Νικηφόρος Βλεμμύδης. Περίληψη : Άλλα Ονόματα. Τόπος και Χρόνος Γέννησης 1197, Κωνσταντινούπολη. Τόπος και Χρόνος Θανάτου 1272, Έφεσος.

Transcript

1 Για παραπομπή : Κατσιαμπούρα Γιάννα,, 2002, Περίληψη : Λόγιος, διδάσκαλος και μοναχός. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1197 και πέθανε κοντά στην Έφεσο γύρω στο Επίσημος διδάσκαλος της αυτοκρατορικής σχολής της Νίκαιας, διετέλεσε επίσης δάσκαλος του Θεοδώρου Βʹ Λασκάρεως και του Γεωργίου Ακροπολίτη. Περίπου το 1248 ίδρυσε δική του σχολή στη μονή του Όντος Θεού στην Ημαθία, κοντά στην Έφεσο, όπου δίδαξε μέχρι το θάνατό του. Το έργο του άσκησε μεγάλη επίδραση μέχρι και το 19ο αιώνα. Άλλα Ονόματα Νικηφόρος Βλεμμίδης Τόπος και Χρόνος Γέννησης 1197, Κωνσταντινούπολη Τόπος και Χρόνος Θανάτου 1272, Έφεσος Κύρια Ιδιότητα Λόγιος, συγγραφέας 1. Βιογραφικά στοιχεία Ο γεννήθηκε το Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους (1204) εγκαταστάθηκε με τους γονείς του στην Προύσα. Εκεί διδάχθηκε τα ιερά γράμματα με δάσκαλο το Μοναστηριώτη, μετέπειτα μητροπολίτη Εφέσου. Συνέχισε τις σπουδές του στην εγκύκλιο παιδεία στη Νίκαια, τις οποίες ολοκλήρωσε σε ηλικία δεκαέξι ετών. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια, πέρα από τη σπουδή, επιδόθηκε στην άσκηση της ιατρικής, ακολουθώντας το επάγγελμα του πατέρα του. Μάλιστα συνέγραψε και μία πραγματεία περί αίματος και ούρων. Στα είκοσί του ήταν μέλος μιας ομάδας νέων, γόνων διακεκριμένων οικογενειών («αρχοντόπουλοι και παιδόπουλα», όπως γράφει ο ίδιος), που περνούσαν πολύ χρόνο στην αυλή και στα στρατιωτικά πεδία ασκήσεων του αυτοκράτορα Θεοδώρου Α' Λασκάρεως με στόχο να εκπαιδευτούν στα του δημοσίου βίου, αφού από αυτούς κατά βάση επιλέγονταν οι μελλοντικοί αξιωματούχοι της αυτοκρατορίας. Την ίδια εποχή είχε μια ατυχή σχέση με μια γόνο γνωστής οικογένειας, η μοναδική που αναφέρεται στην αυτοβιογραφία του. Το διάστημα εκείνο παρακολούθησε μαθήματα λογικής από το Δημήτριο Καρύκη, χωρίς να μείνει ιδιαίτερα ευχαριστημένος. Στα είκοσι τρία του ωστόσο αποφάσισε ότι δεν επιθυμούσε ζωή αξιωματούχου. Προτίμησε να πραγματοποιήσει μια επικίνδυνη έξοδο προς τη Βιθυνία, που ήταν ακόμη υπό λατινική κατοχή, για να φτάσει στην περιοχή του Σκάμανδρου και να συνεχίσει τις σπουδές του υπό την εποπτεία του φημισμένου δασκάλου και ερημίτη μοναχού Προδρόμου. Στη διάρκεια των τριών χρόνων που έμεινε κοντά του, ο Βλεμμύδης διδάχθηκε αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία, συλλογιστική και στοιχεία φυσικής. 1 Κατόπιν επισκέφθηκε το Νυμφαίο, όπου μελέτησε θεολογία για κάποιο διάστημα, και εγκαταστάθηκε πάλι στη Νίκαια σε ηλικία είκοσι έξι ετών πια. Στη Νίκαια η επίδοση του Βλεμμύδη κατά τη διάρκεια μιας εξέτασης από τον τότε ύπατο των φιλοσόφων Δημήτριο Καρύκη εντυπωσίασε τον αυτοκράτορα Ιωάννη Γ' Βατάτζη, ο οποίος του πρότεινε να ενταχθεί στην αυλή ως αξιωματούχος (περ. 1223). 