ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΕΝΗΣ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΤΕΡΥΓΑΣ «ΛΕΥΚΟ ΚΟΝΑΚΙ» ΤΗΣ Ι.Μ. ΧΙΛΑΝΔΑΡΙΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ / ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ, ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΕΝΗΣ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΤΕΡΥΓΑΣ «ΛΕΥΚΟ ΚΟΝΑΚΙ» ΤΗΣ Ι.Μ. ΧΙΛΑΝΔΑΡΙΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΔΕΔΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Α.Π.Θ.

2

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ / ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ, ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΕΝΗΣ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΤΕΡΥΓΑΣ «ΛΕΥΚΟ ΚΟΝΑΚΙ» ΤΗΣ Ι.Μ. ΧΙΛΑΝΔΑΡΙΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΔΕΔΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 1.1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Γενικό κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο εποχής Το Άγιον Όρος κατά την Τουρκοκρατία Η αρχιτεκτονική στο Άγιο Όρος κατά την Τουρκοκρατία Ιστορική ανάλυση της Ι.Μ. Χιλανδαρίου 1.2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ Ιστορική ανάλυση και τεκμηρίωση κτηρίου Σημερινή κατάσταση κτηρίου και συνθήκες περιοχής ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 2.1. ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΚΤΗΡΙΩΝ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ 2.2. Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΠΤΕΡΥΓΩΝ ΤΩΝ ΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ 2.3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΚΤΗΡΙΟΥ 2.4. ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ 2.5. ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΟΜΗ 2.6. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ 2.7. ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ 2.8. ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ 2.9. ΧΡΗΣΕΙΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ ΓΕΝΙΚΑ 3.1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ 3.2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΚΤΗΡΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 111

6

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 Το «Λευκό κονάκι» αποτελεί κτήριο πτέρυγας κελλιών του περιβόλου του μοναστηριακού συγκροτήματος της μονής Χιλανδαρίου, στο Άγιο Όρος. Η ανοικοδόμησή του έγινε στα τέλη του 16 ου αιώνα, την περίοδο δηλαδή που το Άγιο Όρος είχε ενσωματωθεί στην οθωμανική επικράτεια. Από τότε πέρασε διάφορες οικοδομικές φάσεις, οι οποίες άφησαν η καθεμιά τη σφραγίδα της στο κτήριο, αλλά παράλληλα εξασφάλισαν τη διατήρησή του μέχρι τις μέρες μας. Στις 4 Μαρτίου 2004, το «Λευκό κονάκι» κάηκε κατά τη διάρκεια της μεγάλης πυρκαγιάς που κατέστρεψε το μισό μοναστήρι. Στα πλαίσια της παρούσας διπλωματικής του μεταπτυχιακού παρουσιάζεται μια μελέτη αποκατάστασης και επανάχρησης του εν λόγω κτηρίου. Για την καλύτερη κατανόηση του εγχειρήματος όμως γίνεται παρακάτω μια σύντομη αναφορά στην ευρύτερη περιοχή του Αγίου Όρους, την ιστορία της και τις ιδιαιτερότητες της ζωής και της αρχιτεκτονικής, την εποχή της ανοικοδόμησης του κτηρίου. Οι απαρχές του μοναχισμού στον Άθω δεν μπορούν να προσδιοριστούν με ακρίβεια, παρά μόνο από τον 9ο αιώνα, οπότε και έχουμε αναφορές και πληροφορίες σε ιστορικές πηγές. Ωστόσο οι αναφορές αυτές μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε ότι υπήρχε τότε ήδη μια παγιωμένη κατάσταση. Το 883 εκδίδεται το πρώτο αυτοκρατορικό χρυσόβουλλο, από τον Βασίλειο Α Μακεδόνα, με το οποίο ευνοείται η απρόσκοπτη ανάπτυξη του Αγίου Όρους σε μοναστική πολιτεία. Το δεύτερο χρυσόβουλλο εκδίδεται το 908, και το τρίτο το 934, όπου δείχνεται το αυτοκρατορικό ενδιαφέρον υπέρ του Αγίου Όρους. Το , με ειδικό επίσημο έγγραφο, διευθετείται και η οριοθέτηση μεταξύ των Αθωνιτών και των Ιερισσιωτών, με φυσικό σύνορο τον Ζυγό, όπως ισχύει μέχρι σήμερα. Τον 10ο αι. το Άγιο Όρος επιβάλλεται ως πανορθόδοξη και οικουμενική μοναστική πολιτεία, από την παρουσία του Αγίου Αθανασίου, ο οποίος ίδρυσε τη μονή Μεγίστης Λαύρας το 963. Είναι εύκολα αντιληπτό ότι ο τρόπος ζωής των κατοίκων μιας περιοχής ασκεί πολύ μεγάλη επίδραση στην αρχιτεκτονική της περιοχής. Αυτή η επίδραση γίνεται ακόμα μεγαλύτερη αν ο τρόπος ζωής των κατοίκων είναι αρκετά ιδιαίτερος σε σχέση με αυτών που συναντούμε στην υπόλοιπη κοινωνία, όπως ακριβώς συμβαίνει στο Άγιο Όρος. Παρακάτω λοιπόν αναπτύσσονται περιληπτικά οι δύο διαφορετικοί τρόποι μοναστικού βίου που απαντώνται στις μονές του Αγίου Όρους. Ο ιδιορρυθμός τύπος, μετά την εμφάνισή του κατά τον 14ο αιώνα, εξαπλώθηκε επί Τουρκοκρατίας σε πολλές μονές και σκήτες της χερσονήσου και δεν απαντάται σε κανένα άλλο μέρος του ορθόδοξου μοναστικού κόσμου. Στον ιδιόρρυθμο τύπο, κάθε μοναχός διαθέτει ιδιαίτερο διαμέρισμα, όχι μόνο για την προσωπική του διαμονή αλλά και για την προετοιμασία του καθημερινού του φαγητού, με ατομική τραπεζαρία και μαγειρείο, ως και δωμάτια διαμονής φιλοξενουμένων. Σήμερα ο τύπος αυτός έχει εκλείψει στα μοναστήρια. Ο κλασικός κοινοβιακός τύπος ακολουθεί τους κανόνες του οσίου Παχωμίου και του Μεγάλου Βασιλείου, των πατέρων του ορθόδοξου κοινοβιακού μοναστικού συστήματος, από τον τέταρτο αιώνα και εξής. Εφαρμόζεται σήμερα και στις είκοσι μονές του Αγίου Όρους. Σύμφωνα με αυτόν, η ζωή στο κοινόβιο αναπτύσσεται μέσα στα όρια του περιβόλου της μονής και στηρίζεται στο κοινό ημερήσιο πρόγραμμα των μοναχών. Στα πλαίσια του κοινοβιακού τύπου περιλαμβάνονται κοινό πρόγραμμα ακολουθιών και προσευχής, κοινή τράπεζα (εστίαση) και καταμερισμός διακονημάτων και εργασιών. Αεροφωτογραφία της Ι.Μ. Ξηροποτάμου. Διακρίνονται το περίκλειστο σχήμα του περιβόλου και το Καθολικό στο κέντρο. Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας

8 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γίνεται φανερό ότι διαφορετικοί τύποι μοναστικού τρόπου ζωής οδηγούν σε διαφορετικές αρχιτεκτονικές λύσεις. Έτσι στα κοινόβια κυριαρχεί το ομοιόμορφο κελλί σε απλές ή διπλές σειρές σε κάτοψη και σε επαλληλία σειρών καθ ύψος, ενώ στα ιδιόρρυθμα κυριαρχούν τα διαφόρων ειδών και μορφών διαμερίσματα. Οι αρχιτεκτονικές αυτές διαφοροποιήσεις επηρεάζουν όχι μόνο τους εσωτερικούς χώρους αλλά και τις όψεις των κτηρίων και των πτερύγων των μονών. Η καταγωγή της αγιορείτικης κληρονομιάς ανάγεται χωρίς καμία αμφιβολία στην Κωνσταντινούπολη. Οι αυτοκράτορες και άλλα σημαίνοντα πρόσωπα της αυτοκρατορίας ενίσχυαν με κάθε δυνατό τρόπο το Άγιο Όρος για να αναπτύξει μια μεγάλη αρχιτεκτονική που απηχούσε στο μεγαλείο του Βυζαντίου. Η οικονομική αυτή ευχέρεια, οι γεωμορφολογικές συνθήκες τις περιοχής και η ανάγκη προστασίας από τις πειρατικές επιδρομές κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγάλων οικοδομικών έργων βασισμένα στις αρχές της βυζαντινής φρουριακής αρχιτεκτονικής. Έτσι την κάθε μονή την περιβάλλουν ψηλά τείχη που δεν συμβολίζουν μόνο τα όρια της μοναστικής κοινότητας από τον έξω κόσμο αλλά αποτελούν και ένα πραγματικό φρούριο με πολεμίστρες, επάλξεις και αμυντικούς πύργους. Η απουσία κοσμικής ζωής υποχρέωσε την κάθε μονή να καταστεί όσο το δυνατόν περισσότερο αυτάρκης παραγωγική μονάδα. Η αρχική μορφή μιας αγιορείτικης μονής ήταν λοιπόν ένα συνδυασμός βυζαντινού φρουρίου, εξωτερικά, και ενός συνόλου αστικού τύπου κτηρίων με επίκεντρο το Καθολικό εσωτερικά. Το αρχικό σχέδιο πολλών από τις σημερινές μονές καταρτίστηκε κατά τη διάρκεια τις εντατικής οικοδομικής δραστηριότητας του 11 ου και του 12 ου αιώνα. Το μοναστηριακό τείχος και ο προσανατολισμός του καθολικού, του κεντρικού ναού δηλαδή, αποτελούσαν τα κυριότερα στοιχεία πάνω στα οποία στηρίζεται το σχήμα των μοναστηριακών συγκροτημάτων μέχρι σήμερα. Το αρχικό μέγεθος του μοναστηριού ωστόσο, εξαρτιόταν από τον αριθμό των μοναχών που θα στέγαζε. Όμως κατά τον 14 ο αιώνα οι επιδρομές Φράγκων, Τούρκων και Καταλανών πειρατών δημιούργησε την ανάγκη για νέα μεγαλύτερα οικοδομήματα. Τμήμα της περιμετρικής οχύρωσης της Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας. Εμφανής ο φρουριακός χαρακτήρας της αρχιτεκτονικής της.

9 7 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 1.1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Γενικό κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο εποχής Το Άγιον Όρος κατά την Τουρκοκρατία Η αρχιτεκτονική στο Άγιο Όρος κατά την Τουρκοκρατία Ιστορική ανάλυση της Ι.Μ. Χιλανδαρίου 1.2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ Ιστορική ανάλυση και τεκμηρίωση κτηρίου Σημερινή κατάσταση κτηρίου και συνθήκες περιοχής

