ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ Ι: Αναλυτική προσέγγιση αστικού ιστού

Transcript

1 ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ Ι: Αναλυτική προσέγγιση αστικού ιστού 5 ο χειµερινό εξάµηνο ιδακτική Οµάδα: Ν. Μπελαβίλας Φ. Βαταβάλη Σπουδαστές: Κωνσταντοπούλου Κατερίνα Χρυσανθοπούλου Χριστίνα Χατζηφώτη Όλγα

2 Ιστορικό περιεχόµενο Ο δρόµος για το λιµάνι των Αθηνών Η Πειραιώς εµφανίζεται για πρώτη φορά στον ρου της ιστορίας το 490 π.χ., όταν οι Αθηναίοι για να εξασφαλίσουν την επικοινωνία της πόλης τους µε το λιµάνι, όπου εδραζόταν ο στόλος και πηγή της δύναµής της, έχτισαν τα Μακρά Τείχη. Το 86 µ.χ. ο Ρωµαίος στρατηγός Σύλλας τα καταστρέφει κατά την πολιορκία και κατάκτηση της Αθήνας και δεν ξαναχτίζονται ποτέ, ενώ ελάχιστα ίχνη τους αποµένουν στις µέρες µας για να µας υποδείξουν την αρχαία χάραξη του δρόµου. Τα πρώτα σχέδια για την αναβίωση της Πειραιώς Μετά από αυτό η ιστορία της Πειραιώς παρουσιάζει ένα µακρόχρονο κενό. Ξαναεµφανίζεται στο προσκήνιο το 1834 µε την ανακήρυξη της Αθήνας σε πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Το πολεοδοµικό σχέδιο της νέας πόλης ανατέθηκε στους αρχιτέκτονες της κυβερνήσεως, τον Έλληνα Σταµάτη Κλεάνθη και τον Γερµανό Eduard Schaubert, οι οποίοι συνέθεσαν µια πρόταση αυστηρού νεοκλασικού ύφους µε βασικούς στόχους την ανάδειξη της αρχαιοελληνικής κληρονοµιάς και την προβολή της βασιλικής και διοικητικής εξουσίας. Στην πρόταση Κλεάνθη-Schaubert, τα ανάκτορα του Βασιλιά Όθωνα αποτελούν το κέντρο της πόλης και την κορυφή του ισοσκελούς τριγώνου που σχηµατίζουν οι δύο κεντρικοί άξονες, η Πειραιώς και η Σταδίου, µε την µεσοκάθετο Αθηνάς ως τον άξονα συµµετρίας τους, ενώ η κάθετη ενοποίηση τους θα γινόταν µε την Ερµού. Ο άξονας της Πειραιώς θα συνέδεε τα ανάκτορα µε το αρχαίο νεκροταφείο των Αθηνών, τον Κεραµεικό, και θα αναλάµβανε πλήθος δηµόσια κτίρια, όπως το Βουλευτήριο, το Νοµισµατοκοπέιο, το Χρηµατιστήριο, το Ταχυδροµείο, την Αστυνοµία, την Οπλοθήκη καθώς και ένα καθεδρικό ναό, ενώ στο µέσο της προβλεπόταν κυκλική πλατεία, η πλατεία Κέκροπος. Η λεωφόρος θα συνέχιζε µε ευρωπαϊκής νοοτροπίας βουλεβάρτα, πλατείες και διπλή δεντροστοιχία στο µέσο ως τον Πειραιά, όπου θα κατέληγε σε κυκλική πλατεία, την σηµερινή πλατεία Καραϊσκάκη,όπου και θα χτίζονταν τα θερινά ανάκτορα του βασιλιά. υτικά του άξονα, στο Αλίπεδο θα σχεδιαζόταν η βιοµηχανική ζώνη και ανατολικά η αστική. Ητελικήεφαρµογή Το σχέδιο Κλεάνθη-Schaubert προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις Ελλήνων και ξένων ιδιοκτητών γης και η τροποποίησή του ανατέθηκε στον Leo von Klenze, ο οποίος κράτησε τις βασικές χαράξεις του σχεδίου, έκανε περικοπέςστιςπλατείεςκαιταπλάτητωνδρόµωνκαιµετέφερεταανάκτοραστην περιοχή του Κεραµεικού, τοποθετώντας περισσότερες διοικητικές λειτουργίες κοντά στην Πειραιώς. Ούτε αυτό κρίθηκε ικανοποιητικό και µετά την παρέµβαση του αυστριακού αρχιτέκτονα Friedrich von Gaertner, τα ανάκτορα µεταφέρθηκαν επί της Ερµού, στην σηµερινή πλατεία Συντάγµατος, κοντά στην περιοχή κατοικίας των πλουσιότερων κοινωνικών στρωµάτων, παγιώνοντας της διαίρεση της πόλεως σε δυτικό τµήµα και ανατολικό τµήµα µε άξονα την Αθηνάς. Έτσι το ανατολικό αποτέλεσε κέντρο της εξουσίας και τόπο κατοικίας της ανώτερης τάξης, ενώ το δυτικό συγκέντρωσε τις φτωχογειτονιές και τις µικροβιοτεχνίες. Ως προς την Πειραιώς υπήρξε περαιτέρω διαµάχη ως προς την χάραξη του δρόµου, µε τελική χάραξη που ακολουθεί το βόρειο σκέλος των Μακρών Τειχών ως το Μοσχάτο, συνεχίζει καµπυλόµορφα µέχρι τον Κεραµεικό και ακολουθεί την χάραξη του πολεοδοµικού σχεδίου ως την πλατεία Οµονοίας.Η Πειραιώς εντέλει αρχίζει να χτίζεται το 1835 και ολοκληρώνεται µέσα σε ένα χρόνο από βαυαρούς τεχνίιτες. Τα Μακρά Τείχη Το σχέδιο Κλεάνθη-Schaubert Το σχέδιο von Klenze

