Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ

Transcript

1 Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Δ Α1-2: Υστεροβυζαντινοί θεολόγοι Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Περιεχόμενα ενότητας 2-Δ Α1-2 1/2 Μετά το Κανονολόγοι : Αλέξιος Αριστηνός. Ιωάννης Ζωναράς (12 ος αιώνας). Θεόδωρος Βαλσαμών (12 ος αιώνας). Ιωάννης Απόκαυκος ( ). Δημήτριος Χωματιανός ( ). 4

5 Περιεχόμενα ενότητας 2-Δ Α1-2 2/2 Ματθαίος Βλαστάρης (14 ος αι.). Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος ( ). Νικήτας Ηρακλείας ( ). Θεοφύλακτος Ηρακλείας ( ). Μιχαήλ Γλυκάς (12 ος αι.). 5

6 Μετά το /2 Η ύστερη περίοδος ή «υστεροβυζαντινή». Σελτζούκοι Τούρκοι από τον 11 ο αιώνα ήττες στη μάχη του Μπάρι (Νορμανδοί) και Μάντζικερτ (Τούρκοι). Πνευματική ακμή, παρά την πολιτική πτώση. 6

7 Μετά το /2 Ακμή Πανεπιστημίου Κωνσταντινουπόλεωςπρότυπο για τη Δύση. Σταδιακή απομάκρυνση της Δύσης από την Ανατολή. Δυτική θεολογία σε ακμή, καθεδρικοί και sumae. 7

8 Κανονολόγοι : Αλέξιος Αριστηνός Νομοφύλακας και Μέγας Οικονόμος. Σύνοψις Κανόνων (1140) με εντολή του αυτοκράτορα Ιωάννη Κομνηνού. Σαφήνεια και συντομία εύχρηστη. Αποδίδονταν, εσφαλμένα, στον Συμεών τον Μεταφραστή. Μεταφράστηκε στα σερβικά και ρουμανικά. 8

9 Ιωάννης Ζωναράς (12 ος αι.) Ανώτερος αξιωματούχος στην αυλή του Αλέξιου Κομνηνού. Αναχώρησε σε μονή. Επιτομήν Ιστορίας: από κτίσεως κόσμου ως το τέλος της βασιλείας του Αλέξιου (1118). Ερμηνεία κανόνων (αποστολικοί, συνοδικοί, πατερικοί) με ανάθεση του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού (1160). 9

10 Θεόδωρος Βαλσαμών (12 ος αι.) Χαρτοφύλακας στην Κωνσταντινούπολη. Πατριάρχης Αντιοχείας ( ) δεν πήγε ποτέ λόγω λατινικής κατοχής. Συλλογή Κανόνων: Ερμηνεία και συμπλήρωση του Νομοκάνονα του Φώτιου, με ανάθεση του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού. Εναρμονίζει αλληλοσυγκρουόμενους κανόνες, παραθέτει άγνωστα κείμενα. Στηρίζεται στο Ζωναρά, κ.ά. Απαγόρευε την προσφορά μυστηρίου σε Λατίνους αιχμαλώτους, αν δε αποκήρυτταν πρώτα το δόγμα τους. 10

11 Ιωάννης Απόκαυκος ( ) Μητροπολίτης Ναυπάκτου (Νικόπολη 10 ος αι.). Υποστήριζε τις πολιτικές επιδιώξεις των Δεσποτών της Ηπείρου, ήρθε σε αντίθεση με τους αυτοκράτορες της Νίκαιας. Σχέδιο για Πατριαρχείο Ηπείρου. Παραιτήθηκε μετά την ήττα του Δεσπότη Θεόδωρου το Επιστολές με νομικές γνωμοδοτήσεις και διατυπώσεις συνοδικών πράξεων. 11

12 Δημήτριος Χωματιανός ( ) 1/2 1216: στέφει αυτοκράτορα τον Θεόδωρο, Δεσπότη της Ηπείρου. Αρχιεπίσκοπος Αχρίδας το Σχέδιο για εκκλησιαστική αυτονομία. Μικρά κανονολογικά δοκίμια. Ερωταποκρίσεις νομικού περιεχομένου. 12

13 Δημήτριος Χωματιανός ( ) 2/2 Αναμείγνυε το Ρωμαϊκό με το λαϊκό/δημώδες δίκαιο όταν το πρώτο ήταν αυστηρότερο. Έμφαση στο πνεύμα και όχι στο γράμμα του Νόμου. Να προσφέρονται τα μυστήρια στους Λατίνους αιχμαλώτους. 13

14 Ματθαίος Βλαστάρης (14 ος αι.) Ιερομόναχος στη Θεσσαλονίκη. Σύνταγμα κατά στοιχείων: Νομικό αλφαβητικό εγκυκλοπαιδικό λεξικό 303 λημμάτων. Οι απόψεις του τεκμηριώνονται με κανόνες, νόμους και Πατέρες. Μεταφράστηκε στα σερβικά, βουλγαρικά, ρωσικά. Επηρέασε τη νομοθεσία του Στέφανου Δουσάν. 14

15 Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος ( ) 1/2 Νομοδιδάσκαλος στην Κωνσταντινούπολη, νομοφύλαξ και κριτής στη Θεσσαλονίκη. Η νομική σκέψη του βλέπει τα πράγματα και από πολιτική και κοινωνική σκοπιά. Αδέκαστος δικαστής στις ησυχαστικές έριδες. Ησυχαστές: Νοθεύουν τη χριστιανική διδασκαλία και υπονομεύουν τον κοινωνικό βίο. 15

