«Φυσιογνωμία ζωοτεχνικής και οικονομικής διαχείρισης εκτροφής γουνοφόρων ζώων στην Περιφέρεια Δ. Μακεδονίας»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ & ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ «Φυσιογνωμία ζωοτεχνικής και οικονομικής διαχείρισης εκτροφής γουνοφόρων ζώων στην Περιφέρεια Δ. Μακεδονίας» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΕΜΟΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΤΟΤΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2016

2

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ & ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ «Φυσιογνωμία ζωοτεχνικής και οικονομικής διαχείρισης εκτροφής γουνοφόρων ζώων στην Περιφέρεια Δ. Μακεδονίας» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΕΜΟΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΤΟΤΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2016

4

5 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ & ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ «Φυσιογνωμία ζωοτεχνικής και οικονομικής διαχείρισης εκτροφής γουνοφόρων ζώων στην Περιφέρεια Δ. Μακεδονίας» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΕΜΟΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΤΟΤΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2016 [i]

6 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Που υποβλήθηκε στη Μεταπτυχιακή Ειδίκευση «Επιστήμη Ζωικής Παραγωγής» του Τμήματος Γεωπονίας του ΑΠΘ ως μερική υποχρέωση για τη λήψη του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (ΜΔΕ) του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) ΕΞΕΤΑΣΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ 1)Δημήτριος Ντότας, Καθηγητής του Τμήματος Γεωπονίας ΑΠΘ. 2) Σταμάτης Αγγελόπουλος, Καθηγητής του Τμήματος Τεχνολόγων Γεωπόνων ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης. 3)Βασίλειος Μπαμπίδης Αναπλ. Καθηγητής του Τμήματος Τεχνολόγων Γεωπόνων ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης. [ii]

7 Πίνακας Περιεχομένων 1. Πρόλογος. vii 2 Περίληψη.. x ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1o ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά 1.2. Aναδρομή της εκτροφής γουνοφόρων ζώων στον Κόσμο. Στατιστικά στοιχεία παγκόσμιας παραγωγής... Η κατάσταση στην Ελλάδα. Σκοπός της παρούσας έρευνας. Διάρθρωση της διατριβής ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΤΑ ΓΟΥΝΟΦΟΡΑ ΖΩΑ Γενικά για τα γουνοφόρα ζώα. Άγρια γουνοφόρα ζώα 1. Το ρακούν 2. Ο γκρίζος λύκος 3. Ο σκίουρος 4. Ο κάστορας 5. Η αλεπού Εκτρεφόμενα γουνοφόρα ζώα. 1. Το μινγκ 2. Η ζεμπελίνα 3. Η αλεπού [iii]

8 4. Το ρακούν 5. Το τσιντσιλά 6. Νούτρια ή μυοκάστορας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΤΡΟΦΗΣ Γενικά για την εκτροφή Στέγαση της εκτροφής. Η διατροφή των ζώων εκτροφής Παράγοντες που επηρεάζουν την εκτροφή Η διάρκεια των εκτροφών Η μεταχείριση των γουνοφόρων ζώων κατά τη θανάτωσή τους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Η ΕΚΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΓΟΥΝΟΦΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Γεωγραφική κατανομή των εκτροφών. Το μέγεθος των εκτροφών. Εκτρεφόμενο είδος μινγκ στην Ελλάδα. Το εκτρεφόμενο είδος τσιντσιλά (chinchilla) Μέθοδοι εκτροφής. Στέγαση των εκτροφών Μηχανολογικός εξοπλισμός των εκτροφών.. Η διαδικασία της αναπαραγωγής Ασθένειες των εκτρεφόμενων μινγκ. Α. Νοσήματα που οφείλονται σε διατροφικές ανωμαλίες Β. Α. Νοσήματα που οφείλονται σε λοιμώξεις [iv]

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο Η ΔΙΑΤΡΟΦΉ ΤΩΝ ΓΟΥΝΟΦΌΡΩΝ ΜΙΝΓΚ Γενικά Η σύνθεση της τροφής των μινγκ. Η προέλευση των ζωοτροφών Η σύνθεση των σιτηρεσίων. Η διατροφή των μινγκ στην πράξη.. Η Εταιρεία παραγωγής σιτηρεσίων «ΜΑΒΙΖ ΑΕ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΓΟΥΝΟΔΕΡΜΑΤΩΝ ΜΙΝΓΚ Η διαδικασία της παραγωγής των γουνοδερμάτων. Η επεξεργασία των γουνοδερμάτων. Η ποιότητα των γουνοδερμάτων.. Κριτήρια που καθορίζουν την ποιότητα του γουνοδέρματος Παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα του γουνοδέρματος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ Γενικά για την οικονομία της Δ. Μακεδονίας Η οικονομία των εκτροφών των γουνοφόρων ζώων. Οικονομική αξιολόγηση του κλάδου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ [v]

10 SUMMARY. Βιβλιογραφία. 147 [vi]

11 Πρόλογος Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια εκπόνησης μεταπτυχιακής διατριβής στο τμήμα Γεωπονίας του ΑΠΘ, Ειδίκευση Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής με θέμα «Φυσιογνωμία ζωοτεχνικής και οικονομικής διαχείρισης εκτροφής γουνοφόρων ζώων στην περιφέρεια Δ. Μακεδονίας». Η γουνοποιία στην βορειοδυτική Ελλάδα (περιοχές Καστοριάς, Γρεβενών, Κοζάνης και Φλώρινας) είναι μια πολύ σημαντική επαγγελματική δραστηριότητα και αναμφισβήτητα ένας κλάδος ανάπτυξης για την περιοχή. Διαθέτει αποκλειστικότητα στην παραγωγή της γούνας και στην εκτροφή των μινγκ (βιζόν), λόγω των ιδιαίτερων κλιματολογικών συνθηκών (ψυχρό κλίμα κατά την διάρκεια του χειμώνα και δροσερό το καλοκαίρι), που ευνοούν τις συνθήκες διαβίωσης των γουνοφόρων. Η παράλληλη ανάπτυξη της εκτροφής των γουνοφόρων ζώων πρόσθεσε μια νέα σημαντική κτηνοτροφική παραγωγή στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας που αποτελεί αναμφισβήτητα σημαντική επαγγελματική δραστηριότητα και σημαντική αγροτική παραγωγή. Η διερεύνηση και η μελέτη αυτής της δραστηριότητας είναι εξ ίσου σημαντική από όλες τις απόψεις. Η ενασχόληση λοιπόν με ένα τέτοιο θέμα προκαλεί ιδιαίτερα ζωηρό ενδιαφέρον, σε μια περιοχή που θεωρείται μειονεκτική χωρίς πολλές ευκαιρίες για ανάπτυξη παρ όλο που η κτηνοτροφική παραγωγή είναι η κύρια παραγωγή είναι μια σημαντική οικονομική δραστηριότητα. Σ αυτό το σημείο θα επιθυμούσα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου, στον Επιβλέποντα Καθηγητή της εργασίας μου κ. Δημήτριο Ντότα, για τη δυνατότητα που μου έδωσε να ασχοληθώ με ένα θέμα από το οποίο αποκόμισα πολλαπλά οφέλη και σημαντική εμπειρία αλλά και για την πολύτιμη βοήθεια, καθοδήγηση, κατανόηση και υπομονή του σε όλα τα στάδια της εργασίας. Νίκος Σέμος [vii]

12 Περίληψη Τα τελευταία χρόνια η περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας απετέλεσε ένα σημαντικό κέντρο ανάπτυξης της βιοτεχνίας της γούνας. Παράλληλα αναπτύχτηκε ένας δυναμικός σημαντικός κτηνοτροφικός κλάδος αυτός της εκτροφής των γουνοφόρων ζώων. Ο κλάδος αυτός αποτελεί ουσιαστικό συμπλήρωμα της γενικής οικονομικής δραστηριότητας του κλάδου της γουνοποιίας καθόσον είναι μια σημαντική πηγή πρώτης ύλης γι αυτήν. Η εκτροφή των γουνοφόρων ζώων είναι για πολλές χώρες σημαντική κτηνοτροφική και οικονομική δραστηριότητα στις οποίες και εκτρέφονται διάφορα είδη γουνοφόρων ζώων. Η υπεροχή όμως της εκτροφής του μινγκ ή βιζόν σε όλα τα κράτη είναι εμφανής λόγω της καλύτερης προσαρμογής του στη ζωή της αιχμαλωσίας και της απρόσκοπτης παραγωγής. Στη χώρα μας, και συγκεκριμένα στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας επικρατεί η εκτροφή των μινγκ (Mustela vision) σχεδόν σε όλες τις εκτροφές με μετρημένες εξαιρέσεις. Η επικράτηση αυτή οφείλεται στους εξής κυρίως λόγους: Πρώτον, το κλίμα της περιοχής είναι προσιτό για τα ζώα αυτά. Δεύτερο, Τα μινγκ είναι καλά εγκλιματισμένα στην ζωή της αιχμαλωσίας και αποδίδουν εξ ίσου σαν να ήταν ελεύθερα. Τρίτον η απόδοση του προϊόντος γίνεται σε ένα ημερολογιακό έτος. Και τέταρτο, το τελικό προϊόν διαθέτει πληθώρα χρωμάτων και ποιοτήτων που ικανοποιούν πλήρων τις απαιτήσεις της αγοράς. Η μακροχρόνια εκτροφή των μινγκ δημιούργησε μια σημαντική παραγωγή γουνοδερμάτων για εσωτερική χρήση αλλά και για τη διεθνή αγορά. Παράλληλα αποκτήθηκε από τους εκτροφείς μια σημαντική εμπειρία για τις τεχνικές της εκτροφής, δηλαδή επιλογή αναπαραγωγικών ζώων, τεχνικές γονιμοποίησης, διατροφή και ανάπτυξη των ζώων, περιποίηση των ζώων, στη διαδικασία της «συγκομιδής» του προϊόντος της εκτροφής. Ο κλάδος της γούνας και της εκτροφής των γουνοφόρων ζώων αποτελεί για τη περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και ειδικότερα για τις περιοχές της Καστοριάς και της Σιάτιστας τομέα ανάπτυξης και ευημερίας. Τα τελευταία χρόνια αποτέλεσαν σημαντικά εμπορικά κέντρα παραγωγής γουναρικών, τα οποία [viii]

13 επικρατούσαν στο διεθνές εμπόριο του κλάδου και αντιπροσώπευαν την ποιότητα της Ελληνικής γούνας. Από πλευράς οικονομικής δραστηριότητας του κλάδου των εκτροφών, από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι, σε συνδυασμό και με τον κλάδο της γούνας στη Δυτική Μακεδονία, έχει μεγάλες προοπτικές ανάκαμψης τα αμέσως επόμενα χρόνια. Για να αντιμετωπιστεί η σημερινή ύφεση στον κλάδο, θα πρέπει οι υπάρχουσες επιχειρήσεις εμπορίας και επεξεργασίας γούνας, να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες από το άνοιγμα των αγορών στις χώρες της πρώην Ανατολικής Ευρώπης και της Άπω Ανατολής. [ix]

14

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1o ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Γουνοφόρα θεωρούνται τα ζώα (θηλαστικά) με πυκνότητα τρίχας μεγαλύτερη των τριχών/cm 2. Τα πολύτιμα όμως γουνοφόρα ζώα έχουν πυκνότητα τρίχας που ξεπερνάει τις τρίχες/cm 2. Στα μινκ έχουν αναφερθεί ζώα με πυκνότητα τριχώματος μεγαλύτερη των τριχών/cm 2. Αυτά τα θηλαστικά έχουν πολύ ελκυστικό τρίχωμα. Χαρακτηριστικά όπως η στιλπνότητα, η απαλότητα και η μεγάλη πυκνότητα τριχώματος είναι πολύ σημαντικά. Οι γούνες προέρχονται από ζώα εκτροφής αλλά κι από άγρια γουνοφόρα ζώα. Το 85% της παγκόσμιας παραγωγής γουνοδερμάτων προέρχεται από ζώα που έχουν εξημερωθεί. Η εκτροφή των κύριων γουνοφόρων ζώων, ως επιχειρηματική δραστηριότητα, ξεκίνησε στην Αμερική στα τέλη του 19ου αιώνα. Η εκτροφή όμως του μινκ άρχισε νωρίτερα (υπάρχουν αρχεία στη Β. Αμερική από το 1866). Η πρώτη φάρμα εκτροφής γουνοφόρων ζώων στην Ευρώπη έκανε την εμφάνισή της λίγο αργότερα, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του Γύρω στο 1930 είχε εξαπλωθεί και στην υπόλοιπη Ευρώπη και αυξήθηκε σημαντικά. Η αρχική εκτροφή στηρίχτηκε σε ζώα προερχόμενα από την Αλάσκα. Σταδιακά στον πληθυσμό των εκτροφών εισήλθαν και άλλα είδη και με κατάλληλες τεχνικές προσαρμόστηκαν στις συνθήκες σταβλισμένης εκτροφής. Σήμερα, η εκτροφή γουνοφόρων ζώων έχει εξαπλωθεί σε πολλές χώρες του κόσμου συμπεριλαμβανομένων, για παράδειγμα, της Ρωσίας και της Κίνας. Τα ζώα εκτροφής έχουν προσαρμοστεί στις συνθήκες εκτροφής με τη βοήθεια των κτηνοτροφικών συστημάτων, τα οποία έχουν εξελιχθεί έτσι ώστε να καλύπτουν τις ιδιαίτερες ανάγκες των ζώων. Τα συστήματα αυτά εξασφαλίζουν στα ζώα υψηλής ποιότητας, προστασία, στέγαση, κτηνοτροφικές μεθόδους και [- 1 -]

16 ελέγχους ασθενειών. Οι φάρμες εκτροφής γουνοφόρων ζώων σε χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανέρχονται σε 6500 (Κουσουνής, 2013). Το μεγαλύτερο ποσοστό γουναρικών, από ζώα εκτροφής, παράγεται από Ευρωπαίους κτηνοτρόφους. Η Ευρώπη κατέχει το 67% περίπου της συνολικής παραγωγής μινκ στον κόσμο και το 70% περίπου της παραγωγής αλεπούς. Η Δανία είναι παγκοσμίως ο μεγαλύτερος παραγωγός και εξαγωγέας γουνοδέρματος μινκ, της βασικής πρώτης ύλης στη βιομηχανία γουναρικών, ενώ η Φινλανδία είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσμο γουνοδέρματος αλεπούς, επίσης βασικής πρώτης ύλης. Οι βιοτεχνίες που απασχολούνται με την επεξεργασία της γούνας χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, όσον αφορά την πρώτη ύλη. Οι κατηγορίες αυτές είναι οι εξής: Βιοτεχνίες επεξεργασίας δερμάτων. Επεξεργάζονται το τμήμα του δέρματος αφού αφαιρέσουν το κεφάλι, τα πόδια και την ουρά και κατασκευάζουν τα πλέον ποιοτικά προϊόντα, τις γούνες. Βιοτεχνίες επεξεργασίας αποκομμάτων. Επεξεργάζονται τα άκρα του δέρματος (κεφάλι, πόδια, ουρά). Τα προϊόντα που παράγονται από αποκόμματα κοστίζουν φθηνότερα. Το 60% των επιχειρήσεων επεξεργάζεται τα αποκόμματα γουναρικών δηλ. το κεφάλι, την ουρά και τα πόδια, το 20% επεξεργάζεται το δέρμα που υπολείπεται μετά την αφαίρεση των παραπάνω, το 14% ασχολείται με την φασόν επεξεργασία, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό (6%) ασχολείται με άλλες δραστηριότητες. Μια άλλη διάκριση που μπορεί να γίνει ανάμεσα στις επιχειρήσεις του κλάδου είναι σε αυτές που επεξεργάζονται την πρώτη ύλη για δικό τους λογαριασμό και σε αυτές που ασχολούνται με την «φασόν» εργασία, κυρίως στην παραγωγή ενδυμάτων γούνας από ολόκληρα δέρματα για λογαριασμό οίκων του εξωτερικού. Μετά την κρίση όμως της Ρωσίας το 1988, η φασόν εργασία έχει μειωθεί αισθητά Αναδρομή της εκτροφής γουνοφόρων ζώων στον Κόσμο. Οι πρώτες εκτροφές γουνοφόρων ζώων στις ΗΠΑ ιδρύθηκα τον 19 αιώνα, κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, από τους T.D. Philips [- 2 -]

17 και W. Woodcock. Τα ζώα αυτών των πρώτων μονάδων ήταν εκτροφές Μινκ (Mustela vision ή Neovison vison) και αλεπούδες (Blue και Silver Fox).Στην Ευρώπη και αρχικά στις Σκανδιναβικές Χώρες το 1914 καταφθάνει το πρώτο ζευγάρι Silver Fox στη Νορβηγία, το 1920 τα πρώτα μινκ στη Δανία και το 1928 οι πρώτες αλεπούδες στη Φινλανδία που εξελίχθηκε στην μεγαλύτερη παραγωγό χώρα σε γουνοδέρματα αλεπούδων σήμερα στον κόσμο με περίπου μονάδες (Κουσουνής, 2013). Μέχρι το 1950 υπήρξε περίοδος προσαρμογής και απόκτησης γνώσης της βιολογίας, της εμπειρίας και της τεχνογνωσίας στην εκτροφή των γουνοφορων ζώων. Μετά το 1950 αρχίζει η αλματώδης ανάπτυξη του κλάδου της εκτροφής γουνοφορων ζώων στις περιοχές της Σκανδιναβίας και η εν συνεχεία διασπορά της σε άλλες Ευρωπαϊκές Χώρες (Ολλανδία, Πολωνία, Βαλτικές Χώρες κλπ.). Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 οι πρώτοι εκτροφείς γουνοφόρων ζώων στη Δανία, αντιλαμβανόμενοι την σπουδαιότητα και την αξία της οργανωμένης κοινής προσπάθειας (συνεταιριστικής) για την ανάπτυξη του νέου αυτού κλάδου της κτηνοτροφίας και την προάσπισή του, ιδρύουν την DFBA (Danish Fur Breeders Association) δηλαδή την ΕΝΩΣΗ ΕΚΤΡΟΦΕΩΝ ΓΟΥΝΟΦΟΡΩΝ ΖΩΩΝ της Δανίας. Η DFBA με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και με σωστή διαχείριση των κοινών προβλημάτων των εκτροφών, εξελίχθηκε προοδευτικά σε έναν αξιόπιστο και πανίσχυρο οικονομικά συνεταιριστικό οργανισμό προς όφελος των μελών-εκτροφέων του, της επιστημονικής έρευνας με πειραματικές μονάδες (αρχικά 4 σήμερα 2) και της οικονομίας της Δανίας, αφού μόνο ο κλάδος αυτός της κτηνοτροφίας προσφέρει στη χώρα ακαθάριστα έσοδα άνω του ενός δισεκατομμυρίου ευρώ το χρόνο (Κουσουνής, 2013, Εκτός από τα Μινκ και τις Αλεπούδες, την ίδια περίπου περίοδο του 20ου αιώνα, άρχισε να εκτρέφεται ένα άλλο, εξίσου σημαντικό, γουνοφόρο ζώο το Τστσιντσιλά. Αυτό είναι ένα τρωκτικό και ενδημικό είδος των τρωκτικών των Άνδεων της Ν. Αμερικής. Κύρια και μοναδική παραγωγός χώρα στις αρχές του 1900 ήταν η Χιλή. Ως μοναδική παραγωγός χώρα γουνοδερμάτων των Τσιντσιλά, και για την προστασία του είδους στην περιοχή, απαγόρευσε το κυνήγι του, πριν εξαφανισθεί, επιτρέποντας προσπάθειες διάσωσης του είδους [- 3 -]

18 αυτού με την εκτροφή του σε μονάδες. Από τη Χιλή, στις αρχές της δεκαετίας του 1920, μεταφέρονται στις ΗΠΑ 11 ζώα που επιβίωσαν τελικά κατά τη μεταφορά τους (3 θηλυκά και 8 αρσενικά). Ο σημερινός εκτρεφόμενος ανά τον κόσμο πληθυσμός των Τσιντσιλλά πιστεύεται ότι προέρχεται αναμφίβολα από τα λίγα αυτά αρχικά ζώα. Στην Ελλάδα, όπως είναι γνωστό, αρχικά η οικοτεχνία και εν συνεχεία η βιοτεχνία και η βιομηχανία της γούνας, με κέντρα παραγωγής την Καστοριά και τη Σιάτιστα έχει διάρκεια ζωής 4-5 αιώνων και οι πόλεις αυτές με τα περίχωρα τους απετέλεσαν μέχρι πριν 10 χρόνια το μεγαλύτερο παγκοσμίως παραγωγικό κέντρο προϊόντων γούνας με την επεξεργασία, ετησίως, περισσοτέρων από γουνοδέρματα που αντιστοιχούσε στο 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής γουνοδερμάτων. Η Δυτική Μακεδονία μαζί με την Κίνα είναι σήμερα τα δύο μεγαλύτερα παγκοσμίως παραγωγικά κέντρα γούνας. Αυτή ήταν ουσιαστικά και η αιτία που οι πρωτοπόροι, δημιουργικοί και τολμηροί γουναράδες αποφάσισαν να ιδρύσουν τα δικά τους εκτροφεία Μινκ- Αλεπούδων - Φιτσ (Ίλτις) για να έχουν τις δικές τους πηγές πρώτων υλών (γουνοδερμάτων). Για την ιστορία αναφέρεται, ότι το πρώτο εκτροφείο Μινκ ιδρύθηκε το 1972 από τους Γουνοποιούς Αφοί Τσούκα στην περιοχή της Καστοριάς οι οποίοι εξέτρεφαν τα αρίστης ποιότητας αμερικάνικα Μινκ τύπου Blacglama. Από τις αρχές τις δεκαετίας του 1980 άρχισαν να ιδρύονται κι άλλες μονάδες κυρίως Μινκ και Αλεπούδων. Συνολικά, μέχρι το 2000 περίπου, επεβίωσαν, μετά από τις αλλεπάλληλες κρίσεις της γούνας, με τεράστιες εγγενείς δυσκολίες, λόγω έλλειψης κατάλληλης τροφής και λοιπών υποστηρικτικών υποδομών ως και της εξουθενωτικής κρατικής γραφειοκρατίας, περίπου 10 εκμεταλλεύσεις εξέτρεφαν: Μινκ: Θηλυκά με παραγωγή περίπου δερμάτων Αλεπούδες: Θηλυκά «« δερμάτων Φίτς (ίλτις): 1000 Θηλυκά ««7.000 δερμάτων Το Τσιντσιλά (Chinchilla) άρχισε να εκτρέφεται συστηματικά στην περιοχή της Καστοριάς, όταν πριν 13 χρόνια περίπου ιδρύθηκε το πρώτο εκτροφείο με αρχικό ζωικό κεφάλαιο 20 ζώων αναπαραγωγής, εισαχθέντα από [- 4 -]

19 τη Δανία. Σήμερα, η μονάδα αυτή εκτρέφει 250 θηλυκά, ενώ εκτρέφονται διάσπαρτα περίπου 350 θηλυκά με συνολική παραγωγή 1500 περίπου γουνοδέρματα. Υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την ίδρυση κι άλλων μονάδων Τσιντσιλά στην περιοχή, συνολικής προγραμματιζόμενης δυναμικότητος περίπου ζώων αναπαραγωγής. Το Τσιντσιλά είναι ένα μικρό φυτοφάγο ζώο, αρκετά ευαίσθητο και απαιτητικό σε ιδιαίτερες μικροπεριβαλλοντικές συνθήκες ενσταβλισμού και διατροφής. Τα κύρια γεγονότα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανοδική πορεία και εξέλιξη του κλάδου της εκτροφής γουνοφόρων ζώων στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, μπορούν να θεωρηθούν: α) Το άνοιγμα των αγορών μετά την πτώση των Κομμουνιστικών καθεστώτων στη Ρωσία και τις άλλες χώρες του Ανατολικού Μπλοκ (1990), οπότε άνοιξε η τεράστια αγορά της Ρωσίας στην ζήτηση προϊόντων γούνας, β) η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας και η ζήτηση προϊόντων γούνας από εκατομμύρια οικονομικά εύρωστων πολιτών της χώρας αυτής και η ανάπτυξη της γουνοβιομηχανίας της και γ) η δημιουργία στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας (Νεάπολη Κοζάνης) του σπουδαιότερου έργου υποδομής, δηλαδή μονάδας παραγωγής τροφής για γουνοφόρα ζώα (ΜΑΒΙΖ Α.Ε.). Η επένδυση αυτή συνέβαλε τα μέγιστα στην εκτροφή γουνοφόρων ζώων, στις μονάδες εκτροφής στη ευρύτερη περιοχή της Δ. Μακεδονίας. Αυτό το έργο ήταν η αιτία που από το 2001 έως το 2013 ιδρύθηκαν πολλές νέες μονάδες Μινκ που μαζί με τις υπό κατασκευή θα ξεπεράσουν τις 60, στις οποίες θα εκτρέφονται περισσότερα από θηλυκά Μινκ με εκτιμώμενο αριθμό παραγόμενων γουνοδερμάτων περί τα , συνολικής αξίας περί τα ανά έτος. Η παγκόσμια παραγωγή γουνοδερμάτων Μινκ (2011) από εκτρεφόμενους σε μονάδες πληθυσμούς ΜΙΝΚ φαίνεται στον παρακάτω πίνακα Η Κίνα, ο μεγάλος ανταγωνιστής μας στη γουνοβιομηχανία, εκτιμάται ότι δεν μπορεί να αυξήσει την παραγωγή της διότι μεγάλο μέρος των πάσης φύσεως υπολειμμάτων και υποπροϊόντων ζωικής παραγωγής από τα οποία παρασκευάζεται η νωπή-φρέσκια τροφή για τα γουνοφόρα ζώα, ακόμη κι αυτών των υπολειμμάτων των πτηνοσφαγείων, διατίθενται για την διατροφή του [- 5 -]

20 τεράστιου πληθυσμού της. Πίνακας 1.1. Παγκόσμια παραγωγή γουνοδερμάτων. Χώρα παραγωγής Αριθμός γουνοδερμάτων Δανία (1.437 μονάδες, Θ. Μινκ ) γουνοδέρματα Ολλανδία γουνοδέρματα Πολωνία γουνοδέρματα ΗΠΑ γουνοδέρματα Καναδάς γουνοδέρματα Κίνα γουνοδέρματα Πηγή: Κουσουνής, 2013 Η συνολική παγκόσμια παραγωγή γουνοδερμάτων (Μινκ, Αλεπούδων κλπ.) από εκτρεφόμενα σε μονάδες γουνοφόρα ζώα τα τελευταία 10 χρόνια, κυμάνθηκε περί τα γουνοδέρματα /έτος, ενώ αυξάνουν συνεχώς οι ανάγκες της γουνοβιομηχανίας παγκόσμια εξ ού και οι ανοδικές τάσεις των τιμών των γουνοδερμάτων στις διεθνείς δημοπρασίες Στατιστικά στοιχεία παγκόσμιας παραγωγής. Η παγκόσμια παραγωγή γουνοδερμάτων παρουσίασε κατά την τελευταία 10ετία συνεχή αύξηση, σε αυτό βοήθησε και η εξέλιξη των μεθόδων εκτροφής. Εξαίρεση αποτελεί το έτος 2008 που ξέσπασε η χρηματοπιστωτική κρίση αλλά τον επόμενο χρόνο υπήρξε ανάπτυξη λόγω κυρίως της αυξημένης ζήτησης γουνοδερμάτων από τη χώρα της Κίνας. Οι μεγαλύτερες καταναλώτριες χώρες είναι η Ρωσία, η ΗΠΑ και η Κίνα, ενώ η Ευρώπη που στο παρελθόν κάλυπτε περισσότερο από το 50% της παγκόσμιας ζήτησης, σήμερα καλύπτει λιγότερο από το 30%. Παραδοσιακά οι μεγαλύτερες αγορές ήταν η Ρωσία, η Βόρεια Αμερική, οι Σκανδιναβικές χώρες, οι χώρες της Ευρώπης (Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, κ.τ.λ.), αλλά τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική αύξηση της ζήτησης στην Κίνα, την Ιαπωνία και τη Ν. Κορέα. Η παγκόσμια παραγωγή γουνοδερμάτων εκτροφής, που αποτελούν περισσότερο από το 85% του συνόλου, επικεντρώνεται στην Ευρώπη (64,18%), στην Κίνα [- 6 -]

21 (20,97%), στις ΗΠΑ (5,68%), στον Καναδά (4,74%) και στη Ρωσία (4,43%), ενώ των γουνοδερμάτων θήρας στον Καναδά, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Το 55,6% των γουνοδερμάτων αλεπούς παράγεται στην Ευρώπη και το 41,2% στην Κίνα, ενώ στα γουνοδέρματα mink η Ευρώπη καλύπτει το 64,73% της παγκόσμιας παραγωγής, η Κίνα το 19,35%, οι ΗΠΑ το 6,02%, ο Καναδάς το 4,95% και η Ρωσία το 4,52%. Τα παραπάνω ενδεικτικά στοιχεία παρουσιάζονται στο γράφημα Γραφημα 1.1 Παγκόσμια παραγωγή γουνοδερμάτων (ΜΟ 10ετίας Ποσοστά παραγωγής % Γουνοδέρματα Μινγκ Αλεπού Είδος Γουνοδέρματος Ευρώπη Κίνα ΗΠΑ Καναδάς Ρωσία Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσμο εκτροφής γουνοφόρων. Περίπου 30 εκατομμύρια βιζόν, 2 εκατομμύρια αλεπούδες και ρακούν σκύλοι θανατώνονται κάθε χρόνο στην ΕΕ στις μονάδες παραγωγής γουναρικών. Δεν υπάρχουν προς το παρόν διαθέσιμα αξιόπιστα στοιχεία για τον αριθμό των τσιντσιλά που εκτρέφονται και θανατώνονται για τη γούνα στην Ευρώπη. Η παραγωγή γούνας στην ΕΕ συγκεντρώνεται κυρίως στη Δανία, τη Φινλανδία [- 7 -]

22 και την Ολλανδία, αν και μονάδες παραγωγής γουναρικών μπορούν επίσης ακόμα να βρεθούν στα ακόλουθα κράτη μέλη της ΕΕ: Βέλγιο, Τσεχική Δημοκρατία, Εσθονία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Λετονία, τη Λιθουανία, την Πολωνία, την Ισπανία και τη Σουηδία. Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης λειτουργούν μονάδες εκτροφής γουνοφόρων ζώων, που απασχολούν περισσότερους από εργαζόμενους και παράγουν περίπου 30 εκ. γουνοδέρματα mink και 2,1 εκ. γουνοδέρματα αλεπούς το χρόνο, συνολικής αξίας μεγαλύτερης του 1,5 δις. ευρώ. Στην παραγωγή γουνοδερμάτων mink στην οποία εξειδικεύεται και η Ελληνική παραγωγή, μεγαλύτερος ανταγωνιστής παραγωγός χώρα μέσα στην Ευρωπαϊκή ένωση είναι η Δανία ελέγχει το 27,73% της παγκόσμιας παραγωγής με 14 εκ. τεμάχια και ακολουθεί η Ολλανδία με 4,8 εκ. τεμάχια, η Πολωνία με 4,3 εκ. τεμάχια, και η Φινλανδία με 2 εκ. τεμάχια. Η Ελληνική παραγωγή καλύπτει περίπου το 2,71% περίπου της αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης με 700 χιλ. τεμάχια. Ο παρακάτω πίνακας 1.2. δίνει μια ενδεικτική εικόνα της παραγωγής γουνοδερμάτων μινκ στις χώρες της Ευρωπαϊκής ένωσης ενώ το γράφημα παρουσιάζει τα ίδια στοιχεία σε γραφική μορφή. Όπως δείχνει ο πίνακας 1.2, η Δανία φαίνεται να είναι η κυρίαρχος παραγωγός χώρα και αυτό το προβάδισμα δημιουργήθηκε από την καλή οργάνωση της παραγωγής αλλά και από τη σημαντική ζήτηση που παρουσιάζεται στις περιοχές των σκανδιναβικών χωρών. Πίνακας 1.2. Παραγωγή γουνοδερμάτων μινκ στην ΕΕ (ΜΟ ) α/α Χώρα Αριθμός γουνοδερμάτων σε Δανία 14 2 Ολλανδία 4,8 3 Πολωνία 4,3 4 Φιλανδία 2 5 Ελλάδα 0,7 Ποσοστό % 54,27 18,60 16,67 7,75 2,71 Σύνολο 25,8 100 Πηγή: Βασιλειάδης, [- 8 -]

23 Γράφημα 1.2. ποσοστιαία κατανομή των γουνοδερμάτων μινγκ στην ΕΕ 60 54,27 50 Ποσοστό συμετοχής % ,6 16,67 7,75 2,71 Δανία Ολλανδία Πολωνία Φιλανδία Ελλάδα Χώρες της ΕΕ Για το 2011 η παγκόσμια παραγωγή εκτιμάται σε 54,130 εκ. τεμάχια με προοπτική αύξησης στα επόμενα χρόνια (Fur Commission USA, 2011) Η κατανομή αυτού του αριθμού στις διάφορες χώρες δείχνει τη Δανία να κατέχει την πρώτη θέση της παραγωγής με το 27,7%, τη δεύτερη θέση την καταλαμβάνει η Κίνα με το σημαντικό ποσοστό 24,9%, την τρίτη θέση καταλαμβάνει η Ολλανδία με 9,5% και ακολουθούν η Πολωνία με 8,5%, οι ΗΠΑ το 5,9%, ο Καναδάς το 4,4%, η Φινλανδία το 4%, οι χώρες της Βαλτικής το 2,8%, η Ρωσία 2,6%, η Σουηδία το 2%, η Λευκορωσία 1,6% και η χώρα μας το 1,25% (Γράφημα 1.3). Η τάση αύξησης που παρατηρείται στην παγκόσμια παραγωγή οφείλεται κυρίως στο ικανοποιητικό επίπεδο τιμών των γουνοδερμάτων Η κατάσταση στην Ελλάδα. Ο κλάδος της εκτροφής των γουνοφόρων ζώων πρωτοεμφανίστηκε στην Ελλάδα, πριν από 50 χρόνια περίπου, στους νομούς Καστοριάς και Κοζάνης με κύρια κέντρα επεξεργασίας των προϊόντων των εκτροφών (γουνοδέρματα) τις πόλεις της Καστοριάς και της Σιάτιστας. Την ανάγκη δημιουργίας εκτροφών των γουνοφόρων ζώων επέβαλε η μεγάλη ανάπτυξη του κλάδου της παραγωγής ενδυμάτων γούνας σε πόλεις της Δ. Μακεδονίας. [- 9 -]

24 Γράφημα 1.3. Παγκόσμια κατανομή της παραγωγής γουνοδερμάτων μινκ. Σουηδία 2 Λευκορωσία % 1,6 % Ρωσία 2,6 % Ελλάδα 1,25 % Λοιπές χώρες 5,15 % Χώρες της Βαλτικής 2,8 % Δανία 27,7 % Φιλανδία 4 % Καναδάς 4,4 % ΗΠΑ 6,7 % Πωλονία 8,5 % Κίνα 23,8 % Ολλανδία 9,5 % Πηγή στοιχείων: (Fur Commission USA, 2011, Διάφορες πηγές) Οι βιοτεχνίες παραγωγής ενδυμάτων γούνας, για μεγαλύτερη οικονομική αποτελεσματικότητα απαιτούσε κατά καιρούς και την δημιουργία καθετοποιημένων μικρομεσαίων μεταποιητικών επιχειρήσεων με την προσθήκη σ αυτές και του πρωτογενή τομέα, της εκτροφής και της εμπορίας των γουνοδερμάτων. Έτσι, και με δεδομένο ότι προϋπήρχαν παρόμοιες εκτροφές και σε άλλες χώρες, παρακινήθηκαν και ξεκίνησαν οι πρώτοι τολμηροί και πρωτοπόροι βιοτέχνες και ίδρυσαν τα πρώτα εκτροφεία γουνοφόρων ζώων (φάρμες) στην περιοχή την προαναφερθέντων νομών. Όλες όμως αυτές οι προσπάθειες ξεκίνησαν να πραγματοποιούνται, χωρίς τις απαραίτητες γνώσεις, την προαπαιτούμενη εμπειρία και τις απαραίτητες υποδομές. Αποτέλεσμα όλων αυτών των μειονεκτημάτων και προβλημάτων ήταν η εκτροφή των γουνοφόρων [- 10 -]