2 Ο Βλεμμύδης ωστόσο, επηρεασμένος από το δάσκαλό του τον Πρόδρομο, απέρριψε την προσφορά του αυτοκράτορα και προτίμησε τη μοναστική ζωή. Έτσι, ο πατριάρχης Γερμανός Β', παλαιός φίλος του, τον έχρισε αναγνώστη, διάκονο και εντέλει λογοθέτη του Πατριαρχείου. Σχεδόν ταυτόχρονα ο Βλεμμύδης επιδόθηκε στη διδασκαλία στη μονή του Αγίου Γρηγορίου κοντά στην Έφεσο, όπου Δημιουργήθηκε στις 2/3/2017 Σελίδα 1/7

2 Για παραπομπή : Κατσιαμπούρα Γιάννα,, 2002, εγκαταστάθηκε ως επικεφαλής σχολής ανώτερων σπουδών, στην αρχή πιθανόν υπό την αιγίδα του πατριάρχη Γερμανού Β'. Ανάμεσα στους μαθητές του περιλαμβανόταν και ο Γεώργιος Ακροπολίτης, ο οποίος στάλθηκε στη σχολή με μια ομάδα νέων από τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Κατά τη διάρκεια των ετών που δίδασκε στη μονή του Αγίου Γρηγορίου ο Βλεμμύδης πραγματοποίησε μια σειρά ταξίδια σε διάφορα μέρη της Λατινικής Αυτοκρατορίας αλλά και του Κράτους της Ηπείρου αναζητώντας βιβλία. Ταξίδεψε στη Λέσβο το 1227, στη Ρόδο το 1233, στη Σάμο το 1238 ή λίγο αργότερα, ενώ το 1239 επισκέφθηκε τον Άθω, τη Θεσσαλονίκη και τη Λάρισα. Τα ταξίδια του αυτά πιθανόν συνδέονται με την προσπάθεια του αυτοκράτορα Ιωάννη Γ' Βατάτζη να προμηθεύσει με βιβλία τα σχολεία και τη δημόσια βιβλιοθήκη, στο πλαίσιο της πολιτικής του για την προώθηση των γραμμάτων. Τα βιβλία αυτά αποτέλεσαν τη βάση των συγγραμμάτων του Βλεμμύδη. Ωστόσο, μια κατηγορία που αποδείχθηκε άδικη οδήγησε το Βλεμμύδη στην απόφαση να σταματήσει να αναλαμβάνει μαθητές που του έστελνε ο Ιωάννης Γ' Βατάτζης στη μονή του Αγίου Γρηγορίου. 3 Παρ όλα αυτά, το 1240 ανέλαβε την εκπαίδευση του διαδόχου του αυτοκρατορικού θρόνου Θεοδώρου Β' Λασκάρεως. Λίγο αργότερα ο αυτοκράτορας του πρότεινε να συγκροτήσει μια σχολή ανώτερης εκπαίδευσης υπό την αυτοκρατορική αιγίδα. Αν και του ασκήθηκαν ισχυρές πιέσεις για να δεχθεί ο πατριάρχης Μανουήλ Β' τον απείλησε μέχρι και με αφορισμό στην αντίθετη περίπτωση, ο Βλεμμύδης αρνήθηκε, με την επίσημη δικαιολογία ότι η διεύθυνση της σχολής αυτής ταίριαζε σε κοσμικούς δασκάλους και όχι σε μοναχούς. Σε επιστολή του ωστόσο προς τον πατριάρχη εξηγούσε ότι η άρνησή του οφειλόταν στην εμπειρία που είχε αποκομίσει ως διδάσκαλος στην υπηρεσία του αυτοκράτορα. Παρά τις επανειλημμένες κρούσεις, τόσο από τον Ιωάννη Γ' Βατάτζη όσο και από το Θεόδωρο Β' στη συνέχεια, μέχρι και το 1247, ο Βλεμμύδης επέμεινε στην άρνησή του. Αυτό δε σημαίνει βεβαίως ότι εγκατέλειψε τη διδακτική του σταδιοδρομία. Γύρω στο 1248 ίδρυσε τη μονή του Όντος Θεού