ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

Transcript

1 ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΤΩΝ ΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Αντωνία Μοροπούλου Καθηγήτρια, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Χηµικών Μηχανικών, Τοµέας Επιστήµης & Τεχνικής των Υλικών Αγορίτσα Κωνσταντή Χηµικός Μηχανικός, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Χηµικών Μηχανικών, Τοµέας Επιστήµης & Τεχνικής των Υλικών Λέξεις κλειδιά: βιοµηχανία δοµικών υλικών, όραµα ανάπτυξης, ευρωπαϊκή και εθνική στρατηγική ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Τα δοµικά υλικά αποτελούν τη βάση κάθε είδους κατασκευής, καθορίζουν την αντοχή, την αισθητική έκφραση, την ασφάλεια και την άνεσή της. Λόγω της υψηλής απαιτούµενης ποσότητας τους, ο κατασκευαστικός κλάδος πρωτοστατεί στην κατανάλωση πρώτων υλών. Υπολογίζεται ότι στην Ευρώπη η χρησιµοποιούµενη ποσότητα δοµικών υλικών ξεπερνά τους 2 δισ. τόνους το χρόνο. Παράλληλα, οι ιδιότητες και οι συνδυασµοί των δοµικών υλικών καθορίζουν τις ενεργειακές απαιτήσεις των κτηρίων, γεγονός που ενισχύει την περιβαλλοντική τους σπουδαιότητα. Η βιοµηχανία των δοµικών υλικών αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους κλάδους σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σύµφωνα µε έρευνα της Eurostat για το έτος 2003, η συνεισφορά ανά κλάδο επί της συνολικής προστιθέµενης αξίας της βιοµηχανίας στην ΕΕ των 25 ήταν: - 4,1 % για τα προϊόντα από µη µεταλλικά ορυκτά (γυαλί, κεραµικά είδη, σκυρόδεµα, τσιµέντο, λίθινα προϊόντα) - 11,2% για τα βασικά µέταλλα και τα προϊόντα από µέταλλο - 1,9% για το ξύλο και τα προϊόντα ξύλου - 14,2% για τα χηµικά, ελαστικά και πλαστικά προϊόντα Η Ευρωπαϊκή βιοµηχανία των δοµικών υλικών καλείται σήµερα να αντιµετωπίσει σηµαντικές προκλήσεις που αφορούν: - στον ισχυρό ανταγωνισµό µε την Κίνα, την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ - στους συγκριτικά χαµηλούς προϋπολογισµούς που διατίθενται για έρευνα και ανάπτυξη σε σχέση µε την αναγκαιότητα του κλάδου - στην εισαγωγή καινοτοµιών τόσο στις µεγάλες εταιρείες όσο και στις µικροµεσαίες επιχειρήσεις. Για την αντιµετώπιση των προκλήσεων αυτών, το Ευρωπαϊκό όραµα για την ανάπτυξη της βιοµηχανίας των δοµικών υλικών περιλαµβάνει: - καινοτόµες και ανταγωνιστικές βιοµηχανίες παραγωγής - ανάπτυξη υλικών βασισµένων στη γνώση και εφαρµογών µε προβλέψιµα και πολύ-λειτουργικά χαρακτηριστικά - εξυπηρέτηση των αναγκών των χρηστών και εξασφάλιση άνετου περιβάλλοντος διαβίωσης µε ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε όλο τον κύκλο ζωής τους. Η υλοποίηση του Ευρωπαϊκού οράµατος µπορεί να επιτευχθεί µε: - µείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων κατά την παραγωγή και απόρριψη των δοµικών υλικών - βελτίωση της προβλεψιµότητας και της επάρκειας των διαδικασιών παραγωγής των δοµικών υλικών - µείωση του κόστους κύκλου ζωής - βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης (υγεία, υγιεινή, ασφάλεια, αισθητική) - βελτίωση των συνθηκών εργασίας κατά την παραγωγή και την κατασκευή - ανάπτυξη νέων, πολύ-λειτουργικών υλικών βασισµένων στη γνώση και προσαρµοσµένων στις ανάγκες των χρηστών. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα δοµικά υλικά διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην αειφόρο ανάπτυξη µέσω της ενεργειακής τους λειτουργίας και της αντοχής τους, καθώς αυτά καθορίζουν τις ενεργειακές απαιτήσεις των κτηρίων στο 1