25 ζώων στην Ελλάδα, να καταστεί προβληματική και να συρρικνωθεί επικίνδυνα μετά και από τις κατά καιρούς εμφανισθείσες κρίσεις της γούνας. Η κατάσταση αυτή σταδιακά άρχισε να ανατρέπεται και να βελτιώνεται από τα μέσα της δεκαετίας του 90 και μετά, όταν για πρώτη φορά ξεκίνησαν και εφαρμόστηκαν σοβαρές πολιτικές, οι οποίες αφορούσαν σε κάποιο βαθμό στην επίλυση των οικονομικών αδιεξόδων των παραγωγών και στην ταυτόχρονη υλοποίηση του πρώτου ολιστικού σχεδίου ανάπτυξης της εκτροφής των γουνοφόρων ζώων στην Δυτική Μακεδονία μέσα από το πρόγραμμα Leader II ( Η ανάπτυξη του κλάδου εκτροφής γουνοφόρων ζώων δημιούργησε την αναγκαιότητα ίδρυσης βοηθητικών υποστηρικτικών επιχειρήσεων. Τέτοια μονάδα, η οποία είναι και μοναδική προς το παρόν στο είδος της, είναι το εργοστάσιο παραγωγής τροφών για εκτρεφόμενα γουνοφόρα ζώα με την επωνυμία ΜΑΒΙΖ ΑΕ. Η μονάδα αυτή από την ίδρυση της έδωσε την απαιτούμενη νέα πνοή και ώθηση στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων της εκτροφής, οι οποίες τελικώς έφτασαν το 2012 να αριθμούν τις 45 και η παραγωγή τους τα γουνοδέρματα. Παρόλα αυτά και παρότι διεθνώς η ζήτηση των προϊόντων της γούνας σε όλους τους τομείς αυξάνει συνεχώς και ειδικότερα μετά και την είσοδο στην παγκόσμια αγορά των τεράστιων νέων καταναλωτικών αγορών της Ρωσίας και της Κίνας, η ανάπτυξη του τομέα της εκτροφής στην χώρα μας παραμένει σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα (2,18% της παγκόσμιας παραγωγής). Παρ όλα αυτά, υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την ίδρυση 45 ακόμη μονάδων, εκ των οποίων κάποιες ευρίσκονται στη φάση της κατασκευής. Η ΜΑΒΙΖ ΑΕ διερεύνησε ποιες είναι, σε βάθος τριετίας, οι προθέσεις που έχουν τόσο οι υφιστάμενες όσο και οι νέες υπό ίδρυση μονάδες για την αύξηση του εκτρεφόμενου πληθυσμού τους και διαπίστωσε ότι η επιθυμία τους ήταν τέτοια, που συνολικά ο εκτρεφόμενος πληθυσμός ΜΙΝΚ θα έφθανε τις θηλυκά ζώα αναπαραγωγής και η παραγωγή, υπό τις υφιστάμενες συνθήκες, πάνω από γουνοδέρματα. Δυστυχώς, όμως, ισχύει και εδώ, όπως στη φύση και στη ζωή "ο νόμος του ελαχίστου του Liebig". Περιοριστικός παράγων είναι η ΜΑΒΙΖ ΑΕ, η οποία μπορεί να τροφοδοτήσει μόνο έως θηλυκά ζώα αναπαραγωγής. Κι αυτό δεν έχει σχέση με την παραγωγική δυναμικότητα [- 11 -]

26 του εργοστασίου ή τη δυνατότητα ίδρυσης άλλου εργοστασίου. Έχει σχέση με τη δυνατότητα εξασφάλισης πρώτων υλών ή πηγών πρώτων υλών για την παρασκευή της απαιτούμενης ποσότητας τροφής για αυτόν τον αριθμό ζώων ( Σκοπός της παρούσας έρευνας. Αν και ο τομέας εκτροφής των γουνοφόρων ζώων εντοπίζεται και περιορίζεται στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας, αποτελεί σημαντικό τομέα παραγωγής και ανάπτυξης, όχι μόνο σε τοπικό επίπεδο αλλά και για την εθνική οικονομία. Ο κλάδος της γούνας για την τοπική οικονομία αποτελεί έναν από τους δυναμικότερους, ίσως και τον δυναμικότερο κλάδο μεταποίησης στη Δυτική Μακεδονία και κατέχει σημαντική θέση στο ΑΕΠ αυτής. Ειδικότερα, για τις περιοχές συγκέντρωσης των επιχειρήσεων, την Καστοριά και τη Σιάτιστα, ο κλάδος αποτελεί το κέντρο της οικονομικής ζωής αυτών των περιοχών, οι οποίες χαρακτηρίζονται μονοεπαγγελματικές αφού ένας μεγάλος αριθμός των κατοίκων τους ασχολούνται με την γουνοποιία. Ίσως να έχουν αλλάξει τα μεγέθη των επιχειρήσεων, οι συνθήκες εργασίας και οι όροι του εμπορίου, αλλά εξακολουθεί ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των μόνιμων κατοίκων της Καστοριάς και της Σιάτιστας να ασχολείται με την γούνα. Τα κύριο χαρακτηριστικό μάλιστα της εποχής είναι παλαιοί ιδιοκτήτες μεγάλων βιοτεχνιών γούνας, σήμερα να δουλεύουν με την μορφή οικοτεχνικής απασχόλησης. Η λεγόμενη «φασόν» εργασία κυριαρχεί. Δηλαδή, οι «μικροί»,πλέον, γουνοποιοί εργάζονται σε ένα μόνο στάδιο της επεξεργασίας της γούνας για χάρη των «μεγάλων». Σήμερα στον ελλαδικό χώρο δραστηριοποιούνται 1153 γουνοποιητικές επιχειρήσεις, εκ των οποίων οι περισσότερες βρίσκονται στη Δυτική Μακεδονία και οι περισσότεροι γουνοποιοί εργάζονται με την μορφή οικοτεχνίας. Επιπλέον ο κλάδος της γούνας συνεισφέρει σημαντικά στην εθνική οικονομία. Το συνάλλαγμα που αποφέρει ο κλάδος υπολογίζεται ότι αποτελεί κατά μέσο όρο περίπου το 6% του συνολικού συναλλάγματος που εισρέει στην Ελλάδα ετησίως. Εκτός από τα συναλλαγματικά οφέλη που προσφέρει, ο κλάδος έχει και [- 12 -]

27 Χάρτης 1.1. Χάρτης προσανατολισμού της περιοχής στρατηγική σημασία για την χώρα μας καθότι οι Ελληνικές γουνοποιητικές επιχειρήσεις επεξεργάζονται το 8,5% της παγκόσμιας παραγωγής γουνοδερμάτων για ίδιο λογαριασμό και παράγουν το 30% των προϊόντων γούνας παγκοσμίως διεκδικώντας μάλιστα τα πρωτεία στην τεχνική κατεργασία (Λαζαρίδου, 2009). Τα τελευταία χρόνια ο κλάδος παγκοσμίως, διακατέχεται από μια αβεβαιότητα που προέρχεται από το ευρύτερο θεσμικό, τεχνολογικό, κοινωνικό και [- 13 -]

28 οικονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο κινείται. Η αβεβαιότητα του εξωτερικού περιβάλλοντος αυξάνεται ανάλογα με τη δυναμικότητα και την πολυπλοκότητά του. Η δυναμικότητα αφορά τον ρυθμό και την συχνότητα των αλλαγών που επέρχονται στο περιβάλλον, ενώ η πολυπλοκότητα αναφέρεται στην ποικιλότητα των επιρροών που διέρχεται ο κλάδος, στη γνώση που απαιτείται για την διαχείριση των αλλαγών και τέλος, στην αλληλεξάρτηση μεταξύ των διαφορετικών επιρροών. Το σημαντικό στοιχείο έρευνας της εργασίας αυτής είναι η ίδρυση και η λειτουργία επιχειρήσεων εκτροφής των γουνοφόρων ζώων που αποτελούν και την κύρια πρώτη ύλη της γουνοποιίας. Οι επιχειρήσεις εκτροφής γουνοφόρων ζώων είναι μια σημαντική οικονομική απασχόληση των κατοίκων της περιοχής και εντάσσονται στη συνολική δραστηριότητα του κλάδου της γουνοποιίας. Η μεγάλη συμβολή του κλάδου αυτού, κυρίως στην τοπική κοινωνία αλλά και στην εθνική οικονομία αποτελούν τα κίνητρα για την εκπόνηση αυτής της εργασίας. Το κύριο κίνητρο της εκπόνησης αυτής της έρευνας ήταν η μεγάλη οικονομική σημασία, τοπική και εθνική, που αποκτά τα τελευταία χρόνια η εκτροφή των γουνοφόρων ζώων και ιδιαίτερα των μινκ (βιζόν). Και ο χαρακτηρισμός αυτής της αγροτικής δραστηριότητας ως κτηνοτροφικής (NOMOΣ ΥΠ ΑΡΙΘ. 4056/12, ΚΥΑ 2012) αυξάνει το ενδιαφέρον για συστηματική μελέτη. Σκοπός της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής είναι να παρουσιάσει έναν κλάδο της κτηνοτροφικής παραγωγής που αν και έχει πολύ παλιές καταβολές αναπτύχτηκε σχετικά πρόσφατα, σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή της χώρας μας. Η παρουσίαση θα είναι λεπτομερής και θα γίνει με στοιχεία που συλλέχτηκαν από τις περιοχές που είναι εγκατεστημένες οι εκτροφές των γουνοφόρων ζώων με προσωπικές επισκέψεις σε μονάδες εκτροφής, με στοιχεία που διαθέτουν οι δημόσιες υπηρεσίες της περιφέρειας της Δ. Μακεδονίας και με στοιχεία των οργανώσεων των εκτροφέων. Στα στοιχεία αυτά προστίθενται και τα σχετικά άρθρα της ελληνικής και της ξένης βιβλιογραφίας. Πρέπει να σημειωθεί ότι έχουν γίνει πολλές ελληνικές και ξένες μελέτες οι οποίες αναφέρονται στον κλάδο της γουνοποιίας και όχι στις μονάδες [- 14 -]

29 εκτροφών γουνοφόρων ζώων. Όπως είναι φυσικό η μεταπτυχιακή αυτή εργασία αναφέρεται σε συγκεκριμένη περιοχή της χώρας, εκεί δηλαδή που εντοπίζεται η συγκεκριμένη κτηνοτροφική δραστηριότητα. Χάρτης 1.2. Οριοθέτηση των περιφερειακών ενοτήτων της Περιφέρειας Δ. Μακεδονίας Διάρθρωση της διατριβής. Η διπλωματική αυτή εργασία είναι διαρθρωμένη σε οκτώ κεφάλαια. Πιο συγκεκριμένα στο πρώτο κεφάλαιο της διπλωματικής αυτής εργασίας αναλύονται τα αίτια και το κίνητρο επιλογής του συγκεκριμένου θέματος. Επίσης παρουσιάζονται ο σκοπός και οι στόχοι της. Στο δεύτερο κεφάλαιο δίνεται μια λεπτομερής καταγραφή και περιγραφή όλων των γουνοφόρων ζώων που το γουνόδερμα τους χρησιμοποιείται στην παραγωγή ενδυμάτων γούνας. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται, όχι μόνο τα [- 15 -]

30 εκτρεφόμενα γουνοφόρα ζώα αλλά και αυτά που ζουν σε άγρια κατάσταση και είναι αντικείμενα θηραμάτων για το δέρμα τους και για το συγκεκριμένο σκοπό. Επιπλέον, για κάθε γουνοφόρο ζώο γίνεται αναφορά για τον τόπο που ενδημεί, για τον τρόπο ζωής του και για τη διατροφή του. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση της τεχνικής της εκτροφής γουνοφόρων ζώων. Παρουσιάζονται κατ αρχάς οι μορφές στέγασης των εκτροφείων, η διάρθρωσή τους και η εσωτερική διαρρύθμιση των στεγάστρων, τα διάφορα μηχανήματα και εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την εξυπηρέτηση των ζώων. Επίσης, γίνεται μια γενική αναφορά για τον τρόπο διατροφής των εκτροφών και για τις χρησιμοποιούμενες τεχνικές. Επίσης, γίνεται εκτενής αναφορά για τους παράγοντες που έχουν επίδραση στη διαδικασία των εκτροφών και τέλος παρουσιάζεται ο τρόπος θανάτωσης των ζώων για τη συγκομιδή των γουνοδερμάτων. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται αναλυτικά η φυσιογνωμία του κλάδου των γουνοφόρων ζώων. Κατ αρχάς παρουσιάζεται το είδος των εκτροφών, η γεωγραφική κατανομή τους στην Περιφέρεια της Δ. Μακεδονίας και κατατάσσονται οι εκτροφές κατά τάξη μεγέθους. Κατόπιν περιγράφεται το γουνοφόρο ζώο που αποτελεί σχεδόν αποκλειστικά το αντικείμενο όλων των εκτροφών δηλαδή το Μινκ (βιζόν). Ακόμη παρουσιάζονται οι διάφοροι χρωματισμοί, αποχρώσεις και συνδυασμοί χρωμάτων που συναντώνται στις εκτροφές της Δ. Μακεδονίας. Επιπλέον στο ίδιο κεφάλαιο περιγράφονται όσα αφορούν στη στέγαση και την τοποθέτηση των στεγάστρων των εκτροφών καθώς και όλα τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται σε κάθε εκτροφή. Επίσης, αναλυτικά παρουσιάζονται οι τρόποι διατροφής των ζώων, οι διάφορες περιποιήσεις και φροντίδες και τέλος γίνεται μια εκτενής αναφορά των διατροφικών και παρασιτικών ασθενειών των εκτρεφόμενων ζώων μινκ. Το πέμπτο κεφάλαιο αφιερώνεται αποκλειστικά στη διαδικασία της διατροφής των μινκ. Περιγράφεται η σημασία της διατροφής για την παραγωγική διαδικασία και την ποιότητα του τελικού προϊόντος, περιγράφονται τα είδη των ζωοτροφών, η διατροφική τους σύνθεση και η προέλευσή τους. Περιγράφονται τα σιτηρέσια και ο τρόπος και ο χρόνος διανομής τους. Ακόμη, παρουσιάζονται οι ανάγκες των ζώων σε θρεπτικά συστατικά και ο τρόπος και ο χρόνος [- 16 -]

31 ικανοποίησης αυτών των αναγκών. Τέλος γίνεται μια παρουσίαση του μοναδικού εργοστασίου παραγωγής έτοιμων σιτηρεσίων για την διατροφή των μινκ. Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζεται ό τρόπος «συγκομιδής» του προϊόντος της εκτροφής δηλαδή του γουνοδέρματος. Το πρώτο στάδιο είναι η θανάτωση των ζώων και οι τρόποι με τους οποίους γίνεται αυτή. Κατόπιν περιγράφεται όλη η διαδικασία εκδοράς και επεξεργασίας του δέρματος ώστε να φθάσει στο σημείο να γίνει ένα εμπορεύσιμο προϊόν. Τέλος παρουσιάζονται όλα εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα ποιοτικά προϊόντα. Στο έβδομο κεφάλαιο επιχειρείται μια γενική και ειδική οικονομική διερεύνηση του κλάδου. Σε μια περιοχή που οι ευκαιρίες επενδύσεων και απασχόλησης είναι περιορισμένες, ο κλάδος της εκτροφής των γουνοφόρων ζώων σε συνδυασμό με την δραστηριότητα επεξεργασία και αξιοποίησης των γουνοδερμάτων δίνει μια ιδιαίτερη δυναμική στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Το όγδοο κεφάλαιο περιλαμβάνει τα συμπεράσματα αυτής της εργασίας. [- 17 -]

32

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο ΤΑ ΓΟΥΝΟΦΟΡΑ ΖΩΑ 2.1. Γενικά για τα γουνοφόρα ζώα. Η παγκόσμια γουνοποιία χρησιμοποιεί πρώτη ύλη (γουνοδέρματα)που προέρχεται συνήθως από δύο πηγές: Από δέρματα άγριων γουνοφόρων ζώων που είναι προϊόντα θηραμάτων που ζουν σε άγρια κατάσταση και συνήθως δεν εκτρέφονται από τον άνθρωπο και από δέρματα που προέρχονται από εκτρεφόμενα γουνοφόρα ζώα. Και οι δύο πηγές είναι σημαντικές για τη γουνοποιία πλην όμως λόγω της σημαντικής μείωσης της άγριας πανίδας ο τομέας προσανατολίστηκε στην προμήθεια γουνοδερμάτων από εκτροφές γουνοφόρων ζώων Άγρια γουνοφόρα ζώα 1. Τα άγρια γουνοφόρα ζώα είναι πολλά και με μεγάλη ποικιλία. Σχεδόν κάθε άγριο ζώο μπορεί να δώσει δέρμα το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη γουνοποιία. Παράλληλα, άγρια ζώα μπορεί να είναι και αντικείμενα εκτροφής ανάλογα με το είδος του ζώου. Στη συνέχεια παρουσιάζονται ορισμένα άγρια ζώα που θηρεύονται κυρίως για τη γούνα τους: 1. Το ρακούν Το τυπικό ρακούν της Βόρειας Αμερικής (Προκύων ο πλύντης) είναι ρωμαλέο ζώο, με κοντά πόδια, φουντωτή ουρά, μυτερό ρύγχος και μικρά όρθια αυτιά. Έχει μήκος εκ., συμπεριλαμβανομένης και της ουράς 25 εκ., και βάρος περίπου 10 κιλά. Το πυκνό και αδρό τρίχωμά του είναι μολυβί ή μαύρο με καφετιές αποχρώσεις. 1 Πηγές για τα άγρια γουνοφόρα ζώα είναι από διάφορες σελίδες του διαδικτύου [- 19 -]

34 Πολύ χαρακτηριστική είναι η μαύρη «μάσκα» στην περιοχή των ματιών και η ραβδωτή ουρά που φέρει 5-10 μαύρους δακτυλίους. Τα μικροσκοπικά πόδια, Φωτο 1. Ρακούν προπαντός αυτά των μπροστινών άκρων, μοιάζουν με λεπτά ανθρώπινα χέρια. Ζει κυρίως σε δάση κοντά στο νερό, αλλά συμβιώνει ικανοποιητικά και με τον άνθρωπο, φτάνοντας μάλιστα κοντά σε μεγάλες πόλεις. Η εξάπλωσή του, εκτός από τις Η.Π.Α. επεκτείνεται μέχρι και την Νότια Αμερική. Είναι νυκτόβιο και παμφάγο, τρεφόμενο με μικρόσωμα ζώα, καρπούς κ.λπ. Αναρριχάται με ευκολία και συνήθως κρύβεται σε κουφάλες δέντρων. Όταν κάνει πολύ κρύο, κοιμάται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, αλλά δεν πέφτει σε γνήσια χειμερία νάρκη. Το θηλυκό γεννά συνήθως 3-4 νεογνά μετά από κύηση ημερών. Κυνηγιέται τόσο για τη γούνα του όσο και για τη σάρκα του. Όταν δέχεται επίθεση, το ρακούν αγωνίζεται με όλες του τις δυνάμεις. [- 20 -]

35 2. Ο γκρίζος λύκος Ο γκρίζος λύκος συναντάται σχεδόν στο μεγαλύτερο μέρος της υφηλίου, με Φώτο. 2 Ο γκρίζος λύκος πολλές παραλλαγές. Έχει πολύ πυκνή και αφράτη χειμερινή γούνα, με κοντό επιφανειακό στρώμα (underfur) και μακριές, σκληρές τρίχες προστατευτικού στρώματος (guard hair). Η χειμερινή γούνα του γκρίζου λύκου τον καθιστά πολύ ανθεκτικό στο ψυχρό περιβάλλον και παρέχει καλύτερη μόνωση από την γούνα του σκύλου, έχοντας το πλεονέκτημα να μην κρατάει παγοκρυστάλλους όταν η ζεστή ανάσα συμπυκνώνεται πάνω της. Παρά την ονομασία τους, ο χρωματισμός των γκρίζων λύκων κυμαίνεται από σχεδόν καθαρό λευκό μέχρι διάφορες αποχρώσεις του ξανθού, του κρεμ και της ώχρας, του γκρι, του καφέ και του μαύρου, με την χρωματική διαφοροποίηση να αυξάνεται στα μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη. Οι διαφορές στον χρωματισμό των φύλων δεν είναι αξιολογήσιμες, αν και τα θηλυκά τείνουν να εμφανίζουν κάποιες πιο ροζέ αποχρώσεις από τα αρσενικά. Τρέφεται κυρίως με μεγάλα οπληφόρα, μικρότερα ζώα κάθε είδους (λαγούς, [- 21 -]

36 πουλιά κ.α.), ζώα κτηνοτροφίας, θνησιμαία και απορρίμματα. Ο τρόπος οργάνωσης και επικοινωνίας των μελών του, με κυρίαρχα ηθολογικά στοιχεία το ουρλιαχτό και τις οσμητικές σημάνσεις, προκαλεί τον θαυμασμό ακόμη και στους διώκτες του. 3. Ο Σκίουρος. Ο Σκίουρος ή βερβερίτσα είναι το κοινό όνομα μικρού θηλαστικού της οικογένειας Σκιουρίδες. Απαντάται στην Ευρώπη, την Ασία και την Αμερική. Παρόμοια γένη υπάρχουν και στην Αφρική. Το πιο γνωστό χαρακτηριστικό του σκίουρου είναι η μακριά φουντωτή ουρά, που σε μερικά είδη έχει μήκος περίπου ίδιο με αυτό του κορμιού του. Τα πισινά του πόδια είναι σχετικά μεγάλα και το ζωάκι μπορεί άνετα να κάθεται πάνω τους με τα μικρά μπροστινά να κρατάνε καρπό ή άλλο αντικείμενο. Τα μπροστινά όσο και τα πισινά πόδια εξοπλίζονται με μικρά αλλά δυνατά νύχια κατάλληλα για σκάψιμο στο έδαφος και σκαρφάλωμα σε δέντρα. Φώτο. 3. Ο σκίουρος [- 22 -]

37 Σπάνια είναι ολόλευκοι οι σκίουροι. Το χρώμα του σκίουρου διαφέρει ανάλογα με το είδος, με τα πιο συνηθισμένα χρώματα το μαύρο, το κόκκινο, το γκρίζο και το καφέ στην πλάτη και το λευκό στην κοιλιά. Οι σκίουροι έχουν διπλό τρίχωμα, το εσωτερικό είναι πυκνό κι απαλό στην αφή, ενώ το εξωτερικό αποτελείται από μακριές σκληρές τρίχες. Οι μεγαλύτεροι σκίουροι, οι μαρμότες, φτάνουν μέχρι 8 κιλά, ενώ οι μικρότεροι, που βρίσκονται στη δυτική Αφρική, έχουν βάρος μόλις 15 γραμμάρια. Οι σκίουροι γενικώς είναι παμφάγοι, τρώνε μια μεγάλη ποικιλία τροφών φυτικής προέλευσης, συμπεριλαμβανομένων καρυδιών, καρπών, φρούτων, μυκήτων, καθώς και εντόμων όπως μυρμήγκια, πεταλούδες και σκαθάρια, και τροφές ζωικής προέλευσης, όπως αυγά ακόμη και μικρά θηλαστικά (κουνέλια), πουλιά, βατράχια και νεκρά ζώα (ψοφίμια). Στις τροπικές περιοχές, αυτού του είδους οι τροφές αντικαθιστούν τα φθινοπωρινά καρύδια. Το ζώο εκτιμάται πολύ για την ποιότητα της γούνας του, από την οποία φτιάχνονται παλτά. Η γούνα συχνά βάφεται ώστε να μοιάζει με τις πιο πολύτιμες άλλων ζώων. 4. O Κάστορας. Ο κάστορας ανήκει στο γένος οπλόδοντων τρωκτικών ζώων. Είναι θηλαστικό και ανήκει στην οικογένεια των καστοριδών. Υπάρχουν δύο είδη καστόρων: ο ευρωπαϊκός, που ζει στην Ευρώπη και στην Κεντρική Ασία, και ο καναδικός, που ζει στη Β. Αμερική. Ο κάστορας ζει στα ποτάμια και στις λίμνες. Είναι αρκετά μεγαλόσωμο τρωκτικό και τρέφεται με φλούδες δέντρων, με υδρόβια φυτά, με τρυφερά φύλλα και με καρπούς. Το μήκος του φτάνει μέχρι 90 εκ. Είναι άριστος κολυμβητής, γιατί τα δάχτυλα των πισινών ποδιών του είναι ενωμένα με μεμβράνη. Η ουρά του είναι πλατιά, σκεπασμένη με λέπια και τη χρησιμοποιεί ως πηδάλιο, όταν κολυμπά. Στο κάτω μέρος της κοιλιάς του έχει δύο αδένες, που εκκρίνουν μία λιπαρή ουσία, το καστόριο, που χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική ως αντισπασμωδικό και καταπραϋντικό. Τα αυτιά του και τα [- 23 -]

38 ρουθούνια του κλείνουν, ώστε να μπορεί να κολυμπά και κάτω από το νερό. Ο κάστορας κατασκευάζει τη φωλιά του υπόγεια, κοντά σε υδάτινα ρεύματα και κατόπιν κλείνει την είσοδο με τα νερά που συγκεντρώνονται σε φράγματα που κατασκευάζει, τοποθετώντας κορμούς δέντρων, κλαδιά πέτρες και λάσπη. Η φωλιά του έχει κωνικό σχήμα και αποτελείται από την κυρίως κατοικία και μία αποθήκη τροφής. Κατασκευάζει επίσης μία τρύπα στην κορυφή, έξω από το Φώτο. 4 Ο κάστορας νερό, για τον εξαερισμό, και πολλές υποβρύχιες εισόδους. Κάθε ζευγάρι καστόρων έχει ξεχωριστή φωλιά. Έχει παρατηρηθεί ότι το χτίσιμο της φωλιάς αναλαμβάνουν οι θηλυκοί κάστορες, ενώ οι αρσενικοί κουβαλούν τα υλικά. Ο κάστορας τρέφεται με φλούδες δέντρων, με υδρόβια φυτά, με τρυφερά φύλλα και με καρπούς. Ο θηλυκός κάστορας, μετά από 90 περίπου ημέρες εγκυμοσύνης, γεννά 1-5 μικρά, τα οποία, μόλις μπορέσουν να κολυμπήσουν άνετα, μετακομίζουν σε άλλη φωλιά. Ζει χρόνια. Ο κάστορας κυνηγιέται για το πολύτιμο σκουρόχρωμο δέρμα του, με το οποίο κατασκευάζονται γουναρικά. Για το λόγο αυτό στην Ευρώπη, όπου ζουν [- 24 -]

39 κάστορες, τους παρέχεται μεγάλη προστασία. Επίσης προσφέρει στον άνθρωπο και τη λιπαρή ουσία καστόριο. 5. Η αλεπού Η αλεπού (Vulpes) είναι ανώτερο θηλαστικό, που ανήκει στην οικογένεια Κυνίδες. Το πιο γνωστό είδος είναι η Κόκκινη αλεπού (Vulpes vulpes), της οποίας το τρίχωμα είναι κοκκινωπό, με μαυριδερά το πίσω μέρος των αυτιών της και το μπροστινό μέρος των ποδιών της, ενώ το άκρο της ουράς της είναι πάντα λευκό. Φώτο 5 Η αλεπού Το μεγαλύτερο είδος είναι η κόκκινη αλεπού, η οποία φτάνει σε μήκος έως και τα 90 εκατοστά και ζυγίζει 7-10 κιλά. Το εντυπωσιακό είναι ότι η ουρά της φτάνει σε μήκος έως και τα 60 εκατοστά, δηλαδή είναι αρκετά μεγάλη συγκριτικά με το σώμα της. Στα περισσότερα είδη, τα πόδια της είναι κοντά και λεπτά και έτσι η ουρά της χρησιμεύει και σαν μέσο ισορροπίας. Υπάρχουν όμως και άλλα είδη αλεπούδων, με σχετικά μεγάλη εξάπλωση ανά την υφήλιο, που ζουν στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, στην βόρεια [- 25 -]

40 Αφρική, την Μέση Ανατολή, εύκρατα τμήματα της Ασίας και την Βόρεια Αμερική. Επίσης, η Νοτιοαμερικανική γκρίζα αλεπού (Lycalopex griseus) ζει στην Χιλή και την Αργεντινή, ενώ η Αρκτική αλεπού (Alopex Lagopus) ζει στις πολικές περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου. Όλα τα είδη αλεπούδων είναι παμφάγα. Το διαιτολόγιό τους αποτελείται σε μεγάλο ποσοστό από ασπόνδυλα. Ωστόσο, καταναλώνουν και τρωκτικά, λαγούς, κουνέλια και άλλα μικρά θηλαστικά, καθώς και ερπετά (όπως φίδια), αμφίβια, χόρτα, μούρα ενώ δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση και σε καρπούς (φρούτα), ψάρια, πτηνά, αυγά, σκαθάρια, έντομα και όλα σχεδόν τα είδη μικρών ζώων. Τα περισσότερα είδη δείχνουν μεγάλη προσαρμοστικότητα σε πολλά διαφορετικά είδη τροφής και κατά μέσο όρο καταναλώνουν 1 κιλό τροφής την ημέρα. Όλες οι αλεπούδες έχουν την χαρακτηριστική συνήθεια να θάβουν (συνήθως με φύλλα, χώμα ή χιόνι) υπολείμματα τροφής όταν έχουν περίσσευμα, για να τα φάνε αργότερα. Η αλεπού θηρεύεται για το πολύτιμο δέρμα της το οποίο αποτελεί πρώτη ύλη για τη γουνοποιία. Η παραπάνω αναφορά σε ορισμένα γουνοφόρα ζώα που ζουν ελεύθερα και αποτελούν ελκυστικά θηράματα για το δέρμα τους, δεν εξαντλεί το θέμα των άγριων γουνοφόρων ζώων. Υπάρχουν και άλλα που είτε είναι σπάνια, είτε βρίσκονται σε προστασία λόγω ελάττωσης του πληθυσμού τους, είτε λόγω της επικινδυνότητας της θήρευσής τους Εκτρεφόμενα γουνοφόρα ζώα. Εκτροφή των γουνοφόρων ζώων υπήρξε απολύτως αναγκαία κυρίως να καλύψει την αυξημένη ζήτηση των γουνοδερμάτων από τις επιχειρήσεις επεξεργασίας αυτών και παραγωγής γούνας. Η φυσική πανίδα δεν είναι ικανή να δώσει την απαραίτητη ποσότητα σε γουνοδέρματα, λόγω του γεγονότος ότι ο πληθυσμός των γουνοφόρων ζώων σε άγρια μορφή δεν αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς, ούτε είναι διαθέσιμος στην κατάλληλη στιγμή. Τα ζώα που επιλέχθηκαν να αποτελέσουν αντικείμενο συστηματικών εκτροφών είναι εκείνα που είναι προσιτά στη διαδικασία της εκτροφής, ενώ παράλληλα αποδίδουν ποιοτική πρώτη ύλη και συμφέρουσα ποσότητα. Ήδη τα [- 26 -]

41 ζώα που εκτρέφονται έχουν προσαρμοστεί καλά στο σύγχρονο τρόπο παραγωγής, αναπαράγονται και αναπτύσσονται με επιτυχία, σύμφωνα με το φυσικό κύκλο ζωής των ζώων. Τα κυριότερα είδη που εκτρέφονται στον κόσμο και στην Ελλάδα είναι το Μινκ, η αλεπού, το φιλανδέζικο ρακούν, το τσιντσιλά και το νούτρια από τα οποία τα δύο πρώτα είναι και τα σημαντικότερα (Κουσουνής, 2013). 1. Οικογένεια Mustelidae, Υποοικογένεια Mustelinae: Είδος: Μινκ (Mustela vision) (ή Neovison vison). Το εκτρεφόμενο ΜΙΝΚ προέρχεται από το άγριο αμερικανικό Μινκ, το λεγόμενο Standard, χρώματος καφέ με άσπρη ζώνη από το λαιμό μέχρι την κοιλιά του. Είδος: Mustela putorius (Φιτς, Ίλτις, Ferret). Η γούνα του είναι μικρότερης αξίας από εκείνη του ΜΙΝΚ. Εκτρέφεται σε μικρή κλίμακα παγκοσμίως. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως βοηθητικό ζώο στο κυνήγι του λαγού. Είδος: Marten Zibellina (Σαμούρι, Ζιμπελίνα, Sable). Αυτόχθονο είδος της Σιβηρικής στέπας. Η μεταξένια γούνα του είναι η αιτία να κάνει πανάκριβο το γουνόδερμά του. Εκτρέφεται σε μικρή κλίμακα στη Ρωσία. Η εκτροφή του παρουσιάζει πολλές δυσκολίες λόγω της ιδιαιτερότητας των βιολογικών του χαρακτηριστικών. Τα περισσότερα γουνοδέρματα προέρχονται από το κυνήγι του κάτω από αυστηρά ελεγχόμενες συνθήκες, ενώ απαγορεύεται αυστηρότατα η εξαγωγή ζώντων ζώων από τη χώρα. Στην ίδια οικογένεια, Mustelidae ανήκουν τα άγρια κουνάβια (Πετροκούναβο, Martes Foina, Martes martes και Pine) και το Ευρωπαϊκό Μινκ (Μustela lutveola) χωρίς αξιόλογο εμπορικό ενδιαφέρον. Από το αρχικό άγριο αμερικάνικο Μινκ (καφέ χρώματος- Standard) προήλθαν όλοι οι εκτρεφόμενοι, σήμερα, χρωματικοί τύποι του Μινκ, είτε με φυσικές μεταλλάξεις, είτε με την τεχνητή γενετική επιλογή οι οποίοι, αφού αξιολογήθηκαν βάσει βιολογικών και εμπορικών κριτηρίων, δημιούργησαν τους σημερινούς πληθυσμούς των εκτρεφόμενων διαφόρων χρωματικών τύπων (Albino, Aleutian, Royal pastel, Silver blue, Black cross, Palomino κλπ.). Πέραν αυτών, στα εκτροφεία μπορούν να παραχθούν με διασταυρώσεις και άλλοι χρωματικοί τύποι του Μινκ με εμπορικό ενδιαφέρον (π.χ. Zapphire, [- 27 -]

42 Pearl κλπ.). 2. Οικογένεια Canidae, Υποοικογένεια: Caninae Η Αλεπού Silver Fox (Αρζεντέ, silver ) είναι μαύρου χρώματος με τις άκρες των μακριών τριχών της γούνας της αργυρόχροες. Ανήκει στο είδος Vulpes vulpes που κύριος εκπρόσωπος του είναι η κοινή κόκκινη αλεπού, από την οποία προήλθε με μετάλλαξη η Silver Fox. Ως συγγενικές φυλές έχουν γόνιμη σύζευξη. Η Άσπρη (λευκή) Πολική Αλεπού ανήκει στο είδος Alopex lagopus από την οποία προήλθε με μετάλλαξη η Blue Fox, της οποίας το βασικό χρώμα είναι το λευκό, αλλά με έντονη γκρίζα ή φαιά-γκρίζα απόχρωση. Και αυτές μεταξύ τους έχουν γόνιμη σύζευξη. Εκτρέφονται αμφότερες σε μεγάλη κλίμακα καθώς και άλλες αποχρώσεις (χρωματικοί τύποι) αλεπούδων που προήλθαν από τα δύο ανωτέρω είδη με διαδικασίες παρόμοιες των ΜΙΝΚ. Ρακκούν (Nyctereutes procynoides): Από αυτό το άγριο Ρακκούν προήλθε το εκτρεφόμενο σήμερα σε μονάδες της Σκανδιναβίας (στη Φινλανδία το λεγόμενο Φίνρακκούν). 3. Στην τάξη των τρωκτικών (Rodedia) υπάγονται τα εκτρεφόμενα είδη Τσιντσιλλά (Chinchilla laninger) και Νούτρια (Myocastor coypus). 1. Το Μινκ (Βιζόν). Το Μινκ ανήκει στην κατηγορία των μουστελλίδων. Έχει σώμα μακρόστενο, μήκους εκ., με ουρά που μπορεί να φτάσει τα 14 εκ. Χάρη στα μεμβρανώδη πίσω πόδια, μπορεί να κινείται άνετα μέσα στο νερό. Υπάρχουν δύο είδη βιζόν: το αμερικανικό (Mustela vison) (Φωτο. 6α), που προέρχεται από την Βόρεια Αμερική, εισήχθη στην Ευρώπη το 1920 και είναι μεγαλόσωμο με καφέ γούνα και λευκά χείλη, και το ευρωπαϊκό (Mustela lutreola) (Φωτο. 6β), που είναι μικρότερο μέγεθος και έχει σκούρα γκρίζα γούνα με λευκά και τα δύο χείλη. Το ευρωπαϊκό βιζόν συναντάται κυρίως στην Ρουμανία, στην Φινλανδία και την Ρωσία, όπου ζει κοντά σε έλη, λίμνες και ποτάμια, σε δάση με πλούσια βλάστηση Είναι σαρκοφάγο και τρέφεται με μικρά ζώα, όπως βατράχους, ψάρια και τρωκτικά, αλλά και με αυγά. [- 28 -]

43 Φωτο. 6α. Μινκ (βιζόν) το αμερικανικό (Mustela vison) Φώτο. 6β. Μινκ (βιζόν) το ευρωπαϊκό (Mustela lutveola) [- 29 -]

44 Κυνηγήθηκε για την γούνα του, και μάλιστα έφτασε στα όρια της εξαφάνισης. Σήμερα, αριθμεί ελάχιστα άτομα τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική. Εκτρέφεται όμως σε ειδικά εκτροφεία για την γούνα του. 2. Η Ζιμπελίνα Η Ζιμπελίνα (Martes zibellina - Ικτίς η ζιβελίνη), γνωστό στη γουνοποιία και ως σαμούρι, είναι σαρκοφάγο θηλαστικό της οικογένειας των μουστελιδών. Πρόκειται για κουνάβια τα οποία παρουσιάζουν έντονο φυλετικό διμορφισμό. Σήμερα επιβιώνουν μόνο επειδή προστατεύονται από αυστηρές θηρευτικές διατάξεις. Σχεδόν όλες οι γούνες της στο εμπόριο προέρχονται από ζώα που εκτρέφονται. Ωστόσο και η εκτροφή της είναι δύσκολη εξαιτίας του δύστροπου χαρακτήρα της. Τα αρσενικά άτομα είναι μεγαλύτερα, με μήκος σώματος εκ. και μήκος ουράς 9-12 εκ., ενώ στα θηλυκά τα αντίστοιχα μήκη είναι εκ. και 7-11 εκ. Το μαλακό πλούσιο τρίχωμά τους έχει μαύρο ή καστανό Φώτο 7. Martes Zibellina (Σαμούρι, Ζιμπελίνα) χρώμα και είναι μακρύτερο τον χειμώνα. Είναι ημερόβια ζώα και τρέφονται κυρίως με μικρά τρωκτικά, πουλιά και αβγά. Μεγάλος αριθμός των ζώων αυτών ζούσε τον 19 o αι. στα κωνοφόρα δάση της [- 30 -]