16 Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος ( ) 2/2 Εξάβιβλος: συστηματική μελέτη αστικού δικαίου, αστικός κώδικας ως το Επιτομή: συστηματική μελέτη κανονικού δικαίου. Κεπήνιο. 16

17 Νικήτας Ηρακλείας ( ) Καθηγητής της Πατριαρχικής Σχολής. Φιλολογικά έργα, ερμηνευτικές σειρές (κυρίως Χρυσόστομος και Κύριλλος Αλεξανδρείας). Λίγες διασώθηκαν (Λουκά, Ματθαίο, Ιωάννη, Επιστολές Παύλου). Η σειρά στο Κατά Λουκάν επέδρασε στην Catena Aurea του Θωμά Ακινάτη. Ερμηνεία σε 16 Λόγους του Γρηγορίου του Θεολόγου. 17

18 Θεοφύλακτος Ηρακλείας ( ) Από την Εύβοια, μαθητής του Μιχαήλ Ψελλού. 1088: Αρχιεπίσκοπος Αχρίδας με σπουδαίο ποιμαντικό και κοινωνικό έργο σε Βουλγάρους. Υπομνήματα, με υποκίνηση της αυτοκράτειρας Μαρίας, συζύγου του Μιχαήλ Ζ, Εξάρτηση από Χρυσόστομο. Επιστολές. Παιδεία βασιλική: για τον μαθητή του Κωνσταντίνο, υιό του Μιχαήλ Ζ Δούκα. Αντιλατινική πραγματεία: Τὸ Πνεῡμα ἐκ τοῦ Πατρὸς μὲν προϊέναι, δι Υἱοῦ δὲ χορηγεῖσθαι τῇ κτίσει. 18

19 Μιχαήλ Γλυκάς (12 ος αι.) Ταυτίζεται με τον μοναχό Μύρωνα Συκιδίτη. Ερμηνεία κατ εκλογήν της Γραφής. Εις τας απορίας της θείας Γραφής. Βίβλος χρονική: από κτίσεως κόσμου ως το 1118 με ιστορία, θρύλο και ανέκδοτα φυσιογνωστικά από τον Φυσιολόγο. 1159:καταδικάσθηκε σε περιορισμό κατηγορούμενος για μαγεία. 19

20 Ερωτήσεις 1/2 1. Ποια περίοδο καλύπτει χρονικά η Υστεροβυζαντινή περίοδος; 2. Ονόμασε τρεις Κανονολόγους του 12 ου αιώνα. 3. Ποιο είναι το περιεχόμενο της Συλλογής Κανόνων του Θεόδωρου Βαλσαμώνος; 4. Ποια ήταν η πολιτική του Ιωάννη Απόκαυκου; 5. Τι ήταν ο Δημήτριος Χωματιανός; 20

21 Ερωτήσεις 2/2 6. Τι αποτελεί το Σύνταγμα κατά στοιχείον του Ματθαίου Βλαστάρη; 7. Γιατί είναι σημαντική η Εξάβιβλος του Κωνσταντίνου Αρμενόπουλου; 8. Σε ποιο λογοτεχνικό είδος εντάσσονται, κυρίως, τα έργα του Νικήτα Ηρακλείας; 9. Τι ήταν ο Θεοφύλακτος Ηρακλείας; 10. Με ποιόν εκκλησιαστικό συγγραφέα ταυτίζεται ο Μιχαήλ Γλυκάς; 21

22 Απαντήσεις 1/3 1. Η Υστεροβυζαντινή περίοδος καλύπτει χρονικά την περίοδο μεταξύ του 1054 έως το Αλέξιος Αρηστινός, Ιωάννης Ζωναράς, Θεόδωρος Βαλσαμών. 3. Η Συλλογή Κανόνων αποτελεί ερμηνεία και συμπλήρωση του Νομοκάνονα του Φώτιου, στο οποίο εναρμονίζει αλληλοσυγκρουόμενους κανόνες και παραθέτει άγνωστα κείμενα. 22

23 Απαντήσεις 2/3 4. Υποστήριζε τις πολιτικές επιδιώξεις των Δεσποτών της Ηπείρου, ήρθε σε αντίθεση με τους αυτοκράτορες της Νίκαιας και είχε σχέδιο για τη δημιουργία Πατριαρχείου της Ηπείρου. 5. Αρχιεπίσκοπος Αχρίδας από το 1216 και συγγραφέας κανονολογικών κειμένων. 6. Νομικό αλφαβητικό εγκυκλοπαιδικό λεξικό 303 λημμάτων. 23

24 Απαντήσεις 3/3 7. Γιατί αποτέλεσε τον ελληνικό αστικό κώδικα ως το Στις ερμηνευτικές σειρές. 9. Αρχιεπίσκοπος Αχρίδας από το 1088, με σπουδαίο ποιμαντικό και κοινωνικό έργο σε Βουλγάρους. 10. Ταυτίζεται με τον μοναχό Μύρωνα Συκιδίτη. 24

25 Ηλεκτρονικές πηγές Καλτσογιάννη, Ελένη. «Το αγιολογικό και ομιλητικό έργο του Ιωάννη Ζωναρά», Εισαγωγική Μελέτη, Κρητική έκδοση, Θεσσαλονίκη

26 Ενδεικτική Βιβλιογραφία Χρήστου, Παναγιώτης Κ. (2005). Εκκλησιαστική Γραμματολογία: Πατέρες και θεολόγοι του Χριστιανισμού. Τόμος B - 2 η έκδοση, Θεσσαλονίκη: Κυρομάνος, σελ