2 σύνολο της ζωής τους. Αναπτύσσοντας τη χρήση των υλικών και των συνδυασµών τους µπορούν να επιτευχθούν σηµαντικές βελτιώσεις στο περιβάλλον και στην ποιότητα ζωής. Τα δοµικά υλικά παρουσιάζουν επίσης σηµαντική οικονοµική επιρροή στην κοινωνία, λόγω των µεγάλων επενδύσεων στα κτήρια και στις υποδοµές, τα οποία πρέπει να διατηρηθούν και να επισκευαστούν. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ποσοστό 40 60% του κόστους της κατασκευής διατίθεται για την επισκευή και διατήρηση των κτηρίων. Για την επίτευξη των οικονοµικών, οικολογικών και κοινωνικών στόχων που τίθενται στην Ευρώπη σηµαντικό είναι να συµπεριληφθούν µέτρα για τη βελτίωση της λειτουργικότητας, της αντοχής και της επάρκειας των υλικών που χρησιµοποιούνται στην κατασκευή. Η ευρωπαϊκή βιοµηχανία των δοµικών υλικών απαρτίζεται από πολλές καινοτόµες εταιρείες, οι οποίες ελέγχουν µεγάλο µέρος της παγκόσµιας παραγωγής και κατέχουν ηγετική θέση στην παγκόσµια αγορά. Από την άλλη πλευρά, δραστηριοποιούνται πολλές µικροµεσαίες επιχειρήσεις µε µικρές δυνατότητες για Ε&Α. Σε γενικές γραµµές, το ποσό που δαπανάται στον τοµέα Ε&Α είναι σχετικά µικρό και προκειµένου η Ευρώπη να διατηρήσει τον ηγετικό της ρόλο στο πεδίο αυτό, το ποσό πρέπει να αυξηθεί. Απαραίτητο, επίσης, είναι να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα και η καινοτοµία στις ευρωπαϊκές µικροµεσαίες επιχειρήσεις. Οι κύριες προκλήσεις σήµερα αφορούν στον κύκλο ζωής των δοµικών υλικών, καλύπτοντας - τη φάση της παραγωγής (απαιτήσεις σε ενέργεια και πρώτες ύλες, εκποµπές) - τη φάση της εφαρµογής (αυτοµατισµός, ασφάλεια) - τη φάση της χρήσης (δοµική και αισθητική λειτουργία, άνεση, επάρκεια σε πηγές) - τη φάση της απόρριψης - ανάκτησης και / ή διάθεσης των υλικών. Για την επίτευξη των στόχων που τίθενται, πρέπει να γίνουν σηµαντικές προσπάθειες στον τοµέα της έρευνας & ανάπτυξης (Ε&Α). Σήµερα, το ποσοστό Ε&Α που διατίθεται στην παραγωγή των δοµικών υλικών κυµαίνεται µεταξύ % του συνολικού κύκλου εργασιών, απέχοντας από το 3%, που αποτελεί το στόχο του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου (Μπαρτσελόνα, 2002). 2. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ 2.1 Κεραµικά προϊόντα Τα κεραµικά πλακίδια είναι τα σηµαντικότερα κεραµικά προϊόντα σε όρους παραγωγής και κύκλου εργασιών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέχει ηγετική θέση στην κατασκευή κεραµικών πλακιδίων σε όρους σχεδιασµού, ποιότητας και προστιθέµενης αξίας, ενώ η Κίνα κατέχει ηγετική θέση στον όγκο της παραγωγής (παραγωγή ~ 2000 εκ. m2 το 2003). Οι Ιταλικές και Ισπανικές εταιρείες έχουν ηγετικό ρόλο στην παγκόσµια παραγωγή κεραµικών προϊόντων (1200 εκ. m2). Εκτιµάται ότι η παγκόσµια παραγωγή το 2003 κυµάνθηκε σε εκ. m2. Στην Ελλάδα οι µεγάλες µονάδες παραγωγής πλακιδίων, ΦΙΛΚΕΡΑΜ JOHNSON και VITROUVIT παράγουν ~ 4,5 εκ. m2 το χρόνο και m2 αντίστοιχα. Οι εισαγωγές καλύπτουν ~ 85% της ελληνικής αγοράς και προέρχονται κυρίως από την Ιταλία και την Ισπανία. Προκειµένου η ευρωπαϊκή αγορά να διατηρήσει τον ηγετικό της ρόλο στο µέλλον, τα κεραµικά προϊόντα πρέπει αποκτήσουν νέα χαρακτηριστικά. Στον τοµέα των πλίνθων και των κεραµιδιών, η Ευρώπη κατέχει ηγετική θέση παγκοσµίως µε παραγωγή ~ 11 δις., ποσό που αντιστοιχεί σε ποσοστό ~ 45% της παγκόσµιας αγοράς. Η Ιταλία, η Ισπανία και η Γερµανία κατέχουν τις πρώτες θέσεις. Αξιοσηµείωτο είναι ότι η διεθνής αγορά πλίνθων και κεραµιδιών παρουσιάζει τοπικό χαρακτήρα, καθώς η µεταφορά προϊόντων είναι δύσκολη και δαπανηρή, ενώ οι πρώτες ύλες υπάρχουν σε αφθονία στις περισσότερες χώρες. Στα είδη υγιεινής, ωστόσο, στην Ευρώπη παράγεται ~ 30% της παγκόσµιας παραγωγής, ενώ η Κίνα