45 Σιβηρίας (Τάιγκα) από τα Ουράλια Όρη και δυτικά σε όλη τη Σιβηρία, το ανατολικό Καζακστάν, στη βόρεια Μογγολία, στην Κίνα, στη Βόρεια και στη Νότια Κορέα και στο νησί Χοκάιντο της Ιαπωνίας. Το εύρος του αρχικά εκτεινόταν στην ευρωπαϊκή Ρωσία, στην Πολωνία και την Σκανδιναβία. Η εξάπλωσή τους έφτανε μέχρι τη βόρεια Κίνα, το αδιάκοπο όμως κυνήγι για τη θαυμάσια γούνα τους περιόρισε σημαντικά τους πληθυσμούς. Τα θηλυκά, μετά από περίοδο κύησης 9-10 μηνών, γεννούν την άνοιξη 1-7 μικρά με κλειστά μάτια, τα οποία εγκαταλείπουν τη φωλιά περίπου ένα μήνα αργότερα. 3. H αλεπού Η αλεπού (Vulpes) είναι ανώτερο θηλαστικό, που ανήκει στην οικογένεια Κυνίδες. Το πιο γνωστό είδος είναι η Κόκκινη αλεπού (Vulpes vulpes), της οποίας το τρίχωμα είναι κοκκινωπό, με μαυριδερά το πίσω μέρος των αυτιών της και το μπροστινό μέρος των ποδιών της, ενώ το άκρο της ουράς της είναι πάντα λευκό. Η κόκκινη αλεπού (Vulpes vulpes)(φώτο. 5) είναι το πιο γνωστό και αναγνωρίσιμο είδος αλεπούς, όπως επίσης και το είδος αλεπούς με την μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση παγκοσμίως και σε πολλές περιοχές της υφηλίου αναφέρεται απλώς ως «η αλεπού». Επί του παρόντος, έχουν αναγνωριστεί 45 υποείδη κόκκινων αλεπούδων, τα οποία διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τις μεγάλων διαστάσεων κόκκινες αλεπούδες των βορειότερων χωρών και τις κάπως μικρότερες και πιο πρωτόγονες της Ασίας, της βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Το 2010, ανακαλύφθηκε ακόμα ένα πιθανό υποείδος στην Κοιλάδα του Σακραμέντο, στην Καλιφόρνια. Η κόκκινη αλεπού θηρεύεται και εκτρέφεται με μεγάλη επιτυχία. Στο είδος Vulpes vulpes ανήκει και η αλεπού Silver Fox (Αρζεντέ, silver ) η οποία είναι μαύρου χρώματος με τις άκρες των μακριών τριχών της γούνας της αργυρόχροες. Η αλεπού Silver Fox προήλθε από την κόκκινη αλεπού με μετάλλαξη. Ως συγγενικές φυλές έχουν γόνιμη σύζευξη. Η ασημένια αλεπού εκτρέφεται ως γουνοφόρο ζώο σε πολλές χώρες για την ιδιαίτερη γούνα της με το πυκνό τρίχωμα και το ξεχωριστό χρώμα της. [- 31 -]

46 Φώτο. 8α. Ασημένια ή Ασημότριχη αλεπού. Ένα άλλο είδος αλεπούς που εκτρέφεται ως γουνοφόρο ζώο είναι η αρκτική αλεπού. Το είδος αυτό ζει στην Αρκτική, δηλαδή στις πολικές περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου. Στο μέγεθος είναι λίγο μικρότερη από την αλεπού των εύκρατων περιοχών. Το χειμώνα δεν πέφτει σε χειμερία νάρκη όπως άλλα ζώα. Είναι σαρκοφάγο ζώο που τρέφεται συνήθως με σάπιο κρέας φάλαινας ή τα αποφάγια από τα θύματα των πολικών αρκούδων. Επίσης τρέφεται με μικρότερα ζώα όπως λαγούς, αμφίβια και ευάλωτα νεογνά φώκιας, που έχουν απομακρυνθεί από το κοπάδι τους. Κάνει το κρησφύγετό της κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Αντέχει σε θερμοκρασίες έως -50 βαθμών Κελσίου. Καθώς είναι ένα από τα μεγαλύτερα σαρκοφάγα ζώα του αρκτικού κύκλου δεν έχει πολλούς εχθρούς. Πιο ευάλωτα είναι τα αλεπουδάκια. Γεννά μια φορά το χρόνο έως 15 αλεπουδάκια κατά την έναρξη του καλοκαιριού και αφού τα θηλάσει μερικούς μήνες είναι αρκετά ανεξάρτητα για να ζήσουν τον Αρκτικό χειμώνα μόνα τους. Είναι περιζήτητη για το δέρμα της, που το χειμώνα είναι άσπρο για να μην διακρίνεται εύκολα από την λεία ή τους εχθρούς της ανάμεσα στο χιόνι και το καλοκαίρι γίνεται καφετί. [- 32 -]

47 Φώτο. 8β. Η αρκτική αλεπού ή Λευκή αλεπού. Διαθέτει την πιο ζεστή γούνα όλων των θηλαστικών. Η αλεπού Φενέκ είναι ένα ακόμη σαρκοφάγο θηλαστικό της οικογενείας των Κυνιδών το οποίο είναι αντικείμενο εκτροφής σε πολλές χώρες. Φώτο. 8γ. Η αλεπού Φενέκ [- 33 -]

48 Το είδος έχει την επιστημονική ονομασία Vulpes zerda και απαντά αποκλειστικά στην Βόρεια και Βορεοκεντρική Αφρική. Η αλεπού φενέκ είναι, όχι μόνον η μικρότερη αλεπού στον κόσμο, αλλά και το μικρότερο σε μέγεθος μέλος της οικογενείας Canidae, όπου ανήκει. Είναι προσαρμοσμένο να ζει στα αφιλόξενα ερημικά και ημι-ερημικά ενδιαιτήματα των περιοχών εξάπλωσής του, έχοντας αναπτύξει ιδιαίτερα δομικά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά που τού επιτρέπουν να αντέχει σε συνθήκες ξηρασίας και σε μεγάλες θερμοκρασιακές διαφορές (βλ. Φυσιολογία και προσαρμογές). 4. Το ρακούν. Το ρακούν, εκτός από την φυσική διαβίωση, αποτελεί και αντικείμενο εκτροφής για χρήση ως γουνοφόρου ζώου. Η εκτροφή του άρχισε πρώτα σε χώρες της άπω ανατολής (Κορέα, Ιαπωνία, Κίνα) και αργότερα μεταφέρθηκε και στις χώρες της Πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Φώτο. 9. Το ασιατικό ρακούν [- 34 -]

49 Γενικά, η ποιότητα του δέρματος και της γούνας του εκτρεφόμενου ρακούν βασίζεται στην απαλότητα της γούνας, και στην διαμόρφωση των τριχών που χαρακτηρίζουν το προϊόν μεταξένια γούνα. Οι γούνες ρακούν με χαμηλό τρίχωμα πετυχαίνουν υψηλότερες τιμές από τις γούνες με μεγάλο, χοντρό τρίχωμα. 5. Το Τσιντσιλά. Το Τσιντσιλά είναι ένα μικρό τρωκτικό που κατάγεται από τα βουνά των Άνδεων, στις περιοχές της Βολιβίας, του Περού, της Χιλής και της Βενεζουέλας. Εκεί ζει σε υψόμετρο 4000 μέτρων. Η ονομασία του είναι Chinchilla Lanigera που σημαίνει «Τσιντσιλά με μακριά ουρά» και προέρχεται από τους ιθαγενείς της περιοχής, που λεγόταν Chincha, οπότε Τσιντσιλά σημαίνει «Μικροί Τσίντσα». Το μόνο άλλο ζώο της οικογένειας Chichillidae που υπάρχει είναι το Viscasha. Φώτο. 10. Το Τσιντσιλά Το μέγεθός του φτάνει περίπου τα 33 εκ. (μαζί με την ουρά) και το βάρος του είναι γρ. Τα αρσενικά είναι λίγο πιο μικρόσωμα από τα θηλυκά. [- 35 -]

50 Φυσικό χρώμα του Τσιντσιλά είναι το γκρι αλλά έχουν δημιουργηθεί και άλλοι χρωματισμοί όπως λευκό, μοζάϊκ, μαύρο βελούδο, βιολετί, μπεζ και άλλες παραλλαγές τους. Χαρακτηριστικό του Τσιντσιλά είναι η παχιά σαν βελούδο και απαλή σαν μετάξι γούνα του. Είναι το ζώο με το πιο παχύ και απαλό τρίχωμα πάνω στη γη ενώ ο άνθρωπος έχει μία τρίχα από κάθε ρίζα, το Τσιντσιλά έχει πάνω από πενήντα ή αλλιώς τρίχες ανά τετραγωνικό εκατοστό. Επίσης χαρακτηριστικό του Τσιντσιλά είναι ότι η γούνα του δε μυρίζει καθόλου! Η φροντίδα του Τσιντσιλά δεν είναι δύσκολη εφόσον ο ιδιοκτήτης προσέξει κάποια σημαντικά πράγματα. Πρέπει να αποφεύγονται οι υψηλές θερμοκρασίες θερμοκρασίες άνω των 30 βαθμών μπορεί να είναι θανατηφόρες η πολύ υψηλή υγρασία, οι απότομες αλλαγές θερμοκρασίας και οι απότομες αλλαγές διατροφής. Το καλοκαίρι εφόσον δεν υπάρχει στο σπίτι κλιματισμός το ζωάκι θα πρέπει να μένει στο πιο δροσερό μέρος του σπιτιού και να μην ενοχλείται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η διατροφή του αποτελείται από τροφές ειδικές για Τσιντσιλά, ξερό χόρτο και αποξηραμένα φρούτα. Ειδικές βιταμίνες και άλλα συμπληρώματα διατροφής μπορούν να δίνονται περιοδικά. Επίσης θα πρέπει να έχει συνέχεια στη διάθεσή του μία πέτρα για να ακονίζει τα δόντια του. Η στέγαση τους πρέπει να γίνει σε ένα ευρύχωρο, ψηλό κλουβί, διαστάσεων τουλάχιστον 80x80x50. Το κλουβί θα πρέπει να είναι εξοπλισμένο με ένα σπιτάκι και θα πρέπει να έχει τουλάχιστον και ένα δεύτερο επίπεδο καθότι τους αρέσει να κάθονται ψηλά. Η στρωμνή πρέπει να καθαρίζεται τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα καθότι είναι πολύ καθαρά ζώα και νιώθουν πολύ άβολα αν το κλουβάκι τους είναι λερωμένο. Θα πρέπει να αποφεύγεται η στρωμνή από ξύλο κέδρου γιατί είναι τοξικό για τα Τσιντσιλά. Στο κλουβί θα πρέπει να υπάρχουν επίσης διάφορα ξύλινα παιχνίδια, η «μπανιέρα» τους και ένας μεγάλος τροχός τουλάχιστον 37 εκ. διάμετρος για την άσκησή τους. Είναι δυνατή η συστέγαση πολλών αρσενικών ή θηλυκών μαζί, εφόσον ο χώρος είναι επαρκής. Προσοχή χρειάζεται όταν υπάρχουν 2 αρσενικά να διεκδικήσουν μία θηλυκιά ή το αντίθετο. Επίσης προσοχή χρειάζεται όταν ένα [- 36 -]

51 ζωάκι έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με ένα άλλο, αν και μετά από λίγο καιρό θα γίνουν καλοί φίλοι. Η αναπαραγωγή στο κλουβί είναι εύκολη. Η κύηση διαρκεί 111 μέρες και τα νεογνά γεννιούνται με ανοιχτά μάτια και πλήρες τρίχωμα. Τα νεογνά απογαλακτίζονται μετά από 2 μήνες. Τα Τσιντσιλά αποτελούν θαυμάσια κατοικίδια διότι είναι πεντακάθαρα, πανέξυπνα ζωάκια, κοινωνικά και παιχνιδιάρικα. Η φροντίδα τους είναι εύκολη και το κόστος διατροφής τους χαμηλό. Αυτό που χρειάζονται όμως περισσότερο από όλα είναι η αγάπη μας, την οποία είναι πρόθυμα να μας επιστρέψουν στο πολλαπλάσιο! 6. Νούτρια ή Μυοκάστορας ή βίδρα. Πρόκειται για ημιυδρόβιο τρωκτικό της Νότιας Αμερικής, το οποίο έχει μεταφερθεί και εγκλιματιστεί στις περισσότερες εύκρατες και τροπικές περιοχές του κόσμου. Ο μυοκάστορας, γνωστός και με τις κοινές ονομασίες νούτρια και κοϊπού, μοιάζει με μεγάλο αρουραίο, με συνολικό μήκος σώματος (με την ουρά) περίπου 1 μ. και βάρος 6-12 κιλά. Φώτο. 11. Νούτρια Έχει μεγάλο, σχεδόν τριγωνικό κεφάλι με μικρά μάτια, κυρτή ράχη και φολιδωτή ουρά, μήκους 35 εκ. Τα πίσω πόδια του είναι μακρύτερα από τα [- 37 -]

52 μπροστινά και καταλήγουν σε 5 δάχτυλα, τα 4 από τα οποία είναι ενωμένα με νηκτική μεμβράνη. Οι κοπτήρες του έχουν ζωηρό πορτοκαλί χρώμα. Η γούνα του αποτελείται από κοντό απαλό τρίχωμα γκριζωπού χρώματος, που είναι πιο πυκνό κοιλιακά και φέρει διάσπαρτες πολυάριθμες, μακριές, μεταξοειδείς, καστανοκόκκινες ή καστανόξανθες τρίχες. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του μυοκάστορα είναι ότι το θηλυκό φέρει τους μαστούς στη ράχη, διατεταγμένους σε τέσσερα ζεύγη κοντά στη σπονδυλική στήλη. Ο μυοκάστορας είναι επιδέξιος κολυμβητής και ζει στις όχθες των λιμνών, των ποταμών και των βάλτων, όπου σκάβει βαθιές φωλιές. Είναι περισσότερο δραστήριος κατά τις νυχτερινές ώρες και τρέφεται με υδρόβια φυτά, ρίζες και καρπούς. Παλαιότερα το κυνήγι του ήταν ελεύθερο στη Νότια Αμερική, ωστόσο σήμερα έχει περιοριστεί πολύ από τους προστατευτικούς νόμους καθώς και από το γεγονός της διάδοσης της εκτροφής του. Το τρωκτικό αυτό εκτρεφόταν σε μεγάλη κλίμακα κατά το παρελθόν, κυρίως στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, για την πολύτιμη γούνα του. Σε ορισμένες περιοχές, ωστόσο, ορισμένα ζώα διέφυγαν της αιχμαλωσίας με αποτέλεσμα, το πολλαπλασιασμό τους σε παρυδάτιες περιοχές και την πρόκληση μεγάλων καταστροφών στις αγροτικές καλλιέργειες. Τα παραπάνω παρουσιασθέντα και περιγραφέντα γουνοφόρα ζώα δεν καλύπτουν το σύνολο των ζώων που το δέρμα τους και η γούνα τους χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ενδυμάτων. Υπάρχουν και πολλά άλλα ζώα είτε άγρια είτε κατοικίδια των οποίων η γούνα είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης στη γουνοποιία. Τέτοια άγρια ζώα μπορούν να αναφερθούν: η αντιλόπη, ο ασβός, η Λεοπάρδαλη, το Κογιότ, το Λίγκας, ο τυφλοπόντικας και μοσχοπόντικας, η Θαλάσσια Ενυδρίδα, η φώκια και πολλά άλλα. Επίσης από τα κατοικίδια τα οποία εκτρέφονται για άλλο σκοπό μπορούν να αναφερθούν: Τα βοοειδή μικρής ηλικίας (μοσχάρια), το πρόβατο, το κατσικάκι, το αρνί, το πόνι, τα κουνέλια κ.ά. [- 38 -]

53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΤΡΟΦΗΣ 3.1. Γενικά για την εκτροφή. Κάθε χρόνο, περίπου 32,1 εκατ. ζώων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εκτροφής και σφαγής αποκλειστικά και μόνο για τους σκοπούς της γούνας, βιζόν, αλεπού και ρακούν, είναι τα κύρια είδη των ζώων που εκτρέφονται σε εκτροφεία γουνοφόρων ζώων και εξακολουθούν να αποτελούν την κύρια σταθερή πηγή πρώτης ύλης των επιχειρήσεων παραγωγής γουνοφόρων ενδυμάτων. Τα άγρια ζώα, τα οποία έχουν υποβληθεί σε μια ενεργή επιλογή για εξημέρωση και προσαρμοστικότητα σε περιβάλλον αιχμαλωσίας, περνούν μικρής διάρκειας και μίζερης ζωής σε μικρά συρμάτινα κλουβιά, με μόνο κύριο σκοπό να δηλητηριαστούν με αέρια ή να θανατωθούν με ηλεκτροπληξία όταν γούνες τους είναι στην ακμή τους. Τα διάφορα προβλήματα των ζώων που συνδέονται με την εκτροφή και την διαβίωση των γουνοφόρων ζώων περιγράφονται παρακάτω (The Parliament Magazine, 2013, Euro group For Animals, 2013): -Περιορισμένη ενεργή επιλογή για την προσαρμογή στην αιχμαλωσία Τα κυριότερα είδη που εκτρέφονται σε εκτροφεία γουνοφόρων ζώων, δηλαδή βιζόν και αλεπούδες, είναι ακόμα ουσιαστικά άγρια ζώα. Έχουν υποστεί μόνο μια πολύ περιορισμένη διαδικασία εξημέρωσης. Η ίδια επιστημονική επιτροπή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την υγεία και ευημερία των ζώων κατέληξε στην έκθεσή της για την ευημερία των ζώων που εκτρέφονται για τη γούνα στα παρακάτω: "Αυτά τα είδη, σε σύγκριση με άλλα ζώα κτηνοτροφίας, έχουν υποβληθεί σε σχετικά μικρή ενεργό επιλογή, εκτός εκείνων που αφορούν στα χαρακτηριστικά της γούνας. Συνεπώς, υπήρχε μόνο ένα περιορισμένο μέρος της επιλογής για εξημέρωση και προσαρμοστικότητα σε περιβάλλον αιχμαλωσίας Τα βιζόν και η αλεπού είναι σαρκοφάγα, αρπακτικά και είναι ιδιαίτερα περίεργα, δραστήρια ζώα με σύνθετη κοινωνική ζωή. Σε αντίθεση με τα περισσότερα άλλα είδη των οικόσιτων ζώων, τα οποία ζουν σε κοπάδια ή σε [- 39 -]

54 κοπάδια ειδών, τα βιζόν είναι μοναχικά από τη φύση τους. Τα βιζόν και οι αλεπούδες ζουν και τα δύο σε ορισμένες εδαφικές περιοχές και στην άγρια φύση, μετακινούνται σε μεγάλες αποστάσεις και υπερασπίζονται τις περιοχές τους. Αυτά τα ζώα δεν μπορούν να προσαρμοστούν εύκολα στις συνθήκες εκτροφής και ιδιαίτερα εντατικής εκτροφής. Οι συνθήκες υπό τις οποίες κρατούνται τα εκτρεφόμενα γουνοφόρα ζώα συνήθως δεν ικανοποιούν τις ανάγκες συμπεριφοράς τους. Το περιβάλλον τους μέσα στο κλουβί είναι μονότονο και η σωματική άσκηση είναι περιορισμένη. Τα ζώα επίσης δεν είναι σε θέση να εκφράσουν την ειδική συμπεριφορά για το είδος τους. Για παράδειγμα οι αλεπούδες, στερούνται της ευκαιρίας να σκάψουν, ενώ τα Μινκ δεν έχουν πρόσβαση σε νερό για κολύμπι και δεν μπορούν να αποφύγουν την κοινωνική επαφή. Κατά συνέπεια, τα ζώα στα εκτροφεία γουνοφόρων ζώων βρίσκονται συνήθως σε μια στερεότυπη συμπεριφορά (όπως βηματισμός κατά μήκος του τοίχου του κελιού, επαναλαμβανόμενη κυκλική βάδιση/κούνημα της κεφαλής τους κλπ), καθώς και αυτο-ακρωτηριασμός (δηλαδή το πιπίλισμα ή το δάγκωμα της γούνας των ζώων στην ουρά, ή σε άλλα μέρη του σώματος και της γούνας) ή βρεφοκτονία. Ο κανιβαλισμός είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Ο φόβος είναι επίσης ένα πρόβλημα κοινωνικής συμπεριφοράς για τα γουνοφόρα ζώα. Μια πρόσφατη νορβηγική μελέτη, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι στην πλειοψηφία των Μινκ και των αλεπούδων εμφανίζεται ο φόβος, αντί για εμπιστοσύνη όπως δείχνουν διάφορα τεστ ημερότητας. Πράγματι, η έρευνα δείχνει ότι οι προσπάθειες για την εκτροφή ζώων με λιγότερο στερεοτυπική συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει σε ένα περισσότερο φοβισμένο ζώο. Τέλος, θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι τα γουνοφόρα ζώα που παθητικά κάθονται ή ξαπλώνουν στα κλουβιά τους δεν είναι κατ ανάγκην ήρεμα ή ευτυχισμένα. Εκτός από την ταυτοποίηση των μη φυσιολογικών συμπεριφορών, πρόσφατες έρευνες σε σκανδιναβικά εκτροφεία γουνοφόρων ζώων αποκάλυψαν έναν κατάλογο σοβαρών προβλημάτων υγείας και ευζωίας των ζώων στις εκμεταλλεύσεις που μελετήθηκαν: o χωρίς θεραπεία, σοβαρές λοιμώξεις των ζώων» στα μάτια, τη μύτη και τα αυτιά. o ανωμαλίες των ούλων, και κατάποση μάζας ερεθισμένων ούλων. ανοιχτές πληγές, χαρακιές και τραυματισμοί. [- 40 -]

55 o απώλεια της ουράς ή / και τα άκρα o δυσμορφίες στα άκρα o κανιβαλισμός των νεκρών αδελφών ή των απογόνων. o σήψη πτωμάτων που μένουν σε κλουβιά με ζωντανά ζώα. o κουτσά ζώα. o ερειπωμένα κλουβιά με αιχμηρά σύρματα να προεξέχουν στο περιβάλλον διαβίωσης των ζώων τα οποία είναι επικίνδυνα για τα μάτια o άδεια, βρώμικα ή / και σπασμένα κύπελλα νερού 3.2. Στέγαση της εκτροφής. Τα ζώα που εκτρέφονται για την παραγωγή γούνας συνήθως στεγάζονται σε μεγάλες σειρές με συρμάτινα κλουβιά υπόστεγα με ανοικτή όψη. Τα υπόστεγα αυτά είναι τυποποιημένα για κάθε είδος εκτρεφόμενου ζώου (Φώτο. 3.1.). Φώτο Τυπικό υπόστεγο με κλουβιά για εκτροφή Μινκ. Τα ζώα συνήθως τρέφονται με προπαρασκευασμένη τροφή με κομμάτια σε μορφή πάστας που τοποθετούνται στο πάνω μέρος των κλουβιών ώστε να είναι προσιτά στα ζώα (Φώτο. 3.2.). Το νερό παρέχεται από σωλήνα και θηλή. [- 41 -]

56 Φώτο Τοποθέτηση της τροφής (πάστας) σε εκτροφή Μινκ. Για τα Mink παρέχεται ένα συρμάτινο κουτί για φωλιά εμπλουτισμένο με τους απαραίτητους εξοπλισμούς για νερό και άλλα απαραίτητα. Ένα τυπικό κλουβί για βιζόν έχει συνήθως διαστάσεις, μήκος 70 εκατοστά, πλάτος 40 εκατοστά και ύψος 45 εκατοστά και τοποθετούνται συνήθως εν σειρά (Φώτο. 3.3.). Φώτο Κλουβιά εν σειρά σε εκτροφή Μινκ. [- 42 -]

57 Το μέγεθος του κλουβιού εξαρτάται κυρίως από το μήκος του βραχίονα ενός ατόμου που θα είναι υπεύθυνο για τη φροντίδα των ζώων αλλά και από τις βιολογικές ανάγκες των ειδών. Παράλληλα, και σύμφωνα με τις συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης (Euro group For Animals, 2013), οι ελάχιστες απαιτήσεις χώρου για ένα ενήλικο βιζόν είναι 2550 cm 2, ενώ ένα ενήλικο με 2 μικρά απαιτεί 2550 cm 2 μετά τον απογαλακτισμό ενώ πρέπει να προστίθενται 850 cm 2 για κάθε επιπλέον μικρό ζώο περισσότερο από δύο. Ένα κλουβί για δύο αρκτικές αλεπούδες και γενικά για αλεπούδες απαιτεί χωρητικότητα συνήθως 1,1 m 2 (Φώτο. 3.4). Φώτο Τυπικό μέγεθος κλουβιών σε εκτροφή σε εκτροφή αλεπούς. Σύμφωνα με τις συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, οι ελάχιστες απαιτήσεις ενιαίου χώρου για μία ενήλικη αλεπού είναι 0,8 m 2, ενώ μία ενήλικη με 2 μικρά χρειάζεται 2,0 m 2. Οι νεαρές αλεπούδες, μετά τον απογαλακτισμό, έχουν μια ελάχιστη απαίτηση χώρου 1,2 m 2 και για κάθε επιπλέον μικρό πρέπει να προστίθεται χώρος 0,5 m 2. Το ελάχιστο ύψος κλουβιού ορίζεται σε 70 cm. Κατά την περίοδο της αναπαραγωγής τοποθετείται στρωμνή στα κλουβιά των εγκύων ζώων, έτσι ώστε να διευκολύνεται η γέννα και να υπάρχει το κατάλληλο [- 43 -]

58 υπόστρωμα για τα νεογέννητα. Η στρωμνή παραμένει στο κλουβί έως τον απογαλακτισμό (Φώτο 3.5). Φώτο Η τοποθέτηση στρωμνής θεωρείται απαραίτητη για τα μικρά ζώα. Τα κτήρια και χώροι σταβλισμού των εκτρεφόμενων ζώων διέπονται από τις διατάξεις της Ο ΗΓΙΑΣ 98/58/ΕΚ σχετικά µε την προστασία των ζώων στα εκτροφεία στην οποία περιλαμβάνονται συστάσεις για τις συνθήκες στέγασης και αναφέρονται με λεπτομέρεια στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ της Οδηγίας. Οι κυριότερες από τις συστάσεις αυτές είναι: o Τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των χώρων σταβλισμού ιδίως δε των διαμερισμάτων και του εξοπλισμού µε τον όποιο είναι δυνατό να έλθουν σε επαφή τα ζώα, δεν πρέπει να είναι επιβλαβή για τα ζώα και πρέπει να μπορούν να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται σχολαστικά. o Οι χώροι σταβλισμού και τα σημεία πρόσδεσης των ζώων πρέπει να κατασκευάζονται και να συντηρούνται κατά τρόπον ώστε να µην υπάρχουν αιχμηρές προεξοχές που είναι δυνατόν να τραυματίσουν τα ζώα. o Η κυκλοφορία του αέρα, το ποσοστό της σκόνης, η θερμοκρασία, η [- 44 -]

59 σχετική υγρασία του αέρα και οι συγκεντρώσεις αερίων, πρέπει να παραμένουν εντός ορίων που δεν βλάπτουν τα ζώα. o Τα ζώα που εκτρέφονται εντός κτιρίων δεν πρέπει να παραμένουν ούτε σε συνεχές σκοτάδι, ούτε να εκτίθενται χωρίς κατάλληλη διακοπή σε τεχνητό φωτισμό όταν ο φυσικός φωτισμός είναι ανεπαρκής για τις φυσιολογικές και ηθολογικές του ανάγκες, πρέπει να προβλέπεται κατάλληλος τεχνητός φωτισμός. Ένα άλλο χρήσιμο και απαραίτητο εργαλείο για κάθε εκτροφή είναι οι παγίδες (Akre, et all. 2008). Οι παγίδες χρησιμοποιούνται συνήθως όταν ο εκτροφέας συλλαμβάνει και ακινητοποιεί το Μινκ για να το μετακινήσει, ή για τον εμβολιασμό ή για εξέταση αίματος των ζώων. Η παγίδα εισάγεται και τοποθετείται στο άνοιγμα της φωλιάς. Το Μινκ δελεάζεται και μπαίνει στην παγίδα χωρίς να διαταραχθεί η ηρεμία του. Όταν απελευθερώνεται, το μπροστινό μέρος της παγίδας εισάγεται εντός του κλωβού και η πόρτα παγίδα ανοίγει και το Μινκ στη συνέχεια τρέχει στο κλουβί. Η παγίδα για το θηλυκό έχει τυπικές διαστάσεις ,5 εκατοστά ενώ για το αρσενικό οι διαστάσεις είναι συνήθως ,5 εκατοστά (Φώτο 3.6). Φώτο 3.6. Παγίδα ακινητοποίησης γουνοφόρων ζώων (Πηγή: Akre, et all. 2008) [- 45 -]

60 Σε ορισμένους τύπους παγίδων το δάπεδο μπορεί να ανυψωθεί για να ακινητοποιήσει εντελώς το Μινκ. Οι παγίδες αυτές χρησιμοποιούνται για την κατάταξη της γούνας σε ποιότητες (καλύτερη μελέτη σε ζωντανό ζώο) και παρουσίαση των ζώων σε ζωντανές εκθέσεις. Δεν είναι γνωστό ποια από τις μεθόδους, η σύλληψη με το χέρι ή με παγίδα, είναι ο πιο ισχυρός παράγοντας άγχους. Σε αλεπούδες, ένας κακός χειρισμός έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί πιο έντονη καταπόνηση από αυτή που προκαλείται από αντίδραση υπερθερμίας. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε στενότερη επαφή με τους ανθρώπους κατά τη διάρκεια της θεραπείας με το χέρι από μια θεραπεία με παγίδα Η διατροφή των ζώων της εκτροφής. Η ποιότητα και η σύσταση της τροφής είναι μεγάλης σημασίας για την ευημερία των ζώων αλλά και για την ποιότητα του δέρματός τους. Δύο είναι οι παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την επιλογή της σωστής τροφής και αυτοί είναι: o Οι διατροφικές ανάγκες που διαφέρουν από είδος σε είδος και o Μεταξύ των ζώων του ίδιου είδους, η τροφή πρέπει να εκπληρώνει τις ανάγκες των ζώων ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο βρίσκονται. Εκτός από τους παραπάνω παράγοντες τα ζώα πρέπει να διαχωριστούν σε ζώα που τρέφονται με τροφές φυτικής προέλευσης σε ζώα που τρέφονται με τροφές ζωικής προέλευσης και σε ζώα τα οποία μπορούν να καταναλώσουν τροφές και των δύο προελεύσεων. Για παράδειγμα, το Μινκ, η αλεπού και ο λύκος είναι καθαρά σαρκοφάγα ζώα. Ο κάστορας, ο λαγός, το κουνέλι είναι καθαρά φυτοφάγα ζώα, ενώ άλλα είναι παμφάγα όπως ο σκίουρος. Η διατροφή επίσης μπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα με την εποχή, ή ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης που βρίσκονται τα ζώα. ( Για παράδειγμα, οι περίοδοι από τον Μάιο μέχρι το τέλος του Ιουλίου (γαλουχία και αρχική ανάπτυξη των νεογνών είναι διαφορετικές. Η γαλουχία είναι η πιο απαιτητική περίοδος γι αυτό θα πρέπει η τροφή τους να είναι πλούσια, με τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Οι ποιοτικές ανάγκες της τροφής θα πρέπει να περιλαμβάνουν:. Πρωτεΐνες [- 46 -]

61 . Υδατάνθρακες, οι οποίοι χρησιμεύουν κυρίως στην παροχή θερμίδων (ενέργειας). Λίπη. Είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη ωραίου τριχώματος και δέρματος ευλύγιστου, στιλπνού και υγιούς καθώς επίσης είναι και σημαντική πηγή ενέργειας.. Άλλα αναγκαία θρεπτικά συστατικά όπως η Βιταμίνη Α και Ε, θειαμίνη, ριβοφλαμίνη, παντοθεντικό οξύ, νιασίνη καθώς και μακροστοιχεία - ιχνοστοιχεία όπως ασβέστιο, φώσφορος, νάτριο, κάλιο, σίδηρος κ.α. Οι τροφές που περιέχουν τα παραπάνω θρεπτικά στοιχεία μπορεί να είναι είτε ζωικής προέλευσης (κρέας βοοειδών και ιπποειδών, ιχθείς, κρεατάλευρο κ.α.) είτε φυτικής (δημητριακοί καρποί, βαμβακόσπορος, λάχανα, πατάτες, καρότα κ.α.)( Γιανακοπούλου, 2012). Για καθαρά προληπτικούς λόγους χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά μέσα στις τροφές και με επιφυλάξεις, λόγω του ενδεχομένου του εθισμού των ζώων, σε περίπτωση υποψίας μιας λοιμώδους νόσου καθώς και σε δύσκολες καιρικές συνθήκες. Η διατροφή των γουνοφόρων ζώων μπορεί να επηρεάσει την κατάσταση της υγείας τους με δύο τρόπους: o Ως φορέας τόσο διαφόρων μικροβίων και παρασιτικών παραγόντων, όσο και ποικίλων τοξικών ουσιών και o Διαμέσου της κάλυψης ή όχι των αναγκών των ζώων σε θρεπτικές ουσίες και ενέργεια. Εάν η εκτροφή γίνεται κάτω από σωστές συνθήκες διατροφής και ζωοτεχνίας, το ζώο μπορεί να αναπτυχθεί σωστά και να φτάσει στο επιθυμητό μέγεθος και επομένως αυτή η ανάπτυξη να επηρεάσει θετικά και στην ανάπτυξη του γουνοδέρματος. Σημαντικό στοιχείο της διατροφής είναι τα λίπη τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του ωραίου τριχώματος καθώς και στην καλή ευλυγισία, στιλπνότητα και υγεία του δέρματος. Η Ενέργεια (Μεταβολιστέα Ενέργεια) του σιτηρεσίου πρέπει να προέρχεται κατά: 40-55% από ζωικές πρωτεΐνες, 25-35% από ζωικά, κυρίως, λίπη και 10-15% από υδατάνθρακες. Για την παραγωγή π.χ γουνοδερμάτων θα απαιτούντο τόνοι τροφής που το 70-85% αυτής πρέπει να αποτελείται από προϊόντα ή υποπροϊόντα ζωικής [- 47 -]

62 προέλευσης (Κουσουνής, 2013). Αντιθέτως, η έλλειψη ιωδίου (ιωδιοπενία), στα νεαρά ζώα παρουσιάζει αραίωση του τριχώματος και εξοίδηση του δέρματος. Παρατηρήθηκε ότι, ομάδες ζώων που διατράφηκαν με τροφές χαμηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες, σε κάποια φάση της ανάπτυξής τους, η ανάπτυξη του τριχώματος, ο τελικός όγκος και η γενική ποιότητα του χειμερινού τριχώματος στα αρσενικά επηρεάστηκε αρνητικά. Για όλους αυτούς τους λόγους θα πρέπει να δίνεται μεγάλη προσοχή στην διατροφή διότι είναι καθοριστικός παράγοντας της τελικής ποιότητας του γουνοφόρου δέρματος Παράγοντες που επηρεάζουν την εκτροφή. Οι συνθήκες περιβάλλοντος και οι βασικοί παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την εγκατάσταση και λειτουργία ενός εκτροφείου είναι οι εξής (Βασιλειάδης, 2012): Οι κλιματολογικές συνθήκες. Ένας από τους βασικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την λειτουργία ενός εκτροφείου γουνοφόρων ζώων, είναι οι θερμοκρασίες του περιβάλλοντος της περιοχής, οι οποίες δεν πρέπει να είναι υψηλές αλλά ούτε πολύ χαμηλές. Για τα ελληνικά δεδομένα ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας διαθέτει η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας η οποία χαρακτηρίζεται από δροσερά καλοκαίρια και δεν υπάρχει συχνός κίνδυνος θερμοπληξίας των ζώων όταν μερικές φορές η θερμοκρασία ξεπερνά τους 40 βαθμούς κελσίου. Επίσης και οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και οι παρατεταμένοι παγετοί έχουν αρνητικές επιπτώσεις γενικώς στην ομαλή διαβίωση των ζώων. Η ηλιοφάνεια που επικρατεί στη χώρα μας και ιδιαίτερα στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας είναι αρκετή για την κάλυψη των αναγκών των ζώων. Πέραν των παραπάνω συνθηκών του κλίματος τα γουνοφόρα ζώα απαιτούν να υπάρχει σαφής διάκριση των τεσσάρων εποχών του έτους. Το κρύο είναι παράγοντας ο οποίος δεν επηρεάζει δυσμενώς τα ζώα, απεναντίας βοηθά στην ανάπτυξη καλύτερης ποιότητας γουνοδέρματος. Αντίθετα, ο άνεμος και τα ψυχρά ρεύματα αέρος, επηρεάζουν δυσμενώς την επιβίωση των ζώων. Η σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας απαιτείται να είναι σε ελαφρώς υψηλότερα [- 48 -]

63 επίπεδα 75-85%. Σε γενικές γραμμές οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στη Δυτική Μακεδονία θεωρούνται κατάλληλες για την ευδοκίμηση της εκτροφής των γουνοφόρων ζώων εάν λάβουμε υπ' όψη και την παράμετρο του μικροκλίματος της περιοχής. Το έδαφος. Είναι ένας πολύ σπουδαίος παράγοντας για την ίδρυση εκτροφείου γουνοφόρων ζώων, λόγω της ιδιομορφίας και των ιδιαίτερων απαιτήσεων των ζώων. Οι περιοχές που κρίνονται κατάλληλες πρέπει να είναι προσήλιες με εύκολη πρόσβαση και διαπερατά εδάφη καλής στράγγισης. Το πορώδες έδαφος είναι κατάλληλο διότι αποβάλλει γρήγορα την υγρασία. Έτσι πρέπει να προτιμάμε το αμμώδες έδαφος. Αντιθέτως, το αργιλώδες έδαφος κρίνεται ακατάλληλο, γιατί τα ούρα και το νερό δεν μπορούν να το διαπεράσουν και δημιουργούνται σημαντικά προβλήματα. Εκτός από τη ρυπαρή και λασπώδη εικόνα του εκτροφείου, ο εκτροφέας θα αντιμετωπίσει την εξάτμιση του βρόμικου και ρυπογόνου νερού, η οποία προκαλεί δυσοσμία σε όλο το χώρο του εκτροφείου. Ο θόρυβος. Ένας ακόμη παράγοντας που επηρεάζει σημαντικά την ομαλή λειτουργία του εκτροφείου αλλά κυρίως την ζωή των ζώων μέσα στο εκτροφείο είναι ο εξωτερικός θόρυβος. Ο θόρυβος είτε συνεχής είτε περιοδικός αναστατώνει τα ζώα και προκαλεί διάφορες διαταραχές ιδιαίτερα την περίοδο της αναπαραγωγής. Επομένως η εγκατάσταση του εκτροφείου πρέπει να γίνει σε τοποθεσία που να το εξασφαλίζει την απομόνωση και την ησυχία μακριά από τεχνητούς θορύβους. Υπηρεσίες και υποδομές. Υπηρεσίες, όπως υγειονομικές υπηρεσίες ζώων (κτηνιατρεία)και εξειδικευμένες υπηρεσίας με επιστημονικό προσωπικό είναι απαραίτητες για τη λειτουργία της εκτροφής. Επίσης άλλες τεχνικές υποδομές ηλεκτρικό ρεύμα, ύδρευση οδοποιία είναι πολύ σημαντικές για τη αποδοτική εκτροφή των γουνοφόρων ζώων. Επιλογή τοποθεσίας εγκατάστασης. Η κατάλληλη τοποθεσία για την εγκατάσταση του εκτροφείου είναι η πρώτη προϋπόθεση, για μια αποδοτική εκτροφή. Και αυτό γιατί η τοποθεσία εγκατάστασης εμπεριέχει όλους του παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω, όπως ο θόρυβος, το κλίμα, η ατμοσφαιρική μόλυνση, αλλά και πιθανές προβλέψεις για επέκταση της εκτροφής, καθώς επίσης και οι διευκολύνσεις που απαιτούνται για τις ανάγκες [- 49 -]