στην Ημαθία, κοντά στην Έφεσο. Σε αυτή λειτούργησε σχολή ερημιτών (σεμνείον) οργανωμένη με βάση τις παιδαγωγικές αρχές του. Στη μονή αυτή ο Βλεμμύδης έζησε και δίδαξε μέχρι το θάνατό του το 1272, χωρίς να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη μετά την ανακατάληψή της (1261). Ο Βλεμμύδης δέχθηκε και άλλες προτάσεις για την κατάληψη σημαινουσών θέσεων. Το 1234, στη σύνοδο του Νυμφαίου για την ένωση των Εκκλησιών, αντικατέστησε τον Καρύκη στον επίσημο διάλογο με την παπική αντιπροσωπεία, τηρώντας συμβιβαστική στάση. Το 1240 του προτάθηκε η θέση του μητροπολίτη Εφέσου, ενώ το 1255 εκλέχθηκε ομόφωνα από τη σύνοδο για τον πατριαρχικό θρόνο έπειτα από πρόταση του Θεοδώρου Β', αξιώματα τα οποία ωστόσο δεν αποδέχθηκε. Παρά την άρνησή του να καταλάβει δημόσια αξιώματα και την επιμονή του στη μοναχική ζωή, ο Βλεμμύδης συμμετείχε ενεργά στα γενικότερα πολιτικά δρώμενα. Δε δίστασε μάλιστα να εναντιωθεί στον αυτοκράτορα Θεόδωρο Β' Λάσκαρι και στον πατριάρχη Αρσένιο όταν αποφάσισαν τον αφορισμό των κατοίκων του Κράτους της Ηπείρου για πολιτικούς λόγους. Η στάση του αυτή ερμηνεύεται από το γεγονός ότι ως προτεραιότητά του, όπως τόνιζε, είχε θέσει την εκπαίδευση και τη δημιουργία αγαθών ανθρώπων και όχι την κατοχή αξιωμάτων και την άμεση εμπλοκή στη διοίκηση. 2. Έργο Το επιστημονικό έργο του Βλεμμύδη εκτείνεται σε ευρύ πεδίο. Συνέγραψε εγχειρίδια για τους βασικούς τομείς της κοσμικής γνώσης (λογική, φυσική, αστρονομία, γεωγραφία), αλλά και έργα που αναφέρονταν στην παιδαγωγική, όπως και θεολογικά κείμενα. Οι επιστημονικές απόψεις του ήταν σαφώς επηρεασμένες από τις αριστοτελικές θεωρίες, τις οποίες προσπάθησε να εντάξει στο πλαίσιο της εποχής του. Τα έργα του άσκησαν μεγάλη επιρροή στους συγχρόνους και στους μεταγενέστερούς του, γεγονός που αποδεικνύεται με το ότι εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούνται ως διδακτικά εγχειρίδια μέχρι και το 19ο αιώνα Επιστημονικό έργο Μεταξύ των κυριότερων επιστημονικών έργων του Βλεμμύδη συγκαταλέγονται τα Εισαγωγικής επιτομής βιβλίον πρώτον, περί λογικής, Εισαγωγικής επιτομής βιβλίονδεύτερον, περί φυσικής, Ιστορία περί της γης εν συνόψει προς τινά βασιλέα ορθόδοξον, Γεωγραφία συνοπτική ή Σύνοψις γεωγραφική, Λόγος περί ψυχής και Λόγος περί σώματος. Τα έργα αυτά γράφτηκαν για να χρησιμοποιηθούν ως διδακτικά εγχειρίδια στη σχολή της Ημαθίας. Δημιουργήθηκε στις 2/3/2017 Σελίδα 2/7