καλύπτει µόνη της ποσοστό υψηλότερο του 20%. Στην Ελλάδα οι κύριες παραγωγικές µονάδες είναι οι IDEAL STANDARD, VITROUVIT και KERAFINA. Τα προϊόντα τους καλύπτουν στο µεγαλύτερο ποσοστό (~ 70%) της ελληνικής αγοράς, ενώ οι εισαγωγές προέρχονται κυρίως από την Ιταλία. Στον ελληνικό χώρο υπάρχει έλλειψη βιοµηχανικής ερευνητικής παράδοσης µε αποτέλεσµα να εισάγεται τεχνολογία από το εξωτερικό και η ελληνική βιοµηχανία να γίνεται όλο και περισσότερο µεταποιητική. H κεραµική βιοµηχανία δείχνει να ακολουθεί τη γενικότερη πορεία της Eλληνικής βιοµηχανίας, δηλαδή να εµφανίζει τάσεις συρρίκωνσης. Οι εισαγωγές στην Eλλάδα κεραµικών ειδών από το εξωτερικό συνεχώς αυξάνονται και σηµαντικές εγχώριες µονάδες έχουν διακόψει τη λειτουργία τους. Aπό την άλλη πλευρά όµως αρκετές από αυτές που έχουν επιβιώσει είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικές και παράγουν προϊόντα υψηλής ποιότητος.. 2

3 2.2 Προϊόντα τσιµέντου Το σκυρόδεµα και τα άλλα τσιµεντιτικά υλικά είναι σύνθετα υλικά που παρουσιάζουν εκτεταµένη χρήση. Η παγκόσµια ετήσια παραγωγή τσιµέντου ανέρχεται σε 1,9 δις. τόνους, εκ των οποίων 250 εκ. τόνοι παράγονται στην Ευρώπη. Αυτοί χρησιµοποιούνται για την παραγωγή 750 εκ. m3 σκυροδέµατος. Το τσιµέντο και το σκυρόδεµα αποτελούν απαραίτητα δοµικά υλικά για τις κατασκευές και τις υποδοµές. Οι Ευρωπαίοι ερευνητές έχουν συµβάλει στη βελτίωση της ποιότητας του κλασικού τσιµέντου Portland, στην ανάπτυξη διαφόρων τύπων τσιµέντου µε συγκεκριµένες ιδιότητες και στη βελτιστοποίηση των παραγωγικών διαδικασιών. Η Ευρώπη κατέχει ηγετικό ρόλο στον τοµέα των προϊόντων τσιµέντου. Ενώ στην ΕΕ αντιστοιχεί το 12% των 1,9 δις. τόνων του παραγόµενου τσιµέντου παγκοσµίως, οι Ευρωπαϊκές εταιρείες ελέγχουν περίπου το 1/3 της παγκόσµιας παραγωγής. Τέσσερεις στους πέντε από τους ηγετικούς παραγωγούς τσιµέντου παγκοσµίως έχουν τη βάση τους στην Ευρώπη. O κλάδος θεωρείται ιδιαίτερα ανεπτυγµένος αφού στην Eλλάδα υπάρχει ισχυρή τσιµεντοβιοµηχανία µε έντονη εξαγωγική δραστηριότητα. H ελληνική τσιµεντοβιοµηχανία παρακολουθεί από κοντά τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις και έχει κατακτήσει ένα σηµαντικό µερίδιο στη διεθνή αγορά. H κατάσταση προβλέπεται να είναι εξίσου καλή στο άµεσο µέλλον αφού µεταξύ άλλων απαγορεύεται η ίδρυση νέων τσιµεντοβιοµηχανιών στην Eυρωπαϊκή Ένωση. Oι µεγαλύτερες και υγιέστερες µονάδες στον κλάδο είναι η "AΓET Hρακλής" και η "TITAN A.E. Tσιµέντων", ενώ υπάρχουν ακόµη η "Tσιµέντα Xαλκίδος A.E." που αντιµετωπίζει προβλήµατα και η "XAΛYΨ οµικά Yλικά A.E." που είναι η µικρότερη από τις τέσσερεις τσιµεντοβιοµηχανίες στην Eλλάδα. H παραγωγή ελληνικού τσιµέντου είναι διπλάσια από τις ελληνικές απαιτήσεις. Έτσι τα ελληνικά τσιµέντα κατά 50% εξάγονται κυρίως στην Iταλία, στις Aφρικανικές χώρες, στην Mεγάλη Bρετανία, στις HΠA και στην Iσπανία. Oι εισαγωγές είναι ελάχιστες και περιορίζονται σε ειδικούς τύπους τσιµέντου (π.χ. υδραυλικά τσιµέντα). 2.3 Χάλυβας Η Ευρωπαϊκή βιοµηχανία χάλυβα παράγει περίπου 160 εκ. τόνους ακατέργαστου χάλυβα, δηλαδή περίπου 16% της παγκόσµιας παραγωγής χάλυβα. Η συνολική κατανάλωση χάλυβα στην κατασκευή παγκοσµίως εκτιµάται στα 300 εκ. τόνους ετησίως. Η ελληνική βιοµηχανία χάλυβα έχει αυξήσει σηµαντικά την παραγωγή της τα τελευταία χρόνια και από 1,0 εκατ. τόνους το 1990 έφτασε σχεδόν τα 2,5 εκατ. τόνους το Οι σηµαντικότερες βιοµηχανίες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα είναι οι: «Χαλυβουργία Ελλάδος» µε ετήσια παραγωγική δυναµικότητα τόνους, η «Χαλυβουργική» µε δυναµικότητα τόνους, η «Σιδενόρ» µε δυναµικότητα τόνους και η «Σοβέλ» του οµίλου «Σιδενόρ», η οποία αναµένεται να έχει ετήσια παραγωγική δυναµικότητα 1,2 εκ. Τόνους χάλυβα. 