10

11 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Γενικό κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο εποχής Το Άγιο Όρος κατά την Τουρκοκρατία Μελετώντας την ευρύτερη περιοχή μέσα στο χρόνο επιβάλλεται να συνοψίσουμε τις πολιτικο-κοινωνικές αλλαγές της εποχής με έμφαση στον αντίκτυπο που αυτές είχαν στον τρόπο ζωής και την οικοδομική δραστηριότητα και εξέλιξη στο Άγιο Όρος. Στις τελευταίες δεκαετίες του 14ου αιώνα ο Άθως υπάγεται προσωρινά στην οθωμανική επικράτεια. Η πρώτη αύτη τουρκοκρατία συμπίπτει με την αντίστοιχη κατοχή τμήματος της Μακεδονίας, συμπεριλαμβανομένης της Θεσσαλονίκης, από τους Οθωμανούς μεταξύ των ετών 1383 και Παρά το ότι η υπαγωγή υπήρξε σχετικά ανώδυνη για τους μοναχούς, η δεινή θέση στην όποια περιήλθε το βυζαντινό κράτος είχε επιπτώσεις και στις μονές. Από την περίοδο αυτή φαίνεται να αλλάζει σταδιακά και ο τρόπος εσωτερικής οργάνωσης του μοναστικού βίου, με την εμφάνιση τάσεων ιδιορρυθμίας. Το 1424 το Άγιο Όρος υπάχθηκε οριστικά στην οθωμανική επικράτεια. Το τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορίας και η νέα πολιτειακή πραγματικότητα επέφεραν σημαντικές αλλαγές στους πολιτικούς προσανατολισμούς των Αγιορειτών και προκάλεσαν οικονομική δυσπραγία. Το Άγιο Όρος είχε περάσει σε μια περίοδο ύφεσης (άλλοτε και ένδειας), που κράτησε μέχρι τα τέλη του 15ου ή, για μερικές μονές, και τις αρχές του 16ου αιώνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι ο πληθυσμός του, που στις δύο περιόδους της μεγάλης ακμής, τον 11ο και τον 14ο αιώνα, υπολογίζεται ότι ήταν περίπου 6000 και 4000 μοναχοί, αντίστοιχα, πρέπει να έπεσε κάτω από τους Επιπλέον, εμφανίστηκαν σταδιακά μεταβολές στους βασικούς θεσμούς της Αθωνικής Πολιτείας. Ωστόσο, οι διαφοροποιήσεις και οι μεταβολές έγιναν με αργούς ρυθμούς και η προσαρμογή στις νέες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες δεν αλλοίωσαν τις αρχές του μοναστικού βίου. Η πολιτική των σουλτάνων απέναντι στους μοναχούς, σε σύγκριση με την αντιμετώπιση των κατακτημένων χριστιανικών πληθυσμών, υπήρξε καταρχήν ευνοϊκή (π.χ. σεβασμός της αυτονομίας, κατ' αποκοπή φορολογία στην εντός της Αθωνικής Χερσονήσου ακίνητη περιουσία). Παρόλα αυτά, οι έκτακτοι φόροι και τα δοσίματα, η αυθαιρεσία των φορολογικών υπαλλήλων και η ολική ή μερική δήμευση μετοχιών συρρίκνωσαν δραστικά τα εισοδήματα οδηγώντας πολλά μοναστήρια σε δεινή οικονομική κατάσταση. Στις θεσμικές και τις αυθαίρετες επεμβάσεις των οθωμανικών άρχων πρέπει να προστεθούν και άλλα ατυχή συμβάντα. Φυσικές καταστροφές από σεισμούς, ολέθριες πυρκαγιές, πειρατεία, ληστρικές επιδρομές και πολεμικές επιχειρήσεις είναι παράγοντες που οδήγησαν σε παρακμή. Η δημογραφική κάμψη είναι ιδιαίτερα εμφανής, ενώ οι οικοδομικές, καλλιτεχνικές και εν γένει πνευματικές δραστηριότητες είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Ωστόσο, ο Αθωνικός μοναχισμός «άντεξε» στις έξωθεν πιέσεις, επιβίωσε και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για σταδιακή ανάκαμψη. Ο Μουράτ Β. Σουλτάνος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ( ) Φιρμάνι του Μουράτ Β που εκδόθηκε το 1430 και σύμφωνα με το οποίο καθορίστηκε επισήμως το καθεστώς λειτουργίας του Αγίου Όρους υπό τη νέα κρατική εξουσία.

12 10 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Η ανάκαμψη του Αθωνικού μοναχισμού αρχίζει από τα τέλη του 15ου αιώνα και γίνεται φανερή σε πολλά πεδία. Τα κτηριακά συγκροτήματα μεγεθύνονται, νέα οχυρωματικά έργα κατασκευάζονται, πολλά καθολικά και τράπεζες ανοικοδομούνται εκ βάθρων ή ανακαινίζονται και κοσμούνται με εντυπωσιακά ζωγραφικά σύνολα και εικόνες. Στα σκευοφυλάκια προστίθενται πολύτιμα ιερά σκεύη και οι βιβλιοθήκες εμπλουτίζονται με μεγάλο αριθμό χειρογράφων. Αποκορύφωμα όλων η ίδρυση από τον πατριάρχη Ιερεμία Α' της μοναδικής μεταβυζαντινής μονής, της Μονής Σταυρονικήτα, το Η απροσδόκητη άνθιση του 16ου αιώνα, που αποτελεί ένα γενικευμένο φαινόμενο για τον Ορθόδοξο μο ναχισμό, πρέπει να αποδοθεί στην εμφανή οικονομική ανάκαμψη αλλά και σε άλλους παράγοντες. Τα μετόχια φαίνεται να σταθεροποιούνται, ενώ νέα μετόχια αρχίζουν να προσαρτώνται στις μονές. Η αξιοποίηση τους συστηματοποιείται μέσα στα νομικά πλαίσια του οθωμανικού κράτους, αποδίδοντας σταθερά εισοδήματα. Επιπλέον, αναβιώνει ό θεσμός των χορηγιών, και συστηματοποιείται ο θεσμός της «ζητείας». Τον ουσιαστικότερο ρόλο όμως στην ανάκαμψη διαδραμάτισαν οι μεγάλες δωρεές ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας καθώς και αξιωματούχων της αυλής τους, αλλά και οι χορηγίες των τσάρων της Ρωσίας. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι για τον Αθωνικό μοναχισμό ο 15ος αιώνας είναι μία περίοδος αγώνα για επιβίωση, κατά την οποία όμως αναπτύσσει με επιτυχία «άμυνες» και μηχανισμούς προσαρμογής σε ένα δυσμενές περιβάλλον. Έτσι, μέσα στις σαρωτικές αλλαγές πού επέρχονται από την επικράτηση μιας αλλόθρησκης κοσμικής εξουσίας, ο Άθως διατηρεί τη θέση του ως το σημαντικότερο πνευματικό κέντρο της Ορθοδοξίας. Αύτη η σταθεροποιητική εσωστρέφεια και η αξιοποίηση των ευνοϊκών συγκυριών που δημι ουργούνται σταδιακά θα οδηγήσει στη θεαματική και πολυεπίπεδη αναγέννηση του 16ου αιώνα. Τους αιώνες που ακολούθησαν φαίνεται να επαναλαμβάνεται περιοδικά η ίδια εναλλαγή μεταξύ περιόδων ύφεσης και ανάκαμψης, μέχρι την οριστική απελευθέρωση του Αγίου Όρους και της Ελλάδας από την Τουρκοκρατία. Η ευημερία αυτή συνεχίστηκε και στις αρχές του 17ου αιώνα, οπότε και το Άγιο Όρος μπήκε σταδιακά σε μία νέα περίοδο ύφεσης που κράτησε ως τα μέσα του 18ου αιώνα. Στο β μισό του 18ου αιώνα και μέχρι την επανάσταση του 1821 συντελέστηκε μια πραγματική αναγέννηση (μέσα στα πλαίσια της μεγάλης ακμής του ελληνισμού). Παράλληλα όμως με την ανάκαμψη των οικονομικών και της οικοδομικής δραστηριότητας, συντελούνται και παγιώνονται στο Άγιο Όρος σημαντικές αλλαγές, τόσο στην κεντρική διοί κηση, όσο και στο εσωτερικό καθεστώς λειτουργίας των μονών. Κατά τον 16ο αιώνα, ο Πρώτος του Άγιου Όρους διατηρεί, ως ένα βαθμό, τις διοικητικές, εκτελεστικές, δικαστικές και πνευματικές δικαιοδοσίες του. Ωστόσο, ο θεσμός αποδυναμώνεται σταδιακά. Παρά τις προσπάθειες ενίσχυσης του, οι φυγόκεντρες ροπές θα υπερισχύσουν και ό θεσμός θα σβήσει σιγά σιγά στα τέλη του 16ου αιώνα (ο τελευταίος Πρώτος αναφέρεται το 1593). Όσον άφορα στην οργάνωση του εσωτερικού βίου των μοναστηριών, η ιδιορρυθμία επικρατεί στις περισσότερες μονές, ενώ συγχρόνως παγιώνονται οι όροι λειτουργίας της. Και τούτο παρά τις προσπάθειες στήριξης του κοινοβιακού θεσμού (π.χ. κοινοβιακή τάξη των Μονών Μεγ. Λαύρας και Βατοπεδίου το 1574). Στα χρόνια που ακολούθησαν, διατηρήθηκε η ιδιορρυθμία στο Άγιο Όρος, μέχρι τουλάχιστον τα μισά του 18ου. Από τότε όμως και στα πλαίσια της αναγέννησης και ακμής του μοναχισμού, πολλά μοναστήρια επανήλθαν στην κοινοβιακή τάξη, ύστερα από μακρά περίοδο ιδιόρρυθμου βίου. Ι.Μ. Σταυρονικήτα. Ιδρύθηκε το 1542 και αποτελεί τη μοναδική μεταβυζαντινή μονή του Αγίου Όρους.

13 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Η αρχιτεκτονική στο Άγιο Όρος κατά την Τουρκοκρατία Ο 15ος αιώνας χαρακτηρίζεται από οικοδομική απραγία, γεγονός που προφανώς αντανακλά σε σημαντικό βαθμό και την πραγματικότητα της εποχής. Η πολιτική και οικονομική αβεβαιότητα των τελευταίων δεκαετιών πριν από την οριστική ενσωμάτωση του Αγίου Όρους στην Οθωμανική επικράτεια φαίνεται ότι είχε περιορίσει την οικοδομική δραστηριότητα σε έργα που εξυπηρετούσαν κυρίως τις βασικές ανάγκες επιβίωσης των μοναστηριών, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Ο 16ος αιώνας, αντίθετα, υπήρξε μια εποχή εκτεταμένης και συχνά ριζικής ανανέωσης του αγιορείτικου κτηριακού δυναμικού. Πιο συγκεκριμένα, η ανανέωση αυτή πραγματοποιήθηκε κυρίως ανάμεσα στα τέλη του 15ου αιώνα και τη δεκαετία του 1560 και μαρτυρείται από πληθώρα κτηρίων, αλλά και αναφορών σε γραπτές πηγές της εποχής. Η μεγάλη ανάκαμψη της οικοδομικής δραστηριότητας είχε ως αποτέλεσμα την μεταμόρφωση των περισσότερων συγκροτημάτων κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα. Μεγάλες χορηγίες από ηγεμόνες των παραδουνάβιων χωρών, οι οποίοι στο εξής ονομάζονται νέοι κτήτορες των μοναστηριών, καθώς και από ιεράρχες της ανώτατης εκκλησιαστικής τάξης, αλλά και λαϊκούς αποτελούν την κινητήρια δύναμη για τη συγκρότηση οικοδομικών προγραμμάτων. Τα οικοδομικά αυτά προγράμματα εμφανίζονται σχεδόν από την αρχή τους πολύ φιλόδοξα και περιλαμβάνουν την εκ βάθρων ανέγερση μεγάλων οικοδομημάτων με μνημειακές προθέσεις (καθολικά, τράπεζες, πύργους και οχυρώσεις), σε συνδυασμό πολύ συχνά, με ανάλογες επεκτάσεις στο μέγεθος του περιβόλου των μοναστηριακών συγκροτημάτων. Κύρια χαρακτηριστικά των συγκροτημάτων ήταν τότε οι συμπαγείς και εσωστρεφείς κτηριακοί όγκοι, όπου τα προς τα έξω σαχνισιά και εξώστες αποτελούσαν εξαιρέσεις, η συγκέντρωση όλων των παραγωγικών λειτουργιών μέσα στους οχυρούς περιβόλους και, καθώς φαίνεται, το μεγάλο ποσοστό ξυλόπηκτων κτηρίων που επιπλέον είχαν και ξυλόπηκτες όψεις προς την αυλή. Απεικόνιση της Ι.Μ. Φιλοθέου. Σχέδιο του Ρώσου μοναχού περιηγητή Βασίλι Γκρηγκόροβιτς Μπάρσκι, Οι οχυρώσεις στη χερσόνησο αυξήθηκαν, όσον άφορα τον αριθμό τους και το ύψος των κτηρίων, λόγω των σοβαρότατων επιδρομών που επιχειρούσαν οι πειρατές της θάλασσας. Παρόλο, όμως, που τα νέα κτήρια περιελάμβαναν ειδικές θέσεις και ανοίγματα για την τοποθέτηση κανονιών (κάποια μάλιστα και οργανωμένα κανονιοστάσια, με κανόνια σημαντικού μεγέθους), διατήρησαν σε γενικές γραμμές ένα μεσαιωνικό χαρακτήρα, χωρίς άλλους εκσυγχρονισμούς στον σχεδιασμό τους. Η μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα συνεχίστηκε και στις αρχές του 17ου αιώνα, οπότε το Άγιο Όρος μπήκε σταδιακά σε μία περίοδο ύφεσης που κράτησε ως τα μέσα του 18ου αιώνα. Το αμέσως επόμενο διάστημα και μέχρι την επανάσταση του 1821, στα πλαίσια της γενικότερης αναγέννησης και ακμής του ελληνισμού, ανακατασκευάστηκε μεγάλο ποσοστό των κτηρίων και πραγματοποιήθηκαν επεκτάσεις, έως και υπερδιπλασιασμοί της έκτασης ορισμένων Μονών. Η οικοδομική δραστηριότητα, μετά από διακοπή μερικών ετών, συνεχίστηκε το 1830 και εντάθηκε μετά τα μέσα του 19ου αιώνα σε σημείο που η σημερινή αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του Αγίου Όρους να θεωρείται ότι φέρει τη σφραγίδα των χαρακτηριστικών του 18ου και 19ου αιώνα.