3 Για παραπομπή : Κατσιαμπούρα Γιάννα,, 2002, Η επιτομή Περί λογικής γράφτηκε γύρω στο Χωρίζεται σε 40 κεφάλαια και ουσιαστικά στηρίζεται στο αριστοτελικό Όργανον, 4 χωρίς ωστόσο να επαναλαμβάνει άκριτα τις αριστοτελικές απόψεις. Αντίθετα, η ανάλυσή του αποβλέπει στην ανάδειξη των βασικών ιδεών της αριστοτελικής λογικής κατά τρόπο απλό και εύχρηστο, ώστε να είναι εύκολα κατανοητή από σπουδαστές. 5 Το έργο αυτό, όπως φαίνεται από το μεγάλο αριθμό χειρογράφων που έχουν διασωθεί στις βιβλιοθήκες της Δύσης και της Ανατολής, άσκησε μεγάλη επιρροή και χρησιμοποιήθηκε μέχρι και το 18ο αιώνα. Στην επιτομή αυτή ο Βλεμμύδης φαίνεται επηρεασμένος από τον Πορφύριο και το Δαβίδ τον Αρμένιο. Η επιτομή Περί φυσικής, που γράφτηκε την ίδια περίοδο (1260) και χωρίζεται σε 32 κεφάλαια, ακολουθεί την αριστοτελική φυσική τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τη διάρθρωση (Φυσική, Περί γενέσεως και φθοράς, Περί ουρανού, Μετεωρολογικά). Ένα μέρος της επιτομής αυτής αφιερώνεται στο πρόβλημα του αν ο κόσμος είναι αιώνιος, θεωρία που ο Βλεμμύδης απορρίπτει, σε αντίθεση με τον Αριστοτέλη, ενώ ένα άλλο αφιερώνεται στην αστρονομία, στην οποία ο Βλεμμύδης δίνει πολύ μεγάλη σημασία, σε αντίθεση με την αστρολογία, την οποία απορρίπτει. Στο έργο αυτό φαίνεται ότι έχει επηρεαστεί από τον Ολυμπιόδωρο, το Σιμπλίκιο και τον Ιωάννη Φιλόπονο. Το έργο περιγράφει και εξηγεί μια έκλειψη ηλίου που πραγματοποιήθηκε το 1258, γεγονός που πιστοποιεί ότι ο Βλεμμύδης διέθετε ιδιαίτερες επιστημονικές γνώσεις και χρησιμοποιούσε επιστημονικές μεθόδους ερμηνείας των φυσικών φαινομένων. Το Ιστορία περί της γης εν συνόψει προς τινά βασιλέα ορθόδοξον, έργο επίσης προορισμένο να καλύψει διδακτικές ανάγκες, προσφέρει στοιχειώδεις γνώσεις γεωγραφίας, δηλαδή επιχειρήματα για τη σφαιρικότητα της Γης, αναφορά στις διαστάσεις της οικουμένης, στις εκλείψεις και στις κατηγορίες του κλίματος. Η Γεωγραφία συνοπτική ή Σύνοψις γεωγραφική είναι μια παράφραση του έργου του Διονυσίου του Περιηγητή. Τέλος, το Λόγος περί σώματος, γραμμένο λίγο μετά το 1263, είναι ένα έργο φυσιολογίας που αναφέρεται στα χαρακτηριστικά και στις λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος, ενώ το Λόγος περί ψυχής, γραμμένο το 1263, περιγράφει τα χαρακτηριστικά και τις λειτουργίες της ψυχής. Τα επιστημονικά έργα του Βλεμμύδη αποδεικνύουν την έκταση και το βάθος των επιστημονικών του γνώσεων, που είναι πολύ πιο ευρείες σε σχέση με τους συγχρόνους του, γεγονός το οποίο δικαιολογεί τη μεγάλη διάδοση και χρήση των βιβλίων του μέχρι και το 19ο αιώνα Παιδαγωγικό έργο Στα έργα που αναφέρονται στις παιδαγωγικές και ηθικές απόψεις του Βλεμμύδη θα μπορούσαν να ενταχθούν το Βασιλικός ανδριάς και το Περί αρετής και ασκήσεως. Ο Βασιλικός ανδριάς είναι ένα κάτοπτρο ηγεμόνος αφιερωμένο στον παλιό μαθητή του και μετέπειτα αυτοκράτορα Θεόδωρο Β' Λάσκαρι. Το έργο στοχεύει στο να διδάξει τον αυτοκράτορα, να τον καθοδηγήσει και να του δώσει πρακτικές συμβουλές. Να εκπαιδεύσει δηλαδή