64 των ζώων υπό δεδομένες περιβαλλοντικές συνθήκες. Είναι απαραίτητο να εξασφαλίζονται συνθήκες περιβάλλοντος που να λαμβάνουν υπόψη τα βιολογικά τους χαρακτηρίστηκα όπως αυτά προσδιορίζονται από την επιστήμη υπό συνθήκες εκτροφής. Η ασφάλεια της εκτροφής και των ζώων. Η ασφάλεια της εκτροφής είναι υψίστης σημασίας και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια που δημιουργήθηκε ένα μεγάλο κίνημα φιλοζωικών ομάδων για την κατάργηση των εκτροφών γουνοφόρων ζώων. Πέραν των παραπάνω υπάρχουν και φυσικοί κίνδυνοι που μπορούν να βλάψουν την εκτροφή αλλά και τα ζώα εκτροφής όπως διάφοροι εξωτερικοί εισβολείς (ποντίκια, κουνάβια, σκυλιά και άλλα). Η ασφάλεια αυτή εξασφαλίζεται σε μεγάλο βαθμό με εξωτερικό φράχτη ειδικής κατασκευής ( π.χ. με λαμαρίνα γαλβάνιζε ύψους τουλάχιστον 1,40 μ.) για την αποτροπή δραπέτευσης των ζώων αφ ενός και για την προστασία των ζώων από ανεπιθύμητους επισκέπτες. Ένας φράχτης είναι εύκολο να τοποθετηθεί και να είναι ταυτόχρονα σταθερός, προστατευτικός αλλά και όμορφος. Θέση των κτιρίων του εκτροφείου. Τα κτίρια του εκτροφείου πρέπει να τοποθετηθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργούν ιδανικό περιβάλλον για τα ζώα αλλά και να διευκολύνουν την καθημερινή εργασία, καθώς και τις μεταφορές από και προς το εκτροφείο. Για παράδειγμα, τα υπόστεγα των βιζόν πρέπει να τοποθετηθούν με κατεύθυνση από βορρά προς νότο για να αποφευχθεί η ύπαρξη κρύας βόρειας πλευράς και να επιτευχθεί όσο το δυνατόν πιο ομοιόμορφος φωτισμός. Η εικόνα του εκτροφείου. Ο εκτροφέας περνά πολλές ώρες της ημέρας στο εκτροφείο του, επομένως θα θέλει προφανώς να το κάνει ευχάριστο και όμορφο. Επομένως η διατήρηση του περιβάλλοντος χώρου σε ελκυστική κατάσταση, δηλαδή καθαρή από κάθε άποψη, τακτοποιημένη, συμβάλλει τα μέγιστα στην εύρυθμη λειτουργία της εκτροφής Η διάρκεια των εκτροφών. Παρά το γεγονός ότι οι βασικές δραστηριότητες που επικεντρώνονται στην εξυπηρέτηση των εκτρεφόμενων ζώων για ένα άνετο και χωρίς άγχος περιβάλλον, καθαρό νερό, καλά ισορροπημένη διατροφή, και τη συνολική καλή υγεία, υπάρχουν και άλλες δραστηριότητες για τον ίδιο χρόνο που [- 50 -]

65 αλλάζουν ανάλογα με την εποχή και που για τα εκτρεφόμενα ζώα είναι στον κύκλο ζωής τους. Ειδικά για τις εκτροφές Μινκ (βιζόν), που αποτελούν την πλειονότητα των εκτροφών σε όλο τον κόσμο αλλά και στην Ελλάδα, υπάρχουν τέσσερις κύριες περίοδοι: ( o Προετοιμασία για Γονιμοποίηση -Αναπαραγωγή (Δεκέμβριος-Μάρτιος) Αυτή είναι η εποχή του χρόνου που οι κτηνοτρόφοι επικεντρώνονται στην προετοιμασία των αρσενικών και θηλυκών για αναπαραγωγή. Αυτή η προετοιμασία της αναπαραγωγής περιλαμβάνει την προσαρμογή των ζώων σε ειδικό πρόγραμμα διατροφής ώστε τα ζώα να απολέσουν το πλεονάζον βάρος ή να αποκτήσουν το χαμένο βάρος και να ενθαρρύνει την ανάπτυξη των ζώων. Αυτή η διαδικασία είναι σημαντική για την καλή παραγωγή των νεογνών. Επίσης, στα πλαίσια της προετοιμασίας τα ζώα ελέγχονται από υγειονομική άποψη για πρόληψη ασθενειών και μετά τοποθετούνται 4-5 θηλυκά και ένα αρσενικό Μια λεπτομέρεια σ αυτή τη διαδικασία είναι η τοποθέτηση των θηλυκών στο κλουβί του αρσενικού για την αναπαραγωγή και ποτέ το αντίθετο, δεδομένου ότι είναι σημαντικό για τα αρσενικά να είναι εξοικειωμένα με το χώρο. Το ζευγάρωμα αρχίζει σχεδόν αμέσως, όποτε οι εκτροφείς καταγράφουν την ημερομηνία και την συχνότητα του ζευγαρώματος. Με αυτόν τον τρόπο είναι γνωστή περίπου η ημέρα της γέννας αφού η κύηση διαρκεί 40 έως 70 ημέρες, ανάλογα σε πόσες μέρες γίνεται η εμφύτευση. Η περίοδος αυτή λήγει το τέλος Μαρτίου οπότε λήγει και η περίοδος γονιμοποίησης των θηλυκών. o Περίοδος τοκετού και απογαλακτισμού (Απρίλιος - Ιούνιος) Η κύηση διαρκεί από 40 έως 70 ημέρες (λόγω καθυστερημένης εμφύτευσης). Αυτή η περίοδος μπορεί να μειωθεί με την παράταση της περιόδου της ημέρας με τη χρήση τεχνητού φωτός αμέσως μετά την γονιμοποίηση. Την περίοδο αυτή στο πλαίσιο της προετοιμασίας του τοκετού, προετοιμάζονται οι φωλιές με άφθονα μαλακά υλικά ώστε να είναι άνετες για τα επερχόμενα νεογνά. Τα θηλυκά γεννούν κατά μέσο όρο 5-6 μικρά (ίσως και περισσότερα). Τα νεογνά όταν γεννιούνται είναι γυμνά και τυφλά. Τα θηλυκά περνούν τον [- 51 -]

66 περισσότερο χρόνο τους στις φωλιές για να φροντίζουν τα μικρά ενώ παράλληλα οι εκτροφείς ελέγχουν τακτικά τις φωλιές για να βεβαιωθούν ότι τα θηλυκά είναι σε καλή υγεία και θηλάζουν σωστά, και ότι όλα τα μικρά διατηρούνται ζεστά, παίρνουν αρκετό γάλα, και μεγαλώνουν σωστά. Η υγεία της θηλάζουσας μητέρας παρακολουθείται επίσης από την κατανάλωση της τροφής. Μια ξαφνική πτώση της κατανάλωσης της τροφής είναι ένα σημάδι ότι το θηλυκό απαιτεί την άμεση προσοχή. Μερικές φορές είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η διατροφή των νεογνών αν γέννες είναι «μεγάλες» και δεν υπάρχει άφθονη γαλουχία για την υποστήριξη όλων των αναγκών τους για ανάπτυξη. Μερικές φορές οι εκτροφείς μεταφέρουν ολόκληρη την τοκετοομάδα σε ειδικό κλουβί για ιδιαίτερη φροντίδα αν το θηλυκό είναι άρρωστο, ή δεν θηλάζουν σωστά, ή τα μικρά δεν έχουν καλή φροντίδα. Καθ 'όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η σωστή ισορροπία του λίπους και πρωτεΐνης στη διατροφή είναι κρίσιμες για τη σωστή γαλουχία και επομένως την ανάπτυξη των νεογνών και τη συντήρηση των θηλυκών. Τα θηλυκά τρέφονται με βάση την ποσότητα των κοπράνων τους, την ηλικία και τον αριθμό των νεογνών, και τη φυσική τους κατάσταση. Κανονική τροφή δίδεται στα μικρά σε ηλικία μεταξύ 4-5 εβδομάδων. Έτσι μεταπηδούν σε μια διατροφή που αποτελείται από περισσότερη ζωοτροφή και λιγότερο μητρικό γάλα. Επίσης τα μικρά εξοικειώνονται στη λήψη νερού από πιάτο ή από θηλή. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, είναι σημαντικό οι φωλιές να διατηρούνται στεγνές, και η τροφή καθώς και το νερό να είναι εύκολα διαθέσιμα. Ο απογαλακτισμός γίνεται σε ηλικία 6-8 εβδομάδων περίπου. o Ανάπτυξη και δημιουργία της γούνας (Ιούλιος - Οκτώβριος) Η κύρια δραστηριότητα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι η ανάπτυξη των εκτρεφόμενων ζώων και η δημιουργία της γούνας. Το προσφερόμενο σιτηρέσιο έχει σκοπό την προώθηση της ανάπτυξης. Πολλές φορές η τροφοδότηση είναι συνεχής, πολλές φορές την ημέρα για να εξασφαλιστεί η συνεχής διαθεσιμότητα της τροφής για να υπάρχουν πάντα φρέσκα υλικά διαθέσιμα. Τον Ιούλιο όλα τα ζώα εμβολιάζονται για προστασία έναντι παρασιτικών [- 52 -]

67 ασθενειών. Αυτό μπορεί να είναι πολύ χρονοβόρο, όμως, είναι πολύ σημαντικό. Τον Αύγουστο αρχίζει η ανάπτυξη της χειμερινής γούνας και με την επιλεκτική διατροφή η σωματική ανάπτυξη και η ολοκλήρωση της χειμερινής γούνας περαιώνεται. Μετά τη ολοκλήρωση της γούνας η διατροφή συνεχίζεται με λιπαρά σιτηρέσια ώστε η γούνα να αποκτήσει στιλπνότητα κα απαλότητα. o Η βαθμολόγηση και η συγκομιδή (Νοέμβριος - Δεκέμβριος) Τα περισσότερα γουνοφόρα ζώα βαθμολογούνται τον Νοέμβριο ή στις αρχές Δεκεμβρίου, ανάλογα με το χρώμα, τον τύπο και το φύλο. Η ταξινόμηση περιλαμβάνει την προσεκτική φυσική αξιολόγηση της γούνας. Χαρακτηριστικά που εξετάζονται περιλαμβάνουν την υφή, την πυκνότητα, την απαλότητα το μήκος των τριχών και το χρώμα. Η ζήτηση στην αγορά κατά το χρόνο της εμπορίας υπαγορεύει ποια χαρακτηριστικά θα πρέπει να λαμβάνουν τη μέγιστη προσοχή. Την περίοδο αυτή γίνεται κα επιλογή των ζώων, ως ζώα αναπαραγωγής για την επόμενη χρονιά Τα χαρακτηριστικά που συνήθως χρησιμοποιούνται για την επιλογή των ζώων αναπαραγωγής είναι η βαθμολογία της γούνας σε συνδυασμό με το μέγεθος/βάρος, το μέγεθος της τοκετοομαδας, το αναπαραγωγικό ιστορικό των γονέων, την ιδιοσυγκρασία και την ιστορία της νοσηρότητας του ζώου. Τα ζώα που επιλέγονται τοποθετούνται σε ιδιαίτερα κλουβιά, ενώ τα άλλα οδηγούνται σε ευθανασία. Με τις παραπάνω περιόδους συμπληρώνεται ένα παραγωγικό έτος για γουνοφόρα ζώα που αφορά κυρίως τις εκτροφές των Μινκ (βιζόν) Η μεταχείριση των γουνοφόρων ζώων κατά τη θανάτωσή τους. Ο τελικός προορισμός των εκτρεφόμενων γουνοφόρων ζώων είναι η θανάτωση αυτών για την λήψη της γούνας. Ο χρόνος θανάτωσης επιλέγεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε το γουνόδερμα να έχει την καλύτερη ποιότητα. Η θανάτωση των ζώων στα εκτροφεία γουνοφόρων ζώων πραγματοποιείται αμέσως μετά την πρώτη χειμερινή τους έκδυση, όταν η γούνα τους είναι στη μεγίστη ανάπτυξη της και τα τυχόν ελαττώματα έχουν εξαλειφθεί. Είναι από όλους παραδεκτό ότι τα γουνοφόρα ζώα πρέπει να έχουν καλή εμφάνιση καθώς και η [- 53 -]

68 γούνα τους πριν οδηγηθούν στη θανάτωση. Οι μέθοδοι θανάτωσης που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι η θανάτωση με χρήση αερίων, η ηλεκτροπληξία, κρουστικό χτύπημα στο κεφάλι και λιγότερο συχνά, θανατηφόρα ένεση (AVMA, 2013). Η χρήση του φυσικού αερίου για τη θανάτωση γουνοφόρων ζώων περιλαμβάνει αέρια όπως διοξείδιο του άνθρακα σε υψηλή συγκέντρωση (δηλαδή περισσότερο από 30% διοξείδιο του άνθρακα), μονοξείδιο του άνθρακα (καθαρό) (μίγμα αερίου που πρέπει να περιέχει περισσότερο από 4% μονοξείδιο του άνθρακα). Το μονοξείδιο του άνθρακα σε συνδυασμό με άλλα αέρια μπορεί να προέρχεται από καυσαέρια κινητήρων εσωτερικής καύσης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα βιζόν, τα οποία θανατώνονται κυρίως με τη μέθοδο του φυσικού αερίου, είναι ημι-υδρόβια και ιδιαίτερα εξελιγμένα φυσιολογικά να κρατούν την αναπνοή τους. Επίσης μπορούν να διαπιστώνουν την έλλειψη οξυγόνου στο αίμα τους και είναι επιρρεπή σε υποξία, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να υποφέρουν σημαντικά κατά τη διάρκεια της θανάτωσης με αέριο, γι αυτό και έχουν εκφραστεί ανησυχίες σχετικά με τη χρήση των διαφόρων αερίων. Η χρήση της ηλεκτροπληξίας είναι μια μέθοδος που χρησιμοποιείται για να σκοτώσει αλεπούδες και ρακούν. Η ηλεκτροπληξία, ωστόσο, απαιτεί μεγάλη προσοχή, κατά τη χρήση των ηλεκτροδίων που εισάγονται σε ανοίγματα. Επίσης παρουσιάζει κινδύνους για το χειριστή. Η ηλεκτροπληξία των αλεπούδων έχει ήδη απαγορευτεί. Η εκτροφή γουνοφόρων ζώων ρυθμίζεται με ακρίβεια από συγκεκριμένους κανονισμούς σε επίπεδο κράτους και ΕΕ. Η οδηγία 98/58 της ΕΕ για την προστασία ζώων εκτροφής καλύπτει τα γουνοφόρα ζώα καθώς και ο Κανονισμός 827/68 που προβλέπει την ίδρυση του οργανισμού της κοινής αγοράς. Με την αναθεώρηση της Σύστασης από τα μέλη της ΕΕ αναφορικά με τη διατήρηση γουνοφόρων ζώων το 1999 δημιουργήθηκε η βάση για τις εθνικές νομοθεσίες που αφορούν την εκτροφή των γουνοφόρων ζώων και περιλαμβάνει προβλέψεις για τη στέγαση των ζώων, τη συντήρηση, τον έλεγχο και τη διαχείριση των κτηνοτροφικών μονάδων, την έρευνα, τις μεθόδους και τα μέσα θανάτωσης. Σκοπός της Σύστασης είναι να διασφαλίσει την υγεία και προστασία των εκτρεφόμενων ειδών που καλύπτει και σε συνδυασμό με την περιβαλλοντική νομοθεσία και τις υγειονομικές διατάξεις την προστασία του περιβάλλοντος και [- 54 -]

69 των κατοίκων της περιοχής που εδρεύει η μονάδα. [- 55 -]

70

71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο Η ΕΚΤΡΟΦΗ ΓΟΥΝΟΦΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 4.1. Γεωγραφική κατανομή των εκτροφών. Η εκτροφή των μινκ στην Ελλάδα άρχισε μόλις το 1955 και μόνο σε ορισμένες περιοχές της Β. Ελλάδας, όπου τόσο οι συνθήκες κλίματος, όσο και εμπορίας και συρραφής είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές. Οι περιοχές αυτές ήταν, κατά την αρχική περίοδο, ο νομός Καστοριάς, ο νομός Κοζάνης με επίκεντρο την πόλη της Σιάτιστας, ο νομός Θεσσαλονίκης και ο νομός Ιωαννίνων. Τα πρώτα χρόνια αναπτύσσονταν με πολύ βραδύ ρυθμό και περιορίζονταν αποκλειστικά στην εκτροφή μινκ. Τα τελευταία χρόνια σημείωσε σημαντική πρόοδο και έτσι έφτασε να λειτουργούν σήμερα περί τα 84 εκτροφεία μινκ και δύο μονάδες εκτροφής Chinchilla. Παράλληλα όμως οι εκτροφές περιορίστηκαν στην Περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας (στις περιφερειακές ενότητες Κοζάνης, Καστοριάς, Φλώρινας, και Γρεβενών) (Κωστακάκης, 2009). Τα τελευταία χρόνια οι μονάδες εκτροφής γουνοφόρων ζώων στη Δυτική Μακεδονία αυξάνονται ως αποτέλεσμα προφανώς της πετυχημένης εκτροφής και των καλών οικονομικών αποτελεσμάτων που τη συνοδεύει. Στα θετικά σημεία πρέπει να προστεθεί η αύξηση της απασχόλησης που προσφέρουν, ιδιαίτερα σε αυτήν την περίοδο της έντονης οικονομικής κρίσης. Θα ήταν πολύ πιο θετικές οι επιδράσεις της εκτροφής στην οικονομία της περιοχής αν τα παραγόμενα δέρματα επεξεργάζονταν στον τόπο παραγωγής τους με παραγωγή τελικών προϊόντων, γεγονός που θα είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση της προστιθέμενης αξίας και της απασχόλησης. Αν όμως εξάγονται ανεπεξέργαστα στις αγορές του εξωτερικού, τότε τα ευεργετικά αποτελέσματα θα είναι πενιχρά μπροστά μάλιστα στα σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσουν. Πληροφορίες από το εξωτερικό καταγράφουν το κλείσιμο παρόμοιων μονάδων και ίσως αυτό να εξηγεί και την αύξηση της ζήτησης που κατευθύνεται στη χώρα μας (Δαουτόπουλος, 2012). [- 57 -]

72 Ο κλάδος αυτός της κτηνοτροφίας (Νόμος 4056/12 και ΚΥΑ/12), δηλαδή η εκτροφή των γουνοφόρων ζώων, πρωτοεμφανίστηκε στη χώρα μας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, στις περιοχές της Καστοριάς και της Σιάτιστας εδώ και 50 περίπου χρόνια. Η μεγάλη ανάπτυξη του κλάδου της γούνας απαιτούσε κατά καιρούς και την δημιουργία καθετοποιημένων μικρομεσαίων μεταποιητικών επιχειρήσεων με την προσθήκη σ αυτές και του πρωτογενή τομέα, της εκτροφής και της εμπορίας των γουνοδερμάτων. Έτσι παρακινήθηκαν και ξεκίνησαν οι πρώτοι τολμηροί και πρωτοπόροι βιοτέχνες και ίδρυσαν τα πρώτα εκτροφεία γουνοφόρων ζώων (φάρμες) στην περιοχή. Όλες όμως αυτές οι προσπάθειες ξεκίνησαν να πραγματοποιούνται, όπως τις περισσότερες φορές γίνεται στην χώρα μας, χωρίς τις απαραίτητες γνώσεις, την προαπαιτούμενη εμπειρία και τις απαραίτητες υποδομές. ( Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η εκτροφή των γουνοφόρων ζώων στη χώρα μας να έχει προβλήματα από τη γένεση της να καταστεί προβληματική και να συρρικνωθεί επικίνδυνα μετά και από τις κατά καιρούς εμφανισθείσες κρίσεις της γούνας. Η κατάσταση αυτή σταδιακά άρχισε να ανατρέπεται και να βελτιώνεται από τα μέσα της δεκαετίας του 90 και μετά, όταν για πρώτη φορά ξεκίνησαν και εφαρμόστηκαν σοβαρές πολιτικές, οι οποίες αφορούσαν σε κάποιο βαθμό στην επίλυση των οικονομικών αδιεξόδων των παραγωγών και στην ταυτόχρονη υλοποίηση του πρώτου σχεδίου ανάπτυξης της εκτροφής των γουνοφόρων ζώων στην Δυτική Μακεδονία μέσα από το πρόγραμμα Leader II. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ αλλά και άλλων οργανισμών και ιδίως της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, οι επιχειρήσεις εκτροφής γουνοφόρων ζώων βρίσκονται διάσπαρτες και στους τέσσερις νομούς της Περιφέρειας Δ. Μακεδονίας. Το είδος του γουνοφόρου ζώου που εκτρέφεται σε όλη τη Δ. Μακεδονία είναι το Μινκ. Συγκεκριμένα στην περιφερειακή ενότητα Κοζάνης οι περισσότερες επιχειρήσεις εκτροφών είναι εγκατεστημένες στο Δήμο Βοΐου ενώ ελάχιστες στο δήμο Εορδαίας και στο Δήμο Κοζάνης. Στην Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς οι επιχειρήσεις εκτροφής είναι διάσπαρτες σε όλη την περιφερειακή ενότητα, ενώ στις Περιφερειακές ενότητες Γρεβενών και Φλώρινας ο αριθμός των επιχειρήσεων εκτροφών είναι μικρός. Άλλες επιχειρήσεις εκτροφών δεν υπάρχουν στην Ελλάδα αλλά και ούτε [- 58 -]

73 επιχειρήσεις επεξεργασίας γουνοδερμάτων Κατανομή των επιχειρήσεων ανά Περιφερειακή Ενότητα. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω οι επιχειρήσεις εκτροφών γουνοφόρων ζώων συγκεντρώνονται στην Περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας (Πίνακας 4.1). Πίνακας 4.1. Κατανομή των επιχειρήσεων εκτροφής των γουνοφόρων ζώων και αριθμός αυτών Περιφερειακή Ενότητα Δήμος Αριθμός επιχ/σεων εκτροφών [- 59 -] Εκτρεφόμενα ζώα Μινκ Σύνολο εκτρεφόμενων ζώων Θηλυκά αρσενικά Κοζάνης Βοΐου * * Κοζάνης Εορδαίας Κοζάνης Κοζάνης Σύνολο Καστοριάς Καστοριάς Καστοριάς Ορεστίδος Καστοριάς Νεστορίου Σύνολο Γρεβενών Βεντζίου Γρεβενών Ηρακλεωτών Γρεβενών Χασίων Σύνολο Φλώρινας Αετού Γενικό Σύνολο * Στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται και ζώα είδους Chinchilla 2000 Θηλυκά και 400 αρσενικά. + Στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται και ζώα είδους Chinchilla 200 Θηλυκά και 50 αρσενικά. (Πηγή στοιχείων: Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Γενική Δ/νση Περιφερειακής Αγροτικής Οικονομίας) Όπως φαίνεται από τον πίνακα 4.1. ο μεγαλύτερος αριθμός των εκτροφών είναι εγκατεστημένες στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης. Δηλαδή, από τις 86 εκτροφές οι 47 είναι εγκατεστημένες στην περιφερειακή ενότητα Κοζάνης οι οποίες εκτρέφουν θηλυκά ζώα και αρσενικά δηλαδή με αναλογία θηλυκών/αρσενικών 5:1. Ως ποσοστό στο σύνολο των εκτροφών καλύπτουν το 54,65% ενώ ως ποσοστό του συνόλου των εκτρεφόμενων ζώων

74 καλύπτουν μόνο το 37%. Στην Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς είναι εγκατεστημένες 29 εκτροφές οι οποίες εκτρέφουν θηλυκά και αρσενικά δηλαδή με αναλογία θηλυκών/αρσενικών 5:1. Ως ποσοστό στο σύνολο των εκτροφών καλύπτουν το 33,72% ενώ ως ποσοστό του συνόλου των εκτρεφόμενων ζώων καλύπτουν μόνο το 36,75%. Για την Περιφερειακή Ενότητα Γρεβενών, οι εκτροφές ανέρχονται σε 8 (ποσοστό 9,30%) με σύνολο ζώων θηλυκά και αρσενικά του είδους Μινκ (ποσοστό 24,31) με αναλογία θηλυκών/αρσενικών 5:1, και για την περιφερειακή ενότητα Φλώρινας δύο εκτροφές (ποσοστό 2,33%) με αριθμό ζώων 6000 θηλυκά και 1200 αρσενικά (ποσοστό 1,96%) του είδους Μινκ με αναλογία θηλυκών/αρσενικών 5:1. Η ακριβής όμως κατανομή των εκτροφών στις Περιφερειακές ενότητες και στους Δήμους της Περιφέρειας εξηγείται από το γεγονός ότι υπάρχουν δύο σημαντικά κέντρα επεξεργασίας των γουνοδερμάτων και τα οποία αποτελούν και κέντρα παραγωγής ενδυμάτων γούνας. Η πόλη της Καστοριάς που είναι το κέντρο επεξεργασίας γουνοδερμάτων και κατασκευής ενδυμάτων γούνας και παράλληλα σε σχετικά μικρή απόσταση, η πόλη της Σιάτιστας που επίσης αποτελεί κορυφαίο κέντρο παραγωγής ενδυμάτων γούνας Το μέγεθος των εκτροφών. Το μέγεθος των εκτροφών αναφέρεται στον αριθμό των εκτρεφόμενων γουνοφόρων ζώων ανά εκμετάλλευση. Αυτό εξαρτάται από τη διαθέσιμη εργασία, κυρίως οικογενειακή αλλά και ξένη, για την εξυπηρέτηση των ζώων, από τη διαθεσιμότητα της τροφής που παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του μεγέθους κάθε εκμετάλλευσης και από τη διαθεσιμότητα των κεφαλαίων κάθε εκτροφέα. Αν οι εκμεταλλεύσεις εκτροφών καταταγούν σε κατηγορίες ανάλογα με τον αριθμό των εκτρεφόμενων ζώων, προκύπτουν τρείς κατηγορίες μεγέθους σύμφωνα με τον Πανελλήνιο Σύλλογο Εκτροφέων Γουνοφόρων ζώων: Οι μικρές εκτροφές μέχρι 1000 ζώα ανά εκμετάλλευση, οι μεσαίες μέχρι ζώα και οι μεγάλες με αριθμό ζώων μεγαλύτερο των Ο παρακάτω πίνακα 4.2. δείχνει την κατανομή των κλάσεων μεγέθους των εκμεταλλεύσεων των εκτροφών [- 60 -]

75 των γουνοφόρων ζώων ανά περιφερειακή ενότητα της Περιφέρειας Δ. Μακεδονίας. Πίνακας 4.2. Κλάσεις μεγέθους των επιχειρήσεων εκτροφών (2015) ΠΕ Κοζάνης Κλάσεις Μεγέθους Αριθμός Εκτροφών Εκτρεφόμενα ζώα ανά μονάδα (ΜΟ) Σύνολο ζώων Μικρές Μεσαίες Μεγάλες ΣΥΝΟΛΟ ΠΕ Καστοριάς Κλάσεις Μεγέθους Αριθμός Εκτροφών Εκτρεφόμενα ζώα ανά μονάδα (ΜΟ) Σύνολο ζώων Μικρές Μεσαίες Μεγάλες ΣΥΝΟΛΟ ΠΕ Γρεβενών Κλάσεις Αριθμός Εκτρεφόμενα ζώα Σύνολο ζώων Μεγέθους Μικρές Μεσαίες Μεγάλες Εκτροφών ανά μονάδα (ΜΟ) ΣΥΝΟΛΟ ΠΕ Φλώρινας Εκτρεφόμενα ζώα ανά μονάδα (ΜΟ) Κλάσεις Μεγέθους Αριθμός Εκτροφών Σύνολο ζώων Μικρές 0 Μεσαίες Μεγάλες 0 ΣΥΝΟΛΟ (Πηγή στοιχείων: Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Γενική Δ/νση Περιφερειακής Αγροτικής Οικονομίας) Όπως προκύπτει από τον πίνακα 4.2, από τις 86 εκμεταλλεύσεις εκτροφών οι 19 είναι μικρού μεγέθους με 585 ζώα κατά ΜΟ, οι 59 είναι μέσου μεγέθους με ζώα κατά ΜΟ, ενώ 8 εκμεταλλεύσεις κατατάσσονται στις μεγάλες με αριθμό ζώων κατά ΜΟ. Οι μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις σε μέσο αριθμό ζώων εμφανίζονται στην Περιφερειακή Ενότητα Γρεβενών στις δύο κατηγορίες μεγέθους ενώ στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, αν και υπάρχει μεγάλος αριθμός εκμεταλλεύσεων το μέσο μέγεθος κάθε κατηγορίας είναι το μικρότερο. [- 61 -]

76 Στην περιφερειακή ενότητα Καστοριάς, από τις 29 εκμεταλλεύσεις εκτροφής οι 23 κατατάσσονται στις μεσαίες και από τις υπόλοιπες, τρείς στις μικρές και τρείς στις μεγάλες. Τέλος στην περιφερειακή ενότητα Φλώρινας είναι εγκατεστημένες δύο εκτροφές μεσαίου μεγέθους Εκτρεφόμενο είδος μινκ στην Ελλάδα. Τα μινκ που εκτρέφονται σήμερα στα εκτροφεία της Δυτικής Μακεδονίας προέρχονται από την εξημέρωση κυρίως του άγριου μινκ της Β. Αμερικής. Το άγριο μινκ ανήκει στην τάξη των σαρκοφάγων της οικογένειας των Mustelidae (Ικτιδίδες) και στο γένος Mustela. Για την ονομασία του είδους υπήρχε παλαιότερα κάποια σύγχυση, εξαιτίας της γνώμης που επικρατούσε ότι το άγριο μινκ της Ευρώπης και της Β. Αμερικής ανήκουν σε διαφορετικά είδη ή υπογένη. Για να διαλυθεί αυτή η σύγχυση οι επιστήμονες διαφοροποίησαν το όνομα ανάλογα με την προέλευση. Έτσι το ευρωπαϊκής προέλευσης άγριο μινκ, το ονόμασαν Mustela Lutreola και το αμερικάνικης προέλευσης άγριο μινκ Mustela vison (Στόλιου, 2009). Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα της γενετικής του μινκ, βρέθηκε ότι δεν υπάρχουν γενετικές διαφορές (αριθμός χρωματοσωμάτων) ανάμεσα στα μινκ αμερικάνικης και ευρωπαϊκής προέλευσης. Κι έτσι σήμερα τα εκτρεφόμενα μινκ, παρά τις μεγάλες διαφορές χρωματισμού, προέρχονται μόνο από το άγριο μινκ Β. Αμερικής και ανήκουν στο Mustela vison. Ο αριθμός των χρωματοσωμάτων στους πυρήνες των διπλοειδών κυττάρων (σωματικά) είναι 14 ζεύγη δηλαδή 2η = 28. (Στόλιου, 2009). Το άγριο μινκ ζει κυρίως σε ψυχρές περιοχές όπως στον Καναδά στις βόρειες πολιτείες των ΗΠΑ και στη Σιβηρία. Το μινκ όμως το συναντάμε και σε ορισμένα κράτη της Ευρώπης, όπως στην Αυστρία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία, τη Φιλανδία, τη Πολωνία, τη Σουηδία και τη Γαλλία. Η δημιουργία εκτροφών μινκ αναχαίτισε το συστηματικό κυνήγι του άγριου μινκ κι έτσι αποφεύχθηκε η τέλεια εξαφάνιση του τελευταίου, αφού τα γουνοδέρματα των μινκ των εκτροφείων είναι ανώτερα ποιοτικά από εκείνα των άγριων. Σήμερα το άγριο από ορισμένους εκτροφείς ή γενετιστές χρησιμοποιείται σε διάφορες διασταυρώσεις, προκειμένου είτε να ενισχύσουμε την ανθεκτικότητα [- 62 -]

77 του πληθυσμού του εκτροφείου, είτε να ξαναφέρουμε το χρωματισμό του άγριου, που πολλές φορές επιζητείται από τη μόδα. Ο χρωματισμός του άγριου μινκ, είναι σκούρος καστανός σ όλο το σώμα με εξαίρεση την κάτω κοιλιακή χώρα που είναι ανοικτότερη, ενώ φέρει μια χαρακτηριστική λευκή κηλίδα στο άκρο της κάτω γνάθου. Στο ευρωπαϊκό άγριο μινκ ο λευκός αυτός χρωματισμός ανεβαίνει μέχρι το ακρορρίνιο. Αναφέρεται επίσης ότι το παραπάνω άγριο μινκ, φέρει 19 κοκκυγικούς σπονδύλους, ενώ το αμερικάνικο άγριο μινκ 21. Η σωματική διάπλαση του μινκ συμπληρώνεται στην ηλικία των 6-7 μηνών. Τα αρσενικά είναι πιο μεγαλόσωμα από τα θηλυκά, έτσι στην ηλικία των 31 εβδομάδων το σωματικό βάρος (ΣB.) των αρσενικών φτάνει κατά μέσω όρο τα 1035 g, των δε θηλυκών μόλις τα 680 g. Σε μεγαλύτερη ηλικία το ΣB. των αρσενικών μπορεί να ξεπεράσει και τα 2 Kg, ενώ εκείνο των θηλυκών να φτάσει στα 1200 g. Το μήκος από το ακρορρίνιο μέχρι τη βάση της ουράς, στα αρσενικά μπορεί να φτάσει τα 60 cm, ενώ στα θηλυκά μόλις τα 45 cm, Η μεγάλη αυτή διαφοροποίηση του μεγέθους, ανάμεσα στα δύο φύλα δικαιολογεί και τη μεγαλύτερη τιμή των γουνοδερμάτων που προέρχονται από αρσενικά μινκ. Γενικά το μινκ παρουσιάζει μια σκωληκοειδή εμφάνιση, γεγονός που το κάνει πολύ ευλύγιστο και κομψό. Το άγριο μινκ παρουσιάζει ομοιοχρωμία χωρίς διαφοροποιήσεις. Κατά την αιχμαλωσία όμως και την εξημέρωση του βορειοαμερικανικού μινκ δημιουργήθηκε το αρχικό μινκ του εκτροφείου, που ο χρωματισμός του είναι σκούρος καστανός μέχρι μελανός γυαλιστερός, είναι δε γνωστός με το όνομα "Standard Brown". Στη συνέχεια εξαιτίας τυχαίων μεταλλάξεων και διασταυρώσεων ο χρωματισμός του μινκ του εκτροφείου παρουσίασε μεγάλη παραλλακτικότητα, έτσι ώστε ξεκινώντας από τον σκούρο καστανό χρωματισμό και περνώντας από τον μαύρο έφτασε μέχρι το λευκό. Έτσι έχουμε διάφορους απλούς, σύνθετους και μικτούς ή παρδαλούς χρωματισμούς. Ο χρωματισμός της τρίχας οφείλεται σε χρωμοφόρα ραβδόμορφα ή σφαιρικά κοκκία τα οποία βρίσκονται περισσότερο στη φλοιώδη ουσία και λιγότερο στη μυελώδη ουσία. 0 τύπος και η πυκνότητα των χρωμοφόρων αυτών κοκκίων, είναι εκείνος που καθορίζει το χρωματισμό της τρίχας. Γενετικά ο αριθμός των γονιδίων που καθορίζουν το- σκούρο καφέ χρωματισμό δεν είναι γνωστός μέχρι σήμερα (Στόλιου, 2009). [- 63 -]

