Εργασία τεχνολογίας Βασιλικής Κατσούλα Ομάδα Β Σμήμα Ά1 χολικό έτος Γυμνάσιο Νέας Φαλκηδόνας

Transcript

1 Εργασία τεχνολογίας Βασιλικής Κατσούλα Ομάδα Β Σμήμα Ά1 χολικό έτος Γυμνάσιο Νέας Φαλκηδόνας

2 1.Ανάλυση της τεχνολογικής ενότητας στην οποία ανήκει το έργο ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΙΦΤ 2

3 Ενέργεια Κάθε φυσικό σύστημα περιέχει (ή εναλλακτικά αποθηκεύει) μία ποσότητα που ονομάζεται ενέργεια. Ενέργεια, συνεπώς, είναι η ικανότητα ενός σώματος ή συστήματος να παραγάγει έργο. Οποιαδήποτε μορφή δράσης από τα παιδικά παιχνίδια μέχρι τη λειτουργία των μηχανών και από το μαγείρεμα τροφών μέχρι τη γραμμή παραγωγής στο εργοστάσιο προϋποθέτει κατανάλωση ενέργειας. Οι πράγματι πολυποίκιλες μορφές ενέργειας βρίσκονται πίσω από την ασύλληπτη ποικιλία των φυσικών φαινομένων. Η ενέργεια με την οποία τροφοδοτείται ο πλανήτης μας προέρχεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τον Ήλιο. Η ενέργεια χαρακτηρίζεται, τόσο στη θεωρία όσο και στη πράξη, περισσότερο ως μια λογιστική έννοια, που δίνει τη δυνατότητα πρόβλεψης της εξέλιξης ή της κίνησης ενός συστήματος. Ορίζεται σαν το ποσό του έργου που απαιτείται προκειμένου το σύστημα να πάει από μια αρχική κατάσταση σε μια τελική. Ακριβώς πόση ενέργεια περιέχεται σε ένα σύστημα μπορεί να υπολογιστεί παίρνοντας το άθροισμα ή το ολοκλήρωμα ενός αριθμού ειδικών εξισώσεων (όπως οι εξισώσεις Λαγκράνζ ή οι εξισώσεις Φάμιλτον), καθεμιά από τις οποίες δίνει την ενέργεια που έχει αποθηκευτεί κατά έναν ιδιαίτερο τρόπο. Ανάλογα με τον τρόπο που έχει αποκτηθεί, ανταλλαχθεί ή αποθηκευτεί, μπορούμε να μιλήσουμε για πολλές μορφές ενέργειας: 1. Μηχανική ενέργεια, που συνδυάζει την κινητική και τη δυναμική. 2. Ηλεκτρομαγνητική ενέργεια, που συνδυάζει την ηλεκτρική και τη φωτεινή ή ενέργεια ακτινοβολίας, 3. Πυρηνική ενέργεια 4. Θερμική ενέργεια 5. Φημική ενέργεια Γενικά, η παρουσία της ενέργειας ανιχνεύεται από έναν παρατηρητή κάθε φορά που υπάρχει αλλαγή στις ιδιότητες ενός αντικειμένου ή ενός συστήματος. 3

4 Η κυριότερη ιδιότητά της είναι ότι η συνολική ενέργεια ενός απομονωμένου (κλειστού) συστήματος είναι σταθερή, πρόταση που έχει αποδειχθεί από πλήθος πειραμάτων και χαρακτηρίζεται ως μία από τις πλέον θεμελιώδεις αρχές διατήρησης της φυσικής. Πλέον, η συζήτηση για την ενέργεια έχει πάρει μια διαφορετική μορφή, για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), το Περιβάλλον καθώς και την Αειφόρο ανάπτυξη. Μέτρηση της Ενέργειας Κύρια μονάδα μέτρησης της Ενέργειας, Θερμότητας, Έργου στο SI είναι το τζάουλ (J), Ισχύει J = Ν * m δηλ 1 Joule = 1 Newton * 1 Meter. Κινητική ενέργεια Κινητική ενέργεια, είναι η ενέργεια που έχει ένα σώμα όταν κινείται και αναφέρεται στην ικανότητά του να παράγει έργο και εξαρτάται από τους παρακάτω παράγοντες: τη μάζα και την ταχύτητα ενός κινούμενου σώματος. Δυναμική ενέργεια Ως δυναμική ενέργεια ορίζεται η ενέργεια που κατέχει ένα σώμα λόγω της θέσεως ή της κατάστασής του, είναι δηλαδή η δυνατότητα του σώματος να παράγει έργο επειδή βρίσκεται μέσα σε κάποιο πεδίο δυνάμεων. υγκεκριμένα, η δυναμική ενέργεια διακρίνεται σε ενέργεια θέσεως (π.χ. ένα σώμα σε 4

5 πεδίο βαρύτητας που έχει τη δυνατότητα να κινηθεί σε χαμηλότερη θέση παράγοντας έργο) και ενέργεια μορφής η αλλιως παραμορφωσης, που εμφανίζεται όταν συστρέφουμε, συμπιέζουμε, τεντώνουμε ή λυγίζουμε ένα υλικό αλλάζοντας τη φυσική του μορφή (π.χ. το παραμορφωμένο ελατήριο ή λάστιχο). την περίπτωση αυτή, το σώμα μπορεί να παράγει έργο επανερχόμενο στη "φυσική" του μορφή.. την περίπτωση ενός ομογενούς δυναμικού πεδίου, δηλαδή ενός πεδίου όπου η δύναμη είναι σταθερή σε όλη την έκτασή του, η δυναμική ενέργεια ενός σώματος ορίζεται ως το γινόμενο της δύναμης που ασκείται επάνω του επί την απόστασή του από την περιοχή του πεδίου, όπου θεωρούμε συμβατικά ότι η δυναμική ενέργεια έχει μηδενική τιμή: όπου F = δύναμη του πεδίου που ασκείται στο σώμα, r = απόσταση από το σημείο με μηδενική δυναμική ενέργεια. Εάν το πεδίο δεν είναι ομογενές, δηλαδή η δύναμη μεταβάλλεται κατά μέτρο και φορά από σημείο σε σημείο, ο παραπάνω ορισμός ισχύει μόνο τοπικά, δηλαδή μας δίνει τη μεταβολή της δυναμικής ενέργειας για μια απειροστή μετακίνηση μέσα στο πεδίο, κατά την οποία η δύναμη είναι περίπου σταθερή. Η συνολική μεταβολή της δυν. ενέργειας δίνεται από το άθροισμα τέτοιων απειροστών μετατοπίσεων (ολοκλήρωμα) μεταξύ δύο θέσεων (από τις οποίες η μία μπορεί να είναι το σημείο όπου ορίσαμε μηδενική τη δυναμική ενέργεια). Για να έχει νόημα η δυναμική ενέργεια, πρέπει ο παραπάνω υπολογισμός να μην εξαρτάται από τη διαδρομή που ακολουθήσαμε μεταξύ των δύο σημείων. Ένα δυναμικό 5

6 πεδίο με την ιδιότητα αυτή ονομάζεται συντηρητικό ή διατηρητικό. Η Κινητική και η Δυναμική ενέργεια θεωρούνται ως οι δύο μορφές της Μηχανικής ενέργειας. Κατά την κίνηση ενός σώματος ή φορτίου σε συντηρητικό πεδίο δυνάμεων, και εφόσον δεν υπάρχουν τριβές, η δυναμική ενέργεια μετατρέπεται σε κινητική ενέργεια και το αντίστροφο, το άθροισμά τους όμως είναι πάντα σταθερό και ίσο με τη μηχανική ενέργεια που αρχικά είχε το σώμα.δυναμική είναι η ενέργεια που έχουν τα σώματα, λόγω της κατάστασής τους ή της θέσης τους. Δυναμική είναι η ενέργεια του βέλους σε τεντωμένο τόξο, του συμπιεσμένου ελατηρίου αλλά και του νερού της λίμνης ή της πέτρας που βρίσκεται σε μεγάλο υψόμετρο. Πυρηνική ενέργεια ή Ατομική ενέργεια Ονομάζεται η ενέργεια που απελευθερώνεται όταν μετασχηματίζονται ατομικοί πυρήνες. Είναι δηλαδή η δυναμική ενέργεια που είναι εγκλεισμένη στους πυρήνες των ατόμων λόγω της αλληλεπίδρασης των σωματιδίων που τα συνιστούν. Η πυρηνική ενέργεια απελευθερώνεται κατά τη σχάση ή σύντηξη των πυρήνων και εφόσον οι πυρηνικές αντιδράσεις είναι ελεγχόμενες (όπως συμβαίνει στην καρδιά ενός πυρηνικού αντιδραστήρα) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καλύψει ενεργειακές ανάγκες. 6