14 12 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Ιστορική ανάλυση Ι.Μ. Χιλανδαρίου Η Ι. Μ. Χιλιανδαρίου είναι η πρώτη στη σειρά των μονών της ΒΑ παραλίας και βρίσκεται κοντά στην Ι. Μ. Εσφιγμένου, 2,5 χλμ. περίπου από τη θάλασσα. Αποτελεί μοναδική περίπτωση μοναστηριού, στο Άγιο Όρος, που διαθέτει δύο αρσανάδες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η εδαφική της έκταση αποτελεί εγκάρσια λωρίδα της Αθωνικής χερσονήσου και καταλήγει στις δύο θάλασσες που την περιβρέχουν. Ωστόσο συγκαταλέγεται μεταξύ των λίγων μοναστηριών που δεν είναι παραθαλάσσια. Το όνομα της Μονής απαντάται για πρώτη φορά στο πρόσωπο του λόγιου Αγιορείτη «Γεωργίου του λεγομένου Χελανδάρη», στον οποίο πιθανότατα και το οφείλει. Η Μονή αναφέρεται για πρώτη φορά το 1015, έρημη και εγκαταλειμμένη και γι αυτό είχε παραχωρηθεί στη μονή Κωνσταμονίτου. Ως ελληνικό μοναστήρι αναφέρεται το 1076, συνεχίζοντας όμως να είναι έρημο και ασήμαντο. Πριν από την εγκατάσταση των Σέρβων ονομαζόταν «του Σωτήρος» και συμμετείχε στα κοινά με τις υπογραφές των ηγουμένων της να βρίσκονται σε διάφορα έγγραφα, με τελευταίο εκείνο του 1169: «Γεράσιμος μοναχός και καθηγούμενος του Χελανδαρίου». Μετά από ένα μικρό διάστημα εγκατάλειψης, βρέθηκε υπό την κυριαρχία της Μονής Βατοπεδίου, η οποία την χρησιμοποίησε ως μελισσοτροφείο, «μελισσομάνδριον». Το 1198, η κάτοχος Μονή Βατοπεδίου παραχωρεί το ερείπιο αυτού του μονυδρίου στους Αγίους Σάββα και Συμεών, τους μεγάλους εθνάρχες των Σέρβων, πράξη που επικυρώθηκε και από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Γ Άγγελο. Κατά την τουρκοκρατία μεγάλος ευεργέτης της Μονής ήταν ο Νεαγκόε Μπασαράμπ ( ) που επιχορηγούσε τη μονή ετησίως με άσπρα. Ακολούθησαν δύσκολα χρόνια που περιελάμβαναν δημεύσεις των κτημάτων της από Τούρκους πασάδες και αποδεκατισμός του μοναστικού δυναμικού της. Κατά το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα άρχισε η αναδημιουργία και η άνοδος. Όμως από το 1722 άρχισε η παρακμή. Αιτία μια πυρκαγιά που συνέβη το έτος εκείνο και κατέστρεψε τη Μονή κατά το ήμισυ. Τα επόμενα χρόνια πέρασαν χωρίς έργα, αλλά και χωρίς καταστροφές. Λίγο πριν από την Επανάσταση του 1821 φαίνεται μια αναλαμπή, χωρίς όμως την παρουσία Σέρβων ανάμεσα στους 140 μοναχούς. Κατά την Επανάσταση αναδείχθηκε επαναστατικό κέντρο και για το λόγο αυτό, κατά την περίοδο , υφίστατο τα αντίποινα, με τη μόνιμη εγκατάσταση Τούρκων στρατιωτών. Η Τούρκοι την εγκατέλειψαν σε ερειπιώδη κατάσταση, αφήνοντας πίσω μόνο τρεις μοναχούς. Αμέσως, όμως, με την αποχώρηση των Τούρκων άρχισε με ταχύ ρυθμό η αποκατάσταση. Οι διασκορπισμένοι μοναχοί περιμαζεύτηκαν και ξεκίνησε η ολοκληρωτική ανασυγκρότηση. Κάπως αργά, το 1874, επανήλθε στην κοινοβιακή τάξη. Ωστόσο, οι συνθήκες δεν είναι ακόμη αρκετά ώριμες και έτσι μετά από μια πενταετία ξαναγύρισε στην ιδιορρυθμία. Άποψη της μονής Χιλανδαρίου από Βορειοδυτικά. Η θεμελίωση της μονής προχώρησε γοργά. Ουσιαστική βοήθεια στην ανοικοδόμηση πρόσφερε ο αδελφός του Σάββα, κράλης της Σερβίας, Στέφανος ο Β ( ). Τα κτίρια εντός της Μονής πολλαπλασιάζονταν και το μοναστήρι με τις μεγάλες μορφές των δύο ζουπάνων έδινε το δυναμικό «παρών», όχι μόνο εντός των αγιορειτικών ορίων, αλλά κυρίως μεταξύ του σερβικού λαού, για τον οποίο η Μονή αναδεικνύεται στο σημαντικότερο εθνικό πνευματικό κέντρο του. Σχηματική άποψη της χερσονήσου του Άθωνος από Βορειοανατολικά.

15 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 13

16 14 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Αεροφωτογραφία της ευρύτερης περιοχής όπου φαίνεται η απόσταση της μονής από τη θάλασσα. Άποψη της μονής με κατεύθυνση προς τη θάλασσα.

17 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 15 Η Ι.Μ. Χιλανδαρίου περιβάλλεται από πυκνή βλάστηση. Οι εκτάσεις που κατέχει η μονή είναι από τις μεγαλύτερες και πιο εύφορες στο Άγιο Όρος.

18 16 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Ο Νεαγκόε Μπασαράμπ και ο γιος του σε φορητή εικόνα του 16 ου αιώνα. Κατά την τουρκοκρατία ο Μπασαράμπ υπήρξε μεγάλος ευεργέτης της μονής. Η συνάντηση των αγίων Σάββα και Συμεών (πατέρα και γιου) στην μονή Βατοπαιδίου, λίγο πριν φύγουν για να ιδρύσουν τη μονή Χιλανδαρίου.

19 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 17 Αποφασιστικής σημασίας γεγονός για τη Μονή ήταν η επίσκεψη του βασιλιά της Σερβίας Αλεξάνδρου Α Οβρένοβιτς από Μαρτίου του Ο βασιλιάς είδε με απογοήτευση ότι η πυρκαγιά του 1891, η οποία κατέστρεψε τμήμα της Μονής, την διατηρούσε αποδιοργανωμένη και καταχρεωμένη, ενώ ανάμεσα στην αδελφότητα δεν υπήρχε ούτε ένας Σέρβος. Ο Αλέξανδρος πρόσφερε πολλά δώρα στη Μονή και όρισε ετήσια επιχορήγηση, για την επάνδρωση με μοναστικό δυναμικό από τη Σερβία. Παρόλα αυτά, ο σπουδαιότερος συμπαραστάτης σε όλες τις δυσχέρειες της Μονής ήταν πάντοτε η φιλοτιμία του σέρβικου λαού. Έτσι με την ανατολή του 20ου αιώνα είχαν εξοφληθεί τα χρέη της και οι μοναχοί της υπολογίζονταν σε 100 από τους οποίους οι 12 ήταν Σέρβοι. Κατά την απογραφή του 2001 καταγράφηκαν 92 μοναχοί ανήκοντες στη Μονή Χελανδαρίου και σχεδόν όλοι τους είναι Σέρβοι. Από αυτούς λιγότεροι από τους μισούς ζουν μέσα στο μοναστηριακό συγκρότημα. Οι υπόλοιποι επανδρώνουν τα διάφορα διάσπαρτα κελλιά και εξαρτήματα της Μονής. Άποψη της μονής από ανατολικά σε φωτογραφία του Φωτογραφία του βασιλιά της Σερβίας Αλεξάνδρου Α Οβρένοβιτς από την επίσκεψη του στη μονή τον Μάρτιο του 1896.

20 18 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

22 20 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 12 ος αιώνας 12 ος 14 ος αιώνας 14 ος 16 ος αιώνας

23 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ος αιώνας 18 ος αιώνας 19 ος 20 ος αιώνας Πηγή: SCHOOL OF ARCHITECTURE AND EDUCATIONAL MEDIA CENTRE UNIVERSITY OF AUCKLAND, NEW ZEALAND

24 22 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Η μονή Χιλανδαρίου έχει υποστεί κατά καιρούς εκτεταμένες ζημιές από μεγάλες καταστροφικές πυρκαγιές.

26 24 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 1.2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ Ιστορική ανάλυση και τεκμηρίωση κτηρίου Το «Λευκό κονάκι» ανοικοδομήθηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος, όπως εμφανιζόταν πριν την πυρκαγιά του 2004, στα τέλη του 16ου αιώνα, κατά μήκος και σε επαφή με το ανατολικό τείχος (12ος-13ος αιώνας) του μοναστηριακού συγκροτήματος, βόρεια από τον πύργο του Αγίου Σάββα. Στην ίδια θέση υπήρχε παλιότερα κτήριο με χρήση στάβλου στο ισόγειο, η οποία επαναλήφθηκε στο νέο κτήριο. Δεν αποκλείεται να είχε και άλλες βοηθητικές χρήσεις αφού ήταν σε επαφή με την τότε κεντρική πύλη του μοναστηριού. Πιθανολογείται μάλιστα ότι οι όροφοί του χρησιμοποιούνταν ως ξενώνας για τη φιλοξενία των προσκυνητών. Την εποχή εκείνη το μοναστηριακό συγκρότημα διέθετε δύο αυλές. Η πρώτη ήταν μικρή και θεωρούνταν βοηθητική. Εκεί οργανώνονταν περιμετρικά όλοι οι βοηθητικοί χώροι της Μονής, όπως εργαστήρια, αποθήκες, στάβλοι και ξενώνες για τους λαϊκούς εργάτες και τους επισκέπτες. Η δεύτερη αυλή, που ήταν πιο μεγάλη, προοριζόταν για αποκλειστική χρήση από τους μοναχούς. Στο κέντρο της βρισκόταν ελεύθερο το καθολικό και περιμετρικά, σε επαφή με το εξωτερικό αμυντικό τείχος, αναπτύσσονταν οι πτέρυγες των κελλιών, οι πύργοι και τα υπόλοιπα κτήρια που απαιτούνται για την λειτουργία ενός μοναστηριού. Μεταξύ των δύο αυλών υπήρχε μία πτέρυγα, που είχε διεύθυνση Ανατολής-Δύσης, η οποία κατεδαφίστηκε το Η πτέρυγα αυτή απεικονίζεται σε χαλκογραφία του 1757, καθώς και σε μια τοιχογραφία στη μικρή στοά, κοντά στη Μονή, δίπλα στο δρόμο που οδηγεί στον αρσανά. Επιπλέον, υπάρχει καταγεγραμμένη η λεπτομερής περιγραφή του γνωστού Ρώσου περιηγητή του Αγίου Όρους, του Βασιλείου Μπάρσκι, στην οποία γίνεται εκτενής αναφορά στην ύπαρξη των δύο αυλών και τον διαχωρισμό των λειτουργιών και των χρήσεών τους. Το κτήριο μελέτης της παρούσας διπλωματικής άνηκε τότε στην πρώτη, μικρή, βοηθητική αυλή και μάλλον χρησιμοποιούταν ως ξενώνας. Το «Λευκό κονάκι» κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά την πυρκαγιά του Άλλωστε, υπολείμματα και ίχνη παρουσίας παλιότερου οικοδομήματος στους τοίχους του ισογείου μαρτυρούν ότι το κτήριο του 1598 οικοδομήθηκε πάνω στα θεμέλια προγενέστερης κατασκευής που χρονολογείται από τέλη του 13ου με αρχές του 15ου αιώνα. Κατά πάσα πιθανότητα, το προηγούμενο οικοδόμημα ταυτίζεται με το «κτήριο ξενώνα πάνω σε επτά αρχαίες αψίδες, αριστερά της εισόδου» που αναφέρεται σε τούρκικο έγγραφο του 1612 ως ακατάλληλο για χρήση και ότι ήδη είχε αρχίσει η αποκατάστασή του. Φαίνεται ότι είχε καταστραφεί, μαζί με κάποια άλλα κτήρια, κατά τη διάρκεια ενός σεισμού που έγινε στα τέλη του 15ου με αρχές του 16ου αιώνα και έκτοτε εγκαταλείφθηκε μέχρις ότου να ανοικοδομηθεί εκ νέου το Ως εκ τούτου, ένα σημαντικό τμήμα της στάθμης του ισογείου ανήκει στην πρώτη οικοδομική φάση, ενώ το υπόλοιπο, καθώς και οι υπερκείμενοι τέσσερις όροφοι άνηκαν στην περίοδο της κατασκευής που ξεκίνησε το 1598.

