ΙΑΟΥςΤΑ. Τηλεόραση και παιδί. Στίς άρχές της Ναουσαίϊκης βιομηχανίας. Παιδικός διαγωνισμός λογοτεχνίας. Πότισμα μ^ σταγόνες

Transcript

1 ΑΠΡΙΛ.ΟΣ-ΜΑ ΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 1979 ΕΤΟΣ Γ - ΤΕΥΧΟΣ 7 - ΔΡΑΧΜΑΙ 50 ΙΑΟΥςΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΝΑΟΥΣΗΣ Τηλεόραση και παιδί Στίς άρχές της Ναουσαίϊκης βιομηχανίας Παιδικός διαγωνισμός λογοτεχνίας Πότισμα μ^ σταγόνες -

2 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΔΕΛΗΧΡΗΣΤΟΣ & Σ ΙΑ Ο.Ε ΕΜΠΟΡΙΟΝ - ΛΝΌΠΕΙΑΙ ΟΡΓΑΝΠΣΙΣ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΓΡΑΦΟΜΗΧΑΝ ΑI ΑΡΙΘΜΟΜΗΧΑΝΑΙ ΦΩΤΟ ΑΝΤΙ ΓΡΑΦΙΚΑ ΤΑΜΕΙΑΚΑΙ ΜΗΧΑΝΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΕΠΙΠΛΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΡΑΦΙΑ «ΖΥΓΟΙ ΠΑΝΤΟΣ ΤΥΠΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΨΥΓΕΙΑ» ΧΡΗΜΑΤΟΚΙΒΩΤΙΑ Βασ. Φιλίππου 25 Τηλ Οικίας ΝΑΟΥΣΑ ΠΡΟ - ΠΟ και ΛΑΧΕΙΑ ΦΡ. Ζ Α Ρ Κ Α Δ Α «Τό Χρυσό Σαλόνι» Τηλ Βασ. Κωνσταντίνου 21 Τό πρακτορείο πού θα εξυπηρετεί και θά σάς ενημερώνει πάντα σωστά και υπεύθυνα»»»* ***

3 '' *τ\ " Ν Ι Α Ο Υ Σ Τ Α,, ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΝΑΟΥΣΗΣ ΕΤΟΣ Γ' ΦΥΛΛΟ 7 - ΙΟΥΝΙΟΣ 1979 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Οδ. Ντινόπουλος, Ελένη Μήτσαλα, Λευκή Σαμαρα Χρ. Μουχόγιερ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ: Γεώργ. Γκέοιος Βαο. Κων) νου 32 Τηλ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ: Μαρία Μπιλιούρη Κοραμπατάκη 1 Τηλ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ ΒΕΡΟΙΑΣ: Γιάννης Καρατσιώλης, Γεωπόνος ΔΕΗ, τηλ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Γλυπτό ανόοη Μηνάπουλου ΕΚΤΥΠΩΣΗ: «Βιβλιοτυπωτική- Περικλής Ζέγγος και Σία 'Αντ. Καμάρα 3 τηλ Θεσσαλονίκη Περιεχόμενα Επίκαιρα ΜΟΥΜΤΖΙΔΟΥ Κ. Χρονογράφημα - Ανοιξιάτικο μεσημέρι 48 Ιστορικά ΝΤΙΝΟΠ ΟΥΛΟΥ Θ. «Τι οφείλει οτήν Αρχαία Ελλάδα ή ανθρωπότητα- 01 ΧΙΟΝΙΔΗΣ Γ. «Ιστορικό σημείωμα γιό τό Αρκουδοχώρι» 63 Λαογραφικά ΣΠΑΡΤΣΗ Ν. Τότι κί τώρα «Αντέτχια τής χαράς 62 Κοινωνικά "Ερευνες ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΑΛ. Στις αρχές τής Ναουσαίίκης βιομηχανίας 49 Π ΑΠ ΑΜΑΤΘΑI ΟΥ Κ. Ή 6!<α «αί ή έποχή μας 53 ϊηροτυρη I. Τί πρέπει νά γνωρίζει ή ώριμη γενεά γιά τήν στάση της άπέναντι τών νέων 58 ΑΜΟΙΡΟΠΟΥΛΟΣ Τηλεόρ-αοη και παιδί 66 Καλλιτεχνικά ΜΗΝΟΠΟΥΛΟΥ Θ. Μιχαήλ -Αγγελος 6-1 ΜΗΝΟΠΟΥΛΟΥ Θ Είχαστική κίνηση ατή εςααλονίκη και 'Α3ήνα 78 Λογοτεχνικά ΜΟΥΧΑΠΕΡ Χ. Γιά τή σωοτή ανάγνωση τοΰ λογοτεχνικού κειμένου 56 ΔΗΡΑ Γ. Νέοι χθές, σήμερα, αύριο 65 Παιδικός διαγωνισμός λογοτεχνίας 75 Γεωπονικά Επιστημονικό διήμερο γιά τή δενδροκομία 69 ΠΑΚΟΥΜΑΚΗ Λ. Τό πάτιομα μέ σταγόνες 71 Αθλητικά ΝΟΥΣΗΛΑΖΟΥ I. Ά0λητρκή κίνηση στήν πόλη μας 84 Θέματα τής πόλης μας ΠΑΠΟΥΛΙΔΗ Κ. Τά θερινά μαθήματα Ελληνικής γλώσσας καί πολιτισμού τοΰ ΙΜΧΑ 54 Εκθεοη γλυπτικής καί Ζωγραφικής 73 Η Χορωδία τοΰ Ωδείου Ναούσης 74 Αγαπητέ φίλε, Επικοινωνούμε καί πάλι μαζύ σου. "Ηδη τό έβδομο τεύχος της «Νιάουστας» βρίσκεται μπροοτά σου, και όπως ιπάντα, μέ ύλη ποικίλη πλούσια καί ενδιαφέρουσα, γιά νά ικανοποιεί καλύτερα τά γοΰοτα τοΰ κά3ε άναγνώστη. Αγαπητέ φίλε, Ή συντακτική επιτροπή τσϋ περιοδικού μα2ί μέ τούς συνεργάτες του καταβάλλουν ιδιαίτερες προσπάθειες γιά νά γίνει ή «Νιάουστα» από τεύχος σέ τεύχος καλύτερη. Γ Γ αύτό ή συντακτική επιτροπή δέν λογαριάζει ούτε κόπους ούτε δαπάνες προκειμένου νά επιτύχει στούς σκοπούς πού έταξε άπό τό πρώτο τεύχος. Γιά νά νίνει ή «Νιάουοτα» ένα περιοδικό μέ κύρος καί ακτινοβολία. ένα περιοδικό χρήσιμο καί πολύτιμο γιά κάθε Ναουσαίϊκο σπίτι. Αγαπητέ φίλε, Στό τεύχος αύτό ύπάρχουν άρκετά άρθρα και δραστηριότητες πού έχουν σχέση μέ τήν νεολαία. Καί κάτι άλλο, σημαντικό. Ή «Νιάουστα»: διαθέτει τις σελίδες της άπο το τεύχος αύτό στά νέα ταλέντα. Είνα ικι' αύτό μιά αλλη προοφορά τοΰ Συλλόγου Αποφοίτων καί της «Νιάουοτας» στούς αυριανούς συγγραφείς καί λογοτέχνες τοΰ τόπου πού ζούμε Αύτά γιά τώρα. Θά είμαστε καί πάλι κοντά σας μετά ένα τρίμηνο καί ώς τότε πολλές εύχές γιά ένα χαρούμενο καί δροσερό καλοκαίρι. Γειά σας Ο. Π. Ντιν. ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΙΔΙΩΤΩΝ ΔΡΑΧ. 200 ΔΗΜΟΙ, ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ, ΣΥΝ)ΣΜΟΙ» 300 ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΔΟΛΛΑΡΙΑ 12 47

4 «Ανοιξιάτικο μεσημέρι» Ένα μεσημέρι τοΰ Απρίλη, ήταν τό πρώτο όνοιξιάτικο μεσημέρι μετά τις τόσες. 'Απριλιάτικες βροχερές μέρες. "Ενας ήλιος κίτρινος και γυαλ'στειρός σάν φλουρί έλαμπε στόν ούρονό. "Εφαγα μέ κάτι φίλους σε μιά ταβέρνα μακριό άπό την πόλι μας και μετά άποφασίσαμε νά πάμε μιά βόλτα μέ τό αυτοκίνητο ένός φίλου νά άπολαύσουμε τόν ήλιο, ήταν ότι πιό ίώραΐο είχε νά προσφέρει έκείνη ή μέρα Τό όεράκι έμπαινε άπ' τ άνοιχτά παράθυρα και μας χάιδευε τό πρόσωπο. "Ολα ήταν ώροΐα άπαλά πλατεία, χωρίς έκεϊνο τό στρίμωγμα πού έχει ή πόλη τό χειμώνα. "Ηλπιζα και 'γώ μέ τήν άνοιξη νά χωθώ γιά καλά στη ζωή. Νά χωνέψω μέσα στόν κόσμο, νά χαθώ μέοα στά σπίτια και στούς δρόμους νά γίνω ένα μέ τό πράσινο και τά λουλούδια. "Ηθελα νά άναθεωρήσω λίγο τόν έαυτό μου, νά βρώ μερικά πράγματα νά άγαπήοω. ήλπιζα άκόμη νά γίνω ένας άνθρωπος χωρίς μοναξιά, ή τουλάχιστον. μέ λίγη υποφερτή μοναξιά πού νά μπορώ νά τήν κρύβω ή νά τήν δείχνω άνάλογα μέ τις περιστάσεις. "Ενιωσα μιά βαθειά άνησυχία μέσα μου. δέν θά ήθελα νά μαντέψουν τις σκέψεις μου οϊ γύρω, αυτοί έδειχναν ναχουν προσαρμοστεί. Δέν ήξερα βέβαια άν κάτω άπ' αύτό τό χαμόγελο τους ή στιγμές στιγμές τόν κυνισμό τους τήν ρεαλιστικότητά τους έβρχτχες τά ίδ»α συναισθήματα. Ωστόσο έχουν ένα τρόπο νά τά κρύβουν και νά φέρονται στούς άλλους τόσο άπλά πού σ' άφήνουν κατάπληκτο Τις σκέψεις μου διέκοψε ή φωνή ένός φίλου πού έκανε μία πρόταση γιά καφέ. Δέχτηκαν όλοι εύχοριστημένοι πού θά πίναμε ένα καφέ. Πόσο τούς θαυμάζω πού μπορούν να βρούνε τήν χαρά και τήν εύχαρίστηση σέ έναν καφέ Θά μού πεις λίγο δροσερό νερό. ένα αναψυκτικό ή ένος καφές είναι ότι πρέπει αύτήν τήν ώρα. "Ανέκδοτα, αστεία γέλια έδιναν και έπαιρνον "Ενα τραντζίστορ άπ' τό διπλανό τραπέζι αναμεταδίδει έναν άγώνα ποδοσφαίρου μεταξύ τών ομάδων. δέν ξέρω βέβαια κα) μού είναι άδιόφορο Οϊ φίλαθλοι τόσο ούτοι πού είναι στο γήπεδο αύτήν τήν ώρα. όσο κγ αύτοϊ πού βρίσκονται δίπλα μας γύρω άπό τό τραπέζι, φωνάζουν ονόματα, παρατσούκλια, ό άγώνας συνεχίζεται έμεϊς πίνουμε τόν κοφέ μας, ό κόσμος περνάει άδιάφορος δίπλα μας. Αναρωτιέμαι και πάλι αν αύτό λέγεται "Ανοιξη ζωή. Ή κοπέλο άπένοντι μέ τά κρεμαστά ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ σκουλαρήκια, τό έντονο βάψιμο στά χείλη, τα τεράστια γυαλιά φαίνεται νά συμφωνεί, νά απολαμβάνει όλα αύτά. Φαίνεται τόσο γεμάτη, κεφάτη, καπνίζει συνέχεια, παρακουλουθεϊ τό διάφορα σχήματα πού κάνει ό καπνός βγαίνοντας άπ' τό στόμα της, κουβεντιάζει γελάει μέ τούς γύρω της. Απαριθμώ άσήμαντα πράγματα αύτήν τήν στιγμή, άσύνδετα. άνάξια λόγου, μό ή ζωή πρώτα άπ' όλα αύτήν τουλάχιστον τήν στιγμή είναι όμορφη. Σέ μιά κατάσταση ρευστή παίρνει τό χρώμα ή τό σχήμα του οποιοδήποτε δοχείου Τελικά μπορεί κανενός τό ένδιαφέρον νό μήν Τής Κικης Μουμτζίδου κινούν οΐ δικές μου σκέψεις, κάθε ένας τά 6λέ πει τά σκέφτεται διαφορετικό. Αύτήν τήν στιγμή άκριδώς άκούγεται μιά παιδική φωνή πού δέν μπορώ νά ξεχωρίσω όν είναι άγόρι ή κορίτσι, πού τραγουδάει μέ τέτοιο κέφι. Τήν άνοιξη όταν εϊμασταν παιδιά μέ πόση λαχτάρα περιμέναμε νά νυχτώση γιά νά χαρούμε τις τσακμακόπετρες, άργάτερα τις πυγολαμπίδες. νά παίξουμε κρυφτό. Μιά παρέα άπό ό- γόρια και κορίτσια περνάει μέ τά ποδήλατο Τρογουδάνε ένα όμορφο κεφάτο τραγουδάκι Πόσο θάθίλα νάμουν αύτήν τήν σπγμή μαζί τους. "Οτι ποιο άληθινά υπάρχει ό,τι ύπάρχει περισσότερο είναι εκείνο πού χάθηκε. Και ύστερα ποιος μας λέει ότι ή ζωή ή ένα γεγονός άπ' αύτήν έκτεψείται άκριβώς τήν στιγμή πού τό ζοϋμε: Ή ζέστη γίνεται όλο και πιό έντονη, ό ήλιος όπό πάνω μέ καίει. Πρέπει νά ομολογήσω ότι οΐ σκέψεις πού διαδοχκά πέρασαν μέσο μου, μέ ήσύχασαν λιγάκι. Ή μοναξιά, ή άπόγνωση, τό διάφορα συναισθήματα πού ένιωσα, μετριάσθηκαν, τά πράγματα ξαναπόχτησαν τήν όξία τους "Ολα πήραν τήν κανονική τους μορφή. Μετά άπό τόν καφέ τό ρίξαμε στά ούζα άρχισε νά σουρουπώνεα, αποφασίσαμε νό φύγουμε Είχε μιά γλύκα ό καιρός κι' όλα γύρω μου ήταν άπαλά και τρυφερά. "Ενιωσα ξαφνικό νά μαλακώνω, νά μουλιάζω, σαν μέσα σέ χλιαρό νερό "Εμεινα σιωπηλή, τό ίδιο και ή συντροφιά μου. Οί σκέψεις άρχισαν νά χάνονται Οί ώρεα πού πέρασον πέρασαν, ή ζωή πού χαραμί<πη κε χαραμίστηκε, αύτά πού δέν έγιναν, δέν μπορούν νά γίνουν τά λόγια που δέν ειπώθηκαν, δέν μπορούν π ό νά ειπωθούν, τίποτε απ" όλο αάτο δέν διορθώνετοι, τίποτε δέν σλλλάζει, τίποτε δέν γυρίζει πίσω. «και ή μέρα αύτή πού πέρασε δέν θά ξανάρθει. Ίσως ούριο πούμε περάσαμε όμορφα χθές. Ήταν τό πρώτο ΑΝΟΙΞΙΑΤΙΚΟ ΜΕΣΗ- ΜΕΡΙ. 48

5 ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΙΤΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Τό παρακάτω άρ3ρο αποτελεί τμήμα μιόε γεν»<ώτερης μελάτης τοΰ συντόμου του μέ θέμα: «Ή Νόουοο τής Μιτκίδονίσς» καί υπότιτλο: «Συμμέτοχη στην μελέτη μιας συνιστώσας τοΰ δικτύου των Ελληνικών Πόλεων», έργαοίο ηαύ παρουσιάστηκε κοί έγκρίβηκε τόν Ιούλιο τοΰ 1977, ατά γαλλικά ατό Ίνστούτο Πολεοδομίας τής Α- καδημίας τοΰ Πορκηοϋ. ΕπίδίωΕη τοΰ μελετητή αποτέλεσε ή ουλλογή κο«έπεεει»γσαια όοο τό δυνατόν περισσοτέρων στοιχείων σχετικό μέ τή Νάουσα καί ή ολοκληρωμένη παρουσίαση τους, ώοτε να μπορέσει νό δοθή μία πλήρης είκόνα τής μορφής τής σύγχρονης Νοουσος, ούν κοινωνικό ο1κονομ:κό - πολιτιστικό κοί οί- '.ιττϊκβ σύνολο, αλλά καί τοΰ τρόπου μέ τόν όποιο δημιουργήθηκε ούτή ή μορφή, πράγμα πού οδήγησε σέ έκτετομένεέ ιστορικές έρευνες σέ αρχείο καί άλλο ντοκουμέντα παλαιοτέρων εποχών. Σήμερα παρουσιάζεται μόνο ένο μικρό τμήμα τής έρτγσσίος θύτης, πού όφορο στήν δημιυοργίο τών πρώτων Βιομηχανικών Μονόδων «νέσυ τύπου οτην πόλη, άπό τά μέσο τοΰ περασμένου οίώνα. Σέ κσμιό περίπτωση 6έν μπορεί νά θεωρηθή ότι τό θέμα όλοκληρώνεται μ, αύτήν τήν παρουσίαση Πολλά θό μπορούσαν νά προσφέρουν ούτοι πού είχαν κάποιο σχέοπ μέ τήν λίκτοοργίο τών εργοστασίων τής πό- Α'ΐε άίΐ' τις όρχέο τοΰ σίώνα μέχρι σήμερα Έτσι θά μπορέση νό γίνη πιό ουστιραηκη καί όλοκληρωμένη ή μελετ η της ιστορίας της βιοτεχνίας καί της βιομγηρσνίος της πόλης μας, ή οποία καί σήμερα άκάμη κατέχει όειό- %Π γιά τό μόγεθός της θά>η στον πί νοκα τών βιομηχανικών πόλεων της Ελλόδος Τέλος θά πρέπει νά σημκιωβη ότι 'ΐ έργοοίο ούτή περιέχει άρκετά Ιστορικά στοιχείο γνωστό στον Έλληνα (ΝυοιΑχιϊο) αναγνώστη άπό άλλες έρνοοίες. κυρίως 6ηό τά Βιβλίο τοο Ε. ^ουγ.οννόκη «Ίατορίο τής Πόλεως Νοούοης., κλπ., πλατβιάί,μοί σνογχοϊοι Τήν πληροφόρηση τού Εένου κοιν0υ ^ όποιο, όπως ήδη αναφέρθηκε, ^ΟΟυβιόστηκε γιά πρώτη φορά. ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΤΗ ΝΑΟΥΣΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1940 Αναφερόμενοι στή Βιομηχανία, πρέ τνει, πριν όπ' όλα νό όποααφηνήαουμε τόν όρο Βιομηχανία κοθ' έυατόν, γιοτί έχει χρησιμσποιηθή διαφορετικά οτίς διάφορες έτι οχ ες Ή άρχική έννο:α τοΰ όρου σόν «τέχνη τής έεαγωγής. παραγωγής κοί ΙπεΕεργασίος πρώτων ύ λών ώστε αύτές νά όηοκτήσουν μιά πρακτική χρησιμότηττο» (1). προϋποθέτει σχεδόν πάντοτε σήμερα όπ' τήν μιά μεριά τήν εισαγωγή τής μηχανικής δύναμης στή διαδικασία παραγωγής, κι όπ' πγν άλλη τήν ταυτόχρονη καί συντονισμένη χρησιμοποίηση ένός αριθμού άτόμων (2) ο αύτήν τήν διαδικασία. Σύμφωνα λοιπόν μ' αύτόν τόν ορισμό μπορούμε νά μιλάμε γιά Βιομηχονϊο σπγν Ελλάδα (άλλο έπίσης καί 'Αλέξ. Γ. Οικονόμου Αρχιτέκτων - Πολεοδόμος Ερευνητής Οικονομικής καί Κοινωνικής Ιστορίας τής Νεώτερης Ελλάδας στήν Οθωμονκη Αυτοκρατορία, μετά το 2ο μισό τοΰ ΧΙΧσϋ οίώνα, ( 3 ) Η υπόθεση πού αφορά στήν ίδρυση «α! άνόπτυεη της βιομηχανίας στήν Μακεδονία, κάτω άπό τόν Τουρκικό Ζυγό, κοί πιό ειδικά στή Νόουσο, ίσως δέν έχει άμεση σχέση μέ τήν κατάσταση στήν όνεεόρτητη Ελλάδα τής έποχής. ώστόοο ή χρονολογική σύμπτωση στις δύο περιπτώσεις θά πρέπει νά τραβήεη τήν προσοχή μας κοί Ισως νά ά ποτελέση βόμο γιά μιά πιό βαθιά ερευνά, σέ συνδυασμό μέ τήν σπουδή της άνάπτοεης της αστικής τάεης στά Βαλκάνια γενικώτερα. Αλλά βέβοιο οΐγτό Εβφεύγει άπό τά πλαίσια ούτης τής μελέτης πού περιοι'ζεται σ' ένα τοπικό έπίπείδο Ερχόμενοι τώρα σ' αύτό άκριβώς τό επίπεδο, κοί γιά λόγους «αθαρά μεθοδολογίας, θά έηρ>επε νά κάνοιβμε έ- ρευνες πάνω στά έπογγέλματα κοί τις απασχολήσεις τών πολιτών (ανάλυση τοΰ δικτύου τών τοπικών ΕΕΙΤΕ5) νά διαπιστώσουμε ή όχι τήν γιά συνέχεια μιας βιοτεχνικής χειροτεχνικής ποροδσσης στήν πόλη. ή οποία παράδοση μετατρέπεται οέ Βιομηχανία, και γενικά στις βάσεις αάτης τής βιομηχανίας (δίεύρυνση τής άγαράς, πρωταρχική συγκέντρωση κεφαλαίων κλπ). Πραγμστι, όοον άφορα στήν πρώτη π-ερίιπττωση, στήν ΰπαρΕη δηλαδή ά- νεητυγμένης χειροτεχνίας - βιοτεχνίας στήν πόλη. ύπάρχουν αρκετές πληροφορίες γιά τήν δεμή τους, γιό μιά έπσχή αρκετά πριν άπό τήν Επανάσταση: Ό Στουιγισννόκης μάς λέει (4) ότι ή Βιομηχανία (χειροτεχνία ή βιοτεχνία στήν πραγματικότητο), όπως «αϊ τό ε- μπόριο απετέλεσαν τά πιό σοβαρά μέσο τά όποια επέτρεψαν τόν πλουτισμό τών κατοίκων τής Νάουσας. Οι τοπικοί έμποροι άγόραζαν τό προϊόντα τής χειροτεχνίας πού προερχόταν άπό τά έργαστήριο ή τις οικογένειες, καί τά πουλοΰοσν όχι μόνο στό εσωτερικό τής Αυτοκρατορίας, άλλα επίσης καί στό εξωτερικό (Βιέννη - Πέστη, Μόσχα, Οδησσό, Γερμανία κλπ.) (»), όπου είχαν ανταποκριτές Οί πιό σημαντικές δραστηριότητες ήταν ή όπλοποιία, ή άργυροχοίο, ή μαχσιροποιία ή βαφική κλπ, όλλό κυρίως ή υφαντική τέχνη πού έεοοκοΰσαν κυρίως οί γυναίκες, όλλό κοί πολλοί άνδρες επίσης (μάλλινα ύφά σματτο οογιάκιο - μεταξωτά καί λινά καί κυρίως προσόψια) ("), Γιά τήν παραγωγή τών τελευταίων, τά όποια έεάλλου ήταν παντού περιζήτητα, ιδρύθηκαν είδίκά εργαστήρια μέ πολλούς ύφαντές. Τό 1822 υπήρχαν περίπου 40 τέτοια έργαστήρια ύφαντικής στήν πόλη('). Μιλώντας γιά τήν μεταγενέστερη άνόπτυεη αύτής τής χειροτεχνίας (ή βιοτεχνίας) μετά τήν αποκατάσταση τής πόλης, καί τήν μετατροπή της σέ ηρσγμοτική βιομηχανία, πρέπει νό θέσουμε δύο ερωτήματα: α. ΥπήρΕε πργαματικά διακοπή τής χειροτεχνικής δραστηριότητας λόγω τών εξαιρετικών γεγονότων τής έπανάστασης κοί τών συνθηκών πού έπεκράτηοσν μετά: β. Ή αναγέννηση αύτής της δραστηριότητος προέρχεται άπό άτομο πού εΐχσν άμεσες σχέσεις (οικογενειακές κλπ) μέ τους πρωτογωνιστές τής προηγούμενης περιόδου ή πρόκειται γιά έντελώς καινούργια πρόσωπα: 19