7 Θερμική ενέργεια Η θερμική ενέργεια, το σύνολο δηλαδή της κινητικής ενέργειας των σωματιδίων που συγκροτούν τα υλικά σώματα, καθώς αυτά κινούνται στο εσωτερικό τους. Με τον όρο θερμότητα εννοούμε ειδικά την ενέργεια που μεταφέρεται από ένα σώμα υψηλής θερμοκρασίας σε άλλο με χαμηλότερη θερμοκρασία, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η κινητική ενέργεια των σωματιδίων του.η θερμική ενέργεια μπορεί να είναι αποτέλεσμα της ηλιακής ενέργειας. Ηλεκτρική ενέργεια Η ηλεκτρική ενέργεια, που αναφέρεται στην κινητική ενέργεια των κινούμενων ηλεκτρονίων (ηλεκτρικό ρεύμα), λόγω της ύπαρξης διαφοράς δυναμικού στα άκρα ενός αγωγού. Φημική ενέργεια Η χημική ενέργεια, το σύνολο της δυναμικής ενέργειας που απαιτήθηκε για τη συγκρότηση μορίων χημικών ουσιών από διάφορα άτομα, κάτω από την αλληλεπίδραση 7

8 ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων. Η χημική ενέργεια αποδίδεται συνήθως ως θερμική ή ηλεκτρική, όταν τα μόρια διασπώνται και πάλι σε άτομα ή μετασχηματίζεται στους οργανισμούς σε θερμική και κινητική, με βιολογικούς μηχανισμούς, και ονομάζεται ζωική ενέργεια. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Όσον αφορά στους φυσικούς πόρους - πηγές που χρησιμοποιούμε για να την αποκτήσουμε, η ενέργεια διακρίνεται σε ανανεώσιμη και μη ανανεώσιμη ή συμβατική. Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας(ΑΠΕ) είναι οι παρακάτω : Ηλιακή ενέργεια Αιολική ενέργεια Γεωθερμική ενέργεια Τδροηλεκτρική ενέργεια Βιομάζα Ηλεκτρομαγνητική ενέργεια Οι μη ανανεώσιμες ή υμβατικές προέρχονται από ορυκτά καύσιμα τα οποία διακρίνονται σε: τερεά (άνθρακας) Τγρά (πετρέλαιο) Αέρια (φυσικό αέριο) τις μη ανανεώσιμες ανήκει και η Πυρηνική ενέργεια, καθότι για την παραγωγή της καίμε το ορυκτό καύσιμο Ουράνιο 235 ή το τεχνητό Πλουτώνιο 238 ή άλλα ασταθή στοιχεία, τα οποία μετατρέπονται σε ελαφρύτερα στοιχεία. 8

9 Ισχύς Η Ισχύς, στη φυσική, είναι ο ρυθμός μεταβολής έργου ή αλλιώς το ποσό της ενέργειας που καταναλώνεται στη μονάδα του χρόνου. Για ένα καθορισμένο φυσικό σύστημα, ισχύς ορίζεται ως η ενέργεια στη μονάδα του χρόνου που προσδίδεται στο σύστημα από το περιβάλλον (ή αντίστροφα, αποδίδεται από το σύστημα του περιβάλλον). Θερμική ισχύς Θερμική ισχύς είναι η θερμότητα στη μονάδα του χρόνου. Για παράδειγμα, ένα δοχείο που περιέχει νερό σε υψηλή θερμοκρασία και αφήνεται να κρυώσει προσδίδει στο περιβάλλον θερμική ισχύ ίση με, όπου είναι η μεταβολή θερμοκρασίας που παρατηρούμε σε χρόνο και είναι η θερμοχωρητικότητα του νερού. Μηχανική ισχύς Η μηχανική ισχύς που προσδίδεται σε ένα σύστημα που κινείται σε γραμμική (μεταφορική) κίνηση ισούται με το γινόμενο της ταχύτητας του επί τη δύναμη, Η μηχανική ισχύς που προσδίδεται σε ένα σύστημα σε περιστροφική κίνηση ισούται με το γινόμενο της γωνιακής ταχύτητας του επί τη ροπή, Παράδειγμα μηχανικής ισχύος είναι η ισχύς που αποδίδεται από βενζινοκινητήρα προς τον άξονα κίνησης των τροχών του αυτοκινήτου. Η στιγμιαία ισχύς που αποδίδει το εργαζόμενο μέσο στο έμβολο ισούται με τη δύναμη που ασκεί 9

10 στο έμβολο επί τη στιγμιαία του ταχύτητα. Η ισχύς που μεταδίδεται από τον άξονα στους τροχούς ισούται με τη ροπή που ασκείται στον άξονα επί τη γωνιακή του ταχύτητα. Ηλεκτρική ισχύς Αγώγιμο καλώδιο συνδεδεμένο με μπαταρία τάσης V αν διέρχεται από ρεύμα Ι καταναλώνει ισχύ,. Αν δεν υπάρχει κάποιο άλλο φορτίο συνδεδεμένο με το καλώδιο, όπως μια λάμπα ή ένας ηλεκτροκινητήρας, η ισχύς αποδίδεται στο παράδειγμα αυτό ως θερμότητα στο περιβάλλον. Τδραυλική ισχύς Για παράδειγμα, το κομπρεσέρ σε ένα εκσκαπτικό μηχάνημα (μπουλντόζα) δίνει στο έμβολο (πιστόνι) κίνησης του εκσκαφέα παροχή λαδιού Q υπό πίεση p. Η ισχύς που προσδίδεται στο έμβολο είναι, Μονάδες μέτρησης 1 W (watt ή βατ) = 1 J/s (joule/sec), 1 kw (kilowatt ή κιλοβάτ) = 1000 W, 1 kcal/hr (kilocalorie/hour) = 1,16 W 1 KW=0.87 kcal/ 1 hp (horsepower ή ιπποδύναμη) = 0,73 kw 10

11 2.Περιγραφή του αντικειμένου μελέτης ΠΕΡΙΓΡΑΥΗ ΣΟΤ ΝΕΡΟΜΤΛΟΤ Ο Νερόμυλος και τα μέρη του: 11

12 1. Δέση 2. Μυλαύλακο 3. Κόφτρα 4. Παλουκαριά 5. Βαράρι ή Μυλοβάγενο 6. Κορμός 7. Πετσώματα 8. ιφώνι 9. Φούνη ή Φουρχούρη 10. Κολόκα 11. Μπίλια 12. Άξονας 13. Αβρόχι 14. Υτερωτή 15. Μυλόπετρες 16. Γούλη 17. Φελιδόνα 18. Επανωμύλι 19. καφίδα 20. Καρπολόι 21. Βαρδάρι 22. Αλευροθήκη 23. Γύρος 24. ταματήρας 25. ταυρός 26. Κτίριο Η περιοχή του νερόμυλου ξεκινά από τη δέση (1), από ένα φράγμα που φτιάχνει ο μυλωνάς στο ποτάμι ή στο ρυάκι συνήθως 12

