στο Μανχάταν, ως παρατηρητής του Πρωταθλήματος Μνήμης των ΗΠΑ το Γοητευμένος από τον Μπεν Πρίντμορ, βρισκόμουν εκεί για να γράψω για το περιοδικό Slate ένα μικρό άρθρο σχετικά με αυτό που φανταζόμουν ότι θα ήταν κάτι σαν ντέρμπι σοφών. Η σκηνή με την οποία βρέθηκα αντιμέτωπος, πάντως, κάθε άλλο παρά σε σύγκρουση τιτάνων παρέπεμπε: Ένα μάτσο τύποι (και λίγες γυναίκες), οι οποίοι παρουσίαζαν μεγάλες διαφορές όσον αφορά την ηλικία και την κατάσταση υγιεινής, μελετούσαν ολόκληρες σελίδες με τυχαίους αριθμούς και μακροσκελείς λίστες με λέξεις. Αποκαλούσαν τους εαυτούς τους «διανοητικούς αθλητές» ή απλώς ΔΙΑΣ, για συντομία. Υπήρχαν πέντε αθλήματα. Πρώτα οι διαγωνιζόμενοι έπρεπε να μάθουν απέξω ένα αδημοσίευτο ποίημα πενήντα στίχων με τίτλο «Η

7 ΧΟΡΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΪΝΣΤΑΪΝ 17 Τοιχογραφία του Εαυτού Μου». Ύστερα τους χορηγήθηκαν ενενήντα εννέα φωτογραφίες διαβατηρίου με ονοματεπώνυμο και τους δόθηκε ένα τέταρτο για να απομνημονεύσουν όσες περισσότερες μπορούσαν. Στη συνέχεια είχαν άλλα δεκαπέντε λεπτά στη διάθεσή τους για να απομνημονεύσουν μια λίστα τριακοσίων τυχαίων λέξεων, πέντε λεπτά για να απομνημονεύσουν μια σελίδα με χίλια τυχαία ψηφία (είκοσι πέντε σειρές αριθμών, με σαράντα αριθμούς σε κάθε σειρά) και άλλα πέντε λεπτά για να μάθουν τη σειρά των χαρτιών μιας ανακατεμένης τράπουλας. Ανάμεσα στους διαγωνιζόμενους βρίσκονταν και δύο από τους τριάντα έξι κορυφαίους αθλητές μνήμης παγκοσμίως, οι οποίοι όφειλαν αυτή τη διάκρισή τους στην απομνημόνευση χιλίων τυχαίων ψηφίων σε λιγότερο από μία ώρα, της ακριβούς σειράς των χαρτιών από δέκα ανακατεμένες τράπουλες μέσα στο ίδιο χρονικό διάστημα και της σειράς των καρτών μίας ανακατεμένης τράπουλας σε λιγότερο από δύο λεπτά. Αν και όλα τα παραπάνω κατορθώματα μπορεί να φαντάζουν σαν ανούσια κόλπα σε μια συγκέντρωση «φυτών» ουσιαστικά άχρηστα, ίσως ακόμα και αξιοθρήνητα, μιλώντας με τους διαγωνιζόμενους ανακάλυψα ότι πίσω από όλα αυτά κρυβόταν κάτι απείρως πιο σοβαρό, μια ιστορία που με έκανε να επανεξετάσω τα όρια του δικού μου μυαλού και την ίδια την ουσία της εκπαίδευσής μου. Ρώτησα τον Εντ Κουκ, έναν νεαρό μετρ από την Αγγλία που είχε δηλώσει συμμετοχή στο πρωτάθλημα των ΗΠΑ στο πλαίσιο της εαρινής του προετοιμασίας για το θερινό παγκόσμιο πρωτάθλημα (εφόσον δεν ήταν Αμερικανός, η βαθμολογία του δεν ήταν δυνατόν να μετρήσει στο διαγωνισμό των ΗΠΑ), πότε κατάλαβε για πρώτη φορά πως ήταν ιδιοφυΐα. «Δεν είμαι ιδιοφυΐα», είπε γελώντας. «Τότε, μήπως έχεις φωτογραφική μνήμη;» ρώτησα. Γέλασε και πάλι. «Η φωτογραφική μνήμη είναι ένας άθλιος μύθος», απάντησε. «Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Η μνήμη μου είναι, στην πραγματικότητα, μέτρια. Όλοι μας εδώ έχουμε μέτρια μνήμη». Αυτό ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με το γεγονός ότι μόλις τον είχα παρακολουθήσει να παραθέτει από μνήμης διακόσια πενήντα δύο