3 Ιστορικό περιεχόµενο Η περίοδος της εκβιοµηχάνισης Στις αρχές του 19 ου αιώνα µεταξύ της αναπτυσσόµενης Αθήνας και του Πειραιά, υπήρχαν µεγάλες εκτάσεις ακάλυπτου χώρου, εκτός σχεδίου πόλεως. Ο χώρος αυτός υπήρξε ιδανικός χώρος για την ανάπτυξη της βιοµηχανίας. Κοντά στο λιµάνι του Πειραιά αλλά και του σιδηροδροµικού και οδικού δικτύου (που αναπτύσσονταν) για την µεταφορά των προϊόντων, µε διαθέσιµο εργατικό δυναµικό από το δυτικό µέρος της Αθήνας αλλά και αγορά για την παροχή των προϊόντων. Η υποβάθµισή του χώρου λόγω των ανθυγιεινών συνθηκών που επέβαλε ο Κηφισός σήµαινε και χαµηλές τιµές γης που επέτρεπαν την δηµιουργία εκτενέστερων εγκαταστάσεων. Βασικός οδικός άξονας της περιοχής αυτής είναι η Πειραιώς που γεφυρώνει το χάσµα µεταξύ της πρωτεύουσας και του Πειραιά. Σηµαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της περιοχής έπαιξε και η δηµιουργία της σιδηροδροµικής γραµµής Αθηνών-Πειραιά το 1869 και η ηλεκτροκίνησή της το 1904, που ενίσχυσε την επικοινωνία των δύο πόλων και ευνόησε την ανάπτυξη της βιοµηχανίας. (Παράλληλα η δηµιουργία του σταθµού στον Πειραιά θέτει τέλος στο ενδεχόµενο επέκτασης της Πειραιώς ως το λιµάνι.) Η Αθήνα το 1837 πριν Το πρώτο στίγµα επί στην Πειραιώς δίνει η εγκατάσταση του εργοστασίου παραγωγής φωταερίου το 1862 κοντά στην Ιερά Οδό. Το την εκβιοµηχάνιση Γκάζι µε την ρυπογόνο δραστηριότητά του έθεσε τέλος στην ανάπτυξη του αστικού τοπίου από την πλ.οµονοίας προς τα νότια επί του άξονα, υποβαθµίζοντας την γειτονική υπάρχουσα συνοικία. Παράλληλα λειτούργησε ως πόλο έλξης των ασθενέστερων τάξεων µε αποτέλεσµα την δηµιουργία ενός εργατικού συνοικισµού γύρω του, το Γκαζοχώρι. Η περίπτωση αυτή αποτέλεσε το σύνηθες µοντέλο ανάπτυξης της δυτικής περιοχής για τα επόµενα χρόνια. Στο αθηναϊκό τµήµα τηςπειραιώςδεναναπτύχθηκεποτέέντονηβιοµηχανική δραστηριότητα λόγω της γειτνίασης µε την Αθήνα, παρά µόνο η σοκολατοποιία Παυλίδης το 1884 και το Πιλοποιείον του Πουλόπουλου το Αντίθετα στο Πειραιά παρατηρούµε το 1873 την πρώτη συγκέντρωση εργοστασίων στην αρχή της Πειραιώς, 4 αλευρόµυλων, ενώ στα Καµίνια συγκεντρώνεται κεραµοποιία και στον Ρέντη βυρσοδεψία. Στο τέλος του19 ου αιώνακάνειτηνεµφάνισήτηςηχηµικήβιοµηχανία µε εξαιρετικά ρυπογόνες επιπτώσεις και επέρχεται περαιτέρω υποβάθµιση της περιοχής, ενώ αναπτύσσεται και η βιοµηχανία µετάλλου και οικοδοµικών υλικών. Η µικρασιατική καταστροφή του 22 συνεπάγεται ένα κύµα των προσφύγων που καταφθάνουν στην πρωτεύουσα. Οι περισσότεροι από αυτούς εγκαθίστανται στο δυτικό τµήµα της Αθήνας, κοντά στην βιοµηχανική ζώνη. Τα διαθέσιµα εργατικά χέρια δίνουν επιπλέον ώθηση στην ήδη έντονη βιοµηχανική ανάπτυξη, που συνεχίζεται ως το 50, όταν η ανάπτυξη των οδικών µεταφορών καιηδιάνοιξηνέων υπερτοπικών αξόνων προσφέρει εναλλακτικές τοποθεσίες. Η περιοχή όµως διατηρεί ενεργό τον βιοµηχανικό χαρακτήρα της ως το 70, όταν η συνύπαρξή της µε την όλο και επεκτεινόµενη πόλη δηµιουργεί σοβαρά προβλήµατα. Ως το 1985 οι περισσότερες βιοµηχανίες έχουν αποµακρυνθεί και έχουν µετατοπιστεί στην πλειοψηφία τους στο Αττικό Λεκανοπέδιο εκµεταλλευόµενες τα ευνοϊκότερα µέτρα λειτουργίας. Η Αθήνα το 1950 µετά την εκβιοµηχάνιση

4 Χρονικό ανάπτυξης της βιοµηχανίας Προσφυγικοί οικισµοί Περίοδος ίδρυσης Εργατικές συνοικίες Προσφυγικοί οικισµοί