6 Κι 6ν αύτή ή τελευταίο ύπόθοαη είναι σωστή, όπό πού προέρχεται ή δυνοτότητα αυτών τών ατόμων νά προχωρήσουν σέ Βιομηχανική δραστηριότητα(προταρχική συγκέντρωση κεφαλαίου κλπ): Αλλά χωρίς καμμιά άμφιβολία. μπορούμε νά διαπιστώσουμε ότι είτε οτή μιά περίπεωση είτε στήν σλλη, τό γενικό κλϊμο τής πόλης παρουσιάζεται αρκετά ευνοϊκό ατήν όνάπτυ- Εη βιομηχανικών δραστηριοτήτων > έε αιτίας της παράδοσης. Γι' ούτήν την δεύτερη περίοδο, ό Β. Νικολαίδης (8) εϊνοι ό πρώτος πού μας δίνει μερικές πληροφορίες πάνω ατό θέμα: επισκέφτηκε τήν πόλη γύρω ατό τέλος του πρώτου μισού τού XIX αίώνο, και θεωρώντας την σόν πόλη πού ύπόρχει μόνον εδώ κοί τριάντα χρόνια, διαπιστώνει τόν πλούτο της και τήν Οπορθη ήδη «μιας» βιοτεχνίας μεγάλων μολλίνων υφασμάτων, όρκετα όμοια μέ τήν τσόχα πού τά όνομό Ζουν οαγιάκιο (...II Υ Α ί)νε ΡΑ- ΒΟΙΟυΕ ΟΕ 0ΗΟ38 ϋβαρδ, Α83ΕΖ 3ΕΜΒΐ_ΑΒΐ.εδ Αυ ρευτβε. ΕΤ ου ΟΝ ΝΟΜΜΕ 5ΑΤΑΚ). Βλέπουμε λοιπόν όι ή δροστηριότητα στόν τομέα τί^ς ύφαντικης είχε ήδη Εσναρχίαει κοί σέ εικοσιπέντε χρόνια όπως θά δούμε θά δημιουργηθή τό πρώτο σύγχρονο εργοστάσιο πάνω σέ νέες βάσεις και σύμφωνα με τό πρότυπα και τήν ευρωπαϊκή τεχνική. Τό έπος λοιπόν αποτελεί μιά άποφοσιστλίή χρονιά γιά τήν μεταγενέστερη άνόπτυεη της οίκονςμίας της πόλης: γιά πρώτη φορά χρησιμοποιούνται τά νερά της Άράπιτσσς οάν κινητήριο δύναμη για μιά -μείζοναβιομηχονία έπε&εργοοίος βαμβακιού και άργότερα μαλλιού ( 9 ). μέ μηχανές ευρωπαϊκής κατασκευής, οί όποιες όμως εισήχθησαν άπό τήν Ελλάδα. Πρέπει νό σημειώσουμε ότι εϊνοι ή πρώ τη φορά πού μιά βιομηχανία μέ τήν σύγχρονη έννοια τού όρου - δημιουργήθηκε στήν Μακεδονία. Επίσης ότι οί ιδρυτές της (πλούσιοι Νοουοοίοι) είχαν νά αντιμετωπίσουν πολλές δυσκολίες όρχικά, λόγω τών προκαταλήψεων κοί δεισιδαιμονιών της έη 0. χής μπροστά σ' ούτήν τήν καινούριο και παράδοεη επιχείρηση (1"). Δυστυχώς δέν διαθέτουμε πληρο φορίες πάνω στό άρχικό δυναμικό τών πρώτων εργοστασίων. Μόνο γύρω στό 1910, ό Ε. Στουγιοννάκης (11) μας δίνει λεπτομερείς πληροφορίες πάνω σέ κάθε ένα άπό τά πέντε έργοοτόοιο της Νάουσας (τρία κλωστήριο ιιαΐ δύο έριοβιομηχανίες). όπως φαίνεται υτόν Π ίνακα 1; 1. ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ (1910) "Εταιρίες έτος ϊδρύσ. ίππσδ. άδράχτ. έργαζ. έτήσκι παραγωγή 6Εία παραγωγής 1. Κλωστήριο Λόγγου - Κύρτση - Τουρμπάλη 2. Κλωστήριο Μπίλη - Τσίτση 3. Κλωστήρια Γκούντας - ΚαράτΖιας 4. Υφαντήριο ΧατΖηλαΖάρου κοί Σία 5. Υφαντήριο Λαναρό - Πεχλιβάνου ποκέτ. νήυα λίρ πακέτ. νήμα πακέτ νήμα μ ύφόσμ. φάρδ ,4 μ μ ύφόσμ. φάρδ μ. Ή θέση και ή σπουδαιότητα της Ναουσοτϊκης Βιομηχανίας στό σύνολο τής Βιομηχανίας της Μακεδονίας, μόνον δύο χρόνιο μετά τήν άπελευθέρωση (1912). παρουοιάζονται στούς πίνακες 2 κοί 3, σύμφωνα μέ τά δεδομένο τοΰ 1914 (12); Προτού προχωρήσουμε παρακάτω, πιστεύουμε ότι είναι απαραίτητο νά σταματήσουμε γιά λίγο σ' αύτό τό σημείο κοί νά μελετήσουμε τήν διαδικασία δημιουργίας τών πρώτων έργοστασίων της Νάουσας, διαδικασία πού είναι αρκετά χορακτηρκττίκή και ή ό- ποια τουτίζετοι σχεδόν μέ τήν κλοοσική διαδικασία τής πρωτορχικής συσσώρευσης τού κεφαλαίου. Γιά νά κάνουμε ούτήν τήν άνόλυοη, είναι απαραίτητο νά παρακολουθήσουμε τις οικονομικές δραστηριότητες συγκεκριμένων προσώπων, πράγμα πού θά προσπαθήσουμε νά κάνουμε παρακάτω, μέ τά λίγα στοιχεία πούή διαθέτουμε: 1η ΦΑΣΗ Ή άνάγχη διαθέσεως τών αγροτικών προϊόντων τής πόλης (,κυρίως τού κρασιού). άπ' τή μιά μεριά, όδήγηοον όρχικά τούς Νοουσοϊους στήν Θεσσαλονίκη, ή όποια ύπήρεε ή κύριο όγορό τών κρασιών, στήν Αίγυπτο (13) (Αλεξάνδρεια. Κάιρο) κοί στη ΒοσνΙο Απ' τήν άλλη μεριά, ή έρευνα σγορών 2. ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΝ ΝΗΜΑΤΟΥΡΓΕΙΩΝ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (1914) Εταιρίες Πόλεις "Ετος ΐδρύσ. (Ο Υ.) Αδράχτ Απσσχολ. "Ετήσιο παραγώνι Λόγου - Τουρμπάλη Μπίλη - Τσίτση Γκούντος - ΚοράτΖιας Γ. Τοίτσης κοί Σίο Λάπος - ΧατΖηδημούλας Σωσσίδου - Φόϊκ "Αφρί Σωσσίδου - ΧστΖηνικολόου Σίδης και Σία ΝοιινεΙίΗ Ρίΐ3(ιΐΓ6 'Αφοί Τουρμπάλη Νάουσο Νάουσα Νάουσα "Εδεασα νεδεσαα Βέροια Βέροια Θεσσαλονίκη θεσσαλονίκη Θεσσαλονίκη ,

7 3. ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΡΙΟΥΡΓΕΙΩΝ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (1914) Εταιρίες Πόλεις «XV.) 'Απσσχ. Αρ. μηχαν. "Ημερήσια ποραγωγή ΕΡΙΑ (πρώην) ΧατΖηλαΖόρου Σία Οθωμανική εταιρία Τοορμπάλη - ΚαΖόΖη καί Σία Λαναρά - Πεχλιβάνου Νάουοα Θεσσαλονίκη Θεσσαλονίκη Νάουσο 10: 30(;) μ. ύφασμα 400 μ. Οφ. 500 φέσια 150 μ. ύφασμα 200 μ. στενού ύφόσμοτ. τά προϊόντα τής τοπικής χειροτονίας - βιοτεχνίας (μάλλινα ύφάιαματ6 οαγιάκια) τούς οδήγησε στις άγορές τής Ελλάδος, όπου ήρθαν οέ έποψη μέ τήν έκεί γενική οικονομική καταοτσση κοί έκμεταλεύτηκσν τήν συγκυρία εισάγοντας γιά λογαριασμό τοι/ς εύρωποϊκό μηχανικό έεοπλισμό γιό τό έργοστόσκ) πού δημιούργησαν ιτή Νάουσα. "Ετσι εμούμε τήν έμπορική δραστηριότατο (σέ έθνικό ή διεθνές επίπεδο) οάν κύριο πορόγοντα τής αρχικής συνκέντρωσης τοΰ άναγκαίου κεφαλαίου γιό την βιομηχονική δραστηριότητα πού ακολουθεί αύτήν τήν φάση. 2η ΦΑΣΗ Τά σταμο πού βρίσκονται ηιό κοντό στήν παραδοσιακή χειροτεχνική βιοτεχνική παραγωγή ικϋθώς καί στήν διάθεση τών προϊόντα/ν αύτών, εύαισθηταττοιούνται άπό τήν έπαφή τους μέ τήν κατάσταση οτήν Εύρώπη σ' αύτόν τόν ταμέο τήν έποχή έκείνη (άνόπτυεη τής τεχνολογίας κλπ) κοί όποφαοίζουν νά ένώσουν τά κεφάλαια ΤΟΙΙΓ. καί νά τά έπενδύοουν σ' ένα είδος συνεργατικής, γιά νά δημιουργήσουν άνάλογες μέ τήν πρώτη βιομηχανικές επιχειρήσεις. Όπως βλέπουμε άπό τήν κατανομή τών χρόνων ίδρυσης αύτών τών έπιχειρήοεων (Πίνοκας 1), ή διαφορά στα χρόνια πού όια- ηιστώνουμε μετοεύ τής ίδρυσης τοΰ πρώτου μέ τό δεύτερο έργοστοαίο μειώ νετοι αισθητά μεταεύ τοΰ δευτέρου καί τοΰ τρίτου κλπ. Αύτό δείχνει τό προοδευτικό πνεύμα τοΰ εμπορικού κεφαλαίου τής έποχής, σ' άντίθεση μέ τό αντιδραστικό πνεύμα τού κεφαλαίου πού προέρχεται άπά τήν γαιοηρόσοδο, τό όποιο έεάλλου ηεριορίζετοι ρέ μή παραγωγικές επενδύσεις (κατοικίες πολυτελείας κλπ), ή στήν επιδεικτική κατανάλωση (14), Ό πίνακας πού ακολουθεί δείχνει αναλυτικά τήν ποιοτική όλλαγή τής εμπορικής δραστθριότητας τών Ναουσο ίων καί τήν μετατροπή της σέ βιομηχανική δραστηριότητα: δημιουργία τόπος Θεσσαλόν ί^η λ'ίγυπτος ' ΕλΚάόα Βοσνία ' Εμπορικού Κεφαλαίου "ίδρυστ, των πρώτων έργοστασί- _ ων στη Ναουσα έμποροι βιομηχανικές εταιρίες Γ. Κύρτσης Δ. Λόγγος, Γ. Κύρτσης, Αφοί Τουμπάλη '»νι87?-κ'ιωστήη ιο:, Γρ. Λόγγος - / Χα * Γουρτ.αλης Αφοί Κοκιιίνου» λ Γκούντα,1891-Κλωστήριο: Μπίλης-Τσίτσης " Λάππα Λαπαβίτσας,,,,,, Δ. Λόγγος / Ν 1903-Κλωστήριο: Α^0ί Α ' κ α ' Κ ' 1 ΗΟυ " Αφοί Τσίτση ^ ντα *αί Καράτζίας Αφοί Σεφερτζη ^ ^^Γ^ν " Γουργου- ^ Ο ' ί" επεξεργασίας ξύλου λιάτου Ό πίνακας αύτός παρουοιάζεται κοτό κάποιον τρόπο εμπειρικό (δέν είναι κοθόλου πλήρης), αλλά γιά τήν ώρο δέν ήτον δυνατό νά προχωρήσουμε σέ Μ'ό πιό λεπτομερή έρευνα πάνω στήν έίέλιεη κάθε οίκογένειος, όπως θά ήτον επιθυμητό. "Ομως πορ όλα τά μειονεκτήματά του, ό πίνακας ούτος δίνει συνοπτικά τήν είκόνο αύτής της ποιοτικής μεταβολής όπως είπαμε πιό 'ΐόνω, κοί γιά ό λόγο αύτό μπορούμε νά τόν θεωρήσουμε χρήσιμο. Γι αύτήν τήν ίδια περίοδο (πρώτη δεκαετία τού ΧΧού οίώνα) πρέπει νά σημειώσουμε τήν έμφάνιαη ένός νέου τυπου βιομηχανίας, μέ τήν δ-μιουογία τών πρώτων έριοκλωστηρίων Εύρωπαϊκού τύπου στή Νάουοα, τό Πρόκειται γιά ένα έργοστάοιο πού περιλαμβάνει όλα τά απαραίτητα τμήματα γιά τήν πλήρη έπεξεργοσία τού μαλλιού μέχρι τήν ύφανση, γιά τό όποιο ό Στουγιαννάκη λέει (!5) μέ μεγάλο θαυμασμό άτι ή ίδμύτρια έταιρίο είνοι άειέπαινη «...διότι προοονοτόλιοε τήν δραστηριότητα της τής συνήθους βιομηχανίας τοΰ βάμβακος πρός έν νέον είδος βιαμηχανίος τού μαλλιού, αγνωστον έε άλλου εις τήν χώραν καί εις τό σύνολον τοΰ Κρότους, τομέαν άνεκμετάλλευτον, ό όποιος περικλείει πολλάς ύπο,σχέαεις δι" εκείνους οί όποιοι άνέλαβον τήν έκμετάλλευσίν του. Τό έργοστάσιον οϋτό είναι τό πρώτον τοΰ είδους του καί τά προϊόντα του είναι περιζήτητα εις τήν άγοράν, έε ίσου μέ 51

8 εκείνα τής Ευρώπης Προσφάτως δέ έπροτιμήθησον διά τός στρατιωτικός σταλός. ώστε ή πορογωγή νά εϊνοι μι κροτέρα της Ζητήσεως,,. Η εικόνα αύτή συμπληρώνεται μερικά χρόνιο αργότερα (1914), μέ τήν διαπίστωση ( 16 ) ότι -...σήμερον, τό έργοστάσιον αύτό λειτουργεί διά τόν 'Ελληνικάν Στρστόν, ποράγον υφάσματα έεσιρετικής ποιότητος ι Αν καΐ έχει ιδριλή έδώ και έπιά μόνον έτη ι τόοον επέτυχε, ώστε σήμερον κοτοσκευόζσνται νέο κτίριο, τό ό- ποιο θά στεγάσουν τάς νέος εγκαταστάσεις, κοί κοτά τόν τρόπον οΰτόν ή παραγωγή του Βα διπλοσιοοθή». Πληροφοριακά αναφέρουμε ότι τό εργοστάσιο αύτό λειτούργησε κανονικά μέ τήν έτιωνυμια «ΕΡΙΑ». Έριουσνείο Α.Ε., μέχρι το 1931, και οπό τή «ρονιά ουτή άρχιζει μιά αειρά περιοδικών διακοπών τής λειτουργίας του μέχρι τον Μάρτιο τού ημερομηνία κατά τήν όποιο κλείνει οριστικά και όπολύει το σύνλε τών υπαλλήλων κοί έρνατών του (16 18 ύπάλληλοι κοί 250 εργάτες). * Ετσι κλείνει μιά περίοδος της Ιστορίας του, ένώ μιά κοινούργια άρχί- Ζει όργότερα, μετά τήν ανακατασκευή του, γιατί κατοστρόφηχε κστά τήν δ;άρ κεια τοϋ έμφυλίου πολέμου τό Κλε-ίνοντας τήν περιγραφή πάνω στήν πρώτη κοί άποφασιστική περίοδο τής ί- οτορίας τής βιομηχανίας τής Νοουσας, κοί γιά νά συμπληρώσουμε τήν εικόνο τής τοπικής ποραγωγής. σημειώνουμε ότι παράλληλα μέ τό μεγάλα έργοστάσιο, οικιακά έργαστήρια όπεξεργόζονταν μιά ποσότητα οκάδων μαλλιού και παρήγογον τά ποροδοσιακά ύφόαμστα (σσγιάκιο). Είχαν συνολικά ν ά παραγωγή μέτρο ύψαομα, άξιος τουρκικών λιρών. Αλλά ή περιγραφή πού κάνει ό ΣτουγιαννάκΓ,ς γι' αύτήν τήν διαδικοοισ έηεξεργοσίος κοί επίσης τό ποσά πού έπαιρναν τελικά οί οτκογένε ες ούτές (γύρω οτίς 800 λίρες συνολικά, γιάνημστοποίηοη. ύφανση κοί βαφή τοϋ άρχικοϋ προϊόντος) ι μας οδηγεί νό σκεφτούμε ότι στήν πραγματικότητα αύτή ή οικιακή βιοτεχνία δέν ήτον ανεξάρτητη, αλλά πρόσφερε τήν έργοσίο της ένοντι αμοιβής (μισθού), και ότι τό σύνολο αύτής τής επιχείρησης άνηκε σέ άλλους Αλλ ούτή ή υπόθεση ρένει νο έιυβεβσιωθή(ιτ) -Γενικώς» γράφει ό Στουγιοννάκης στήν έργαοίο του πού προοναφέραμε, «άοό βιομηχανικής άπόψςως, ή Νάουσα είναι σχεδόν ή πρώτη πόλις τής Τουρκίας κα ' Π τροφός τογι βιομηχανικού πνεύματος τά άποίο, προερχόμενο έε αύτης, εγκαττστόθη καί είς τός όλλας πόλεις τής Μακεδονίας κοί κυρίως είς Βέροιον καί είς "Εδεοοσν(1$), ή όποια έε άλλου, έκ βιομηχανικής απόψεως έχει μέλλον πλέον λσμπρόν τής Ναούσης, διότι διαθέτει πιό πλούσιους φυσικούς πόρους, δηλοδή μιά κινητήριον δύνουΐν μεγσλυτέρα, έε αίτιος τών σπουδοιοτέρων κατορρακτών κλπ.... Ή νέα νενιά τών Βιομηχανιών τής Νάουσας, άπό τό είναι συνδεδεμένη κυρίως μέ μιά ομογένεια βιομηχάνων^"), τήν οικογένεια Λοναρό, ή άποίο, οπως μπορούμε νά διοπιστώσςιιμε άπό τ' όνομό της συνδέθηκε όρκετά νωρίς μέ τήν έηεξβργοσία τοΰ μαλλιού. Δυστυχώς τό δεδομένο πού διαθέτουμε μέχρι στιγμής γιο τήν περί γροφή τών νέων αύτών μονάδων εϊνοι πολύ φτωχά, καί στό μεγαλύτερο μέρος τους προέρχονται άπό ύπαλλήλους τών έργοστοοίων αύτών Τά χαρακτηριστικό ο' ούτήν τήν περίπτωση είναι η μεγάλη συνέχεια τών βιοτεχνικών κοί β,«μηχανικών δραστηριοτήτων ούτής τής οίκογένειος, ή ο- ποία συνεχίζεται εξάλλου μέχρι σήμερα. Τό 1922 ό Λονορας ιδρύει μοζύ μέ -τους ιδρυτές τοϋ πρώτου κλωστηρίου τής πόλης ένα καινούργιο σύγχρονο έριουργβία, πού παρήγαγε όλα τά είδη ύφοσματων Τό 1928, οι αδελφοί Λαναρά ιδρύουν (αύτή τή φορά μόνοι τους) ενο άλλο μεγάλο εργοστάσιο, γιά τήν παραγωγή ύφοσμάτων υψηλής ποιότητος(20), χωρίς καθόλου νό έγκσταλείψουν τό προηγούμενο εργοστάσιο. Οί δοο αύτες μονάδες άποσχολοΰσαν συνολικά περί τούς 2,000 έργαζομεναυς οέ τρεϊς βάρδιες τήν ή\ιέρα κοι ή λειτουργία τους συνεχίσθηκε χωρίς όμπάδιο μέχρι τό 1940 (κοί μέ άλλη δ βύθνν<χ μέχρι σήμερα). Επί πλέον τό προϊόντα τού πρώτου εργοστασίου διακρίθηκαν μέ ανώτερες τιμητικές δκκρίσεις στήν Διεθνή Βιομηχανική Έκθεση τοϋ Λονδνου τό 1932(21) Γεν»<ά, ή οικογένεια Λαναρά κατέχει μιά οημοντική θέση στά σύνολο τής Ελληνικής Βιομηχονίος, όπως δοχνει ή εκλογή τού θ. Λοναρό σάν μέλους τής Διοικούσος Επιτροπής τής Ενώσεως Βιομηχάνων κοί Βιοτεχνών τής Ελλάδος, τά 1936(22) καί αργότερα (1939), σάν αντιπρόεδρο της Διοίκησης τής Ενώσεως Κλωστοϋφαντουργών (23) Μέχρι τό τό πιό σπουδαίο γεγονός σχετκά μέ τή βιομηχανία τής Νάουσας αποτέλεσε ή καταστροφή άπό πυρκοίά ιού πρώτου της έρνοστασίου, τά 1936 τοϋ άποίου τά έρεπια ύπάρχουν άκόμη, δείγματα τού παλιού μ(. γαλέου. Τά άλλα εργοστάσια λειτούργησαν άμαλά μέ μερικές άλλαγές οτύ επίπεδο τών μετόχων, άλλά όχι οτό ε- πίπεδο τής παραγωγής καί κατά τά,. τη , όταν ένα μεγάλο μερχ τους κστοστρόψηκε κοτά τήν διάρκεια ιού έμφυλίου πολέμου. Μιά νέα περίοδος δραστηριότητος τών βιομηχανιών τής Νάουσας άρχίζει άπ τήν ήμερομηνία αύτή καί μετά. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ 1. Ιυτουεκ: Οίοιίοπηηίιο οηογοίορι:- ϋί<ίας. έκδ σελ Ό άριθμός ούτος δέν είναι στο3εοός. Ή Εβνϋίή Στατιστική Υπηρεσία τής Ελλάδος θεωρεί σάν έλοίχιστο όριο τόν αρβμό τών 10 ά ποσχολουμένων ανά βιομηχανικό κοταστημα Κοίτα, Στατιστική Ε- πετηρϊδο τής Ελλάδος 1976, αελ, Κοίτα, μεταξύ άλλων Σβορώνου Ν., Ιστορία τής Νεώτερης 'Ελλοδαε, επίσης, Μόλιος Μ. Ή σύγχρονη φάση άνάπτυξης τοϋ καπιταλισμού οτήν Ελλάδο, Αθήνα 1975, σελ Στουγιοννόκης Ε., Ίοτορ'α τής πόλεως Ναούσης, οκδ. 1976, οελ Οοικΐπετγ Ε.Μ. Υονββί ιίοπδ Ιβ Μβοέάοίπο. Παρίοι 1833, σελ 7ν 6. 11>ί<1, σελ. 71. έπίοης ΡουηυενίΙΙϊ, ΡΓ.ΗΧ.. \ογα& ά«ια ΟΓ4Ο5,ΠΟ ρίοι , σελ Ό Στουγιαννάκης εϊνοι ούτος που μας παρέχει αύτήν τήν πληροφορία. Δυστυχώς δέν μπορέσομε νό την εξακριβώσουμε κοί νά τήν έλέγξουμε άπό πουθενά, κι έτσι τήν πορουσιάζουμε μέ οποιαδήποτε έπιφύλϋεπ 8. Νικολα?δης Β., Τν»Γ»ί ει ΤυΓχ)υ«ί ΟοηιβπιροΓΗίπε, τ 2, Παροι 1851 οελ Στουγιαννάκης Ε., «Νάουσα» "Αρ θρο στά Μακεδονικό Ημερολόγιο 1911 αελ Επίσης Αναστοοό πουλος Γ.. Ιστορία τής Ελληνικοί Βιομηχανίας Αθήνα 1948, τ. 2. αελ Στουγιαννάκης Ε., «Νόουαα» ορ αι. σελ Επίσης, Βα&Εϊ. Τυτίίεγ " Εατυρε, Λονδίνο 1877, οελ Στουν»ιθννάκης Ε., «Νόουοα», οιλ. 14Β Ό Πίνακας (1) έγινε 0ό σει τών στοιχιεων πού περιέχονται ο' αύτο τά κείμενο 12 Ο» πίνακες προέρχονται άπό τό βιβιθλίο τοϋ Γ Αναοτοσόπουλου Ι- στορία της Ελληνικής Βιομηχονίαο, ΣΥΝΕΧΕΙΑ στή σ&λίδο 60 52