27 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 25 Το «Λευκό κονάκι» λίγα χρόνια πριν την πυρκαγιά (2000).

28 26 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Το τμήμα του μοναστηριακού συγκροτήματος που κάηκε κατά την πυρκαγιά του 2004

29 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 27 Η θέση του «Λευκού κονακίου» ως προς το μοναστηριακό συγκρότημα

30 28 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Με την κατεδάφιση της ενδιάμεσης πτέρυγας, το 1816, και τη διεύρυνση του περιβόλου, προέκυψε ανάγκη κατασκευής κτηρίου με κελλιά. Έτσι, στη θέση που βρίσκεται σήμερα το «Λευκό κονάκι» και πάνω στα υπολείμματα της προγενέστερου ξενώνα οικοδομήθηκε κτήριο με ισόγειο και τέσσερις ορόφους, με αποκλειστική χρήση κελλιών για τη στέγαση των πολυάριθμων τότε μοναχών. Από το 1598 μέχρι πρόσφατα (δηλαδή πριν την πυρκαγιά), το κτήριο χρησιμοποιούταν αδιαλείπτως. Μάλιστα παρά τη συνεχή χρήση του για πάνω από τέσσερις αιώνες κατόρθωσε να διατηρήσει τα κελλιά στους δύο κατώτερους ορόφους σχεδόν στην αρχική τους μορφή. Το γεγονός αυτό το καθιστούσε ως ένα από τα λίγα κτήρια που διαφύλασσαν την αυθεντικότητα τους, έστω και σε ένα τμήμα τους, από εκείνη την εποχή. Εύλογα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα σπάνιο και σπουδαίο ιστορικό τεκμήριο για την αρχιτεκτονική στο Άγιο Όρος κατά την τουρκική κατοχή. Και αυτό γιατί ολόκληρο το κτήριο, από κάθε πλευρά, αρχιτεκτονικής, κατασκευαστικής, χρησιμοποιούμενων υλικών, χώρων και λειτουργιών, αποτελούσε την αποτύπωση, σε οικοδομικό επίπεδο, της φτώχιας, των δυσκολιών και της μειωμένης ελευθερίας που επικρατούσε στα καθιδρύματα του Αγίου Όρους κατά τα επιμέρους διαστήματα ύφεσης της εποχής της Τουρκοκρατίας. Πολλές φορές δέχτηκε επισκευές και τροποποιήσεις που είχαν σημαντικό αντίκτυπο τόσο στην τυπολογία του, όσο και στη μορφολογία του. Πιο εμφανείς ήταν οι αλλοιώσεις της διάρθρωσης της όψης. Πιο συγκεκριμένα, συγκρίνοντας την παλαιότερη γνωστή φωτογραφία της κύριας όψης του κτηρίου, με την εικόνα που παρουσίαζε το κτήριο πριν την πυρκαγιά, διαπιστώνει κανείς εύκολα ότι μια αρχικά ανοικτή και ελαφριά όψη, κατέληξε να γίνει ακριβώς το αντίθετο, κτισμένη σχεδόν στο σύνολό της, κλειστή και συμπαγής. Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι οι περισσότερες επεμβάσεις που δέχτηκε το κτήριο οφείλονταν σε μια προσπάθεια κάλυψης πρωταρχικών αναγκών που δεν προβλεπόταν ή παρέλειψε να καλύψει η αρχική κατασκευή. Εξαιτίας όμως των δύσκολων συνθηκών και των πενιχρών μέσων, οι επεμβάσεις αυτές ήταν πρόχειρες, αναποτελεσματικές στις περισσότερες περιπτώσεις, και αλλοίωναν τη φυσιογνωμία του κτηρίου. Εξαίρεση αποτελεί η προσπάθεια αναβίωσης του κτηρίου που ξεκίνησε το Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας έγινε μια σειρά εργασιών αποκατάστασης, βασισμένη στις σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις. Η επέμβαση, ωστόσο, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ εξαιτίας της φωτιάς που κατέκαψε το κτήριο το Χαλκογραφία του 1780 που απεικονίζει τη μονή Χιλανδαρίου. Διακρίνεται η ενδιάμεση πτέρυγα που κατεδαφίστηκε το 1816.

31 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Σημερινή κατάσταση κτηρίου και συνθήκες περιοχής Το «Λευκό κονάκι» κάηκε στις 4 Μαρτίου 2004, κατά τη διάρκεια της μεγάλης πυρκαγιάς που κατέστρεψε το μισό μοναστήρι. Οι ζημιές που υπέστη το κτήριο είναι μεγάλες. Κατέρρευσε σχεδόν ολόκληρο μέχρι τη στάθμη του ισογείου. Μόνο οι λιθοδομές του έχουν παραμείνει σε κάπως μεγαλύτερο ύψος. Η μεγαλύτερη απώλεια βέβαια ήταν η καταστροφή των δύο πρώτων ορόφων με τα κελλιά του 1598, διότι αποτελούσαν τα μόνα αυθεντικά τμήματα που είχαν παραμείνει ίδια από την εποχή της ανοικοδόμησης του κτηρίου και διατηρούσαν όλα τα στοιχεία τους αναλλοίωτα. Σήμερα, σχεδόν εννιά χρόνια μετά από τη φωτιά, το «Λευκό κονάκι» παραμένει εγκαταλειμμένο, σε ερειπιώδη κατάσταση. Η μόνη φροντίδα που έχει δεχτεί είναι οι εργασίες στερέωσης, ενίσχυσης και προστασίας των εναπομεινασών λιθοδομών, ώστε να αποφευχθούν περαιτέρω καταρρεύσεις και απώλειες στο κτήριο. Το μοναστήρι, τα τελευταία χρόνια, έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο εργοτάξιο που περιλαμβάνει δεκάδες εργάτες και μηχανήματα. Μια ομάδα Σέρβων μηχανικών έχει εγκατασταθεί μόνιμα στο μοναστήρι για να οργανώνει και να επιβλέπει το έργο της αποκατάστασης. Τα πρώτα ικριώματα άρχισαν να απομακρύνονται και σιγά σιγά το μοναστηριακό συγκρότημα ξαναποκτά τη χαμένη του ενότητα ως οικοδομικό σύνολο. Σύμφωνα με τον προγραμματισμό που έγινε μετά τη φωτιά για την ανακατασκευή των καμένων πτερύγων του μοναστηριακού συγκροτήματος, το «Λευκό κονάκι» βρίσκεται προς το τέλος της λίστας. Το έργο της αποκατάστασης όμως που βρίσκεται σε εξέλιξη έχει ολοκληρωθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε να καθιστά δυνατή την άμεση έναρξη των διαδικασιών αποκατάστασης του εν λόγω κτηρίου μέσα στο Ήδη η παρούσα διπλωματική εργασία αποτέλεσε το έναυσμα για την έναρξη μιας σειράς συζητήσεων και συνεννοήσεων μεταξύ των υπευθύνων της Μονής, του σερβικού επιστημονικού επιτελείου και του Κέντρου Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς, υπάλληλος του οποίου είναι και ο γραφών. Δυτική άποψη (πάνω) και ανατολική (κάτω) του «Λευκού κονακίου» όπως φαίνεται σήμερα.

32

33 31 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 2.1. ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΚΤΗΡΙΩΝ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ 2.2. Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΠΤΕΡΥΓΩΝ ΤΩΝ ΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ 2.3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΚΤΗΡΙΟΥ 2.4. ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ 2.5. ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΟΜΗ 2.6. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ 2.7. ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ 2.8. ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ 2.9. ΧΡΗΣΕΙΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ

34

35 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΚΤΗΡΙΩΝ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ Η διαμόρφωση του χώρου και η διάταξη των στοιχείων ενός μοναστηριακού συγκροτήματος στρέφεται γύρω από τον πυρήνα της μοναστικής ζωής, το καθολικό. Γύρω από αυτόν τον κεντρικό ναό βρίσκονται οι πτέρυγες των κελλιών και των βοηθητικών χώρων, οι οποίες διαμορφώνονται: σε κάτοψη, σύμφωνα με το σχήμα του περιμετρικού τείχους, στο οποίο εφάπτονται, και την απόσταση του από το καθολικό, και σε τομή, ανάλογα με τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του εδάφους (κυρίως το επικλινές). Ο άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, ιδρυτής της μονής της Μεγίστης Λαύρας, που οργάνωσε κτηριακά τη μονή, μετά την αποπεράτωση του καθολικού και της τράπεζας, άρχισε την κατασκευή των πτερύγων των κελλιών σε σχήμα τετράγωνο, γύρω από αυτό, έτσι ώστε να «βλέπουν» προς το καθολικό. Η διάταξη αυτή, η οποία έχει ευρεία εφαρμογή στις μονές του Αγίου Όρους, προσδίδει στα μοναστηριακά συγκροτήματα ένα περίκλειστο και εσωστρεφές σχήμα. Το μοναστηριακό υπαίθριο χώρο τον συναντάμε, κατά κανόνα, μόλις διαβούμε την κύρια είσοδο. Ο εσωτερικός υπαίθριος μοναστηριακός χώρος που ορίζεται περιμετρικά από της πτέρυγες του μοναστηριού και σηματοδοτείται με την χωροθέτηση του καθολικού κεντρικά του, τις περισσότερες φορές έχει ακανόνιστο σχήμα και δεν είναι ποτέ τελείως κενός. Εκτός από το καθολικό, που αναφέρθηκε παραπάνω, συχνά φιλοξενεί και άλλα κοινόχρηστα κτίσματα που ίσως να τον διαιρούν σε μικρότερους υπαίθριους χώρους. Αεροφωτογραφία (πάνω) και άποψη του εσωτερικού υπαίθριου χώρου (αριστερά) της μονής Μεγίστης Λαύρας

36 34 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 2.2. Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΠΤΕΡΥΓΩΝ ΤΩΝ ΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ Τα κτίρια των πτερύγων προορίζονται για την εγκατάσταση της μοναχικής κοινότητας στο πλαίσιο του μοναστηριακού συγκροτήματος. Σκοπός τους είναι να παρέχουν όλα τα απαραίτητα για την ζωή των μοναχών. Περιλαμβάνουν χώρους που καλύπτουν τις διάφορες ανάγκες της μονής, ενσωματώνοντας συνήθως και κτήρια ειδικών λειτουργιών, που ενίοτε είναι ανεξάρτητα, όπως η τράπεζα ή το μαγειρείο, έτσι ώστε τα καθολικά και οι φιάλες να είναι τα μόνα κτίσματα που παραμένουν πάντοτε ανεξάρτητα, τουλάχιστον όσον αφορά τη σημερινή συγκρότηση των αγιορείτικων μοναστηριών. Το ισόγειο και το υπόγειο χρησιμοποιούνται συνήθως για την αποθήκευση διαφόρων ειδών (τροφίμων, κρασιού, λαδιού, κ.λ.π.) ενώ οι υπόλοιποι όροφοι καταλαμβάνονται από τους διάφορους χώρους μόνιμης κατοικίας (δωμάτια μοναχών, γηροκομεία, νοσοκομεία), τους χώρους των διοικητικών λειτουργιών (συνοδικό, γραφεία, ηγουμενείο), καθώς και τους χώρους για την υποδοχή και τη φιλοξενία των επισκεπτών (αρχονταρίκια). Σύμφωνα με τις ανάγκες της εκάστοτε συγκεκριμένης χρήσης υπάρχουν επιπλέον και οι απαραίτητοι βοηθητικοί χώροι (κουζίνες, αποχωρητήρια, κ.λ.π.), όπως βεβαίως και παρεκκλήσια. Η τυπολογία και η διάθρωση των κτηρίων των πτερύγων δεν άλλαξε ουσιαστικά μέσα στους αιώνες. Η κατασκευή αποτελείτο από δύο επιμήκεις τοίχους, από τους οποίους ο εξωτερικός ήταν το αμυντικό τείχος του περιβόλου, στις δε περιπτώσεις ύπαρξης ανοιχτών στοών αποτελείτο από τρεις τοίχους. Επομένως, ανάλογα με τη συγκεκριμένη διάταξη των δωματίων στους ορόφους, η προσπέλαση, συνήθως, γίνεται είτε μέσω επάλληλων στοών που καταλαμβάνουν την εσωτερική πλευρά του κτηρίου, είτε μέσω εσωτερικών διαδρόμων κατά μήκος του κεντρικού άξονα. Εννοείται, βέβαια, ότι, κατ εξαίρεση του κανόνα, υπάρχουν πολλές παραλλαγές, ανάλογα με την εκάστοτε συγκεκριμένη χρήση. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελούν οι μακρόχρονες περίοδοι ιδιορρυθμίας πολλών μονών που είχαν ως αποτέλεσμα διαφοροποιήσεις και στα κελλιά των μοναχών, τα οποία, κάτω από αυτές τις περιστάσεις, διαμορφώθηκαν σε πολύχωρα διαμερίσματα, αντί των απλών μονόχωρων των κοινοβίων. Κτήρια πτερύγων με επάλληλες τοξοστοιχίες στη μονή Κουτλουμουσίου (πάνω) και τη μονή Ξηροποτάμου (κάτω).