τον ιδανικό βασιλιά, που ο ρόλος του είναι κυρίαρχος στην αναγέννηση του βυζαντινού κόσμου. Για το Βλεμμύδη ο ιδανικός βασιλιάς πρέπει να είναι και φιλόσοφος, γιατί γνωρίζοντας μπορεί να ενδιαφερθεί για τους υπηκόους του. Βασική επιδίωξή του θα πρέπει να είναι η αλήθεια, η οποία δημιουργεί εμπιστοσύνη στους υπηκόους. Τέλος, απαραίτητο είναι ο βασιλιάς να μην κατέχει ιδιοκτησία, ώστε να μην ενδιαφέρεται εγωιστικά για τα προσωπικά του οικονομικά συμφέροντα. Το έργο αυτό παραφράστηκε αργότερα από τους Γεώργιο Γαλησιώτη και Γεώργιο Οιναιώτη. Το Περί αρετής και ασκήσεως αναφέρεται στις ηθικές αρχές που πρέπει να διέπουν τον άνθρωπο. Η αρετή είναι αποτέλεσμα ηθικής διάπλασης. Στο σημείο αυτό ο Βλεμμύδης υιοθετεί τις αριστοτελικές απόψεις περί αρετής, θεωρώντας την προϊόν γνώσης και κρίσης. Σκοπός της αγωγής είναι ο άνθρωπος να καταφέρει, μέσω της συνεχούς άσκησης, να επιβληθεί στην άλογη επιθυμία και να την αντικαταστήσει με την έλλογη θέληση Αυτοβιογραφία: Περί των κατ' αυτόν διήγησις μερική Ο Βλεμμύδης σε προχωρημένη ηλικία συνέθεσε αυτοβιογραφία με τίτλο Του αυτού Νικηφόρου μοναστού και πρεσβυτέρου, Δημιουργήθηκε στις 2/3/2017 Σελίδα 3/7

4 Για παραπομπή : Κατσιαμπούρα Γιάννα,, 2002, του κτήτορος, περί των κατ αυτόν διήγησις μερική ( ). Η αυτοβιογραφία αυτή χρησιμοποιεί τους κανόνες του εγκωμίου, που ακολουθούνταν στην περίπτωση εξιστόρησης της ζωής κάποιου σημαντικού προσώπου. Αναφέρεται βεβαίως με συντομία στα παιδικά του χρόνια και χρησιμοποιεί ρητορικά σχήματα, ωστόσο ακολουθεί μια χρονική διάταξη των γεγονότων, εστιάζοντας σε αυτά που ο ίδιος θεωρεί σημαντικά. Η αυτοβιογραφία αυτή αποτελεί μία από τις βασικές ιστοριογραφικές πηγές τόσο για τον ίδιο όσο και για την εποχή της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας. 1. Ο Βλεμμύδης στην αυτοβιογραφία του αναφέρει ότι από τον Πρόδρομο διδάχθηκε μεταξύ άλλων την αριθμητική του Νικομάχου του Γερασηνού και του Διοφάντου, τα Στοιχεία, τα Οπτικά και τα Κατοπτρικά του Ευκλείδη, καθώς και φυσική βασισμένη στο αριστοτελικό Όργανον. Βλ. Του αυτού Νικηφόρου μοναστού και πρεσβυτέρου, του κτήτορος, περί των κατ αυτόν διήγησις μερική, Heisenberg, A. (επιμ.), στο Nicephori Blemmydae Curriculum Vitae et Carmina (Leipzig 1896), σελ. 5, στ Η «εξέταση» αυτή μάλλον εντάσσεται στην πολιτική της οργάνωσης δημόσιων συζητήσεων επιστημονικού και φιλοσοφικού περιεχομένου από τους αυτοκράτορες της Νίκαιας. 