2.4 Αλουµίνιο Η Ευρωπαϊκή βιοµηχανία αλουµινίου παράγει ετησίως 5 εκ. τόνους αλουµινίου και ανακυκλώνει περίπου 4 εκ. τόνους. Ο κατασκευαστικός κλάδος αποτελεί την κυριότερη αγορά προϊόντων αλουµινίου (~ 2,5 εκ. τόνοι ετησίως). Η χρήση του αλουµινίου στα κτήρια και στις κατασκευές παρουσιάζει ανοδική τάση τα τελευταία χρόνια, παρά την «παρακµή» του κλάδου στο σύνολό του. Σε εθνικό επίπεδο, η ραγδαία ανάπτυξή της βιοµηχανίας αλουµινίου τα τελευταία χρόνια την κατατάσσει στους πλέον σηµαντικούς κλάδους της ευρωπαϊκής αγοράς. Ο κλάδος κατατάσσεται µεταξύ των έξι πιο δυναµικών παραγωγικών κλάδων της ελληνικής οικονοµίας, απασχολεί άµεσα ή έµµεσα άτοµα και έχει έναν κύκλο εργασιών που εκτιµάται ότι πλησιάζει τα 2 δις ευρώ. Οι εξαγωγές προϊόντων πρώτης µεταποίησης πλησιάζουν το 60% των πωλήσεων και ανταγωνίζονται επιτυχώς στον διεθνή στίβο. Η οικοδοµή και η συσκευασία είναι οι βασικές αγορές χρήσης του αλουµινίου στην Ελλάδα. Η αγορά της οικοδοµής είναι η σηµαντικότερη για τον κλάδο της πρώτης µεταποίησης αλουµινίου και απορροφά περισσότερο από το 65% των συνολικών εγχώριων πωλήσεων. Ο οικιακός εξοπλισµός, οι µηχανολογικές και ηλεκτρολογικές Πριν 20 χρόνια περίπου η παραγωγή και οι πωλήσεις δεν ξεπερνούσαν τους τόνους. Η εγχώρια αγορά κατανάλωνε τόνους απορροφώντας το 49% των πωλήσεων, µε τις εξαγωγές να απορροφούν το υπόλοιπο και να κατευθύνονται σε ποσοστό 59% προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Από τότε µέχρι σήµερα η πρόοδος που συντελέστηκε ήταν µεγάλη. 3

4 2.5 Γυαλί Η Ευρωπαϊκή βιοµηχανία γυαλιού παράγει ~ 30 εκ. τόνους. Οι κύριοι κατασκευαστές παγκοσµίως είναι Ευρωπαίοι και οι εξαγωγές αποτελούν σηµαντικό κοµµάτι. Προκειµένου να διατηρηθεί ο ηγετικός ρόλος των Ευρωπαίων κατασκευαστών απαιτείται η εισαγωγή νέων, πολύ λειτουργικών ιδιοτήτων στα βασικά υλικά. Tρεις µεγάλες µονάδες δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα στον κλάδο της υαλουργίας. Mεγαλύτερη απ' αυτές είναι η "ΓIOYΛA A.E. YAΛOYPΓIKH BIOMHXANIA" που παράγει είδη συσκευασίας από γυαλί (φιάλες, βάζα) και ακολουθούν η "KPONOΣ YAΛOYPΓIA ABEE" που παράγει γυάλινα επιτραπέζια είδη και η "BAΛABANH NIKHTA AΦOI BIOMHXANIA YAΛOY A.E." που παράγει φιάλες. H µοναδική µονάδα παραγωγής υαλοπινάκων "AEXΠΛ" που υπήρχε στην χώρα δεν άντεξε στον ανταγωνισµό από τα εισαγόµενα είδη. H ελληνική παραγωγή διοχετεύεται κυρίως στην ελληνική αγορά. Oι εισαγωγές προϊόντων γυαλιού (Bέλγιο, Oλλανδία, Iταλία, Tσεχοσλοβακία, Γαλλία, Γερµανία, κ.ά.) ξεπερνούν κατά πολύ τις εξαγωγές ελληνικών προϊόντων (Aλβανία, Iταλία, Bουλγαρία, Kύπρος, Aφρική, Mέση Aνατολή). 2.6 Φυσικοί λίθοι Οι φυσικοί λίθοι χρησιµοποιούντα κυρίως για κατασκευαστικούς και διακοσµητικούς λόγους, συµβάλλοντας στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, στον πολιτισµό και στην ευηµερία. Η παγκόσµια παραγωγή τους αυξήθηκε κατά 218% από το 1986, δηλαδή από 275 εκ. m2 σε 880 εκ. m2 σήµερα. Μέχρι το 2015 εκτιµάται αύξηση 100% στη ζήτηση της αγοράς, το οποίο αντιστοιχεί σε 1,6 δις. m2, ενώ η αύξηση µπορεί να φθάσει και 400% µέχρι το Σηµαντικό ποσοστό (~35%) της συνολικής παγκόσµιας παραγωγής αποδίδεται σε χώρες της ΕΕ, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 20 δις.. Η Ιταλία, η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία κατέχουν το 81% της παραγωγής στην ΕΕ. Σήµερα, περισσότερες από εταιρείες, κυρίως ΜΜΕ, συνδέονται µε την παραγωγή φυσικών λίθων στην Ευρώπη. Ισχυρός ωστόσο φαίνεται να είναι ο ανταγωνισµός άλλων χωρών (Κίνα, Βραζιλία, Τουρκία, Ινδία) και το ποσοστό 35% της παραγωγής αναµένεται να µειωθεί σε 7% το 2025 εάν δεν ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα. Ο κλάδος των φυσικών λίθων στην Ευρώπη πρέπει να εκσυγχρονιστεί και να αντιµετωπισθεί το πρόβληµα των ΜΜΕ, οι οποίες βρίσκονται διασπαρµένες στην Ευρώπη δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στα τεχνολογικά επιτεύγµατα. 