78 Ο χρωματισμός του τριχώματος του γουνοδέρματος αποτελεί χαρακτηριστικό υψίστης σημασίας και είναι η βάση για τη λειτουργία του διεθνούς εμπορίου των γουνοδερμάτων. Στο διεθνές εμπόριο η ταξινόμηση και η ονομασία των μινκ στηρίζεται στο χρωματισμό του τριχώματός τους, επικράτησε όμως μεγάλη σύγχυση στη διεθνή βιβλιογραφία όσον αφορά τη γενετική βάση των διαφόρων χρωματισμών και την ταξινόμησή τους. Για το θέμα αυτό έγιναν πολλές προσπάθειες από μέρους των επιστημόνων να περιλάβουν τα όμοιου χρωματισμού μινκ σε κοινή φυλή. Όμως δεν έγινε αποδεκτό αυτό, αφού το χαρακτηριστικό του χρωματισμού και μόνο, που πολλές φορές δεν κληρονομείται, δεν ήταν αρκετό για να το καλύψει η έννοια της φυλής. Έτσι επικράτησε η έννοια του τύπου που περιλαμβάνει ζώα που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό το χρωματισμό του τριχώματός τους (Στόλιου, 2009). Οι διάφοροι τύποι μινκ, με βάση τον τρόπο δημιουργίας τους, ταξινομήθηκαν σε δύο μεγάλες ομάδες: -Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει τα φυσικά μινκ προερχόμενα από καθαρόαιμα άγρια μινκ. - Η δεύτερη περιλαμβάνει τα μινκ που προέκυψαν από τη διασταύρωση των πρώτων μεταξύ τους σε διάφορους συνδυασμούς. Οι τύποι των μινκ που περιλαμβάνονταν στην πρώτη ομάδα ονομάστηκαν φυσικοί, γιατί προέκυψαν από μεταλλάξεις του αρχικού μινκ του εκτροφείου, που έγιναν τυχαία. Μετά την τυχαία εμφάνιση των μεταλλάξεων η συμμετοχή του ανθρώπου περιορίστηκε στην αριθμητική τους αύξηση και την εφαρμογή επιλογής. Στην ομάδα αυτή περιλαμβάνεται το άγριο μινκ (Vison Sauvage) που μετά τη σύλληψή του και τον εθισμό του να ζει και να αναπαράγεται σε αιχμαλωσία, μας έδωσε το αρχικό μινκ του εκτροφείου με χρωματισμό σκούρο καστανό γνωστό με τις εμπορικές ονομασίες στα γαλλικά ως: Vison fence, Vison Ordinaire, Vison noir και στα αγγλικά ως-: Standard Dark, Natural Black Mink κ.λπ. Οι τύποι της δεύτερης ομάδας περιλάμβαναν τα μινκ εκείνα που ο χρωματισμός τους δημιουργήθηκε μετά τη συστηματική και προγραμματισμένη διασταύρωση ατόμων της 1ης ομάδας. Η δημιουργία των νέων αυτών χρωματισμών απέβλεπε στην ικανοποίηση των νέων απαιτήσεων της "μόδας". Στην περίπτωση αυτή η συμμετοχή του ανθρώπου ήταν καθοριστική, γιατί οι [- 64 -]

79 διασταυρώσεις αυτές έγιναν ύστερα από προγραμματισμό και έρευνα. Τα μινκ της ομάδας αυτής τα ονόμασαν "Προϊόντα διασταύρωσης". Τα «προϊόντα διασταύρωσης» τα δημιούργησε ο άνθρωπος από τους υπάρχοντες φυσικούς τύπους, χρησιμοποιώντας τις διάφορες μεθόδους αναπαραγωγής όπως την αμιγή αναπαραγωγή, τη διασταύρωση και τον υβριδισμό. Η ύπαρξη ενός σημαντικού αριθμού φυσικών τύπων μινκ έδωσε τη δυνατότητα στους γενετιστές και μεγάλους εκτροφείς μινκ να δημιουργήσουν έναν απεριόριστο αριθμό νέων χρωματισμών, που προέκυψαν από διάφορους συνδυασμούς διασταυρώσεων, ικανοποιώντας έτσι όλες τις απαιτήσεις της "Μόδας". Τα προϊόντα αυτά της διασταύρωσης ονομάζονται και "μίγματα μεταλλάξεων" και οι δημιουργηθέντες χρωματισμοί είναι πάρα πολλοί. Δείγματα αυτής της πολυχρωμίας δίνονται με τις ενδεικτικές φωτογραφίες ζώων μινκ που ακολουθούν: Φώτο 4.1. Χρωματισμός του καφέ. [- 65 -]

80 Φώτο 4.2. Χρωματισμός του ανοικτού καφέ. Φώτο 4.3. Χρωματισμός του λευκού. [- 66 -]

81 Φώτο 4.4. Χρωματισμός του λευκού με γκρι. Φώτο 4.5. Χρωματισμός του λευκού με μπέζ. [- 67 -]

82 Φώτο 4.6. Χρωματισμός του μαύρου. Φώτο 4.7. Χρωματισμός του καφέ με λευκό. [- 68 -]

83 Φώτο 4.8. Γράμμωση στη ραχοκοκαλιά του μινκ Το εκτρεφόμενο είδος Chinchilla. Το τσιντσιλά ανήκει στην οικογένεια των Κινκιλλίδων ή Λογοστιμίδων της τάξεως των Τρωκτικών ενώ η επιστημονική του ονομασία είναι Εριόμυς δηλαδή ποντικός με μαλλί. Η χώρα καταγωγής του είναι η Ν. Αμερική (Βολιβία, Περού, Κολομβία). Το τρίχωμά του είναι πολύ μαλακό και συνήθως γκριζωπό, είναι από τα ακριβότερα δέρματα γούνας καθώς και από τα πιο ευαίσθητα κατά την επεξεργασία. Στις δύο επιχειρήσεις εκτροφής που υπάρχουν στη Δυτική Μακεδονία, εκτρέφονται ζώα γκριζωπού χρώματος. Το φυσικό χρώμα του Τσιντσιλά είναι το γκρι αλλά έχουν δημιουργηθεί και άλλοι χρωματισμοί όπως λευκό, μοζάϊκ, μαύρο βελούδο, βιολετί, μπεζ και άλλες παραλλαγές τους. Τα τσιντσιλά μπορούν να ζήσουν μέχρι 20 έτη συνήθως όμως ζουν, κατά μέσο όρο, 10 έτη. Η ανάπτυξη τους ολοκληρώνεται όταν φτάνουν περίπου τα 30cm και βάρος τα 450gr-800gr. Τα τσιντσιλά έχουν περισσότερη γούνα ανά τετραγωνικό εκατοστό από οποιοδήποτε άλλο γνωστό ζώο. Η στέγαση των τσιντσιλά γίνεται σε μεγάλα κλουβιά διαστάσεων 90cm μήκος Χ 61cm πλάτος Χ 46 cm ύψος το οποίο βρίσκεται σε εσωτερικό χώρο [- 69 -]

84 και σταθερή θερμοκρασία. Σε κάθε κλουβί στεγάζονται 2 άτομα συνήθως αντιθέτου φύλου. Είναι δυνατή η συστέγαση πολλών αρσενικών ή θηλυκών μαζί, εφόσον ο χώρος είναι επαρκής. Προσοχή χρειάζεται όταν υπάρχουν 2 αρσενικά να διεκδικήσουν μία θηλυκιά ή το αντίθετο. Επίσης προσοχή χρειάζεται όταν ένα ζωάκι έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με ένα άλλο, αν και μετά από λίγο καιρό θα γίνουν καλοί φίλοι. Η αναπαραγωγή στο κλουβί είναι εύκολη. Η κύηση διαρκεί 111 μέρες και τα νεογνά γεννούνται με ανοιχτά ματάκια και πλήρες τρίχωμα. Τα τσιντσιλά είναι φυτοφάγα ζώα και έχουν πολύ ευαίσθητο πεπτικό σύστημα γι αυτό χρειάζονται σωστή και ισορροπημένη διατροφή. Η διατροφή τους πρέπει να είναι πλούσια σε ίνες για να έχουν υγιές πεπτικό σύστημα. Η διατροφή αποτελείται από: 1)νερό 2)σύμπηκτα (ξηρά τροφή για τσιντσιλά) 3)σανό Τα τσιντσιλά πρέπει να έχουν κανονικό ωράριο ταΐσματος για να δημιουργηθεί μία ρουτίνα. Η διατροφή πρέπει να παραμένει, ίδια η διατροφή γιατί απότομες αλλαγές επηρεάζουν το πεπτικό τους σύστημα. Οι αλλαγές στην διατροφή τους πρέπει να γίνονται σταδιακά. Τα σύμπηκτα είναι μια καλή πηγή ινωδών ουσιών και καλή πρώτη ύλη για μάσηση. Τα καρύδια ξυλάνθρακα βοηθούν στην ενίσχυση της πέψης. Μπορούν να δοθούν λιχουδιές όπως σταφίδες, σταφύλια, μήλο, σπόροι ηλίανθων και φιστίκια αλλά σε πολύ περιορισμένη ποσότητα, 2-3 φορές ανά εβδομάδα αρκούν Μέθοδοι εκτροφής. Η μέθοδος εκτροφής των μινκ προσαρμόστηκε, στο μέτρο του δυνατού, με τις συνθήκες της φυσικής διαβίωσης. Τα ζώα, μετά την αιχμαλωσία τους πρέπει να αναπτύσσονται και να αναπαράγονται φυσιολογικά καθώς επίσης και να παράγουν γούνα καλής ποιότητας, και επομένως πρέπει να τα εξασφαλίσουμε συνθήκες διατροφής, και περιβάλλοντος ανάλογες μ' εκείνες στις οποίες ζούσαν στην άγρια του κατάσταση. Η ακολουθούμενη αγωγή εκτροφής των μινκ επηρεάζεται από το στάδιο της σωματικής του ανάπτυξης, της τριχοφυΐας καθώς και το στάδιο του [- 70 -]

85 αναπαραγωγικού του βίου. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις των αμερικανών εκτροφέων μπορούν να διακριθούν 5 περίοδοι κατά τη διάρκεια του έτους κατά τις οποίες υπάρχουν διαφοροποιήσεις στους όρους διατροφής. Οι ημερομηνίες των περιόδων αυτών ορίζονται κατά προσέγγιση, γιατί επηρεάζονται οπωσδήποτε από το γεωγραφικό πλάτος, το ιδιαίτερο κλίμα της περιοχής και τις τοπικές συνθήκες. Οι ημερομηνίες των 5 χρονικών περιόδων, οι οποίες εφαρμόζονται και από τους έλληνες εκτροφείς, από την αρχή του έτους καθώς επίσης και η σχέση τους με τα στάδια του αναπαραγωγικού τους βίου είναι η ακόλουθη: Περίοδος Α' Η περίοδος αυτή αρχίζει από τις πρώτες μέρες του Δεκεμβρίου και ολοκληρώνεται μέχρι τα μέσα Μαΐου. Κατά την περίοδο αυτή το μινκ αναπαραγωγής προετοιμάζεται για το ετήσιο ζευγάρωμα, γονιμοποιείται, εγκυμονεί και γεννά. Η εγκυμοσύνη του μινκ διαρκεί περίπου ημέρες. Τα μικρά γεννιούνται από τα τέλη Απριλίου ως και το Μάιο (συνήθως από 20 Απριλίου έως και 10 Μαΐου). Κάθε μητέρα γεννά κατά μέσο όρο 5-6 νεογνά (υπάρχουν ζώα που γεννούν ως και 14 μικρά). Η περίοδος αυτή είναι μια πολύ σημαντική περίοδος για τους ιδιοκτήτες μιας εκτροφής. Το βέλτιστο οικονομικό αποτέλεσμα προκύπτει από τη μέγιστη παραγωγή νεογνών οπότε πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην περίοδο αυτή, όσον αφορά τη διατροφή και την ήσυχη διαβίωση των ζώων στις περιόδους αυτές. Επίσης, στο στάδιο αυτό, δίδεται μεγάλη προσοχή στα χαρακτηριστικά του τριχώματος των νέων ατόμων, τα οποία καθορίζονται κυρίως γενετικά, και για το λόγο αυτό γίνεται επιλογή των ζώων τα οποία θα προχωρήσουν στην διαδικασία της αναπαραγωγής, εάν κατέχουν τα απαραίτητα χαρακτηριστικά για μια καλή παραγωγή γουνοδέρματος. Η παραπάνω διαδικασία στην γλώσσα των εκτροφέων ονομάζεται γκριντάρισμα. Περίοδος Β'. Η δεύτερη περίοδος περιλαμβάνεται μεταξύ 15 Μαΐου μέχρι και τέλος Ιουλίου. Αυτή χαρακτηρίζεται ως περίοδος της γαλουχίας καθώς επίσης και περίοδος πρώτης γνωριμίας των μικρών μινκ με την ξένη τροφή. Την περίοδο αυτή η διατροφή των μητέρων είναι εξειδικευμένη και πλούσια ώστε να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στο θηλασμό. Περίοδος Γ. Η τρίτη περίοδος περιλαμβάνει ολόκληρο τον Αύγουστο μέχρι τις αρχές του Σεπτεμβρίου. Είναι η περίοδος ανάπτυξης των νεαρών [- 71 -]

86 απογαλακτισμένων μινκ, ενώ στα ενήλικα έχουμε την έναρξη παραγωγής του νέου τριχώματος, που πρωτοεμφανίζεται στο άκρο της ουράς. Περίοδος Δ. Διαρκεί από τις αρχές του Σεπτεμβρίου μέχρι τα τέλη του Οκτωβρίου και αποτελεί περίοδο σωματικής ανάπτυξης των νεαρών μινκ ενώ τα ενήλικα αναπτύσσουν πλήρως το χειμερινό τρίχωμα, που φθάνει και τελειώνει στο κεφάλι. Περίοδος Ε. Στην τελευταία αυτή περίοδο, δηλαδή από το τέλος του Οκτωβρίου μέχρι αρχές του Δεκεμβρίου τα νεαρά μινκ συμπληρώνουν τόσο τη σωματική τους ανάπτυξη, όσο κι εκείνη του χειμερινού τριχώματος. Στα ενήλικα μινκ η ανάπτυξη του χειμερινού τριχώματος (γούνα) έχει ολοκληρωθεί, οπότε στο τέλος αυτής της περιόδου γίνεται η τυχόν απομάκρυνση των ακατάλληλων πια για την αναπαραγωγή γεννητόρων με αξιοποίηση της γούνας τους. Το τρίχωμα του ζώου χωρίζεται σε δύο μέρη: -Στο κάτω (εσωτερικό) μέρος το οποίο πρέπει να είναι πυκνό ώστε να μπορεί να κρατάει τις έξω τρίχες ψηλά και ονομάζεται μοχός. Ο μοχός προσδίδει στο δέρμα την όψη του ζωντανού και απαλού. - Το δεύτερο μέρος είναι οι εξωτερικές τρίχες ή το στάχυ, και είναι κατάλληλης πυκνότητας και μήκους και προσδίδει στο δέρμα μια ελκυστική γυαλάδα. Υπάρχουν γουνοδέρματα στα οποία στάχυ και μοχός δεν διαχωρίζονται εύκολα και έχουν βελούδινη υφή. Αυτά ονομάζονται velvet και είναι ανώτερης ποιότητας γουνοδέρματα Στέγαση των εκτροφών. Η στέγαση των ζώων αποτελεί σημαντικό στοιχείο για μια επιτυχή και αποτελεσματική εκτροφή. Αν και οι κλιματικές συνθήκες της Δυτικής Μακεδονίας είναι ευνοϊκές για την εκτροφή των μινκ, η κατάλληλη τοποθεσία για την εγκατάσταση του εκτροφείου είναι η πρώτη προϋπόθεση για την εκτροφή. Ο διεξοδικός έλεγχος είναι απαραίτητος ώστε να αποφευχθούν μεταγενέστερα προβλήματα και περιττές δαπάνες. Κύριο μέλημα των εκτροφέων είναι, ο χώρος που έχει προβλεφθεί για το εκτροφείο και που πρέπει να είναι αρκετά μεγάλος για να διευκολύνει όλες της εργασίες (ανθρώπινες και μηχανικές) και να επιτρέπει μελλοντικές επεκτάσεις. Κατά την επιλογή ενός [- 72 -]

87 χώρου εγκατάστασης για τα γουνοφόρα ζώα, λαμβάνουμε υπόψη την επικινδυνότητα των εξωτερικών παραγόντων όπως ο θόρυβος, το κλίμα, η ατμοσφαιρική μόλυνση, πιθανές προβλέψεις για επέκταση της φάρμας, καθώς επίσης και οι διευκολύνσεις που απαιτούνται για τις ανάγκες των ζώων υπό δεδομένες περιβαλλοντικές συνθήκες. Είναι απαραίτητο να εξασφαλίζονται συνθήκες περιβάλλοντος που να λαμβάνουν υπόψη τα βιολογικά τους χαρακτηρίστηκα όπως αυτά προσδιορίζονται από την επιστήμη υπό συνθήκες εκτροφής (Βασιλειάδης, 2012). Η στέγαση των εκτροφών γίνονται σε ειδικούς προσχεδιασμένους χώρους με τεχνικά χαρακτηριστικά επιστημονικώς σχεδιασμένα. Οι χώροι στέγασης έχουν τη μορφή υπόστεγων (Φώτο 4.9) Φώτο 4.9. Τυπική μορφή στέγασης ζώων μινκ στην Αγ. Κυριακή, Καλονερίου Κοζάνης. Η κατασκευή και γενικότερα η χωροταξική διευθέτηση των υπόστεγων πρέπει να είναι τέτοια, ανάλογα με τον υπάρχοντα χώρο, που να διευκολύνει τις καθημερινές εργασίες του εκτροφείου και να προφυλάσσει τα εκτρεφόμενα ζώα από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Τα υπόστεγα, τοποθετούνται με κατεύθυνση από βορρά προς νότο, για να αποφεύγονται τα ψυχρά βόρεια ρεύματα και να εξασφαλίζεται όσο το δυνατόν καλύτερος φωτισμός στο [- 73 -]

88 εσωτερικό των υπόστεγων. Κατά τον σχεδιασμό και την κατασκευή των υπόστεγων αλλά και γενικότερα των εγκαταστάσεων για τα γουνοφόρα ζώα, γίνονται προσπάθειες για την ανάπτυξη και εφαρμογή συστημάτων τέτοιων που βρίσκονται σήμερα υπό το φως της επιστημονικής γνώσης και σχετίζονται με τις βιολογικές τους ανάγκες. Στις εγκαταστάσεις αυτές πρέπει να προνοείται η δυνατότητα προσαρμογών, τέτοιων που να επιτρέπουν τη βελτίωση του περιβάλλοντός τους. Τα υπόστεγα κατασκευάζονται είτε από ξύλο είτε από μέταλλο. Οι κατασκευές από μέταλλο συνήθως είναι προκατασκευασμένες και απλώς συναρμολογούνται στον τόπο εγκατάσταση. Οι διαστάσεις των υπόστεγων - εκτροφείων είναι σχεδόν προκαθορισμένες, δηλαδή, το μήκος τους δεν πρέπει να ξεπερνά τα 50 μέτρα και το πλάτος τα 6 μέτρα, για λόγους λειτουργικότητας. Το μεγαλύτερο ποσοστό των εκτροφείων αποτελούνται από στέγαστρα δύο σειρών. Δηλαδή, στο στέγαστρο τοποθετούνται δύο σειρές κλουβιών ζώων οι οποίες χωρίζονται από ένα διάδρομο, πλάτους 1,20-1,50 μ., που διευκολύνει τη φροντίδα των ζώων (Φώτο 4.9). Τα κλουβιά-φωλιές είναι αυτοτελείς μονάδες (Φώτο 4.10) και είναι τοποθετημένα δεξιά και αριστερά του κεντρικού διαδρόμου. Φώτο Κλουβί από ανοξείδωτο πλέγμα. [- 74 -]

89 Επίσης απέχουν αρκετά από το έδαφος, περίπου 1 μ. για να διευκολύνεται ο καθαρισμός του χώρου από τα απόβλητα, αποφεύγοντας την μικρή απόσταση των αποβλήτων απ' τα κλουβιά. Το υλικό κατασκευής του κλουβιού είναι ανοξείδωτο πλέγμα και οι φωλιές κατασκευάζονται από νοβοπάν ή σουηδική ξυλεία (σανίδια). Οι διαστάσεις κάθε χώρου είναι 30 χ 45 χ 90 εκατοστά. Τα κλουβιά είναι από μεταλλικό γαλβανισμένο πλέγμα με τετράγωνους βρόχους 2,5x2,5 εκ. Τα διπλά διαχωριστικά τοιχώματα, τα αετώματα και η μπροστινή είσοδος έχουν βρόχους 1,25 χ 2,5 εκ.. Τα κλουβιά διατίθενται επίσης με συρμάτινο δάπεδο 2,5 χ 3 εκ και με συρμάτινο πλέγμα με πλαστική επένδυση ή ανοξείδωτο. Τα κλουβιά και οι φωλιές είναι εξοπλισμένα με συσκευές κλεισίματος ταχείας απόκρισης. Αυτά τα κλουβιά εκτροφής μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σαν κλουβιά εκδοράς με δύο νεογνά σε κάθε κλουβί. Τα υπόστεγα σε μια εκτροφή τοποθετούνται συνήθως το ένα δίπλα στο άλλο και σε απόσταση μεταξύ τους 4 μέτρων( Φώτο 4.11 και 4.12). Φώτο Τοποθέτηση υπόστεγων στέγασης ζώων μινκ στην Αγ. Κυριακή, Καλονερίου Κοζάνης. Όπως φαίνεται στη παραπάνω νεοϊδρυθείσα μονάδα εκτροφής μινκ, τα υπόστεγα είναι κατασκευασμένα με τα πιο σύγχρονα υλικά και τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγονται οι ψυχροί χειμερινοί άνεμοι που πιθανόν να επηρεάσουν την ομαλή διαβίωση των ζώων. [- 75 -]

90 Σε παλαιότερη μονάδα εκτροφής που εδρεύει στην περιοχή των Γρεβενών, τα υπόστεγα στέγασης είναι τοποθετημένα με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχει όμως μεγάλη διαφορά στα υλικά κατασκευής και όπως φαίνεται, ελλιπής φροντίδα στον περιβάλλοντα χώρο. Φώτο Τοποθέτηση υπόστεγων στέγασης ζώων μινκ στην Κνήδη, Γρεβενών Μηχανολογικός εξοπλισμός των εκτροφών. Η πρώτη σημαντική υποδομή που πρέπει να διαθέτει κάθε εκτροφή είναι το σύστημα ύδρευσης και ποτίσματος των ζώων. Όλοι οι εκτροφείς συμφωνούν ότι το καλό πόσιμο νερό είναι εξίσου σημαντικό με την καλή τροφή για την καλή φυσική κατάσταση και την ανάπτυξη των βιζόν. Για την ακρίβεια, το άφθονο καθαρό πόσιμο νερό είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αποδοτική εκτροφή βιζόν. Τα βιζόν χρειάζονται περισσότερο νερό το καλοκαίρι και αν τρέφονται με ζωοτροφή σε μορφή συμπήκτων, χρειάζονται νερό διαρκώς. Το νερό θα πρέπει να είναι απαλλαγμένο από τοξικές ουσίες και από παθογόνους μικροοργανισμούς που μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα στην υγεία των ζώων (Πάλλα και Μαζαράκη, 2011 CMBA, 2013)). Όλα τα λειτουργούντα εκτροφεία, μικρά ή μεγάλα διαθέτουν αυτόματα συστήματα ποτίσματος που αποτελούνται από διάφορα είδη βαλβίδων [- 76 -]

91 ποτίσματος. Οι βαλβίδες τοποθετούνται σε κάθε κλουβί και συνδέονται μέσω ενός πλαστικού αγωγού ο οποίος τροφοδοτείται από τις δεξαμενές ή από ένα μειωτήρα πίεσης. Τα αυτόματα συστήματα αυτά έχουν το πλεονέκτημα ότι διατηρούν το πόσιμο νερό σε σταθερή θερμοκρασία 4-5 βαθμών C σε περιόδους παγετού το χειμώνα αλλά και κατά τη διάρκεια των αυξημένων θερμοκρασιών του καλοκαιριού. Υπάρχουν βέβαια διάφορα συστήματα ποτίσματος από τα συνηθισμένα με αυτόματο πότισμα έως τις μικρές βαλβίδες που προστατεύονται από τον πάγο μέσω της ηλεκτρικής θέρμανσης ή μέσω της συνεχούς κυκλοφορίας του νερού και της αξιοποίησης της θερμότητας της γης. Η ορθολογική λειτουργία ενός εκτροφείου συνδέεται άμεσα με την ύπαρξη μηχανολογικού πρόσθετου εξοπλισμού. Η χρήση μηχανημάτων κρίνεται απαραίτητη αφού απαλλάσσει τον εκτροφέα από δύσκολες και χρονοβόρες εργασίες. Τα κύρια μηχανήματα που χρησιμοποιούνται σε ένα εκτροφείο είναι: 1. Μηχανήματα σίτισης Τα μηχανήματα σίτισης είναι ένα από τα σημαντικότερα βοηθήματα. Χρησιμοποιούνται εδώ και αρκετά χρόνια στα περισσότερα εκτροφεία βιζόν, αλλά εξακολουθούν να βελτιώνονται. Τα μηχανήματα σίτισης είναι αυτοκινούμενα και συνήθως είναι ειδικά σχεδιασμένα να φέρουν ειδικά εξαρτήματα να μεταφέρουν και να διανέμουν την τροφή πάνω από τα κλουβιά. 2. Μηχάνημα καθαρισμού της κόπρου. Τα μηχανήματα καθαρισμού, τα οποία απομακρύνουν την κόπρο του εκτροφείου, είναι πιο πρόσφατο βοήθημα. Το μηχάνημα αυτό είναι παρελκόμενο από ένα συνηθισμένο τρακτέρ με σύνδεση τριών σημείων και κινείται- υδραυλικά από την αντλία του τρακτέρ μέσω δύο σωλήνων, ροής και επιστροφής. Το μηχάνημα αυτό απαλλάσσει τον εκτροφέα από την επίπονη εργασία καθαρισμού της κόπρου και συντελεί τα μέγιστα στην καθαριότητα που πρέπει να έχει το εκτροφείο. [- 77 -]

92 3. Μηχανές υδροβολής υψηλής πίεσης (πιεστικό). Σήμερα, ο καθαρισμός στα εκτροφεία βιζόν πραγματοποιείται με μηχανές υδροβολής κρύου ή ζεστού νερού. Ένα εκτροφείο βιζόν πρέπει να καθαρίζεται πολύ καλά κάθε χρόνο για να διατηρείται ένα υψηλό επίπεδο υγιεινής και να παραμένουν τα ζώα υγιή. Ο αποτελεσματικός καθαρισμός και η απολύμανση είναι απαραίτητα στοιχεία για την καλή κατάσταση των βιζόν και για την αποφυγή βακτηρίων και ασθενειών. Μια μηχανή υδροβολής υψηλής πίεσης προσφέρει στον κτηνοτρόφο τις απαραίτητες δυνατότητες καθαρισμού με ένα συνδυασμό πίεσης, όγκου νερού και θερμοκρασίας. 4. Θάλαμος θανάτωσης Αποτελείται από ένα ξύλινο κιβώτιο με ρόδες και μια βάση στερέωσης της φιάλης (Φώτο 4.13) που περιέχει το αέριο θανάτωσης των ζώων (συνήθως CO). Η φιάλη συνδέεται με το κιβώτιο μέσο αγωγού από όπου διεισδύει μονοξείδιο του άνθρακα στο κιβώτιο. Το ξύλινο κιβώτιο έχει μήκος 1,60cm πλάτος 60cm και ύψος 50cm και είναι χωρητικότητας ζώων. Φώτο Θάλαμος θανάτωσης [- 78 -]

93 4.8. Η διαδικασία της αναπαραγωγής. Στις αναπαραγωγικές λειτουργίες των βιζόν υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά που τα διακρίνουν από άλλα εκτρεφόμενα ζώα και που φυσικά επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να οργανωθεί η διαδικασία της αναπαραγωγής όπως το ζευγάρωμα και το σύστημα ζευγαρώματος που πρέπει να εφαρμοστεί. Το πρώτο σημαντικό χαρακτηριστικό είναι ότι τα βιζόν έχουν μικρή διάρκεια ζευγαρώματος, περίπου ενός μηνός, από το τέλος Φεβρουαρίου ως το τέλος Μαρτίου. Επίσης, δεν υπάρχουν ξεκάθαρες, τακτικά εναλλασσόμενες περίοδοι οίστρου. Ωστόσο, πιστεύεται ότι μεσολαβεί ένα διάστημα 7 με 10 ημερών από την έναρξη του οίστρου ως την κορύφωση της γενετήσιας ορμής των θηλυκών, αν και είναι σύνηθες τα θηλυκά να επιτρέπουν το ζευγάρωμα σχεδόν οποτεδήποτε στη διάρκεια της περιόδου του ζευγαρώματος (πληροφορίες εκτροφέων). Ένα άλλο χαρακτηριστικό των μινκ είναι ο χρόνος της ωοθηλακιορηξίας. Για να καταλήξει ένα ζευγάρωμα σε κύηση πρέπει να προκληθεί ωοθηλακιορηξία. Η ωοθηλακιορηξία κανονικά συμβαίνει 36 με 42 ώρες μετά το τέλος του ζευγαρώματος. Εν τούτοις οι έμπειροι εκτροφείς πιστεύουν ότι τα θηλυκά μπορεί να έχουν ωοθηλακιορηξία από την ερωτοτροπία των αρσενικών. Πειράματα δείχνουν ότι αν το θηλυκό ζευγαρώσει ξανά την επόμενη μέρα αυξάνεται ο αριθμός των θυλακίων που ωριμάζουν και ρήγνυνται και επομένως αυξάνεται και ο αριθμός των ωαρίων που απελευθερώνονται. Έρευνες έχουν δείξει ότι όταν τα ζώα ζευγαρώνουν ξανά την επόμενη μέρα μετά το πρώτο ζευγάρωμα το 75% περίπου των απογόνων προέρχεται από το δεύτερο ζευγάρωμα αλλά όταν ζευγαρώνουν 2-5 μέρες μετά το πρώτο ζευγάρωμα τα περισσότερα νεογνά προέρχονται από το πρώτο ζευγάρωμα, (πληροφορίες εκτροφέων) (Βασιλειάδης, 2012). Υπάρχουν διάφορα συστήματα ζευγαρώματος που εφαρμόζονται από τους εκτροφείς και έχουν ως στόχο την επίτευξη ενός καλού αναπαραγωγικού αποτελέσματος. Τα συστήματα ζευγαρώματος αναπτύχτηκαν βάση μελετών της φυσιολογίας της αναπαραγωγής του βιζόν και διαφόρων πειραμάτων ζευγαρώματος και στατιστικών ερευνών. Έχουν διεξαχθεί πολλά πειράματα και έρευνες για τον καθορισμό της έναρξης της περιόδου του ζευγαρώματος και της χρησιμότητας του δεύτερου [- 79 -]

94 ζευγαρώματος αλλά η σημαντική προσπάθεια σε αυτό τον τομέα έγινε το 1952 με τη μορφή ενός μεγάλου πειράματος στη Σουηδία και στη Δανία (Βασιλειάδης 2012). Οι ομάδες που άρχισαν να ζευγαρώνουν στις 10 Μαρτίου είχαν ποσοστό ζευγαρώματος 96,9% ενώ αυτές που άρχισαν στις 20 Μαρτίου είχαν μόνο 90,8%. Σύμφωνα με τα πειράματα αυτά αν το ζευγάρωμα ξεκινήσει στις 10 Μαρτίου μπορεί να επιτευχθεί ικανοποιητικό αποτέλεσμα, αλλά αν το ζευγάρωμα καθυστερήσει ως τις 20 Μαρτίου τότε είναι υψηλό το ποσοστό των μη συζευγμένων θηλυκών και επομένως μειωμένο το αναπαραγωγικό αποτέλεσμα. Τα καλύτερα αναπαραγωγικά αποτελέσματα επιτεύχθηκαν όταν το πρώτο ζευγάρωμα πραγματοποιήθηκε την πρώτη περίοδο και το δεύτερο 8-9 μέρες αργότερα. Ένα άλλο σύστημα είναι το ζευγάρωμα σε σχέση με την ημερομηνία γέννησης των θηλυκών. Τα θηλυκά συνήθως ζευγαρώνουν την ίδια εποχή κάθε χρόνο με αποτέλεσμα ο εκτροφέας να μπορεί να εκμεταλλευτεί αυτή την τάση προσπαθώντας να ζευγαρώσει μεγάλα σε ηλικία θηλυκά την ίδια ημερομηνία με τα προηγούμενα χρόνια. Η εμφάνιση του οίστρου και η διάθεση για ζευγάρωμα επηρεάζονται από γενετικούς παράγοντες. Για παράδειγμα, συχνά οι κόρες ζευγαρώνουν ίδια ημερομηνία με τη μητέρα τους. Η πιθανή ημερομηνία ζευγαρώματος για νεαρά θηλυκά μπορεί επίσης να βρεθεί αφαιρώντας τη μέση περίοδο κύησης μέρες από την ημερομηνία γέννησης. Πολλοί εκτροφείς έχουν καλές εμπειρίες με αυτό το σύστημα και καταφέρνουν να ζευγαρώσουν το 80-90% των θηλυκών που προσφέρονται στα αρσενικά για πρώτη φορά, γεγονός που διευκολύνει το έργο του ζευγαρώματος. Τα θηλυκά που δεν ζευγαρώνουν την πρώτη μέρα μεταφέρονται ξανά στο αρσενικό την επόμενη μέρα και αν δεν λειτουργήσει ούτε αυτό, εντάσσονται στο γενικό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο προσπαθούν κάθε τρεις μέρες ώσπου να τα ζευγαρώσουν. Το σύστημα ζευγαρώματος που χρησιμοποιούν οι Δανοί εκτροφείς εδώ και πολλά χρόνια και χρησιμοποιείται και από τους εκτροφείς της Δυτικής Μακεδονίας είναι το εξής: 1. Το ζευγάρωμα αρχίζει στις 6-8 Μαρτίου. Τις πρώτες δύο μέρες ζευγαρώνουν τα μεγαλύτερα σε ηλικία μικρά και μετά τα νεαρά. 2. Κατά το πρώτο μισό της περιόδου του ζευγαρώματος προσπαθούν να [- 80 -]

95 ζευγαρώσουν τα θηλυκά κάθε 3 μέρες και μετά μέρα παρά μέρα. 3. Γίνονται προσπάθειες να ζευγαρώσουν 2 φορές τα θηλυκά, μια φορά στην πρώτη περίοδο και μία φορά ακόμα μετά από 10 ημέρες. Το θηλυκό τότε έχει τελειώσει το ζευγάρωμα. 4. Στην περίπτωση των θηλυκών που ζευγαρώνουν πρώτη φορά στις 15 Μαρτίου ή αργότερα γίνεται απόπειρα να ζευγαρώσουν ξανά την επόμενη μέρα και μετά τελειώνει το ζευγάρωμα για τα θηλυκά αυτά. 5. Τα θηλυκά που δεν έχουν ζευγαρώσει πριν τις 20 Μαρτίου αποσύρονται για εκδορά. 6. Τα αρσενικά που δεν έχουν ζευγαρώσει ως το τέλος τις περιόδου ή που έχουν ζευγαρώσει μόνο με ένα ή δύο θηλυκά αποσύρονται για εκδορά. Τέλος κατά το ζευγάρωμα είναι προτιμότερο να μεταφέρεται το θηλυκό στο κλουβί του αρσενικού διαφορετικά περνά πολύς χρόνος ώσπου το αρσενικό να εξερευνήσει το κλουβί του θηλυκού. Όταν το θηλυκό μπαίνει στο κλουβί του αρσενικού αρχίζουν διάφορα ερωτικά παιχνίδια και ένας έμπειρος εκτροφέας μπορεί να καταλάβει πολύ γρήγορα αν υπάρχει πιθανότητα ζευγαρώματος. Αν μαλώσουν ή αν το θηλυκό δεν ανταποκρίνεται καθόλου πρέπει να το απομακρύνει όσο το δυνατό πιο γρήγορα διότι υπάρχει κίνδυνος θανάτου του θηλυκού από το αρσενικό και στη συνέχεια να δοκιμάσει με ένα νέο θηλυκό. Πρέπει να τονιστεί ότι χρειάζεται να δοθεί ο απαραίτητος χρόνος στα δυο ζώα ώστε να εξετάσουν το ένα το άλλο. Στην περίπτωση που το αρσενικό δεν ενδιαφέρεται τότε θα πρέπει το θηλυκό να μεταφερθεί άμεσα σε ένα πρόθυμο αρσενικό. Η διάρκεια του ζευγαρώματος μπορεί να ποικίλλει σημαντικά, από λίγα λεπτά ως αρκετές ώρες. Στην αρχή της εποχής τα ζευγαρώματα είναι σχετικά σύντομα από 10 έως 20 λεπτά αλλά αργότερα διαρκούν περισσότερο. Ένα αρσενικό είναι ικανό να ζευγαρώσει δυο φορές την ημέρα αλλά είναι πιο εύκολο να ζευγαρώνει κάθε μέρα στη διάρκεια της περιόδου αν χρησιμοποιείται μόνο μια φορά την ημέρα. Ο καταλληλότερος αριθμός θηλυκών που αντιστοιχούν σε ένα αρσενικό είναι 1 αρσενικό σε 5 θηλυκά. Υπάρχουν περιπτώσεις αρσενικών που ζευγάρωσαν με θηλυκά και πέτυχαν φυσιολογικό αναπαραγωγικό αποτέλεσμα αλλά αποτελούν εξαιρέσεις και είναι καλό να αποφεύγονται. Για να είναι δυνατή η παρακολούθηση της προόδου του ζευγαρώματος και ο έλεγχος [- 81 -]