8 18 ΤΖΟΣΟΥΑ ΦΟΕΡ τυχαία ψηφία χωρίς να καταβάλει την παραμικρή προσπάθεια, λες και επρόκειτο για τον αριθμό του τηλεφώνου του. «Αυτό που πρέπει να καταλάβεις είναι πως ακόμα και μια μέτρια μνήμη διαθέτει αξιοσημείωτες δυνατότητες αν χρησιμοποιηθεί σωστά», είπε. Ο Εντ είχε ένα τετράγωνο πρόσωπο και μια αφάνα από κατσαρά καστανά μαλλιά που του έφταναν μέχρι τους ώμους. Ανήκε στην κατηγορία των διαγωνιζόμενων που δεν ενδιαφέρονταν και πολύ για την προσωπική τους εμφάνιση. Φορούσε ένα κοστούμι με χαλαρά δεμένη γραβάτα και ένα εντελώς αταίριαστο ζευγάρι σαγιονάρες με τη σημαία του Ηνωμένου Βασιλείου. Ήταν είκοσι τεσσάρων ετών, αλλά η στάση του σώματός του παρέπεμπε σε άνθρωπο με τα τριπλά του χρόνια. Βάδιζε αδέξια στηριζόμενος σε ένα μπαστούνι το αποκαλούσε «νικητήρια ράβδο», τη χρήση του οποίου επέβαλλε μια πρόσφατη επώδυνη υποτροπή της χρόνιας νεανικής αρθρίτιδας από την οποία έπασχε. Ο Εντ και όλοι οι άλλοι διανοητικοί αθλητές τους οποίους συνάντησα επέμεναν, όπως είχε κάνει και ο Μπεν Πρίντμορ στη συνέντευξή του, πως ο καθένας μπορούσε να πετύχει όσα κατάφερναν εκείνοι. Όλα είχαν να κάνουν με το να μάθεις να «σκέφτεσαι με πιο μνημονικούς τρόπους», χρησιμοποιώντας την «εκπληκτικά απλή» μνημονική τεχνική που είναι γνωστή ως «παλάτι της μνήμης», την οποία υποτίθεται ότι είχε επινοήσει πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια ο Σιμωνίδης ο Κείος στα χαλάσματα μιας αίθουσας συμποσίων που είχε καταρρεύσει. Η τεχνική του «παλατιού της μνήμης» που είναι επίσης γνωστή ως «μέθοδος της διαδρομής», «μέθοδος των τόπων» και, ευρύτερα, ως «τέχνη της μνήμης» (ars memorativa), βελτιώθηκε και κωδικοποιήθηκε σε μια εκτεταμένη σειρά κανόνων και εγχειριδίων από Ρωμαίους όπως ο Κικέρωνας και ο Κοϊντιλιανός, γνώρισε δε ιδιαίτερη άνθηση κατά το Μεσαίωνα ως μέθοδος απομνημόνευσης των πάντων από τους πιστούς, από λειτουργίες και προσευχές μέχρι τις τιμωρίες που περίμεναν τους αμαρτωλούς στην κόλαση. Επρόκειτο για τα ίδια τεχνάσματα με αυτά που είχαν χρησιμοποιήσει οι Ρωμαίοι συγκλητικοί για να απομνημονεύουν τους λόγους τους, ο Αθηναίος πολιτικός Θεμιστοκλής για να θυμάται τα ονόματα είκοσι χιλιάδων Αθη

9 ΧΟΡΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΪΝΣΤΑΪΝ 19 ναίων, αλλά και οι λόγιοι του Μεσαίωνα για να απομνημονεύουν ολόκληρα βιβλία. Ο Εντ μου εξήγησε πως οι διαγωνιζόμενοι θεωρούσαν εαυτούς «συμμετέχοντες σε ένα ερασιτεχνικό ερευνητικό πρόγραμμα» με στόχο τη διάσωση μιας προ πολλού χαμένης παράδοσης εκπαίδευσης της μνήμης, η οποία είχε σβήσει αιώνες πριν. Μια φορά κι έναν καιρό, επέμενε ο Εντ, η μνημονική ικανότητα ήταν τα πάντα. Ένα εκπαιδευμένο μνημονικό δεν ήταν μόνο ένα χρήσιμο εργαλείο, αλλά και θεμελιώδες συστατικό κάθε ανθρώπινης διάνοιας. Επιπροσθέτως, η εκπαίδευση της μνήμης θεωρούνταν μια μορφή ηθοπλασίας, ένας τρόπος καλλιέργειας της πρωταρχικής αρετής της σύνεσης και, κατ επέκταση, της ηθικής. Το σκεπτικό που κρυβόταν πίσω από αυτή την αντίληψη ήταν ότι μόνο με την απομνημόνευση μπορούσαν οι ιδέες να αποτυπωθούν πραγματικά στην ψυχή κάποιου και να αφομοιωθούν οι αξίες τους. Οι τεχνικές αυτές χρησιμοποιούνταν όχι για να απομνημονεύονται άχρηστες πληροφορίες, όπως η σειρά των χαρτιών σε μια ανακατεμένη τράπουλα, αλλά για να εντυπώνονται στον εγκέφαλο θεμελιώδη κείμενα και ιδέες. Αργότερα όμως, το δέκατο πέμπτο αιώνα, εμφανίστηκε