2.7 Ξύλο Η βιοµηχανία ξύλου αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους κλάδους για πολλές χώρες της ΕΕ. Η τιµή της ετήσιας παραγωγής στην ΕΕ των 25 ανέρχεται σε Μ, ποσό που αντιστοιχεί στο 8% της συνολικής προστιθέµενης αξίας στην Ευρώπη. Το µεγαλύτερο κοµµάτι της έρευνας γίνεται στα Πανεπιστήµια και στα Ερευνητικά Ινστιτούτα και χρηµατοδοτείται από τη βιοµηχανία και από εθνικά ή ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράµµατα. H παραγωγή ξυλείας στην Ελλάδα έχει ανακάµψει ελαφρώς σήµερα. H κινεζική απειλή έχει αλλάξει τα δεδοµένα της ευρωπαϊκής βιοµηχανίας ξύλου. Αξιοσηµείωτο είναι ότι ρυθµιστικό παράγοντα της ευρωπαϊκής αγοράς επίπλων αποτελεί πλέον η αθρόα εισαγωγή προϊόντων από χώρες όπου το εργατικό και κατασκευαστικό κόστος είναι εξαιρετικά χαµηλό, όπως η Κίνα. 3. ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Προκειµένου ο κλάδος των δοµικών υλικών στην Ευρώπη να υπερασπιστεί τον ηγετικό του ρόλο έναντι του ισχυρού ανταγωνισµού (Κίνα, Ιαπωνία, Αµερική) απαιτούνται σηµαντικές προσπάθειες σε όρους έρευνας & ανάπτυξης, καθώς και παραγωγικότητας. Βασικός είναι ο σχεδιασµός, η ανάπτυξη και η εφαρµογή νέων υλικών µε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: - ευκολία στην εγκατάσταση, διατήρηση, παρακολούθηση και έλεγχο σε νέες κατασκευές - ελαχιστοποίηση της περιβαλλοντικής επίδρασης και του κόστους µε στόχο τη µεγιστοποίηση της ταχύτητας εφαρµογής σε ήδη υπάρχουσες κατασκευές που υπόκεινται σε έργα επισκευής / ενίσχυσης - µεγιστοποίηση της αντοχής και του κύκλου ζωής των νέων και υπαρχουσών δοµών - µείωση της κατανάλωσης των φυσικών πόρων Τα υλικά του µέλλοντος πρέπει να διακρίνονται από υψηλή λειτουργικότητα συνδυασµένη µε αντοχή 4

5 και από πολύ λειτουργικότητα. Πέρα από τη χρήση των «βασικών υλικών» µόνων ή σε συµβατικούς συνδυασµούς, ένα πλήθος συνδυασµών µπορεί να οδηγήσει στα επιθυµητά αποτελέσµατα (π.χ. τσιµέντο σε συνδυασµό µε πολυµερή και προηγµένες ίνες). 4. Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ Ο Ευρωπαϊκός κατασκευαστικός κλάδος, ο µεγαλύτερος βιοµηχανικός κλάδος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει ξεκινήσει µια προσπάθεια συγκέντρωσης της κρίσιµης µάζας των ενδιαφερόµενων φορέων έρευνας & τεχνολογίας για την κατασκευή σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, δηµιουργώντας την Ευρωπαϊκή Πλατφόρµα Τεχνολογίας για την Κατασκευή. Σκοπός της Πλατφόρµας είναι να καθοριστεί κοινή στρατηγική για την έρευνα στον τοµέα των κατασκευών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι βασικοί τοµείς µε τους οποίους ασχολείται η Ευρωπαϊκή Πλατφόρµα είναι οι ακόλουθοι: - Υπόγειες κατασκευές - Πόλεις και κτήρια - Ποιότητα ζωής - Υλικά - ίκτυα (σιδηροδροµικά, οδικά κ.