13 προς το τέλος του καλοκαιριού, που τα ποτάμια και τα ρυάκια δεν έχουν πολύ νερό και έτσι η κατασκευή της δέσης είναι πιο εύκολη. Σο σημείο για την κατασκευή της δέσης βρίσκεται λίγα μέτρα πιο πέρα και λίγο πιο ψηλά απ ότι ο μύλος. Μέσα στο ποτάμι τοποθετούνται χοντροί πάσσαλοι από πεύκα ή πλατάνια. Αυτοί έχουν ένα μήκος περίπου 2-3 μέτρα και τοποθετούνται σε απόσταση 1-2 μέτρων ο ένας από τον άλλο και στερεώνονται πολύ καλά μέσα στο χώμα, γιατί αποτελούν τη βάση της δέσης. Από το σημείο αυτό ξεκινά το μυλαύλακο (2), ένα αυλάκι κατασκευασμένο από πέτρες και κουρασάνι. αυτό διοχετεύεται το νερό που έρχεται από τη δέση και φτάνει ως το μύλο, και συγκεκριμένα στο βαράρι ή αλλιώς μυλοβάγενο. Σο μυλαύλακο καθαρίζεται δύο τουλάχιστον φορές το χρόνο από ξύλα, φύλλα, χόρτα και άλλες φερτές ύλες που μεταφέρονται με το νερό. Λίγα μέτρα πριν από το βαράρι τοποθετείται η κόφτρα(3), ένα σύστημα που προφυλάσσει το μύλο από πλημμύρες και ταυτόχρονα βοηθά το μυλωνά να διοχετεύσει το νερό πίσω στο ποτάμι προκειμένου να συντηρήσει το μύλο. ε απόσταση μισού περίπου μέτρου από το στόμιο του βαραριού τοποθετείται κάθετα σ αυτό η παλουκαριά (4), μια σχάρα που σκοπό έχει να συγκρατεί τα ξύλα, τα φύλλα και τα χόρτα που παρασέρνει το νερό. τη συνέχεια τοποθετείται το μυλοβάγενο (5), ένας μεγάλος κάδος σε σχήμα κώνου που κατασκευάζεται από ξύλα, τσίγκο ή και τσιμέντο και το ύψος του φτάνει τα 3,5 μέτρα. Σο επάνω μέρος του μυλοβάγενου, το οποίο στήνεται όρθιο σε ελαφρώς λοξή θέση, ακουμπάει σε ξύλινη κοίτη (κορίτα) μήκους περίπου εκατοστών που είναι τοποθετημένη στην κατάληξη του μυλαύλακου, το δε κάτω μέρος του καταλήγει στον κορμό ή κόρμο (6). Αυτός 13

14 κατασκευάζεται από κορμό δένδρου κυρίως καστανιάς, έχει ύψος περίπου 1,5 μέτρα και σκαλίζεται εσωτερικά, ώστε να πάρει τη μορφή κάδου. Σα τοιχώματά του έχουν αρκετό πάχος για να αντέχουν στις πιέσεις του νερού. το επάνω μέρος του στομίου του κορμού δημιουργείται εσωτερική περιφερειακή υποδοχή, στην οποία εισέρχεται το κάτω μέρος του μυλοβάγενου, ενώ στο κάτω μέρος του και λίγο λοξά ανοίγεται μία τρύπα εκατοστών που ονομάζεται σιφώνι ή σιφούνι (8). Από εδώ εξέρχεται το νερό με μεγάλη πίεση λόγω της υψομετρικής διαφοράς των δύο άκρων του μυλοβάγενου. Σο μυλοβάγενο και ο κορμός στηρίζονται στα πετσώματα (7), ένα ικρίωμα από χοντρά ξύλινα δοκάρια που στερεώνονται λοξά στο έδαφος δεξιά και αριστερά του μυλοβάγενου. Σο κάτω μέρος του συστήματος μυλοβάγενο κορμός καταλήγει σε ένα σκεπασμένο ρύθρο βάθους και πλάτους 1,5 περίπου μέτρων, το οποίο βρίσκεται μέσα στο χώρο του κτίσματος του νερόμυλου και ονομάζεται χούρχουρη ή χούνη (9). Μέσω αυτής το νερό μετά την έξοδό του από το σιφούνι φεύγει για τη φυσική του κοίτη. το μέσο της χουρχούρης, κάτω στο έδαφος, στερεώνεται ένας κορμός δένδρου, συνήθως καστανιάς, επειδή είναι ανθεκτική στο νερό. Ο κορμός αυτός είναι ίσος με το πλάτος της χουρχούρης και ονομάζεται κατάντη ή κολόκα (10). το μέσο αυτής δημιουργείται μια υποδοχή στην οποία τοποθετείται η μπάλια ή μπίλια (11), μια μεταλλική σφαίρα ίση με μια μπάλα. Επάνω σ αυτήν πατάει η αιχμηρή κάτω άκρη του μεταλλικού άξονα (12), ο οποίος έχει ύψος 1 μέτρο περίπου, διέρχεται από το κέντρο της κάτω μυλόπετρας στην οποία εφαρμόζει πλήρως με έναν ξύλινο δακτύλιο, το αβρόχι (13) και φτάνει στην άνω επιφάνειά της. Σο αβρόχι παίζει έναν τριπλό ρόλο: Ενεργεί ως τριβέας (ρουλεμάν), εμποδίζει τα σταγονίδια του νερού που εκσφενδονίζονται από τη φτερωτή να εισέρχονται στην επιφάνεια της κάτω μυλόπετρας και εμποδίζει τέλος τον καρπό και το αλεύρι να διαφεύγουν προς τη χούρχουρη μέσω του διαστήματος οπής της κάτω μυλόπετρας και του άξονα. το κάτω μέρος του άξονα, στο ύψος του στομίου του σιφουνιού, στερεώνεται ένας τροχός με ξύλινα πλατιά πτερύγια και μεταλλικό στεφάνι, η φτερωτή (15). Σα ξύλινα πτερύγια (κουτάλια) στερεώνονται σε μεταλλικά ελάσματα που έχουν τη θέση ακτινών στον τροχό. 14

15 το ύψος του άξονα σκεπάζεται η χούρχουρη με ένα στέρεο πλαίσιο σχήματος τραπεζιού, διαστάσεων 1,5 Φ 1,5 μέτρα. Πάνω στο τραπέζι αυτό τοποθετείται η κάτω μυλόπετρα (16), η οποία στερεώνεται ώστε να μην κινείται. Πάνω στην κάτω μυλόπετρα τοποθετείται εντελώς ελεύθερη η επάνω μυλόπετρα (16). Και οι δύο μυλόπετρες έχουν κυκλικό σχήμα και διάμετρο περίπου 1,30 μέτρα, ενώ το πάχος τους ανέρχεται σε 20 περίπου εκατοστά. Οι μυλόπετρες περιφερειακά συγκρατούνται από δύο ισχυρά μεταλλικά στεφάνια, ενώ οι επιφάνειές τους είναι παράλληλες. Οι μυλόπετρες κατασκευάζονται από σκληρούς λίθους, όπως χαλαζίας, γρανίτης, ψαμμόλιθος, βασάλτης, πορφυρίτης και τραχίτης. Οι εσωτερικές επιφάνειες των μυλόπετρων είναι ελαφρά κοίλες προς το κέντρο, ώστε να σχηματίζεται κοιλότητα, ενώ εφάπτονται πλήρως όσο πλησιάζουν προς την περιφέρεια. Η επάνω μυλόπετρα έχει στο κέντρο της μια οπή διαμέτρου 25 εκατοστών, η οποία ονομάζεται γούλη (16). το κέντρο της γούλης στερεώνεται ένα μεταλλικό έλασμα που είναι κυρτό προς τα επάνω, φέρει στο μέσο του μια τετράγωνη εγκοπή, είναι μεγαλύτερο από τη διάμετρο της γούλης και ονομάζεται χελιδόνα (17). την επάνω επιφάνεια της άνω μυλόπετρας και γύρω από τη γούλη, προσαρμόζεται το επανωμύλι (18), ένας ξύλινος τροχός με κενό στο μέσο του όσο και της γούλης. Πάνω και προς το πίσω μέρος της μυλόπετρας τοποθετείται σταθερά ένα ξύλινο κατασκεύασμα ανεστραμμένου κώνου, η σκαφίδα (19), η οποία μοιάζει με μικρό σιλό. την κατάληξη του κώνου υπάρχει μία οπή από την οποία ρίχνεται ο καρπός που προορίζεται για το άλεσμα. Η οπή αυτή ανοίγει και κλείνει κατά βούληση με ένα μικρό συρόμενο, μέσω εγκοπών, μεταλλικό ή ξύλινο πλαίσιο, το καρπολόι (20). τη σκαφίδα στερεώνεται μια ξύλινη βέργα, το βαρδάρι (21), της οποίας το ένα άκρο με λοξή κατεύθυνση καταλήγει στις οδοντωτές χαραγές του επανώμυλου. Όταν λειτουργεί ο μύλος, γυρίζει η μυλόπετρα και μαζί της γυρίζει και το επανω μύλι, του οποίου οι οδοντωτές χαραγές κινούν πάνω - κάτω το βαρδάρι που ακουμπά πάνω του. Σο κτύπημα του βαρδαρίου στις οδοντωτές χαραγές του επανώμυλου δημιουργεί κραδασμούς στη σκαφίδα και έτσι ο καρπός που έχει μέσα ρέει από την οπή που ρυθμίζεται με το καρπολόι και μέσω του 15