5 Ιστορικό περιεχόµενο Ηπερίοδοςτηςαποβιοµηχάνισης Η αποβιοµηχάνιση επέφερε σηµαντικές αλλαγές στις κοινωνικές δοµές που αποτυπώθηκαν στον χώρο µε την στροφή του ενδιαφέροντος στο αστικό τοπίο. Οι εργατικοί συνοικισµοί χάνουν τον χαρακτήρα τους και προωθούνται σχέδια αναβάθµισής τους, ενώ οι µεγάλες εκτάσεις γης που καταλάµβαναν τα εργοστάσια διατίθενται για χρήσεις εµπορίου ή αναψυχής ή σε συνδυασµό των δύο σύµφωνα µε τα τελευταία µοντέλα πολυχώρων. Και πάλι το πρώτο βήµα της «νέας» εποχής γίνεται στο Γκάζι µε την µετατροπή του σε πολιτιστικό χώρο το 1984 από τον ήµο Αθηνών, που λειτούργησε ως πόλο έλξης για την περαιτέρω εγκατάσταση δραστηριοτήτων αναψυχής στην περιοχή. Σήµερα το Γκάζι είναι ένας από τους πιο δηµοφιλείς νυχτερινούς προορισµούς µε έντονη πολιτισµική δραστηριότητα. Άµεση συνέπεια της αναβάθµισης της περιοχής ήταν η αύξηση της αξίας γης που σήµαινε την αναγκαστική αποµάκρυνση των ως τότε κατοίκων και την διάλυση των φτωχογειτονιών. Αντίστοιχα παραδείγµατα επανάχρησης βιοµηχανικών κτιρίων είναι το Πιλοποιείον του Πουλόπουλου, γνωστό σήµερα ως ίδρυµα Μελίνα Μερκούρη, η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών που στεγάζεται στο εργοστάσιο Σικιαρίδη, 2 χώροι του Φεστιβάλ Αθηνών στο εργοστάσια SANITAS και Τσαουσόγλου, και επί του άξονα της Πειραιώς η άλλοτε Βιοσώλ όπου βρίσκεται σήµερα το Ίδρυµα Μείζωνος Ελληνισµού. Στα άδεια βιοµηχανικά κελύφη εγκαταστάθηκαν και τα µεγάλα νυχτερινά κέντρα, σε συνάρτηση µε την αποµάκρυνσή τους από το µέτωπο της παραλιακής. Η Ιερά Οδός πλέον φιλοξενεί πολλές τέτοιες πίστες, ενώ δεν λείπουν και από το µέτωπο της Πειραιώς. Το θεσµικό πλαίσιο για την µετέπειτα ανάπτυξη Σήµερα η Πειραιώς, η Ιερά Οδός και ο Ελαιώνας βρίσκονται στο κέντρο του ενδιαφέροντος και γίνονται κινήσεις για την ελεγχόµενη ανάπτυξη καθώς και παρεµβάσεις για την ανάπλασή τους. Το ενδιαφέρον για την περιοχή είχε εκδηλωθεί από το 1985 µε το Ρυθµιστικό Σχέδιο Αθήνας που προέβλεπε ανάπλαση των πρώην βιοµηχανικών περιοχών, ενώ το 1994 εντάσσεται στο πρόγραµµα «ΑTTIKH SOS» του ΥΠΕΧΩ Ε, που προβλέπει επέµβαση σε στρατηγικά σηµεία για την αναβάθµιση της ευρύτερης περιοχής. Πιο συγκεκριµένα για την Πειραιώς έχουν γίνει κάποιες ρυθµιστικές ενέργειες, όπως η θεσµοθέτηση παραδοσιακού τµήµατος, χαρακτηρισµών κτιρίων ως διατηρητέα, αναστολή οικοδοµικών αδειών και θεσµοθέτηση χρήσεων γης. Σήµερα οι µελέτες ανάπλασης κινούνται προς τις εξής κατευθύνσεις: Αλλαγή του χαρακτήρα του δρόµου Ανάδειξη της ιστορικότητας του δρόµου Αισθητική αναβάθµιση Αξιοποίηση του κτιριακού πλούτου. Με ένα σύνολο ρυθµιστικών κινήσεων και παρεµβάσεων στην κατεύθυνση αυτή, η Πειραιώς πρόκειται να αλλάξει άρδην το ρόλο που παίζει στον κοινωνικοπολιτικό χάρτη της Αθήνας. Χάρτης χρήσεων γης στον Ελαιώνα Χρήσεις γης στο πλαίσιο του προγράµµατος «ATTIKH SOS»

6 Χάρτης χρήσεων γης

7 Χρήσεις γης Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της Πειραιώς είναι η ικανότητά της να αποτυπώνει στον χώρο την εκάστοτε τρέχουσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση των Αθηναίων. Ξεκινώντας από την αρχή, η ίδια η χάραξη του δρόµου έχει να µαρτυρήσει µια ιστορία για τις ισορροπίες µεταξύ της βασιλικής εξουσίας και του ιδιωτικού συµφέροντος. Η εγκατάσταση των πρώτων βιοµηχανιών και η απαρχή της εκβιοµηχάνισης, η αυθαίρετη δόµηση που αφέθηκε ανεξέλεγκτη και εντέλει νοµιµοποιήθηκε, οι προσφυγικοί οικισµοί που εντάχθηκαν στην βιοµηχανική ζώνη, η διαδικασία της αποβιοµηχάνισης και τα µέτρα µε τα οποία πραγµατοποιήθηκε, η µετάβαση σε µια µη παραγωγική αλλά κεφαλαιοκρατική οικονοµία, η προβολή του πολιτισµού και η ενίσχυση του τουρισµού, όλα αυτά έχουν αφήσει το δικό τους στίγµα στην οδό. Στον χάρτη χρήσεων γης µπορούµε να διαβάσουµε τέτοια στοιχεία για την ιστορικότητα του άξονα, την σηµερινή του εικόνα αλλά και τις τάσεις της εξέλιξής του. Η Πειραιώς σήµερα παρουσιάζει έντονη πολυµορφία συνδυάζοντας ετερόκλητα στοιχεία σε µια ενιαία πορεία: εδώ συναντά κάποιος το παλιό, το ερειπωµένο, το καινούργιο, το ξένο, το φιλικό, το ανθρώπινο, το βρώµικο, το αστραφτερό, το πράσινο, το µπετόν, το ποµπώδες, το πρόχειρο. Πάνω στην Πειραιώς αποτυπώνονται πολλές πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας. Οι εικόνες που προσφέρει ο δρόµος ποικίλουν από τις ενεργές βιοµηχανίες ως τα άδεια βιοµηχανικά κελύφη, από τα µεγάλα εµπορικά κέντρα ως τα µαγαζάκια της γειτονιάς, από φευγαλέες µατιές στις γειτονιές πίσω από τον όγκο των γραφείων και των αποθηκών, ως τις αδόµητες χωµάτινες εκτάσεις. Εγκαταλελειµµένο εργοστάσιο. Μελλοντική χρήση? Στα σύνορα µε το Μοσχάτο, τον Ταύρο και τον Αγ. Ιωάννη Ρέντη διακρίνουµε µία συµπαγή βιοµηχανική ζώνη, η οποία σταδιακά αστικοποιείται όσο πλησιάζουµε στα δύο κέντρα. Πλησιάζοντας την Αθήνα αποτυπώνουµε ένα στάδιο της ανάπτυξης της περιοχής του Γκαζιού και του Θησείου και της µετατροπής τους σε ζώνη ψυχαγωγίας και πολιτισµού. Αφενός µε ιδιωτική πρωτοβουλία και αφετέρου µε δηµόσιες ενέργειες (όπως η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων) η ευρύτερη περιοχή έχει µετατραπεί σε έναν από τους δηµοφιλέστερος νυχτερινούς προορισµούς µε ενεργή δραστηριότητα στον καλλιτεχνικό χώρο. Βιοµηχανία και..βιοτεχνία Εργατικές Κατοικίες σήµερα