3. Δύο από τους μαθητές που του έστειλε ο αυτοκράτορας, ο Κρατερός και ο Ρωμανός, κατηγόρησαν το Βλεμμύδη για κατάχρηση χρημάτων που ανήκαν στον Κωνσταντίνο Μανασσή, μητροπολίτη Εφέσου. Ταυτόχρονα τον κατηγόρησαν για παραποίηση του χριστιανικού δόγματος. Ο Βλεμμύδης όμως αθωώθηκε και από το αυτοκρατορικό και από το εκκλησιαστικό δικαστήριο. Στην υπόθεση αυτή αναφέρεται το ποίημα που συνέθεσε για την προσφώνηση του Ιωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη, όπου καταφέρεται εναντίον των κατηγόρων του. Βλ. Heisenberg, A. (επιμ.), Nicephori Blemmydae Curriculum Vitae et Carmina (Leipzig 1896), σελ. 29, στ , σελ. 31, στ , σελ Υπό τον τίτλο Όργανον συγκεντρώθηκαν τα εξής έργα του Αριστοτέλη: Κατηγορίαι, Περί ερμηνείας, Αναλυτικά πρότερα, Αναλυτικά ύστερα, Τοπικά, Σοφιστικοί έλεγχοι. Πρβλ. During, I., Ο Αριστοτέλης. Παρουσίαση και ερμηνεία της σκέψης του, μτφρ. Π. Κοτζιά-Παντελή, Α. (Αθήνα 1994), σελ. 115 κ.ε. 5. Σύμφωνα με τον Τατάκη, ο Βλεμμύδης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «νεοπλατωνικός», με την έννοια ότι με το έργο του στοχεύει σε μια συνθετική αντιμετώπιση τόσο του Πλάτωνος όσο και του Αριστοτέλη, στο πλαίσιο πάντα της χριστιανικής σκέψης της εποχής του. Βλ. Τατάκης, Β.Ν., Η βυζαντινή φιλοσοφία (Αθήνα 1977), σελ. 217 κ.ε. Βιβλιογραφία : Hunger H., Βυζαντινή Λογοτεχνία. H λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών, 3, MIEΤ, Αθήνα 1994 Hunger H., Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών, 1: Φιλοσοφία, Pητορική, Eπιστολογραφία, Γεωγραφία, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1991, Mπενάκη, Λ.Γ. Aναστασίου, I.B. Mακρή, Γ.X. (μτφρ.) Constantinides C.N., Higher Education in Byzantium in the Thirteenth and Early Fourteenth Centuries (1204-ca. 1310), Nicosia 1982 Angold M., A Byzantine Government in Exile. Government and Society under the Lascarids of Nicaea ( ), Oxford 1975 Gardner A., The Lascarids of Nicaea. The Story of an Empire in Exile, London 1912 Καρτσωνάκης Μ., "Φυσική και αστρονομία στο βυζαντινό κράτος του 13ου αιώνα", Ορθοδοξία και φυσικές επιστήμες, Σαββάλας-Ένωση Ελλήνων Φυσικών, Αθήνα 1996, Κρουμπάχερ Κ., Ιστορία της βυζαντινής λογοτεχνίας 3, Αθήνα 1964 Γεώργιος Ακροπολίτης, Χρονική συγγραφή, Heisenberg A., Georgii Acropolitae Opera, Leipzig 1903 Δημιουργήθηκε στις 2/3/2017 Σελίδα 4/7

5 Για παραπομπή : Κατσιαμπούρα Γιάννα,, 2002,, Του αυτού Νικηφόρου μοναστού και πρεσβυτέρου, του κτήτορος, περί των κατ αυτόν διήγησις μερική, Heisenberg, A. (ed.), Curriculum Vitae et Carmina, Leipzig 1896 Δικτυογραφία : Le théologien Nicéphore Blemmydès ( ), figure de contradiction entre Orthodoxes et Latinophrones New works of Nicephorus BLEMMYDES (TLG) Τυπικόν της μονής του Θεού Όντος Γλωσσάριo : εγκύκλιος παιδεία, η Το δεύτερο στάδιο της βυζαντινής εκπαίδευσης. Ο μαθητής εισερχόταν σε αυτό σε ηλικία περίπου δώδεκα ετών. Αντικείμενο διδασκαλίας ήταν η γραμματική, η ρητορική και η διαλεκτική. ιερά γράμματα, τα Ο