16 παροχετευτήρα καταλήγει στη γούλη. Μπροστά από τις μυλόπετρες τοποθετείται ένα ξύλινο κιβώτιο, η αλευροθήκη (22), του οποίου το άνω μέρος είναι ανοικτό και έχει ύψος από την επιφάνεια του δαπέδου μέχρι την επιφάνεια της κάτω μυλόπετρας. την αλευροθήκη συγκεντρώνεται το αλεύρι, το οποίο εκτινάσσεται κατά την άλεση από το άνοιγμα του γύρου (23), ενός ξύλινου στεφανιού που τοποθετείται γύρω από την άνω μυλόπετρα και σε μικρή απόσταση από την περιφέρειά της. Σο στεφάνι αυτό φέρει στο μπροστινό μέρος πάνω από την αλευροθήκη ένα καμπυλωτό άνοιγμα που αρχίζει από την επιφάνεια της κάτω μυλόπετρας. Ο σκοπός του γύρου είναι να εμποδίζει το αλεύρι κατά την άλεση να εκτινάσσεται προς όλες τις κατευθύνσεις αλλά να πέφτει μέσω του μπροστινού του ανοίγματος μόνο προς την αλευροθήκη. Μερικές φορές δημιουργείται ανάγκη διακοπής της λειτουργίας του μύλου για μικρό χρονικό διάστημα. Για την περίπτωση αυτή χρησιμοποιείται ο σταματήρας (24), ένας μοχλός που έχει στερεωθεί στην πίσω αριστερή γωνία του τραπεζιού, στο οποίο είναι τοποθετημένες οι μυλόπετρες. Ο μοχλός αυτός αποτελείται από ένα ξύλινο στύλο μήκους 1,5 μέτρων. το επάνω μέρος του στύλου τοποθετείται μια χειρολαβή, ενώ στο κάτω μέρος του που καταλήγει στη χούρχουρη πάνω από τα πτερύγια της φτερωτής, στερεώνεται κάθετα ένα πλατύ σανιδένιο πλαίσιο. Όταν ο μυλωνάς επιθυμεί να διακόψει τη λειτουργία του μύλου, στρίβει το μοχλό, ώστε το σανιδένιο πλαίσιο να παρεμβληθεί μεταξύ της οπής του σιφουνίου και των πτερυγίων της φτερωτής. Έτσι, το νερό εξερχόμενο με πίεση από το σιφούνι,αντί να κτυπά πάνω στα πτερύγια κτυπά πλαγίως πάνω στην επιφάνεια του σανιδένιου πλαισίου του σταματήρα, οπότε διακόπτεται η κίνηση της φτερωτής. Ένα τελευταίο εξάρτημα του υδρόμυλου είναι ο σταυρός, με τον οποίο γίνεται το σήκωμα ή το κατέβασμα της άνω μυλόπετρας, ώστε το άλεσμα να βγαίνει χοντρό ή ψιλό ανάλογα με τη χρήση που προορίζεται. Εάν το άλεσμα προορίζεται αποκλειστικά για ζωοτροφή, αλέθεται χοντρό, αντίθετα εάν προορίζεται για ψωμί, ζυμαρικά (μανέστρα, τραχανά) ή για γλυκίσματα αλέθεται ψιλό. 16

17 3.Σεχνικά σχέδια ΣΕΦΝΙΚΑ ΦΕΔΙΑ 17

18 10 cm 14cm 1 κάτω μέρος 14cm 11cm 2 πλάγιο μέρος 18

19 8,3cm cm 2 10cm μπροστά μέρος 14cm 2 8,3cm σκεπή 19

20 Ακτίνα 5,5cm 2 1,5cm Ακτίνα 4cm Ακτίνα 3mm Ακτίνα 1,5cm 3cm 2 2cm φτερωτή 20

21 4.Διαδικασία που ακολουθήθηκε ΔΙΑΔΙΚΑΙΑ ΠΟΤ ΑΚΟΛΟΤΘΗΘΗΚΕ 21

22 Αποφάσισα να μην χρησιμοποιήσω για την κατασκευη μου μόνο μακετόχαρτο,αλλα και ενα είδος λεπτού ξύλου,την μπάλσα. Η διαδικασία που ακολουθηθηκε είναι η εξής: Πρώτα, σχεδίασα τα κομμάτια στο μακετόχαρτο και τα έκοψα. Μετά, κόλλησα πάνω στα κομμάτια μου το πλαστικό φύλλο με σχέδιο πέτρινου τοίχου. Ύστερα, έκοψα το παράθυρο και την πόρτα. Κόλλησα τα κομμάτια βαζοντας,εκτός απο κόλλα, καρφίτσες ανάμεσα στα κομμάτια. Έκοψα απο το φύλλο μπάλσας μικρά κομμάτια για το παράθυρο και την πόρτα και με τη βοήθεια μιας καρφίτσας τα σφήνωσα στο κενό του παραθύρου και της πόρτας αντίστοιχα. χεδίασα την σκεπή πάνω στο φύλλο μπάλσας και αφού το έκοψα το κόλλησα πάνω στο υπόλοιπο κτήριο. Μετά, ασχολήθηκα με την φτερωτή.αφού σχεδίασα τα δύο όμοια κομμάτια και τα έκοψα,έκοψα και μικρά ορθογώνια για να τα σύνδέσω. Μέτά κόλλησα τα κομμάτια της φτερωτής και την πέρασα στην στρογγυλή ράβδο και ύστερα σφήνωσα την στρογγυλή ράβδο μέσα στον νερόμυλο Κατασκεύασα,ύστερα, δύο βάσεις,ωστε να έχω την δυνατότητα να φτιάξω ποτάμι πιο κατω απο την επιφάνεια της γης και να βάλω την φτερωτη χαμηλά,ωστε να φαίνεται οτι ακουμπάει το νερό. Κάλυψα το πάνω μέρος των βάσεων με γρασίδι και τα πλαϊνά με πλαστικό φύλλο με σχέδιο τοίχου γρανίτη. Μετά,κόλλησα τις δύο βάσεις δίπλα-δίπλα με μικρή απόσταση και ανάμεσα έφτιαξα με φύλλο γκοφρέ το ποτάμι. Σέλος, μου έμενε να στολίσω την μακέτα μου με δέντρα ζώα και όλα τα υλικα που διέθετα.η κατασκευή μου ήταν έτοιμη!!! 22

23 23

24 5.Ιστορική εξέλιξη ΙΣΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΟΤ ΝΕΡΟΜΤΛΟΤ 24