8 Το δοµηµένο περιβάλλον επί της Πειραιώς Χάρτης Μ.Α.Ορόφων Χάρτης Μ.Π.Κάλυψης Οι παραπάνω χάρτες προσφέρουν µια αντίληψη των στοιχείων του δοµηµένου χώρου. Στην βιοµηχανική ζώνη χαρακτηριστικά είναι τα χαµηλά κτιριακά ύψη σε συνδυασµό µε µεγάλο ποσοστό κάλυψης του οικοπέδου. Σε κάποια σηµεία του άξονα κυριαρχούν παρόµοιες συνθήκες δόµησης και στις δύο πλευρές του δρόµου δίνοντας στον περαστικό κάποια αίσθηση συνοχής του δοµηµένου περιβάλλοντος, ενώ σε άλλες περιοχές οι κτιριακοί όγκοι δηµιουργούν έντονες αντιθέσεις και η Πειραιώς µοιάζει µε διαχωριστικό όριο. Τα µεγέθη των οικοπέδων συσχετίζονται άµεσα µε τις χρήσεις που φιλοξενούν. Τα µικρά πυκνά στοιχισµένα οικόπεδα ανήκουν σε αστική περιοχή µε χρήσεις κατοικίας, τοπικού εµπορίου, προσωπικών υπηρεσιών κ.α., ενώ οι µεγάλες οικοπεδικές εκτάσεις µαρτυρούν βιοµηχανική περιοχή. Η αστική περιοχή σε ελάχιστα σηµεία φτάνει στο µέτωπο της Πειραιώς. Στο νότιο σκέλος υπάρχει κατά µήκος µια βιοµηχανική ζώνη που παρεµβάλλεται µεταξύ του άξονα και των κατοικιών, ενώ στο βόρειο η βιοµηχανική ζώνη επεκτείνεται προς τον Ελαιώνα.

9 Ανάλυση κυκλοφοριακού συστήµατος Σταθµός ΗΣΑΠ Σταθµός Προαστιακού σιδηρόδροµος Σταθµός Αττικού µετρό Σταθµός Τραµ Λιµάνι Γραµµή 2 Αττικό Μετρό Γραµµή 3 Αττικό Μετρό Μελλοντική επέκταση Γραµµής 3 Γραµµή 1 ΗΣΑΠ Γραµµή Τραµ Γραµµή Προαστιακού Σιδηρόδροµου Βασικόςοδικόςάξονας ευτερεύων οδικός άξονας Συλλεκτήρια οδός υπερτοπικής σηµασίας

10 ρόµος για τα αυτοκίνητα Σίγουρα η Πειραιώς δεν είναι δρόµος που απευθύνεται στον περιπατητή. Το πεζοδρόµιο σε µερικά σηµεία παραλείπεται τελείως, το πράσινο που συναντά κανείς στην πορεία του είναι ελάχιστο για να προσφέρει την σκιά του και ένα ήρεµο χώρο παύσης, ο αριθµός των αυτοκινήτων και µηχανών επιβεβαιώνουν την απόλυτη κυριαρχία τους, ενώ το να διασχίσει κανείς την Πειραιώς είναι δύσκολη υπόθεση. Οι δύο της πλευρές είναι πραγµατικά «όχθες» µε περιορισµένη επικοινωνία. Οι συνθήκες υπενθυµίζουν στον περιπατητή ότι εδώ κυριαρχεί η βιοµηχανική κλίµακα και όχι η ανθρώπινη. Την κρίσιµη θέση της Πειραιώς στο λεκανοπέδιο, της σύνδεση των δύο µεγαλύτερων πυρήνων της, ελαφρύνει η γειτνίασή της µε την γραµµή του ΗΣΑΠ, όσων αφορά τις ιδιωτικές µετακινήσεις τουλάχιστον στις περιοχές ανατολικά της: τον Ταύρο, την Καλλιθέα, το Μοσχάτο και το Φάληρο. Με την επέκταση της µπλε γραµµής του Αττικού Μετρό θα διευκολυνθεί η µεταφορά των κατοίκων και των δυτικότερων συνοικιών, όπως το Αιγάλεω, το Χαϊδάρι, η Αγ. Βαρβάρα, ο Κορυδαλλός, η Νίκαια και η ευρύτερη περιοχή. Τις εµπορικές µεταφορές αναλαµβάνει σε ένα ποσοστό η σιδηροδροµική γραµµή τουοσε ή οι κεντρικοί άξονες όπως η λεωφόρος Κηφισού. Ο Κηφισός σε συνδυασµό µε την Ποσειδώνος και την Συγγρού είναι σήµερα οι βασικοί άξονες για την µετακίνηση µε Ι.Χ. δίνοντας «αέρα» στην άλλοτε υπερφορτωµένη Πειραιώς. Παρόλα αυτά την σηµασία της Πειραιώς ως άξονα κίνησης αποδεικνύουν οι πολυάριθµες µεταφορικές εταιρείες επί του άξονά της και οι ενεργές ακόµα βιοµηχανίες. Τα µέσα µαζικής µεταφοράς µη σταθερής γραµµής δεν έχουν έντονη παρουσία στην Πειραιώς. Για την ακρίβεια µόνο η λεωφορειακή γραµµή 049 διατρέχει κατά µήκος τον άξονα, ενώ υπάρχει πλήθος άλλων γραµµών που κατευθύνονται προς τα δυτικά προάστιαπουστρίβουνστηνιεράοδόήστηνπέτρουράλλη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαφοροποίηση της οδικής κυκλοφορίας ανάλογα µε την χρονική περίοδο της ηµέρας και το ύψος επί της οδού. Την ηµέρα τα φορτηγά και οι νταλίκες αποτελούν κυρίαρχο στοιχείο για την Πειραιώς και ο κόσµος που µετακινείται συνήθως βρίσκεται στο χώρο εργασίας του, αντίθετα την νύχτα τα κέντρα διασκέδασης λειτουργούν ως υπερτοπικό πόλο έλξης και άνθρωποι πολύ διαφορετικής κοινωνικής τάξης διασχίζουν το µέρος. Παράλληλα τον ίδιο προορισµό έχει και ο κόσµος που επισκέπτεται τον χώρο νυχτερινής αναψυχής στο Γκάζι.

11

12 Β Μέρος: Ανάλυση της περιοχής µελέτης Ηπεριοχήκάτωαπότην λαχαναγορά...