9 Κάθε μέρα καί περισσότερο ή άνθρωπότης βλέπει νά κλιμακώνεται ή βία μέ τις διάφορες μορφές της. Φθάσαμε στό σημείο νά έχει γίνει ή βία άπαραίτητο στοιχείο της καθημερινής μας Ζωής κ0 ' μεγαλώνει έται η άντίδραοή μας στήν οποιαδήποτε εκδήλωση της. Μερικές μορφές βίας όπως έκείνη τών τρομοκρατών συγκινούν ιδιαίτερα τήν κοινή γνώμη Καί γιά τόν λόγα αύτό βλέπουμε και τήν μεγολύτερη κλιμάκωσή της τά τελευταία χρόνια. Μεμονωμένες ομάδες προσπαθούν μέ τήν χρησιμοποίηση ώμής βίας κατά άνυπεράσπιστων πολιτών νά έκβιάσουν διάφορα πολιτικά πλεονεκτήματα. 01 πρωταρχικοί λόγοι πού άνάγκασαν τις ομάδες αυτές νά καταφύγουν στήν βία ϊσως νό ήταν καθ' όλα συμπαθείς όταν επρόκειτο γιά περιπτώσεις εκπροσώπων λαών η φυλών πού έχουν υποστεί χειρότερα άκόμη άπό τήν «συμπαιχνία» τών μεγάλων δυνάμεων. Μέσο στήν άπόγνωσή τους αύτη βρίσκουν τήν άσκηση τής βίας ώς τήν μόνη δυνατότητα νό ακουσθεί ή φωνή τους. Διαφορετικά μένουν ξεχασμένοι στά»ψιλά γράμματα» της διεθνούς έπικαιρότητος άν μπορέσουν νό περάσουν και σ' αύτά Καί έχουμε τέτοια παραδείγματα άρχετά: τούς Παλαιστινίους, τούς "Αρμενίους τούς άντιτιθέμενοας στήν πολιτική τών φυλετικών διακρίσεων κι' όλους ούτούς τούς λαούς πού όγωνίζοντα» γιά μιά έλεύθερη Πατρίδα πού μιά στρατιωτική Χούντα πήρε τήν έλειλερία τους. Ό τρόπος όμως πού διάλεξαν γιά νά προβάλουν τά αίτήματά τους είναι ίσως ό χειρότερος διότι δέν είναι καθόλου πειστικό τό νά ά- γωνίζεοαι γιά τά ανθρώπινα δικαιώματα, όταν τά παραβιάζεις κα'ι ό ίδιος κατάφωρα. Ό πολύς κόσμος νοιώθει περισσότερο άλληλέγγυος πρός τά θύματα της βίας γιατί στήν πραγματικότητα αυτή είναι ή άδύνστη πλευρά. Και τά θύματα αύτό πρέπει νά προσταθευθοΰν μέ τούς καλύτερους δυνατούς τρόπους. Η ύπαρξη κοί ή έπιβίωαη τών σημερινών όργανομένων κοινωνιών εξαρτάται άπό τήν προστασία πού μπορούν νά παράσχουν στά μέλη τους. Τότε μόνο κοί τά άτομα θά δεχθούν καί νά υποβληθούν σέ θυσίες γιά τήν βελτίωση τών κοινωνιών. Αλλά καί δέν θά προσφεύγει ό καθένας στήν 6ία όταν διαπιστώνει ότι δέν όδικείτοι. Στήν ούοίσ τελικά άπαιτεϊται μιά μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση τών οποιωνδήποτε μεγάλων απέναντι στήν άσκηση τής κάθε μορφής βίας. Ευαισθητοποίηση πού πρέπει νά έκδηλωθεϊ τόσο στό εσωτερικό τής κάθε χώρος όσο και στήν διεθνή σκηνή. Η συνεργασία τών κρατών και τών διεθνών Οργανισμών δέν μπορεί νά παίρνει μόνο τήν ρορφή τής τοπικής ερμηνείας τών κειμένων νόμων όπου και όπως επιτραπεί ή έφαρμογή τους. Γιατί ή ανθρώπινη ζωή έχει σέ όλα τά πλάτη Η ΒΙΑ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ καί μηκη τής γής τήν Ιδια άξία πού κανένας δέν μπορεί νά τήν αμφισβητεί ή νά τήν περιφρονεί. Θά πρέπει κάποτε νά άποδεχθούμε όλοι μας ότι δέν ύπάρχουν άνθρωποι περισσότεροι ή λιγότεροι ίσοι, άπό τούς άλλους. "Ισως θά πρέπει, ή άσκηση τής βίας νά προβληματίσει πολύ περισσότερο τούς ισχυρούς. Ή βία μπορεί νά έξαλειφθεϊ σέ βάθος μόνο μέ τήν καταπολέμηση τών πρωταρχικών αιτίων πού τήν προκαλούν. Τής Κλεοπάτρας Παπαματθαίου ΜΕΛΟΥΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ -ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ. ΤΟΠΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΛΑΡΙΣΗΣ Μέ τόν έξανθρωπισμό τών κοινωνιών μας σ' ό- λες τους τις μορφές τής Ζωής. Διαφορετικά δέν κάνουμε τίποτε άλλο άπό τό νά συνεχίζουμε τό ίδιο παιγνίδι. Κάποιοι τρομοκράτες εκβιάζουν καί σκοτώνουν κάποιους άλλους γιά έγκλήματα πού διαπράττονται κάπου άλλού. Πιστεύω ή τωρινή κλιμάκωση τής βίας νά έπιφέρει μιά βαθύτερη εύαισθητοποίηση ό- λων άπέναντι στήν άσκηση βίας, τής βίας κάθε μορφής καί κατά οιουδήποτε. "Ισως αύτό νά άπαιτεϊ καί τήν έπανεκτϊμηοη μερικών άξιων τής βιομηχανικής μας έποχής. Αξιών πού ώθούν στήν άπομόνωση τού άτομου και στήν γέννηση καί έκδήλωση τής βίας. Όδηγούμεθα στις σκέψεις αυτές διότι ή βία είναι αρρώστια τής γιγαντωμένης πολιτείας μιά παράφορη έκρηξη τής επανάστασης τοΰ άνθρώπου, απέναντι στήν άδεια καί παράλογη ζωή του Ή βία πού προσβάλει τούς άλλους πού προσβάλει καί τόν έαυτόν μας. Καταστροφή και αύτοκαταστροφή, ή βία πού διαλέγει τόν άλλο θύμα της γιά στόχο, της άλλοτε γιά τό χρώμα του και πιό συχνά κατά τύχη, ή βία πού δρα οάν τό δηλητήριο τής έποχής μος. Ή βία πού μοιάζει μέ άποχαλινωμένη ένέργεια μέ τρελό καταρράκτη μέ άκράτητο νερό πού ρημάζει τά πάντα καί πού θόπρεπε νά περιοριστεί. Πρέπει νό περιοριστεί όταν άναζητήσουμε μιά καλύτερη ποιότητα ζωής, γιά τόν καθένα μας και γιά όλους σ' ολόκληρο τόν κόσμο. Νά τήν άναζητήσουμε μέσα σ' ένα πνεύμα έλευθερίας, ειρήνης καί συναίσθησης τής εύθύ- ΣΥΝΕΧΕΙΑ στή σελίδο 72 63

10 ΤΑ ΘΕΡΙΝΑ ΜΑΒΗΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΜΕΛΕΤΟΝ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΤΟΥ ΑΙΜΟΥ Μιά άπό τις δραστηριότητες τοϋ ΙΜΧΑ ώς ΙπιστημονικοΟ -/.χι έρευνητικοϋ Ιδρύματος μέ διεθ'/ή προβολή καί αναγνώριση είναι καί τα θερινά μαθήματα ελληνικής γλώσσα; και πολιτισμού γιά Ξένους πού διοργανώνονται κάθε καλοκαίρι ~ή θεσσαλονίκη τόν Α<!»γουστο. Τά μαθήματα αύτά απορούμε νά ποϋμε ότι στήν Ιξέτχσή του; παρουσιάζοντα. σέ τρία στάδια: Γ Ω; πρώτο στάδιο θά θεωρήσουμε εκείνα -τού διοργανώθηκαν άπ' το ΙΜΧΑ ~ί συνεργασία μέ τδ 0ΠΕΕΝ5 ΟΟΙΧΕ( τοο πανεπιστημίου τη; Νέας Τόρκης άπ' τδ 1968 ώς τδ Τή διοργάνωση τους άπό ελληνική: πλευρά,; είχε αναλάβει ό αείμνηστος Βασίλειος Ααούρδας. Ώς δεύτερο στάδιο θά χαρακτηρίζαμε τή δεύτερη περίοδο τών μαθημάτων πού ανέλαβε σε νέε; βάσεις το ΙΜΧΑ μόνο του, μέ τή διεύθυνση τοϋ καθηγητή Καουοφίλη Μητσάκη, τδ Τό κύριο χαρακτηριστικό αύτής τή,- περιόδου είναι δτι ώς γλώσσα τών μαθημάτων χρησιμοποιήθηκε ή αγγλική. Τέλος τδ τρίτο στάδιο, Οπου χρησιμοποιήθηκε ή πείρα πού αποκτήθηκε απ' τά προηγούμενα χρόνια, άρχισε άπ' τό καλοκαίρι τοϋ 1966 καί χρησιμοποιήθηκαν ή έλληνική καί ή αγγλική γλώσσα. "Ας δοϋμε μέ συντομία τήν προεργασία πού γίνεται στό ΙΜΧΑ γιά νά διοργανωθούν τά θερινά μαθήματα. Άπ' τό Δεκέμβοιο τοϋ προηγούμενου χρόνου στέλνονται ταχυδρομικώς διαφημιστικές άφίσσε; σέ τεράστιο άριθμό αποδεκτών α' ολο τόν κόσμο Πανεπιστήμια, Κέντρα Ερευνών, Βιβλιοθήκες, Διεθνείς Όργανισμοί*;, Ελληνικές έ/.κλησιαστικέ; I- νορίες καί κοινότητες τοϋ έξωτεο-κοϋ κ.ά.) Οί άφ-ίσσες αυτές θυμίζουν πάντα πώς τά μαθήματα αύτά γίνονται στή θεσσαλονίκη. Έτσι ή άφϊσσα τοϋ 1973 έχει μιά χαριτωμένη μακέττα όλης τής πόλης, καιιωμένη άπ' τόν αρχιτέκτονα καί καθηγητή τοϋ Αύγουστος Ένα τμήμα ςπουδαστών τοϋ «Διεθνούς Θερινού Προγρόμμοτος> τού ΙΜΧΑ στό Αρχαιολογικό Μαυσεϊο τού Βόλου. Διακρίνονται, μεταξύ τών σπουδαστών, ό βυζαντινολόγος καθηγητής ϋοην 0ΙΑΝΑΚΟΡΙΟ5. ό αρχαιολόγος καθηγητής Φώτης Πέτσας καί ό υπεύθυνος τού τεχνικού μέρους τοή Προγράμματος Κ. Παπουλίδης Τοΰ Κς?Ν. Κ. ΠΑΠΟΥΛΙΔΗ Επιστημονικού συνεργάτη του ΙΜΧΑ Πανεπιστημίου Ν. Μουτσόπουλο, τοϋ 1974 ένα τμήμα τής βυζαντινή,; εκκλησίας τής 'Αγίας Αικατερίνη;, ιοϋ 1975 ένα τμήμα τής Καμάρας, τοϋ 1976 ένα τμήμα άπ' τά Κάστρα τής πόλη: καί τοϋ 1977 τό Λευκό Πύργο. "Απ' τόν Ιανουάριο κιόλας αρχίζουν νά έρχονται στό ΙΜΧΑ οί αιτήσεις συμμετοχής άπ' τίς πέντε ί * : " ρους. Οί αιτήσεις αύτές εϊνα: τόσες πολλές ώστε οί διοργανωτές, ί?ζ'' νται πολλέ- φορές σέ δύσκολη καί είναι άναγκασ ιένοι ν' αρνηθούν τή συμμετοχή σέ πολλούς, λαμβάνε ντας ύπ' οψη περισσότερο τά ~'.':'->ποινικά σπουδών τους τίς συστάσε:: τών καθηγητών τους και τό συγγραφικό τους έργο. "Ετσι τό έπ'.στϊ (4«- νικό επίπεδο τών μαθημάτων 5Ϊν* 1 άρκετά ύψηλό, άφοϋ ιιεταξύ τών 54

11 ιλσυδαστών τών θερινών μαθημάτων { κα τ.ονοστό πού άνέρχεχαι σι 4 10% διδάσκουν σέ άνώτατα πνευματικά ι- δρύματα. Εκτός άπ' τοΰ; καθηγητέ,: άνωτάτων σχολών άρχονται καθηγητές καί καθηγήτριες τής με3η; έκ- -αιδεύσεως (κλασσικοί φιλόλογο; κ. μέλη ερευνητικών ιδρυμάτων, ίτ.άλληλοι διεθνών οργανισμών (τής Ευρωπαϊκής Κοινή; ' Αγοράς), φοιίτρέ: κ. δ. Σ' αύτούς πρέπ«: νά προίτεηεΐ κι' Ινας μεγάλος άοιθ^ιό; σπου 5α7Γών απ 1 δλα τα κράτη τοϋ κόσμου ίί ί^οίοι Ιρχονται ιός προσκεκλημένοι τού Υπουργείου ΠολιτισμΛΰ καί Επιστημών διότι άοίστενσαν στις I- ςεχάσεις το'^ς στήν ίλληννκή γλώσσα Τό έλλην.κό Υπουργείο γιά νά τοϋ; έραόεύση τους προσκαλεί Ινα μήνα ατή θεσσαλονίκη. "Ενα μεγάλο ποσοστό άπ' τοι\; σπουδαστές τών θερινών μα&ημάτων γνωρίζει καλά τήν ελληνική γλώσσα διότι χήν διδάσκει. νί άλλο Ιχει γερές οάσεις ναι γνώσείς καί Ινα άλλο δέν Ιχει τήν πραν.τική εξάσκηση. ΤΙ; τελευταίε,; Ημέρες τοΰ Ίηυλίου στί; Φοιχητιν,ές Έσχίε; θεσσαλονίκης άλλάζε: ριζικά ή άτίόσφα.- Λ. Ή γραμματεία τών θερινών μα- Οημάχων πού άποχελείχαι άπό μέλη ιού προσωπικού χοϋ ΙΜΧΑ είναι εγκαταστημένη έκεϊ καί φροντίζει δλο χ4 24) ωρο γιά τήν έγκαχάσχαση τών σπουδαστών πού Ιρχονται. Έκεϊ ό έπισχίπτης θά άκούση δλε; τις γλώσσες το κόσμου. Τι- τελευταίε; ήμερες μ Ιουλίου στίς Φοιτητικέ; Εστίες θεσσαλονίκης χαταβάλεται κάθε προ σπί#εια γιά νά μπουν οί σπουδαστές 5το πνεύμα τών θεοινών μαθημάτων. Λκολουβίϊ ή τεράστια εργασία τδν (ΐαθημάτων τόν μήνα Αύγουστο. Οί Ιπιστη^ιονίχοΙ συνεργάτες τοΰ ΙΜ διδάσκουν τρεις ώρε,: καθημερινά τήν έλληνική γλώσσα. Είν' 4\ήβεια δτι μετά ενα ίήνα ένχαχ-.κής εργ^ίας, παρόλη χήν αυγουστιάτικη ζέστη τής θεσσαλονίκτ/ς, τά άποχε- ).έσματκ είναι καταπληκτικά. Οί «Μυδαοτέ;, επειδή οί πεοισσότεοοι έχουν ανεπτυγμένο Επιστημονικό ενδιαφέρον άλλα και γερέ; δάσει; σ*ήν ελληνική γλώσσα, στά τέλη τού Αυγούστου μπορούν νά Ιχφράζόνται σ»ό γραπτό καί σχόν προφορικό λόγο βίή γλώσσα ΐας. Μετά άπό τό καθη- Ν>ΐν0 ιρίωρο ιιάθημα χή; έλληνική ϊ' ωσσα; οί σπουδαστές παρχκο/ου-»3ν 2 ώρε; γενικά μαθήματα λ)η- Αύγουστος "Ενο τμήμα σπουδαστών τοο -Διεθνούς Θερινού Προγράμματοςτού ΙΜΧΑ στό Λέοντα τής Αμφπόλεως. Διακρίνεται, μετσεύ τών σπουδαστών, ό αρχαιολόγος καθηγητής Φώτιος Πέτσας (μέ τά νότα στό φο,<ό) ένώ έπεεηγεί τά ιστορικό πλαίσια τής τοποθεσίος. ΜεταΕυ τών όκροατών του ό καθηγητής Θεοφάνης Σταύρου Τά απογεύματα διοργανώνονται διάφορες εκδηλώσει,; οί όποΐ=; Ιχουν δασικό καί αντικειμενικό σκοπό τήν πρακτική εξάσκηση τών σπουδαστώ / στήν έλληνική γλώσσα, άλλα καί τ/'; μύηση στήν έλληνική νοοτροπία καί ζωή. "Ετσι τά απογεύματα οί σπουδαστές μπορούν νά δούν ελληνικέ; κινηματογραφικέ; ταινίες, νά ιιάθουν ελληνικούς χορούς, νά -άρουν αέρος σέ συζητήσεις στήν ίλληνική γλώ"α καί νά ακούσουν έλληνική μουσική. Π! εκδηλώσεις αυτές πλουτίζονται μέ οργανωμένες ξεναγήσεις στή Θεσσαλονίκη (Πέλλα, Καβάλα, Φίλιπποι. "Λγιον "Ορος, Βόλος - Πήλιο, Μετέωρα Καστοριά). Τόσο στί; ξεναγήσεις στή θεσσαλονίκη οσο και στις εκδρομές στά μεγάλα Ιστορικά κέντρα έκτό; θεσσαλονίκη: δ άντικειμενικός σκοπός ;1ναι διπλός: τουρισμό; καί έκπαίδευση. Ή Ικδοομή σχούς Φιλίππους - Καόάλα π.χ. περιλαμβάνει: ΈπΓσκεΑη στήν Καβάλα, ξενάγηση στό αρχαιολογικέ τη; μουσείο, μπάνιο καί γεομα στήν Κανικού πολιτισμού στά ελληνικά ή στά αγγλικά. Στά δίωρα αύτά μαθήματα οί σπουδαστές έχουν τήν δυνατότητα νά παρακολουθήσουν Ινα άπό τά παρακάνω πέντε τμήματα ή καί όρ σμένα μαθήματα τή; Ικλογή; του; άπό χό κάθε τμήμα: Τμήμα Α': Ιστορία, Άοχαιο/σγΐα. Φιλοσοφία κ/ι Φιλολογία τή; Αρχαίας Έλλάδο;. Τμήμα Β': Ιστορία Τέχνη. Θεολογία. Φιλοσοφία καί Φιλολογία τή: Βυζαντινή; έποχής. Τμήμα Γ': Νεοελληνική XV/νη Πεζογραφία, Ποίηση, Ιστορία καί Λαϊκή Τέχνη. Τμήμα Δ': Αρχαία, Βυζαντινή. Σύγχρονη Ιστορία καί σχέσεις τσϋ Βυζαντίου ΐέ τό Δυτικό καί τό ϊλα- 6ικό κόσμο. Τμήμα Ε': Αρχαία καί Βυζαντινή αρχαιολογία Αρχαία, Βυζαντινή καί Σύγχρονη τέχνη. Γιά χή δι δασκαλία τών μαθημάτων αύτών καλούνται άπό τό ΙΜΧΑ. έξειδικευμένοι καθηγητές ανωτάτων σχο/ώ\' ά πό τό εσωτερικό καί τό εξωτερικό. Εξάλλου ό κύκλος ιών μαθημάτων αύτών συ ΐπληρώνεται διαλέξει; σέ θεολογικά, λογοτεχνικά, νομικά καί οικονομικά θέματα. Μέ τό καθημερινό πεντάωρο μαθημάτων συμπληρώνεται ή πρωινή χπ*οχόλη 3η τών σπουδαστών. λαμίτσα, ξενάγηση στούς Φιλίππου,: καί παρακολούθηση άρχαίου ή μεσαιωνικού Ιργου στό άρχαΐο θέατρο των Φιλίππων. Τήν τελευταία ημέρα τοΰ Αύγουστου σέ εξοχικό κέντρο -ής θεσσαλονίκη; διακόσιοι περίπου φιλοξενούμενοι άπό 30 χώρε; τών πέντε ήπεί- ΣΥΝΕΧΕΙΑ στή σελίδα 72 55

12 «Γιά τή σωστή άνάγνώση τοΰ λογοτεχνικού κειμένου» Μερικές προτάσεις καί μιά προσέγγιση... I. ΟΙ προϋποθέσεις... Πληθαίνουν στϊς μέρες κι<; οί διαμαρτυρίες πολλών άναγνωστών, ατού δυσκολεύονται νά προσεγγίσουν να λογοτεχνικό κείμενο «μοντέρνας» γραφής καί α- νοιχτά έξεγείρονται εναντίον της σύγχρονης λογοτεχνίας κατηγορώντας τά ργα της ώς πλαστά, άκαταλαβίσπκα καί γεμάτα άκατανόητο έγκεφαλισμό. Οί διαμαρτυρίες αύτές δέν άνάγονται μόνο στο χώρο τοΰ μέσου αναγνώστη άλλά και στά χώρο της κριτικής, χώρος πού ανήκει αποκλειστικά στους «μυημένους» και πού λογικό δέ θα 'πρεπε νά άνέχεται ή νά προσυπογράφει τέτοιου εϊδους δια μαρτυρίες (Μ. Φυσικά δέν άνήκουμε α' αυτούς πού βλέπουν αισιόδοξα τή λογοτεχνική πραγματικότητα. άλλα νομίζουμε δτι τά προβλήματα πού γέννα είναι άλλου είδους (λ.χ. ό ρόλος της λογοτεχνίας, το μέλλον της κα ) καί δέν πρέπει νά τά συναρτήσουμε (στη βάση τουλάχιστον που θέλουν πολλοί έχιικριτές της) μέ άφορισπκά σχήματα τοΰ τύπου «ή σύγχρονη λογοτεχνία είναι α- κατανόητη». "Ετσι, κατ' έπέκταση. οφείλουμε νά δεχτούμε ρεαλιστικά δχι μόνο τήν ύπαρξη της ώς έκφραση καλλιτεχνικής δημιουργίας άλλά καϊ τόν τρόπο γραφής της. Γιά νά πετύχουμε δμως αύτό είναι άνάγκη νά δούμε καθαρότερα τά.πράγματα καί κυρίως νά μάθουμε νά διαβάζουμε σωστά. "Οταν μιλάμε γιά «σωστή άνάγνωση» έιννοοΰμε νά έγκαταλεί ψουμε τήν παθητική ή αδιάφορη στάση άπένανπ στό κείμενο πού δχουμε στά χέρια μας καί νά τά άντηιετωπίσουμε μέ όνεργητικότητα καί φιλική διάθεση. Κάθε κεί μενο (πεζά ή ποιητικό) λειτουργεί σάν πομπός πού εκπέμπει μηνύματα ζωής, καί ό αναγνώστης λειτουργεί σάν δέκτης, πού πρέπει νά Αποκωδικοποιήσει αυτά τά μηνύματα ( 2 ). Ή αποκωδικοποίηση αύτη αξίζει τάν κόπο, γιατί έτσι ό άν άγνωστη ς φτάνει στήν υ- ψίστη πνευματική άπόλαυση πού χαρίζει ή λογοτεχνία, εύαισθητοποιείται καί ισχυροποιείται, ά- ποκτά καινούργια βιώματα, έμπειρίες πολύτιμες γιά τό δύσκολο άγώνα της καθημερινής επιβίωσης. "Ας ρίξουμε λοιπόν στά σκουπίδια τήν ανάγνωση τοΰ... σαλονιού, άν θέλουμε νά διαβάσουμε σωστά. Ή άνάγνωση δέν είναι εύκολη υπόθεση... Τοϋ Δέν είναι έστίσης σωστά νά κα- Χρήστου Μουχάνιερ τεχόμαστε άπό πλέγματα δυσπιστίας απέναντι στο δργο ούτε νά είμαστε προκατειλημμένοι απέναντι στά συγγραφέα του. Ή έλλειψη έζοικείωσης μέ τά νεώτερα λογοτεχνικά ρεύματα γεννά συνήθως τή δυσπιστία < 3 ), ένώ ή προκατάληψη μπορεί νά όφείλεται οέ κακή πληροφόρηση ή άκόμα και σέ Ιδεολογική άντίθεση πρός τά συγγραφέα ώς βτομο καί τϊς ιδέες του πού, ένδεχομένως, προβάλλει στό Εργο του( 4 ). Δυσπιστία καί προκατάληψη όδηγοϋν σέ Ακ των προτέρων «άπορρίψεις» καϊ τότε δέ γίνεται κδν λόγος γιά ά- νάγνωση... Παλαιότερη είναι ή διαμάχη οχετκκά μέ τά ποΰ πρέπει νά ρίχνουμε ιό βάρος της ανάγνωσης. Πολλοί λένε δπ πρέπει νά μας ένδιαφέρει μόνο τό περιεχόμενο δηλαδή τό τΐ λέει τό ργο. "Αλλοι πάλι κάνουν τό έντελώς άνιίθετο άδιαφοροϋν γιά τό τϊ λέα καί ένδιαφέρονται γιά τό πώς τό λέει. Ή μονομερής δμιος άνάγνωση βλάφτει τό ργο, κόβει τους δεσμούς άνάμεοα σ αύτό καί τόν αναγνώστη τόν οδηγεί σέ έπικίνδυνες μονοδροιιήσεις (άτελής ούα ληψη τών κωδικών συμβόλων πού έκπέμπει τό κείμενο, φορ ΐ/αλιοτική άνάγνωση κ.ά.). Σωσιή άνά γνωοη λοκπόν, πρέπει νά εινπι ή ταυτόχρονη προσπάθεια πού κπτοβάλλουμε γιά νά νιώσουμε τ θτ λει νά πει τό κείμενο και νά άπο λούσουμε τόν τρόπο γραφής του Πρέπει δρως νά παρατηρήσουν δτι. έπειδή τό κείμενο δέ νείναι τίποτα άλλο άπό σχέσεις λέξεων πού έκλέγονται καί τσπαθετοϊ>\ται άπό τό συγγραφέα δχι στή τύχη πρωταρχικός σκοπός της ήινάγνιοσης είναι νά οδηγηθούμε μέοπ ό πό τό πώς ατό τι λέει. "Αν νιώ σουμε τή σπουδαιότητα αύτή'; της διαδικασίας, θά πάψουμε να μεμψιμοιρούμε γιά πολλά κείμενα δχι «παραδοσιακής γραφής» πού μας φαίνονται άκαιανόητα, γιατί, λαθεμένα βιαζόμαστε νά τή καταλάβουμε» άπο τήν πρώτη στιγμή Βασική προϋπόθεση σο»τή<: ό νάγνωσης ένός κεηιένου είναι ή έπαρικής γνώση τών ιστορικών συν θηκών (ντόπιων καί ξένων) ιιέσο στίς όποιες κυοφορήθηκε και ΥΜνήθηκε τό κείμανο. Είναι άίιανόη το νά αποκόψουμε τό δημιουργό καί τό βργο του άπ' αύτές, γιατί όλογοτέχνης, ΰπιος κάθε συνειδητός καλλιτέχνης, βιώνει τήν έπο χή του καί άντλεϊ τό ύλιικό τοι> ήπ' αύτή, γεγονός πού δέιν τό άμφιοβητούμε άκόμα καί γιά τούς λογοτέχνες πού σκύβουν μέ προ σοχή πάνω στή παράδοση καϊ Βρ'- φουν τό ργο τους μέ τούς πλουσίους χυμούς της. Ή αύθοίργπι δμως χρησιμοποίηση τών ίσ'ορι κών συνθηκών σάν μοναδικό?ρυβ λείο γιά τήν χατανόηση τοΰ κριμένου είναι πολύ έπικίνδυνη γ' α ' τί μας οδηγεί σέ έτππόλαιες κρί 56