25 Η ιστορία του νερόμυλου αρχίζει με την νερομηχανή, που αναφέρεται χωρίς λεπτομέρειες σε επιγραφές των ουμερίων. Πιστεύεται ότι στην Ουρ χρησιμοποιήθηκαν τροχοί με φτερά από κεραμικές πλάκες για υδροδότηση και πιθανόν για άλεση σιταριού. Ο παλιότερος γνωστός νερόμυλος αναφέρεται ως «υδραλέτης» από τον τράβωνα. Βρισκόταν κατά την παράδοση στα Κάβειρα, στο παλάτι του Μιθριδάτη Σ του Ευπάτορα, βασιλιά του Πόντου, όπου το 64 π.φ. τον είδαν οι Ρωμαίοι κατακτητές. Ο Βιτρούβιος στο έργο του περί αρχιτεκτονικής τον περιγράφει, ενώ ο Πλίνιος τον αναφέρει ως νέα μηχανή. Οι Ρωμαίοι έδειξαν μια αμφιλεγόμενη στάση προς τη μηχανική και ειδικότερα τις μηχανικές επιστήμες που δεν ήταν δεκτές σαν σοβαρά αντικείμενα απλά δεν είχαν απαιτήσεις να χρησιμοποιήσουν επινοήσεις που περιορίζουν το μόχθο του ανθρώπου. Πράγματι ενθάρρυναν τη χρησιμοποίηση σκληρής και επίπονης δουλειάς για να κρατήσουν απασχολημένη τη μεγάλη τους «λίμνη των δούλων». Έτσι στην εποχή του Διοκλητιανού ( μ.φ.) το σιτάρι το αλέθουν με χειρόμυλους ή στην καλύτερη περίπτωση με μύλους που τους κινούσαν βόδια. Ο ανεμόμυλος ακόμη δεν είχε εφευρεθεί και οι νερόμυλοι θεωρούνταν επιστημονικό αξιοπερίεργο. Αν και ο νερόμυλος αποτελεί αναντίρρητα εφεύρεση του αρχαίου κόσμου δεν είχε σημαντική χρήση στο μεσαίωνα. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι ο νερόμυλος δεν ήταν από την αρχή η τέλεια μηχανή δουλειάς, που θεωρούσαν δεδομένη. Η χρήση του παρεμποδίζονταν για μακρά περίοδο, όχι όμως από έλλειψη ενδιαφέροντος στη μηχανολογική και τεχνολογική πρόοδο, αλλά από σοβαρά μειονεκτήματα στην κατασκευή του. Σον 6ο μ.φ. αι. κατασκευάστηκαν από τον Βελισάριο μύλοι πάνω σε πλοία που δούλευαν με τη ροή του ποταμού Σίβερη κατά την πολιορκία της Ρώμης από τους Γότθους, ενώ αργότερα στη ΒΔ Ευρώπη, αλλά και το νησί του Μουράνο στη Βενετία χρησιμοποιήθηκε η κίνηση της παλίρροιας καθώς το νερό ανεβαίνει ή κατεβαίνει. τη Φαλκίδα αναφέρεται επίσης από τους περιηγητές η λειτουργία νερόμυλων με την κίνηση της παλίρροιας. Οι αιώνες περνούν. Πολύ νερό κύλησε στα μυλαύλακα από τότε. Δεν υπάρχει χωριό στην Ευρώπη από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια που να μην έχει τον μυλωνά 25

26 του και ένα τροχό που να κινείται με τη ροή του νερού. Ο νερόμυλος αποτελεί σταθμό της Ιστορίας της Σεχνολογίας γιατί είναι η πρώτη μηχανή που κινήθηκε με τη βοήθεια φυσικής πηγής ενέργειας, το νερό, αντικαθιστώντας τον άνθρωπο ή τα ζώα που κινούσαν ως τότε τους μύλους. Νερόμυλοι στον ελληνικό χώρο Οι νερόμυλοι λειτούργησαν από πολύ νωρίς στην Ελλάδα. Ένας από τους αρχαιότερους γνωστούς νερόμυλους της Ευρώπης είναι της αρχαίας Αγοράς στην Αθήνα, που δούλευε από το μ.φ. Βυζαντινός θεωρείται και ο νερόμυλος της Βόλβης. την Κρήτη ήταν γνωστοί οι νερόμυλοι κατά τη β Βυζαντινή περίοδο. το Αρμυρό Ηρακλείου αναφέρονται το 1415 πολλοί νερόμυλοι, που ανήκαν στο βενετικό δημόσιο. Οι νερόμυλοι αναφέρονται σε πολλά χρυσόβουλα και αυτοκρατορικές γραφές. Αναφέρονται ακόμη και τα μυλαύλακα (αγωγοί, δρόμοι ύδατος), οι πωλήσεις μύλων και οι συχνές προστριβές με τους παρακείμενους ιδιοκτήτες κατά την παροχέτευση από «τον δρόμον του ύδατος» του νερού προς το μύλο. Η χρησιμοποίηση του νερόμυλου οδήγησε στο διαχωρισμό του επαγγέλματος του μυλωνά από το επάγγελμα του φούρναρη, γιατί ήταν ανάγκη ο μύλος να χτιστεί σε κάποια απόσταση από την πόλη και το φούρνο του για να έχει κινητήρια δύναμη, δηλαδή κοντά σε κάποιο ρέμα ή ποτάμια με πλούσια νερά. Οι κάτοικοι του βυζαντινού χωριού εκτός από τα ζώα και τα γεωργικά τους εργαλεία είχαν νερόμυλους και μύλους, στους οποίους χρησιμοποιούσαν ζώα για κινητήρια δύναμη. Κατά την τουρκοκρατία υπήρχε και ειδικός φόρος για τους νερόμυλους, που καταβάλλονταν σε είδος και σε χρήμα. Οι ελληνικοί νερόμυλοι συνήθως λειτουργούσαν με ένα ζευγάρι μυλόπετρες (με ένα μάτι, μονόφθαλμοι), ενώ σπανιότερα, όπου υπήρχε νερό με μεγάλη δύναμη, με δυο (με δυο μάτια, διόφθαλμοι) ή και με περισσότερα ζευγάρια μυλόπετρες. Για το λόγο αυτό αιώνιοι αντίζηλοι των αγροτών για το νερό ήταν οι μυλωνάδες. τον ανταγωνισμό τους οι αγρότες ήταν εκείνοι που τις περισσότερες φορές αναγκάζονταν να υποχωρήσουν και να χρησιμοποιήσουν τα νερά ελάχιστες μέρες της εβδομάδας και συχνά το βράδυ, ώστε να μην 26

27 εμποδίζεται η σωστή λειτουργία των μύλων. Όπου υπήρχαν εξίσου οι προϋποθέσεις να λειτουργήσει νερόμυλος και ανεμόμυλος προτιμούσαν πάντοτε τον πρώτο γιατί, εκτός των άλλων, υπήρχε η πεποίθηση ότι ο νερόμυλος κάνει καλύτερο αλεύρι. Οι μυλόπετρες, που ήταν το κύριο εξάρτημα κάθε μύλου, προέρχονταν κατά κανόνα από το νησιωτικό τρίγωνο Μήλου Κιμώλου Πολυαίγου, που τα εδάφη τους είναι ηφαιστειογενή. Αυτές ήταν οι καλύτερες, αλλά οι ακριβότερες. Κατασκευάζονταν βέβαια και από διάφορα τοπικά πετρώματα, όπως από στουρναρόπετρα της Ηπείρου ή από μυλόπετρα της Υώκαιας της Μικράς Ασίας, αλλά ήταν κατώτερης ποιότητας. Οι μικρές οριζόντιες φτερωτές αρχικά ήταν κατασκευασμένες ξύλινες, που αποτελούνταν από ένα σκελετό σταυροειδή και την περιφερειακή ρόδα, όπου ήταν στερεωμένα τα φτερά (κουταλάκια),στα οποία κτυπούσε το νερό. Οι μορφές τόσο του σκελετού όσο και των κουταλιών διέφεραν από τόπο σε τόπο και κατασκευάζονταν επί τόπου με τα άλλα ξύλινα εξαρτήματα. Αργότερα, προστέθηκαν στις φτερωτές μεταλλικά στοιχεία (τσέρκια κ.ά.), ώστε να γίνουν πιο γερές, για να καταλήξουν τελικά σε πολλών μορφών μεγέθη σιδερένιες, που κατασκευάζονταν σε μηχανουργεία και έρχονταν έτοιμες στο μύλο. Σην ίδια περίπου πορεία ακολουθούσαν και οι όρθιες. ημαντική εξέλιξη υπήρχε και στα βαγένια: αρχικά ήταν κι αυτά ξύλινα και κατασκευάζονταν επί τόπου, όπως ακριβώς και τα βαρέλια (βαγένι = βαρέλι). Οι διαστάσεις και η μορφή τους ποίκιλλαν: από λεπτά μακρόστενα ως κοντά και χοντρά, ανάλογα με το ύψος που έφτανε το νερό και την ποσότητα που είχε. Πάντοτε στο πάνω μέρος τους είχαν πιο μεγάλη διάμετρο. Με το πέρασμα του χρόνου, κυρίως όμως επειδή τα ξύλινα χρειάζονταν συνεχή συντήρηση και επισκευές, μετατράπηκαν και αυτά σε μεταλλικά από λαμαρίνα ή από έτοιμες σωλήνες. Και τα ξύλινα και τα μεταλλικά βαγένια ήταν στερεωμένα σε χτιστή πέτρινη κρέμαση, στην οποία κατέληγε το νεραύλακο, ή στην κεκλιμένη απόληξη υδραγωγείου. Ο αριθμός των νερόμυλων από τους οποίους σώζονται ίχνη ξεπερνά τις στην Ελλάδα. Μετά την επανάσταση του 1821 στα όρια του τότε ελληνικού κράτους βρέθηκαν