ο Γουτεμβέργιος και μετέτρεψε τα βιβλία σε αγαθά μαζικής παραγωγής, οπότε δεν ήταν πια τόσο σημαντικό να θυμάσαι όσα μπορούσε να διασώσει στη μνήμη για σένα η τυπωμένη σελίδα. Οι μνημονικές τεχνικές που είχαν αποτελέσει βασικό συστατικό του πολιτισμού των Κλασικών Χρόνων και του Μεσαίωνα συγχύθηκαν με τις αποκρυφιστικές και εσωτεριστικές ερμητικές παραδόσεις της Αναγέννησης, και μέχρι το δέκατο ένατο αιώνα είχαν εκφυλιστεί σε καρναβαλίστικες επιδείξεις και ευτελή βιβλία αυτοβοήθειας, για να αναβιώσουν μόλις τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα στο πλαίσιο αυτού του παράξενου και μοναδικού διαγωνισμού. Ο εμπνευστής αυτής της αναβίωσης των μεθόδων εκπαίδευσης της μνήμης είναι ένας ψιλόλιγνος εξηνταεπτάχρονος Βρετανός εκπαιδευτικός σύμβουλος και αυτοανακηρυσσόμενος «γκουρού» ονόματι Τόνι Μπουζάν, που ισχυρίζεται ότι διαθέτει τον υψηλότερο «δείκτη δημιουργικότητας» στον κόσμο. Όταν τον συνάντησα, στην καφετέρια του κτιρίου της εταιρείας Con Edison, φορούσε ένα σκούρο μπλε

10 20 ΤΖΟΣΟΥΑ ΦΟΕΡ κοστούμι με πέντε τεράστια χρυσά κουμπιά και ένα πουκάμισο χωρίς γιακά, που έκλεινε στο λαιμό με ένα ακόμα μεγάλο κουμπί, δίνοντάς του έναν αέρα ιερέα της Ανατολής. Το πέτο του κοσμούσε μια καρφίτσα σε σχήμα νευρώνα. Το καντράν του ρολογιού του ήταν διακοσμημένο με ένα αντίγραφο της Εμμονής της Μνήμης του Νταλί (του γνωστού έργου με το λιωμένο ρολόι τσέπης). Και αποκαλούσε τους διαγωνιζόμενους «μαχητές του νου». Το ζαρωμένο πρόσωπο του Μπουζάν τον έκανε να δείχνει δέκα χρόνια μεγαλύτερος από τα εξήντα επτά του χρόνια, αλλά το σώμα του ήταν ακμαίο σαν τριαντάχρονου. Κωπηλατεί γύρω στα έξι με δέκα χιλιόμετρα κάθε πρωί στον ποταμό Τάμεση, με πληροφόρησε, και φροντίζει να τρώει πολλά «εγκεφαλικά ωφέλιμα» λαχανικά και ψάρια. «Ανθυγιεινό φαγητό = άρρωστος εγκέφαλος. Υγιεινή τροφή = υγιής εγκέφαλος», είπε. Όταν περπατούσε, ο Μπουζάν έμοιαζε να γλιστράει πάνω στο πάτωμα σαν δίσκος του χόκεϊ (αποτέλεσμα, όπως μου είπε αργότερα, της σαραντάχρονης εκπαίδευσής του στην «τεχνική Αλεξάντερ»*). Όταν μιλούσε, χειρονομούσε με μια κομψή, στακάτη ακρίβεια, που δε θα μπορούσε να έχει επιτευχθεί παρά μόνο έπειτα από ώρες εξάσκησης μπροστά σε καθρέφτη. Συχνά τόνιζε κάποιο σημείο-κλειδί ανοίγοντας ξαφνικά με ένα τίναγμα τα δάχτυλα της κλειστής γροθιάς του. Ο Μπουζάν ίδρυσε το θεσμό του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Μνήμης το 1991 και από τότε έχει θεσμοθετήσει εθνικά πρωταθλήματα σε περισσότερες από δώδεκα χώρες, από την Κίνα μέχρι τη Νότια Αφρική και το Μεξικό. Ισχυρίζεται πως από τη δεκαετία του 1970 εργάζεται με ιεραποστολικό ζήλο προκειμένου να εντάξει αυτές τις μνημονικές τεχνικές στο υλικό σχολείων σε όλο τον κόσμο. Αποκαλεί αυτή την προσπάθεια «παγκόσμια εκπαιδευτική επανά * Μέθοδος κινητικής έκφρασης με θεραπευτικά αποτελέσματα. Με τη χρήση απλών ασκήσεων ο μαθητής αποβάλλει τις λάθος κινητικές συνήθειες και τις αντικαθιστά με καινούριες, συνειδητές. Παράλληλα, μαθαίνει ανατομία, η οποία συμπληρώνει τις γνώσεις του για το σώμα, και αναδιαμορφώνει τη σχέση του με τον εαυτό του και με το περιβάλλον του. (Σ.τ.Ε.)