96 της εξέλιξης των πραγμάτων θα πρέπει να τηρείται μια ημερήσια λίστα ζευγαρωμάτων και η αντίστοιχη καταγραφή στην προσωπική ταυτότητα του κάθε ζώου. Έτσι υπάρχει μια καλή εικόνα του ζευγαρώματος, και η σύγκριση της λίστας αυτής με τις λίστες των προηγούμενων ετών βοηθά τον εκτροφέα να διαπιστώσει αν το ζευγάρωμα εξελίχθηκε ικανοποιητικά. Όσον αναφορά την ημερησία σίτιση των θηλυκών κατά την περίοδο του ζευγαρώματος και της κύησης, η ποσότητα της τροφής θα πρέπει να είναι μειωμένη, ώστε να αποφευχθεί η πάχυνση των θηλυκών η οποία μπορεί να προκαλέσει προβλήματα σε σχέση με τον τοκετό και να μειώσει το αναπαραγωγικό αποτέλεσμα. Τα θηλυκά πρέπει να τρέφονται και να είναι δραστήρια και σε καλή κατάσταση χωρίς να είναι παχιά. Το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξης των εμβρύων γίνεται στις τελευταίες μέρες της κύησης, και ενώ τα έμβρυα δεν απαιτούν μεγάλες ποσότητες τροφής για να αναπτυχθούν, τα θηλυκά πρέπει να έχουν αρκετή τροφή ώστε να είναι σε καλή κατάσταση και να έχουν καλό βάρος στον τοκετό. Κατά την περίοδο της κύησης κρίνεται απαραίτητη η απόλυτη ησυχία και η αποφυγή θορύβων στον χώρο του εκτροφείου και η διατήρηση της ψυχικής ηρεμίας των ζώων. Η πραγματική περίοδος του τοκετού εκτείνεται από τις 15 Απριλίου έως τις 10 Μαΐου. Ελάχιστα θηλυκά γεννούν πριν ή μετά από αυτές τις ημερομηνίες. Το διάστημα αυτό ο εκτροφέας θα πρέπει να ελέγχει εάν ακούγονται τσιρίγματα από τις φωλιές διαπιστώνοντας έτσι ότι κάποιο θηλυκό γεννά. Το σύστημα και η τάξη στο έργο του ζευγαρώματος συμβάλλουν στη δημιουργία της απαραίτητης ήρεμης ατμόσφαιρας στο εκτροφείο. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η εγκυμοσύνη του μινκ διαρκεί περίπου ημέρες. Ακριβώς πριν από την εποχή των τοκετών προετοιμάζονται τα κλουβιά για την επερχόμενη γέννα και τοποθετούνται ειδικές φωλιές με κατάλληλα υλικά. (Φώτο 4.14) Οι φωλιές προσφέρουν καλή προστασία και κατάλληλο υπόστρωμα κατά την κρίσιμη περίοδο ακριβώς μετά τη γέννηση των νεογνών Φώτο 4.15). Αν το εκτροφείο είναι εκτεθειμένο σε ρεύματα, είναι καλό να τοποθετηθούν πετάσματα στο άνοιγμα της φωλιάς για να δημιουργείται ένα καλό περιβάλλον για τα μικρά περιορίζοντας έτσι την θνησιμότητά τους και βελτιώνοντας έτσι την [- 82 -]

97 παραγωγή γάλακτος της μητέρας. Φώτο Προετοιμασία των κλουβιών για το τοκετό. Φώτο Τυπική φωλιά τοκετού. [- 83 -]

98 Στη συνέχεια θα πρέπει να σημειώνεται η ημερομηνία γέννησης στην κάρτα (ταυτότητα) του κάθε κλουβιού, να γίνεται ο έλεγχος και η μέτρηση των νεογνών προσέχοντας να μην ενοχληθεί η φωλιά. Ο αριθμός ζωντανών, και τυχόν νεκρών νεογνών τα οποία απομακρύνει από τη φωλιά ο εκτροφέας, σημειώνεται στην κάρτα. Κατά την καταμέτρηση των νεογνών ο εκτροφέας μπορεί να αξιολογήσει το μέγεθος και από την εμφάνιση τους την κατάσταση της υγείας τους. Τα υγιή νεογνά έχουν έντονο ροζ χρώμα και είναι στρογγυλεμένα και σφριγηλά. Σε αντίθετη περίπτωση τα μη υγιή είναι ωχρά και πλαδαρά. 0 έλεγχος των νεογνών πραγματοποιείται σε τακτά χρονικά διαστήματα από την στιγμή της γέννησής τους ανά 3-4 ημέρες. Όταν ο εκτροφέας εντοπίσει κάποιο πρόβλημα σε μια φωλιά είναι υποχρεωμένος να μεταφέρει τα νεογνά σε θετή μητέρα. Πολλές φορές εμφανίζεται το πρόβλημα του κανιβαλισμού, δηλαδή κάποιες μητέρες τρώνε τα μικρά τους ή τα βγάζουν από τη φωλιά με αποτέλεσμα να πεθαίνουν. Επίσης η έλλειψη γάλακτος κάποιας μητέρας οδηγεί στην μη σωστή ανάπτυξη των νεογνών καθώς και σε περίπτωση την οποία φέρει 9 με 10 μικρά, τα νεογνά είναι εξίσου δύσκολο να αναπτυχθούν σωστά. Στις παραπάνω περιπτώσεις κρίνεται απαραίτητη η υιοθεσία κατά την οποία έχουμε μετακίνηση νεογνών από μητέρες η οποίες δεν μπορούν να τα αναθρέψουν σωστά λόγο των περιπτώσεων που προαναφέρθηκαν σε μητέρες οι οποίες έχουν την δυνατότητα. Η μεταφορά θα πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή και συγκεκριμένα η θετή μητέρα πρέπει κατά προτίμηση να έχει γεννήσει τα μικρά της την ίδια ημέρα ή το πολύ 2-3 ημέρες αργότερα ώστε το μέγεθός τους να μην διαφέρει σημαντικά. Εφόσον η μητέρα δεχτεί τα θετά παιδιά της θα πρέπει να ελέγχεται από τον εκτροφέα η πορεία της ανάπτυξή τους εάν δεν τα δεχτεί θα πρέπει να προσπαθήσουμε με άλλη μητέρα. Η ταχεία ανάπτυξη των νεογνών βιζόν δημιουργεί μεγάλες απαιτήσεις γαλακτοπαραγωγής από την πλευρά των μητέρων. Ως την ηλικία των 3-4 εβδομάδων, η ανάπτυξη των νεογνών εξαρτάται αποκλειστικά από τη μητέρα. Όλη η φροντίδα, προσοχή και διατροφή που έλαβαν τα θηλυκά κατά τη διάρκεια της περιόδου του ζευγαρώματος και της κύησης δίνουν τώρα τα αποτελέσματα τους: επιτυχής τοκετός και περίοδος θηλασμού με μεγάλη παραγωγή γάλακτος. [- 84 -]

99 Η ανάγκη για καλή διατροφή αυξάνεται με την ημερήσια ανάπτυξη των νεογνών και η ποιότητα και η σύνθεση της ζωοτροφής πρέπει φυσικά να είναι σε αρμονία με τις ανάγκες της μητέρας σε ενέργεια ώστε να μην υπάρχουν προβλήματα. Ωστόσο, κι άλλοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη των νεογνών. Μετά τον τοκετό είναι σημαντικό να αυξηθεί η όρεξη των θηλυκών και να τρώνε όσο το δυνατόν περισσότερο. Η μεγάλη κατανάλωση ζωοτροφής θα έχει ως αποτέλεσμα μεγάλη παραγωγή γάλακτος. Είναι σημαντικό να σημειωθεί εδώ, πως την ημέρα που γεννά το θηλυκό, η ποσότητα της τροφής που πρέπει να του χορηγηθεί πρέπει να είναι πολύ μικρή ώστε να μη προκληθεί έντονη γαλουχία αφού οι ανάγκες των νεογνών είναι μικρές. Από τη γέννηση των νεογνών, στο 1 ο δεκαπενθήμερο του Μαΐου, μέχρι και το τέλος Νοεμβρίου, τα νεογνά αναπτύσσονται με γοργούς ρυθμούς. Περνούν από το στάδιο του θηλασμού, που διαρκεί περίπου 2,5 μήνες, κατόπιν απογαλακτίζονται και διατρέφονται με κανονική τροφή και φυσικά στο τέλος Νοεμβρίου έχουν αναπτυχθεί και έχουν εμφανίσει όλα τα χαρακτηριστικά τους, μέγεθος, χρώμα και οδεύουν, είτε για εκδορά και παραγωγή γουνοδέρματος, είτε για νέα αναπαραγωγή Ασθένειες των εκτρεφόμενων μινκ. Όπως κάθε ζωντανός οργανισμός αλλά ιδιαίτερα τα εκτρεφόμενα ζώα αντιμετωπίζουν διάφορες ασθένειες, έτσι και τα ζώα των εκτροφών των μινκ εμφανίζουν διάφορες ασθένειες που οφείλονται είτε σε διατροφικά αίτια, είτε σε παθογόνα αίτια. Στις εκτροφές βιζόν της Δυτικής Μακεδονίας δεν είναι σπάνια τα κρούσματα. Οι ασθένειες αυτές εντοπίσθηκαν και μελετήθηκαν 1 και καθορίστηκαν τα αίτια καθώς επίσης και η θεραπεία τους. Παρακάτω περιγράφονται οι κυριότερες από αυτές. Α. Νοσήματα που οφείλονται σε διατροφικές ανωμαλίες. o Νόσος της γαλουχίας Η νόσος αυτή προσβάλλει τις μητέρες-βιζόν, συνήθως τις τελευταίες 1 Το κείμενο αυτής της παραγράφου αντλήθηκε από Σπαής, Β. Α. και Μπαμπίδης, Α. Β. (2011)Συνήθη διατροφικά και λοιμώδη νοσήματα των εκτρεφόμενων βιζόν (Mustela vizon) και αλεπούδων (Vulpes spp), Πρακτικά 3 ου Πανελλήνιου Συνέδριου Τεχνολογίας Ζωικής Παραγωγής, Θεσσαλονίκη [- 85 -]

100 εβδομάδες της περιόδου γαλουχίας τους, την 5η ή 6η εβδομάδα. Το αίτιο της νόσου αυτής είναι η εξάντληση των ενεργειακών αποθεμάτων των μητέρων, εξαιτίας της γαλουχίας τους, και σχετίζεται με την ανεπαρκή ισορροπία του σιτηρεσίου τους γενικά σε θρεπτικές ουσίες και ιδιαίτερα σε χλωριούχο νάτριο. Τα τυπικά συμπτώματα της νόσου που παρατηρούνται είναι αιφνίδιος λήθαργος και ανορεξία, που ακολουθούνται από έντονη αφυδάτωση, απίσχναση, αταξία με δισταγμό για βάδιση. Συχνά εμφανίζεται κώμα που οδηγεί στο θάνατο. Για την πρόληψη ή τον έλεγχο της νόσου, συνιστάται η χρήση ελκυστικού και ισορροπημένου σιτηρεσίου ως προς όλες τις θρεπτικές ουσίες, και ιδίως να περιέχει χλωριούχο νάτριο 0,5% της ξηρής ουσίας (ΞΟ) του. o Νόσος της βρεγμένης κοιλιάς. Είναι μια νόσος των βιζόν, ή καλύτερα ένα σύνδρομο, που οφείλεται στη συνέργεια περισσότερων τροφογενών, ή και μη, παραγόντων. Ως αιτιολογικοί παράγοντες υπεισέρχονται η χρήση σιτηρεσίων με υψηλό ποσοστό λιπαρών ουσιών και με ανεπαρκές ποσοστό ινωδών ουσιών ή αλλιώς ολικών κυτταρινών ή και με ακατάλληλη ασβέστιο-φωσφορική σχέση. Επίσης, η υπερβολική έκκριση αρρενορμονών, η μειωμένη λήψη πόσιμου νερού, ορισμένα βακτήρια και κληρονομικοί παράγοντες. Τα τυπικά συμπτώματα που παρατηρούνται κυρίως στα αρσενικά άτομα, ως περισσότερο - αισθητά, εκδηλώνονται ουσιαστικά με μια υποβάθμιση της ποιότητας ολόκληρου του γουνοδέρματος, αλλά πιο έντονα του τμήματος εκείνου που αντιστοιχεί στη χώρα της κοιλιάς. Για την πρόληψη ή τον έλεγχο της νόσου, συνιστάται η επαγρύπνηση για την τήρηση των κατά περίπτωση προδιαγραφών ή συνθηκών των παραπάνω αιτιολογικών παραγόντων, ώστε να αποφεύγεται η κάθε επιβλαβής επίδρασή τους. o Νόσος του κίτρινου λίπους ή στεατίτιδα. Η νόσος αυτή προσβάλλει συνήθως τα πιο μεγαλόσωμα αρσενικά αναπτυσσόμενα μετά τον απογαλακτισμό τους και συνήθως από τα μέσα Ιουλίου ως τα μέσα Αυγούστου. Οφείλεται στην οξείδωση της βιταμίνης Ε ή μέσα στο σιτηρέσιο ή και στο ζωικό οργανισμό, όταν αυτό περιέχει υψηλό [- 86 -]

101 ποσοστό ταγγισμένων λιπιδίων, τα οποία τάγγισαν, εξαιτίας της μεγάλης περιεκτικότητας τους σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και των ακατάλληλων συνθηκών συντήρησής τους. Τα συνήθη συμπτώματα είναι αρχικά μία ημιπαράλυση των οπίσθιων άκρων, ενώ η κοιλιά διογκώνεται από την εμφάνιση σκληρών ρολών λιπώδους ιστού στη βουβωνική και στην κοιλιακή χώρα, αλλά διατηρείται η όρεξη των ζώων. Στη συνέχεια, παρατηρούνται αιφνίδιοι θάνατοι και συχνά τα άτομα που προσβάλλονται, πέφτουν σε κωματώδη κατάσταση και γρήγορα ψοφούν. Τα άτομα που επιβιώνουν εμφανίζουν καστανοκίτρινη χρώση στο λιπώδη ιστό τους, που οφείλεται στα οξειδωμένα ακόρεστα λιπαρά οξέα. Μεταθανάτια διαπιστώνεται υποδόριο ζελατινώδες οίδημα, του οποίου ο βαθμός και η έκταση ποικίλλουν ευρέως. Η πρόληψη ή και ο έλεγχος της νόσου γίνεται με την αποφυγή χρήσης ταγγισμένων τροφών για τη σύνθεση των σιτηρεσίων των ζώων, ενώ παράλληλα χρειάζεται προσθήκη επαρκούς ποσότητας βιταμίνης Ε. o Νόσος που οφείλεται σε αβιταμινώσεις. Η ανεπάρκεια του ζωικού οργανισμού από μερική ή πλήρη έλλειψη των απαραίτητων λιπαρών οξέων (λινολεϊκό, λινολενικό και αραχιδονικό) που αποτελούν τη βιταμίνη F, προκαλεί την ασθένεια, Υπερκεράτωση. Η έλλειψη της βιταμίνης Β 1 ή θειαμίνης, προκαλεί τη νόσο «Παράλυση του Chastek» και προκαλείται από την επίδραση της θειαμινάσης, ενός ενζύμου που διασπά μέσα στο ζωικό οργανισμό τη βιταμίνη αυτή. Η παράλυση του Chastek προσβάλλει βιζόν και αλεπούδες. Β. Νοσήματα που οφείλονται σε λοιμώξεις. o Αλλαντίαση Είναι οξεία τοξίκωση που εκδηλώνεται κυρίως με παράλυση των άκρων ποικίλου βαθμού. Η τοξίκωση αυτή προκαλείται στα βιζόν και τις αλεπούδες μετά την πρόσληψη τοξίνης του κλωστριδίου της αλλαντίασης. Το κλωστρίδιο αυτό είναι σαπρόφυτο που μπορεί να ζει στο έδαφος, τη λάσπη, το εντερικό περιεχόμενο, τα κόπρανα των ζώων και αλλού. Τα ζώα μολύνονται καταναλώνοντας με την τροφή την εν λόγω τοξίνη. [- 87 -]

102 o Αιμορραγική πνευμονία Είναι νόσος που παρατηρείται κυρίως στα βιζόν που εκτρέφονται υπαίθρια σε περιφραγμένους χώρους. Το αίτιο της νόσου είναι το βακτήριο Pseudomonas aeruginosa. Προσβάλλει βιζόν όλων των ηλικιών, ιδιαίτερα τις θερμές και υγρές ημέρες του φθινοπώρου. Το βακτήριο αυτό βρίσκεται συνήθως στο νερό της παροχής ύδρευσης. Τα κλινικά συμπτώματα περιλαμβάνουν λήθαργο, ανορεξία, προοδευτική δύσπνοια, μυϊκές συσπάσεις και έξοδο αιματηρού ρινικού εκκρίματος πριν το θάνατο. Οι απώλειες είναι μεγάλες, ιδιαίτερα αν τα βιζόν είναι προσβεβλημένα από την αλεουτιανή νόσο ή αν διατρέφονται ελλειμματικά. Η θεραπεία δεν είναι άλλη παρά, ευθύς μετά τα πρώτα κρούσματα, ο άμεσος εμβολιασμός όλων των ζώων της εκτροφής ανεξαρτήτως ηλικίας. o Νόσος του Carre ή Μόρβα Είναι μια ίωση που προσβάλλει βιζόν και αλεπούδες και αφορά στο πεπτικό, το αναπνευστικό και το νευρικό σύστημα. Τα συμπτώματα που αφορούν ειδικά στο γαστρεντερικό και αναπνευστικό σύστημα παρουσιάζονται 7 ως 10 ημέρες μετά τη μόλυνση και είναι συνήθως η υγρή καταρροή από τους οφθαλμούς και τους μυκτήρες, η ανορεξία, ο εμετός, η διάρροια, η σιαλόρροια, ο βήχας και η δύσπνοια. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι γενικά, όπως είναι η αφυδάτωση, το εξάνθημα στο ρύγχος και στην έσω μηριαία χώρα, καθώς και η απώλεια βάρους. Η θεραπεία με τη χρήση αντιβιοτικών μπορεί να βοηθήσει, καταπολεμώντας τις βακτηριακές επιπλοκές, αλλά η πρόγνωση δεν είναι καλή. Η πρόληψη επιτυγχάνεται με τη χορήγηση εμβολίων, είτε με παρεντερική έγχυση ή με τη χρήση αερολύματος το οποίο περιέχει τροποποιημένο ιό που πολλαπλασιάστηκε σε κυτταροκαλλιέργειες. o Ιογενής εντερίτιδα βιζόν Είναι μια ίωση που εκδηλώνεται με εντερίτιδα στα βιζόν. Η νόσος διαγνώστηκε για πρώτη φορά το 1947, όταν εμφανίστηκε σχετική επιζωοτία σε εκτροφές βιζόν του Νότιου Καναδά. Στη συνέχεια διαδόθηκε στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Το αίτιο είναι ένας παρβοϊός, που προσβάλλει τα βιζόν και προκαλεί εντερίτιδα. [- 88 -]

103 Τα κλινικά συμπτώματα είναι λήθαργος, ανορεξία, εμετός και σοβαρής μορφής διάρροια. Τα άρρωστα ζώα παράγουν μεγάλες ποσότητες εντερικής βλέννας και εμφανίζουν εντερικές αποφράξεις που αποτελούνται από ινική, βλέννα και νεκρά κύτταρα από τον εντερικό βλεννογόνο.. Η θεραπεία συνίσταται στην από του στόματος ενυδάτωση των άρρωστων ζώων με τη χορήγηση σχετικών υγρών (ηλεκτρολύτες κ.ά.). Η εκρίζωση της νόσου από τα βιζόν μιας εκτροφής είναι δύσκολο να γίνει, αφού ο ιός παραμένει στους μολυσμένους κλωβούς για ένα έτος ή και περισσότερο. Η πρόληψη επιτυγχάνεται με τη χορήγηση αδρανοποιημένων εμβολίων, που κυκλοφορούν στο εμπόριο. o Αλεουτιανή νόσος ή Πλασμοκυττάρωση.. Η πλασμοκυττάρωση είναι νόσος που συνεπάγεται, εκτός από υψηλά ποσοστά θνησιμότητας, και οικονομικές απώλειες στις εκτροφές των βιζόν, αφού επηρεάζει δυσμενώς την αναπαραγωγή και την ποιότητα του γουνοδέρματος. Η νόσος αυτή διαπιστώθηκε για πρώτη φορά σε εκτροφή με βιζόν αλεουτιανού γενοτύπου, από όπου πήρε και το όνομά της, αλλά στη συνέχεια βρέθηκε ότι προσβάλλει βιζόν κάθε γενοτύπου. Το αίτιο της εν λόγω νόσου είναι επίσης ένας παρβοϊός, αλλά δε σχετίζεται με εκείνον της παρβοϊωσης ή της ιογενούς εντερίτιδας των βιζόν. Η αλεουτιανή νόσος μπορεί να εκριζωθεί από μια εκτροφή βιζόν χρησιμοποιώντας τη ανοσοηλεκτροφόρηση και οδηγώντας τα θετικά άτομα προς εκδορά. o Επιζωοτική καταρροϊκή γαστρεντερίτιδα. Είναι μια νόσος των βιζόν που έχει μεγάλη μεταδοτικότητα, υψηλή νοσηρότητα και χαμηλή θνησιμότητα. Το αίτιο αυτής της νόσου δεν είναι πλήρως γνωστό. Τα συμπτώματα είναι ανορεξία και παροδική διάρροια βλεννώδους φύσης. Η νοσηρότητα είναι υψηλή, αλλά μόνο μερικά άτομα ψοφούν. Θεραπεία αποτελεσματική και εμβόλια δεν υπάρχουν. Τα περιγραφόμενα παραπάνω διατροφικά και λοιμώδη νοσήματα των βιζόν αποτελούν τα πιο συνήθως παρατηρούμενα στην πράξη και είναι γνωστά στους περισσότερους εκτροφείς. Για την πρόληψη των διατροφικών νοσημάτων, [- 89 -]

104 λαμβάνονται μέτρα με τη χρήση ελκυστικού και ισορροπημένου σιτηρεσίου ως προς όλες τις θρεπτικές ουσίες. Στην περίπτωση των λοιμωδών νοσημάτων, πέραν της διενέργειας εμβολιασμών για όσα νοσήματα υπάρχει δυνατότητα, λαμβάνονται παράλληλα και τα κατάλληλα υγειονομικά μέτρα για τους χώρους διαβίωσης των ζώων, τις προμηθευόμενες ζωοτροφές, και τις συνθήκες διατήρησης και μεταχείρισης των τελευταίων κατά την παρασκευή των σιτηρεσίων, ώστε οι ζωοτροφές και τα σιτηρέσια να είναι απαλλαγμένα από μικροβιακούς και τοξικούς παράγοντες. [- 90 -]

105 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΓΟΥΝΟΦΟΡΩΝ ΜΙΝΚ 5.1 Γενικά Η ποιότητα και η σύσταση της τροφής είναι μεγάλης σημασίας για την ευζωία των γουνοφόρων αλλά και για την ποιότητα του δέρματός τους. Δύο είναι οι παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την επιλογή της σωστής τροφής και αυτοί είναι: o Οι διατροφικές ανάγκες που διαφέρουν από είδος σε είδος και o Μεταξύ των ζώων του ίδιου είδους, η τροφή πρέπει να εκπληρώνει τις ανάγκες των ζώων ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο βρίσκονται. Η περίοδος από τον Μάιο μέχρι το τέλος του Ιουλίου (γαλουχία και αρχική ανάπτυξη των νεογνών) είναι η πιο απαιτητική περίοδος γι αυτό θα πρέπει η τροφή των μινκ να είναι πλούσια, με τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Οι ποιοτικές ανάγκες της τροφής θα πρέπει να περιλαμβάνουν: o Πρωτεΐνες o Υδατάνθρακες, οι οποίοι χρησιμεύουν κυρίως στην παροχή θερμίδων (ενέργειας) o Λίπη. Είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη ωραίου τριχώματος και δέρματος ευλύγιστου, στιλπνού και υγιούς καθώς επίσης είναι και σημαντική πηγή ενέργειας. o Άλλα αναγκαία θρεπτικά συστατικά είναι η Βιταμίνη Α και Ε, θειαμίνη, ριβοφλαβίνη, παντοθενικό οξύ, νιασίνη καθώς και μακροστοιχεία, όπως ασβέστιο, φώσφορος, νάτριο, κάλιο, σίδηρος κ.α. Οι τροφές που περιέχουν τα παραπάνω θρεπτικά στοιχεία μπορεί να είναι είτε ζωικής προέλευσης (κρέας βοοειδών και ιπποειδών, ιχθείς, κρεατάλευρο κ.α.) είτε φυτικής (δημητριακοί καρποί, βαμβακόσπορος, λάχανα, πατάτες, καρότα κ.α.). Για καθαρά προληπτικούς λόγους χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά μέσα στις τροφές και με επιφυλάξεις, λόγω του ενδεχομένου του εθισμού των ζώων, σε [- 91 -]

106 περίπτωση υποψίας μιας λοιμώδους νόσου καθώς και σε δύσκολες καιρικές συνθήκες. Η διατροφή των γουνοφόρων ζώων μπορεί να επηρεάσει την κατάσταση της υγείας τους με δύο τρόπους: o o Ως μεταφορέας τόσο διαφόρων μικροβίων και παρασιτικών παραγόντων όσο και ποικίλων τοξικών ουσιών και Διαμέσου της κάλυψης ή όχι των αναγκών των ζώων σε θρεπτικές ουσίες και ενέργεια. Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο κεφάλαιο, εάν η εκτροφή γίνεται κάτω από σωστές συνθήκες διατροφής και ζωοτεχνίας, το μέγεθος του ζώου μπορεί να αναπτυχθεί ομαλά και αυτό να επηρεάσει θετικά και στην ανάπτυξη και στην ποιότητα του γουνοδέρματος. Όπως αναφέραμε και παραπάνω, τα λίπη παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του ωραίου τριχώματος καθώς και στην καλή ευλυγισία, στιλπνότητα και υγεία του δέρματος. Αντιθέτως, η έλλειψη ιωδίου (ιωδιοπενία), στα νεαρά ζώα παρουσιάζει αραίωση του τριχώματος και εξοίδηση του δέρματος. Σε ομάδες ζώων που διατράφηκαν με τροφές χαμηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες, σε κάποια φάση της ανάπτυξής τους, η ανάπτυξη του τριχώματος, ο τελικός όγκος και η γενική ποιότητα του χειμερινού τριχώματος στα αρσενικά επηρεάστηκε αρνητικά. Για όλους αυτούς τους λόγους θα πρέπει να δίνεται μεγάλη προσοχή στην διατροφή διότι είναι καθοριστικός παράγοντας της τελικής ποιότητας του γουνοφόρου δέρματος. Επίσης η δαπάνη για τη διατροφή των μινκ καλύπτει το 60-70% των συνολικών δαπανών εκτροφής τους. Εκτός του μεγάλου οικονομικού ενδιαφέροντος πρέπει να τονιστεί και η σημασία της ισορροπημένης διατροφής που εξασφαλίζει την υγεία, την αναπαραγωγική ικανότητα και το σημαντικότερο, την ποιότητα της παραγόμενης γούνας Η σύνθεση της τροφής των μινκ. Το μινκ ως σαρκοφάγο ζώο πρέπει να καταναλίσκει τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη, που μπορεί να κυμαίνεται από 36-42% της Ξ.Ο. της τροφής σύμφωνα με τα δεδομένα των Leoschke (1970) και της φινλανδικής εταιρείας παραγωγής ζωοτροφών. [- 92 -]

107 Η ποσότητα της τροφής που καταναλώνεται ανά ημέρα μετρήθηκε σε βιζόν από πολλούς ερευνητές. Η ημερήσια κατανάλωση τροφής κατά μέσο όρο βρέθηκε 40g - 42 g ξηράς ουσίας ανά kg σωματικού βάρους για τα αρσενικά μινκ, και 49 g και 53 g ξηράς ουσίας ανά kg σωματικού βάρους για τα θηλυκά βιζόν (Bleavins, Aulerich,1981). Η περιεκτικότητα σε λιπαρές ουσίες δεν πρέπει να μειώνεται κάτω του μισού των αναγκών σε πρωτεΐνες, δηλαδή όχι κάτω των 18-21% της Ξ.Ο. της τροφής και μπορεί να κυμαίνεται από 18-30% της Ξ.Ο. της τροφής ανάλογα με τις ανάγκες και το φυσιολογικό στάδιο του αναπαραγωγικού τους βίου. 'Όσον αφορά τις "κυτταρίνες" που είναι απαραίτητες για την εξασφάλιση της καλύτερης κινητικότητας του πεπτικού σωλήνα, είναι αρκετή μια περιεκτικότητα 2-4% της Ξ.Ο της τροφής. Για την εξασφάλιση των υψηλών αυτών αναγκών σε πρωτεΐνη, γίνεται ευρεία χρήση προϊόντων ζωικής προέλευσης (κρέας, ψάρια, σκόνη γάλατος κλπ.) που όμως είναι αρκετά δαπανηρές. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται εκείνα τα ζωικά προϊόντα που θεωρούνται ως ακατάλληλα για την κατανάλωση από τον άνθρωπο. Αυτά είναι τα υποπροϊόντα των σφαγείων και πτηνοσφαγίων, που πετιούνται ή προσφέρονται σε χαμηλές τιμές όπως τα έντερα, τα στομάχια και το αίμα καθώς και τα κεφάλια, τα πόδια και τα εντόσθια των πτηνών. Είναι επίσης τα υποπροϊόντα των βιομηχανιών κονσερβοποιίας ψαριών (κεφάλια, αγκάθια και εντόσθια) και τέλος αυγά άγονα ή νεοσσοί ημέρας που απορρίπτονται από τα εκκολαπτήρια πτηνών, ως ακατάλληλοι. Παράλληλα με τις τροφές ζωικής προέλευσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν και τροφές φυτικής προέλευσης σε ένα ποσοστό 15-30% του συνόλου. Στη συνέχεια παρατίθεται πίνακας τροφών ζωικής και φυτικής προέλευσης καθώς και ανόργανων ουσιών (μέταλλα), που χρησιμοποιούνται στην κατάρτιση των σιτηρεσίων των μινκ (Στόλιου 2009). Από τον πίνακα 5.1 διαπιστώνεται ότι το σιτηρέσιο των μινκ πρέπει να είναι πλούσιο σε ποικιλία τροφών. Βεβαίως, όλες οι τροφές δεν είναι πάντα διαθέσιμες στους εκτροφείς. Ιδιαίτερα οι εκτροφείς που παρασκευάζουν μόνοι τους το σιτηρέσιο, δυσκολεύονται να βρουν όλες τις τροφές ώστε να συνθέσουν το κατάλληλο σιτηρέσιο. Το γεγονός αυτό τους αναγκάζει να τροποποιούν πολλές φορές τη σύνθεση με τροφές ισοδύναμες. Οι μικρού μεγέθους εκτροφές [- 93 -]

108 όμως που συνήθως προμηθεύονται έτοιμο το σιτηρέσιο δεν αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα. Πίνακας 5.1. Τροφές- συστατικά στη σύνθεση του σιτηρεσίου στις εκτροφές του μινκ. ΤΡΟΦΕΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΤΡΟΦΕΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ Κρέας αλόγου o o λιπαρό άπαχο Κρέας βοδινό Κρέας φάλαινας Στομάχια, Συκώτι, Νεφρά, Σπλήνα, Έντερα Υποπροϊόντα των πτηνοσφαγίων Κρεατάλευρο, Αίμα Ρέγγα, Γάβρος ιχθυάλευρο Γάλα πλήρες, Γάλα αποβουτυρωμένο, Σκόνη γάλα Αυγά (Απορριπτόμενα ως άγονα) Οστεάλευρα Μουρουνέλαιο Αλεύρι σιταριού, Αλεύρι κριθαριού, Αλεύρι αραχίδας, Αλεύρι καλαμποκιού, Αλεύρι βαμβακόσπορου, Αλεύρι λιναρόσπορου, Αλεύρι μηδικής Αλεύρι φύτρων σταριού και σόγιας Λινόπιτα Άχυρο Λαχανικά (Καρότα, Σαλάτες Λάχανα, Τομάτες) Τριφύλλι πράσινο Σακχαρότευτλα Πατάτες Λάδι φύτρων σταριού Ζυθοζύμη Γαλακτοζύμη 1 2 Ανόργανες ουσίες o o Φώσφορος Ασβέστιο Οργανικές ουσίες o Άνθρακας ξύλου Πηγή: (πληροφορίες εκτροφέων), (Στόλιου 2009). Η παραγωγή του σιτηρεσίου απαιτεί πρώτες ύλες ζωικής και φυτικής προέλευσης, η δε σύνθεσή του βασίζεται σε μια ορισμένη σχέση πρωτεϊνών - [- 94 -]

109 λιπών και υδατανθράκων προσδίδοντας έτσι στα ζώα την ενέργεια που χρειάζονται. Η τροφή πρέπει να είναι ισορροπημένη και εμπλουτισμένη με βιταμίνες και ιχνοστοιχεία και να υπάρχουν όλες εκείνες οι προδιαγραφές όπως χημικοί και μικροβιολογικοί έλεγχοι που θα την καθιστούν κατάλληλη. Επίσης η χρήση των αντιβιοτικών εντός της τροφής είναι ένα θέμα με εξαιρετική ιδιαιτερότητα και γίνετε καθαρά για προληπτικούς λόγους. Οι ανάγκες σε πρωτεΐνες είναι μεγαλύτερες κατά την ανάπτυξη των ζώων. Σε μια ισορροπημένη δοσολογία χρειάζονται περίπου 20-25% πρωτεΐνες στη σύνθεση του σιτηρεσίου. Ένα υπάρχει έλλειψη πρωτεϊνών αναγκάζονται να σπαταλήσουν την θερμική ενέργεια και δεν μπορούν έτσι να επιτελέσουν την αναπτυξιακή τους λειτουργία. Η σημασία των υδατανθράκων στη διατροφή του βιζόν είναι μεγάλη με διττή λειτουργία. Πρώτον είναι ο οικονομικότερος και καταλληλότερος τρόπος κάλυψης των ενεργειακών αναγκών των βιζόν, και δεύτερο, εκτός από την άμεση δράση των υδατανθράκων ως θρεπτική ουσία, προσδίδουν στη ζωοτροφή κατάλληλη δομή και σταθερότητα. Το λίπος περιέχει περίπου την διπλάσια ενέργεια ανά γραμμάριο σε σχέση με την πρωτεΐνη και τους υδατάνθρακες. Το λίπος είναι επίσης θρεπτικό συστατικό που εμφανίζει τις περισσότερες αποκλίσεις στις φρέσκες ζωοτροφές, με αποτέλεσμα να υπάρχουν διακυμάνσεις στην περιεκτικότητα σε λίπος και κατά συνέπεια στην περιεκτικότητα σε ενέργεια των παρασκευασμένων ζωοτροφών. Η περιεκτικότητα της τροφής σε λίπος επηρεάζει σημαντικά την ενεργειακή κατάσταση του ζώου και είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη ωραίου τριχώματος και δέρματος, ευλύγιστου, στιλπνού και υγιούς. Τα συμπληρώματα προστίθενται στα σιτηρέσια των μινκ όταν υπάρχουν υπόνοιες έλλειψης ορισμένων στοιχείων που αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την ισόρροπη διατροφή. Τέλος τα αντιβιοτικά θεωρούνται σήμερα από τους εκτροφείς, απαραίτητα για την καλή λειτουργία της εκτροφής. Η εμπειρία δείχνει ότι τα αντιβιοτικά πρέπει να χρησιμοποιούνται προληπτικά, για μικρές χρονικές περιόδους κάθε φορά και μόνο όταν υπάρχουν πραγματικοί λόγοι που υπαγορεύουν μια τέτοια χρήση. Πάντα όμως υπάρχει ο φόβος του εθισμού στα αντιβιοτικά και είναι ένα πολύπλοκο θέμα και υπάρχουν απόλυτα δικαιολογημένες επιφυλάξεις για τη [- 95 -]

110 χρήση τους. Αναμφισβήτητα περιορισμοί ισχύουν τόσο για τον άνθρωπο όσο και για τα ζώα και ειδικότερα για εκείνα των οποίων τα παραγόμενα προϊόντα έχουν άμεση σχέση με την διατροφή του ανθρώπου. Στα γουνοφόρα ζώα η υπολλειμματικότητα των αντιβιοτικών έχει δευτερεύουσα σημασία. Όσον αναφορά στην καταπολέμηση των ασθενειών η χρήση των αντιβιοτικών έχει τον πρωτεύοντα ρόλο διότι είναι δυνατό από ανεξέλεγκτη και μακροχρόνια χρήση να προκληθεί ανοσία κατά τη δράση τους με αποτέλεσμα τη δυσκολία αντιμετώπισης ασθενειών με τα συγκεκριμένα αντιβιοτικά τα οποία είχαν χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα. Συμπερασματικά η χρήση των αντιβιοτικών πρέπει να γίνετε συνήθως κατά τη μεταφορά των ζώων για την αποφυγή των επιπτώσεων του στρες, όταν υπάρχει υποψία εξάπλωσης λοιμώδους νόσου και σε δύσκολες καιρικές συνθήκες Η προέλευση των ζωοτροφών. Η παρασκευή των σιτηρεσίων για τη διατροφή των μινκ, χρησιμοποιεί, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, «πρώτες ύλες» ζωοτροφές που η προέλευση είναι από διάφορες πηγές. Παρακάτω αναφέρονται οι σημαντικότερες πηγές των πιο βασικών ζωοτροφών (Πληροφορίες εκτροφέων, Βασιλειάδης, 2012). o Υποπροϊόντα σφαγίου. Το κρέας και τα υποπροϊόντα σφαγίου θεωρούνται πολύ καλά υλικά για τη σύνθεση του σιτηρεσίου των βιζόν. Σε πολλές χώρες όπου χρησιμοποιείται το κρέας αλόγου, αυτό αποτελεί την καλύτερη πηγή πρωτεϊνών. Στη χώρα μας αυτό που χρησιμοποιείται ως βάση στη διατροφή του βιζόν είναι τα προϊόντα πτηνοσφαγείων. Δοκιμές έδειξαν ότι τα υποπροϊόντα βοοειδών χοίρων και πουλερικών μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τα βιζόν αλλά μπορεί να εμφανίσουν βακτήρια σαλμονέλας, τα οποία δεν επηρεάζουν τα ζώα παρά μόνο κατά τη διάρκεια της κύησης οπότε και μπορούν να προκαλέσουν αποβολή. Για αυτό συνήθως δεν χρησιμοποιούνται την περίοδο αυτή. o Ολόκληρα ψάρια Τα ολόκληρα ψάρια (συνήθως κατεψυγμένα) είναι πολύ καλής ποιότητας ζωοτροφή για τα βιζόν. Αποτελούν μια από τις καλύτερες πηγές πρωτεϊνών και [- 96 -]