28 νερόμυλοι, από τους οποίους περιήλθαν στο δημόσιο, κατά τα ¾ καταστραμμένοι. «Που ναι τόσα μιλιούνια δάνεια, που είναι οι πρόσοδοι, που ναι οι καλύτερες γαίες, που ναι οι μύλοι, που ναι τ αργαστήρια των Σούρκων και σπίτια, που ναι τα περιβόλια και οι σταφιδότοποι; Ποιος τα χει παρμένα;», αναρωτιέται ο Μακρυγιάννης το Ο Π. Μωραϊτίνης ανεβάζει τους μύλους το 1869 σε Καταγραφή των νερόμυλων στην Ήπειρο και τη Μακεδονία που ανήκαν τότε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, έκανε ο ταγματάρχης του μηχανικού Νικόλαος χινάς στο έργο «Οδοιπορικαί σημειώσεις» το Νερόμυλους στην τελευταία δεκαετία του προηγούμενου αιώνα αναφέρει ο Φ. Μακρίδης στον «Οδηγό της Ελλάδος». Από το τους νερόμυλους του ελληνικού χώρου κατέγραψε ο Νικόλαος Ιγγλέσης. Γενικά παρατηρούμε ότι υπήρχε προτίμηση προς το νερόμυλο ακόμα και σε μέρη, όπου οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές για την ανάπτυξη του ανεμόμυλου, επειδή η δαπάνη, οι δυσκολίες και ο χρόνος της κατασκευής του ήταν πολύ μικρότερες, η λειτουργία του δεν ήταν εξαρτημένη από τις καιρικές συνθήκες ώστε να επηρεάζεται η ποιότητα και η ποσότητα του παραγόμενου αλέσματος, οι κίνδυνοι ήταν λιγότεροι, ενώ οι και οι φθορές του μύλου ελάχιστες και ο κόσμος του μυλωνά μικρότερος. Ακόμη δεν υπήρχαν περιορισμοί ανέγερσης άλλων κτισμάτων κοντά και μπορούσε να συνδυαστεί με την κατοικία της οικογένειας του μυλωνά. Σέλος, υπήρχε σε πολλά μέρη διαδεδομένη η πεποίθηση ότι ο νερόμυλος κάνει το καλύτερο αλεύρι. Μέχρι το πρώτο μισό του 20ου αι. οι ανάγκες του αγροτικού κυρίως πληθυσμού στο βασικότερο είδος της διατροφής, το αλεύρι, καλυπτόταν από το παραδοσιακό δίκτυο ανεμόμυλων και νερόμυλων. Οι πρώτοι ατμόμυλοι που λειτούργησαν κατά τη δεκαετία του 1860 στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της εποχής, ελάχιστοι σε αριθμό, τριπλασιάστηκαν σχεδόν στη επόμενη δεκαετία και εξαπλώθηκαν σε περισσότερες πόλεις. Αυτό έγινε, επειδή σε ορισμένα κέντρα ο αστικός πληθυσμός ξεπέρασε το όριο, το οποίο μπορούσε να καλυφθεί από τα παραδοσιακά μέσα επεξεργασίας των δημητριακών. Από εδώ και πέρα η παρακμή των νερόμυλων, όσοι τουλάχιστον βρίσκονταν κοντά σε αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα, ήταν 28

29 αναπόφευκτη. Περιπτώσεις κατά τις οποίες νερόμυλοι εξελίσσονται σε εργοστάσια είναι ελάχιστες. Ο νερόμυλος μπαίνει οριστικά στο περιθώριο μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο, όταν η επέκταση του οδικού δικτύου έφερε πιο κοντά τα αστικά κέντρα, όπου εγκαταστάθηκαν αλευρόμυλοι, στα απομακρυσμένα χωριά των ορεινών περιοχών. Οι νερόμυλοι ήταν ιδιόκτητοι ή μοναστηριακοί, που νοικιάζονταν σε επαγγελματίες μυλωνάδες. Σο μίσθωμα πληρωνόταν με ποσοστό επί των εισπράξεων ή σε είδος (αλεύρι ή δημητριακά). Όταν όμως ο μύλος ήταν ιδιοκτησία μοναστηριού, το άλεσμα του σταριού της μονής γινόταν χωρίς να κρατά ο μυλωνάς την αμοιβή του. την ηπειρωτική Ελλάδα και στα νησιά, όπου υπήρχε νερό, κτίστηκαν χιλιάδες. Φρησιμοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο για το άλεσμα των δημητριακών και λιγότερο ως ταμπακόμυλοι (βυρσοδεψεία), ως μπαρουτόμυλοι ή για το άλεσμα οικοδομικών υλικών. υχνά το κτίσιμο ενός νερόμυλου συνοδευόταν και από το κτίσιμο της κατοικίας του μυλωνά, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν, σε αρκετές περιοχές, μυλοχώρια, όπου το κάθε σπίτι είχε και το νερόμυλό του. Περίπου 400 νερόμυλοι υπήρχαν στην Αρκαδία. Ακόμα υπήρχαν πάνω από 100 νερόμυλοι, μπαρουτόμυλοι και νεροτριβές κατά μήκος του Λούσιου. την περιοχή της Δημητσάνας οι πρώτοι νερόμυλοι άρχισαν να εμφανίζονται το 16ο αιώνα. Οι μυλόπετρες που χρησιμοποιούνταν προέρχονταν από τη Μήλο. Σις έφερναν σε κομμάτια και τις συναρμολογούσαν επί τόπου δένοντάς τες με τσέρκια (μεταλλικά στεφάνια). Η φτερωτή ήταν οριζόντια και εσωτερική.οι νερόμυλοι ήταν ιδιόκτητοι ή μοναστηριακοί, που νοικιάζονταν σε επαγελματίες μυλωνάδες. Σο μίσθωμα πληρωνόταν με ποσοστό επί των εισπράξεων ή σε είδος (αλεύρι ή δημητριακά). Η αμοιβή των μυλωνάδων (αλεστικό ή αξάι) ήταν επίσης σε είδος και μόνο τα τελευταία χρόνια της λειτουργίας τους ήταν σε χρήματα. Όταν όμως ο μύλος ήταν ιδιοκτησία μοναστηριού, το άλεσμα του σταριού της μονής γινόταν χωρίς να κρατά ο μυλωνάς την αμοιβή του. Η αλεστική ικανότητα ενός μύλου έφτανε περίπου τις 100 οκάδες/ώρα και, με το 12ωρο που δούλευαν, 29

30 η ημερήσια παραγωγή έφτανε τις οκάδες. Οι μύλοι συνήθως εξυπηρετούσαν τις τοπικές ανάγκες και άλεθαν κυρίως κριθάρι και σμιγάδι (μείγμα από σιτάρι-κριθάρι) και σπανιότερα καλαμπόκι, σιτάρι και ζωοτροφές. την επαρχία της Μεγαλόπολης λειτούργησαν μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια 65 υδροκίνητες μονάδες. Οι περισσότεροι νερόμυλοι εγκαταλείφθηκαν απ τη δεκαετία του Σο υδάτινο περιβάλλον και η ανθρώπινη επέμβαση ή αδιαφορία γρήγορα τους εξαφανίζουν. Επειδή, όμως, ο ρόλος τους πριν τη χρήση του ατμού και του πετρελαίου στις προβιομηχανικές κοινωνίες, καθώς και οι τεχνολογικές λεπτομέρειες είναι σημαντικά στοιχεία για την ιστορία και τις ποικίλες πολιτιστικές εκφράσεις των τοπικών κοινωνιών, οφείλουν η πολιτεία και οι πολίτες να τους διασώσουν. Ο Ν. 3028/2002 του ΤΠ.ΠΟ. «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» ορίζει στο άρθρο 2 παρ. 2β την έννοια των μνημείων ως «πολιτιστικά αγαθά που αποτελούν υλικές μαρτυρίες που ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά της χώρας και των οποίων επιβάλλεται η ειδικότερη προστασία» βάσει των διακρίσεων σε αρχαία, βυζαντινά και μεταβυζαντινά έως το 1830, καθώς και νεώτερα μετά το 1830 ακίνητα και κινητά. Αναλυτικότερα, στο άρθρο 6 παρ. 1 ορίζονται ως ακίνητα μνημεία: α) τα αρχαία που χρονολογούνται έως και το 1830, β) τα νεότερα προγενέστερα των 100 ετών, γ) τα νεότερα που ανάγονται στην περίοδο των εκάστοτε τελευταίων εκατό ετών και χαρακτηρίζονται μνημεία λόγω της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, πολεοδομικής, κοινωνικής εθνολογικής, λαογραφικής τεχνικής, βιομηχανικής ή εν γένει ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας. Όμως, ενώ στα αρχαία δεν απαιτείται έκδοση διοικητικής πράξης (6,4) για τα ακίνητα των 6β και 6γ του άρθρου 6 παρ. 1, η Τπουργική Απόφαση (ΥΕΚ) εκδίδεται με εισήγηση της Τπηρεσίας και γνώμη του σχετικού υμβουλίου. Επειδή στον ελλαδικό χώρο υπολογίζονται περισσότερα των υδροκίνητα εργαστήρια, απλοί νερόμυλοι, ή σύνθετα υδροκίνητα συγκροτήματα, απαιτείται ο επιτόπιος εντοπισμός και η 30