13 [Εκ; καϊ έπιφανειακές κατά κανόνα προσεγγίσεις. "Αν γιά παράδειγμα δοΰιιε ιά έργα της λεγόμενης «γενιάς ιοπ 30» μόνο οάν βκφραοη της ρευστής (πολιτικά κα\ κοινωνικά) έλληνικής μεσοπολεμικής χοινοπ νίας κλ όχι παράλληλα, σάν βαθύτερο αίτημα άνανέωσης ιής 6αλ ιαΐμένης Αλλη νίκης λογοτεχνίας, τότε στενεύουν τά περιθώρια γ ιό ροχπή άνάγνωσή τους. Ή άνίχνευση και στή συνέχεια ή οίκείιοση τοϋ θέματος αποτελ εί Γπτουδαϊο παράγοντα της άνάγνώσης μας, γιατί μας βοηθάει νά διαβάσουμε άνετότερα τό κείμενο, νά παρακολουθήσουμε μέ ένδιαφέρον τό ξετύλιγμα ιής ΰπάβεσης (8ν ύπάρχει), νά αισθανθούμε Βαθύτερα τους χαρακτήρες ϊί τά πρόσωπα πού κινοονται μέσα σ' αύτό, νά κινηθούμε κι έμετς μέσα σι ή ν άτμόσφαιρα πού δημιουργεί ό συγγραφέας καϊ νά γευτοϋμε πταπόγνοίρβς καταστάσεις, που μό νο ή προσέγγιση της θεματικής δομής θά μας χάριζε. Είπαμε παραπάνω δπ πρωταρχικός σκοπός της άνάγνωσης είναι νά όδηγηθοΰμε σιά τΐ λέει τό κείμενο μέοα από τό πώς τό λ^ει. Ε- πειδή δμως τά πράγιιατα στο ιημεϊο αύτό δυσκολεύουν, πρέπει νά ύπλιστοϋμε μέ τήν απαραίτητη ύ- ποιιονή τοϋ καλοπροαίρετου άναγνώσα». Σέ πρώτη φάση πρέπει να έξοίκ&ιωθοϋμε μέ τή νλώσοα τοΰ κεηιένου, μέ τό ιδιαίτερο γλ(,χ>αικό ύφος τογι λογοτέχνη Ή γλίιχκίκή δομή τοΰ κεηιένου εί ναι ύιιάθεοη τοΰ συγγραφέα καϊ λεττουργεΐ άνεξάριητα άπό τις δικές μας γλκισσικές προτηιήσε: ;. Η έπιλσγή των λέξεων και τό ουντακϊΐκό τους αυνταίριααμα ά- ποιελούν αυτή τη γλωσσική δομή κα'ι οποιαδήποτε προσπάθεια άντικατόσίαοης ορισμένων λέξεων ί ιοποθέιησής τους οέ άλλη συντακτική θέση άλλοιώνει τή λεπουρ- Υ α ιους καϊ παράγει διαφορετικό αίοθητκό άποιέλεσμα (ή ιό έξαΐκινίζει ένιελώς). ΟΙ λέξεις /μέ 'ύν ιρόπο πού τοποθετούνται) δέν είναι απλοί φορείς έννοιών, άλλά ί : Χο«ν είδικύ βάρος στόχος τους νά κουβαλήσουν μέσα μας τό υλικά πού μ βοήθεια της φαντασίας μας θά μας μεταφέρει σ' ίνα καινούργιο κόσμο μέ υπόσταση ανεπανάληπτη. Ή βιωματική αύτη α- νάγνωση φέρνει στ ή ν έπιφάνεια άτομικές εμπειρίες, ένώ παράλληλα γεννά μέ τή σειρά της νέες. άγνωστες μέχρι ι ώρα άλλά θελκτικές, έμπειρίες. Στό σημείο αύτό πρέπει νά τονίσουμε πόθο επικίνδυνο είναι να μας έλκύουν τά περίτεχνα στολίδια τοΰ λόγου που μέ μεγάλη μαστοριά χρησιμοποιούν πολλοί συγγραφείς. Πρέπει νά μάθουμε δτι τά λογοτεχνικά στολίδια δέν υπηρετούν ένεργά τήν πρόθεση τοϋ λογοτέχνη για σωσιή έίκφρπση, άλλά παίζουν βοηθητικό ρόλο και γι' αυτά δέν είναι αυτοσκοπός ;ής άνάγνυισης. Ιδιαίτερη έκφραση πρέπει νά δώσουμε οτή στίξη τοϋ κειμένου πού διαβάζουμε. Ή κακή ανάγνωση άγνοεϊ τή στίξη καϊ πέφιει. κατά κανόνα, σέ άνεπίτρεπτες πυγ χύσεις γύρω άπό τό περιεχόμενο ή είναι άνίκανη νά παρίκολουθήσει τις εναλλαγές τών καταστάσεων (άργή - ι'ίρεμη, γοργή - ταραγμένη κ.ά.) πού προβάλλει ό συγγραφέας. Επίσης δέν πρέπει νά ά- γνοοϋμε τή χρησιμοποίηση ιών ρημοιικφν τύπων (χρόνος, έγκλιση, φωνή) πού ό λογοτέχνης μεταχειρίζεται συνειδητά γιά νά τάνίσει μέ ^ικραοτη η νά υποβάλλει καταστάσεις, νά τοποθετήσει τις ένέργειες στά χρόνο κ.ά. Ό άναγνώστης πρέπει νά έχει υπόψη του έπίσης καϊ τήν υπόλοιπη λογοτεχνική (ή άλλη ) παραγΐιτγή τοϋ συγγραφέα. "Ετσι θά είναι σέ θέση νά παρακολουθήσει τήν εξέλιξη (ιΐ δχι) τοϋ έργου του, τϊς θεματικές σταθ) οές που (ίσως) διακρίνουν το έργο του, γϊ<: αισθητικές ή κοινωνικοπολιτικές άνπλήψεις του, πού έκφράζονται (άμεσα ίί έμμεσα ) ΐ' αύτό, τις αλλαγές ίή Λχι) στόν έκφοασπικό χαρακτήρα και τήν τεχνική πού χρησιμοποιεί ( β ) Τό βιογραφικό υλικό πού ίσως, ίχουμε στά χέρια μας μπορεί νά μάς δώσει πολύτηιη βοήθεια γιά τήν κατανόηση τοϋ έργου καϊ τήν έντελέστερη σύλληψη των μηνυμάτων ή των «θέσεων» τοϋ σύγγραφέα, άλλά άν τό μεταχειριστούμε σαν μοναδικό όδηγό, τότε είναι πολύ ε&κολο νά πέσουμε σέ λαθεμένες έκτιμήσεις καϊ ή άνάγνωσή μας νά είναι πρόχειρη, επιφανειακή, αφοριστική γιά τά έργο και ίσως παραγνωρίσει τό σπουδαιότερο παράγοντα, δηλαδή τήν αισθητική άρτιότητα πού μας καλεί τό κείμενο νά άπολαύσουμι σάν καθαρά δημιούργημα τέχνης Τέλος «ς μή φοβηθούμε καϊ τή μελάτη κριτικών έργασιών, που πολλές φορές είναι απαραίτητες για νά μποϋμε βαθύτερα στήν κατανόηση τοϋ έργου, άλλά 8ς μή ξεχνάμε παράλληλα ότι ή άνάγνωση κάθε κειμένου είναι, πάνω άπ' 8λα, υπόθεση άποκλειστικα δική μας, γιατί, δπως λέει ό ΙΙΟ- ΙΑΝϋ ΒΑΚΤΗΕΣ: «διαβάζω τό έργο σημαίνει τό έπιθυμώ, σημαίνει πώς θέλω νά είμαι τό έργο, πως άρνοΰμαι νά θεωρήσω τά έργο ξω άπό κάθε λόγο πλήν τοϋ δικοϋ του». ( τ ) ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Δ <7 (ΠΓτΐ'κό άρθρο τοΰ Πάνου Θασίτη στό /ΑνΗ», ΆΟήνα 19ΓΓ9, ιενχος 123. ( , ιιέ τίτλο «Ποίηση: Γιά μια ρεαλιοπκη γροψή* 2. ΠοΛϋ χρήσιμο γιο τήν κατανδηαη της λειτουργίας τοΰ «μοντέρνοι ι» ποιήματος τύ κείμενο τοΰ Τίτου Πατρίκιοι.) στό τόμο: «Ή διδασκαλία της ΐιοντίρνος ποίησης στή Μέοΐ) Έκτταίδευοη» ΆΟήνα Γνωστή γιά παράδειγμα είναι ή άρνητικη στάοη πολλών ώπίναντι πτη ισουιιϊολιοτική ποίηση» ή υιό ινέο μο- Οιστόρημα», πού καταργούν τύν παροδοσιακύ τιιόπο γραφής. 4. Ενδιαφέρον ττπρουοιάίει ή στάοη πολλών κριτικών άπένα\ τι στό?ρνι λογοτεχνών πον άνήσουν οί ιδεολογικό στρατόπεδο (Σες>έρης. Ρίτοος, Καζαντζάκης, Κοτζιάς, άντί&ετο Ροΰφος, ΆναγΛίιίοτάκης, Πατρίκιος κ.α.) κύρια χαρακτηριστικά της Λποίας ετναι ή π Μ>κατάλη> ΐΤ καϊ ή σμπάοειο. 5. Μεγάλο είναι τό Βάρος πού ιτέφτει στούς ('ι'ΐ)ΐοος τοΰ έκπαιδεοπκοΰ, "Οπιιις 6\τνα\ τά ηρά\η:ατα γιά τή σηκττή «μύηση» των νέων οιήν λογοτεχνία ΣΥΝΕΧΕΙΑ στή σελίδα ΒΟ 57

14 Τί πρέπει νά γνωρίζει ή ώριμη γενεά γιά τήν στάοη της άπέναντι τών νέων Β' Μέρος Συνέχεια άπό τό 6ο τεϋχος Τό σφάλματα τών γονέων Γιά νά κρατήσουμε τό κύρος μας οί ώριμοι, οί ϊδιοι οί γονείς, υποπίπτουμε σέ πολλά σφάλμα τα, όσυγκρίτως περισσότερα άπ' δσα φανταζόμαστε. Κι' όμως τά σφάλματα μας αύτό τά 'ίδια άογότερα μας έκδικοΰντατ Μπορεί κανένας να σκεφθή μερικά, δηλαδή τά πιό διαδεδομένα σφάλματα αγωγής, δ- πως π.χ. είναι οί άπαιτήσεις )ΐαο άπό τούς νέους, πού δέν συμβιβάζονται μέ τίς άσυνέπειές μας, δ- πως πάλι κι' εκείνες οί άντικοουόμε>νες έντολές μας και διαταγές, οί άδειες καί πολλές φορές χωρίς περιεχόμενο απαιτήσεις μας. "Ετσι. μ' αύτό τό νόημα, ό νέος δυσκολεύεται νά πάρει τή ζωή στά σοβαρά, δσο κι' άν τό θέλη. «θέλω νά ζήσω ηθικά, άλλά γίνομαι κυνικός» λέει ίνας νέος. «"Εχω ά ντιληφθη, δτι κανένας δέν περιμένει άπό εσένα νό ζήσης σύμφωνα μέ τά ίδεώδη σου, τ:ι ι- δεώδη πού ομολογείς. Είσαι αφελής αν τό επιχειρήσεις. "Εχω ά- ναικαλύψει πως ή υποκρισία Ρχει γίνει θεσμός. Τή συναντώ στό σπίτι. στό σχολείο, στήν κοινωνία "Ο πατέρας μου είναι πολύ ήθικός στις προσωπικές σχέσεις του, άλλά σης δουλειές του είναι σχεδόν άπατεών. Ή μητέρα μου είναι φιλελεύθερη στήν πολιτική, άλλα στήν πράξη άντιλαμβάνομαι καί βλέπω, δτι δλα αύτά είναι λόγια χο^ροκομένα καί τίποτα περισσότερο. Στο σχολείο μέ διδάσκουν μέ λόγ>α δλες τίς άρετές, που πρέπει νό εχη ίνας καλός πολίτης, άλλά σέ κάθε βήμα τών δασκάλων μου αποκαλύπτω τά αντίθετα ή, τό λιγότερο, πώς δέν παίρνουν στά σοβαρά αύτά πού λένε, γιατί ή ζωή τους βρίσκεται μακριά άπό τή μετουσίωση τών λόγων σέ πράξεις, στή στάση τους άπένανπ τών άλλων καί στή συμπεριφορά τους έν γένει. Λόγια, λοιπόν καί μόνο λόγια, ηχηρά καί χωρίς περιεχόμενο». Τά λόγια τοΰ νέου είναι, δυστυχώς, άδιάσειστες διαπιστώσεις της νεολαίας προς τίς άσυνέπειες τών ώρίμων, άσυνέπειες λύγων καί πράξεων, πού όδηγοΰν τόν νέο στήν κυνικότητα, πού τόσο τοϋ τήν κατακρίνουμε. Μ' αύτό βέβαια, τό νόημα δέν μπορούμε νά Τοΰ όμοτίμου καθηγητού τής Κοινωνιολογίας Ι9ΑΝ. Ν. ΞΗΡΟΤΥΡΗ πλησιάσουμε τόν νέο μέ κύρος, άν έμεϊς οΐ ώριμοι δέν σταθούμε σάν παράδειγμα, αν δέν βιώνουμε αύτά πού συμβουλεύουμε, αύτά που άπαιτοΰμε άπ' αυτούς. Τό πλησίασμα των δύο γενιών θά μπορούσε νά διευκολυνθη μέ τόν διάλογο ανάμεσα στή νέα καί στήν παλιά γενιά. "Ωστόσο ό,ρόπος αύτός πού προσφέρεται όντως ευνοϊκά γιά τό πλησίασμα καί τ ή γεφύρωση είναι κάπως δύσκολος. Δυστυχώς είμαι υποχρεωμένος νά όμολογήσω πώς στόν τόπο μας Λ σπουδαίος αύτός δρόμος πού κάπως μπορούσε νά όδηγήση στή συνάντηση τών δύο γενιών είναι άρκετά δύσκολος άν όχι ακατόρθωτος. Δέν ξέραμε δυστυχώς νά συζητούμε, δέ μάθαμε ιί θά ττή διάλογος. Δέν ύποπτεύομε, πώς ό διά λογος άπαιτεΐ διαφώτιση τοΰ θέματος γγ αύτό καί ύστερα άπό τις πρώτες φράσεις μας. διαν άρχίζουμε τό διάλογο, τή συζήτηση, χάνομε τό θέμα, πού έπρεπε, νά συζητήσουν καί στή θέση του τοποθετούμε τόν έαυτό μας, όηότε ή συζήτηση γίνεται διαφωνία, ή οποία πάλι μετατρέπεται «έ προσωπική διένεξη. Δυστυχώς απάνια ή συζήτηση διατηρείται ιός τό τέλος στό έτώτεδο τής σοβαρλτητος και της ευπρέπειας. Κατά κανόνα έικφυλίζεται σέ λογομαχία κακού είδους, κακόπιστου μερικές φορές καί άγοραίου. Καί δριοι;, ό- πως είπαμε, ό διάλογος άνύίΐεσα στήν παλιά καί στή νέα γενεά θίι ήταν εξαιρετικά καρποφόρος, ίίν ΐτποροϋσε ό καθένας μας νπ ων κάνη, δπως πρέπει. Πώς νά συζητήσουμε,. άφοϋ δέ μάθαμε ποτέ ν άκούη ό ίνας τόν άλλον κι' άκύμη περισσότερο, δταν αύτός ο βλλος είναι πολύ νέος...; Είμαστε φοβερά ύποκειμενικοι καί φυσικά ίσχυρογνώμονες. "Επιμένουμε πεισματικά σέ πράγματα, γιά τά όποια δέν έ'χαμε κάν $δί-α Οί συζητήσεις μας δέν διεξόγον ται μέ αμοιβαίο σεβασμό καί ανεκτικότητα, ούτε μέ τόν άρμόζοντα τόνο της φωνής καί μέ εύπρέπεια, προπαντός δέν τις άπροσωποποιοί με. Δέν άναπτύσσομε τίς περισσότερες φορές συλλογισμούς προβάλλοντες έπιχειρήματα, παρή έκνευριζόμενοι υψώνορε τή φαν νή... Ή διαλεκτική, ό διάλογος, δέν είναι δπλο φιλονεικίας, παοίι μέθοδος δρόμος γιά νά βρεθη τό σωστό, νά λυθοΰν άπορίες, νό παραμερισθούν προκαταλήψεις, να συνειδητοποιήση ό δίνβρωπος τήν δγνοιά του. Ό διάλογος ίχει βέβαια νόημα παιδευτικό καί παιδευτική α- ξία, δταν βέβαια γίνεται, Λπως πρέπει. "Αλλωστε συζηιώ Οό πιι σύν - ζητείν, ζητώ δηλαδή μοϊί μέ άλλους νά βρω τήν άλήθεια Μά δέ συζητεί κανένας, δταν πΐ]- γαίνη έκ τών προτέρων ίιοιμο.; να έπιβάλη στόν άλλον τή γνώ ΐΐ του. Στόν τόπο μας ή συζήτηση έχτρέπεται οέ πάθος ή σέ άντιδικίο... ΚΓ δμως ό δρόμος τοΰ διαλόγου, δπως είπαμε, είναι ό Ι> σφαλέστερος, γιά νά πλησιάση κανένας τό νέο. 58

15 αείχα ]αά μακρά συνομιλία ;ταί σοβαρή συζήτηση», γράφει ένας ίίκοοάχρονος νέος, «μέ τόν πατέρα μου. Κουβέντα μεταξύ άγδρών, Τοϋ είπα πάσο Απογοητευμένος είμαι άπό τή γενιά του, άπό τήν άγάπη της πρός τό χρήμα, άπό τήν έκμετάλλευοη, πού αυτή κάνει ατούς ά\όρώπους, άπό ιό ά- νέντιμο πνεύμα, πού κυριαρχεί στίς δουλειές της, άπό τή διαφθορά στήν πολιτική ιης καί άπό ιούς αιματηρούς πολέμους της. Ό πατέρας μού άπάντηοε: «Κοίταξες παιδί μου, τόν κόσμο και τόν βρήκες έλλιπή. θέλεις νά κάνης έ- ναν καλύτερο κόσμο. Έχεις ιήν εύλογία μου, άλλά ό ώραϊος σου κόσμος πρέπει νά ύποστή ιχάπυια βελτίωση. Δέν ρβϋ άρ'^ει ή κυνική γλώσσα του. ή δυνατή καί έ- (αλλη μουσική του και ή αισχρή φιλολογία του. "Αναγνωρίζω τις άνηφάσεις στή ζωή μου και δέν ίίχω τί ν' άποντήοω, άλλό προτιμώ ιής άβεβαιότητές )ΐου άπό τις άπάλυτες αλήθειες σας. Είστε δ- λαι τόσο βέβαιοι για ιΐς άπανιήαεις σας; "Εχετε άμεσες λύσεις γιά δλα τά προβλήματα; Δέν Αρνούμαι τό δικαίωμά σας νά καινοτομήσετε καί νά έπαναοτατήσετε. Αΰτή είναι ή άιιοστσλή της νεότητας. Ή δική μου αποστολή είναι νά ύπερασπίσω τήν παράδοση, τή δημιουργική, βέβαια, παράδοση. Πάρετε δ,τι καλό καί ζωντανό ύ- πάρχει στήν παράδοση καί μπολιάιπε ταιριαστά τό νέο στό παλιό αίμα...». «Πρέπει νά τοο άναγνωρίαω τοϋ γέρου μου», γράφει ό νέος, «πώς ξέρει ν' άκούη προσεκτικά τούς άλλους, ξέρει νά συζητήση, μιλα άνάμεσα στήν παλιά καί στήν νέα γενιά είναι απαραίτητος... "Ας τόν μάθουμε πρώτα. 01 συνθήκες σήμερα δμιος Σήμερα οί νέοι, μέσα σιό πνεύ- Ι κ > ιή<; έηοχής ΐας, υφίστανται ης 'ΐώ αντιφατικές έπιδράοεας. Οί άν- 'ιχρουόμενες θεωρίες, τις όποιες ουναντοϋν οέ κάθε τους βήμα, ιούς κάνουν περισσότερο ά6οή- ^Π»ους καί ά ΐφιταλανιεύονται περισσότερο άπό κάθε άλλη γενιά Οί άντιχρουόμενες αύτές. άλλά καί νόσο ίνισνες αντιθέσεις, πού συναντοον οι ή ζωή, είναι άκριβώς αιτία νά ]ΐή λαμβάνουν τόσο πολύ υπόψη τους τις συμβουλές τής ώριμης γενιάς, πού τις περισσότερες μάλιστα φορές αύτές οι παραινέσεις 6χι μόνο δέν τούς κάνουν έντύπισση, ιΐιαρά τους προκαλούν καί τούς σπρώχνουν στήν άντίδραση, Κι' αύτό γίνεται, γιατί οί συμβουλές μας, σχεδόν οτό σύνολο τους παίρνουν τήν αρνητική μορφή τους ή τή συγκριτική ή τή μορφή της ηθικολογίας, δπως π.χ. ή φράση μας «"Οταν είχα τήν ήλικία σου, έκανα τούτο ή έκείνο..». Ή μ' αύτό τό νόημα καί μορφή συμβουλή προκαλεί τούς νέους αύτόμστα κουφαμάρα. Κι' αμύνονται έναντίον τών ηθικολογικών λόγων μας, μή άκούοντας. Κάνομε λάθος νά προβάλλουμε τόν εαυτό μας ατή μορφή, στό πόσο καλοί ήμασταν εμείς και πόσο κακοί είναι αύτοί συγκρινόμενοι μέ μας. ΚΓ όταν άκόμη μας άκοΰνε, δέν πιστεύουν, ότι δουλεύαμε τόσο σκληρά, ότι ήμασταν τόοο λογικοί, έξυπνοι, τόοο οικονόμοι κι' δτι είχαμε τόσο καλή συμπεριφορά, δοο λέμε. Στήν πραγματικότητα οί νέοι δυσκολεύονται καί να φαντασθούν άκόμη ότι κι' έμϋϊς ύπήρξαμε κάποτε νέοι. Γιά νά μπορέσουμε νά βοηθήσουμε τό νέο, θα πρέπει ν' αποχτήσουμε τήν ικανότητα νά ανταποκρινόμαστε στις ψυχικές καταστάσεις καί στά αισθήματα τών νέων μρς. τών παιδιών μας, χ'ιΐρίς νά επηρεαζόμαστε άπ' αύτά Πρέπει νά βοηθούμε τούς νέους μας στό θυμό τους, στύ φόβο τους, καί στή σύγχυση τους, χωρίς έμεϊς οϊ ϊδιοι νά θυμώνουμε, νά φ:>βάμα<κε Π νά παθαίνουμε ούγκυση. Νά προσπαθούμε νά λύνουμε τις ά- ιιορίες τους όχι μέ άιρελεϊς ή ά- κριτες έξηγήσεις, παρά μέ τρόπο θετικό, γιατί ό νέος ζητεί οέ όλα ιά πράγματα καί σ' αυτή άκόμη τή θρησκεία, άπόλυτη, προπαντός χειροπιαστή, καθαρότητα. γγ πύτό ικαΐ ταλαντεύεται αίωρεΐτπι μέοο σέ ακρότητες. Παράπονα τών ώριμων Ένα πικρό παράπονο σχεδόν ικλίτά κανόνα βρίσκεται στό στόμα τών ωρίμων έναντίον της νέας γενεάς. Είναι ή άχαριστία ιών νέων. ή άγνωμοσύνη. Είναι ένα κατηγορώ, πού έκφράζεται, πού έκτοξεύεται κατά της νέας γεννεάς, μιά έκφραση μας, πού κι αύτή μέ τή σειρά της έπιτείνει τό χάσμα, πού μας χωρίζει άπό τούς νέους. Γενικά μπορεί νά πη κανείς, 6- τι αύ,τή ή άξαίρετη άρετή, πού ά- φορα στις άνθρώπινες σχέσεις, είναι τόσο σπάνια, τόσο δυσεύρετη καί άΐφίβή, δχι μόνο στον κόσμο τών έφήβων, τών νέο>ν, άλλά καί στον ικόσμο τών ώρίμοιν. Ένας ξένος ποιητής λέγει, πώς κάποτε ό θεός θέλησε νά κάνη μιά γιοοτή έπάνω στά ουράνια δώματα, πρύς τιμήν τών άρετών. Τήν ώριαμένη ώρα παρουσιάσθηκαν δλες οί ά- ρετές, δπως ταίριαζε σέ ουράνια έορτασπκή συγκέντρωση. Τότε, ό Μεγαλοδύναμος είδε δύο άρετές νά στέκπινται ή μιά κοντά στήν άλλη, άλλά κάπως φυχρά καί σο» βαρά, σά νά μή γνωρίζονται διόλου αναμεταξύ τους. Τότε ό θεός πλησίασε, πήρε τή μια άπό τ' χέρι καί τήν οδήγησε ποός τήν άλλη, οπότε μέ έκπληξη είπε: «Μά δε γνωρίζεστε;». Καί πρόσθεσε «Ή αρετή ευσπλαχνία καί έδώ ή άρετή εύγνωμοσύνη». "Η εύσπλαχνία έκανε τόιε μιά βαθιά υπόκλιση μπρός στήν εύγνωμοσύνη καί είπε «Δέν είχα τήν εύχαρίααηση νά τή συναντήσω έπάνω στή γη ανάμεσα ττούς άνθρώπους...». Δέν ξέρω, άν δέν τοποθετούμε τά πράγματα στραβά, δταν παραπονιόμαστε για τήν άγνωμοσύνη τών παιδιών, τών νέων, γιατί, δταν φτάνουμε στό θέμα αύτό, δέν θά έπρεστε νά μιλούμε γιά τήν ά- γνωμοσύνη τών νέων. παρά γιά τήν άγνωμοσύνη τών ωρίμων. Ά- πό ποιόν νά διδαχθή ό νέος τό ι- ερό καί δγιο συναίσθημα τής ευγνωμοσύνης; Εϊναι δύσκολο νά διδαχθή κανένας τήν ευγνωμοσύνη, δταν γύρω του κυρίαρχη ή άγνωμοσύνη, ή ακατάσχετη διάθεση γιά κατάκριση. ή έλλειψη άνεκτικότητας καί ικατανοήαεακ;. "Ας σκεφθή κανένας πόσες πικρές, άδικες καί Α- νειλικρινείς λέξεις άκουσε ό νέος, δταν ήταν άκό)ΐη μικρό παιδί άπό τό στόμα μας. "Οταν τά αυτιά τών παιδιών γεμίζουν άπό π»υχρά, σκληρά, χωρίς καμμιά άγάπη λόγια, τί πρέπει νά περί/μ,ένου- 15