37 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 35 Όσον αφορά τη μορφή των πτερύγων, οι εξωτερικές όψεις στα παλαιότερα παραδείγματα της πρώιμης Τουρκοκρατίας ήταν συμπαγείς και αδιάπλαστες, µε έντονα οχυρωματικό χαρακτήρα, ελάχιστο ή καθόλου διάκοσμο και χωρίς μορφολογική φροντίδα. Η αρχιτεκτονική των εξωτερικών, κλειστών τοίχων είναι σαφής. Είναι σχεδόν περιττό να γίνεται λόγος για την αποκατάσταση της αρχικής τους μορφής. Μπορούν να γίνουν υποθέσεις μόνο για το ύψος και το τελείωμα τους. Τα ασύμμετρα τοποθετημένα παράθυρα διαφορετικών μεγεθών είναι αποτέλεσμα μεταγενέστερων αυτοσχεδιασμών. Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο πολλών πτερύγων είναι οι «πύργοι» των αποχωρητηρίων (συχνά επάλληλων) που εξέχουν συνήθως στην εξωτερική πλευρά του τείχους της μονής. Αυτοί οι όγκοι πρωτοεμφανίστηκαν στις αρχές του 19ου αιώνα και η κατασκευή τους συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη του. Μέχρι τον 17ο αιώνα, οι όψεις των πτερύγων, προς την πλευρά της αυλής, διαμορφώνονται σε επάλληλες συνεχείς σειρές ξύλινων εξωστών φερόμενων επί πεσσών ή ξύλινων υποστυλωμάτων. Από τα μέσα του αιώνα αρχίζουν να επικρατούν οι όψεις µε τις επάλληλες πλίνθινες τοξοστοιχίες σε τοίχους από αργολιθοδοµή µε κεραµοπλαστικά. Κατά τον 18ο αιώνα η εφαρμογή των στοών µε τοξοστοιχίες γενικεύεται και ο κεραµοπλαστικός διάκοσμος των τοιχοποιιών τους εμπλουτίζεται. Από τις αρχές του 19ου αιώνα φαίνεται να επικρατούν βαθμιαία οι όψεις που διαρθρώνονται από τα τυφλά αψιδώματα των κλειστών τοξοστοιχιών, µε σειρές δωµατίων και στις δύο πλευρές των κτηρίων, ενώ αντί των αργολιθοδοµών συνηθίζονται οι τοιχοποιίες µε ηµιλαξευτούς λίθους και χρήση πλίνθων. Κατά τα µετεπαναστατικά χρόνια η χρήση των αµιγώς ηµιλαξευτών ή και πλήρως λαξευτών λιθοδομών επεκτείνεται και αρχίζουν να εμφανίζονται επιρροές από τη λόγια αρχιτεκτονική της εποχής, ενώ σημειώνονται και κάποιες επιδράσεις του νεοκλασικισμού σε επί μέρους στοιχεία των κτηρίων (θυρώματα, επιστέψεις παραθύρων, κ.λ.π.). Η μονή Εσφιγμένου (πάνω) σε σχέδιο του Μπάρσκι (1744). Είναι εμφανής η διαφορά της συμπαγούς εξωτερικής πλευράς και της διάτρητης, ανοιχτής πλευράς των πτερύγων προς την εσωτερική αυλή. Μονή Ξενοφώντος. Αδιάπλαστες και με έντονο οχυρωματικό χαρακτήρα εξωτερικές όψεις (αριστερά) και ανοικτές επάλληλες ξύλινες στοές δοξάτα στο εσωτερικό.

38 36 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 2.3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΚΤΗΡΙΟΥ Το «Λευκό κονάκι» είναι ένα σχετικά στενό και μακρύ οικοδόμημα, με εξωτερικές διαστάσεις 31,40 μέτρα στο μήκος και 9,00 μέτρα στο πλάτος. Είχε πέντε επίπεδα. Το ύψος των ορόφων ήταν αρκετά χαμηλό και δεν ξεπερνούσε τα 2,10 μ. Εξαίρεση αποτελεί ο τέταρτος όροφος που είναι ελαφρώς ψηλότερος. Από την πλευρά της αυλής, δηλαδή τη δυτική όψη του κτηρίου, φαίνονταν η στάθμη του ισογείου και τέσσερις όροφοι από πάνω. Ωστόσο, λόγω της κλίσης και της υψομετρικής διαφοράς του εδάφους μεταξύ του χώρου έξω από το αμυντικό τείχος και της εσωτερικής αυλής, αυτό που φαίνεται ως ισόγειο από την εσωτερική πλευρά, εξωτερικά του τείχους βρίσκεται κάτω από τη στάθμη του εδάφους. Για την ακρίβεια, επρόκειτο για ισόγειο που είχε χρήση υπογείου και λειτουργούσε ως στάβλος. Οι τέσσερις υπερκείμενοι όροφοι προορίζονταν για κατοίκηση. Στο βόρειο άκρο του τελευταίου (τέταρτου) ορόφου βρισκόταν το παρεκκλήσι των Σαράντα Μαρτύρων. Η είσοδος στο κτήριο γίνεται από την πλευρά της αυλής στο επίπεδο της κατώτατης στάθμης, η οποία στο εξής θα αναφέρεται ως στάθμη ισογείου. Σε όψη, η στάθμη αυτή είχε αρχικά τη μορφή μιας στιβαρής λιθόκτιστης τοξοστοιχίας που αποτελούνταν από επτά διαδοχικά τοξωτά ανοίγματα. Η κύρια είσοδος στο κτήριο, η οποία προσφέρει πρόσβαση προς τον στάβλο και το κλιμακοστάσιο που οδηγεί στους ορόφους του κτηρίου, βρίσκεται κάτω από το βορειότερο και μεγαλύτερο τόξο της τοξοστοιχίας. Στο μέσον της πρόσοψης, μεταξύ δύο αψίδων (της τρίτης και της τέταρτης από αριστερά), υπάρχει εντοιχισμένη λίθινη πλάκα με χαραγμένα πάνω της το όνομα του πρωτομάστορα και τη χρονολογία Αυτή είναι η παλιότερη εγχάρακτη επιγραφή σε κτήριο εντός του μοναστηριακού συγκροτήματος και συνεπώς η χρονολόγηση του κτηρίου αποτελεί την πρώτη βάσει αυτής της μεθόδου. Επιπλέον, μεταξύ της δεύτερης και τρίτης αψίδας από αριστερά βρέθηκε εντοιχισμένο μαρμάρινο αρχιτεκτονικό μέλος, σε δεύτερη χρήση, που εκτιμάται ότι ανήκει σε θωράκιο της πρώιμης Βυζαντινής περιόδου. Στην ίδια περιοχή της όψης, αποκαλύφθηκε ένας μαύρος σταυρός ζωγραφισμένος στον πεσσό του πρώτου ορόφου που βρίσκεται πάνω από τη δεύτερη αψίδα από αριστερά. Ο σταυρός είναι στο μέσον ενός άσπρου ορθογωνίου (φόντο), που οριοθετείται από γραμμή περιγράμματος μπλε-γκρι χρώματος. Στον πρώτο και δεύτερο όροφο, κανένα από τα έντεκα ή εννιά κελιά αντίστοιχα δεν είχε άνοιγμα στο εξωτερικό τείχος για λόγους ασφάλειας. Υπήρχαν μόνο μικρά παράθυρα δίπλα από τις θύρες των κελιών, προς την ανοικτή στοά. Αρκετά από τα ανοίγματα αυτά σώζονται μέχρι κάποιο ύψος και σήμερα στον πρώτο όροφο. Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι τα μικρά αυτά κελιά με το χαμηλό ύψος, τις χαμηλές και στενές θύρες και τα μικρά παράθυρα, δέχονταν ελάχιστο φυσικό φωτισμό και συνεπώς ήταν σκοτεινά. Μόνο τα ακριανά δωμάτια προς το Βορρά είχαν από ένα άνοιγμα στον εγκάρσιο τοίχο, αλλά μετέπειτα κλείστηκαν κατά την επέκταση και επαφή της γειτονικής πτέρυγας του ξενώνα. Αντίστοιχα, και τα ακριανά δωμάτια προς το Νότο, προς τον πύργο του αγίου Σάββα, όπου μεταξύ του κτηρίου και του πύργου υπάρχει ένας ελεύθερος χώρος μήκους περίπου πέντε μέτρων, είχαν από ένα μεγαλύτερο άνοιγμα. Σε γενικές γραμμές, όπως αναφέρθηκε και στην αρχή, οι χώροι του πρώτου και του δεύτερου ορόφου είχαν διασωθεί σχεδόν στην αρχική τους μορφή με ελάχιστες τροποποιήσεις, μέχρι την πυρκαγιά του 2004.

39 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ Η τυπολογία του κτηρίου ακολουθούσε τα πρότυπα της εποχής που κατασκευάστηκε. Πιο αναλυτικά, από το ισόγειο έως το τέλος του τέταρτου ορόφου υπήρχε επιμήκης τοίχος παράλληλος με το εξωτερικό τείχος και σε απόσταση 3,70 μέτρων από αυτόν (σήμερα σώζεται μέχρι τη στάθμη του πρώτου ορόφου). Στο ισόγειο, όπου είναι ορατά και τα τμήματα του τοίχου του προγενέστερου οικοδομήματος, το πάχος του τοίχου είναι 1,20μ., ενώ στον τελευταίο όροφο έφτανε τα 0,85μ. Ο τοίχος από κατασκευής του ήταν διάτρητος με πάνω από 100 ανοίγματα για θύρες και παράθυρα. Στα ανοίγματα αυτά υπήρχαν ανώφλια (πρέκια) αποτελούμενα από παράλληλες ξύλινες δοκούς σε όλο το πάχος του τοίχου. Τα άκρα αυτού του τοίχου καταλήγουν στους δύο εγκάρσιους τοίχους που οριοθετούν το κτήριο προς το Βορρά και το Νότο. Τόσο ο επιμήκης, όσο και οι δύο εγκάρσιοι τοίχοι έχουν το ίδιο ύψος και σχεδόν το ίδιο πάχος. Επίσης, από τον τρόπο που συνδέονται μεταξύ τους, τα ίδια υλικά και τον ίδιο τρόπο κατασκευής τους, είναι φανερό ότι και οι τρεις τοίχοι είναι σύγχρονοι μεταξύ τους και ανήκουν στην ίδια κατασκευαστική φάση του κτηρίου. Οι δύο εγκάρσιοι τοίχοι ακουμπούν στο εξωτερικό αμυντικό τείχος, το οποίο στο σημείο αυτό έχει πάχος περίπου 1,80μ. Ο ενδιάμεσος διαμήκης τοίχος, σε κάτοψη, χωρίζει το κτήριο σε δύο επιμέρους στενές, διαμήκεις ζώνες με σαφώς διακριτές και διαφορετικές χρήσεις. Στους τέσσερις ορόφους η πίσω ζώνη, ανάμεσα στο αμυντικό τείχος και την παράλληλη σε αυτό ενδιάμεση λιθοδομή, αφορά χώρους κατοίκισης και έχει έντονο χαρακτήρα ιδιωτικότητας. Αντίθετα, η μπροστά ζώνη, προς την αυλή, αποτελεί έναν ανοικτό δημόσιο και κοινόχρηστο χώρο κυκλοφορίας ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΟΜΗ Η κατασκευαστική δομή του κτηρίου διαφέρει από την κατασκευαστική δομή των υπολοίπων κτηρίων της μονής. Και εδώ, όπως και στα υπόλοιπα κτήρια, χρησιμοποιήθηκε το εξωτερικό αμυντικό τείχος του συγκροτήματος, όμως όχι απόλυτα. Από το ισόγειο έως τη στάθμη του δαπέδου του τέταρτου ορόφου, από την εσωτερική πλευρά του αμυντικού τείχους, κατασκευάστηκαν επτά πεσσοί οι οποίοι έχουν κατά προσέγγιση διαστάσεις που ξεκινούν από 1,00x1,00μ. στο ισόγειο και καταλήγουν σε 0,80x0,75μ. στην απόληξή τους (με εξαίρεση τον τελευταίο προς το Νότο που σταματάει στην προηγούμενη στάθμη). Οι πεσσοί αυτοί, που προστέθηκαν στην κατασκευή το 1598, συνδέονταν μεταξύ τους οριζόντια με μεγάλες ξύλινες δοκούς στη στάθμη του σκελετού δαπέδου του κάθε ορόφου. Έτσι τα δάπεδα όλων των ορόφων, από τον πρώτο μέχρι τον τέταρτο, στηρίζονταν περισσότερο πάνω σε αυτές τις ξύλινες δοκούς παρά στο εξωτερικό αμυντικό τείχος, όπως συμβαίνει στα υπόλοιπα κτήρια του περιβόλου. Ο καστρότοιχος, σε αυτή την περίπτωση, χρησιμοποιείται απλά ως το ανατολικό όριο του κτηρίου που συμπληρώνει και ολοκληρώνει το περίγραμμά του, χωρίς καμιά συνεισφορά στον φέροντα οργανισμό του κτηρίου. Η διαφοροποίηση αυτή της κατασκευαστικής δομής του «Λευκού κονακίου» σε σχέση με τα υπόλοιπα κτήρια του περιβόλου μπόρεσε να ερμηνευτεί και να τεκμηριωθεί μόνο μετά την καταστροφική πυρκαγιά του Τότε αποκαλύφτηκε ότι στο συγκεκριμένο τμήμα του εξωτερικού αμυντικού τείχους υπήρχε μια μεγάλη εσωτερική διαμήκης ρωγμή εύρους από 10 έως 20 εκ. Η ρωγμή εκτιμάται ότι προκλήθηκε εξαιτίας του αδύναμου και σαθρού γεμίσματος του εσωτερικού του τείχους με λιθορριπή, σε συνδυασμό με τον ισχυρό σεισμό, ο οποίος είχε συμβεί παλιότερα και είχε καταστρέψει προγενέστερο οικοδόμημα που βρισκόταν στην ίδια θέση. Προφανώς, κατά την ανοικοδόμηση της πτέρυγας το 1598, διαπιστώθηκε το πρόβλημα και εκτιμήθηκε ότι ήταν επικίνδυνο να επιβαρυνθεί το τείχος με το επιπλέον φορτίο των ορόφων του κτηρίου, οπότε επιλέχτηκε η λύση της κατασκευής των επτά πεσσών ως μέρος του νέου φέροντος οργανισμού του κτηρίου. Ο διάδρομος μπροστά από τη σειρά των δωματίων. Από εκεί εξυπηρετούνταν η κυκλοφορία στο κτήριο και γινόταν η πρόσβαση στα δωμάτια.