31 καταγραφή τους ανά Δήμο ή Νομαρχία, η αξιολόγηση και η ανάλογη μουσειακή ή άλλη χρήση στις σχετικές προτάσεις διάσωσής τους. 31

32 6.Επιστημονικά στοιχεία και θεωρίες που σχετίζονται με το έργο που μελετήθηκε -Αρχή λειτουργίας ΕΠΙΣΗΜΟΝΙΚΑ ΣΟΙΦΕΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕ ΠΟΤ ΦΕΣΙΖΟΝΣΑΙ ΜΕ ΣΟΝ ΝΕΡΟΜΤΛΟ 32

33 Η δύναμη του νερού είναι τεράστια αφού είναι ο φόβος και ο τρόμος των υποβρυχίων και των ανθρώπων που ασχολούνται με το υγρό στοιχείο. Σο νερό ως στάσιμο στοιχείο έχει δυναμική ενέργεια και ως κινητό μέσο κινητική. Ο νερόμυλος είναι η πρώτη μηχανή παραγωγής έργου που κατασκεύασε ο άνθρωπος με τη χρήση φυσικής, ήπιας και ανανεώσιμης πηγής ενέργειας. Με τη δύναμη που δημιουργεί η πτώση του νερού από ψηλά ή η ροή του και με τη βοήθεια του τροχού, εφεύρεση που άλλαξε την ανθρώπινη ιστορία, κινήθηκαν απλές και στη συνέχεια πολύπλοκες μηχανές, που κάλυψαν τις περισσότερες ανάγκες των προβιομηχανικών κοινωνιών, αντικαθιστώντας στις πρώιμες μηχανές την ανθρώπινη ή ζωϊκή δύναμη (χειρόμυλοι και ζωόμυλοι), κινητήριες δυνάμεις πριν το νερό και τον αέρα. Τδροκίνηση στην προβιομηχανική περίοδο Η χρήση της ενέργειας που μπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο το νερό (υδροενέργεια ή υδραυλική ενέργεια) θεωρήθηκε ως το πιο σημαντικό βήμα στην εξέλιξη των μέσων που χρησιμοποιούσε για παραγωγικούς σκοπούς (άλεσμα, άντληση, πριόνισμα κ.ά.). Ως την αρχή της χρήσης της ατμομηχανής, στα τέλη του 18ου αιώνα, η υδροενέργεια ήταν η μόνη φυσική πηγή εργαστηριακής παραγωγής μηχανικής ενέργειας, με εξαίρεση την αιολική. τον Ελληνικό χώρο λειτούργησαν δύο τύποι νερόμυλοι: ο «ρωμαϊκός» με την όρθια εξωτερική φτερωτή (όπου η ροή του νερού ήταν μεγάλη) και κυρίως ο «ανατολικός» ή «ελληνικός» με τη μικρότερη εσωτερική οριζόντια φτερωτή ( όπου η ποσότητα του νερού ήταν μικρή και γινόταν εκμετάλλευση πίεσης από εκτόξευση ή υδατόπτωση). Ο νερόμυλος με την οριζόντια φτερωτή φαίνεται ότι διαδόθηκε γρήγορα στο Βυζαντινό κράτος (γι αυτό και ονομάστηκε «ανατολικός») και ως το τέλος της λειτουργίας του δεν παρουσίασε σημαντική εξέλιξη. τους οριζόντιους νερόμυλους που λειτουργούσαν με λίγο νερό, ήταν απαραίτητη η παράλληλη κατασκευή έργων υποδομής συγκέντρωσης, αποθήκευσης και διοχέτευσης του νερού (δηλαδή νεροκράτες, λίμνες, αγωγοί, αυλάκια, γέφυρες, δεξαμενές, βαγένια, κάναλοι), των οποίων η αξία ήταν πολλές φορές μεγαλύτερη από την αξία του ίδιου του 33

34 μύλου. την προβιομηχανική περίοδο το βασικότερο προϊόν για τη διαβίωση του ανθρώπου ήταν το σιτάρι το οποίο μεταποιούνταν σχεδόν αποκλειστικά σε ψωμί. Καθώς οι χειρόμυλοι δεν επαρκούσαν στο άλεσμα, η χρήση των νερόμυλων ήταν απολύτως απαραίτητη. Έτσι, μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, αναφέρονταν νερόμυλοι σε όλη την επικράτεια. Σα κτίσματα των μύλων είναι λιθόκτιστα (συνήθως ένας ορθογώνιος χώρος με πατάρι καμιά φορά για τη διανυκτέρευση του μυλωνά). Η κατασκευή της στέγης είναι προσαρμοσμένη στην τοπική αρχιτεκτονική με ξύλινη σκεπή σκεπασμένη με κεραμίδια ή σχιστολιθικές πλάκες. τη μια άκρη του κτίσματος υπήρχε συνήθως ο αλεστικός μηχανισμός, ενώ στην άλλη περίμεναν οι πελάτες, γίνονταν οι συναλλαγές και η αποθήκευση. Ο μηχανισμός του νερόμυλου αποτελείτο από δύο μέρη: το κινητικό, που το αποτελούσαν η φτερωτή και τα εξαρτήματά της, και το αλεστικό, που περιλάμβανε τις μυλόπετρες και τα εξαρτήματα λειτουργίας. Η υδροκίνηση σήμερα ήμερα η υδραυλική ενέργεια αξιοποιείται κυρίως στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Οι τουρμπίνες στα υδροηλεκτρικά εργοστάσια παίρνουν ενέργεια από το νερό με τον ίδιο σχεδόν τρόπο με τον οποίο ενεργοποιούνται οι νερόμυλοι. ε μερικές περιπτώσεις το νερό πέφτει από μεγάλο ύψος και η ενέργειά του οφείλεται στη μεγάλη του ταχύτητα. ε άλλες πάλι περιπτώσεις δεν προέρχεται από μεγάλο ύψος, οπότε δεν πέφτει στην τουρμπίνα με μεγάλη ταχύτητα, αλλά η ποσότητά του είναι τέτοια, ώστε να μεταβιβάζει αρκετή ενέργεια. Δίπλα σε υδροηλεκτρικά εργοστάσια, στα οποία το νερό δεν προέρχεται από μεγάλο ύψος, συνήθως χτίζεται και ένα φράγμα κατά μήκος του ποταμού, έτσι ώστε πίσω από αυτό να δημιουργείται μια μεγάλη δεξαμενή νερού. Σο νερό μετακινείται από εκεί στις τουρμπίνες. Μεταφέρεται έτσι σ αυτές ένα μέρος από την ενέργειά του, το οποίο, μέσω της περιστροφής, μεταβιβάζεται σε ηλεκτρικές γεννήτριες. Καθώς λειτουργούν οι γεννήτριες, η λόγω περιστροφής ενέργειά τους μετατρέπεται -πάντοτε εν μέρει- σε ηλεκτρική ενέργεια. Σα περισσότερα υδροηλεκτρικά εργοστάσια είναι τεράστιες 34