16 με άπ' αύτά; Άπό τους δέκα λεπρούς πού θεράπευσε ό Χριστός, ό νας μό- \Ό γύρισε πίσω και τόν εύχαρίστησε, τοΰ έξέφρασε τήν ευγνωμοσύνη του. Τότε ό Σωτήρας, κάπως μελαγχολικά, τόν ρώτησε: «Δέκα δέ θεραπεύθηκαν; Ποΰ είναι οί έννέα;» "Ασφαλώς οί θεραπευθέντες δέν ήταν έφηβοι, άνθοωιτοι της νεανικής ήλικίας. τ Ηταν άνθρωποι ώριμοι. «"Αν κάποτε», είπε ένας σοφός, «τό κοινωνικό οικοδόμημα άρχίζει νά τρίζη και οί άρμοί του χαλαρώνονται σημαντικά, τότε θά έχει πληθυνθή ή ά- χαριστία τών άνθρώπων κάπου στό οίκοδό ΐηΐ)ΐα αύτό, πού ταράζεται, δέν βρίσκεται στή θέση της ή ευγνωμοσύνη». Μιά κοινωνία, είπαν. και νομίζω πώς είναι σωστό, εχει τήν νεολαία, πού τής ταιοιάζει. Οί νέοι είναι παιδιά δικά μας, ζοϋν καί αναπνέουν τή δική μας ατμόσφαιρα τόσο μέσα στό σπίτι, στό σχολείο, δσο καί στ ή ν κοινωνία. Είναι παιδιά της άγωγής καί τής συμπεριφοράς τών ώριμων. Οί δυσκολίες, πού μάς παρουσιάζει ή σημερινή νεολαία, προέρχονται, νομίζω, χατά τόμεγαλύτερο ποσοστά άπό σφάλματα τών γονέων, της ώριμης γενιάς καί λιγότερο άπό τούς ίδιους τούς νέους καί τούτο άπό πολλές αίτιες, πού λόγω τοΰ περιορισμένου χώρου, δέν μπορώ ν' αναπτύξω περισσότερο. Πάντως, πρέπει νά σκεφθούμε, πώς δέν ματορεϊ νά ύ- πάρζη νιότη, χο^ρίς νά φέρνη μαζί της την τόλμη, τή χαρά. τόν ι- δεαλισμό, τό δνειρο γιά τήν άλλαγή τοΰ κόσμου... άκάμη και τό ξέφρενο... Κι έπειδή δλα αύτά τά λησμονούμε, μερικές φορές δέν κάνουμε τίποτε άλλο μέ τις απαιτήσεις μας, παρά νά θέλουμε νά σκέπτεται ό νέος, δπως έμεϊς οί ώριμοι... "Ετσι πολλές φορές λέμε κι έπαναλαμβάνομε στό /έο: «"Ελα, γέρασες κι έσύ μαζί μας..». Γιά τόν ϊδιο λόγο δέν μπορούμε νά καταλάβουμε πολλά φερσίματα τοΰ νέου ία ούτε βέβαια καί νά τοΰ τά συγχωρήσουμε... Τεράστιες αλλαγές "Έπειτα θά πρέπει νά ξέρουμε, δτι 6 εικοστός αιώνας σημαίνει μιά τεράστια όλλαγή στό ν κόυμο. πού χαρακτηριστικό της μεγάλης άλλαγης είναι ή κεντρική θέση, πού παίρνει ή κυριαρχία της μηχανής. Πρόκειται γιά 2 να ν κόομο δυσβάστακτο. Ιδιαίτερα για τούς νέους, πού δέν έχουν ιτιά, ϋτπιΐς οί γονείς τους, τήν ευχέρεια νά περνούν άπά τήν.μαγεία τών παιδικών χρόνων στις ευθύνες τοΰ ενήλικου μέσω τοΰ ποιητικού μεταβατικού σταδίου τής παραδοσιακής έψηβείας. Σήμερα ή ίψηβείο έχει αλλάξει σέ μορφή καί υύπία Μιά σημερινή κοπέλλα δεκαοκτώ χρονών είναι λιγότερο ευτυχισμένη άπό μιά ουνομήλική της τοϋ παλίοϋ ΚΟΙ,ΟΟΟ, Μπορεί βέβαια νά μιλά ελεύθερα γιά ζητήματα τοΰ σέξ καί συχνά νά δίνη Εμπρακτη μορφή σ' αύτή τήν έλευθερίο της, ώοτόσο &βεΐ στερηθη τήν Ονειρεμένη ζωή τής νιότης, τό δνειρο αής έφηβικής ήλικίας της, πού τά γευόταν πλουσιοπάροχα ή κοπέλλα τών παλιών καιρών. Ή κοινωνία τής ευημερίας καϊ άνοχης ίχει καταστρέφει τήν ποίηση της ζωής τοΰ έφήβου. "Ισως αύτή ή απώλεια νά ώθή τούς νέους πρός τήν ανταρσία κατά τρόπο ευσυνείδητο, πράς τήν επανάσταση, πρός δρόμους καί κατευθύνσεις, πού δέν τις γνωρίζει κι οοτε μαντεύει ή ύποπτεύεται τΐ μπορεί νά τούς περιμένη, -ό θά συναντήσουν. ΣΆΝΕΧΕΙΑ στά έπόμενο τεύχος Γιά τλ σωστή άνάγνωση του λογοτεχνικοϋ κειμένου ΣΥΝΕΧΕΙΑ άπό τή σελίδα 67 ό δάσκαλος καλείται σέ πολύ δύοκολο Εργο. Προτεραιότητα δμως πρέπει νά δώσει στη σωστή (γραμματική και συντακτική ) γλωσσική διδασκαλία δχι μέ τρόπο μηχανικά, άλλά μέ τή βοήθείο κειμένων δόκιμων λογοτεχνικών. β. Τό προσωπικό ήμε κι λόγιο τοΰ Γ. Σεφέρη, λόγου χάρη, μπορεί νά μδς χρησιμέψει αύν κλειδί γιά τήν προσέγγιση πολλών ποιημάτων «ου, Τό ϊ- διο χρήσιμα είναι, γιά τήν κατανόηση τών κειμένων τους, πολλά «μαχητικά» ηαίσθητικά ή Ιδεολογικά) άρθρα τιτιν Ά. Άλεζόνδ(ιου, Μ. Αναγνωστάκη κ.ά. 7. ΚΟΙΧΛΜ) ΒΑΒΤΗΕΣ: «Κ»πκή κα) άλήθεια» Εκδόσεις Καστανιώτη. ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑ Γ ΓΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ Σ ΑΝΕΧΕΙΑ όπό τη σελίδα 52 ορ, οΐι. τ 2, σελ Μετά τήν κατάπνιξη τοϋ έθνικιοτικού ΚΓνήμστοε τοϋ ' Αράπη Ποοό στήν Αίγυπτο, οί Εγγλέζοι κατέχουν τήν κοιλάδα τοΰ Νείλου, κάτω άπο τό πρόσχημα τής προστασίας της σντιβααιλείος. Απ αυτήν τήν στιγμή καί μέχρι τό 1920 (ημερομηνίο πού ή Αίγυπτος αποκτά τήν ανε Εαρτηοίο της) ^ οί Εγγλέζοι κοτέχουν τήν χώρο καί τής έπιβόλουν συνθήκες όλμετόλλεααης οπό διό φάρες ευρωπαϊκές κοί βαλκανικές επιχειρήσεις. 14. Φίλια Β., Κοινωνία κοί ΈΕουοίο στήν Ελλάδα: 1. Ή Νόθα όστικοποίηση, Αθήνα Γιά τήν περίπτωσή μας θά πρέττει νά υπενθυμίσουμε ότι οί όρχβ<ές συνθήκες (δωρεάν Κινητήρια δύναμη, γνώση τών συνθηκών της άγοράε) ύπηρεαν αρκετά ευνοϊκές γ ιό τήν έπιτυχία αυτής τής προσπάθειας. 15 Στουγιαννςχη Ε., -Νάουσα- ορ οίι σελ. 150 ' Επίσης, Άνοσταοίπου λος Γ, ορ. οΐι. σελ Ανοσταοόπουλος 11>ί[ Ό Ρ (Ιοχβζ, στήν διδακτορική του διατριβή, ίίπϋυ.μτίοιίίοιίον ίνοπ- ΠΗίκε αυ Ι9ε δίβοΐε. (Ιανουάριος 1977) περιγράφει μιά διοδικαοία πού θυμίζει τήν περίπτωοή μας, άλλά ή αναλογία είναι δύσκολο νά βρεθή. 18. Νοουσαίοι ιδρύουν τά 1895 κοί τό 1917 στήν "Εδεοσα μεγάλες βιομηχανίες. Κοίτα πάνω στό θίμα. "Αναστασόπουλου Γ., ορ. οίι. οελ 932. "Επίσης τόν πίνακα τών Κλω στηρίων τής Μακεδονίας πού παραθέσαμε 19. Αύτό δέν σημαίνει πώς οί άλλες οικογένειες έεοφανίστηκαν 20. Δελτίσν Βιομηχανικού Έπιμέλητιν ρίου Ελλάδος, 1ον έτος. τ. 6 7, οελ Αναστασόπουλος Γ., ορ ςϊΐ. οελ ΙΒκΙ. οελ ϊι)ϊ<1. οελ

17 Είναι άλήθεια ίϋιι ή άνθμωπύι η- το οφείλει πολλά σέ πολιτισμούς παλιούς, πού σιά βάθη της ιστορίας έλαμψαν γιά μιά Ορισμένη χρονική περίοδο καϊ μετά έσβησαν κι ότι ίά σημερινά δεδομένα ζωής καϊ έξέλιξης οφείλονται καώ μεγάλο ποσοστά σ' έκείνους. Α- νάμεσα δμως στούς πολιτισμούς πού έμ πνέουν σήμερα τήν ανθρωπότητα καϊ θά έξακολουθοϋν νά τήν εμπνέουν είναι κυρίως ό όρχαίος έλληνικός πολιτισμός. Γιατί οί "Ελληνες δ,τι ανακάλυψαν, δ, π μιμήθηκαν, τά πρόσφεραν σ' δ- \ου<; εχθρούς καϊ φίλους. Ό άρχαϊος έλληνικός πολιτικώς είναι γιά τόν κόσμο τό χθεσινό τόν σημερινό καϊ τόν αυριανό ΐώ άνεξάντλητη πηγή άπό διδάγματα καϊ μιά συνεχής παρακίνηση πρός τά έμπρός. Ή "Αρχαία Ελλάδα προσέφερε κυρίως τήν ώθηση γιά σκέψη καϊ ίρευνα, καθώς έπίσης καϊ τή θεμελίωση σέ σωστές βάσεις πολλών έπιστημονικών θεωριών. Σάν καλοί παιδαγοτγοί δίδαξαν τούς ίλλους νά ακέπτοναι. νά αναζητούν τις αίτίες καϊ ιΐς άφορμές διαφόρων φαινομένων, τούς μετέδωσαν τό ζήλο γιά μάθηση, τήν ώγάπη γιά έρευνα, τή χαρά της διανοητικής προσπάθειας, τήν ό- Ιίορφιά της πινευματυάϊς ανάτασης Ήιαν άπ' τους λίγους ίσως πολιτισμούς πού έλαμψαν τότε, άλλά ή λάμψη τους θά διατηρείται αιώνια σάν παντοτινή άκτινοβολία Καϊ ίσως αύτό νά όφείλεται στό ώι είχε άσχοληθεϊ μέ τά πάντα και θεμελίωσε άπόψεις καϊ θεω- Ρ'ίς, πού σ' αύτές στηρίχτηκαν ό- λοι οί ιιρτέπεπα. ΠρΛτα - πρώτα στην έπιστήμη 'τροοίφερε πολλά άναδεϊκνύοντας?να σωρό φιλοσόφους καϊ έρευνη- Φ. Ή θεωρία τοΰ άτάμου τοΰ Δημοκρίτου π.χ. ήταν ιό ση μανή *^«ρο έρόθισμα γιά ιή μελέτη ηού?υινε καϊ τόσα άηέήιικιε. Υπάρχουν πολλοί "Ελληνες πού ανέπτυξαν φιλοσοφικές Οεω- Ρ'κς μέ μεγάλη άξία πού ισχύουν "Τί οφείλει οιήν Αρχαία Ελλάδα ή ανθρωπότητα" αύτούσιες και γιά τήν έποχή μας. Ποιές νά άναφέρει κανείς πρώτα: Τό Σωκράτη, τόν Πλάτωνα, τόν Αριστοτέλη, τούς στωϊκούς, τούς σοφούς ή τούς περίφημους ιραγωδούς μας τό Σοφοκλή, τόν Ευριπίδη και τόν Αισχύλο, πού μέ Της μαθήτριας ΝΤ1ΝΟΠΟΥΑΟΥ ΘΡΜΑΗΣ τήν τέχνη τους τροφοδοτούσαν τόν κόσμο μέ ύψηλές ιδέες; Και είναι ϊοως οί μόνοι πού δίδαξαν τήν ομορφιά τοϋ λόγου; Σημαντική ήταν δμως ή προσφορά άπό πλευράς διδαγμάτων Ή ιστορία, ή έξέλιξή της, τά πολιτεύματα πού διαδέχτηκαν τό ένα το άλλο, οί σημαντικοί ο ισθμοί, δλ' αύτά άποτελοΰν γιά τούς νεώτερους ένα χρυοό βιβλίο πού αν τό μελετήσουν, πολλά καλά στοιχεία μπορούν νά άντλήσουν καϊ πολλά άσχημα νά άποβάλουν. 05 μάχες. οί αίτίες κι άφορμές τους, οί συνέπειες οί κίνδυνοι, ή πολιτική τών μεγάλων ανδρών, έαωτερική <κα1 έξωτερική, οέ πολλά μπορούν νά χρησιμεύσουν ατούς συγχρόνούς μας. 'Αλλά και ια πολιτιστικά σιοιχεϊα πού μας μετέδωσαν είναι κάτι σημαντικό, μιά άκόμη προσφορά γιά τήν άνθρωπότητα. Δέν μπορεί κανείς έδώ νά μήν άναφέρει και τ* αριστουργήματα της τέχνης σ' δλους τούς τομείς: ζωγραφική, γλυπτυίή, άγγειοπλαστική, άρχιτεκτονική πού άποτελοΰν γιά δλους σήμερα πραγματική άποκάλυψη και πού πολλά άπ' αύτά τά ύπέροχα έργα στολίζουν μεγάλα μουσεία Είναι έργα άθάνα τα πού έχουν νά παρουσιάσουν γιά τόν ικαθένα άπό αισθητικής πλευράς πραγματική άπόλαυση, άλλά και γιά τόν είδικδ καϊ τόν επιστήμονα μιά πηγή έμπνεύσεως καϊ θαυμασμού για τήν τέχνη. Ή άνθρωπότητα δέ θά γνώριζε τί είναι ώραϊο χωρίς τούς "Ελληνες καϊ δποτε έπιστρέφει στά διδάγματά τους ή τέχνη άνθεί. Ενέπνευσαν στούς άνθρώπους ιδέες αιώνιες και μεγάλες, τις καλλιέργησαν δείχνοντας τά άποτελέσματα της εφαρμογής τους και τις μετέδωσαν και στις γενιές τις επόμενες. "Αθάνατες άξίες και ιδέες δπως ή πατρίδα, ή θρησκεία, ή οικογένεια, ή δημοκρατία, ό σεβασμός τοϋ συνανθρώπου, ή δικαιοσύνη, ή φιλία, έμπνεύστηκαν και καλλιεργήθηκαν στό χώρο της μικρής σέ έκταση, άλλά τόσο μεγάλης σέ πνεΰμα άρχαίας Ελλάδας. Άλλά υπάρχει και κάτι άλλο πού δημιούργησαν και δίδαξαν οί αρχαίοι "Ελληνες στ ή λ 1 ανθρωπότητα, κάτι έντελώς άγνωστο ποίν άπ" αύτούς: Ή έννοια της έλευθερίας. Χωρίς αυτήν ούτε τέχνη, οίίτε φιλοσοφία, ούτε πνευματική άνάταση μπορούν νά ύπάρχουν καϊ έπομένως ούτε κδν πολιτισμός. Και αύτή μόνο ή έννοια νά ήταν ή μοναδική προσφορά της "Ελλάδας στήν άνθρωπότητα, θά ήιαιν άρκετή για νά της επιτρέψει νά διεκδικήσει τόν τίτλο της μητέρας τοϋ σύγχρονου πολπτσμοβ, Νά τί όφείλει στήν Ελλάδα ή άνθρωπότητα: "Ο,π οφείλει Λ μορφωμένος στό οοφό δάοκαλό του. 61

18 Άκ' τήν άλλη βουλά στχοήν.α}ΐλ ατά κουσκινίντγια πού γένουνταν τήν Παρχσκιουβή. Σ' έναν κόσκινουν μέσα είχαν βαλιμένου σιτάρ: μή πουρκά άναχατουμένα. Ή νύφη άλλαζε: δχι τά νυφκιάτικα, άμα μή τά καλά της, τά κουριτσίστικα τά ζυντράνια. Τά κουρίτσ:α τήν τρουγιουρνούοαν, τή χτένιζαν, τήν Ιπληγαν τίς χόσσε;ς ν: σκρουπούσαν τρουγιούρου - γι ούρου άπ' αύτήν τά κουσκινίντγια γιά νά φύγει ή νύφη μή μπιρκέτ: άπ' τού σπίτι της. Τώρα ή νύφη τήν τηληφταία ώρα πηγαίνει στού κουμουτήριου, νέ σειρά νέ τάξη στή χαρά. Τότ: ή νύφη ήταν πρέπους νά καμαρώνει νά μή σκύφτε: κάν κι κάν τού κιφάλ: σιακάτου, ούτι νά γυονάει ζιρβά κΐ δέξα νά μήν ούμιλάει, νά μήν είνει λιγουμένη ά(ΐά νά ξέρει νά καμαρώνει. Πως λέει ή τ-αροιμία <:σάν ξαναπαντριφτώ ξέρου νά καμαρώνουν. Κι οί νουντάδες τότι είχαν χαμπηλέ,: πόρτει-ς. ν ιά νά μή σκύψε: ή νύφη (άν ήταν κ: λίγου ψηλή) χαλνούσαν τού πιριβάζ: τής πόρτας γιά νά σέβε: ίσια κι καμαρουτή στού ν&υντά. Τώρα τ' άκάλισμα γένητει μιά βδουμάδα κι πλε:ό:ηρου πριν τή χαρά μ: άκαλιστήρια άπ' τού *αχυδρομείου. Τότι άκαλνούσαν τού Σαββάτου τού ταχί μή πέντι πατιρήτσεις σ-.' εναν φάκιλουν. «Νάστει οί άκαλισμένοι στοϋ γάμου τοΰ Κουσταντό κι τής Ίφτέρπης. ιλ ηγαν οί άκαλ: στάδοι. Μί ταύτο κχταλάβ'λσκαν πού δαρθουν μή τραπέζι. Οό φάκιλους έγραφε:ν κι τδνομα άπ' τ' αύτόν που άκαλνιούνταν. Κι άν δέν ει/ε-.ν πα".- ρίτσεις τότι ήταν άκαλισμένος οίχου,τ τραπέζι. "Οσοι ήταν άκαλΐ3)ΐένοι μή τραπέζι έστειλναν δώρα λογιό /τ. - λουγιόν γιά τού κ,ινούογιομ τ" Αντρόγυνου ντιντζιρέδεις, χαλκουτσούκια, σι νια κ'. άλλα. Οί συγκινείς τής νύφης τδστειλαν στής νύφης τού σπίτ: κί τοΰ γαμπρού στοϋ σπλι του. Οί άκαλιστάοοι ήταν πιντγιά άνύπα/το ν. κί δχι στινοί συγκινείς τοΰ γαμπρού κί τής νύφης. Ού γάμου»: τώρα γένημει σί μισή Τότι ϋΐ τώρα ΑΝΤΕΤΧΙΑ ΤΗΣ ΧΑΡΑΣ ώρα τότι βαστούσειν μνιά ΐβδουμάδα. Τοΰ Σαββάτου τού βράδυ κατά βασιμαηλιοΰ δταν ξουριζονταν ού γα* μπρός Ιπιζαν τά διουλιά. Τά ξουραφίντγι» μή τίς σαπουνάδες τά μάζα: ναν σ' ένα τάση κί τάστειλνα/ στή νύφη νά τά πιει. "Ετσι Ιδειχνειν τήν άγάπη καί τήν τχπεινουσύνη τη; γιά τούν άντρα πού δά παντρεύουνταν "Γσταρνας άχιονούσειν νά άντίνητει ού γαμπρό; πάλι τά βιουλιά έπηζαν. "Οταν στήν άρχή άπ' τού άντιμα ού γαμπρός εΐ&ιλειν δάλει τού συντρόφι του άνέβηνε:ν ττού νταβάνι κί κριμιούνταν άπ' τις λ τ*λίριές στ' ανώγι, γιατί τότι τ' άνώγια ήταν άνταβάνουτα κί στί,- λαβδαρ.έ: Τοΰ κ. Νικ. ΣΠΑΡΤΣΗ καθηγητού ΚΑΤΕΕ κριμνοΰσαν τίς άρμαίκέ-ς μή τού καλαμπούκι. Ιίριμνιούνταν -μ λέτε: κί ντγιό σταυρουμάνεις βαστούσαν άπού κάτου τού συντρόφι του κ: αυτός ά- πουλνιούνταν ίσ:α μέσα στά ντγιό -ά πουδουνάργια. "Αμα Ιπιφτειν στραβά ξανανέβηνειν κί ξαναρίχνονταν γιά νά ίπηττύχει. Ένα πιδί ώς δέκα χρουνών άποΰ χαλίζικους γουνιοΰς τούν εζουνειν τού ζουνάρι. Κί δταν μπίτιζειν τού άλλαγμα ού γαμπρός χειριτούσειν τή μάνα τού μπαμπά τ' άδέλφια του κί όλους τού- άκαλιαμένους κί κάοητ: νά δειχτεί όσους ερχουντει στή χαρά. Τήν ώρα αύτή βασιμαηλ.οϋ γένουνταν κΐ ή κόχη. Τήν κό/η τήν έφκιαναν οί άκαλιστάδες στοϋ/ καλό τού νουντά, μέ τα βιουλιά π< ύ έπηζαν Σ' εναν κιουσέ ν.οκινούσαν άπ' τι; άράφείς ή τού νταβάνι κι ώς τού πάτρια Ινα καλό ζιλί μή καβούργια Κί τού ζιλί τού στόλιζαν μή δάφνες πούχαν ίτρές άπανουίκό ή κ! άλλα λουλούντγια άν υπάρχουν. Ε'κεϊ δά στέκουνταν ή νύφη γιά νά φαντάζει σαν βασίλισσα. "Οπω,τ τά βιουλιά έπηζαν τά '/λίρ^ισκια χόρηβαν όξου στ' άνώγ: χ. έβαναν δάφνεις μή βχράκι στοϋ τσίπ:- νό τους. Στοϋ γαμπρού τού σπ:τ. αχ;-, νούσαν νάρχουντε: οί άκαλισμένο:. Πρώτα οί φίλοι τοΰ γαμπροϋ γιά νά παν νά πάρουν τήν προίκα μαζ: μή τούς άκαλ:στάδε:ς κί τά διουλ'.ά Στή νύφη κιρνιοϋντι χουρεύουν κάνα ν χουρού μαζί μή τούς άκαλισμένους τή; νύφης κί φουρτώνουν σ-.' άλουγα τά σιντούκια, μή τήν προίν. < κι δλα τά ζιλιά κί τά σέϊα. Τά μ.κρίι πιντγιά τάβαναν στού σαμάρι κ! στά καπούλια κί τά τρανύτηρα τάοουναν νά βαστούν τά δώρα. Τού σταυοό τοΰν εδουναν στού τρανύτηρου συγκινικό πιδί κί άπού πίσου έρχουνταν ντγ:ό πιντγιά μή τή μπάντα κί ούπίσου άλλα πιντγιά μή προυσκέφαλα, ζουβάνεις κί άλλα δώρα. Πάρα πίσου τ4- λουγα κί μ:τά ή μουσική, κί ούπίσο/ άπ' τή μουσική τά μ,πρατίμνια κί 'Λ άκαλιστάδει,;. Τάλουγα ήταν στουλ> σ^ιένα μή κόκκινε:; κουδρέλει; "ά γκέμνια κί ίτρές άπ' τή χαρά. Ίτρέ: έβαναν κί οί άκαλιστάοοι στού φΐσ τους Τά μικρά πιντγιά φουροΰσαν άντ'- ριά. Τά μικράτερα κορίτσκια γουρ' '> σαν φουστάνια μακριά κί μν:α φαρδιά κουρδέλλα στά μαλιά φλ'.όγκουν κί λουλούντγια στή δέξα μιριά κί καμνιά καρφίτσα ζιοδά. ΤΙ κουρδέ'- λα ήταν κόκαινη ή καμνιάφρας πράσινη. Τό μάί τρανά κουρϋτσια ρο'λσαν τσιπ:νου. Τά τρανά πιντγιά φουρούσαν ίλέν.: κί φέσι στού κεφάλι μή μικρή ίοϋ/- τα άσπρη κι άσπρα σκουφούνια ν.ί σ:αλ:βάρι μή ζουνάοί. Οί άντρο: φν> ροΰσαν φουστανέλλα φέσι νόκκ'.νον κί μπούντα (άντρικ&ν σάτκκον) κί πι σλί. Γιά νά φέγγου/ιι στού?ρδ$ι (μ ' βαστούσαν φανάργια τρανά «ού :* βαναν ύσταρνα; στο«!»ς '/τουντάδ<;: νΐ τάνώγια γ:ά νά φίγγουν. 62