40 38 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 2.6. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η δυτική όψη, προς την αυλή, αποτελεί την κύρια όψη του κτηρίου. Η διάρθρωση της αρχικής της μορφής μπορεί να γίνει με την επιμέρους ανάλυσή της σε τρεις οριζόντιες ζώνες. Έτσι, στο ισόγειο υπάρχει μία στιβαρή τοξοστοιχία από λιθοδομή, η οποία αποτελείται από επτά τόξα. Στον πρώτο και το δεύτερο όροφο τα δάπεδα στηρίζονταν σε πεσσούς διατομής 0,75x0,70 μ., ενώ στους τελευταίους δύο ορόφους υπήρχε μόνο μία ελαφριά ξύλινη κατασκευή. Δηλαδή η πρόσοψη διαρθρωνόταν με μία σαφή καθ ύψος διαβάθμιση της στιβαρότητας της κατασκευής, ξεκινώντας από μια ογκώδη τοξοστοιχία από λιθοδομή στο ισόγειο και καταλήγοντας σε μια ελαφριά ξύλινη κατασκευή στους ανώτερους ορόφους. Σταδιακά, τμήματα της πρόσοψης άρχισαν να κτίζονται, με αποτέλεσμα το κτήριο να αποκτήσει όψη άναρχου και άτακτου μοτίβου πλήρων και κενών τμημάτων με έκδηλη την τάση επικράτησης των πλήρων τμημάτων. Ο λόγος της πλήρωσης των κενών της όψης πρέπει να ήταν η ανάγκη προστασίας του κτηρίου και των κατοίκων του από τα καιρικά φαινόμενα. Κατά τα πρώτα στάδια εκδήλωσης αυτής της τάσης, λαμβάνει χώρα και η κατασκευή διώροφης προεξοχής σαχνισιού στη νοτιοδυτική γωνία του κτηρίου. Η προσθήκη του σαχνισιού εκτιμάται ότι έγινε στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα. Το κλείσιμο τμημάτων με τοιχοποιία δημιούργησε την ανάγκη για χρωματισμό τους. Έτσι, οι εμφανείς πλίνθοι της τοξοστοιχίας του ισογείου και των πεσσών στους δύο πρώτους ορόφους βάφονται κόκκινες, ενώ όλα τα τμήματα από τοιχοποιία ασβεστώνονται. Τέλος, τα ξύλινα στοιχεία της όψης παραμένουν εμφανή και άβαφα. Το 1891 αποφασίστηκε το κλείσιμο ολόκληρης της όψης με ξυλόπηκτη τοιχοποιία και παράθυρα. Τότε επιχρίστηκε η όψη και απόκτησε μια ενιαία επίπεδη επιφάνεια που ασβεστώθηκε. Εκεί οφείλεται και η καθιέρωση της ονομασίας του κτηρίου ως «Λευκό κονάκι». Τα μόνα στοιχεία που ξεχώριζαν πλέον ήταν οι πλίθοι της τοξοστοιχίας που παρέμειναν βαμμένες κόκκινες. Η πρόσοψη του κτηρίου διατηρήθηκε σε αυτή τη μορφή μέχρι το 2004, οπότε κάηκε και κατέρρευσε όλο το κτήριο. Όπως γίνεται αντιληπτό, η αρχική διάρθρωση της πρόσοψης και η λογική οργάνωσής της ήταν δύσκολο να αναγνωριστούν στην τελευταία προ της πυρκαγιάς μορφή της. Ωστόσο, η παλαιότερη όψη, όταν η διάρθρωση του κτηρίου ήταν ορατή, ευτυχώς απαθανατίστηκε σε μια φωτογραφία στα τέλη του 19ου αιώνα. Φωτογραφία του 1880 όπου απεικονίζεται η κύρια δυτική όψη του «Λευκού κονακίου» με επάλληλες ανοικτές ξύλινες στοές (δοξάτα).

41 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 39 Φωτογραφία του 1880 που απεικονίζει το σύνολο του μοναστηριακού συγκροτήματος από δυτικά. Στην μεγέθυνση (κάτω) φαίνεται το «Λευκό κονάκι» με επάλληλα ανοικτά ξύλινα χαγιάτια στην πρόσοψη. Το «Λευκό κονάκι» με κλειστό το σύνολο των ανοιγμάτων της όψης. Στη θέση των ανοιγμάτων που έκλεισαν, τοποθετήθηκαν παράθυρα και η ενιαία πια επιφάνεια της πρόσοψης επιχρίστηκε και ασβεστώθηκε. Εκεί οφείλεται και η ονομασία του. Η λήψη της πάνω φωτογραφίας έγινε κατά τη διάρκεια καθαίρεσης του επιχρίσματος.

42 40 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 2.7. ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ Το «Λευκό κονάκι» ανοικοδομήθηκε το 1598, σε διαστάσεις και όγκο που σε γενικές γραμμές ελάχιστα άλλαξαν κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ωστόσο, όπως έχει ήδη προαναφερθεί, χτίστηκε πάνω στα ερείπια προγενέστερου οικοδομήματος που υπήρχε στην ίδια θέση. Για το λόγο αυτό και κατά την οικοδομική συνήθεια της εποχής, η ανέγερσή του έγινε πάνω στα υπολείμματα του προηγούμενου, ενσωματώνοντάς τα στη νέα κατασκευή. Από τότε μέχρι την καταστροφή του, όσες επεμβάσεις έγιναν ήταν αποσπασματικές, τοπικού χαρακτήρα και αποσκοπούσαν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των χρηστών του, διατηρώντας πάντα τον αρχικό του προορισμό και χρήση ως πτέρυγα κατοίκησης μοναχών. Τα προβλήματα που προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν οι κατά καιρούς επεμβάσεις στο κτήριο αφορούσαν τη δημιουργία βοηθητικών χώρων υγιεινής, τη βελτίωση του φωτισμού, ηλιασμού και αερισμού των χώρων, την αποτελεσματικότερη προστασία από τα φυσικά καιρικά φαινόμενα, και τέλος, τη διαμόρφωση των εσωτερικών χώρων σύμφωνα με τις απαιτήσεις του τρόπου διαβίωσης των χρηστών (κοινοβιακό ή ιδιόρρυθμο). Ο τέταρτος όροφος ήταν ο μόνος που είχε ανοίγματα στο εξωτερικό τείχος, προς την Ανατολή, που διανοίχτηκαν κατά τη φάση της ανοικοδόμησης του Επιπλέον, ορισμένα ανοίγματα στο νότιο τοίχο, στις στάθμες του τρίτου και του τέταρτου ορόφου, φαίνεται ότι είχαν ανοιχτεί ήδη στη διάρκεια της αρχικής ανέγερσης του κτηρίου. Μάλιστα, στον τρίτο όροφο μαζί με τα ανοίγματα κατασκευάστηκε και εξώστης, όπως μαρτυρά άλλωστε ακόμη το άνοιγμα της θύρας που υπάρχει εκεί. Όλα τα υπόλοιπα ανοίγματα στον καστρότοιχο στους κατώτερους ορόφους είναι αποτέλεσμα μεταγενέστερων επεμβάσεων που έλαβαν χώρα κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, όταν πλέον το τείχος είχε χάσει τον ουσιαστικό οχυρωματικό του ρόλο ως μέσο προστασίας του μοναστηριού από εξωτερικές απειλές. Απόψεις της εξωτερικής ανατολικής όψης. Διακρίνονται οι δύο πυργοειδείς προσθήκες που φιλοξενούσαν χώρους υγιεινής. Στο αμυντικό τείχος προστέθηκαν εξωτερικά δύο στοιχεία με μορφή συμπαγών προεξοχών ή πυργίσκων για να φιλοξενήσουν χώρους υγιεινής. Το ένα υψώνεται από το έδαφος μέχρι και τον τέταρτο όροφο και το άλλο, που εφάπτεται στο πρώτο φτάνει μέχρι και τον τρίτο όροφο. Η πρόσβαση γίνεται από την άλλη πλευρά του καστρότοιχου, στον οποίο έχουν ανοιχτεί οι απαραίτητοι διάδρομοι για το λόγο αυτόν. Η προσθήκη των χώρων υγιεινής έγινε το 1821.

43 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 41 Ο τρίτος και ο τέταρτος είναι οι όροφοι που υπέστησαν τις μεγαλύτερες αλλαγές. Οι ανοικτές στοές μετατράπηκαν σε κλειστούς χώρους με την κατασκευή μεσότοιχων, ενώ κάποιοι χώροι ενοποιήθηκαν ή συνδέθηκαν μεταξύ τους, με γκρέμισμα μεσοτοιχιών ή διάνοιξη θυρών αντίστοιχα, με σκοπό τη δημιουργία δύο μόνο μεγάλων διαμερισμάτων σε κάθε όροφο. Καθένα από αυτά τα μεγάλα κελλιά διέθετε δική του ξεχωριστή κουζίνα και τζάκι. Μάλιστα υπάρχουν ενδείξεις ότι εξ αρχής είχαν κατασκευαστεί κουζίνες εκεί. Από αυτά τα τέσσερα κελλιά ξεχώριζε εκείνο του τέταρτου ορόφου που περιλάμβανε το παρεκκλήσι των Σαράντα Μαρτύρων. Ήταν ιδιαίτερα προσεγμένο και επιμελημένο και διέθετε μία περίτεχνη, εντοιχισμένη, ρουμάνικη σόμπα με κεραμικά μπουριά. Το έτος 1821 κατεδαφίστηκε το αρχικό ξύλινο κλιμακοστάσιο που συνέδεε τους ορόφους και στη θέση του οικοδομήθηκε τμήμα το οποίο συνέδεε το «Λευκό κονάκι» με τη νέα τότε πτέρυγα στα αριστερά του. Συγχρόνως τροποποιήθηκε η σύνδεση των ορόφων με ευθύγραμμες ξύλινες κλίμακες που κατασκευάστηκαν στους διαδρόμους. Στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα, ξεκίνησαν οι πιο καθοριστικές, ως προς τη μορφή, επεμβάσεις στο κτήριο. Κατασκευάστηκε διώροφη προεξοχή σαχνισί στη νοτιοδυτική γωνία του κτηρίου, ενώ τμήματα της πρόσοψης άρχισαν σταδιακά να κτίζονται μέχρις ότου η πρόσοψη κατέληξε να είναι μια κλειστή ενιαία επιφάνεια διάτρητη από συστοιχίες παραθύρων. Στις αρχές του 20ου αιώνα τα ανοίγματα στην πρόσοψη των δύο ανώτερων ορόφων διευρύνθηκαν και δέχτηκαν μεγάλα επιμήκη παράθυρα. Αυτές επεμβάσεις συνέθεσαν και την τελευταία μορφή του κτηρίου, πριν την πυρκαγιά, το Το σαχνισί που υπήρχε στη νοτιοδυτική γωνίας του κτηρίου. Τμήμα του διαδρόμου του τέταρτου ορόφου, όπως ήταν πριν την πυρκαγιά.