13 Αδόµητος χώρος Η περιοχή µελέτης µας περιλαµβάνει κάποια από τα οικοδοµικά τετράγωνα που βρίσκονται µεταξύ της Παλιάς Λαχαναγοράς και της Πειραιώς. Περικλείονται από τις οδούς Κοντόνη, Παπαδοπούλου, Ηπείρου και Πύργου οι οποίες σχηµατίζουν ένα τραπέζιο µε µεγάλη βάση της Πειραιώς. Οι οδοί Κοντόνη, Ηπείρου και Πύργου αποτελούν συλλεκτήριες καθώς «διοχετεύουν» την κίνηση στην Οδό Πειραιώς, όπως και η οδός Φλωρίνης που διαιρεί ουσιαστικά την περιοχή µελέτης µας σε δύο περίπου ίσα «κοµµάτια». Η οδός Παπαδοπούλου έχει τοπικό χαρακτήρα, όπωςκαιοιοδοίθέµιδοςκαιπρέσπαςπουχωρίζουντοένααπόταδύο«κοµµάτια» σε τρία µικρότερα. Ο ρόλος του κάθε δρόµου επιβεβαιώνεται και από τις χρήσεις γης, που σχετίζονται άµεσα µε την κυκλοφορία, για τις οποίες θα γίνει λόγος παρακάτω. Όσο αφορά στον αδόµητο χώρο λίγα πράγµατα µπορούν να ειπωθούν. εν υπάρχουν νησίδες, χώροι πρασίνου ή πλατώµατα, πεζόδροµοι ή οποιαδήποτε µορφή χώρου που να προσελκύει δραστηριότητες όπως ο περίπατος ή το παιχνίδι. Ακόµα και τα πεζοδρόµια σε µεγάλο ποσοστό δεν «τηρούν» την ορθή χρήση τους αλλά χρησιµοποιούνται ως χώροι προσωρινής αποθήκευσης προϊόντων, πράγµα που αποκλείει εξ ορισµού την επιλογή της συγκεκριµένης περιοχής για δραστηριότητες αναψυχής. Είναι λοιπόν µια περιοχή κατ εξοχήν για εργασία, µε µόνη εξαίρεση ένα κοµµάτι που βρίσκεται πάνω στην οδό Πειραιώς που λόγω της εµπορικής του χρήσης έχει τελείως διαφορετικό χαρακτήρα φαρδύ πεζοδρόµιο, προσεγµένη εµφάνιση. Υπάρχει επίσης ένα ποσοστό αδόµητων οικοπέδων το οποίο δεν έχει παραµείνει ανεκµετάλλευτο, αλλά όπως και τα πεζοδρόµια χρησιµοποιείται για την πρόχειρη αποθήκευση διαφόρων προϊόντων αλλά και για τη στάθµευση φορτηγών αυτοκινήτων που διεκπεραιώνουν µεταφορές. Τέλος, υπάρχει και ένας οργανωµένος ανοργάνωτος ιδιωτικός χώρος στάθµευσης που εντυπωσιάζει µε το µικρό του µέγεθος αν σκεφτεί κανείς το ποσοστό του αδόµητου χώρου σε αυτά τα οικοδοµικά τετράγωνα. Αλλά επειδή και ο αδόµητος χώρος σχετίζεται µε τις χρήσεις γης είναι µάλλον φανερός, από τα όσα ειπώθηκαν, ο λόγος µιας τέτοιας επιλογής. Ένας µεγάλος χώρος στάθµευσης, ιδιωτικός ή δηµόσιος, θα ήταν µάλλον άχρηστος σε µια τέτοια περιοχή, ακόµα και περιοριστικός για τις «δραστηριότητες» που αναπτύσσονται σε αυτή

14 Αδόµητος Χώρος Κλίµακα 1:2000 Ιδιωτικός οργανωµένος χώρος στάθµευσης

15 Κτιριακοί όγκοι Όσο αφορά στη δόµηση και τη διάρθρωση των κτιριακών όγκων θα ήταν εύλογο να γίνει ένας διαχωρισµός µεταξύ της «βιτρίνας» της περιοχής του κοµµατιού δηλαδή που βρίσκεται πάνω στην Πειραιώς- και του εσωτερικού. Η διαφορά στον τρόπο µε τον οποίο έχουν δοµηθεί τα οικόπεδα είναι τεράστια και σίγουρα αυτό σχετίζεται και µε την εποχή στην οποία κτίστηκαν. Το κοµµάτι που βλέπει την Πειραιώς µπορεί και αυτό να διαχωριστεί σε δύο µεγάλες ενότητες σύµφωνα πάλι µε την παλαιότητα: ένα το οποίο περιλαµβάνει τα καινούρια εµπορικά καταστήµατα και ένα άλλο µε την ερειπωµένη ΕΛΒΥΝ και τα διπλανά της επίσης ερειπωµένα κτίρια. Αυτά τα δύο µέρη είναι εντελώς αντίθετα όσο αφορά τη δόµησή τους, αλλά έχουν ως κοινό τη µεγάλη συνοχή που τα χαρακτηρίζει. Έτσι, το µέρος µε τα καταστήµατα είναι αυστηρά και «σφιχτά» δοµηµένο όλα τακτίριαέχουντηνίδιααπόστασηαπότοδρόµο, τοπεζοδρόµιοείναιφαρδύ, τα ύψη είναι περίπου ίδια και δεν υπάρχουν κενά µεταξύ των κτιρίων εκτός αν εξυπηρετούν συγκεκριµένο σκοπό(όπως ο χώρος στάθµευσης του καταστήµατος της Mercedes). Αντιθέτως, το κοµµάτι µε τα ερειπωµένα κτίρια είναι κάπως πιο ακανόνιστο και δηµιουργεί διαφορετικές ποιότητες περιβάλλοντος γύρω του τα κτίρια έχουν µάντρα που φτάνειµέχριτοδρόµοκαιδενυπάρχεισχεδόνκαθόλουπεζοδρόµιο, ηόψηδενείναι ενιαία αλλά δηµιουργούνται «εσοχές» από τη διάρθρωση των κτιρίων και τα ύψη παρόλα αυτά είναι περίπου ίδια. Το κοµµάτι µεταξύ των δύο αυτώνενοτήτωνείναικάτιενδιάµεσοκαιδηµιουργείµιααίσθηση µετάβασης από το ένα περιβάλλον στο άλλο. Το εσωτερικό µέρος της περιοχής διακρίνεται από τη γενική ακανονιστία που βλέπουµε άλλωστε και σε ολόκληρη την Πειραιώς. Πολλά κτίρια αναπτύσσονται «προς τα µέσα» απέχοντας από το δρόµο και αφήνωντας αδόµητα κοµµάτια να διαρθρώνουν τις όψεις. Αυτά τα κτίρια εναλλασσόνται µε όσα έχουν χτιστεί κοντά στο δρόµο έτσι ώστε οι όψεις να µοιάζουν «οδοντωτές» και να αφήνουν την εντύπωση ότι δεν µπορούν να αξιολογηθούν δυσδιάστατα γιατί αναπτύσσονται στο χώρο. Αν σε όλα αυτά προσθέσουµε όσα αναφέρθηκαν παραπάνω για την χρήση του αδόµητου χώρου και την «ανυπαρξία» πεζοδροµίων έχουµε µια εικόνα χαώδη αλλά συνάµα και ισορροπηµένη, αν λάβουµε υπ όψην µας ότι αυτός ο χαρακτήρας είναι ενιαίος για την περιοχή µε ελάχιστες εξαιρέσεις. Τα ύψη των κτιρίων είναι επίσης σε µεγάλο ποσοστό συναφή. Έτσι, αν κοιτάξει κανείςτις όψεις αυτές βλέπει ουσιαστικά κτίρια σκόρπια, στίβες προϊόντων και φορτηγά αυτοκίνητα να παρεµβάλλονται και που και που κάποιο µικρό κοµµάτι µε κάπως διαφορετικό ύφος. Εξετάζοντας πιο προσεκτικά τα ύψη των κτιρίων βλέπουµε ότι ο κανόνας για την περιοχή είναι τα κτίρια µε έναν, το πολύ δύο ορόφους. Υπάρχουν επίσης και αρκετά ισόγεια, ενώ τα κτίρια µε υπόγειο είναι ελάχιστα. Εξαιρέσεις δε θα µπορούσαν να λείπουν, έτσι βλέπουµε και κάποια κτίρια µε τρεις ορόφους και περισσότερους. Φυσικά αυτός ο διαχωρισµός σχετίζεται πάρα πολύ µε τη χρήση των κτιρίων, αφού µόνο τα µεγάλα εµπορικά κτίρια έχουν τόσο µεγάλα ύψη. Η βιοτεχνία και οι αποθήκες που καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο ποσοστό των οικοδοµικών τετραγώνων διαµορφώνουν και τον κανόνα. Αρκετά συνεργεία και αποθήκες είναι διαµορφωµένα ως υπερυψωµένα ισόγεια µε ή χωρίς όροφο, ενώ τα κτίρια που περιλαµβάνουν και δεύτερο όροφο συνήθως στεγάζουν και γραφεία όπως µια αποθήκη µε δέρµατα, µια βιοτεχνία λαµπτήρων κά. Τέλος, σχεδόν όλα τα κτίρια χωρίς χρήση περιλαµβάνουν έναν ή δύο ορόφους, ενώ κανένα ισόγειο κτίριο, ακόµα και σε κακή κατάσταση δεν παραµένει ανεκµετάλλευτο.