ά.) - Πολιτιστική κληρονοµιά - ιαδικασίες και τεχνολογίες επικοινωνίας και πληροφορικής Πολλές Ευρωπαϊκές χώρες έχουν ήδη ιδρύσει Εθνικές Πλατφόρµες Τεχνολογίας µε σκοπό να ανταποκριθούν στις µελλοντικές ανάγκες του δοµηµένου περιβάλλοντος και ειδικότερα στις προκλήσεις της καινοτοµίας και της αναµόρφωσης της βιοµηχανίας στον κλάδο των κατασκευών σε εθνικό επίπεδο. Το Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας ανέλαβε την εθνική πρωτοβουλία για την αναγνώριση του πρωταγωνιστικού ρόλου του Ελληνικού χώρου της έρευνας & τεχνολογίας για την κατασκευή στον ευρωπαϊκό χώρο µε τη συγκρότηση της Ελληνικής Πλατφόρµας Έρευνας & Τεχνολογίας για την Κατασκευή (ΕΠΕΤΚ). Η Ελληνική Πλατφόρµα συντονίζεται µε την Ευρωπαϊκή στους ακόλουθους άξονες: - αναµόρφωση της βιοµηχανίας της κατασκευής σε βιοµηχανία βασισµένη στη γνώση (εισαγωγή πληροφοριακών συστηµάτων και αυτοµατισµών, δοµικά υλικά υψηλής προστιθέµενης αξίας, ελκυστικοί χώροι εργασίας) έτσι, ώστε να εξυπηρετήσει: - το δηµόσιο συµφέρον και τις απαιτήσεις της κοινωνίας και των φορέων χρηστών (υγιεινό, ασφαλές, προσβάσιµο εσωτερικό περιβάλλον, νέα εικόνα για τις πόλεις, αποδοτική χρήση των υπογείων χώρων) - την αειφόρο ανάπτυξη του περιβάλλοντος µέσω της υλοποίησης της αειφόρου κατασκευής (µείωση της κατανάλωσης των πόρων κτήρια ενεργειακά αποδοτικά και αποδοτικά και φιλικά προς το περιβάλλον υλικά / µείωση των περιβαλλοντικών και ανθρωπογενών επιπτώσεων προστασία των εδαφών και των υδάτινων πόρων, επιπτώσεις των υποδοµών στο περιβάλλον / αειφόρος διαχείριση των µεταφορών και των δικτύων / ζωντανή πολιτιστική κληρονοµιά / βελτίωση της ασφάλειας) και προσθέτει: - την προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς και την ένταξή της στη σύγχρονη ζωή. Στην ΕΠΕΤΚ µετέχουν 200 µέλη που εκπροσωπούν: - τη βιοµηχανία της κατασκευής (µελετητικός κατασκευαστικός κλάδος, βιοµηχανία παραγωγής υλικών & τεχνολογίας) - τους φορείς έρευνας & τεχνολογίας (πανεπιστήµια, ερευνητικά τεχνολογικά κέντρα, ερευνητικές διευθύνσεις βιοµηχανικού κατασκευαστικού κλάδου) - τους φορείς χρήστες κοινωνικούς φορείς (σχεδιασµού / διαχείρισης / λειτουργίας / ανάπτυξης, πόλεων / πολιτιστικής κληρονοµιάς, έργων υποδοµής υπογείων έργων) Μέσω των επεξεργασιών της θεµατικής περιοχής των Υλικών της Ευρωπαϊκής Πλατφόρµας Τεχνολογίας για την Κατασκευή σε ευρωπαϊκό επίπεδο και της Ελληνικής Πλατφόρµας Έρευνας & Τεχνολογίας για την Κατασκευή σε εθνικό επίπεδο τίθεται το όραµα στον τοµέα των δοµικών υλικών µε χρονικό ορίζοντα το 2030 και οι προκλήσεις του µέλλοντος. 5. ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΜΕ ΧΡΟΝΙΚΟ ΟΡΙΖΟΝΤΑ ΤΟ 2030 Οι στόχοι που τίθενται µε χρονικό ορίζοντα το 2030 είναι οι ακόλουθοι: Μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων κατά την παραγωγή και απόρριψη των δοµικών υλικών 5

6 - 30% µείωση των φυσικών πρώτων υλών για την παραγωγή δοµικών υλικών - 100% επανάχρηση των απορριµµάτων της κατασκευής - 30% µείωση των εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα κατά την παραγωγή δοµικών υλικών Βελτίωση της προβλεψιµότητας και της επάρκειας των διαδικασιών παραγωγής δοµικών υλικών - 50% µείωση του χρόνου και κόστους παραγωγής µέσω καινοτόµων, επαρκών και προβλέψιµων παραγωγικών διαδικασιών - βελτίωση της ποιότητας παραγωγής - ενσωµάτωση των προµηθευτών υλικών στις διαδικασίες κατασκευής - νέες παραγωγικές διαδικασίες - βιοµηχανοποιηµένη παραγωγή που ταυτόχρονα επιτρέπει αυτόνοµο σχεδιασµό Μείωση του κόστους κύκλου ζωής - έλεγχος βασισµένος στη γνώση των ιδιοτήτων των δοµικών υλικών (π.