44 42 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Διάγραμμα οικοδομικών φάσεων ανά όροφο

45 ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν κατά την κατασκευή του κτηρίου ήταν παραδοσιακά υλικά που βρίσκονταν σε αφθονία στην ευρύτερη περιοχή του μοναστηριακού συγκροτήματος. Τα υλικά αυτά δεν είναι άλλα από την πέτρα και το ξύλο. Η επιλογή είναι εύλογη αν αναλογιστούμε ότι αφενός ήταν διαθέσιμα, σε αφθονία και κοντινή απόσταση, και αφετέρου είχαν την τεχνογνωσία της χρήσης τους. Επιπρόσθετα, αποτελούσαν παραδοσιακά υλικά του τόπου και ήταν απόλυτα συμβατά με το υφιστάμενο δομημένο κτηριακό απόθεμα του μοναστηριακού συγκροτήματος. Έτσι, ο φέρων οργανισμός του κτηρίου αποτελούνταν από λιθοδομές και ξύλινα στοιχεία στα πατώματα, τα υποστυλώματα της πρόσοψης, τις δευτερεύουσες τοιχοποιίες, καθώς και τον σκελετό της στέγης. Συγκεκριμένα, οι εσωτερικοί διαχωριστικοί τοίχοι μεταξύ των δωματίων ήταν σχετικά λεπτοί τσατμάδες με διάφορα γεμίσματα. Στους περισσότερους από αυτούς υπήρχαν ψημένα συμπαγή τούβλα και λάσπη ή σπανιότερα ασβεστοκονίαμα ως συνδετικό κονίαμα. Σε μερικές περιπτώσεις υπήρχε μπαγδατί από καλαμωτή και λάσπη. Σε όλους ωστόσο τους ξυλόπηκτους τοίχους το τελικό επίχρισμα ήταν με ασβεστοκονίαμα στο οποίο είχαν προστεθεί άχυρα ή τρίχες ζώων για την ενίσχυσή του. Ο σκελετός όλων των φερόντων πατωμάτων ήταν ξύλινος. Μεγάλες ξύλινες δοκοί στηρίζονταν πάνω σε μία ξύλινη δοκό που εδραζόταν πάνω στη λιθοδομή (στη θέση του ενδιάμεσου τοίχου) ή στις συνδετήριες ξύλινες δοκούς των πεσσών (στην απόληξή τους προς το αμυντικό τείχος). Τα πατόξυλα αυτά που είχαν διεύθυνση παράλληλη με τους δύο εγκάρσιους εξωτερικούς τοίχους, τον βόρειο και το νότιο, φέρανε ξύλινο σανίδωμα από φαρδιές σανίδες. Όλα τα στοιχεία των πατωμάτων ήταν από ξυλεία δρυός. Όλα τα πατώματα στους ορόφους, εκτός από το χώρο των διαδρόμων, έφεραν επιπλέον επίστρωση από τετράγωνες κεραμικές πλάκες, διαστάσεων 30x30, πάνω σε λεπτή στρώση λάσπης. Οι οροφές στους κοινόχρηστους χώρους δεν είχαν κάποια επένδυση και απλά άφηναν ορατό των σκελετό των πατωμάτων. Στους δύο τελευταίους ορόφους όμως υπήρχαν οροφές και μάλιστα σε ορισμένα δωμάτια αρκετά περίτεχνες. Ο σκελετός της στέγης καθώς και το σανίδωμά της είναι από ξύλο καστανιάς. Η επικάλυψη της στέγης πριν την πυρκαγιά ήταν με κεραμίδια, τα οποία είχαν αντικαταστήσει παλιότερη επικάλυψη από σχιστόπλακες, μόλις το Οι λίθινοι πεσσοί που εφάπτονται στο εξωτερικό τείχος και ο ενδιάμεσος διαμήκης τοίχος από λιθοδομή.

46 44 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Πάνω: Εσωτερικός διαχωριστικός ξυλόπηκτος τοίχος με πλήρωση από καλαμωτή και λάσπη. Κάτω: Επίστρωση δαπέδου με κεραμικά πλακίδια, τοποθετημένα πάνω σε στρώση λάσπης. Εσωτερικός διαχωριστικός ξυλόπηκτος τοίχος με πλήρωση από συμπαγείς οπτόπλινθους.

47 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 45 Διάγραμμα υλικών ανά όροφο

48 46 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 2.9. ΧΡΗΣΕΙΣ Το ισόγειο του κτηρίου χρησιμοποιήθηκε ως στάβλος (βουρδουναριό). Μάλιστα σε επαφή με το αμυντικό τείχος και μεταξύ των πεσσών υπήρχαν λιθόκτιστα παχνιά, τα οποία θεωρούνταν ότι κατασκευάστηκαν κατά την πρώτη οικοδομική φάση του κτηρίου, γύρω στον 14ο αιώνα. Ο χώρος μπροστά από το στάβλο και πίσω από τα τόξα της τοξοστοιχίας χωριζόταν εσωτερικά με μεγάλες εγκάρσιες λιθοδομές σε ισάριθμες με τα τόξα ανεξάρτητες αποθήκες. Οι αποθήκες αυτές ήταν ανοικτές στην πρόσοψη και περιείχαν σανό για τα ζώα ή καυσόξυλα. Στον ενδιάμεσο τοίχο μεταξύ του στάβλου και των αποθηκών υπήρχαν πέντε ανοίγματα για το φωτισμό και τον αερισμό του στάβλου. Αργότερα, όταν ο στάβλος μεταφέρθηκε από εκεί, ολόκληρο το ισόγειο χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη καυσόξυλων. Τότε κλείστηκε η τοξοστοιχία με τοίχους που είχαν ξύλινο σκελετό (τσατμάδες) και αφέθηκαν ανοίγματα για τις θύρες. Οι όροφοι προορίζονταν από την αρχή για την κατοίκηση μοναχών. Συγκεκριμένα, το κτήριο σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε για εκείνους τους μοναχούς της μονής που επιζητούσαν μια πιο λιτή και ασκητική ζωή. Καθετί που υπερέβαινε την κάλυψη των βασικών τους αναγκών θεωρούνταν περιττό και εμπόδιο στην πνευματική τους εξέλιξη. Για το λόγο αυτό το κτήριο στερείτο πολυτέλειας και ανέσεων. Τα δωμάτια ήταν μικρά και σκοτεινά, με χαμηλό ύψος και κακό αερισμό, στενές θύρες και μικρά παράθυρα. Μάλιστα, στον πρώτο κυρίως όροφο, όλα τα κελιά, εκτός από το ακριανό προς το Νότο, διέθεταν αποκλειστικά και μόνο από ένα συνήθως μικρό παράθυρο προς το διάδρομο, δίπλα από τη θύρα τους. Οι κακές συνθήκες διαβίωσης, σε συνδυασμό με την απουσία ακόμη και χώρων κάλυψης βασικών αναγκών, όπως είναι οι κουζίνες και οι χώροι υγιεινής, οδηγούν στην εκτίμηση ότι το κτήριο είχε χαρακτήρα καταλύματος μόνο για διανυκτέρευση ασκητών και ζηλωτών. Πάνω: Ο στενόμακρος αποθηκευτικός χώρος στο πίσω μέρος του ισογείου. Κάτω: Ο ανοικτός, προς την αυλή, διάδρομος κυκλοφορίας του πρώτου ορόφου. Σύντομα η χρήση του κτηρίου άλλαξε και απόκτησε πιο μόνιμο χαρακτήρα κατοίκησης. Διευρύνθηκε ή έννοια της κατοίκησης και περιέβαλε και τη διημέρευση. Η αλλαγή αυτή έκανε ακόμη πιο δύσκολη και αντίξοη τη διαβίωση των χρηστών του εκεί, με αποτέλεσμα οι κατώτεροι όροφοι να εγκαταλειφθούν και να μετατραπούν σε αποθήκες. Οι ανώτεροι όροφοι διατηρήθηκαν ως χώροι κατοικίας με τις απαραίτητες επεμβάσεις και προσαρμογές, ανάλογα με τις συνθήκες της κάθε εποχής και τις ανάγκες των χρηστών τους. Κατά την εποχή της ιδιορρυθμίας της μονής συνενώθηκαν κελιά, κατασκευάστηκαν κουζίνες και χώροι υγιεινής και διανοίχτηκαν παράθυρα.

49 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ Η παθολογία του κτηρίου, σήμερα, σχετίζεται με τα αποτελέσματα της καταστροφικής πυρκαγιάς του 2004, που άφησε το κτήριο σε ερειπιώδη κατάσταση. Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι μετά το πέρασμα της φωτιάς το μόνο που απέμεινε από το κτήριο είναι ένα μέρος των λιθοδομών του. Από τα ξύλινα στοιχεία δεν έχει απομείνει απολύτως τίποτα. Αλλά και οι λιθοδομές δεν βγήκαν αλώβητες από τη μάχη με τη φωτιά. Κάηκαν οι ξυλοδεσιές τους, αποκολλήθηκε και απωλέσθηκε το σύνολο των επιχρισμάτων τους και κατέρρευσε ένα σημαντικό τμήμα τους. Επιπλέον, έχει απανθρακωθεί μεγάλο μέρος των επιφανειακών λίθων, με άμεσο αντίκτυπο στη φέρουσα ικανότητά τους. Ωστόσο, στα πλαίσια των άμεσων σωστικών επεμβάσεων που λήφθηκαν αμέσως μετά την πυρκαγιά, εκτελέστηκαν εργασίες στερέωσης και προστασίας των εναπομεινασών λιθοδομών που περιελάμβαναν τον καθαρισμό και το βαθύ αρμολόγημα των όψεων τους, την εφαρμογή ενεμάτων, την ενίσχυσή τους με μεταλλικούς ελκυστήρες και την προσωρινή κάλυψη της απόληξής τους με τοποθέτηση σχιστοπλακών για προστασία από την εισροή όμβριων υδάτων. Όμως, η μακρόχρονη έκθεσή τους στα καιρικά φαινόμενα επιδεινώνει την κατάσταση και επιταχύνουν τη φθορά τους, με πιο εμφανή ένδειξη προς το παρόν, την ανάπτυξη βλάστησης στο δάπεδο του ισογείου, αλλά και αποσπασματικά στις λιθοδομές (σε μικρότερο βαθμό). Καμένα ξύλινα στοιχεία. Ολική απώλειά τους. Ανάπτυξη βλάστησης

50

51 49 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΣΧΕΔΙΩΝ ΑΡΧΕΙΑΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΡΟΫΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ (ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ) ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ

52 50 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Προϋφιστάμενη κατάσταση: Κάτοψη ισογείου

53 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 51 Προϋφιστάμενη κατάσταση: Κάτοψη 1 ου ορόφου

54 52 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Προϋφιστάμενη κατάσταση: Κάτοψη 2 ου ορόφου

55 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 53 Προϋφιστάμενη κατάσταση: Κάτοψη 3 ου ορόφου

56 54 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Προϋφιστάμενη κατάσταση: Κάτοψη 4 ου ορόφου

57 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 55 Προϋφιστάμενη κατάσταση: Κάτοψη στέγης

58 56 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Προϋφιστάμενη κατάσταση: Τομές Α-Α & Β-Β

59 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 57 Προϋφιστάμενη κατάσταση: Τομή Γ-Γ

60 58 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Προϋφιστάμενη κατάσταση: Δυτική (κύρια) όψη

61 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 59 Προϋφιστάμενη κατάσταση: Ανατολική όψη

62 60 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Υφιστάμενη κατάσταση: Δυτική (κύρια) όψη Υφιστάμενη κατάσταση: Ανατολική όψη

63 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 61 Υφιστάμενη κατάσταση: Διαμήκης τομή όψη τείχους Υφιστάμενη κατάσταση: Διαμήκης τομή όψη ενδιάμεσου τοίχου

64 62 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Υφιστάμενη κατάσταση: Εγκάρσια τομή όψη νότιου τοίχου Υφιστάμενη κατάσταση: Νότια όψη

65 63 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΩΝ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΦΑΣΕΩΝ ΚΤΗΡΙΟΥ ΠΡΟΫΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ (ΟΠΩΣ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ 1880) ΠΡΟΫΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ (ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ) ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ

66

67 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 65 Προϋφιστάμενη κατάσταση κτηρίου (όπως εμφανίζεται στη φωτογραφία του 1880)