111 ελαίου παρέχοντας έτσι μια πλήρη διατροφή στα ζώα. Από τα ψάρια είναι επικίνδυνα η μαρίδα, ο κυπρίνος και το χρυσόψαρο γιατί προκαλούν την παράλυση του Chastek. o Υποπροϊόντα ψαριών Τα υποπροϊόντα ψαριών είναι τα υποπροϊόντα των βιομηχανιών κονσερβοποιίας ψαριών (κεφάλια, αγκάθια και εντόσθια) Τα υποπροϊόντα αυτά αποτελούν βασικό συστατικό της τροφής του βιζόν και μπορούν να χρησιμοποιηθούν χωρίς αρνητικές επιπτώσεις και κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. Αποτελούνται κυρίως από εντόσθια, κεφάλια και ουρές ψαριών. o Ιχθυάλευρο. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο ιχθυάλευρο στα μείγματα των σιτηρεσίων των μινκ, το οποίο αποξηραίνεται έχοντας υποστεί μια ελαφρά θερμική επεξεργασία. o Γαλακτοκομικά προϊόντα. Τα περισσότερα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι κατάλληλα για ζωοτροφές αλλά συνήθως είναι υπερβολικά ακριβά και έτσι αποφεύγεται η χρήση τους. o Φυτικές ζωοτροφές. Οι ζωοτροφές φυτικής προέλευσης είναι πλούσιες σε πρωτεΐνες και υδατάνθρακες και το κόστος τους είναι πολύ πιο μικρό από αυτές της ζωικής προέλευσης. Τα τελευταία χρόνια ένα μέρος των ζωικών πρωτεϊνών έχει αντικατασταθεί με φυτικές πρωτεΐνες. Αυτές είναι πρωτεΐνη σόγιας, γλουτένη αραβοσίτου και συμπύκνωμα πρωτεΐνης γεώμηλων. Τα σιτηρά και οι πατάτες είναι ζωοτροφές με πολλούς υδατάνθρακες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διατροφή των βιζόν. o Ξηρά τροφή. Οι περισσότερες αποξηραμένες ζωοτροφές παρασκευάζονται από πρώτες ύλες όπως για παράδειγμα το αιματάλευρο, το άλευρο πουλερικών, το κρεατάλευρο, το ιχθυάλευρο. Η καταλληλότητα αυτών των ζωοτροφών εξαρτάται σε μεγάλο [- 97 -]

112 βαθμό από την επεξεργασία που υπέστησαν στη διάρκεια της παραγωγής και ιδιαίτερα από τη θερμοκρασία κατά τη διάρκεια της αποξήρανσης. Η ξηρά τροφή γίνεται συνήθως με επεξεργασία υπό πίεση για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Μεγάλες μονάδες παραγωγής ζωοτροφών έχουν στραφεί στην παραγωγή ξηράς τροφής για τα βιζόν επιστρατεύοντας ειδικούς επιστήμονες σε θέματα διατροφής. Ήδη στις ΗΠΑ και σε χώρες της βόρειας Ευρώπης χρησιμοποιείτε τροφή σε ξηρά μορφή. Έρευνες έδειξαν πως τα αποτελέσματα διατροφής με ξηρά τροφή είναι πολύ ικανοποιητικά και πως μπορεί να χρησιμοποιηθεί για όλα τα στάδια της εξέλιξης του βιζόν, από τον απογαλακτισμό ως και τη θανάτωση Η σύνθεση των σιτηρεσίων. Η σύνθεση των σιτηρεσίων των εκτροφών μινκ είναι μια επίπονη διαδικασία και παράλληλα απαιτεί επιστημονικές γνώσεις και σημαντική εμπειρία. Οι παραπάνω πρώτες ύλες ζωοτροφές πρέπει να συνδυασθούν και να αναμιχθούν στις κατάλληλες αναλογίες έτσι ώστε να προκύψει σιτηρέσιο κατάλληλο για τη σωστή διατροφή των μινκ και να καλύπτουν τις ανάγκες ανάλογα με την ηλικία, το στάδιο του αναπαραγωγικού βίου και το στάδιο της τριχοφυΐας των μινκ. Οι ζωοτροφές μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε νωπές, είτε βρασμένες ή αποξηραμένες για την αποδοτικότερη κατανάλωσή τους. Στα πλαίσια της συστηματικής εκτροφής των μινκ ανάλογα με τη φυσική κατάσταση της τροφής (νωπή, αλευρώδης, πελλετοποιημένη) είναι δυνατόν να εφαρμοστούν τρεις τρόποι διατροφής. o Διατροφή με βάση φρέσκες ή διατηρημένες με ψύξη ζωοτροφές. Εφαρμόζεται όταν οι εκτροφές έχουν τη δυνατότητα να προμηθευτούν φθηνά ψάρια, κρέατα, εντόσθια κλπ. που τα μετατρέπουν σε κιμά (πάστα) μετά από τεμαχισμό, σύνθλιψη κι ανάμειξη. Στις παραπάνω νωπές ζωοτροφές, που μόνες τους δεν καλύπτουν συνήθως όλες τις ανάγκες του μινκ, μπορούν να προστεθούν δημητριακοί καρποί και πλακούντες φυτικής προελεύσεως ή ακόμα και ειδικοί ισορροπιστές (συμπυκνώματα), που είναι μίγμα ξηρών ζωοτροφών ζωικής ή φυτικής προελεύσεως καθώς και βιταμινών και ανόργανων αλάτων. Τα παραπάνω συμπυκνώματα είναι σε αλευρώδη κατάσταση και προστίθενται σε καθορισμένη αναλογία, ανάλογα προς την πυκνότητα των [- 98 -]

113 περιεχομένων θρεπτικών ουσιών. o Διατροφή με βάση ζωοτροφές σε ξηρή αλευρώδη κατάσταση. Πρόκειται για πλήρεις σύνθετες ξηρές τροφές που για την χρησιμοποίησή τους προσθέτουμε νερό σε αναλογία 1:1 ώστε να μετατραπούν σε ζυμάρι με περιεκτικότητα υγρασίας - 66%. o Διατροφή με πλήρεις σύνθετες τροφές, που είναι πελλετοποιημένες. Η χρησιμοποίηση του τρόπου αυτού της διατροφής όπως και ο προηγούμενος είναι σχετικά πρόσφατος κι έχει αναμφισβήτητα έχει πολλά πλεονεκτήματα όπως: Καταργείται η αγορά των συσκευών σύνθλιψης, άλεσης κι ανάμειξης καθώς και των αιθουσών ψύξης η κατάψυξης για τη συντήρηση των ψαριών, του κρέατος κ.ά. Αποθηκεύονται εύκολα σε κοινές αποθήκες μέσα σε χάρτινους, λινούς ή πλαστικούς σάκους. Χορηγούνται όπως έχουν μέσα σε μεταλλικούς τροφοδόχους που η χωρητικότητα τους καλύπτει τις ανάγκες 2-3 ημερών, εφόσον εφαρμόζεται διατροφή κατά βούληση. Τόσο αυτός, όσο και ο προηγούμενος τρόπος διατροφής χρησιμοποιείται από εκτροφείς που δεν έχουν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν και να αξιοποιήσουν νωπές τροφές ζωικής προελεύσεως, που βέβαια στοιχίζουν φθηνότερα (πληροφορίες εκτροφέων, Στόλιου 2009). Ο πίνακας 5.2 δείχνει ένα τυπικό σιτηρέσιο που εφαρμόζεται από τις εκτροφές μινκ στις ΗΠΑ. Πίνακας 5.2. Τυπικό σιτηρέσιο που χρησιμοποιείται στα εκτροφεία μινκ των ΗΠΑ Σιτηρέσια Είδος Ζωοτροφής Ι ΙΙ ΙΙΙ Χρονικοί περίοδοι εφαρμογής * Α και Γ Β και Δ Ε α) Κρέας αλόγου ή άλλο ισοδύναμο κρέας 24% β) Ψάρια* 24% γ) Σπλάχνα βοδιού 24% δ) Συκώτι 10% ε) Αλεύρι δημητριακών καρπών (μίγμα) 18% * Για τις περιόδους εφαρμογής βλέπε Κεφ. 4 ο 4.6. Πηγή: Στόλιου % 10% 10% 10% 17% 30% 30% 5% 10% 25% Η ημερήσια απαιτούμενη ποσότητα των παραπάνω σιτηρεσίων χορηγείται σε δύο δόσεις (πρωί, απόγευμα) ποικίλλει ανάλογα με το φύλο και την ηλικία αλλά [- 99 -]

114 και το βάρος του ζώου. Οι ημέρες διατροφής για μεν τα ζώα αναπαραγωγής είναι 365 για δε τα ζώα γουνοπαραγωγής 150. Στον πίνακα 5.3 παρουσιάζονται οι ποσότητες της τροφής που συνήθως καταναλώνουν τα εκτρεφόμενα ζώα μινκ ανά ημέρα και η συνολική ποσότητα ανά είδος ζώου σε διάρκεια ενός έτους (Bleavins, Aulerich,1981). Πίνακας 5.3. Ημερήσια και ετήσια κατανάλωση τροφής από τα εκτρεφόμενα ζώα μινκ. Εκτρεφόμενα Μινκ Ημερήσια κατανάλωση τροφής σε Κg Ημέρες εκτροφής Συνολική κατανάλωση τροφής σε Kg Θηλυκά Αναπαραγωγής 0, Αρσενικά Αναπαραγωγής Θηλυκά γουνοπαραγωγής Αρσενικά γουνοπαραγωγής Πηγή στοιχείων: πληροφορίες εκτροφέων 0,240 0,250 0,360 Σχεδόν σε όλα τα εκτροφεία μινκ της Δυτικής Μακεδονίας γίνεται ευρεία χρήση των υποπροϊόντων πτηνοσφαγείου, που η συμμετοχή τους στο σιτηρέσιο φτάνει στο 80%, με πολύ καλά αποτελέσματα. Επίσης, όταν υπάρχουν διαθέσιμα ψάρια ή υποπροϊόντα κονσερβοποιίας ψαριών, χρησιμοποιούνται και αυτά στα σιτηρέσια σε ποσοστό που φτάνει μέχρι και το 65%. Για τις συνθήκες της Δυτικής Μακεδονίας η διαθεσιμότητα των ζωοτροφών ζωικής προέλευσης είναι μικρή λόγω έλλειψης μονάδων επεξεργασίας ζωικών προϊόντων. Για το λόγο αυτό το μεγαλύτερο μέρος των χρησιμοποιούμενων ζωοτροφών ζωικής προέλευσης προέρχεται από άλλες περιοχές της χώρας ή είναι κατεψυγμένα. Πολλές φορές εκτός των υποπροϊόντων των πτηνοσφαγίων μπορεί να χρησιμοποιηθεί το κρέας αλόγου, μουλαριού και γαϊδουριού, όταν αυτά είναι άχρηστα για εργασία καθώς και του μυοκάστορα. Πέραν των παραπάνω αυτό που έχει μεγάλη σημασία και απασχόλησε διεξοδικά τους επιστήμονες είναι οι ημερήσιες ανάγκες των εκτρεφόμενων μινκ, σε θρεπτικά συστατικά. Παρά τις μεγάλες δυσκολίες που παρουσιάζει ο καθορισμός αυτός εν τούτοις δόθηκε ένας πίνακας θρεπτικών αναγκών. Ο πίνακας 5.4. δίνει τις ημερήσιες [ ]

115 θρεπτικές ανάγκες αναπτυσσόμενων και ενήλικων που προορίζονται για αναπαραγωγή (NAS,1982). Πίνακας 5.4. Ημερήσιες θρεπτικές ανάγκες του Μινκ Θρεπτικά στοιχεία Ενέργεια (calories/1 Kg Σ.B.) Πρωτεΐνες(% της ΞΟ. της τροφής) Μέταλλα (% της Ξ.Ο. της τροφής) Χλωριούχο Νάτριο Ασβέστιο Φωσφόρος C a /P Βιταμίνες (Σε mg ή σε ΔΜ/Kg ΞΟ της τροφής. Θρεπτικές ανάγκες Αναπτυσσόμενα Ενήλικα 7 έως 23 εβδομάδων 23 εβδομ. σφαγής ζώα (συντήρηση) ,5 0,5 0,5 0,5% 0,5% 0,5% 0,4% 0,4% 0,4% 0,8% 0,8% 0,8% 1:2 1:2 1:2 Βιταμίνη Α Βιταμίνη D Βιταμίνη Ε Βιταμίνη B 12 Βιταμίνη Β 1 Βιταμίνη Β 2 Παντοθενικό οξύ Βιταμίνη PP Βιταμίνη Β 6 Φολικό οξύ 1700 ΔΜ * 100 ΔΜ 250 mg 32 μg 1 mg 4 mg 7 mg 10 mg 1 mg 0,5 mg 1700 ΔΜ 100 ΔΜ 250 mg 32 μg 1 mg 4 mg 7 mg 10 mg 1 mg 0,5mg 1700 ΔΜ 100 ΔΜ 250 mg 32 μg 1 mg 4 mg 7 mg 10 mg 1 mg 0,5mg *ΔΜ = Διεθνείς Μονάδες (U.I.) Πηγή: NAS,1982) Η Ενέργεια (ΜΕ) του σιτηρεσίου συνήθως προέρχεται κατά 40-55% από ζωικές πρωτεΐνες, 25-35% από ζωικά, κυρίως, λίπη και 10-15% από υδατάνθρακες. Για την παραγωγή π.χ γουνοδερμάτων θα απαιτούντο τόνοι τροφής που το 70-85% αυτής πρέπει να αποτελείται από προϊόντα ή υποπροϊόντα ζωικής προέλευσης. Η μέση σύνθεση του σιτηρεσίου των μινκ στην πράξη παρατίθεται στον πίνακα Το σιτηρέσιο αυτό συνήθως ακολουθούν όλες οι μονάδες εκτροφής με ελάχιστες αποκλίσεις. Παράλληλα με το ελληνικό σιτηρέσιο παρατίθενται και δύο που εφαρμόζονται στη Δανία. Τα σιτηρέσια αυτά ουσιαστικά δεν διαφέρουν από αυτό του ελληνικού πλην όμως ορισμένες [ ]

116 μορφές ζωοτροφών διαφέρουν ως προς τη μορφή. Πίνακας 5.5. Παραδείγματα σύνθεσης σιτηρεσίων Είδος Τροφής Κοτόπουλο Ιχθείς Αίμα (νωπό και άλευρα) Αιματάλευρο μόνο Αιματάλευρο κοτόπουλου Αυγά Κρεατάλευρο Πίτυρα Ξηρή πούλπα σακχαρότευτλων Νωπή πούλπα σακχαρότευτλων Πούλπα (πάστα) ηλίανθου Σογιάλευρο Άλευρο κριθής Κριθή,( άλευρο λεπτής άλεσης) Γλουτένη αραβοσίτου Διάφορα (ρΐό Γε1) Ζελατίνη, ινώδεις ουσίες) Οξικό οξύ Βιταμίνες Νερό ΕΛΛΑΔΑ (2013) 29,40% 23,33% 8,00% ,00% ,00% 3,50% ,50% 0,49% ,07% 6,00% ,20% 0,50% 20,00% [ ] ΔΑΝΙΑ (7/12/12 έως 10/4/13) Κουζίνα Limfjorden 26,06% 54,41% ,50% ,00% ,00% ,00% % ΝΑΙ 0.20% 4,00% ΔΑΝΙΑ (2013) Κουζίνα Holstebro 43,55% 41,42% ,13% ,50% ,00% ,20% 6,00% Σύνολο 100% 100% 100% 115 Kcal 125 Kcal 122 Kcal Ενέργεια ανά 100g τροφής Προέλευση Ενέργειας Περιεκτικότητα ανά 100g νωπής τροφής Πηγή : Κουσουνής Δεν δίνονται στοιχεία. ΞΟ= 30,7% από υδατάνθρακες και άλευρα το περισσότερο όχι από πρωτεΐνες -από πρωτεΐνη 43% - από λίπη 47,4% -από υδατάνθρακες 9,6% ΞΟ=31% - Πρωτεϊνη=11,9% -Λίπος = 6,2% -Υδατάνθρακες 2,9% -από πρωτεΐνη 45,4% - από λίπη 44,6% -από υδατάνθρακες 10% ΞΟ=30,6% - Πρωτεϊνη=12,3% -Λίπος = 5,7% -Υδατάνθρακες 2,9%

117 Η ύπαρξη και λειτουργία των εκτροφών των μινκ στη Δυτική Μακεδονία δημιούργησε διάφορες βοηθητικές επιχειρήσεις οι οποίες υποβοηθούν τον κλάδο της εκτροφής γουνοφόρων ζώων. Τέτοιες επιχειρήσεις είναι τα εκδορεία, ξηραντήρια γουνοδερμάτων, βυρσοδεψία κλπ., επιχειρήσεις αξιοποίησης αποβλήτων και υποπροϊόντων των εκτροφείων όπως κόπρος, πτώματα και λίπος ζώων, επιχειρήσεις που παράγουν κρεατάλευρα, λίπος για βιοντήζελ, οργανικό λίπασμα, βιοαέριο κλπ. Οι βοηθητικές αυτές επιχειρήσεις συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, στη μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος Η διατροφή των μινκ στην πράξη. Η διατροφή των μινκ στην πράξη παρουσιάζει ορισμένες ιδιαιτερότητες και αυτό γιατί τα ζώα σε διάφορες ηλικίες και σκοπούς έχουν διαφορετικές ανάγκες τροφής και μεταχείρισης. Επιπλέον ο ιδιαίτερος τρόπος εκτροφής δημιουργεί και πρόσθετες ενέργειες και εργασίες κατά τη διατροφή τους. Τα εκτρεφόμενα, εδώ και 100 χρόνια, μινκ μέσα στα συρμάτινα κλουβιά δεν έχουν την δυνατότητα ούτε να εξασφαλίσουν την τροφή τους μόνα τους, ούτε να αντιμετωπίσουν τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες του περιβάλλοντος κατά τη μικρή ιδιαίτερα ηλικία. Για το λόγο αυτό ο εκτροφέας πρέπει να εξασφαλίσει στο εκτρεφόμενο μινκ, κατάλληλη (ποιοτικά και ποσοτικά) τροφή καθώς επίσης και συνθήκες περιβάλλοντος ίδιες ή και καλύτερες από εκείνες που επικρατούσαν στο περιβάλλον του άγριου μινκ. Με την εξασφάλιση των συνθηκών αυτών πετυχαίνεται η κανονική σωματική ανάπτυξή του, η φυσιολογική αναπαραγωγή του και τέλος η παραγωγή κατάλληλου γουνοδέρματος, που είναι και το μοναδικό σχεδόν προϊόν του. Οι συνθήκες αυτές διαφοροποιούνται στα εγκλωβισμένα μινκ ανάλογα με το στάδιο του αναπαραγωγικού τους βίου και την εποχή του έτους. Έτσι δημιουργούνται ιδιαίτερες φροντίδες για την εκτροφή τόσο των γεννητόρων, όσο και των γουνοπαραγωγών ζώων κατά τη διάρκεια του έτους. o Διατροφή αρσενικών μινκ αναπαραγωγής. Ο αρσενικός γεννήτορας συμμετέχει κατά 50% στο γενετικό δυναμικό ενός αριθμού απογόνων, που αριθμητικά είναι 5 φορές μικρότερος από τον αριθμό [ ]

118 των απογόνων του θηλυκού γεννήτορα, αφού η αναλογία των αρσενικών προς του θηλυκούς είναι 1:5 στη νεαρή ηλικία, ενώ σε μεγαλύτερη ηλικία και όταν πρόκειται για εκλεκτούς γεννήτορες με διάφορες τεχνικές, η αναλογία αυτή μπορεί να φτάσει 1:12. Η τροφή των νεαρών αρσενικών πρέπει να περιέχει πρωτεΐνες, που η συμμετοχή τους επί της Ξ.Ο. να κυμαίνεται στα 36 έως 42% και μέχρι την ηλικία των 23 εβδομάδων, ενώ στη συνέχεια μπορεί να κατέβει στο 36% της Ξ.Ο. Η χορηγούμενη ποσότητα ημερησίως σε μορφή πάστας (κιμάς) με υγρασία 67%, στα νεαρά αναπτυσσόμενα μέχρι την ηλικία των 7 μηνών φτάνει στην ποσότητα των 240 g ξεκινώντας από την ποσότητα των 130 g στην ηλικία του απογαλακτισμού (7 εβδ.). Όσον αφορά τα ενήλικα αρσενικά στους 11 μήνες του έτους για την συντήρηση τους καταναλίσκουν τροφή με περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες 36% επί της Ξ.Ο., η δε ημερήσια κατανάλωση κυμαίνεται ανάλογα με το Σωματικό Βάρος (ΣB) ως εξής ΣB. < 910 g = 240 g τροφής με υγρασία 66% ΣB g = 250 g τροφής με υγρασία 66% ΣB. >1360 g = 265 g τροφής με υγρασία 66%. Σύμφωνα με τις πληροφορίες των εκτροφέων τα ενήλικα αρσενικά αναπαραγωγής, εφόσον χορηγείται το σιτηρέσιο "συντήρησης" σε μορφή "πέλλετς" μέχρι 15 του Ιανουαρίου, διατρέφονται κατά βούληση. Στη συνέχεια στα βαριά μινκ με ΣB g, εφαρμόζουμε περιορισμένη διατροφή ως εξής: Από 15 Ιανουαρίου έως 15 Φεβρουαρίου 75 g/ημ. και από 15 Φεβρουαρίου μέχρι την περίοδο των "συζεύξεων" 70 g/ημ. Ο τρόπος αυτός της διατροφής έχει ως στόχο τη μείωση του σωματικού βάρους κατά 15-20%. Κατά τη διάρκεια της περιόδου των "συζεύξεων" που είναι ο μήνας Μάρτιος μετά από κάθε οχεία χορηγείται συμπληρωματικά μικρή ποσότητα συκωτιού, ή 1/3 ωμού αυγού. Μετά την οχεία και την κατανάλωση κάποιου εδέσματος το αρσενικό αναπαύεται για λίγο στην ιδιαίτερη φωλιά του και όταν ξαναβγεί απ αυτή είναι έτοιμο για νέα οχεία. o Διατροφή θηλυκών μινκ αναπαραγωγής. Η ηλικία εισαγωγής των θηλυκών στην αναπαραγωγή είναι περίπου οι 19 μήνες. Στην ηλικία αυτή συμπληρώνει τη σωματική ανάπτυξη και το κανονικό [ ]

119 σωματικό βάρος. Α.Π.Θ. Π.Μ.Σ. ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Το εκτρεφόμενο σε αιχμαλωσία μέχρι σήμερα μινκ γεννά μια φορά το χρόνο, όπως και το άγριο, γιατί διατηρούμε συνθήκες περιβάλλοντος ανάλογες με εκείνες του άγριου. Έτσι η εποχή που εμφανίζονται οργασμοί (Μάρτης) συνταυτίζεται για το βόρειο ημισφαίριο με τη μεταβολή της φωτοπεριόδου και της θερμοκρασίας. Η χορηγούμενη ημερησίως ποσότητα αυξάνεται προοδευτικά με την πρόοδο της ηλικίας, ξεκινώντας από τα 110 g στην ηλικία των 2 μηνών, για να φτάσει τα 200 g στην ηλικία των 11 μηνών. Μετά την ηλικία αυτή και μέχρι την πρώτη εγκυμοσύνη η χορηγούμενη ημερησίως ποσότητα κυμαίνεται ανάλογα με το Σ.Β. ως εξής Σ.Β. < 680 g = 185 g τροφής με υγρασία 66% ΣB g = 212 g τροφής με υγρασία 66% Σ.Β. > 980 g = 227 g τροφής με υγρασία 66%. Μια δεύτερη επιλογή πραγματοποιείται στις αρχές του Σεπτεμβρίου, οπότε τα προοριζόμενα για αναπαραγωγή τοποθετούνται σε κλουβιά των θηλυκών γεννητόρων, ενώ τα υπόλοιπα σε κλουβιά γουνοπαραγωγής. Η διατροφή των θηλυκών μινκ αναπαραγωγής πρέπει να είναι περιορισμένη, προκειμένου να πετύχουμε την κατάλληλη θρεπτική κατάσταση των ζώων αναπαραγωγής μας. Έτσι θα υπερασπίσουμε τα αδύνατα και θα μειώσουμε τη χορηγούμενη ποσότητα στα παχιά. Κατά τους εκτροφείς, στα εκτρεφόμενα με υγρή τροφή σε μορφή "πάστας" από το Φεβρουάριο μέχρι το τέλος του Μαρτίου αυξάνεται τη συμμετοχή του ωμού κρέατος ή του συκωτιού κατά 10%. Στα εκτροφεία που χρησιμοποιείται τροφή ξηρή σε μορφή "πέλλετς" η ρύθμιση της ποιότητας και ιδιαίτερα της ποσότητας είναι ευκολότερη. Επίσης χορηγείται το σιτηρέσιο «συντήρησης κατά βούληση» μέχρι τις 15 Ιανουαρίου, οπότε τα θηλυκά καταναλίσκουν g/ημ. Από τις 15 Ιανουαρίου χρησιμοποιείται το σιτηρέσιο "αναπαραγωγής" που στα θηλυκά με ΣB g χορηγείται 1 φορά την ημέρα και σε ποσότητα μειωμένη προοδευτικά ως εξής: Από 15 Ιανουαρίου έως 15 Φεβρουαρίου 65 g/ημ. Από 15 Φεβρουαρίου έως 15 Απριλίου 60 g/ημέρα Με τη μείωση αυτή της τροφής επιδιώκεται η μείωση του ΣB. στα 1100 g, που [ ]

120 θεωρείται το κανονικό Σ.Β. Δεν πρέπει όμως να λησμονείται και το γεγονός ότι τα παχιά μινκ κατά την περίοδο αυτή αδυνατίζουν από μόνα τους μειώνοντας την καταναλισκόμενη ποσότητα, έστω κι' αν αυτή χορηγείται κατά βούληση. Η περιορισμένη διατροφή με το σιτηρέσιο «αναπαραγωγής» διακόπτεται 10 ημέρες πριν από τον τοκετό, οπότε χορηγείται σιτηρέσιο πιο υψιθερμιδικό με αυξημένη ποσότητα λιπαρών ουσιών (μέχρι 22%) και άλατος 0,7% ενώ το ποσοστό των ολικών αζωτούχων (προτεϊνών) ουσιών (ΟΑΟ) κυμαίνεται στα 36-42% της Ξ.Ο.. Η χορηγούμενη ποσότητα αυξάνει προοδευτικά για να φτάσει στο διπλάσιο και τριπλάσιο εκείνης που έπαιρνε πριν από τον τοκετό. o Διατροφή των γουνοπαραγωγών μινκ. Η διατροφή των μινκ που προορίζονται αποκλειστικά για την παραγωγή γουνοφόρου δέρματος αποτελεί οπωσδήποτε το σημαντικότερο μέρος της εκτροφής, αφού η γούνα αποτελεί και το μοναδικό προϊόν των εκτρεφόμενων μινκ. Για το σκοπό αυτό εκτρέφεται ειδικά ο μεγαλύτερος αριθμός νεαρών μινκ που απογαλακτίστηκαν μέσα στο μήνα Ιούλιο καθώς και οι γεννήτορες εκείνοι που θα απομακρυνθούν από την αναπαραγωγή κυρίως λόγω ηλικίας. Για την καλύτερη διατροφή των ζώων που προορίζονται για γουνοπαραγωγή, τοποθετούνται ανά ένα σε ειδικά κλουβιά γουνοπαραγωγής σχήματος ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου διαστάσεων 0,40 χ 0,40 χ 0,60 m με μικρή φωλιά. Η φωλιά δεν είναι υποχρεωτική σε εκτροφεία μεσογειακών κρατών, λόγω του ήπιου κλίματος. Η τοποθέτηση των μινκ στα παραπάνω κλουβιά γίνεται το αργότερο από τις αρχές του Σεπτεμβρίου όπου παραμένουν μέχρι τη θανάτωσή τους, που αρχίζει από τις αρχές του Δεκεμβρίου και τελειώνει στις αρχές του Μαρτίου με την πλήρη ωρίμανση του τριχώματός τους. Η σημασία της διατροφής στην παραγωγή της γούνας είναι τόσο σημαντική ώστε να δικαιολογείται αυτό που λέγεται από τους εκτροφείς ότι «η ποιότητα της γούνας περνά από το στομάχι». Φυσικά η ποιότητα και η κανονικότητα της διατροφής δεν περιορίζεται μόνο στη διατροφή της περιόδου Σεπτεμβρίου Δεκεμβρίου, αλλά κι εκείνη που προηγήθηκε αυτής της περιόδου, περιλαμβανόμενης και της διατροφής της μητέρας κατά την κυοφορία. Σχετικά με τη διατροφή των μινκ στην περίοδο αυτή οι εκτροφείς της Αμερικής [ ]

121 προτιμούν το σιτηρέσιο εκείνο -που έχει αυξημένη τη συμμετοχή του κρέατος (53%) και μειωμένη τη συμμετοχή των ψαριών (10%). Είναι η περίοδος Δ' που καλύπτεται από το αντίστοιχο σιτηρέσιο (II). Γενικά συνιστάται μια συμμετοχή πρωτεϊνών, που φτάνει στο χορηγούμενο σιτηρέσιο στα 42%, επί της Ξ.0. (Στόλιου 2009) Η Εταιρεία παραγωγής σιτηρεσίων «ΜΑΒΙΖ ΑΕ». Η μονάδα είναι νομίμως υφιστάμενη και λειτουργεί σε αγροτεμάχιο στην κτηματική περιοχή οικισμού Δ.Κ. Νεάπολης Δήμου Βοίου Π.Ε. Κοζάνης και στο 5ο χιλ. Ε.Ο. Νεάπολης Κοζάνης (εκτός σχεδίου), σε γήπεδο με εμβαδόν 26689,77 τ.μ., σύμφωνα με το Τοπογραφικό Διάγραμμα των Πολιτικών Μηχανικών. Οι χρήσεις της γης στη γύρω περιοχή είναι καλλιεργήσιμες εκτάσεις με σιτηρά και αραβόσιτο. Τα κτίρια τα οποία υφίστανται σήμερα και όπως αυτά φαίνονται στα συνημμένα διαγράμματα είναι : Κτίριο Α χρήση λεβητοστάσιο διαστάσεων 10,00 μ * 20,00 μ βάσει της οικ. άδειας 39/2002 Κτίριο Β χρήση χώρος παραγωγής διαστάσεων 85,00μ *25,00μ με διάφορα αρχιτεκτονικά σπασίματα (όπως αυτά φαίνονται στις συνημμένες κατόψεις), τμήμα του οποίου ήταν αρχικώς καταψύκτης αλλά αργότερα έγινε και αυτό χώρος παραγωγής βάσει οικ. αδείας 39/2002 Κτίριο Γ χρήση καταψύκτης διαστάσεων 37,82 μ* 40,00μ με εφαπτόμενο το ψυχροστάσιο του διαστάσεων 16,70μ*5,00μ βάσει οικ. άδειας 34/2008 Κτίριο χρήση χώρος σιλό διαστάσεων 10,00μ*20,00μ βάσει οικ. άδειας 34/2008 Βάση στήριξης σιλό διαστάσεων 18,00μ * 45,15μ με τα επί αυτής 12 σιλό διαφόρων χωρητικοτήτων (όπως φαίνονται στα συνημμένα σχέδια) βάση οικ. αδείας 15/2010 Υπόγεια δεξαμενή πυρόσβεσης διαστάσεων 4,50μ *3,50μ βάσει οικ. άδειας 15/2010 Υπόγεια δεξαμενή νερού διαστάσεων 5,00μ *5,00μ βάσει οικ. αδείας 39/2002 η οποία με βάσει μετέπειτα αλλαγή του βιολογικού είναι δεξαμενή εξισσορόπησης του συστήματος συλλογής λυμάτων. [ ]

122 Υπόγεια δεξαμενή υγρών αποβλήτων διαστάσεων 5,00μ*4,50μ βάσει της οικ. άδειας 39/2002 (δεξαμενή επίπλευσης). Δεξαμενές καθίζησης βιολογικού σταθμού επεξεργασίας λυμάτων βάσει της οικ. άδειας 39/2002 Κτίριο Θ στέγαστρο με χρήση ανοικτή αποθήκη νομιμοποιηθέν με Ν.4014/2011 Κτίριο Ι με χρήση λεβητοστάσιο νομιμοποιηθέν με Ν4014/2011 Σιλό ομάδας Γ χωρητικότητας 1000 τον. νομιμοποιηθέν με Ν.4014/2011 Φώτο.5.1. Η Εταιρεία παραγωγής σιτηρεσίων «ΜΑΒΙΖ ΑΕ». Στην υπάρχουσα κύρια δράση της εταιρείας, που είναι η παραγωγή ζωοτροφών, προστέθηκε και μια ακόμη η οποία δεν είναι ανεξάρτητη της κύριας, αλλά συμπληρωματική αυτής για την παραγωγή κάποιων πρώτων υλών, όπως αιματάλευρο, πτηνάλευρο, ζωικό λίπος κλπ που χρησιμοποιούνται ως α ύλη στην παραγωγή ζωοτροφών, είναι η υπηρεσία RENDERING (αδρανοποίησης) με γραμμή επεξεργασίας μαλακών μορίων κοτόπουλου, γραμμή αίματος, γραμμή φτερών και γραμμή υποπροϊόντων κατηγορίας Για τον παραπάνω λόγο έγιναν οι παρακάτω Κτιριακές επεκτάσεις: Κτίριο Ε με χρήση κατάψυξη διαστάσεων 40,00μ*45,00μ Κτίριο Ε1 με χρήση κατάψυξη διαστάσεων 40,00μ*45,00μ Κτίριο Ζ με χρήση κτίριο σιλό ετοίμου προϊόντος 6 σιλό. [ ]

123 Κτίριο Η με χρήση ψυχροστάσιο διαστάσεων 10,00μ *21,00μ Τμήμα Κ ράμπα ανοικτής φορτοεκφόρτωσης Κτίριο Λ με χρήση RENDERING διαστάσεων 65,00μ *30,00 μ Κτίριο Μ με χρήση λεβητοστάσιο και υπηρεσιών RENDERING διαστάσεων 6,55μ*47,00μ το ένα τμήμα και 11,45μ*18,00μ το άλλο τμήμα. Βάση τοποθέτησης σιλό αποτελούμενη από δυο τμήματα διαστάσεων 35,00μ *17,50 μ έκαστο, επί καθενός έκαστου αυτών θα εγκατασταθούν δυο σιλό και ανάμεσα αυτών κτίριο διαστάσεων 3,00μ*9,00μ με χρήση αντλιοστάσιο σιλό. Δεξαμενή νερού διαστάσεων 20,00μ*5,00μ. Πλυντήριο αυτοκινήτων με διαστάσεις 24,00μ-15,00μ Διαμόρφωση εξωτερικού χώρου με νέα θέση χώρου L.P.G καθώς και δημιουργία χώρων ελιγμών μεγάλων φορτηγών, υπαίθριου χώρου parking αυτοκινήτων, νέων δεξαμενών βιολογικού και άλλες απαραίτητες εξωτερικές διαμορφώσεις περιβάλλοντα χώρου. Α.Παραγωγική διαδικασία: Η παραγωγική διαδικασία της ΜΑ.ΒΙ.Ζ Α.Ε. χρησιμοποιεί ως Ά ύλη τρεις κατηγορίες: α) Τα υπολείμματα προϊόντων σφαγής (κότα, ψάρι κ.τ.λ) χωρίζονται στα προαλεσμένα υλικά και στα στερεά υποπροϊόντα σφαγής: 1) Απόβλητα από την προπαρασκευή και επεξεργασία κρέατος, ψαριού και άλλων τροφίμων ζωικής προέλευσης. 2) Απόβλητα ιστών ζώων. 3) Υλικά ακατάλληλα για κατανάλωση ή επεξεργασία. β) Η ξηρά τροφή όπως (σιτάρι, αλεύρι, κριθάρι και υποπροϊόντα ζύμης). 1)Απόβλητα από την προπαρασκευή και κατεργασία φρούτων, λαχανικών, δημητριακών, βρωσίμων ελαίων, κακάο, καφέ, τσαγιού και καπνού παραγωγή κονσερβών παραγωγή ζύμης και εκχυλισμάτων ζύμης, Προπαρασκευή και ζύμωση μελάσας 2) Υλικά ακατάλληλα για κατανάλωση ή επεξεργασία. 3) Απόβλητα από βιομηχανία αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής. 4) Υλικά ακατάλληλα για κατανάλωση ή επεξεργασία. γ) Το λίπος το οποίο είναι είτε φυτικό είτε ζωικό. [ ]

124 Τα προαλεσμένα υλικά των υποπροϊόντων σφαγής αρχικά όταν φτάνουν στην εταιρία αποθηκεύονται σε σιλό αποθήκευσης, στην συνέχεια μπορούν να ακολουθήσουν τρείς διαδρομές: o Ένα μέρος του υλικού οδηγείται από το σιλό προς τα μίξερ και στην συνέχεια σε δεξαμενές (silage) και αμέσως μετά οδηγούνται στο τελικό μίξερ όπου γίνεται ανάμιξη και με τις άλλες κατηγορίες υλικών. Το υπόλοιπο μέρος καταλήγει για ψύξη στα plate freezers όπου στην συνέχεια με την βοήθεια του ρομποτικού παλετοποιητή οι παλέτες τοποθετούνται σε πακέτα παλετών και αποθηκεύονται σε θαλάμους κατάψυξης (-20 0 C ). o Όταν η παραγωγή το απαιτεί τα πακέτα παλετών μεταφέρονται από την κατάψυξη με την βοήθεια των Κλαρκ στον σπαστήρα και ρίπτονται μέσα προκειμένου να κοπούν σε μικρότερα κομμάτια. Αμέσως μετά, ρίχνονται στις αλεστικές μηχανές (grinder) προκειμένου να καταλήξουν σε μικρά κομματάκια και με την βοήθεια του αλυσομεταφορέα καταλήγουν στο τελικό μίξερ για ανάμιξη. Στην πρώτη κατηγορία των υλικών συγκαταλέγονται και τα στερεά υποπροϊόντα σφαγής τα οποία αρχικά αποθηκεύονται σε θάλαμο συντήρησης στους 0 0 C και από εκεί είτε καταλήγουν στον βραστήρα, στην περίπτωση που έχουν υψηλό μικροβιακό φορτίο, και στη συνέχεια εισέρχονται στο τελικό μίξερ, είτε εισέρχονται στην αλεστική μηχανή (grinder) και μετά αποθηκεύονται σε δεξαμενές silage απ όπου από εκεί έχουν την δυνατότητα να καταλήξουν στο τελικό μίξερ για ανάμιξη. Επιπρόσθετα, η επόμενη κατηγορία υλικών υποπροϊόντων είναι η ξηρά τροφή η οποία χωρίζεται στα άλευρα και στα υποπροϊόντα ζύμης. Τα άλευρα αρχικά αποθηκεύονται σε σιλό και στη συνέχεια αναμιγνύονται με τα αλεσμένα υποπροϊόντα ζύμης και καταλήγουν σε σιλό έτοιμης ξηρής τροφής. Τα υποπροϊόντα ζύμης αρχικά εισέρχονται στην αλεστική μηχανή (grinder) και στην συνέχεια τοποθετούνται σε μεγάλους σάκους (big bags). Οι μεγάλοι σάκοι αδειάζονται στα σιλό έτοιμης ξηρής τροφής, ώστε να ομογενοποιηθούν τα δύο άλευρα, εισέρχονται για ζύγιση και καταλήγουν στο τελικό μίξερ. o Τέλος, η τρίτη κατηγορία υλικών είναι τα λίπη τα οποία συλλέγονται και αποθηκεύονται σε σιλό λίπους και στην συνέχεια καταλήγουν στο τελικό μίξερ προς ανάμιξη. Εφόσον τα υποπροϊόντα από όλες τις κατηγορίες καταλήξουν στο [ ]