16 Όροφοι Κλίµακα 1:2000

17 Κατάσταση, Κατασκευή και Παλαιότητα Όπως είναι φυσικό όλα τα χαρακτηριστικά ενός κτιρίου και µιας περιοχής ολόκληρης σχετίζοται µεταξύ τους. Μέσα από τη µελέτη της περιοχής διαπιστώθηκε πόσο µεγάλη σχέση έχουν τα ύψη µε τη χρήση, όπως άλλωστε και η διαµόρφωση του αδόµητου χώρου. Κατά τον ίδιο τρόπο, µεγάλη συνάφεια υπάρχει και µεταξύ της κατασκευής και της παλαιότητας και σίγουρα η διαπίστωση του ενός µπορεί να οδηγήσει στην εύρεση του άλλου. Το µεγαλύτερο ποσοστό των κτιρίων στην περιοχή είναι κατασκευασµένα από ωπλισµένο σκυρόδεµα, ενώ υπάρχουν λίγα µε µεταλλικό το σκελετό. Υπάρχουν επίσης και µια-δυο περιπτώσεις σύµµεικτων κατασκευών στις οποίες βλέπουµε συνδυασµό µεταλλικής και µπετονένιας κατασκευής ή κατασκευής από πλίνθους. Μία εξ ολοκλήρου πλίνθινη κατασκευή υπάρχει η οποία αποτελεί και τη µοναδική κατοικία σε ολόκληρη την περιοχή µελέτης και χρονολογείται περίπου στη δεκαετία του Οι µεταλλικές κατασκευές στην περιοχή, αν και λίγες, µπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες. Την πρώτη αποτελούν τα κτίρια που χρονολογούνται µεταξύ του 1950 και του 1985 και είναι κτίρια που χρησιµοποιούνται βασικά ως συνεργεία και χώροι αποθήκευσης. Τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται σε µια µέτρια µάλλον κατάσταση και έχουν το ίδιο ύφος: αρκετά µεγάλο το ισόγειο σε ύψος, ενώ αν υπάρχει όροφος, είναι πολύ µικρός και χρησιµοποιείται ως γραφείο ή ως αποθηκευτικός χώρος. Η δεύτερη κατηγορία περιλαµβάνει καινούρια κτίρια, που χρονολογούνται δηλαδή µετά το 1985 και είναι βασικά τα εµπορικά κτίρια που βρίσκονται στην Πειραιώς για τα οποία έγινε ήδη λόγος. Τα κτίρια αυτά, όπως προστάζει και η χρήση τους άλλωστε, είναι σε πολύ καλή κατάσταση. Οι κατασκευές από ωπλισµένο σκυρόδεµα περιλαµβάνουν µια γκάµα από παλιά και καινούρια κτίρια. Πολλά είναι αυτά που χρονολογούνται γύρω στο , όπως και οι κατασκευές που έχουν γίνει µετά το Σπάνια είναι τα κτίρια κτισµένα µεταξύ των δεκαετιών ενώ µάλλον ανύπαρκτα τα κτίρια προ του Υπό ανέγερση υπάρχει ένα µοναδικό κτίριο στην περιοχή. Ως προς την κατάσταση αυτών υπάρχει σχετική οµοιµορφία αφού τα περισσότερα από αυτά είναι µέτρια διατηρηµένα. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις, όπως ένα µεγάλο εµπορικό κατάστηµα στην οδό Πύργου που είναι σε πολύ καλή κατάσταση και η ΕΛΒΥΝ που είναι ερείπιο. Εντύπωση κάνει και ένα µικρό «συγκρότηµα» κτιρίων που αποτελούν αποθήκες του Υπουργείου Παιδείας, που είναι και ένα από τα δύο µοναδικά σηµεία µε λίγο πράσινο. Τα τέσσερα κτίρια που το αποτελούν, πανοµοιότυπα µορφολογικά και κατασκευαστικά, έχουν κτιστεί σε διαφορετικές περιόδους. Ο χρόνος «φαίνεται» πάνω στα συγκεκριµένα κτίρια αφού τα παλαιότερα έχουν αφεθεί στα χέρια του και είναι σε κακή κατάσταση, ενώ τα καινούρια είναι πολύ προσεγµένα. ε θα µπορούσαµε να πούµε ότι είναι κανόνας, αλλά στη συγκεκριµένη περιοχή όσο καινούριο είναι το κτίριο τόσο προσεγµένο είναι. Αυτό συµβαίνει γιατί η χρήση τους ως αποθήκες, βιοτεχνίες και συνεργεία φθείρει τα κτίρια, ενώ δεν υπάρχει «ανάγκη» να γίνεται συντήρηση σε αυτά για να βελτιωθεί η κατάστασή τους. Είναι προφανές ότι τα λίγα µεγάλα καταστήµατα αν είχαν κτιστεί πολλές δεκαετίες νωρίτερα θα ήταν ακόµα σε πολύ καλή κατάσταση και αυτό γιατί η χρήση τους δηµιουργεί µια τέτοιου είδους αναγκαιότητα. Παρόλα αυτά υπάρχει ακόµα ένα κτίριο που προβληµατίζει και αυτό γιατί ενώ ανήκει στην εποχή του Bauhaus και είναι χωρίς χρήση, η καταστασή του είναι αρκετά καλή. Είναι πολύ πιθανό βέβαια, αν και κανείς στην περιοχή δεν ήξερε κάτι σχετικό, το κτίριο να επαναχρησιµοποιηθεί, πράγµα που επιβεβαιώνει όσα ειπώθηκαν παραπάνω.