χ. πορώδες, µικροδοµή, συµπεριφορά σε νανο µετρική κλίµακα), ο οποίος επιτρέπει αρχιτεκτονική ελευθερία στην επιλογή και στο συνδυασµό των δοµικών υλικών - 30% µείωση του κόστους κύκλου ζωής για κτήρια και δοµές - 100% επί τόπου επιθεώρηση και διατήρηση των δοµικών υλικών χωρίς καµία επίδραση στη λειτουργικότητα του κτηρίου Βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης (υγεία, υγιεινή, ασφάλεια, αισθητική) - δοµικά υλικά που προσαρµόζονται 100% στις εσωτερικές περιβαλλοντικές συνθήκες ανάλογα µε τις απαιτήσεις χρήσης - βελτίωση της ευηµερίας των ανθρώπων µε τη δηµιουργία περιβάλλοντος εύκολου προς χρήση - υλικά που ανταποκρίνονται στην αισθητική των χρηστών Βελτίωση των συνθηκών εργασίας κατά την παραγωγή και την κατασκευή - 50% µείωση του αριθµού των ηµερών που χάνονται λόγω ασθένειας - 50% µείωση των τραυµατισµών και του χρόνου που χάνεται στην κατασκευαστική βιοµηχανία - βελτιστοποίηση των δοµικών υλικών για βιοµηχανοποιηµένη προκατασκευή Ανάπτυξη νέων, πολύ λειτουργικών υλικών βασισµένων στη γνώση και προσαρµοσµένων στις ανάγκες των χρηστών - χρήση νέων υλικών προηγµένης λειτουργικότητας - συµβατά καινοτόµα δοµικά υλικά και τεχνολογίες παραγωγής µε τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής - νέες ολοκληρωµένες ιδέες και δίκτυα των παραγωγικών υλικών για τη διευκόλυνση των προµηθευτών και των πελατών - υλικά που ανταποκρίνονται στις ανάγκες αντοχής, δύναµης, απόκρισης 6. ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ 6.1 Παραγωγή δοµικών υλικών Η παραγωγική διαδικασία των περισσότερων δοµικών υλικών απαιτεί υψηλά ενεργειακά ποσά και αυξάνει τις εκποµπές κυρίως διοξειδίου του άνθρακα. Για το λόγο αυτό η µείωση της κατανάλωσης πρώτων υλών, ενεργειακών απαιτήσεων και εκποµπών στην παραγωγή των δοµικών υλικών είναι πολύ σηµαντική. Μεγάλη πρόοδος έχει συντελεστεί µέσω της βελτιστοποίησης των διαδικασιών και της χρήσης εναλλακτικών πρώτων υλών και καυσίµων. Απαιτούνται ωστόσο περαιτέρω ερευνητικές δραστηριότητες προκειµένου να επιτευχθεί η βέλτιστη δυνατή παραγωγή των δοµικών υλικών. 6.2 Εφαρµογή δοµικών υλικών Πολλά παραδοσιακά υλικά που χρησιµοποιούνται σήµερα δεν είναι τα βέλτιστα σε όρους σχεδιασµού, παραγωγής, εφαρµογής, ανακύκλωσης. Επιπροσθέτως, τα θέµατα υγιεινής και ασφάλειας είναι σηµαντικά και πρέπει να λαµβάνονται υπ όψιν σε όλο τον κύκλο ζωής των δοµικών υλικών. Η επάρκεια της διεργασίας κατασκευής αποτελεί σηµαντικό µέληµα της βιοµηχανίας. Είναι απαραίτητο να γίνουν βελτιώσεις στον τοµέα αυτό πριν την εφαρµογή καινοτόµων τεχνολογιών µε µειωµένο κόστος. 6.3 Χρήση δοµικών υλικών οµική λειτουργία 6

7 Αποτελεί συνήθως την πρωταρχική λειτουργία των δοµικών υλικών. Οι ανεπτυγµένες περιοχές πρέπει να βελτιώσουν τις υποδοµές τους, να ανανεώσουν και να επισκευάσουν τις δοµές τους. Μακροπρόθεσµα, η παραγωγή γνώσης και η καλύτερη χρήση των δοµικών υλικών µπορεί να έχει θετική επίδραση σε όλους τους τοµείς της καθηµερινής µας ζωής. Σήµερα ποσοστό 40 60% του κόστους κατασκευής παρέχεται για επισκευές και διατήρηση. Πρόσφατες ανακαλύψεις στους τοµείς της νανοτεχνολογίας, της βιοτεχνολογίας, της µοντελοποίησης, των αναλυτικών τεχνικών µπορούν να ωθήσουν σε µεγάλο βαθµό τις διαδικασίες παραγωγής και να οδηγήσουν στην προσαρµογή των ιδιοτήτων των δοµικών υλικών στις απαιτήσεις της κατασκευής. Τα χαρακτηριστικά που πρέπει να βελτιστοποιηθούν είναι η οικονοµική και περιβαλλοντική επίδραση στη χρήση, η βελτίωση της αντοχής, η µείωση του κόστους για την ασφάλεια των δοµών, η ανάπτυξη νέων υλικών που να ανταποκρίνονται σε νέες δοµικές απαιτήσεις, νέες τεχνικές παρακολούθησης, ελέγχου και µέτρησης για τη διάγνωση επί τόπου. Αισθητική λειτουργία Ένας τρόπος βελτίωσης του δοµηµένου περιβάλλοντος για το χρήστη και βελτίωσης της ποιότητας ζωής είναι η δηµιουργία κτηρίων υψηλής αισθητικής, λαµβάνοντας υπ όψιν τις παραµέτρους του κόστους και της αντοχής. Για την επίτευξη της βέλτιστης δυνατής αισθητικής λειτουργίας, υλικά µε νέες αισθητικές ιδιότητες και συνδυασµοί υλικών (π.