125 τελικό μίξερ αναμιγνύονται και μεταφέρονται στον ομογενοποιητή και μετά μέσω μεταφορικών ταινιών καταλήγουν για αποθήκευση σε σιλό ημέρας ώστε να τοποθετηθούν κατά την διάρκεια της ημέρας σε βυτία προκειμένου να γίνει η διανομή της. Τα σιλό αυτά είναι 6 και στεγάζονται σε ένα κτίριο διαστάσεων 23,35μ χ 15,32 μ και με ύψους 15 μέτρων ώστε να μπορούν να έρχονται κάτω από τα στόμια εκκένωσης των σιλό τα φορτηγά βυτία και να παραλαμβάνουν την τροφή για διανομή. Η μέγιστη παραγωγή πρώτης ύλης (ζωοτροφή για γουνοφόρα ζώα) της μονάδας είναι της τάξεως των 50 έως 300 και πλέον τόνων ημερησίως (η μεγάλη διακύμανση στην παραγωγή τροφής, οφείλεται τόσο στις διαφορετικές διατροφικές ανάγκες του κάθε ζώου κάθε εποχή του χρόνου, στον αριθμό των εκτρεφόμενων ζώων κάθε εποχή, αλλά και στον διαχρονικά αυξανόμενο αριθμό των εκτρεφόμενων ζώων λόγω της αύξησης της ζήτησης στις διεθνείς αγορές της γούνας). Το σχεδιάγραμμα ροής της παραγωγικής διαδικασίας της επιχείρησης φαίνεται στο παρακάτω σχέδιο 5.1. Πηγή: Απόφαση ΓΓ Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου Δ. Μακεδονίας. Σχέδιο 5.2. Σχεδιάγραμμα ροής παραγωγικής διαδικασίας ΜΑΒΙΖ.ΑΕ [ ]

126

127 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΓΟΥΝΟΔΕΡΜΑΤΩΝ ΜΙΝΚ 6.1. Η διαδικασία της παραγωγής των γουνοδερμάτων. Μετά την ολοκλήρωση της ανάπτυξης του ζώου αλλά κυρίως την άριστη κατάσταση του τριχώματος ακολουθεί η διαδικασία της παραγωγής του γουνοδέρματος. Η διαδικασία αυτή αρχίζει με τη θανάτωση των ζώων που είναι μια δύσκολη από ψυχολογική άποψη πράξη. Η εποχή θανάτωσης και αξιοποίησης των γουνοδερμάτων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ποιότητα του γουνοδέρματος. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να γνωρίζει ο εκτροφέας πότε οι συνθήκες είναι κατάλληλες. Συνήθως μετά τις 15 Νοεμβρίου τα περισσότερα ζώα έχουν ολοκληρώσει την ανάπτυξη του χειμερινού τους τριχώματος. Ο εκτροφέας τότε πρέπει να έχει προετοιμάσει τον κατάλληλο μηχανολογικό εξοπλισμό αλλά και το απαιτούμενο ανθρώπινο δυναμικό ώστε να προβεί στην διαδικασία της θανάτωσης και στη συνέχεια της εκδοράς των ζώων. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την θανάτωση των βιζόν είναι οι ακόλουθες: o Με ένεση στρυχνίνης. Ο θάνατος επέρχεται εντός 1-2 λεπτών. Υπάρχουν σοβαρές επιφυλάξεις διότι οι σπασμοί που προκαλεί η στρυχνίνη στα ζώα, έχουν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας του δέρματος. o Με ασφυξία σε ατμόσφαιρα μονοξειδίου του άνθρακα. Η μέθοδος αυτή είναι η πιο συνηθισμένη λόγω της πρακτικότητας και του χαμηλού κόστους. Μέσα στο θάλαμο θανάτωσης (Φώτο 4.13) τοποθετούνται τα ζώα για θανάτωση. Κατόπιν διοχετεύεται μονοξείδιο του άνθρακα (CO) και τα ζώα θανατώνονται σε λίγα λεπτά. Πολλές φορές χρησιμοποιείται ως θανατηφόρο αέριο τα καυσαέρια διαφόρων μηχανών εσωτερικής καύσης πλην όμως απαιτείται προσοχή στην υποβάθμιση της ποιότητας του γουνοδέρματος. [ ]

128 o Με ενδοπεριτοναιϊκή ένεση Chloral Hydrate 40%. Η ποσότητα την οποία εγχέουμε στο ζώο είναι 5ml. Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή ώστε το διάλυμα του φαρμάκου να μην έρθει σε επαφή με το γουνόδερμα. o Θανάτωση με ασφυξία σε ειδικό θάλαμο με χρήση φωταερίου. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται ελάχιστα. Ο θάλαμος στον οποίο τα ζώα εκτίθενται στο αέριο σχεδιάζεται, κατασκευάζεται και συντηρείται έτσι ώστε να αποφεύγεται ο τραυματισμός των ζώων και να επιτρέπεται η παρακολούθηση τους. Όταν εισπνέεται, το αέριο, προκαλεί αρχικά βαθειά γενική αναισθησία και, στη συνέχεια επιφέρει με βεβαιότητα το θάνατο. Τα ζώα παραμένουν στο θάλαμο μέχρι το θάνατο. o Με ενδοπνευμονική ή ενδοπεριτοναιϊκή έγχυση νατριούχου πεντοβαρβιτάλη. Ο τρόπος αυτός θανάτωσης των ζώων θεωρείται ο καλύτερος από βιοηθική άποψη, πλην όμως το κόστος είναι πολύ υψηλό. Το διάλυμα είναι περιεκτικότητας 20% σε νατριούχο πεντοβαρβιτάλη και η δόση είναι 1 ml/kg σωματικού βάρους. o Εξάρθρωση του αυχένα (λαιμού). Η μέθοδος αυτή αποτελεί βάναυση μεταχείριση των ζώων αφού η εξάρθρωση αυτή γίνεται με τα ανθρώπινα χέρια, και επομένως πρέπει να αποφεύγεται. Εάν δεν υπάρχουν άλλες επιτρεπόμενες μέθοδοι ή διαθέσιμες άλλες μέθοδοι, η μέθοδος αυτή πρέπει να εφαρμόζεται από έμπειρο και ικανό άτομο μετά την πρόκληση αναισθησίας ή ζάλης στα ζώα. Από τις παραπάνω μεθόδους, όπως αναφέρθηκε, πιο συχνά εφαρμόζεται αυτή της θανάτωση με μονοξείδιο ου άνθρακα. Η Αμερικανική Κτηνιατρική ένωση (American Veterinary Medical Association - AVMA) αναγνωρίζει το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) ως εγκεκριμένη μέθοδο της ευθανασίας για βιζόν. Το CO θα πρέπει να είναι συγκέντρωσης τουλάχιστον 4% και προκαλεί ταχεία απώλεια της συνείδησης και ακολουθείται από θάνατο. Είναι η προτιμώμενη μέθοδος [ ]

129 για την ευθανασία στα βιζόν. Το CO πρέπει να εφαρμόζεται με ρυθμιζόμενη ακρίβεια και καθαρή μορφή, χωρίς προσμείξεις (CMBA, 2013). Η μέθοδος θανάτωσης κατά την οποία διοχετεύεται μονοξείδιο του άνθρακα σε συγκεκριμένο χώρο και προκαλείται ασφυξία, είναι η πιο διαδεδομένη και διακρίνεται σε 2 περιπτώσεις: - Στην πρώτη περίπτωση, διοχετεύεται μονοξείδιο του άνθρακα σε κάθε ζώο ξεχωριστά, συνήθως με την εξάτμιση από το τρακτέρ. Αυτή η διαδικασία είναι χρονοβόρα και συνιστάται σε εκτροφεία όπου ο αριθμός των ζώων είναι μικρός. - Στη δεύτερη περίπτωση, διοχετεύεται μονοξείδιο του άνθρακα σε πολλά ζώα μαζί, που συγκεντρώνονται σε ειδικό θάλαμο θανάτωσης. Αυτός ο τρόπος θανάτωσης πραγματοποιείται συνήθως με την εξάτμιση από τη μηχανή διανομής τροφής. Συνιστάται σε εκτροφεία με πολλά ζώα, καθώς επιτρέπει την ταυτόχρονη θανάτωση δεκάδων ζώων και την εξοικονόμηση χρόνου. Το διοξείδιο του άνθρακα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θανάτωση υπό την προϋπόθεση ότι: Ο θάλαμος αναισθητοποίησης στον οποίο τα ζώα εκτίθενται στο αέριο σχεδιάζεται, κατασκευάζεται και συντηρείται έτσι ώστε να αποφεύγεται ο τραυματισμός των ζώων και να επιτρέπεται η παρακολούθηση τους. Τα ζώα εισάγονται στο θάλαμο μόνο όταν η ατμόσφαιρα περιέχει τη μεγαλύτερη δυνατή περιεκτικότητα διοξειδίου του άνθρακα το οποίο προέρχεται από πηγή παραγωγής 100% διοξειδίου του άνθρακα. Όταν εισπνέεται, το αέριο προκαλεί αρχικά βαθειά γενική αναισθησία και, στη συνέχεια, επιφέρει με βεβαιότητα το θάνατο. Τα ζώα παραμένουν στο θάλαμο μέχρι το θάνατο. Μετά τη θανάτωση των ζώων ακολουθεί η διαδικασία της απόσπασης του γουνοδέρματος, δηλαδή η εκδορά του θανατωμένου ζώου. Η διαδικασία της εκδοράς γίνεται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, που συνήθως διαθέτουν όλα τα εκτροφεία, μια ειδική αίθουσα η οποία ονομάζεται αίθουσα εκδοράς. Στην αίθουσα αυτή θα βρίσκεται και ο κατάλληλος εξοπλισμός για την εκδορά των γουνοδερμάτων. Ο εξοπλισμός αυτός αποτελείται από ένα ντρόμ, πάγκους εργασίας, μηχανή αποσάρκωσης-εκδοράς, μαχαίρια, νυστέρια και άλλα διάφορα βοηθητικά εργαλεία και ειδικά μηχανήματα που διευκολύνουν την εκδορά και την πρώτη επεξεργασία του γουνοδέρματος (Φώτο 6.1). [ ]

130 Φώτο 6.1. Θάλαμος εκδοράς με θανατωμένα ζώα Το ντρόμ (drum) είναι μηχάνημα το οποίο χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό του γουνοδέρματος από την πλευρά της γούνας αλλά και από την πλευρά του δέρματος. Η διαδικασία της εκδοράς είναι πολύ εξειδικευμένη εργασία και απαιτείται από τον εκδορέα πολύ μεγάλη προσοχή. Για τη διευκόλυνση της εκδοράς χρησιμοποιείται πριονίδι, θερμοκρασίας 30 έως 40 0 C, το οποίο μετά το πέρας της διαδικασίας απομακρύνεται από το γουνόδερμα με ειδικό μηχάνημα. Ο εκδορέας πρέπει να είναι δεξιοτέχνης και πολύ προσεκτικός έτσι ώστε να μη καταστραφεί το δέρμα. Για την εκδορά ενός ζώου ακολουθείται πάντα μια συγκεκριμένη σειρά ενεργειών. Οι ενέργειες αυτές είναι: Κόβονται τα μπροστινά πόδια ακριβώς πάνω από την κλείδωση. Τοποθετείται ένα από τα πίσω πόδια στον σφιγκτήρα των ποδιών που είναι στερεωμένος στο πάγκο εργασίας. Γίνεται μια ευθεία τομή από το ένα πέλμα ως το άλλο ανάμεσα στα πίσω πόδια κατά μήκος της φυσικής ευθείας μεταξύ της ράχης και της κοιλιάς, δηλαδή γίνεται τομή, περίπου 2 εκατοστών, από τον πρωκτό στο δέρμα που βρίσκεται από την πλευρά της κοιλιάς. Η ακριβέστερη τομή επιτυγχάνεται αν ακουμπήσει το πτώμα σε μια σταθερή [ ]

131 βάση. Α.Π.Θ. Π.Μ.Σ. ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Τέλος, κόβεται ένα τρίγωνο κομμάτι από την πλευρά της κοιλιάς. Γίνονται δυο τομές, ξεκινώντας από τη βάση της ουράς, παραπλεύρως του πρωκτού, που να καταλήγουν στη μεγάλη ευθεία τομή. Ρίχνεται πριονίδι στο κομμένο μέρος για να μη διαποτιστεί με λίπος η γούνα. Απελευθερώνεται το πίσω πόδι χρησιμοποιώντας το γάντζο που υπάρχει στο τραπέζι. Αποκόβονται τα πίσω πόδια στο μαξιλαράκι, το οποίο θα παραμείνει πάνω στο δέρμα. Τοποθετείται το οστό της ουράς στο διχαλωτό γάντζο για την ουρά και γυμνώνεται από το δέρμα το οποίο αποτελεί ξεχωριστό κομμάτι γουνοδέρματος. Ανοίγεται το δέρμα της ουράς. Τοποθετείται το πίσω μέρος του σώματος σε ένα γάντζο επάνω στο τραπέζι (ή ένα ειδικό συγκρατητή πτωμάτων) και αποκολλάται το δέρμα από το πτώμα. Βγαίνει το δέρμα του κεφαλιού με προσεκτικές τομές, πρώτα στα αυτιά, μετά στα μάτια και τέλος στην περιοχή της σιαγόνας και της μύτης, καθώς τραβιέται το δέρμα προς τα κάτω Η επεξεργασία των γουνοδερμάτων. Μετά την εκδορά τα δέρματα πρέπει να καταψυχθούν. Αυτό πρέπει να γίνει ανεξάρτητα από το αν θα αποσαρκωθούν αμέσως. Τα δέρματα τοποθετούνται σε πλαστικές σακούλες και όχι πάνω από 20 δέρματα σε κάθε σακούλα. Επίσης οι σακούλες είναι καλό να περιέχουν μόνο αρσενικά ή μόνο θηλυκά δέρματα. Στη συνέχεια μπορούν να καταψυχθούν. Η δεύτερη επεξεργασία των γουνοδερμάτων είναι η αποσάρκωση. Η αποσάρκωση είναι μια διαδικασία κατά την οποία αφαιρείται μηχανικά (αποσαρκωτική μηχανή) ο υποδόριος συνεκτικός λιπαρός ιστός για να διευκολυνθεί η διείσδυση των χημικών προϊόντων που θα ακολουθήσουν (Βαγγέλου, 2014). Η αποσάρκωση γίνεται σχεδόν στο σύνολό της από μηχανές. Οι μηχανές αυτές λειτουργούν με βάση δύο διαφορετικές αρχές: o Με δονούμενο μαχαίρι (νορβηγικό μοντέλο) [ ]

132 o Με περιστρεφόμενο τροχό από καουτσούκ (φιλανδικό μοντέλο) Και με τα δύο μηχανήματα, το αποτέλεσμα είναι καθαρότερο αν κατά την αποσάρκωση τα δέρματα είναι κρύα και το λίπος είναι αρκετά σκληρό. Με τη νορβηγική μηχανή, ένας προσεκτικός εκτροφέας μπορεί να αποσαρκώσει πλήρως τα δέρματά του, εκτός από το λίπος της ουράς, το οποίο αφαιρείται καλύτερα με ένα αιχμηρό μαχαίρι. Έχει ζωτική σημασία να διασφαλισθεί ότι το μαχαίρι είναι σωστά προσαρμοσμένο και να ελέγχεται κάθε τόσο η λάμα για να διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχουν χαρακιές, οι οποίες μπορεί να προκύψουν αν το μαχαίρι χτύπα πάνω στους συνδετήρες που συγκρατούν τα πίσω πόδια και την ούρα. Τα πλεονεκτήματα του φιλανδικού μοντέλου είναι ότι υπάρχει ελάχιστος κίνδυνος φθοράς κατά την αποσάρκωση, αρκεί ο τροχός να περιστρέφεται συνεχώς. Το μειονέκτημα είναι ότι το πίσω μέρος του δέρματος και ο κύλινδρος της μηχανής αποσάρκωσης λερώνονται αν δεν χρησιμοποιείται άφθονο πριονίδι κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας. Ωστόσο, αυτός ο κίνδυνος μπορεί να αποφευχθεί αν χρησιμοποιείται μια ειδική μονάδα για την αναρρόφηση του λίπους. Τόσο οι ειδικευμένοι όσο και οι ανειδίκευτοι εργάτες πρέπει να προσέχουν ιδιαίτερα κατά την αποσάρκωση των μπροστινών ποδιών, στην περιοχή των θηλών και στο πίσω μέρος των δερμάτων. Η υπερβολική βιασύνη προκαλεί φθορές κατά την αποσάρκωση. Λόγω του περιστρεφόμενου τροχού, μπορεί να σχηματιστεί ένα στρώμα λίπους πάνω στο δέρμα. Ο κίνδυνος αυτός μπορεί να αντιμετωπιστεί αν τριφτεί το δέρμα με πριονίδι μετά την πρώτη αποσάρκωση και στη συνέχεια πραγματοποιηθεί η δεύτερη αποσάρκωση. Μετά την εκδορά και την αποσάρκωση των δερμάτων ακολουθεί το στέγνωμα. Πολλά εκτροφεία έχουν ειδική αίθουσα στην οποία τελείται η διαδικασία του στεγνώματος. Στη χώρα μας είναι λίγα τα εκτροφεία τα οποία έχουν τον κατάλληλο εξοπλισμό για το στέγνωμα τον δερμάτων, αφού το κόστος για την εξασφάλιση του εξοπλισμού είναι μεγάλο. Υπάρχει όμως ένα μεγάλο κεντρικό κατάστημα το οποίο προσφέρει τις υπηρεσίες αυτές, με το ανάλογο κόστος βέβαια και έτσι τα δέρματα από διάφορα εκτροφεία καταλήγουν εκεί. Η αίθουσα στεγνώματος πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη γιατί η εμπειρία δείχνει [ ]

133 ότι σε μεγάλες αίθουσες στεγνώματος σπάνια δημιουργούνται προβλήματα στο στέγνωμα (Φώτο 6.2). Φώτο 6.2 Αίθουσα στεγνώματος γουνοδερμάτων. Τα δέρματα τοποθετούνται πάνω σε ξύλινες τάβλες, τεντώνονται για να πάρουν τη φόρμα και στη συνέχεια καρφώνονται με καρφοβελόνες κάτω στα χαμηλά άκρα. Η γραμμή της ράχης πρέπει να είναι ευθεία και να εκτείνεται κατά μήκος του κεντρικού άξονα της τάβλας. Στη συνέχεια βουρτσίζονται τα δέρματα με φόρα από πάνω προς τα κάτω ώστε να ισιώσουν οι τρίχες. Αφού γίνουν οι παραπάνω εργασίες οι τάβλες κρεμιούνται σε γάντζους μέσα στην αίθουσα στεγνώματος. Τα δέρματα πρέπει να παραμείνουν στην αίθουσα στεγνώματος για 3-4 μέρες (72-96 ώρες) σε θερμοκρασία 18 C περίπου, μέγιστο 20 C και με σχετική υγρασία 60-65%. Αυτές οι τιμές θα πρέπει να διατηρηθούν κατά το δυνατόν, ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες και τον αριθμό των δερμάτων που υπάρχουν στην αίθουσα. Δεν πρέπει να αυξάνεται η θερμοκρασία ή να μειώνεται η υγρασία ώστε τα δέρματα να στεγνώνουν νωρίτερα, γιατί το αποτέλεσμα θα είναι τα γουνοδέρματα να είναι σκληρά και υπερβολικά στεγνά. Από την άλλη πλευρά, με υπερβολικά χαμηλή θερμοκρασία και υπερβολικά υψηλή υγρασία τα δέρματα δεν θα στεγνώσουν μέσα στο διαθέσιμο χρόνο, με αποτέλεσμα να σχηματιστεί μούχλα στην πλευρά του δέρματος, να υπάρχει κίνδυνος «όξινων» δερμάτων και απώλειας τριχών, καθώς και «σπασίματος» του [ ]

134 δέρματος κατά μήκος της ράχης Η ποιότητα των γουνοδερμάτων. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και η κατάταξη της γούνας είναι πάρα πολύ σημαντικά λόγω ότι αυτά προσδίδουν την τελική αξία του γουνοδέρματος. Μεγάλο ρόλο παίζει το μήκος της γούνας, διότι όσο μεγαλύτερο είναι το κομμάτι τόσο μεγαλύτερη είναι και η αξία του. Όπως επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει και η αφή της γούνας. Δηλαδή, οι τρίχες της γούνας πρέπει να είναι ισομήκεις με τέτοιο τρόπο ώστε η γούνα να είναι ομοιόμορφα παχιά, όπως δείχνει η παρακάτω Φώτο 6.3. Φώτο 6.3 Ομοιομορφία της γούνας γουνοδέρματος. Η κατάταξη της γούνας χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες την gold (χρυσό), silνer (ασημένιο) και bronze (χάλκινο). Στην gold κατηγορία ανήκουν οι γούνες που προέρχονται από ομοιογενή τρίχα, στιλπνή και με μεγάλα μήκη ίνας. Το πιο σημαντικό είναι ότι προέρχονται από ζώα του ενός έτους το πολύ. Ενώ, οι άλλες δύο κατηγορίες προέρχονται από θηλυκά οι οποίες έχουν κάνει πάνω από τρεις με τέσσερις [ ]

135 γέννες, γι ' αυτό είναι και υποδεέστερες κατηγορίες. Για την επίτευξη ιδανικών ιδιοτήτων στην γούνα παίζει μεγάλο ρόλο η διασταύρωση των ζώων. Αυτό τη συνεπάγεται η διασταύρωση των χρωματισμών. Υπάρχει μια μεγάλη χρωματική παλέτα με τις διάφορες επιλογές κα δυνατότητες που έχει κανείς για την επιλογή του χρωματισμού. Το οποίο ταυτόχρονα είναι πολύ λεπτό θέμα διότι αναφερόμαστε στην αναπαραγωγή. Αυτό σημαίνει την άριστη γνώση της διασταύρωσης των χρωματισμών που έχουν τα ζώα για να παραχθεί η επιθυμητή ποιότητα γούνας Το τρίχωμα του μινκ, ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες θερμοκρασίας και φωτισμού, υφίσταται εποχιακές αλλαγές. Έτσι διακρίνουμε ένα θερινό και ένα χειμερινό τρίχωμα. Κατάλληλα για τη γουνοποιία θεωρούνται τα δέρματα που φέρουν το χειμερινό τρίχωμα στην πλήρη του ανάπτυξη. Η περίπτωση αυτή χαρακτηρίζει το "ώριμο" τρίχωμα ή την "ώριμη" γούνα. Η διαφοροποίηση των δύο τριχωμάτων (χειμερινό και θερινό) οφείλεται στη μείωση της πυκνότητας και της στιλπνότητας των τριχών. Έτσι ο χρωματισμός του τριχώματος του Μινκ Standard παρουσιάζεται το θέρος, πιο άτονος με ανταύγειες ροζ και με μειωμένη, τόσο την πυκνότητα όσο και τη στιλπνότητά του. Το νέο χειμερινό τρίχωμα αρχίζει να εμφανίζεται από τις αρχές του Σεπτεμβρίου, οπότε έχουμε στην αρχή την έκφυση των στηρικτικών τριχών για να ακολουθήσει στην συνέχεια η έκφυση των καλυπτήριων τριχών. Με την ανάπτυξη των νέων τριχών έχουμε παράλληλα και σταδιακή μετακίνηση της χρωστικής από τη ρίζα προς το ελεύθερο άκρο της τρίχας. Η συμπλήρωση της προώθησης της χρωστικής από τη ρίζα προς την κορυφή της τρίχας αποτελεί ένα ενδεικτικό στοιχείο της "ωρίμανσης" του τριχώματος. Η συμπλήρωση αυτή της ανάπτυξης του τριχώματος και της μεταφοράς της χρωστικής ολοκληρώνεται στα τέλη του Δεκέμβρη. Η παραμονή της χρωστικής στη ρίζα της τρίχας διακρίνεται στο δέρμα των μη "ώριμων" δερμάτων, από την ύπαρξη μελανών κηλίδων στη σάρκινη πλευρά τους, ενώ αντίθετα οι κηλίδες αυτές εξαφανίζονται στα "ώριμα" δέρματα. Στα λευκά γουνοδέρματα του τύπου Albinos, όπου παρατηρείται τέλεια έλλειψη χρωστικής, την "ωρίμανση" ή μη των δερμάτων τη στηρίζουμε στην πυκνότητα και τη στιλπνότητα του τριχώματος. [ ]

136 Η αλλαγή του τριχώματος στα μινκ δεν πραγματοποιείται συνολικά σ όλο το σώμα, αλλά τμηματικά ακολουθώντας μια καθορισμένη σειρά. Έτσι το μήνα Σεπτέμβριο αρχίζει η αλλαγή από το άκρο της ουράς για να φτάσει μέχρι τη βάση. της. Κατά το μήνα Οκτώβριο η αλλαγή προχωρεί στους γλουτούς την οσφή και τη ράχη. Στα τέλη του Νοεμβρίου συμπληρώνεται η αλλαγή του τριχώματος όλου του σώματος. Η παραπάνω διαδοχική αλλαγή του τριχώματος ισχύει χρονολογικά για τα εκτρεφόμενα μινκ της Β. Αμερικής και του Καναδά, ενώ για τη Γαλλία όπου ο Χειμώνας εμφανίζεται πιο καθυστερημένα, η "ωρίμανση" του τριχώματος συμπληρώνεται στα τέλη του Δεκέμβρη. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και για τα εκτρεφόμενα στη Β. Ελλάδα μινκ και γι αυτό οι θανατώσεις και οι εκδορές των γουνοπαραγωγών μινκ μπορούν να καθυστερήσουν και μέχρι το τέλος του Φλεβάρη ( Πληροφορίες εκτροφέων, Στόλιου 2009, Βασιλειάδης, 2012). Το προϊόν που προέρχεται μετά την επεξεργασία του νωπού ή και ξηρού έντριχου δέρματος του μινκ ονομάζουμε γουνόδερμα μινκ. Το γουνόδερμα μινκ αποτελεί το κύριο παραγόμενο προϊόν των εκτρεφόμενων μινκ, αφού και η αναπαραγωγική ικανότητα αποβλέπει κύρια στην αύξηση του αριθμού των παραγόμενων νεαρών ζώων που στη συνέχεια μετά τη σφαγή τους θα μας δώσουν δέρματα μινκ κατάλληλα για γουνοποιία. Η ποιότητα και η αξία των παραγόμενων γουνοδερμάτων προσδιορίζεται από την ποιότητα κυρίως του τριχώματός του (χρωματισμός, συγκράτηση του τριχώματος κτλ) καθώς κι εκείνη του δέρματος (ελαστικότητα, αντοχή, μέγεθος κτλ.). Τόσο το δέρμα όσο και το τρίχωμα των μινκ, σκοπό έχουν την προστασία του ζώου απ τις χαμηλές ιδίως θερμοκρασίες τις οποίες αντιμετωπίζει στις ψυχρές περιοχές όπου ζει σε άγρια κατάσταση. Επομένως οι ψυχρές περιοχές είναι οι πιο κατάλληλες για τη δημιουργία κατάλληλου τριχώματος που στη συνέχεια θα μας δώσει και το καλύτερο γουνόδερμα. Οι ιδιαίτερες, φυσικές ιδιότητες του δέρματος δε συμμετέχουν σε υψηλό βαθμό στον καθορισμό της ποιότητας του γουνοδέρματος, αφού αυτές μπορούν να βελτιωθούν τεχνητώς κατά την επεξεργασία που υφίσταται. Το τρίχωμα του μινκ διαμορφώνεται με τη συμμετοχή δύο κυρίως τύπων τριχών, που είναι οι στηρικτικές και οι καλυπτήριες. Υπάρχει και ένας μικρός αριθμός αισθητήριων τριχών, που βρίσκονται κυρίως στο κεφάλι και στην [ ]

137 περιοχή του ακρορρίνιου και των παρειών, που όμως δεν συμμετέχουν στη διαμόρφωση του τριχώματος. Οι στηρικτικές έχουν μεγαλύτερο μήκος που κυμαίνεται από 2-3 εκ. και μεγαλύτερης διαμέτρου ( μm). Έχουν σχήμα ατράκτου, δηλαδή η διάμετρος τους στο μέσον είναι μεγαλύτερη απ' ότι στα άκρα. Το άκρο τους είναι συνήθως σχισμένο σχηματίζοντας ένα είδος φούντας. Οι στηρικτικές τρίχες συνήθως χρωματίζονται από κοκκία χρωστικής, που μέσω του μυελού μπαίνουν και στο φλοιό, ενώ οι λευκές τρίχες στερούνται παντελώς κοκκίων χρωστικής. Ο μυελός καταλαμβάνει το 57-80% του όλου όγκου της τρίχας. Η εγκάρσια τομή της τρίχας έχει σχήμα ωοειδές. Οι καλυπτήριες είναι μικρότερου μήκους περίπου το 1/3 έως το 1/4 των στηρικτικών, η δε διάμετρος μειώνεται βαθμιαία απ τη) βάση (8 μm) προς την κορυφή (6 μm). 0 μυελός παρουσιάζεται συνεχής και σχηματίζεται από μια αλυσίδα κυττάρων σχήματος τετραγώνου. Η αλυσίδα αυτή των κυττάρων γίνεται αραιότερη όσο ανεβαίνουμε από τη βάση στην κορυφή. Οι άσπρες καλυπτήριες τρίχες στερούνται κοκκίων χρωστικής. 6.4.Κριτήρια που καθορίζουν την ποιότητα του γουνοδέρματος. Τα κριτήρια που καθορίζουν την ποιότητα και επομένως και την αξία των γουνοδερμάτων μινκ έχουν σχέση με τους σκοπούς τους οποίους πρέπει να ικανοποιήσουν. Η μόδα αποτελεί την πρωταρχική αιτία των διακυμάνσεων της τιμής των γουνοδερμάτων κατά τις διάφορες χρονικές περιόδους. Η μόδα ικανοποιείται συνήθως από την ωραιότητα και την σπανιότητα του τριχώματος που εκφράζεται με το χρωματισμό, την παραμένουσα στιλπνότητα και την απαλότητα της τρίχας. Επίσης η λεπτότητα του δέρματος, αν και έρχεται σε δευτερεύουσα μοίρα, είναι καθοριστική στην κατασκευή ενός λεπτού, μαλακού και ελαφρύ γουναρικού που ιδιαίτερα εκτιμάται. Ακόμη, η διάρκεια ζωής του τριχώματος του γουνοδέρματος δηλαδή η ικανότητα του τριχώματος να διατηρείται επάνω στο δέρμα και να μη σπάζει ούτε να ξεριζώνεται. Τέλος η σπανιότητα του χρωματισμού αναμφίβολα παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της τιμής. Η γουνοποιία βρίσκει συγκεντρωμένα και σε υψηλό βαθμό σχεδόν όλα τα παραπάνω κριτήρια και ταξινομεί τα γουνοδέρματα με βάση τα κριτήρια που [ ]

138 προκύπτουν από τους παραπάνω σκοπούς. Επίσης, η ταξινόμηση των γουνοδερμάτων αναφέρεται μόνο στα ολόκληρα γουνοδέρματα και όχι στα μικροτεμάχια. Τα κριτήρια αυτά οδηγούν τους εκτιμητές να καθορίσουν κατ αρχάς την ποιότητα και κατόπιν την τιμή κάθε γουνοδέρματος. Τα κριτήρια αυτά είναι: Το γένος προέλευσης του γουνοδέρματος (αρσενικό ή θηλυκό). Το μέγεθος του γουνοδέρματος. Το χρώμα και οι αποχρώσεις του γουνοδέρματος. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά - στίγματα στο γουνόδερμα. Η ποιότητα του γουνοδέρματος. Η καθαρότητα του γουνοδέρματος. Τα ελαττώματα του γουνοδέρματος. Γουνοδέρματα χαμηλής ταξινόμησης. Το πρώτο κριτήριο που λαμβάνεται υπόψη από τον βαθμολογητή ενός γουνοδέρματος είναι ο τύπος και το γένος ή φύλλο του ζώου. Πολλές φορές είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η προέλευση του γουνοδέρματος αλλά οι έμπειροι εκτιμητές δεν κάνουν λάθος. Τα γουνοδέρματα που προέρχονται από αρσενικά ζώα θεωρούνται καλύτερης ποιότητας. Το δεύτερο κριτήριο που λαμβάνεται υπόψη από τον βαθμολογητή είναι ταξινόμηση με βάση το μέγεθος. Είναι το μήκος του γουνοδέρματος το οποίο μετριέται, γιατί το πλάτος ελάχιστα διαφέρει μεταξύ των γουνοδερμάτων. Η κλίμακα του μεγέθους είναι διεθνής και χρησιμοποιείται παντού εκτός από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Έχουν κατασκευαστεί ειδικές μηχανές για τη μέτρηση των γουνοδερμάτων. Η μηχανική μέτρηση είναι ακριβής και γρήγορη σε σχέση με τη χειρονακτική. Τα γουνοδέρματα μετρούνται από το κοντινότερο σημείο της ρίζας της ουράς μέχρι την άκρη της μύτης. Μετά την κατάταξη των γουνοδερμάτων με βάση το μέγεθος αρχίζει η επαγγελματική βαθμολόγηση όπου χρησιμοποιούνται ειδικοί κατάλληλα εκπαιδευμένοι βαθμολογητές (ΕΚΕΠΙΣ, 2010). Η πρώτη επαγγελματική βαθμολόγηση είναι αυτή που γίνεται με βάση το χρώμα του γουνοδέρματος και εκτελείται από δύο βαθμολογητές και ένα βοηθό. Αυτός τοποθετεί το γουνόδερμα σε ειδικό κατασκευασμένο τραπέζι και ελέγχει το μέγεθός του. [ ]

139 Κατόπιν οι δύο βαθμολογητές ταξινομούν τα γουνοδέρματα σε σχέση με τις αποχρώσεις. Ο πρώτος βαθμολογητής κρατάει τα γουνοδέρματα με τις δύο περισσότερο σκοτεινές αποχρώσεις και δίνει τα υπόλοιπα γουνοδέρματα στον δεύτερο βαθμολογητή που τα ταξινομεί με τα άλλα χρώματα. Κατά τη διάρκεια της εργασίας αυτής αφαιρούνται τα γουνοδέρματα τα οποία έχουν λευκές γραμμές στην κοιλιά και άσπρο καλυπτήριο τρίχωμα (Φώτο 6.4). Φώτο 6.4. Βαθμολογημένα γουνοδέρματα Την ταξινόμηση με βάση το χρώμα ακολουθεί η ταξινόμηση της ποιότητας του γουνοδέρματος. Η εργασία αυτή γίνετε σε δυο στάδια. Κατά το πρώτο στάδιο τα δέρματα ταξινομούνται σε δυο μεγάλες ομάδες την Α και τη Β, όπου στην Α μπαίνουν τα κανονικά γουνοδέρματα και στη Β τα λιγότερο καλής ποιότητας. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης της ταξινόμησης βγαίνουν τα χαμηλής ποιότητας γουνοδέρματα που έχουν τραύματα από άλλα ζώα και κηλίδες. Κατόπιν ακολουθεί η τελική ταξινόμηση των γουνοδερμάτων που γίνεται από έμπειρους και υψηλής στάθμης βαθμολογητές. Τα γουνοδέρματα της Α κατηγορίας βαθμολογούνται στις δύο καλύτερες ποιότητες. Την Saga selected [ ]

140 και την Saga. Ενώ τα γουνοδέρματα της Β κατηγορίας, ταξινομούνται σε δυο κατηγορίες, την ποιότητα 1 και την ποιότητα 2 (Φώτο 6.5). Φώτο 6.5. Γουνοδέρματα άριστης ποιότητας Πολλοί παράγοντες λαμβάνονται υπόψη κατά την ταξινόμηση με βάση την ποιότητα, αυτοί είναι: Η πυκνότητα του καλυπτήριου τριχώματος. Το μήκος του προστατευτικού τριχώματος. Η πυκνότητα του προστατευτικού τριχώματος. Η στιλπνότητα του τριχώματος. Η ανθεκτικότητα του τριχώματος. Είναι πολύ δύσκολο να κωδικοποιήσει κάποιος όλους αυτούς τους παράγοντες, γιατί δεν υπάρχουν πότε δύο όμοια γουνοδέρματα. Η ποιοτική βαθμολόγηση είναι πολύ εξαιρετική και δύσκολη εργασία. Ακόμα και ένας έμπειρος βαθμολογητής που εργάζεται οκτώ ώρες ταξινομώντας γουνοδέρματα χρειάζεται περιοδικό έλεγχο. Αυτός ο περιοδικός έλεγχος γίνεται από τέσσερις ελεγκτές οι οποίοι έχουν και καθήκον να εκπαιδεύουν νέους βαθμολογητές. Η τελική επαγγελματική βαθμολόγηση των γουνοδερμάτων γίνεται με βάση την [ ]