19 Μέ αφορμή τό ίνδιαφέρον σημείω- >ια, γιά ιό σημερινό 'Αρχογώρι, πού έγραψαν οί Γιάννη; Καρατσιώλη; καί Τάκη*. Μπα» ι τη; καί δημοσιεύτηκε στό προηγούμενο τεϋχο; τού εξαίρετου περιοδικού -Νιάουστα» (βλ τεύχος δ, "Οκτώόοιος - Δεκέμορ.ος 1978, σελ. 157 καί ΐ6ΐ), σκέφτηκα, να προσθέσω όσα, αλλα, ιστορικά κ τ.λ. στοιχεία μπόρεσα να ορώ. πρόχειρα μέ τήν ελπίδα ότι. έτσι. ύπάρχε ι πιθανότητα καί άλλο; "Ημαθιώτε; νά θελήσουν νά μιηηθούν τού: άξιέκν.νους τούτους Άρτίουθοχωρτεχ. οπότε καί έγώ θά έλθω βοηθό; χτίΐ" τέτοιες, παρόμοιες ποοσπάθε:ες: Τό τοπωνύμιο παραδίνεται μέ τύπον, 'Αρκουοοχώρι (παλιότερα) καί "Λκροχώρ'. (τώρα). Ή όμώνυμη κοινότητα Ιδρύθηκε τό 1918 (Β.Λ , ΦΕΚ, Λ', 152)1918) καί αποτελούνταν (τότε), άπό τό \\ρκοι»δοχώρι καί τό Χωροπάνι (Στενήμαχον), πού ύστερα έγινε (1927) ξεχωριστή κοινότητα. 2. Ή έτυ ιολογία τοϋ τοπωνύμου μάς όδηγεϊ στήν >πόθεση ότι στό χωριό κατέβαιναν συχνά αρκούδες («χωρίον τιϊ»ν 4ρκτων«), έκτός?.ν οφείλονταν ή ονομασία του σέ κάποια ομοιότητα τού εδάφους μέ χό σχήμα τής άρκούδας. "Αν Ιτσι έχε. τό πράγμα, πιό σωστή είναι ή παλιά ονομασία («Άρκουδοχώοι») καί ή νεώτερη επίσημη μεταποίηση είναι νεοελληνική, άρχο?τοχ«ριάτικη κρατική πράξη εξευγενισμού ή έςκρχαϊσμοΰ. πού δέν συμφωνεί ιέ τήν ιστορική γραφή τού τοπονύμιου δ πω; συνέβηκε, άλλωστε. καί ιέ άλλα τοπωνύ;ιια πού μετανο-,ιάστηκαν γιατί τό πρώτο συνδετικό είναι λρκ το ς (κα'. σπάνια άρκο;) καί στή νεοελληνική άρκί'ΐδα. Κίνα: τό «όνθ χωοιό τή: "Ελλάδος. πού φέρνει αυτό τό δνομα. 3. Τήν παλιότερη μνηιόνευση τ ϊι τοϊηΰνύμιου δρίσκοαε στή γνωστή ό- ρ.οθέτηση τών συνόοων τή; περ οχή: χής Νάουσας, πού τή διόρισε ό Τούρ- *ος Σουλτάνος στόν περίφημο.στρατηγό χου Έβρενός μπέη (βλ. Ευσταθίου I. Σχτυγια/νάκη - Δ. Πλαταρίϊη. Ιστορία τή,- πόλεω; Ναούσης, έκδοση 2η, θεσσαλονίκη 1976, σελ καί ϊδιαίτίρα χή πλ. 41). ανάγεται στά χέλη χοο 14ου αιών*. "Ες άλλοθι, μ'?γγράφο («βΐράτι») - ύ ιστορικού τουρκικού ίεροίιχείαυ Άπ' δσα γράφουν τά χαρτιά... ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΚΟΥΔΟΧΩΡΙ ΓΙΑ ΤΟ Βέροιας Ναούσης , επιμέλεια Ι.Κ. Βασδραβέλλη. θεσσαλονίκη 1954, έγγραφο 35, οελ 28-29), χή; 1ης Μαίου 1Η4Η, δόθηκε τό δικαίωμα στόν Γιουσούφ μπέη νά διακατέχει καί νά έξουσ.άζει τό τσιφλίκι Άοκουοοχώρι. Από τό έγγραφο τούτο [ΐαθαίνομε. ότι προέκυψαν διαφορές μεταξύ τοϋ τε. λεατΐβίου καί χού Μεχμέτ άγα, καί ή ΰπόθεση κατάληξε στό διβάνι τοΰ οεζύρη Μεχμέτ πασά. πού δικαίωσε τόν Γιουσούφ, 6 όποιος άναγνωοίστηκε ενοικιαστή; τοϋ 'Αρκουδοχωρίου, δπω,: ήταν καί νωρίτερα. Έ- τσι, πληροφορούμαστε δτι τό χωριό ήταν τσιφλίκι, πού άνηκε πολύ Τοΰ Δικηγόρου Βέροιας ΓΙ??ΡΓΟΥ Χ. XIΟΝΙΔΗ πιθανό στόν Σου/.τάνο ή σέ μέλος τή; σουλτανική; οικογένειας ή, πάντως, στο τουοκικό δημόσιο, όπου τό νοίκιασε ό Γιουσούφ μπέης, γιατί, αλλιώτικα, θά έπρεπε, φυσιολογικά, νά αναφερόταν καί ό όποιο:, άλ/ος ίδίοκτήχη; του. έκτο,: αν ήταν τέτοιος ό Μεχ;ιέτ άγα;. 4. Στά χρόνια τή: Τουοκοκραχιας. οί κάτοικο; τοΰ χωριού κράτησαν τήν έλληνική συνείδηση και γλώσσα τους (βλ. Στουγιαννάκη -.1 Πλαταρίβη, ο.π.π. 64, ύποσημεί'»- ση). όπως τό απέδειξαν καί στήν έ- πανάσταση τού όταν πολλοί ντόπιοι πολε^αστέ; χου Ιλαόχν θέρο; ενεργά (βλ. Στουγιαννάκη - Πλαχαρίδη. πιό πάνω. σελ. 135, 146 καί 207 καί Ίω. Κ. Βασδοαόέλλη, Οί Μακεδόνε,-. καίά τήν έπανάσχαση τού 1821, Ικδ. 3η θεσσαλονίκη 1967, σελ. 178). μέ συνέπεια νά κατασχεθούν οί περιούσιε; "Λρκοδοχωριχυ>ν, άξια; 4400 γροσιών, όπως προκύπτει άπό κατάσταση τών λαφύρων τών Τούρκων, τή; 27-(>-1822 (βλ. τό σχετικό έγγραφο στοϋ Τω. Κ. Βασδραβέλλη, Οί Μακεδόνες εί; τού; υπέρ τή; ανεξαρτησίας άγώνα,ι, έκδοση 2η, θεσσαλονίκη έγγραφο 72, σελ καί κυοίως σελ. 268, πρβλ. καί Στουγιαννάκη - Πλαταρ&δη, ο.π.π.. σελ ύποσημείωση 1η, όπου μνημονεύεται άλλο ποσό). Ακόμα, στό χωριό καταστράφηκε, γιατί πυρπολήθηκε, μετά τήν κατάπνιξη χής επαναστάσεως, γιά νά χιμωρηθεΐ γιά τή συμμετοχή του σ' αύτήν καί γιατί είχαν καταφύγει σέ τούτο πολλοί Ιπαναστάτες, άπ' όσους διασώθηκαν (βλ. Ί'». Κ. Βασδραβέλλη, ο.π.π. Ικδ. Πη, σελ καί κυοόως τό έγγραφο 29. τή: σελ ό- πως καί τού Στουγιαννάκη - Πλαταρίδη, δ.π.π. σελ. 207, υποσημείωση καί σελ υποσημείωση, Παν, Ν. Λιούρη. Ιστορία τής Κοζάνης. Αθήναι 1924, σελ. 89, ύποσημείωση 1, Ν Γ. Φιλιππίδη, Ή έπανάστασι; καί καταστροφή τής Ναούσης, ' Αθήναι 1881, σελ. 72 καί 'Απ. Ε. Βακαλοπούλου, Ιστορία τή; Μαπεδονίας. θεσσαλονίκη 1%9, σελ. 597 καί ύποσημείωση 5), μαζί μέ άλλα χωριά τού νομού, πολλά άπό τά όποια δέν ξαν α κ α τ ο ικ ήθη κ α ν πιά (βλ. γιά χοϋτα σιοΰ Γεωργίου Χ. Χιονόδη, Τά γεγονότα εις τήν περιοχήν Ναούση,: - Βέροιας κατά τήν έ- πανάστασιν τοϋ 1822, «Μακεδόνικα» 8 (1969), σελ καί κυρίως τήν ύποσημείωση 1 τής σελ. 220 καί στοϋ ίδιου, Ή εκστρατεία καί ή έπανάστασί; εις τόν "Ολυαπον κατά τά έτη θεσσαλονίκη 1975, σελ. 30. ύποσημείωση ϊ, ό- που δημοσιεύεται καί σχετική βιβλιογραφία). 5. Συμπέρασμα καί υπόσχεση... Τό 'Αρκουδοχώρι (Άοκοχώρι) είναι Ινα άπό τά χωριά τού νομού μας, όπου συνέβηκαν αξιόλογα, ιστορικά γεγονότα τής νεοελληνική; ιστορίας. "Οσα. λοιπόν, γράφτηκαν πιό πάνω, ί,- θεωρηθούν άτλή προκαταβολή άνχαπο όσεω; γι' δσα όφείλοντα. στό χωριό τούτο, γιά τή συμβολή του στους εθνικούς αγώνες, μέ τήν ύ- πόσχεση δτι, άλλοτε, θά δ ερευνηθεί τό θέμα πιό διεξοδικά, στά πλαίσια μιας ευρύτερη; ιστορική: ;αλέχης μου, γιά τού; ξεσηκωμού,: (έναντίον τών Τούρκων) τών ραγιάδων χής περιοχής τού νομοϋ Ημαθίας.. 63

20 Μία άπό τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της Κλασσικής,Αναγεννήσεως ύστερα άπό τόσες και τόσες άλλες καί μάλιστα της ιδίας περιόδου (Λεανάρδο Νταβίντι, Ροΰμπενς, Τιτσιάνο, Ραφαέλο, Μττοτιτσέλι ήταν καί ό Μιχαήλ "Αγγελος. Ήταν μέτριος στό άνάστημα κάπως αλλόκοτος μέ μκά μύτη στραβή χαΐ ϊσως λίγο ψυχρός στή Φυσιογνωμία γεννημένος στά 1495, 6 Μαρτίου στό Καπρέζ κοντά στά 'Απέννινα. Τά παιδικά του χρόνια τά πέρασε πάρο.ιολύ σκληρά δίχως άγάπη δίχως στοργή γιατί δέν γνώρισε μητέρα. Πέθανε δταν αύτός ήταν μόλις Εξι χρονών. Ό πατέρας του ήταν :α! αύτάς σκληρός βίαιος, άλλά καϊ άνήσυχος χαρακτήρας. Σάν τροφό τοΰ παιδιού του τόν παρέδωσε σέ ιιιά γυναίκα ένος ράφτη, 8μως αύτή έστάθη ή άφορμή γιά τόν Μιχαήλ "Αγγελο, ώ- στε αύτός νά γίνει γλύπτης κατ ζωγράφος. Είχε αισθήματα καλά και άγαποϋσε τόν Μιχαήλ "Αγγελο. Στό σχολείο δέν εϊχε φίλους δέν τοΰ έκαναν παρέα οί συμμαθητές του γιατί αύτάς δλο ζωγράφιζε. Ό πατέρας του τόν έδερνε γιατί κι αύτός δέν ήθελε νά γίνει γλύπτης και ζωγράφος. Είχε λοιπόν κακές εμπειρίες άπό τά παιδ'- κά του χρόνια, και ήταν πικρπιιένος άπό τήν συμπεριφορά τών συνανθρώπων άλλα και άπό τήν μοναξιά ιής ζωής.. Δέν είχε ττνευ ματικά όφέλη άπό πουθενά δμως ή μεγάλΐ] αύτή φυσιογνωμία τής τέχνης δέν άργησε νά καρπωθεί την συμπαράσταση άλλων ανθρώπων πού έξετίμησαν καί άξιολόγησαν τήν δύνα^ιή του. Τ Ηταν πεισματώδης καί δυνατός στήν θέληση, ετσι μόλις σέ ήλικία δέκα τριών έτών, μπήκε, σέ ένα έργαστηρι ζωγραφικής τό καλλίτερο τής έποχης του. "Ομως γρήγορα άν α κάλυψε δτι αυτός ήταν γεννημένος για κάτι άλλο, γιά κάτι πιο δυνατό καί έκφραστικό, γι αύτό γράφτηκε σέ μιά σχολή γλυπτικής Ή σχολή άνηκε στόν Λορέντζο Μέδικα, "Οπως σέ δλες τις περιπτώσεις έπυτικίας στήν ΜΙΧΑΗΛ ΑΓΓΕΛΟΣ " Ενος κορυφαίος της ΆναγεννήοβωΓ» καρριέρα ένός νέου ταλέντου, έτσι καί γιά τόν Μιχαήλ "Αγγελο στάθηκε κάποιος πμίγκήπας που στήν αύλή αύτοΰ ήταν καί ή σχολή αύτή. Τόν φιλοξένησε και μάλιστα έγευμάτισε μέ τά παιδιά τοΰ πρίγκηπα. Ήτο ή πρώτη φορά στήν ζωή του, πού βρίσκει στοργή, άγάπη, τρυφερότητα συμπόνοια, συμπαράσταση αύτό τάν δυνάμωσε και τόν βοήθησε νά έξελιχθεϊ σέ θαυμάσιο γλύπτη πού σιγά σιγά μέ τό πέρασμα τοΰ χρόνου Αρτασε καί αυτήν άκόμα τήν Ελληνική κλασσική άρχαιότητσ. Καί Ομως, ό άνθρωπος αύτός ζοΰσε στά μέσα τής ιταλικής άναγέννησης. Μέ τήν βοήθεια καί τήν άγάπη πού τοΰ είχε, ά ξακουστός τής έποχης έκείνηςπολιστέν, άρχισε νά σκαλίζει σάν πρώτο του έργο «τήν μάχη τών Κενταύρων και τών λαπηθών». Σκάλισε στήν συνέχεια τό γλυπτό «ό μεθυσμένος βράχος» «'Αδώνι πού παιθένει». "Ομυις παρ' δλο δτι έπικρατοΰοε ή ούγχιση καϊ ή άναταραχή της είδωλολατρΐας στους δύο κόσμους, ό γίγαντας της μεγάλης τέχνης, ό μεγαλύτερος δλων τών αίάίνων έμει νε πιστός στήν χριστιανική θρησκεία. καί αύτή μόνο λάτρευε. Στήν συνέχεια σκάλισε τό μεγάλο έργο «ά έρωτας» που κρίθηκε καί κατακρίθηκε. Άμέσοις σκάλισε καί ββγολε μέσα άπό τά σπλάχνα ένός τεράστιου καί ογκώδους μαρμάρου τι^ν περίφημη «ΠΙΕ- ΤΑ» ποίι συμβολίζει τήν οίώνιπ νεαρά παρθένο πού κρατά στά γό νατά της τόν Ιησού Χριστό νκκοά πού θαρρείς ικαί άναπαύεται. "Ήταν τόση πλέον ή φήμη ίου ώστε μέσα σέ τόσους και τόσους άλλους συναδέλφους του, αυτόν προτίπηοάν τό γιά τήν ουνέχι ση τής φιλοτέχνησης ένός τεραοί ί- ου άγάλματος πού θά παρίστανε ί- να ν προφήτη Τό μάρμαρο ήταν τεραστίων διαστάσεων καί τό είχε ί\ φήσει ό περίφημος γλύπτης Αυγουστίνο ντί Ντούκω πριν σαράντα χρόνια και πού ουτε καν είχε αρχίσει νά τό σκαλίζει άλλά βλέποντάς το καϊ μόνο φοβήθηκε καϊ δέν τόλμησε νά συεχίσει κανένας άλλος. "Ομως ά γίγαντας της τέχνης Μιχαήλ "Αγγελος τόλμησε Τοΰ γλύπτου - ζωγράφου καθηγητού Κάλων Τεχνών ΘΑΝΑΧΗ ΜΗΝΟΠΟΥΛΟΥ καί άνέλαβε τό έργο αύτό, άπου σχαλίζοντάς το έβγαλε τόν περίφημο «Δαυίδ». Ήταν τόσο μεγάλο χαι βαρύ πού χρειάστηκαν τέσσερεις ήμερες γιά νά μίτταφεπθί ϊ στάν προορισμό του. Τό φόλαγγ μεγάλη δύναμη στρατού μέρα νύχτα γιατί τόν είχε φτιάξει γυμνό και τά ήθη καί θιμα της έποχής έκείνηςδέν τό έπέτρεπαν. "Ομως δέν σταμάτησε έδώ ζωγράφισε τόσους γυμνούς άγίους καί ή όργή τοΰ λαοο έναντίον του ήταν πολύ μεγάλη καί άπό τότε έμεινε πάν γλύπτης καί ζωγράφος τοϋ γυμνοί"». Στόν αισθηματικό τομέα δέν είχε και πάλι τήν εύνοια της τύχης καί μάλιστα στά 63 του χρόνια γνωρίστηκε μέ τήν κόρη τοΰ πρίγκηπα Φρειδερίκου 15%. Αύτή ίίμιος είχε ξαναπαντρευτή στά δεκαοκτώ της χρόνια τόν μεγόλ" στρατηγό καί νικητή της Παβίας Μαρκήσιο της Περκάρα. Μ ει 6 τόν θάνατο του αφοσιώθηκε στήν ποίηση καί τήν θρησκεία. "Οταν γνιορίσιηκε μέ τόν Μιχαήλ "Αγγ^ ΣΥΝΕΧΕΙΑ στή αελίδο Β6 64

21 Ρίξε μια μάτι» στό κάμπο γύρω αου. Ρίξε μια ματιά στόν κόσμο πού ϊι', χατάστρεψες. θά δεις μ:& εικόνα αδιεξόδου. θά συναντήσεις τήν πείνα τ ή δίψα τήν άπογοήτευση. θά συναντήσεις άνθρώποιν; ολομόναχους- Ε- κατομμύρια Ερημους άνθρωπου;, Λό- :ή είναι ή εικόνα τοϋ κόσμιου σιυ, Ι- νας πίνακας μουντος. Τό τζιτζίκι καθισμένο στό ξεφτισμένο κλαδί Ινίς ϊένδρίυ στέλνει παρακλητικά τά τεαευταΐία Μά κανείς δέν -δ ά- χούίΐ, κανείς δέν θέλε: νά τί χκοόβ». Μά έσύ έτν/ε νά βρίσκεσαι έχει σ - μά Τό άκοας συνεχώς. Μά πάλι ή μνήμη σου μαζί μέ κείνη τ ή/ παιχνιδιάρα σου 5 έψη «ρ^χνιδίζολίν. θέλουν νά σέ γυρνδν αέ πβρασμένους καιρούς. Σέ χρόνια πού πέρασαν, πού δέν θά τά ξαναζήσεις. Μά γιατί τό χάνουν αύτό; Τί θέλουν έπ; τέλους νά κερδίσουν. Κάθε φορά τά!δ.α. Τό- 5ΐ χρόνια τά ίδια. Ή σκέψη καϊ δλο ίου τό είναι καοφω ιένο έκεϊ. Σέ κείνα τά χρόνια. Πάλι θά δεις τόν ϊ«υιί οου νά τρέχει παιδάικι μικρό. Σιγά - σιγά θά μεγαλώσεις, θά γίνεις έϊηβος, άγόρι ψιλόλιγνο ιιελαχολικό, ιέ λίγους φίλου,- γ:ά παρέα. Κα: μετά άπό χρόνια, ή στιγμή που μπαίνεις ΐέσ χ στό ν κόσνιο. στή ζωή. Ή ρια<,ι ευτική είσοδος στήν νέα σου ζωή χαί ή θλιβερή σου χατάληξη. Μά τί έπαθες σήμερα; Γιατί σκο- :ε;ν;άζε: τό πρόσωπο σου; Τί «συμβαίνει; ΤΙ συνάντησες στις μακρινέ; σου χναπολύσεις; «Τό είδα τώρα ιέ άλλο μάτι. Μέ τό μάτι πού έπο ε-ε χρόνια νά τάχα δει» Και τί συνέβη τί : Μιλώ γιά τά δνειρα πού γκρεμίστηκαν, γ ά τού.-. φίλους πού Ιγνναν έχ θροί, γιά κείνη τί; στιγμή πού έπρεπε νά στηριχθείς στις οικές σου δυ'/άμό'.ς Τίτε ήσουν (ΐόνος και άπροστάτευκ;. Λίν είχε; πού νά καλυφθείς Τά βέλη έρχονται κατευθείαν επάνω Τρέχεις, αγωνίζεσαι νά μή σέ πετύχουν. Μά κανεϊ,τ 5έ σέ ίοφχ. Κουράζεσαι νά βρεις τί σε αντιπροσωπεύεμέσα στις σελίδες ένός άσποου βιβλίου. Δυσκολεύεσαι νά άποτινάξεις τά «βχημα κατάλοιπα, όλα δσα μπόρεσαν νά σέ επηρεάσουν. Φτάνεις στή τάση τή; ολοκλήρωσης τής «ροσωπι- '^ότητα,-μ Πρέπει νά πετάς τά άχρη- 3*2 στά σκουπίδια. Νέοι χθες, σήμερα, αϋριο Οί άλλοι γύρω σου, δίπλα σου φωνάζουν. Φωνάζουν έσένα. "Εχεις σου λένε καθήκοντα ν.αί ύποχρεώσει,ς. Πρέπει νά κάνεις τό ένα και τ* άλλο. Ρίχνουν ξαφνικά πάνω σου όλα τά έάρη. Στηρίζουν πάνω σου δλο τό }ΐέλλον. Ξαφνικά ιέ ^ιπιστεύτηκαν; "Οχι μή γελιέσαι, δέν ε Ινα, αύτό. Βαρέθηκαν άπλώς νά κουβαλάνε αυτοί τις εύθύνες γ:ά τόν άνόφελο αύτό κόσμο. Ευθύνες πού κι αύτοί οί Τής μαθήτριας ΓΕΩΡΓΙΑΣ Δ ΗΡΑ ίδιοι κληρονόμησαν άπ' άλλους, θέλουν άπλώς χαί ;ιλ λ» νά ησυχάσουν τή συνείδησή τους. Αύτό είναι όλο. Πιστεύουν πώς τά έφόδια πού σοΰ έδωσαν ήταν γερά, Πιστεύουν πώς στερέωσαν γερά, τά άιδύνάμα θεμέλιά σου. Πώς αύτοί φρόντισαν νά σέ άπαλάξουν άπό τις κακοκαιρίες τοΰ χειμώνα τής ζωής σοο. Πώς ί- σύ πού είσαι δικός του κληρονόμος, έσύ πού θά κληρονομήσεις τις εόθύνες τους, είσαι δυνατός, πώς θά άντιμετακάσεις άγέοωχα τις κακουχί ες πώς θά δα ΐάσει,τ τά πάντα. Γιατί έσύ, είσαι δικός τους κι αύτοί σέ έ- πλασαν με τά χέοια τους. "Ετσι πιστεύουν ή θέλουν νά πιστεύουν. Γελάστηκαν δμως. Ή οιαπαιδαγώγησή σου ήταν ίδια μέ τή δική τους Σέ έκαναν νά μισείς, νά άγαπας καμιά φορά. Σέ έκαναν σωβιν.στή και σέ γέμισαν ^ιέ Ινα σωρό προκαταλήψεγ. Και τώρα κάθονται κσ! τά περι^ιένουν δλα άπό σένα. -Τοαοοΰν τό χέρι τους, τό δικό τους* χέρ όσο πιό μακριά γίνεται. "Λοκγε σοΰ άπλωσαν ποτέ τό χέρι; Και τώρα νομίζουν πώ; ε'. «ι σέ θέση νά μιλούν και νά κρίνουν. ΖητοΟν άπό σένα τά πάντα. Κναι γελοίο. οτ' ά).ήθεια γελάς νά ζητούν νά άλλάςεις έσύ τή φορά αύτοΰ τοΰ κόσμου. Αύτοί οί ίδιοι είναι αέ θέση νά σέ στήσουν στό Ιξώλιο κ.αΐ νά σέ ρωτήσουν. Αυτοί πού σέ καλλιέργησα ν μονομερώς. Αύτοί πού κατάφεραν Λ σοΰ μεταδώσουν τί; φιλοδοξίες τους, Δέν σοΰ ϊδωσαν ιά έφόδια τά α- παραίτητα έφόδια γιά νά αξιοποιήσεις τις φυσικές σου Ικανότητες. Δέν κατόρθωσαν νά σέ βάλουν στή σφαίρα τής πνευματικότητας. Δέν κατόρθωσαν νά αέ κάνουν νά άγαπας τό ώραΐο τό άληθινό, τό δίκοκο. Ή παιδεία του ένα μηδενικό πού δέν κατάφερε νά σέ κάνει ολοκληρωμένο άνθρωπο. Νά σέ οδηγήσουν στή λύτρωση πού γυρεύεις, ούτε νά αναστήσουν τό πνεϋμα σου. Τώρα είσαι καί σϋ μόνος σάν αύτούς. Δέν μπορείς μέ τά σκληρά, στιβαρά σου χέρια νά δαμάσεις τή φύση. Ή ανάπτυξη τοΰ σιό^νατος δέν ήταν σύμμετρη μέ τήν άνάπτυξη τοϋ πνεύματος. Λοιπόν τί γίνεται τώρα* Τί μπορείς νά κάνεις; Τώρα τό πρόσοιπό σου είναι όλοένα πιό φοβισμένο.. Αρχίζεις νά κλαις. Μά δχι γιατί κλαις [ΐέ τά κλάματα δέν βγαίνει τίποτα. Έσύ τουλάχιστον μπορείς νά ξεσκεπάσεις τό γυαλί πού σκεπάζει τόν κόσμο σου. Μπόρεσες νά κοιτάξεις τό κόσμο κατάματα. Είσαι τυχεοός. Μά μή ιού; κρίνει; αυστηρά. Έσύ καταλβαίνεις. Δέν Εφταιγαν αύτοί. Έτσι είχαν μάθει νά ζοΰν κι αύτοί. "Ετσι τού; έμαθαν οί άλλοι νά ζοϋν. Είναι ίσως ή κακιά μοίρα ή οπως άλλιώς θέλεις πέστο. Αύτή πού θέλει χΐ,-ς γενεές αντιμέτωπες. Τώρα τί θά κάνεις, θά σταυο<!>σεις πάλι τά χέρια περιμένοντας κάποιο τέλος. Σκέψου γιά λίγο τά παιδιά σου, τούξ νέους όλου τοϋ κόσμου πού θάρθουν είτε είναι λευκοί, μελαμψοί, μαύροι. Σκέψου αύτούς. Τά αθώα π χι δικά του(-, ι ΐά,-ια, πού θά στέκονται α- πέναντι σου, θά σέ ρωτοϋν γιατί. Τότε θά είσαι ανέτοιμος νά απαντήσεις. Σκέψου αύτά δλα καί τόσα.άλλα και άναψε μέσα σου τή φλόγα πού πάει νά σβήσει. Εεχίνηοε μέ τόν Εδιο αυθορμητισμό τό Ιδιο πάθος γ;ά ζωή καί Ιτοίμασε γ.' αύτούς ένα καλύτερο κόσ>ιο. Μή θέλεις νά γίνεις χαί σύ, σάν αύτοΰ:, ΣΥΝΕΧΕΙΑ,οεή οελίδα $8 65