18 Παλαιότητα Κλίµακα 1:2000

19 Κατασκευή Κλίµακα 1:2000

20 Κατάσταση Κλίµακα 1:2000

21 Οι χρήσεις γης είναι ένα από τα πιο βασικά θέµατα για την κατανόηση του πως «ζει» µια περιοχή. Σχετίζονται άλλωστε µε όλα τα χαρακτηριστικά της περιοχής µελέτης: στην εξέταση που έγινε όσο αφορά τους κτιριακούς όγκους, την κατασκευή τους, την παλαιότητα τους, την κατάστασή τους ακόµα και τον αδόµητο χώρο περιλήφθηκαν παρατηρήσεις σε σχέση µε τις χρήσεις γης. Ακόµα και ένα κτίριο το οποίο όταν κτίστηκε προοριζόταν για άλλη χρήση από αυτή που τελικά έχει, αντικατοπτρίζειτησηµερινήτουχρήσηείτεµέσωτηςµορφήςτουείτεµέσωτηςκατάστασήςτου. Στην περιοχή αυτή, το µεγαλύτερο ποσοστό των κτιρίων έχουν χρήση αποθήκης, συνεργείου ή µεταφορών. Χαρακτηριστικά είναι επίσης, όπως αναφέρθηκε, τα κτίρια που στεγάζουν τέτοιες χρήσεις ενώ στους ορόφους τους υπάρχουν γραφεία ή επιπλέον χώροι αποθήκευσης. Οι συγκεκριµένες χρήσεις είδαµε ότι επεκτείνονται και στον αδόµητο χώρο που περιβάλλει κάθε κτίριο πράγµα που πολλές φορές κάνει δύσκολο το διαχωρισµό µεταξύ των διαφόρων «µικροεπιχειρήσεων». Η εντύπωση που παίρνει κανείς είναι ότι πρόκειται για κάποια ενιαία επιχείρηση που στεγάζεται σε πολλά διαφορετικά κτίρια και αυτό γιατί ο ίδιος αδόµητος χώρος σε πολλά σηµεία εκµετελλεύεται από διαφορετικά συνεργεία και αποθήκες. Το ίδιο συµβαίνει ακόµα και σε σχέση µε τις λίγες εµπορικές επιχειρήσεις που αναπτύσσονται στο «εσωτερικό» της περιοχής: καταστήµα λιανικού εµπορίου τοπικού χαρακτήρα µπλέκονται µέσω του αδόµητου χώρου-αποθήκη και µόνο αν ρωτήσει κανείς µπορεί να καταλάβει αν τελικά πρόκειται όντως για κάποιο κατάστηµα ή όχι. Χρήσεις γης

22 Όσο αφορά στα καταστήµατα που προαναφέρθηκαν, πρόκειται βασικά για είδη που χρησιµοποιούνται από επαγγελµατίες τεχνίτες κλπ όπως εργαλεία διαφόρων ειδών. Χαρακτηριστική είναι η γνωστή επιχείρηση «Alex Pack» της οποίας ένα υποκατάστηµα βρίσκεται στην περιοχή. Παρότι θα περίµενε κανείς το κατάστηµα αυτό να βρίσκεται σε κεντρικό σηµείο πάνω στην Πειραιώς και να είναι σε πολύ καλή κατάσταση κάτι τέτοιο δε συµβαίνει: τοκτίριοαυτό βρίσκεται στο εσωτερικό της περιοχής και η κατάστασή του είναι µέτρια έως κακή. Πάντως τα τόσα συνεργεία και βιοτεχνίες της περιοχής δικαιολογούν απόλυτα την ύπαρξη ενός τέτοιου καταστήµατος το οποίο µπορεί να εξυπηρετεί τους επαγγελµατίες ανά πάσα στιγµή, χωρίς να χρειάζεται η αποµάκρυνσή τους από το χώρο εργασίας τους. Στον ίδιο δρόµο µε το κατάστηµα αυτό υπάρχουν δύο κτίρια των οποίων οι χρήσεις είναι µοναδικές στην περιοχή. Το ένα είναι µια µικρή κατοικία, κακοδιατηρηµένη αλλά αρκετά χαριτωµένη, αφού είναι το δεύτερο από τα δύο σηµεία µε λίγο πράσινο στην περιοχή. Το άλλο είναι ένα αναψυκτήριο όπου µαζεύονται οι εργάτες των γύρω συνεργείων και βιοτεχνιών και αποτελεί τη µια περίπτωση όπου συναντάµε έναν χώρο αναψυχής. Ακόµα, εντύπωση κάνει και η επιλογή της περιοχής για τη στέγαση του Πυροσβεστικού Σώµατος, αφού αποτελεί τη µόνη υπηρεσία που συναντάει κανείς εκεί. Το κτίριο που τη στεγάζει είναι σε πολύ καλή κατάσταση και καινούριο, αλλά ο τρόπος µε τον οποίο έχουν µοιρασθεί οι όγκοι αφήνοντας ένα µεγάλο κενό στην όψη για τη στάθµευση των Πυροσβεστικών αυτοκινήτων είναι πολύ οικείο για αυτή την περιοχή. Η σύγκριση του συγκεκριµένου κτιρίου µε τη γενική διάρθρωση των οικοδοµικών τετραγώνων έχει µεγάλη οµοιότητα αν σκεφτεί κανείς όσα έχουν ειπωθεί σε σχέση µε το ζήτηµα αυτό. Υπάρχει επίσης και ένα κτίριο που στεγάζει εµπόριο υπερτοπικού χαρακτήρα. Το «Planet Home» έχει το χαρακτήρα παρόµοιων επιχειρήσεων, αλλά είναι αξιοσηµείωτη η επιλογή να κτισθεί στο εσωτερικό της περιοχής και όχι πάνω στην Πειραιώς, όπως για παράδειγµα το Praktiker. Βρίσκεται βέβαια στην οδό Φλωρίνης, που είναι µια συλλεκτήρια οδός σε σχέση µε την Πειραιώς και κάνει εύκολη την πρόσβαση των πελατών στο κατάστηµα αυτό. Υπάρχουν επιπλέον και αρκετά καταστήµατα που διαρθρώνουν τη «βιτρίνα» της περιοχής πάνω στην Πειραιώς. Το πιο χαρακτηριστικό όπως ειπώθηκε, είναι το κτίριο της Mercedes αλλα υπάρχουν και άλλα όπως κάποια καταστήµατα επίπλων. Τέλος, είναι αξιοσηµείωτο ότι ένα ποσοστό κτιρίων στην περιοχή παραµένει χωρίςχρήση, όπως άλλωστε η ΕΛΒΥΝ. Το συγκεκριµένο παράδειγµα δε, που περιλαµβάνει εκτός από τα κτίρια και ένα κοµµάτι αδόµητου χώρου, δηµιουργεί ένα κενό αν σκεφτεί κανείς ότι αναπτύσσονται δραστηριότητες σε κάθε γωνιά της περιοχής, είτε είναι δοµηµένη είτε αδόµητη. Χρήσεις γης