35 εγκαταστάσεις που τροφοδοτούν με ενέργεια βιομηχανικά συγκροτήματα αλλά και ολόκληρες πόλεις. ε περιοχές με «λίγα νερά» είναι δυνατόν να δημιουργηθούν μικρές υδροηλεκτρικές μονάδες. Αυτές θα μπορούσαν να τροφοδοτούν ενεργειακά νοικοκυριά που βρίσκονται μακριά από τον πολιτισμό. Υυσική και τεχνολογία: Μετατροπή ενέργειας και περιστροφική κίνηση Η λειτουργία των υδροκίνητων μηχανισμών γινόταν μέσω μικρού ή μεγάλου υδροτροχού (φτερωτής), όρθια ή οριζόντια τοποθετημένου, τον οποίο με διάφορους τρόπους περιέστρεφε η δύναμη του κινούμενου νερού. Οι όρθιοι υδροτροχοί καθιερώθηκαν ως «ρωμαϊκοί», διότι η εξάπλωσή τους έγινε στο ρωμαϊκό κράτος, ενώ οι μεταγενέστεροι οριζόντιοι ως «ελληνικοί» ή «ανατολικοί», διότι χρησιμοποιήθηκαν στη βυζαντινή επικράτεια. Και οι δύο αρχικά κινούσαν μόνο αλεστικούς νερόμυλους. Από το νερό μπορούμε να εκμεταλλευτούμε ενέργεια δύο μορφών: την κινητική, αυτή που έχει το νερό όταν κινείται, και τη δυνατότητα, αυτή που δίνει όταν μειώνεται η διαφορά στάθμης της επιφάνειάς του. Και οι δύο αυτές μορφές χρησιμοποιούνται από την εποχή της προβιομηχανικής τεχνολογίας ως τις μέρες μας για κίνηση πολλών ειδών, μορφών, χρήσεων και παραγωγικής ικανότητας υδροκίνητων μηχανών. Πρώτα χρησιμοποιήθηκε η κινητική ενέργεια που παράγεται από τη φυσική και μόνο ροή των ποταμών με την τοποθέτηση όρθιων μικρών φτερωτών πάνω από το ρεύμα του νερού, το οποίο παρασύροντας προεξέχοντα και βυθισμένα πτερύγια, τις περιέστρεφε. Πολύ αργότερα χρησιμοποιήθηκε με τον ίδιο τρόπο η ροή της παλίρροιας (παλιρροιόμυλοι), όπως και η ροή μεγάλων πλωτών ποταμών σε μύλους προσαρμοσμένους σε δεμένα ποταμόπλοια. 35

36 7.Φρησιμότητα του έργου για τον άνθρωπο και την κοινωνία ΦΡΗΙΜΟΣΗΣΑ ΣΟΤ ΝΕΡΟΜΤΛΟΤ ΓΙΑ ΣΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΣΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 36

37 Μιλώντας για το νερόμυλο θα πρέπει αρχικά να αναφερθούμε στην αρχιτεκτονική του, η οποία ακολουθούσε κατασκευαστικά την τοπική παράδοση και έδενε με το περιβάλλον χωρίς να το καταστρέφει. Σα κτίσματα είναι συνήθως πέτρινα ή ξύλινα και αποτελούνται από έναν όροφο και σε κάποιες περιπτώσεις έχουν πατάρι. Ο νερόμυλος έχει συνδεθεί άμεσα με την κοινωνική ζωή κάθε περιοχής, αφού είναι ένας τόπος συγκέντρωσης πολλών ανθρώπων. Σις παλαιότερες εποχές ήταν ένας τόπος ανταλλαγής πληροφοριών, γι αυτό και ο μύλος έμοιαζε με παζάρι ή λαϊκό πανηγύρι, κάτι που επιβεβαιώνεται και από τη φράση «στο μύλο και στο παζάρι», επίσης λόγω της μακρόχρονης χρήσης του νερόμυλου μέσα στους αιώνες, έχουν πλαστεί πολλές φανταστικές ιστορίες και θρύλοι για αυτόν. Ο λαός πίστευε ότι στο μύλο κατοικούσαν διάβολοι, ξωτικά, καλικάντζαροι και κάθε λογής δαιμονικά. Ο μυλωνάς δεν πληρωνόταν με χρήματα, αλλά κρατούσε ένα μέρος του αλέσματος. Υρόντιζε τους πελάτες του παραθέτοντας γεύματα. Κάποιες φορές που δεν προλάβαινε ο μύλος να αλέσει όλα τα σιτηρά, οι πελάτες χρησιμοποιούσαν τους βοηθητικούς χώρους του μύλου για να περάσουν τη νύχτα τους. ήμερα τους κλασσικούς νερόμυλους τους έχουν αντικαταστήσει ηλεκτρικοί. Παρ όλα αυτά, μπορεί κανείς να δει σε αρκετά μέρη της Ελλάδας κάποιους νερόμυλους που εξακολουθούν να διατηρούνται για παραδοσιακούς κυρίως λόγους. Σο σίγουρο είναι, ότι ο παλαιός νερόμυλος δεν επιβάρυνε το περιβάλλον, χρησιμοποιούσε τη δύναμη του νερού χωρίς να το μολύνει και είναι ένα μηχάνημα, που σέβεται το περιβάλλον και τον άνθρωπο. 37

38 8.Καταλογος υλικών και εργαλείων ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΤΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ 38

39 ΕΙΔΟ Μακετόχαρτο τύπου σάντουιτς λευκό πάχους 3mm Υύλλο μπάλσας cm πάχους 3mm Πλαστικό φύλλο με σχέδιο πέτρινου τοίχου Ράβδος στρογγυλή ξύλινη 6 mm Πλαστικό φύλλο με σχέδιο τοίχου απο γρανίτη Θάμνοι σε φθινοπωρινά χρώματα Δένδρο οπωροφόρο ανθισμένο Γρασίδι φθινοπώρου σε ρολό έτ δένδρα σε φθινοπωρινά χρώματα Φαλικάκι σε σακουλάκι Φαρτί γκοφρέ γαλάζιο ΤΛΙΚΑ ΑΡΙΘΜΟ ΣΕΜΑΦΙΟΤ Δύο(2) Ένα(1) Δύο(2) Ένα(1) Σρία(3) Ένα(1) Ένα(1) Ένα(1) Ένα(1) Ένα(1) Ένα(1) ΕΙΔΟ έτ τρίγωνα Κοπίδι Κουτί καρφίτσες Κόλλα υγρή Μολύβι Γόμα Διαβήτης ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΡΙΘΜΟ ΣΕΜΑΦΙΟΤ Ένα(1) Ένα(1) Ένα(1) Δύο(2) Ένα(1) Ένα(1) Ένα(1) 39

40 9.Κόστος κατασκευής ΚΟΣΟ ΚΑΣΑΚΕΤΗ 40

41 ΤΛΙΚΑ - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΣΙΜΗ ΣΕΜΑΦΙΟΤ ΚΟΣΟ έτ τρίγωνα 2,40 ευρώ 2.40 ευρώ Κοπίδι 2,00 ευρώ 2,00 ευρώ Κουτί καρφίτσες 0,80 ευρώ 0,80 ευρώ Κόλλα υγρή 1,50 ευρώ 3,00 ευρώ Μακετόχαρτο τύπου σάντουιτς λευκό πάχους 3 mm 3,40 ευρώ 6,80 ευρώ Πλαστικό φύλλο με σχέδιο πέτρινου τοίχου Πλαστικό φύλλο με σχέδιο τοίχου γρανίτη Υύλλο μπάλσας πάχους 3 mm Ράβδος στρογγυλή ξύλινη 6mm Θάμνοι σε φθινοπωρινά χρώματα Δένδρο οπωροφόρο ανθισμένο έτ δένδρα σε φθινοπωρινά χρώματα 2,50ευρώ 5,00 ευρώ 2,50 ευρώ 7,50 ευρώ 2,60 ευρώ 2,60 ευρώ 0,75 ευρώ 0,75 ευρώ 3,80 ευρώ 3,80 ευρώ 6,29 ευρώ 6,30 ευρώ 10,00 ευρώ 10,00 ευρώ Γρασίδι φθινοπώρου 10,00 ευρώ 10,00 ευρώ Φαλικάκι σε σακουλάκι 3,00 ευρώ 3,00 ευρώ ΤΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΟ 63,95 ευρώ 41

42 10. Βιβλιογραφία και πηγές πληροφόρησης ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕ ΠΛΗΡΟΥΟΡΗΗ 42

43 Οι ιστοσελίδες απο τις οποίες άντλησα πληροφορίες είναι οι εξής: %CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1 CF%8D%CF%