22 ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙ Ό Σύλλογος Αποφοίτων Ναούσης «ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΜΙΧΑΗΛ 0 Λ0- ΓΙΟΣ* σέ συνεργασία μέ -ό Σύλλογο Δασκάλων καί Ντ^πιαγωγών έπαρχίας Ναούσης γιά νά τψ,ήσουν τό «έτος τοϋ παιδιού» οργάνωσαν τήν εκδήλωση «τηλεόραση καί παιδί». Ή έχίδήλωση ποϋ είχε μορφή συζήϊη3ης στρογγυλής τραπέζης Ιγινε την Κυριακή στις 11 τά πρωί στήν αίθουσα κινηματογράφου τοΰ πολιτιστικού κέντρου Ναούσης. Στή συζήτηση πήραν μέρ'" ή κ Ελισάβετ Νικολάου Γυμνασιάρχης, ή χ. Ελισάβετ Μουσνεφτάρα παιδίατρος, ή κ. Λευκή Σαμαρα μητέρα, ή δ. Ήρώ Λάδη, μαθήτρια. ό κ. Νικόλαος Κασάπης σχολίατρος καί ό κ. Μιχάλης Κεβοεκίδης οάσκαλοι, συντονιστή,-., ήταν ό χ. Παναγιώτης Άμοιρόπουλος πρόεδοος τοΰ συλλόγου Δασκάλων. Τήν εκδήλωση παρακολούθησαν ό Δήμαρχος καί ή κυρία Βλάχου, ό φρούραρχος καί ή κυρία Κοιστοπούλου, ό Αστυνόμος κ. Χριστοδούλου καί περίπου 250 γονείς. Παρακάτω παραθέτουμε μέ συντομία, δσα ελίχθηκαν στή συζήτηση καί τά συμπεράσματα ποϋ προέκυψαν: ΕΡ.: Ποιές διαφοροποιήσεις I- πέφερε ή τηλεόραση στήν Ελληνική οικογένεια; ΑΠ. Ν. Κασάπης: Ή παραδοσιακή Ελληνική οικογένεια μέχρι τά τελευταία χρόνια ήταν εκτεταμένη - ανοικτή» οικογένεια μέ στενότατους συγγενικούς καί φιλικούς δεσμούς. Οί νέες κοινωνικές συνθήκες πού σταδιακά δημιουργήθηκαν μεταπολεμικά στις προηγμένες χώρες μεταφέρθηκαν τά τελευταία χρόνια καί στήν Ελληνική κοινωνία καί άλλαξαν τήν μορφή τη: καϊ φυσικά της οικογένειες. "Ετσι ή Ελληνική οικογένεια μεταμορφώθηκε άπό -εκτεταμένη - «Ανοικτή» σέ «περιορισμένη - κλειστή». Στήν μεταφορά τής νέας μορφής τής κοινωνίας συνέτεινε μέ τόν τρόπο της καί ή τηλεόρα- ΕΡ.: Μήπω<: ή τηλεόραση διαφοροποίησε τις ένδοοίκογενειακές ο/έ- Από τά αριστερά πρός τά δεζιά διακρίνονται: Μιχάλης Κββρεκίδης δάσκαλος, Λευκή Σομαρά μητέρα, Ελισάβετ Νικολάου γιιμνοσιάρχης, Παναγιώτης Αμοιρόπουλος ηρόεδρος τοΰ συλλόγου δασκάλων, συντονιστής, Ελισάβετ Μουοκεφτάρα παιδίατρος, Ήρώ Δάδη μαθήτρια, Νικόλαος Κασάπης σχολίατρος Παρουσίαση ΠΑΝ. ΑΜΟΙΡΟΠΟΥΑΟΣ σεις; ΑΠ. α) Λ. Σαηαρά: Ναί, περιόρισε τή συζήτηση μεταξύ τών μελών τής οικογένειας. Οί γονείς συζητούν λιγότερο μεταξύ τους καί ;ιέ τά παίδια καί τό αντίθετο. Ουσιαστικά επήλθε χαλάρωση στους δεσμούς τών ;ιελών τή,: οικογένειας. ΑΠ. β) Μ. Κεβρεκίδη;: Είναι καταλυτική. Μέ τή σιωπή ποϋ έπιβάλλει καλλιεργεί τήν απομόνωση καί τήν αποξένωση, αποδυναμώνει τούς συναισθηματικούς καί φυσικούς δεσμούς τής οίκογένειος καί μερικές φορές τού,ς καταστρέφει. ΕΡ: Σέ ποιά ήλικία είναι εντονότερη ή έπίδραση τής τηλεόρασης; ΑΠ. α) Λ. Σαμαρά: Στήν προσχολική καί σχολική ήλικία. ΑΠ β) Έλ. Μουσκεφτάρα: Ή νηπιακή ήλικία είναι πιό εύάλωτ (>. Τά παιδιά τής ηλικίας αυτής δέν έ- χουν κρίση, δέν μπορούν νά διακρίνουν τό φανταστικό άπό τό πραγματικό, μέ άποτέλεσμ* νά Ιπ.τείνεται ή σύγχυσή του,ς. 05 σκηνές βίας καί τρόμου είναι πολύ επικίνδυνε; γιά τά παιδιά τής ηλικίας αύτή ς. Ή ϊ- πίδραση τής τηλεόρασης καί ή ήλ. κία είναι θά λέγαμε ποσά αντίστροφα. Ή σχολική ήλικία λιγώτερο Επηρεάζεται άπό τήν τηλεόοαση. Οί Ι- φηόοι δανείζονται πρότυπα άπό τήν τηλεόραση. ΕΡ.: Βλέπουν τά παιδιά τηλεόραση, γιατί βλέπουν, Ιπί τόσο χρονο καί ποιές είναι οί προτιμήσει: τους; ΑΠ. α) Ν. Κασάπη: Άπό προσωπική έρευνα τό 75% τών έφήβ^ν (μαθητών - μαβητριών) πρακολ'ΐυ- Οοϋν τηλεόραση κατά κύριο λόγο γιά ψυχαγωγία, χωρί,: ομως νά ψυχαγωγούνται πραγματικά. Τό υπόλοιπα 25% γιατί δέν Ιχει νά κάνει κάτι καλύτερο. ΛΠ. β) Έλ. Μουσκεφτάρα: Οί στατιστικές αναφέρουν, δτι ό χρόνο; παρακολούθησης τής τηλεόρασης ϊ χει σχέση τή*/ ήλικία. :ό φίλο χα: τήν κοινωνικο - οικονομική τάξη τή; οικογένειας. Τά αγόρια κατά κανόνα βλέπουν επί περισσότερο χρό-: τηλεόραση, δπως καί τά παιδιά τής 66

23 έργατική,ς καί αγροτική;»άξη;. Ό χρόνος παρακολούθησης τηλεόρασης ιύςάνεται μέχρι τά έτη καί χατόπιν μειβοται χαρακτηριστικά. Γιά τήν ήλικία τών 5-7 έτών ό χρόνος αύτός είναι 2 ώρες περίπου, τών 8-11 έτών 3 ώρες περίπου τών ξεπερνά κατά τι τίς 3 ώρε; υμ ιών έτών 2 περίπου ώ- ρί,:. Τά παιδιά βλέπουν τηλεόραση γιατί αύτή τά φέρνει σέ έπαφή μέ ί- να άλλο άγνωστο προς αύτά κόσμο Χ α: ικανοποιεί τή φαντασία καί τήν -εριέργεια τους. Οί προτιμήσεις του; αρχίζουν άπό τίς διαφημήσεις. τά μίω ΐάους; τά παιδικά προγράμματα, γιά νά φτάσουμε στά ποογσάιματα -ού ικανοποιούν τούς προβλημα-ι- 3 II σμούς καί τά πνευματικά Ινδιαφέοοντα τών εφήβων. ΛΠ. γ) Ή Αάδη: Πολλέ,' φορές :ά προτρέπουν οί γονείς γιά νά έ- χουν τήν ησυχία ι ους, ή καί άλλοι Ηωγενεΐς παράγοντες. Αύτή είναι ή αρχή. Μετά σιγά - σιγά χάνουν μέρος τής δραστηριότητάς τους καί γίνεται συνήθεια. Α1Ι. ε) Έλ. Νικολάου: Άπό συνήθεια ή γιατί δέν έχουν άλλο τρόπο ψυχαγωγίας. ΕΡ.: Πο:ά προβλήματα σωματική- υγείας δημιουργεί ή πολύωρη παρακολούθηση τηλεόρασης; ΑΠ. Έλ. Μουσκεφτάρα:.Η πολύωρη παρακολούθηση τηλεόραση; άπό τδ πα:δί τό άποστεοεϊ άπό τήν μυϊκή κίνηση πού τόσο ϊχει ανάγκη. Ακόμα δημιουργεί κοπιωπιά (τσούξιαο καί κοκκίνισμα τών ματιών, αίσθημα ξένου σώματος στά μάτια, νύστα, δακρύρροια καί κεφαλαλγία) παραλύσεις άκρων, ατροφία τών μυών τοΰ όραχίονα, τοΰ πήχυ καί τοΰ χεριού οφειλόμενα στήν πίεση τής μασχαλχίας μοίρας, σπονουλοπάθε-.α τής αυχενικής μοίρα,- τής σπο /δυ'/:κής στήλης καί παχυσαρκία. Ένα σοβαρό σύμπτωμα είναι καί ή φωτογενής έπιληψία. Στήν πρώτη Γερά διακρίνονται ό δήμαρχος *οί ή κ καί ή χ. Κωσταπούλου ΕΡ : Προσφέρει γνώσεις ή δχι η τηλεόραση; ΑΠ. Έλ. Νικολάου: Ναί προσφέρε:. Οϊ γνώσεις αμως αύτέ; αν δέν ίίναι κακής ποιότητα; είναι έπ πό- >>α:ε,-. Οί πραγματικές γνώσεις άποκτοϋνται μέ τήν συνειδητή δ εργαο:α ολων τών πνευματικών λειτουργιών. τέτοιες γνώσεις είναι μόνιμες καί "αραγωγικές. Τίς γνώσεις πού προσφέρε: ή τηλεόραση τό άτομο τίς δέχεται παθητικά χωρίς νά μπουν σέ λειτουργία δλες έκείνε,τ οί πνευματικές λειτουργίες καί είναι έπιπόλαιες. ΑΠ. Μ. Κεβρεκίδης: Ή τηλεόραση προσφέρε: γνώσεις καί μάλιστα μέ τρόπο αποτελεσματικό, γιατί διαθέτε: τεράστια μεταδοτική ικανότητα μέ τήν σχεδόν φυσική αμεσότητα τη-. Τό πρόβλημα όμως είναι ή ποιότητα τών γνώσεων πού φυσικά εξαρτάται άπό τήν ποιότητα τών προγραμμάτων. ΕΡ".: Ποιά ή επίδραση τή; τηλεόρασης στήν ψυχική ύγεία -ού παιδιού ; ΑΠ. Έλ. Μουσκεφτάοα: Ή ψυχική ισορροπία τοΰ παιδιού πού εξασφαλίζεται πρώτα ιιέσα στήν οικογένεια καί Ιν συνεχεία <ιέσα στο ά- μεσο περιβάλλον του καταστρέφεται άπό τήν παρακολούθηση τής τηλεόρασης μέ τήν συνάντηση (τό παιδί ταυτίζει τόν εαυτό του μέ τά πρόσωπα πού βλέπε: στήν τηλεόραση, "Αλλοτε ταυτιζόταν μέ τοΰ; γονείς του) μέ τήν άπενα:σθητοποίηση (ελάττωση τής συναισθηματική; του; ευαισθησία,-) Πειραματικά αποδείχθηκε οτι παιδιά πού υπέστησαν τήν έπίδραση τή; τηλεόραση; δέν ενδιαφέρονται γ:ά τήν ζωή τών άλλων παιδιών. Τό νήπιο εϊνα: -εοιτσότεο" αύα,ισθητο, ακολουθεί τό παιδί "ή; σχολικής ήλικία ς. Όλέθριο είναι τό α- ό μοίραρχος ικ. Χριστοδούλου Βλάχου, ό φρούραρχος ποτέλεσμα γιά τήν ψυχική ύγεία τοϋ παιδιού άπό τίς σκη.'ές βία,: καί τρόμου. Υπάρχει όμως καί ένας ευεργετικό; μηχανισμός τοϋ λειτουργεί κατά τήν παρακολούθηση ενός τηλεοπτικού έργου. Είναι ή κάθαρση. Κατ" αύτήν τό άτοηο έκτονώνεται έ- σωτερικά καί γίνετα: έτσ: ακίνδυνο (περίπτωση πού άφοοα κυρίως τούς ενήλικε,-). ΑΠ. Ν. Χασάπης: "Οταν μιλάμε γιά ψυχική ύγεία τοϋ παιδιού α- ναφερόμαστε στό αίσθημα ασφάλειας πού αναζητεί το παιδί πρώτα στήν οικογένεια ύστερα στό σχολείο καί γενικώτερα στό περιβάλλον του. "Αν τά τηλεοπτικά προγράμματα ένισχύουν αύτό τό αίσθημα ασφάλειας τότε έχουμε θετική οπωσδήποτε συμβολή στήν ψυχική ύγεία τοΰ παιδιού. Άν αντίθετα καταστρέφεται μέ τί; σκηνές βίας καί τοόαου ή έπίδραση είναι οπωσδήποτε άονητική μέ πολύ δυσάρεστε; συνέπειες. Αυττυχώ,τ στά τηλεοπτικά προγράμματα έπικρα τεί τό δεύτερο στοιχείο καί έτσι δέν μπορούμε νά κάνου-ιε λόγο γ:ά θετική συμβολή τής τηλεόραση; στήν ψυχική ύγεία τοΰ παιδιού. ΕΡ.: Ποιά ή ίπίδοαση της τηλεόρασης στήν πνευματική ανάπτυξη τοϋ παιδιού; ΑΠ. Έλ. Νικολάου: Αρνητική Λεν αφήνε: τήν κρίση νά ώρ:]ΐάσει, δεσμεύει τήν φαντασία «πασάρει» 67

24 πρότυπα. στούς νιονς αρνητικά για τήν ελεύθερη πνευιιατική του; ανάπτυξη. ΑΠ. Μ. Κεβρεκίδης: "Αν οί προσφερόμενες.γνώαβ;ς?χα>ν τό στοιχίϊϊ τοΰ προβληματισμού τόΐε ή συμβολή τής τηλεόρασης στήν πνευματική ανάπτυξη τοϋ παιδιού ε ίνα θετική. Αντίθετα, χωρίς τό στοιχείο αύτό I- στω κι' άν είναι σωστές καί ανταποκρίνονται στή νοητική ικανότητα καί τά πνευματικά του ένδιαφέροντα, δχι μόνο δέν βοήθα, άλλά καί ό- δηγεϊ σέ πνευματική ύπολειτουργία καί ύποτονία. ΕΡ.: Ποιά είναι ή έπίδρκση -ή ς τηλεόρασης στήν συμπερκεοοά τοϋ παιδιοο; ΑΠ. Α. Σαμαρα: Στή συμπεοιφορά του μέσα καί έξω άπό τό σπίτ. και τό σχολείο μιμείται τούς ήρωες πού βλέπει στήν.ηλεόοαση. 'Αντ - δρ5 καί συμπεριφέρεται μέ τόν ί- διο τρόπο. ΑΠ. Έλ. Νικολάου: Όπωσοήποτε άρνητική. Παίρνοντας γ*ά ποότυπα τούς ήρωες πού βλέπε-, στήν τηλεόραση προσπαθεί νά έξο ΐ ΐωθεϊ μέ αύτούς. "Ετσι συμπεριφέρεται δχι μέ Ινα τρόπο πού δ χαρακτήρας του τό υπαγορεύει, άλλά μέ αύτόν πού άπ' Ιξω τού έπιβάλλεται. "Εχουμε βέβαια καί τήν περίπτωση τών σωστών προτύπων, άλλά αύτό είναι κάτι τό σπάνιο στά τηλεοπτικά προγράμματα, γγ αυτό και δέν τό συζητάμε. "Αλλωστε τό παιδί ευκολότερα μ^ιεϊται πρότυπα ~ χι σωστά καί δυσκολότεοα σωστά. ΕΡ.: Συμβάλλει γενικά στήν α- νάπτυξη της προσωπικότητας τού παιδιού; ΑΠ. α) Μ. Κεβρεκίδης: Μερικά άπό τά βασικά στοιχεία πού συνθέτουν τήν προσωπικότητα είναι ή πνευματική στάθμη, ή ψυχική κατάσταση, ύ βαθμός Γής κοινωνικοποίησης καί οί άάο«πιστικές ή άντ.ανθρωπιστικές άρχέ;,χάνοι στις όποιες στηρίζεται ή σχέση τοϋ άτόμοο μέ τά άλλα μέλη τή: κοινωνία; καί ό- τι δλα αύτά τά στοιχεία επηρεάζονται άμεσα άπό τά προγράμματα τή; τηλεόρασης. Μπορούμε νά πούμε πώ; ή σ^βολή τής τηλεόρασης στήν α- νάπτυξη της προσωπικότητας είναι άνάλογη μέ τά προγράμματα της θετική ή άρνητική. ΑΠ. 6) Έλ. Νικο/.άου: Πιστεύω ότι ή τηλεόραση εμποδίζει τήν έλεύθδρη ανάπτυξη τής -.^οσιικπικότηβίΐί καί γβνικά δρλ άνοσναλτι-κά πάνω στήν ώριμάτη&α τ«ϋ άίτήνου, ΕΡ.: Ποιά:, ή ποιότητα τών ποογρα/μμάτων τής Ελληνικής τηλεόρασης γενικότερα- καί τών παιδικών εκπομπών εϊδικώτερα; ΑΠ. Μ. Κεβρεκι'ξης: Έ τηλεόραση θά μπορούσε νά ήϊαν πηγή σωστής πληροφόρησης καί ραζί Ααίκΐ Πανεπισίή«ΐΛθ άπό τή μιά και άπό τήν άλλη Ινας δεξιοτέχνης δάσκαλος γιά όλες τις βαθμίδες καί τά «ϊδη τής εκπαίδευσης. Εκπομπές άξιας δέν μποοεϊ παρά νά ώφελούν, νά διδάσκουν, νά μορφώνουν καί νά έκπολιτίζοον. *Οβ45 άντίθετα χωρίς άξιας έκπομ-έ; ύποβιβάζουν τήν πνευ»ιαχική στάθμη τού λαού, τόν αλλοτριώνουν -καί τόν μεταβάλλουν σέ Ινα άβουλο κ*1 τυφλό υπηρέτη τής καταναλωτικής κοινωνίς. Δυστυχώς τά προγράμματα τής Ελληνικής τηλεόραση; 5έν πληροφορούν σωστά καί αντικειμενικά, δέν μορφώνουν καί δέν ψυχαγωγούν σωστά, προσπαθούν νά (ΐεταδάλλουν τόν λαό σέ άβουλο καί τυφλό υπηρέτη της καταναλωτικής κοινωνίας, μέ τά ξενόφερτα κατά 80% προγράμματα, όδηγεϊ στήν έθνική άλλοτραϊκτη καί εισάγει τήν έγκληματικότητα πά'λύ σέ ξένα πρότυπα. "Οσο γιά τά παιδικά προγράμματα. νομίζω δτι είναι έπιπόλαια, συντάσσονται καί προβάλλονται στό πόδι καί εξ» άπ» μερικά δέν φέρουν τό επιδιωκόμενο άποτέλεσαα που υ- ποτίθεται στοχεύουν. ΕΡ. ι Μέ ποιό τρόπο θά αποφύγουμε, θά έλαχιστοποιήσουμε τά δυσάρεστα γιά τή σωματική υγεία έπακόλουθα τή; τηλεόραση;; ΑΠ. Έλ. Μασκεφχάοα: Νά τοποθετούν τήν τηλεόραση σέ μεγάλο σαλόνι καί ποτέ στό καθημερινό δωμάτιο ή τήν κο<υζένα. ιιέ πολύ φώ; καί (ι! επιτραπέζιο φωτι^ιό επάνω άπό τή συσκευή. Νά βλέπουν άπό ά- πόσταση τουλάχιστον 2,5 μέτρων. Κατά τήν άλλαγή τών καναλιών νά μή βλέπου}ΐε στήν όθόνη ή νά κλείνουν τό ένα μας «ιάτι. Προστατευτικά γυαλιά ή χρωματιστό γυαλί μπροστά σι ην όθόνη δέν ωφελεί σέ τίποτα. ΕΡ.: Μέ ποιό τοόπο θά άποιρέψο«ίμί τά παιδιά άπό τό νά δοΰν τά άκα-άλληλα προγρ^ιατα; ΑΠ. Έ).. Νικολάου: Δημιουργών τα; άλλν; ευκαιρίες ψυχαγωγίας καί άλλα ένδ<αφέρονια- ΑΠ. Λ, Σαμ,αρα: "Οπωσδήποτε δημιουργώντας ένδιαφέοοντα καί προσφέροντας στά παιδιά, άλλου είδους ψυχαγωγία καί συζητώντας μέ αύτά ώστε νά μή καταφεύγουν στήν τηλιόραση, μή ξέροντας τί νά κάνουν μέσα στό σπίτι. ΕΡ.: Πρέπει νά συ^υβουλεύουν οί γονείς τά παιδιά γιά τό πιό πρόγραμ μα θά δοϋν ή νά άφήσουν να κάνουν 5ΐόνθι τους τήν έκλογή; ΑΠ. Ή Δάδη: Ναι, πρέπει νο συμβουλεύουν. Άλλά νά περιοριστούν στήν συμβολή καί νά μή προσπαθού, νά επιβάλουν τήν άποψη τους. Πέρ> άπό τή συμβολή τών γονέων τό λόγ έχουν τά παιδιά. Καί προπαντό- ρ γονείς σέ καμμιά περίπτωση δέν ποέ πει νά χρησιμοποιούν κανένα είδο: βίας. Νέοι χθες, σήμερα, αύριο ΣΥΝΕΧΕΙΑ όπό τή οελίδο 6! πού οέ πλήγωσαν. Φρόντισε οί άλλο νά μή βρίσκονται σέ χαμένος ρ>, μου; σταθμούς. Κλείααι όσα μπορεί γραφεία κατεδάφισης. Σια«ιάτχ α3 τό τό έργο πού λέγεται καχιδάφισ ψυχής. Νά μήν ύπάρχουν συντρίιι; γύρω σου. "Ετσι άποκτά: Ι / ίδαν;κ Ζει; καί προ»φέρε,1, προσφέοει: γ: νά ζεις. Μά κοίταξε πιό π4ρα. Έκεϊ πάνι στόν άβαφο φράχτη μέ τά τικαντί φύλλα που Ιχουν ανοίξει δειλά τ πρώτα τους ιλου»ιπούκια. Άντικρί ζουν τό φώς τής ΐέρας γιά πρώτ φορά. Ένώ συγχρόνως σοο στέλνου να μήνυμα χαράς καί αίσιοδοξ'α. Πώ; ό χει^ιώνας πέρασε καί ήρθε π λι ή άνοιξη. Πώς μετά άτσό κάθε χι μώνα θάρχεται μιά άνοιξη. Π Γ.»; όσ χειμώνες κι άν περάσουν, κι άν σκι πάστι τά πάντα τό χιόνι ιιέ τή παγ^ νιά του, πάντα ή έλπίδα ϋπάρχε π<>>ς δέ χάήηκε ή χαρά. δέ χάθη". ή άνοιξη. Πώ; θά ξανάρθει. Δίκαιο ση. 68

25 Ινστιτούτο φυλλοβόλων δένδρων Ναούσης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΑΙΗΜΕΡΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ Στις 5 καί 6 Ιουνίου πραγματοποιήθηκε στήν δδρα τοΰ Ινστιτούτου Φυλλοβόλων Δένδρων Ναούσης 'Επιατημονιχό διήμερο ιιέ θέματα δενδροκομικής Ιρεύνης. Τήν Εναρξη των έργασιών τοΰ έ- πιστημονικοΰ αύτοΰ διημέρου κήρυξε ό ύπουργός βορείου Ελλάδος κ. Ν. Μάρτης, ό όποιος εξήρε τόν ρόλο καί τήν Αποστολή τοΰ ιδρύματος, άλλά καί ολοκλήρου τοΰ γεωπονικού κόσμου, γιά τήν ανάπτυξη τής δενδροκαλλιεργειας στην χώρα ;ιας καί είδικώτερα στήν Βόρειο Ελλάδα πού ώ,ς γνωστόν ή δενδροκομία θεωρείται ό βασικώτερος κλάδος τής παραγωγής. Τελειώνοντας τήν δμ^λία του δ κ. Μάρτης, έτόνισε δτι ή εύθύνη τοΰ Ιδρύματος ν,αί τών γεωπόνων γενικώτερα, γίνεται ακόμη μεγαλύτερη (ΐετά τήν Ενταξη τής χώρα,ι μας στήν ΕΟΚ. Εξέφρασε δέ τήν πεποίθηση του, δτι ή Ελληνική δενδροκομία θά μπορέσει νά έκσυγχρονισθεΐ σύντομα, ωστε νά καταστεί α- νταγωνιστική καί βιώσιμη μέσα στό χώρο τής Κοινότητας. Πρόζ τούς συνέδρους μίλησαν κατάλληλα ό νομάρχης Ήααθία: Γ. Γιαννόπουλος καί δ προϊστάμενος τής υπηρεσίας Γεωργικών Ερευνών κ. Γ. Μπουντώνης, οί όποιοι καί εύχήθηκαν καλή έπιτυχία στού,ς σκοπούς τοϋ συνεδρίου καί τοΰ Ιδρύματος. Ό δ) ν τής τοΰ ινστιτούτου Φυλλοβόλων δένδρων κ. Γεώργιος Συργιαννίδης χαιρέτησε τούς συνέδρου; καί άνέπτυξε σέ γενικές γραμμές τό έρευνητικό Εργο καί τού,ς σκοπού; τοϋ ιδρύματος. Στήν συνέχεια οί γεωπόνοι ερευνητές τοΰ ινστιτούτου Α- νέπτυξαν διεξοδικά τις παρακάτω ερευνητικές Εργασίες, 5)6)79 Πρώτη μέρα 1) Κυριώτερες κονσερβοποιήσαμε; ποικιλίες ροδακινιάς εισηγητής Εύλαμπία Μουχτούρη Στυλιανίδου. 2) Αποτελέσματα τοϋ πειραματικοΰ *'.αδεύματος καί διαμορφ<ί>σεως τής ροδακινια,ς τοΰ Ίωαν. Χ "Θεοδώρου, εξηγητή 'ωάν. Χατζηχαρίση.,! ) 6) 79 Δεύτερη μέρα Ό υπουργός Β. "Ελλάδος κ. Ν. Μάρτης όμιλεϊ ατούς αυνέδρους. ΔεΕιό ό προϊστάμενος τής υπηρεσίας Γεωργικών Ερευνών τοϋ υπουργείου Γεωργίας κ. Γεώργιος Μπαυντώνας Διακρίνονται στήν πρώτη οειρά: Ό διευθυντής τοΰ Ινστιτούτου Φυλλοβόλων Δένδρων κ. Γεώργιος Συργιαννίδης. ό προϊστάμενος τοϋ Κέντρου Ερευνών Βορείου Ελλάδος κ. Ιωάν. Κορσγιάννης, ό διοικητής Υ.Χ.Ν. * Β. Κο.υκουμελσς. Στή δεύτερη σειρά διαχρίνετοι ό καθηγητής Ανωτάτης Γεωπονικής Σχολής Αθηνών κ. Ευάγγελος Σφακιωτάκης 3) Ταυτόχρονη καταπολέμηση τών φυλλορυκτών ΕΙΤΗΟίΧΟΕΕ- ΟΟΒΓΧΙΓΟΙιΙΕΙΙιΑ καί I. ΒΤ,Λ- ΝΟΑΚϋΕΙΙΑ μέ τήν ΕΑ5ΡΕΓΗΕ- 5ΙΑ ΡΟΜΟΝΕΕΕΑ (καρπόκαψα μη λιας) συμφωνά μέ τόν βιολογικό κύ-