68 66 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΣΧΕΔΙΩΝ ΑΡΧΕΙΑΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΡΟΫΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ (ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ) ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΗΡΙΟΥ Προϋφιστάμενη κατάσταση κτηρίου (όπως εμφανίζεται στη φωτογραφία του 1880)

69 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 67 Προϋφιστάμενη κατάσταση κτηρίου (όπως εμφανίζεται στη φωτογραφία του 1880)

70 68 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Προϋφιστάμενη κατάσταση κτηρίου (πριν την πυρκαγιά)

71 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 69 Προϋφιστάμενη κατάσταση κτηρίου (πριν την πυρκαγιά)

72 70 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Προϋφιστάμενη κατάσταση κτηρίου (πριν την πυρκαγιά)

73 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 71 Υφιστάμενη κατάσταση κτηρίου

74 72 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Υφιστάμενη κατάσταση κτηρίου

75 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ 73 Υφιστάμενη κατάσταση κτηρίου

76

77 75 ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ - ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ ΓΕΝΙΚΑ 3.1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ 3.2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΚΤΗΡΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

78

79 ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ - ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ 77 ΓΕΝΙΚΑ Η αναλυτική διαδικασία που ακολουθήθηκε και αναπτύχθηκε στις προηγούμενες ενότητες αποτελεί ουσιαστικό εργαλείο για το επόμενο στάδιο της μελέτης που είναι η συνθετική διαδικασία. Βοηθάει δηλαδή στην αναγνώριση, κατανόηση και αξιολόγηση των αξιών που ενυπάρχουν στο συγκεκριμένο κτηριακό απόθεμα, ώστε να μπορέσουμε να τις σεβαστούμε και να τις αναδείξουμε ως μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς μέσα από τις σύγχρονες αντιλήψεις περί αποκατάστασης και επανάχρησης και την αρχιτεκτονική της εποχής μας. Από την αξιολόγηση των δεδομένων της αρχειακής έρευνας και ανάλυσης διαπιστώνουμε ότι το κτήριο του «Λευκού κονακίου» αποτελεί μία τυπική μοναστηριακή πτέρυγα κατοίκησης μοναχών των αρχών του 16ου αιώνα με έντονο το χαρακτήρα του είδους της. Δεδομένου του πολύ μικρού αριθμού κτηρίων αυτού του τύπου που διασώζονται μέχρι σήμερα και της αλλοίωσης των τυπολογικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών των περισσότερων από αυτά, το «Λευκό κονάκι» αποκτά ιδιαίτερη αξία ως μνημείο της αγιορείτικης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς λόγω της σπανιότητας τέτοιου τύπου κτηρίων στο Άγιο Όρος, αλλά και γενικότερα στον ελλαδικό χώρο. Αν και οι παραπάνω αξίες του κτηρίου δεν εκφράζονται πλέον μέσω της υλικής υπόστασής του, είναι πλήρως καταγεγραμμένες και αποτυπωμένες σε σχέδια, φωτογραφίες, ιστορικά κείμενα και μαρτυρίες, σε βαθμό που μας επιτρέπεται το εγχείρημα της αποκατάστασης, χωρίς τον κίνδυνο αυτή να χρειαστεί να στηριχτεί σε υποθέσεις και εικασίες. Παρά το γεγονός ότι οι καταστροφικές συνέπειες της πυρκαγιάς και η έκθεση στα καιρικά φαινόμενα είναι εμφανείς και διακυβεύουν την υπόσταση και τη διατήρηση του κτηρίου, ωστόσο το μοναδικό διασωθέν και παραμένον λιθόκτιστο κέλυφος εμφανίζεται ως διατηρούμενο και αξιοποιήσιμο στατικά μετά τις απαραίτητες εργασίες στερέωσης, συντήρησης, ενίσχυσης και αποκατάστασής του. Αποτελεί λοιπόν υποχρέωση της πρότασης αποκατάστασης οι αξίες που είχε το κτήριο να γίνουν σεβαστές και να αναδειχτούν μέσα από τη μελέτη αποκατάστασης και επανάχρησης του συγκροτήματος, με επιλογές και χειρισμούς που θα εξασφαλίζουν ταυτόχρονα τη βιωσιμότητα και την μεταβίβαση του κτηρίου, αλλά και όλου του μοναστηριακού συγκροτήματος, στις επόμενες γενιές, τόσο ως σύνολο αξιών όσο και ως υλική υπόσταση ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ Στην αποκατάσταση και επανάχρηση ενός ιστορικού κτηρίου οφείλεται να διατηρούνται και να αναδεικνύονται τα τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά του, λαμβάνοντας υπόψη την δομοστατική του οργάνωση. Επιπλέον, οι απαιτούμενες εργασίες αποκατάστασης και οι επεμβάσεις επανάχρησης θα πρέπει να αποσκοπούν στη διατήρηση της υλικής υπόστασης και αυθεντικότητας του κτηρίου και να είναι κατά το δυνατόν αναστρέψιμες. Για το λόγο αυτό προηγήθηκε, στο στάδιο της ανάλυσης και τεκμηρίωσης, ο εντοπισμός, η καταγραφή και η αλληλουχία των διάφορων φάσεων και χαρακτηριστικών στοιχείων του κτηρίου. Εξ ορισμού η αυθεντικότητα είναι ιδιότητα του αυθεντικού, αυτού που διατηρείται όμοιογνήσιο στο χρόνο. Επομένως, η διατήρηση της υλικής υπόστασης και της αυθεντικότητας ενός πράγματος μας δίνει τη δυνατότητα να μεταφέρουμε στους μεταγενέστερους όλες τις αξίες του, χάρη στην υλική του αντοχή και το γεγονός ότι αποτελεί φορέα της ιστορικής μαρτυρίας του. Αναμφισβήτητα, σε ένα έργο αποκατάστασης, ακόμη και το πιο συντηρητικό, ο προϋπάρχων αρχιτεκτονικός σχεδιασμός (τυπολογική οργάνωση) υφίσταται σοβαρές λειτουργικές και οικοδομικές επεμβάσεις. Παρόλα αυτά οφείλεται πάντα να διατηρούνται τα αρχικά χαρακτηριστικά στοιχεία που καθιστούν το χώρο αναγνωρίσιμο ως μνημείο του κτηριακού τύπου που αντιπροσωπεύει και του χώρου στον οποίο βρίσκεται. Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι οι αναγκαίες επεμβάσεις πρέπει να αντιμετωπιστούν με τρόπο, ώστε: Να διατηρηθούν στο μέγιστο δυνατό και επιτρεπτό βαθμό αυθεντικές και αναλλοίωτες οι εναπομείνασες λιθοδομές. Να διατηρηθεί η αρχή της κατακόρυφης και οριζόντιας κίνησης και επικοινωνίας από τα κλιμακοστάσια και τους διαδρόμους στην εσωτερική πλευρά του κτηρίου (προς την αυλή). Να γίνει προσπάθεια να χρησιμοποιηθούν τα υλικά και οι τεχνικές που είχαν εφαρμοστεί κατά την κατασκευή της πτέρυγας, όπου αυτό είναι δυνατό και εφόσον εκτιμηθεί ότι αξίζει να διασωθούν. Οποιαδήποτε εργασία θεωρηθεί απαραίτητη για τεχνικούς ή αισθητικούς λόγους, θα πρέπει να διαχωρίζεται διακριτά (αλλά και διακριτικά) από την αρχική αρχιτεκτονική σύνθεση και να φέρει τη σφραγίδα της εποχής μας. Οι αναγκαίες ανακατασκευές των κατεστραμμένων τμημάτων να πραγματοποιηθούν με υλικά και μεθόδους συμβατές με την ιστορική κατασκευή του κτηρίου, και του ευρύτερου συνόλου, και με προσπάθεια να έχουν το στοιχείο της αναστρεψιμότητας. Οι μεταγενέστερες προσθήκες στο κτήριο που αλλοιώνουν την αρχιτεκτονική του αξία να μην ανακατασκευαστούν. Να επιτευχθεί, όσο είναι εφικτό, η σύνδεση και συνάφεια του κτηρίου με τα υπόλοιπα κτήρια του συγκροτήματος και με τον περιβάλλοντα χώρο με τη στέγαση συμβατών χρήσεων και δραστηριοτήτων.

80 78 ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ - ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ 3.2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΚΤΗΡΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Στόχος είναι η ελάχιστη δυνατή επέμβαση στην τυπολογική διάρθρωση του κτηρίου, διότι είναι αυτή που αντικατοπτρίζει τις ανάγκες της εποχής του, μιας άλλης εποχής, σίγουρα πολύ διαφορετικής από τη σημερινή, με διαφορετικές απαιτήσεις, χωρικές και λειτουργικές. Στο πλαίσιο αυτής της ήπιας αντιμετώπισης, που απαιτεί κάθε κτήριο μιας συγκεκριμένης περιόδου και τύπου ώστε να μη χάσει την ταυτότητά του, αποφασίστηκε η επαναχρησιμοποίηση του κτηρίου με την ένταξη συμβατών χρήσεων και δραστηριοτήτων, σε συνδυασμό με κάποιες ήπιες σύγχρονες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις. Η προτεινόμενη χρήση παραμένει η κατοίκηση από μοναχούς. Αποτελεί μια επιλογή απόλυτα συμβατή με το κτήριο, αφού αυτός ήταν εξ αρχής ο προορισμός του. Έτσι διασφαλίζεται η βιωσιμότητα του κτηρίου και η κληροδοσία του στο μέλλον και τις επόμενες γενιές. Ωστόσο η επανάχρηση θα γίνει λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των χρηστών και τις συνθήκες ζωής που επικρατούν σήμερα. Στο πλαίσιο αυτό προβλέπεται ο εξορθολογισμός της χωρικής διάρθρωσης και διαίρεσης του κτηρίου, ο εκσυγχρονισμός του σε διάφορα επίπεδα, καθώς και η ένταξη των απαραίτητων βοηθητικών χρήσεων και λειτουργιών. Σημείο αναφοράς για την κύρια όψη του κτηρίου αποτελεί η παλαιότερη γνωστή μορφή της, όπως αυτή απεικονίζεται στη φωτογραφία του Δεν είναι απλώς η παλαιότερη γνωστή μορφή της όψης, αλλά και η μόνη συγκριτικά με τις επόμενες, που είναι συνεπής και αντικατοπτρίζει την αυθεντική τυπολογία του κτηρίου. Με την ίδια προσέγγιση θα αντιμετωπιστούν και οι άλλες δύο ελεύθερες όψεις του κτηρίου. Τα υλικά που προτείνονται είναι συμβατά, παραδοσιακά και στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι όμοια με εκείνα της αρχικής κατασκευής. Θα δεχτούν όμως την απαραίτητη επεξεργασία ή τεχνική εφαρμογής τους, ώστε να ξεχωρίζουν από τα ήδη υφιστάμενα όμοια υλικά τους από τις προηγούμενες κατασκευαστικές φάσεις. Τέλος, θα επιχειρηθεί να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά τα προβλήματα που αντιμετώπιζε το κτήριο παλιότερα, με τις αναγκαίες αλλαγές και τροποποιήσεις κυρίως στον τομέα της λειτουργικότητας. Υπενθυμίζεται ότι τα προβλήματα εντοπίζονταν κυρίως σε θέματα φωτισμού, αερισμού και προστασίας από τα καιρικά φαινόμενα. Η λογική της επέμβασης στηρίζεται σε δύο κεντρικές κατευθύνσεις: α) την ανακατασκευή και επανάχρηση της πτέρυγας με τη διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών, και β) την επαναφορά του κτηρίου στην παλιότερη γνωστή του φάση, αλλά και τη διατήρηση εν μέρει κάποιων νεώτερων προσθηκών που δεν επηρεάζουν ουσιαστικά την συνολική ενότητα του κτηρίου από άποψη τυπολογίας, μορφολογίας και αισθητικής. Πιο συγκεκριμένα, οι εργασίες αποκατάστασης περιλαμβάνουν: α) Ελαφρά τροποποίηση των εσωτερικών διαρρυθμίσεων, ώστε να προκύψουν επαρκείς χώροι υγιεινής στους τρεις ανώτερους ορόφους. β) Εξασφάλιση ικανοποιητικού αερισμού και φωτισμού με τη δημιουργία ανοικτού διαμήκη διαδρόμου σε κάθε όροφο, στην όψη προς την αυλή. γ) Αποκατάσταση της διάρθρωσης της όψης, της πολυπλοκότητάς της, της σχέσης πλήρων και κενών, ώστε να αναδειχτεί η τρίτη διάσταση (βάθος) και η σπάνια πια μορφολογία της όψης της πτέρυγας που ανάγεται στα τέλη του 16ου αιώνα. δ) Ανακατασκευή της στέγης και των καμινάδων της στην αρχική τους μορφή και επικάλυψη της στέγης με σχιστόπλακα.

81 ΣΧΕΔΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ - ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ 79

82