23 Χρήσεις Γης: Ισόγειο Κλίµακα 1:2000

24 Χρήσεις Γης: Όροφοι Κλίµακα 1:2000

25 Επίλογος Μέσα από τη µελέτη της συγκεκριµένης περιοχής, των κτιρίων της και των χώρων που αναπτύσσει γίνεται φανερή η αλληλεπίδραση των διαφόρων στοιχείων που τη χαρακτηρίζουν. Ακόµα περισσότερο εµφανής είναι η επίδραση των χρήσεων γης στη διαµόρφωση του αστικού χώρου γενικότερα και των ίδιων των κτιρίων. Όσο αφορά πάντως το συγκεκριµένο κοµµάτι του αστικού ιστού και της Πειραιώς, παρόλο που µπορεί να µην είναι ευχάριστο στην όψη, να µην προσφέρει αναψυχή και να φαίνεται εχθρικό σε δραστηριότητες εκτός από αυτές που έχουν καθοριστεί στα πλαίσια του, έχει έναν πολύ ξεκάθαρο ρόλο για τον οποίο πληρεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις. Αυτό φυσικά δε σηµαίνει ότι οι συνθήκες εργασίας και υγειινής δε θα µπορούσαν να είναι καλύτερες. Η διάρθρωση όµως του περιβάλλοντος που έχει δηµιουργηθεί, η σχέση των κτιρίων µεταξύ τους και σε σχέση µε τον αδόµητο χώρο, όλα αυτά διατηρούν τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται εκεί ζωντανές και τις υποβοηθούν. Η περιοχή αυτή χαρακτηρίζεται από τη βιοτεχνία, τα µικρά συνεργεία, τις αποθήκες και τις µεταφορές. εν θα προσέφερε σε τίποτα η δηµιουργία ενός χώρου που προσελκύει άλλες κατηγορίες ανθρώπων στην περιοχή, όπως µια µεγάλη καφετέρια ή ένα σχολείο. Αφενός δεν θα είχε λόγο να πάει στην περιοχή κάποιος ο οποίος δεν εργάζεται εκεί γιατί δεν υπάρχει κάτι το οποίο να µπορεί να προσελκύσει κόσµο, όπως θα ήταν ένα γραφικό τοπίο, ένας χώρος πολιτισµού ή κάτι άλλο. Αφετέρου, λόγω των συνεχών µεταφορών και των εργασιών στα συνεργεία υπάρχει κίνδυνος τραυµατισµού για κάποιον ο οποίος δεν εργάζεται εκεί και δεν ξέρει την περιοχή και τη λειτουργία της. Οπότε έτσι διαµορφώνονται τα οικοδοµικά αυτά τετράγωνα κάτω από την παλιά Λαχαναγορά και οι άνθρωποι που τα ζουν είναι οι ανάλογοι: εργάτες, µεταφορείς, βιοτέχνες, λίγοι καταστηµατάρχες και κάποιοι ακόµα που απλά εργάζονται στην περιοχή. Η περιοχή αυτή «αναπνέει» µέχρι να λήξουν οι βάρδιες τους και να πάνε στα σπίτια τους. Τότε ερηµώνει και περιµένει µέχρι το επόµενο πρωί. ραστηριότητες ανάµεσα σε αυτά τα διαστήµατα δεν γίνεται να αναπτυχθούν. Μόνο στο παλιό εκείνο σπίτι υπάρχει κάποιος όταν τα καταστήµατα και οι βιοτεχνίες έχουν κλείσει, ίσως και κάποιος άστεγος που βρίσκει καταφύγιο στο παλιό εργοστάσιο. Αλλά η περιοχή αυτή θα ζωντανέψει πάλι µε την πρωινή εργασία...

26 Βιβλιογραφία ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΙΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ, Ι. Τραυλού, Γ έκδοση, Αθήνα 2005, Εκδόσεις Καπων Ο ΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ, Ν. Μπελαβίλα, Η Καθηµερινή Επτά ηµέρες 13/10/2002 Ο ΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΑΠ ΤΗΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ, Μ.Οικονοµοπούλου Ο ΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ, Α. Κουδούνη ΑΘΗΝΑ , ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ, Γ.Μ.Σαρηγιάννη, Αθήνα 2000, εκδόσεις Συµµετρία ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Κ. Γεράρδη, Μ. Μαντούβαλου, Μ. Μαυρίδου, Γ. Πολύζος, Γ.Μ.Σαρηγιάννης, Αθήνα 2006, Εκδόσεις ΕΜΠ