26 κλο τής Ε. ΡΟΜΟΝΕΕΕΛ. Εξηγητής Όο. Ντινόπολος. 4) Πικρή στιγμάτωση τών μήλων (ΒΙΤΤΕΒ ΡΙΤ) Εισηγητής Στυλιανίδης. 5) Έρευνα έπί τής εύαισθησία,; ποικιλιών ροδακινιάς στήν ίολογική ασθένεια 5ΗΑΒΚΑ Είσηγ. Γεωργ. Συργιαννίδης. 6) Αξιολόγηση ποικιλιών λεπτο- Καρυάς Είσηγ. "Αθήνα Μαίνσυ. 7) Βιολογική καταπολέμηση παθογόνων στά οπωροφόρα. Είσηγ. Ειρήνη Σγουρού Καραγτάνη. 8) Αξιόλογες ποικιλίες κερασιάς κατάλληλες γιά τή χώρα μας Είπηγ. Ίωαν. Χ'' Χασίρης. 9) Ή επίδραση τοΰ κορυφολογήματος στήν ποιότητα καί παραγωγικότητα τής ποικιλίας άμπέλου Μαύρο Ναούσης, είσηγητ Ίωαν. Κοιόκρυς. 10) Προβολή τής κινηματογραφική,: ταινίας Βιολογικός κύκλος τής 'Αναρσιας τή; Ροδακινιά;» (ΑΝΑ- Κ5ΙΑ ΕΙΝΕΛΤΕΕΕΑ) ύπό τοΰ κ. Μανώλη Βαλσχμ,ίδη. Εϊσηγ. Ό δ Ντινόπουλος. Τις έργασίες τοΰ συνεδρίου κατηύθυνε ό προϊστάμενος τή; Υπηρεσία: Γεωργικών Ερευνών κ. Γ. Μπουντούνης καί τις παρακολούθησαν ό νομάρχης Ημαθίας κ. Γεωργ. Γιαννόπουλος ό δήμαρχος Ναούσης κ. Δημ. Βλάχο- ό διοοικητής Χωρ) κής Ναούσης κ. Β. Κουκου ιέλας καί άλλοι τοπικοί παράγοντες, ό καθηγητής τής Ανωτάτης. Γεωπονικής Σχολής Αθηνών κ. Ευάγγελος Σφακκοτάκης ό προϊστάμενος τοΰ κέντρου Γεωρ γικής Έρεύνης Βορείου Ελλάδος κ. Ίωαν. Καραγιάννης ό Δ) ντής Γεωργίας Ν. Ήμαθία,ς κ. Βασ. Χατζηπαύλου οί προϊστάμενοι καί ειδικοί Γεωπόνοι άπό τά λοιπά κέντρα καί ιδρύματα Γεωργικής Ερεύνης καθώς καί πολλοί άλλοι γεωπόνοι άπό τις κεντρικές καί περιφερειακές Υπηρεσίας τοΰ Υπουργείου Γεωργία,ς τής Αγροτικής Τραπέζης καί τών συνεταιρισμών. Τό συνέδριο τερμάτισε τι; έογασίες του μέ σύντομη δμιλόα τοϋ Ίωαν. Καραγιάννη ό όποιος συνόψισε τά συμπεράσματα τοϋ επιστημονικού 5ιη μέρου. Στήν πρώτη σειρά διακρίνονται ό νομάρχης Ημα3ίας Γιαννέπουλος κπί ι δήμαρχος Ναούσης κ. Δημήτριος Βλάχες Εκδηλώσεις τοΰ Πολιτιοτικοϋ Κέντρου Ναούσης γιά τό διεθνές ετος τοϋ παιδιού Κινηματογραφική προβολή γιά τά παιδιά τών Λημ. Σχολείων Διαγωνισμός παιδικής ζωγραφικής Ξενάγηση τών μαθητών τών Δημοτικών Σχολείων -τούς άρχαιολογικούς τόπους τής τεριοχής μα; Παιδική χορωδία τοΰ Πολιτιστικού Κέντρου Ναούσης. Απονομή βραβείων στους βραβευθέντες στο λογοτεχνικό διαγωνισμό, καί στό διαγωνισμό παιδικής ζωγραφικής Πανηγυρική εκδήλωση στό πλακόστρωτο τοΰ πάρκου, μέ πα.- δικά χορευτικά. ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΈς Έλαβαν μέρος παιδιά τών τριών πρώτων τάξεων τών Δημοτικών Σχολείων. θέμα τοΰ διαγων:σιιοΰ «ΤΟ ΔΙΑ- Επιμέλεια Θ9ΜΑ ΑΛΔΑΚΟΥ ΛΕΙΜΜΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ*. Έλαβαν 5 πρώτα βραβεία οί κάτωθι μαθηταί: 1) 'Αλδάκος Θεόδωρος 2) θεοδωρόπουλο,- Ιωάννης 3) Χ "Σλάβος Δημήτριος 4) 'Ακριτίδης Χρύσανθος. 5) Π απαδοπούλου Κυριακή Λογοτεχνικός διαγωνισμός ξιηγή ματος καί ποιήματος. "Ελαβαν ΐίρος παιδιά άπό 12-1 ετών. ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ Ιο Βραβείο. Στόν Καραγιάννη τήριο γιά τό ποίημα εη ΨΓΧΟΓΑΑ 2ο Βραβείο. Στήν Νέστορα Έλί/ϊ γιά τό ποίημα «ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ 3ο Βραβείο Στό Σπαίθάκη Δημή τριο γιά τό ποίημα «ΤΟ ΠΑΙΔΙ > ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ Ιο Βραβείο. Στήν Γσαιιούλου Μ» ρία γιά τό δίήγημα ΈΗΪΣΤΡ0Φ11 2ο Βραβείο. Στή Τζάμου Κ»τερί να γιά τό διήγημα >Τ Α ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ» 3ο Βραβείο. Στή Δήρα Γεωογί' γιά τό διήγημα ΔΙΕΞΟΔΟΙ 70

27 Καινούργια μέθοδος ποτίσματος ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΓΕΝΙΚΑ Τελευταία πολλές χώρε,; εξετάζουν τις δυνατότητες αυξήσεως -,ής γεωργική; παραγωγής στ>.ς ποτιζόιιενε,; έκτάσεις, μέ τήν αποτελεσματικότερη χρησιμοποίηση τοϋ δ'.αθέσιμου νεροϋ για πότισμα. 'Π προαπάθεια στρέφεται στή; α- ναζήτηση νέων μεθόδων ποτκ*ιατο; που νά μποροΰν νά έξασφαλ&ου / τή μείωση στό έλάχιστο τών άπωλειών τοΰ νεροϋ άπό έξάτμιση, βαθιά διήθηση καί έπιφανειακή άπορροή. 'Από τή σκοπιά αυτή τό πότιοιια ΐέ σταγόνες παρουσιάζει μεγάλες προοπτικές καί δίνει καλά άποτελέσ)ΐατα σέ πολλές χώρες. Τά πρώτα πειράματα μέ τή μέθοδο αυτή έγιναν στις ΗΠΑ τό 1918 ν.αί μετά τόν Β' παγκόσμιο πόλεμο στή νότια Αγγλία. Πότισμα κεωργικών έκτάσεων έ- γινε γιά πρώτη φορά στό Ισραήλ τήν ΙΟετία τοΰ Σήμερα ή μέθοδο; βρίσκει όλο ναι ίμεγαλύτερη διάδοση σέ πολλές χώρε,-, τοΰ.κόσμου. Γενικά τό 1974 ή ποτνζό-ιενη έκτα τη ιέ τή μέθοδο τών σταγόνων ήταν 3ε χιλιάδες στρέμματα. ΕΠΑ 300 \ύστραλία (1976) 31Κ) Ισραήλ (Κ) Μεξικό 70 *Τταλ(α 40 Ν. "Αφρική 40 Ν. Ζηλανδία 10 "Κλλά&α (1976) 10 Οί σημερινές τιμές τών εκτάσεων πού ποτίζονται.;ιέ σταγόνες θά είναι πολλαπλάσιες τών παραπάνω έάν κοί νουμε άπό τό ;ιεγάλο ενδιαφέρον τών Ελλήνων γεωργών. Τό μεγάλο ενδιαφέρον γιά τήν μέθοδο αυτή δέν είναι δέοαια τυχαίο, άλλά φανερώνει τή προσπάθεια ευρέσεως οικονομικότερων μελόδων χρησιμοποιήσεως τοΰ Αρδευτικού νεροϋ, τήν άξιοποίηση πολύ μικρών πηγών νεροο, προσπάθεια που είναι μέ τί; Μΐρά της τό άποτέλεσ;ια τή; αδύναμο,-. εξασφαλίσεως επάρκεια; νεροϋ 3έ πολλές περιοχές τοΰ κ όση ου. σέ *>νδιασμό μέ τή συνεχή αύξηση τοΰ Τό πότιομα μέ σταγόνες έλλείματο; τοΰ νεοοϋ. Επίσης Ινας άλλο; συντελεστής πού τ.ραβα ένδιαφέρον τών γεωργών είναι ή δυνατότατα τοϋ ποτίσματος μέ σταγόνες μέ τό μικοότεοο κόστο,; ΛΕΙΤΟΓΡΗΑΣ άπό δλε; τις μέχρι σήμερα γνωστέ; ιιεθόοου: ποτίσματος. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΟΤΙΣΜΑ ΜΕ ΣΤ ΑΓΟΝΕΣ. Σάν γενικό Ορισμό μποροϋμε νά 7θθΰμε δτι <τό πότισμα ιιέ σταγόνες είναι ή μέθοδος ποτίσματος που τό νε ρό άφοϋ πρώτα φιλτραριστεί καλά Τοΰ Γεωπόνου ΛΕΥΤΕΡΗ Γ1ΑΚΟΥΜΑΚΗ δ.οχετεύεταν ΐέ σωληνώσεις πλαστικές σέ κάθε ένα υτό σέ πολύ μικρή σταθερά ποσότητα νεροϋ κατά μικρά χρονικά διαστήματα». Είναι δυνατό διά μέσου τοϋ συσιήματρ,-, νά διοχετευθεί μαζί ;ιέ ιο νερό καί λίπασμα ή διάφορα έντομοκτόνα ή ζιζανιοκτόνα ή αυκητοκτόνχ έδάφου;. "Ακόμα Ιχει τήν δυνατότητα τό σύστημα νά ρυθμιστεί ώστε νά ιοτίσει δσο νερό χρειάζονται τά φυτά καί όταν το χρειάζονται. Επίσης ύπάρχει ή δυνατότητα μέ τήν προσθήκη ορισμένων οργάνων ή έναρξη, ή διάρκεια καί τό σταμάτημα τοΰ ποτίσματος νά γίνεται ζύτόματα χωρίς τήν προυσία ά^οώπου. ΛIIΟΤΙ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ Μέ λίγα λόγια τό σύστημα ποτίσματος μέ σταγόνε,-. αποτελείται άπό τρία μέρη 1. Κεφαλή. 2. Σωλήνες μεταφορα;. 3. Σο>λήνε; διανομή; ιέ τού;.σταλακτή'ρες Ή κεφαλή Αποτελείται άπό τήν αντλία, τό φίλτρο, τόν ρυθμιστή παροχής καί πιέσεως, τόν ύδρομετοητή, μία συσκευή γιά τήν διάλυση τοϋ /1- πάσματος καί διάφορα αλλα όργανα αύτοματισμοϋ έάν είναι έπιθυ'ίητός. Οί σωλήνας μεταφοράς είναι διαφόρων διαμητρημάτων σωλήνες άπό Ρ.ν.Ο. ή πολυαιθυλένιο αναλόγως τών αποστάσεων, τών παροχών τών κλίσεων τοΰ εδάφους κ.λ.π. Τέλος οί σωλήνες διανομής μέ τού; σταλακτήρες είναι συνήθω,ς σωλήνες μικροΰ διαμετρήματος (10-20 χιλ.οστά) στούς όποιου; προσαρμόζονται οί σταλακτήρες. Οί σταλακτήρες είναι διαφόρων τύ πων καί έχουν άπο-τολή νά έλαττώνουν τήν πίεση τοϋ νεροϋ καί νά I- ξέρχεται τό νερό σέ μιά όρισμένη ποσότητα άπό 2-10 λίτρα τήν Λρα άναλόγως τή; κατασκευή,-, τοϋ σταλακτήρα. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Τά πλεονεκτήματα τοϋ ποτίσματος μέ τή μέθοδο τών σταγόνων σέ σχέση μέ τις άλλες ιιεθόδου; ποτίσματος όπως είναι ή κατάκλυση, ή τεχνίτη βροχή τ" αυλάκια καί οί λεκάνε'. 1. Αύξηση τών άποδόσεων τών περισσοτέρων καλλιεργειών. "Εχουν παρατηρηθή αυξήσεις άπό 20-50% στά δένδρα, 30-40% στά άμπέλικ καί % στά λαχανικά. 2. Αύξηση τοϋ ουθμοϋ αναπτύξεως τών φυτών καί τοϋ μεγέθους τών καρπών. 3. Οικονομία νερού κατά 20-50% καί σέ μερικές πεοιπτώσεις μέχρι 75%. 4. Οικονομία στήν έργασία γιατί ή αυτοματοποίηση τής λειτουργίας σχεδόν δέν απαιτεί χρησιμοποίηση εργατικών χεριών. 5. Δυνατότητα ποτίσαατο,-, χωρίς προηγούμενη ισοπέδωση τών ποτιζομένων χωραφιών, καί χωραφιών μέ μεγάλη κλίση καί σέ πλαγιές. 6. Δυνατότητα χορηγήσεως συγχρόνως νεροϋ καί λιπάσματος ή νεροϋ καί φυτοφαρμάκο)ν έδάφους. 7. Σημαντική με&»ση τών άπωλειών τοΰ νεροϋ άπό οαθιά διήθηση, ί- 71

28 ΣΥΝΕΧΕΙΑ οπό τή σελίδα 55 ρων γλεντούν καί χορεύουν άδελφωμένο:. Τήν άλλη ή ΐέρα θά χωρίσουν, θά συνεχίσουν στις πατρίδες τους τήν καθημερινή ρουτίνα, άλλά ό χωριανός τους είναι χωρισμό". 'Μ λύπη, γιατί τούς ένωσε ή ελληνική γλώσσα, γιατί έζησαν μία έλληνική «περιπέτεια». Γεύτηκαν τήν ανεξάντλητη έλληνική ιστορία, άλλά γνώρισαν χι' άπ» κοντά τόν λαό μας. Γιά τούς διοργανωτές δέν ύπάρχει μεγαλύτε- ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΙΜΧΑ ρη χαρά άπό έκείνη πού αισθάνονται σάν βλέπουν δύο «ξένους» νά άποχωρίζονται στή θεσσλονίκη μιλώντα,: έλληνικά. "Αλλωστε ή έπιτυχί* τών θερινών μαθημάτων τού ΙΜΧΑ επιβεβαιώνεται καί άπό τό γεγονός ότι μερικοί σπουδαστές ήλθαν καί παρακολούθησαν μαθήματα γιά δεύτερη καί τρίτη φορά. «Στή μικρή αύτή διεθνή κοινωνία Εγραφε χαρακτηριστικά στόν Ποάίογο τού Προγράμματος *78 ό καθηγητή; Κ. Μητσάκης, παρέχεται ή δυνατότητα νά γνωρίσει άπό /.οντά τι] νεοελληνική πολιτιστική κληρονοαιά καί παράλληλα τής δίνεται ή εύκαιρία νά καλλιεργήσει προσωπικέ; σχέσεις \ια ανθρώπους, πού ό καθένα,; τους αντιπροσωπεύει μίαν άλλην πραγματικότητα όσον άφορα τήν καταγωγή, τή γλώσσα, τό θρήσκευμα, τις πολιτικές άντιλήψεις>' ΣΥΝΕΧΕΙΑ άπό τή σελίδο 53 νης τοϋ καθενός. Δέν μπορεί νό ύπάρχει ποιότητα αληθινή στή Ζιυή μας όσο ή ανθρωπότητα βρίσκεται συνεχώς, εκτεθειμένη οτήν απειλή τοϋ πολέμου. Δέν μπορεί νά υπάρξει πραγματική ποιότητα ζωής έφ' όσον καταπατούνται τά δικαιώματα τοϋ άνθρώπου. Δέν μπορεί νά υπάρξει πραγματική ζωής έφ' όσον εκατομμύρια ανθρώπων δέν έχουν αρκετό φαγητό ευπρεπή κατοικία, δυνατότητα μόρφωσης. Δέν μπορεί νά ύπάρχει πραγματική ποιότητα ζωής έφ' όσον ό άνθρωπος εξακολουθεί νό καταστρέφει τίς πηγές καί τις ομορφιές της φύσης καί νό μολύνει τόν άέρα καί τό νερό. Δέν μπορεί νά ύπάρχει πραγματική ποιότητα ζωής χωρίς τόν σεβασμό τού τρόπου ζωής τών άλλων. Γιά νά διορθωθεί αύτή ή κατάσταση καθένας Ή 6ία καί η εποχή μας θά πρέπει νά βοηθήσει μέ κάθε μέσο ώστε να δημιουργηθεί μιά κοινωνία πού θά επιδιώκει: Νά προφυλάξει τϊς μέλλουσες γενεές άπό τήν μάστιγα τοϋ πολέμου. Νά εξασφαλίσει γιά όλα τά ανθρώπινο όντα όποια κι' άν είναι ή φυλή τους ή πίστη στό δικαίωμα νά συνεχίσουν τήν ύλική τους πρόοδο καί τήν πνευματική τους ανάπτυξη μέ έλευθερία καί αξιοπρέπεια μέ οικονομική ασφάλεια καί μέ ίσα δικαιώματα. Νά εξασφαλίσει τίς ούσιώδεις ανάγκες διατροφής, ένδυμασίαε. παιδείας, υγείας ασφάλισης. "Ολα αύτά θά επιτευχθούν όταν ο< μεγάλοι εξαφανίσουν τό συμφέρον καί όπονείμουν δικαιοσύνης γιά καλύτερη ζωή σ' άλους τούς άλλους άνθρώπους πού μάχοντοι τώρα γιά τήν έλευθερία καί έπιβίωσή τους π:φανειακή άπορρσή και εξάτ^ση. 8. Αποφυγή πιθανής ρυπάνσεως ύπογείων καί επιφανειακών νερών άπό λιπάσματα καί φυτοφάρμακα. 9. Μείωση τών Απαιτουμένων δαπανών γιά τή κατασκευή έργων συλλογή: καί άπομακρνσεως τοϋ στραγγιστικού νερού. 10. Πρόληψη αναπτύξεως ζιζανίων γιατί δέν ποτίζεται όλη ή έδχφική έπιφάνεια. 11. Βελτίωση τών συ Ληκών ν:<κλοφορίας τών μηχανημάτων, διευκόλυνση τής καλλιέργειας -οϋ εδάφους, τών ψεκασμών τής συγκομιδή: ακόμη καί κατά τήν ώρα τού ποτίσματος. 12. Δέν έπιρεάζεται άπό τόν άέρα είναι ό ιο:05ΐοροο τό πότισιια, δέν βρέχει τά φύλλα καί δέν ξεπλήνει τά φυτοφάρμακα. 13. ΠρωΙμτρη τής ώριμάνσεω: της παραγωγής καί εμγάλο ποσοστό έμπορευσίμου παραγωγή» "Ολα αύτά Πόιιομα μέ βταρόνβς τά πλεονεκτήματα καί ακόμα μερικά άλλα μικρότερης σημασίας ισχύουν σέ ποσοστό, άναλόγ^ν, τή; σωστής μελέτη; εγκαταστάσεως καί λειτουργία τοΰ συστήματος. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ή (ΐέθοδος ποτίσματος μέ σταγόνες έχει καί όρισ}ΐϊνχ προβλήματα πού αποτελούν [ΐειονεκτήματα καί βίνχ: 1. Έμφράξει; πού μπτοεί νά παρουσιαστούν στά έξαρτ7 ΐατα που διανέμουν τό νερό δηλαδή στού,τ σταλακτήρες. Αντιμετωπίζονται 'ΐέ ένα καλό φιλτράρισμα στίς περισσότερες τών περιπτώσεων. 2. Σέ χωράφια ι ιέ παθογένεια δηλαδή πού έχουν άλάτια είναι δυνατό νά παρατηρηθεί ίύϊημένη συγκέντρωση αλατιών σέ όρι^υένα σημεία τοο έδάφους άλλά γιά τήν περιοχή μα; δέν είναι πρόβλη(ΐα γιατί αύτά τά άλάτια άπό τις βροχέ,: τοϋ χειμώνα ξεπλήνονται. 3. Κόστος έγκαταστάσεως όψηλό καί έξαρτατα: άπό τό είδος τών καλλιεργειών, τήν έκταση, Ί έδαφος. καί άλλου; παράγοντες καί είναι δυνατό νά κοστίζει κατά προσέγγιση άπό ατ, δρχ. /.ατά στρέμμα. ΣΓΜΠΕΓΑΣΜΑ 'Από τά παραπά'/ω βγαίνϊι 5τι ιό πότισμα μέ σταγόνες «ίνα: ιι;ά μέθοδος μέ πολλά πλεονεκτήματα πού είναι δυνατό νά κάνε; απαραίτητη τήν έγκατάσταση τοΰ συστήματος γιά Ινα ή περισσότερα άπό τά παραπάνω πλεονεκτήματα. Γιά τήν πλήρη δμω; απόδοση τή; ιείθόδου τονίζεται δτ: ή μελέτη τό βασικό στοιχείο τής μεθόδου πρέπει νά γίνει άπό Γεωπόνο πού έχει ειδικές γνώσε 1 /; πάνω οτό σύστημα ποτίσματος μί σταγόν»;. 72

29 Έκθεοη ζωγραφικής καί γλυπτικής ΘΑΝΑΣΗ ΜΗΝΟΠΟΥΛΟΥ Στά πλαίσια τών έκδηλώσεων γιά τήν έπέτειο τοΰ Ολοκαυτώματος Ναούσης, ό Σύλλογος άποφοίτων σέ συνεργασία μέ τά Δη κ>τιχά Σχολεία όργάνωσαν στό 7ο Δημοτικό Σχολείο τί)ν δκθεση γλυπτικής και ζιογραφικής τοΰ γλύπτη καί ζωγράφου Θανάση Μηνόπουλου. Ό υπουργός Παιδείας κ. Ιωάννης Βαρβιτσιώτης, ό γεν. γραμματεύς Β.Ε. κ. "Αγγελος Βαλταδώρος καί ό επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαιδεύσεως κ. Παοχάλης Τσακίρης επισκέπτονται τήν έκθεση Έκθεση γλυπτικής οργανώθηκε για πρώτη φορά στήν Νάουσα τά δέ ργα κλασσικής και μοντέρ νας τεχνοτροπίας ήρεσαν καί προβλημάτισαν τούς έπισκέπτες. Τήν κθεση έπισκέφθησπν ό υ- πουργός παιδείας χ. Ιωάννης Βαρ Βιτσιώτης, ό γενικός γραμματέας Β. Ελλάδος κ. "Αγγελος Βαλια- 6ώρος, ό δήμαρχος κ. Δημ. Βλάχος οί άρχές τοΰ τόπου και πλήθος κόσμου. Η ΧΟΡΟΑΙΑ ΠΑΑΝΙΝΑΡΣΚΑ ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΣΤΗ ΝΑΟΥΣΑ Υστερα άπό πρόσκληση τοπ Ω- δείου Ναούσης καϊ σέ όνταττόδοοη τής περσινής έτηακέψεως τής χορωδίας τής πόλεως μας στή "Σόφια, ή περίφημη μικτή χορωδία «Πλανινάρσκα Πέσεν» έπισκέφθη κε τήν πόλη μας καί ΰδωσε στϊς 36 κοί 29 Μαΐου δύο συναυλίες ποί> οημείωααν έξαιρετική έπιτυχία. Στιγμιάτυτιο από τήν κοινή έμφάνιοη ίων δύο χορωδιών ιπλανινόοσκα Πί- "εν καϊ τοΰ "Ωδείου Ναούσης. Λιακρίνεται ό μαέστρος Φιλίπ Άβράμωφ.