πρώτος κύκλος σπουδών στο Βυζάντιο. Ο μαθητής, που εισερχόταν σε αυτό το στάδιο σε ηλικία περίπου έξι χρόνων, διδασκόταν μέσω ενός ιδιωτικού δασκάλου να διαβάζει και να εκτελεί απλές αριθμητικές πράξεις, με βασικό εγχειρίδιο διδασκαλίας βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου. κάτοπτρον ηγεμόνος, το Έργο αφιερωμένο σε ηγεμόνα, με σκοπό να τον συμβουλεύσει ή απλώς να περιγράψει τα έργα και το χαρακτήρα του. λογοθέτης του Πατριαρχείου, ο Ανώτερος αξιωματούχος της εκκλησιαστικής διοίκησης. σχολή ανώτατων σπουδών, η Σχολή όπου οι μαθητές εισέρχονταν αφού είχαν ολοκληρώσει το στάδιο της εγκυκλίου παιδείας. Αντικείμενα αυτής της βαθμίδας ήταν οι επιστήμες της μαθηματικής τετρακτύος ή quadrivium (αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία και μουσική), που θεωρούνταν απαραίτητες για την περαιτέρω διδασκαλία και άσκηση της φιλοσοφίας. ύπατος των φιλοσόφων, ο Ο διορισμένος από το κράτος λόγιος αξιωματούχος που επέβλεπε τη λειτουργία των σχολών φιλοσοφίας. Ο πρώτος που έφερε τον τίτλο ήταν ο Μιχαήλ Ψελλός, τον 11ο αιώνα, ως επικεφαλής της Σχολής της Φιλοσοφίας στην Κωνσταντινούπολη, την οποία ίδρυσε ο Κωνσταντίνος Θ Μονομάχος. Ύπατοι των φιλοσόφων υπήρξαν επίσης ο Ιωάννης Ιταλός, ο Θεόδωρος Σμύρνης κ.ά. Πηγές Nicephori Blemmydae Curriculum vitae et Carmina, ed. A. Heisenberg (Leipzig 1896). Γεώργιος Ακροπολίτης, Χρονική συγγραφή, Heisenberg, A. (επιμ.), Georgii Acropolitae Opera (Leipzig 1903). Παραθέματα Επιστολή του Βλεμμύδη προς τον Ιωάννη Γ Βατάτζη ἅς [συκοφαντίαι] ἄνθρωπος ἐλάλησεν, ἀλλ ὁ διδάξας ὄφις ὄφις ὁ παναρχέκακος, ὄφις ὁ βροτοκτόνος ὄφις τῆς ἔχθρας ὁ πατήρ, τοῦ ψεύδους, τῆς ἀπάτης, Δημιουργήθηκε στις 2/3/2017 Σελίδα 5/7

6 Για παραπομπή : Κατσιαμπούρα Γιάννα,, 2002, ἐξ ὧν λαμβάνει τήν ἀρχήν πᾶσα συκοφαντία λαμβάνει μέντοι τήν ἰσχύν εἰς ἀνίσχυρον γνῶσιν. ὅπου δέ γνῶσις ἰσχυρά, κρατίστη, στερροτάτη, ἐκεῖθεν ψεῦδος τρέπεται, φεύγει μακράν ἀπάτη. ἔχθρα προκύψαι δέ ποσῶς μή παραχωρουμένη ἐκδαπανᾶ τόν ἔχοντα, συντήκει, κατεσθίει, καί θριαμβεύει τήν ἐντός μανίαν ἐκ τῶν ἔξω λέγουσιν ὡς Ἀλέξανδρος ὁ μέγας, ὁ Φιλίππου, ἀκούσας ὡς ὑβρίζει τίς αὐτόν, ἀνταπεκρίθη. «ἀπόντα καί τυπτέτω με», μνήμης ἄξιον φήσας. ἀλλ ὄντως ἀξιώτερον καί θαύματος καί μνήμης ὁ λόγος, ὅν ὁ μέγιστος εἴρηκεν αὐτοκράτωρ ὡς γάρ ἐγώ ταῖς ὑλακαῖς ὡς δήγμασιν ἐπλήγη τοῦ λυσσοκαρχαρόδοντος κερβέρου ταρταρίου καί τόν ὑπερουράνιον θεόν ἐπεβοώμην τόν τῇ χειρί κατέχοντα καρδίαν βασιλέως τῆς ἀληθείας μάρτυρα γενόμενον ἐλέγξαι τάς παμψευδεῖς διαβολάς τῆς παμβασκάνου γλώσσης τῆς τελχινοτιτανικῆς ἐρινυώδους κάρας τῆς τυφωνοκορυβαντοχιμαιρυδρογοργόνης πολυφυοῦς, πολυμιγοῦς, θηρός παναλλοκότου ποικιλομόρφου τέρατος, κακοῦ πολυσυνθέτου Στ. 92 κ.