χ. σύνθετα υλικά και επικαλύψεις) πρέπει να αναπτυχθούν. Βιοµηχανοποιηµένες µέθοδοι κατασκευής πρέπει να αναπτυχθούν προκειµένου να επιτρέψουν την κατασκευή δοµών υψηλής ποιότητας, λαµβάνοντας υπ όψιν την παράµετρο του κόστους. Επάρκεια πηγών Οι διαθέσιµες πηγές παγκοσµίως είναι περιορισµένες. Εκτιµάται ότι περίπου ποσοστό 42% του συνόλου της χρησιµοποιούµενης ενέργειας απαιτείται για τη θέρµανση και το φωτισµό των κτηρίων. Απαιτούνται νέα προϊόντα και συστήµατα τα οποία µειώνουν την ενεργειακή κατανάλωση ενεργητικά και παθητικά. Απαιτούνται επίσης νέα εργαλεία αποτίµησης και πρόβλεψης για τη µοντελοποίηση και προσοµοίωση του κτηριακού περιβάλλοντος και την πρόβλεψη της ενεργειακής λειτουργίας προκειµένου να επιτρέψουν λύσεις καινοτόµες µε µειωµένο κόστος. Υγεία, υγιεινή και ασφάλεια Τα υγιή κτήρια συνδέονται µε την ποιότητα του εσωτερικού αέρα και τον αερισµό, κυρίως σε κτήρια γραφείων και κατοικιών. Η ανάπτυξη λειτουργικών επικαλύψεων (π.χ. αυτοκαθαριζόµενων ή µε µικροβιολογική δράση) είναι ήδη πραγµατικότητα, αλλά περαιτέρω βελτιώσεις και καινοτοµίες µπορούν να συντελεστούν. Σηµαντικές προσπάθειες συντελούνται επίσης για τη µείωση επιβλαβών ουσιών και των περιβαλλοντικών τους επιδράσεων. Η ανάπτυξη της νανοτεχνολογίας προσφέρει νέες δυνατότητες για τα παραδοσιακά και νέα δοµικά υλικά. Η ανάπτυξη νέων λειτουργιών υλικών, όπως ιδιοτήτων αυτοκαθαρισµού, αποθήκευσης θερµότητας, επιφανειακά ενεργών υλικών, τεχνολογιών αισθητήρων είναι ακόµα σε νηπιακό στάδιο. Η περαιτέρω ανάπτυξή τους µπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη βελτίωση της αειφορίας και των περιβαλλοντικών παραγόντων (εξωτερικό και εσωτερικό περιβάλλον) και στην ασφάλεια του δοµηµένου περιβάλλοντος (βιοµηχανικοί κίνδυνοι, φυσικοί κίνδυνοι, τροµοκρατικές ενέργειες. 6.4 Απόρριψη, επανάχρηση και ανακύκλωση Το ποσό των απορριµµάτων που προέρχονται από την απόρριψη των δοµικών υλικών διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο. Υπολογίζεται ότι στην Ευρώπη παράγονται ετησίως 180 εκ. τόνοι, οι οποίοι αναµένεται να διπλασιαστούν µέχρι το Σήµερα η εφαρµογή της Οδηγίας της ΕΕ για τα προϊόντα των κατασκευών, την επανάχρηση και την ανακύκλωση των υλικών έχει εισαγάγει εκτεταµένη έρευνα για την περιβαλλοντική τους επίδραση. Η ανάγκη βελτίωσης της ασφάλειας της φάσης απόρριψης και η ελαχιστοποίηση των απορριµµάτων θα οδηγήσουν στο µέλλον σε εκτεταµένη επανα αποτίµηση των πρακτικών απόρριψης. Νέα υλικά πρέπει να αναπτυχθούν µε κριτήριο την εύκολη επανασύνθεση 7

8 και ανακύκλωση. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Ιστοσελίδα του ιεθνούς Ινστιτούτου Σιδήρου και Χάλυβα Ιστοσελίδα της Ελληνικής Πλατφόρµας Έρευνας & Τεχνολογίας για την Κατασκευή Ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Πλατφόρµας Τεχνολογίας για την Κατασκευή Κόµβος εταιρειών του κλάδου Αλουµινίου: Ιστοσελίδα της Ελληνικής Ένωσης Αλουµινίου Ιστοσελίδα της Ανώνυµης Εταιρείας Τεχνολογικής Ανάπτυξης Κεραµικών και Πυριµάχων (ΕΚΕΠΥ) Μοροπούλου Α., «ΕΠΕΤΚ HCTP - δοµικά υλικά προτεραιότητες έλεγχος ποιότητας», Ηµερίδα ΚΑΠΕ: Ενεργειακή αποδοτικότητα στο σχεδιασµό, την κατασκευή και τη λειτουργία ενός κτηρίου», Αθήνα (2007) Σύνδεσµος Επιχειρήσεων Βιοµηχανιών, «Η Ελληνική βιοµηχανία το 2006», Αθήνα (2007) Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας, Οδηγοί οµικών Υλικών European Construction Technology Platform, Vision 2030 & Strategic Research Agenda Focus Area Materials (2005) 8