ε. ὤ φρόνησις βασιλική, φρόνησις ὑπερτάτη φρόνησις ὑπερβάλλουσα, φρόνησις ἀκροτάτη. ὤ γνῶσις ἀπαράμιλλε, γνῶσις ἀρχικωτάτη, γνῶσις ὑπερασύγκριτε, γνῶσις ἐξηρημένη. ὤ σύνεσις ὑπερφυής, σύνεσις θαυμασία σύνεσις ὑπερέξοχε, σύνεσις οὐρανία. σύνεσις, γνῶσις, φρόνησις, αἱ τρεῖς ἐκ τῆς τριάδος τῆς πρώτης κυριότητος, τῆς πρώτης κραταρχίας. Τοῦ ὀσιωτάτου ἐν μοναχοῖς, ἱερωτάτου καί φιλοσοφωτάτου κυροῦ Νικηφόρου τοῦ Βλεμμύδου πρός τόν ἀοίδιμον βασιλέα κυρόν Ἰωάννην τόν Δούκαν, Heisenberg, A. (επιμ.), στο Nicephori Blemmydae Curriculum vitae et Carmina (Leipzig 1896). Χρονολόγιο 1197: Γέννηση του Νικηφόρου Βλεμμύδη 1204: Εγκατάσταση στην Προύσα, μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους 1213: Ολοκλήρωση εγκύκλιων σπουδών : Άσκηση ιατρικού επαγγέλματος 1217: Εισαγωγή στην αυλή του Θεοδώρου Α Λασκάρεως 1220: Μετακίνηση στην περιοχή του Σκάμανδρου για συνέχιση σπουδών κοντά στον ερημίτη μοναχό Πρόδρομο 1223: Επιστροφή στη Νίκαια, ένταξη στην εκκλησιαστική ιεραρχία με το αξίωμα του λογοθέτη του Πατριαρχείου. Έναρξη Δημιουργήθηκε στις 2/3/2017 Σελίδα 6/7

7 Για παραπομπή : Κατσιαμπούρα Γιάννα,, 2002, διδασκαλικής σταδιοδρομίας στη σχολή του Αγίου Γρηγορίου στην Έφεσο : Ταξίδια για αναζήτηση χειρογράφων 1234: Συμμετοχή στη σύνοδο του Νυμφαίου για την ένωση των Εκκλησιών 1240: Διδάσκαλος του διαδόχου του θρόνου, του Θεοδώρου Β Λασκάρεως 1248: Ίδρυση μονής Όντος Θεού στην Ημαθία, κοντά στην Έφεσο. Λειτουργία σχολής, την οποία διατηρεί με μεγάλη επιτυχία μέχρι το θάνατό του 1255: Εκλογή στον πατριαρχικό θρόνο, αξίωμα που δεν αποδέχεται περ περ. 1266: Συγγραφή των κυριότερων έργων του 1272: Θάνατος στην Ημαθία Βοηθ. Κατάλογοι Εργογραφία Νικηφόρος Βλεμμύδης, Θεολογικά έργα, Βασιλικός ανδριάς, Epitome logica, Epitome Physica, Migne, J.P. (επιμ.), Patrologia Graeca (Παρίσι ), 142, Περί αρετής και ασκήσεως, Mai, Scriptorum veterum nova collectio, Ρώμη, ΙΙ Nicephori Blemmidae, Duo opuscula geographica e codice ms. Parisiensi (Γεωγραφία συνοπτική ή Σύνοψις γεωγραφική και Ιστορία περί της γης εν συνόψει), έκδ. S. Spohn (Leipzig: libraria Weidmannia 1818) Nicephori Blemmydae Curriculum vitae et Carmina (Του αυτού Νικηφόρου μοναστού και πρεσβυτέρου, του κτήτορος, περί των κατ αυτόν διήγησις μερική, Τυπικόν, Του οσιωτάτου εν μοναχοίς, ιερωτάτου και φιλοσοφωτάτου κυρού Νικηφόρου του Βλεμμύδου προς τον αοίδιμον βασιλέα κυρόν Ιωάννην τον Δούκαν, Nicephori Blemmydae versus ad Iohannem filium Theodori Lascaris, Του αυτού εις την μονήν Σωσάνδρων στίχοι ηρωικοί, Του αυτού στίχοι εις τον Άγιον Δημήτριον, Του αυτού ακολουθία εις τον άγιον Γρηγόριον τον θεολόγον), ed. A. Heisenberg (Leipzig 1896). Δημιουργήθηκε στις 2/3/2017 Σελίδα 7/7