ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ BALAMAND ΚΑΙ Η ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Transcript

1 ÁÑÉÓÔÏÔÅËÅÉÏ ÐÁÍÅÐÉÓÔÇÌÉÏ ÈÅÓÓÁËÏÍÉÊÇÓ ÈÅÏËÏÃÉÊÇ Ó ÏËÇ ÔÌÇÌÁ ÈÅÏËÏÃÉÁÓ ÐÑÏÃÑÁÌÌÁ ÌÅÔÁÐÔÕ ÉÁÊÙÍ ÓÐÏÕÄÙÍ ÔÏÌÅÁÓ ÄÏÃÌÁÔÉÊÇÓ ÈÅÏËÏÃÉÁÓ ÐÅÔÑÏÓ Í. ÔÏÕËÇÓ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ BALAMAND ΚΑΙ Η ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Äéðëùìáôéêç åñãáóia ðïõ õðïâëçèçêå óôï ôìçìá èåïëïãéáó ãéá ôçí êôçóç ìåôáðôõ éáêïõ ôéôëïõ ÈÅÓÓÁËÏÍÉÊÇ 2007

2 Στος γονες μου, Πρωτοπρεσβύτερο Νικόλαο κα Πρεσβυτέρα Χρυσ, κα στος δασκάλους μου λων τν βαθμίδων.

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...σελ.9-17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1. Η Ζ ἐν Ὁλομελείᾳ Συνέλευση στὸ Balamand τό σελ Τό θεολογικό περιεχόμενο τῆς Κοινῆς Δηλώσεως τοῦ Balamand...σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 1. Θεολογικὴ ἀποτίμηση τοῦ κειμένου ἀπὸ τοὺς Ρωμαιοκαθολικοὺς..σελ Θεολογικὴ ἀποτίμηση ἀπὸ τοὺς Οὐνίτες σελ Ἀποφάσεις Τοπικῶν Μικτῶν Ἐπιτροπῶν τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου σελ Θεολογικὴ ἀποτίμηση ἐξ ἐπόψεως Ὀρθοδόξου.σελ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.σελ CONCLUSION..σελ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. σελ

4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Απ. Β. : Ἀπόστολος Βαρνάβας, Λευκωσία 1 (1918) Βλ. : βλέπε Γρ. Π. : Γρηγόριος Παλαμᾶς, Θεσσαλονίκη 1 (1917) Ε.Ε.Θ.Σ.Α: Ἐπιστημονικὴ Ἐπετηρὶς Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν 1 (1924) Ε.Ε.Θ.Σ.Θ. : Ἐπιστημονικὴ Ἐπετηρὶς Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης Κληρ.: Κληρονομία,Θεσσαλονίκη Ο.π. : ὅπου παραπάνω Σ.Β. : Σύγχρονα Βήματα, Ἀθήνα τ.: Τόμος Φ.Θ.Β. : Φιλοσοφικὴ καὶ Θεολογικὴ Βιβλιοθήκη G.O.T.R : Greek Orthodox Theological Review, Brookline, Mass. E.C.J. : Eastern Churches Journal S.V.T.Q: Saint Vadimir s Theological Quarterly, Crestwood, New York

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ὁ διάλογος μὲ τοὺς Ρωμαιοκαθολικοὺς εἶναι πολὺ σημαντικὸ γεγονὸς γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τοῦ Σχίσματος, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἤθελε τὴν ἐπιστροφὴ τῶν πεπλανημένων καὶ τὴν ἐπανένταξή τους στοὺς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας. Τὴν τελευταία πεντηκονταετία οἱ κινήσεις γιὰ τὴν ἕνωση μὲ τοὺς Ρωμαιοκαθολικοὺς ἔχουν γίνει ἐντονότερες μὲ τὴν ἔναρξη τοῦ ἐπίσημου Διμεροῦς Θεολογικοῦ Διαλόγου τὴ δεκαετία τοῦ Ἀπὸ τότε μέχρι σήμερα ὁ διάλογος πέρασε μέσα ἀπὸ δυσκολίες, ἀλλὰ καὶ καλὲς καὶ καρποφόρες στιγμές. Ἀμέσως μετὰ τὴ διακοπὴ του τὸ 1993 καὶ μετὰ ἀπὸ 7 χρόνια ἄκαρπων διαβουλεύσεων, τελικὰ τὸ 2000 ἡ Μικτὴ Ἐπιτροπὴ συνῆλθε καὶ πάλι. Ἡ τελευταία συνάντηση μέχρι τώρα πραγματοποιήθηκε τὸν Σεπτέμβριο του 2006 στὸ Βελιγράδι. Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ του ὅμως, τὸ 1980, ἕνα ἐρώτημα ταλανίζει τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Κατὰ πόσον εἶναι ἐφικτὸς ἕνας τέτοιος διάλογος καὶ τί ἔχει νὰ προσφέρει γιὰ τὴν «ἕνωση» τῶν ἐκκλησιῶν; Αὐτὸ ἦταν καὶ τὸ ἔναυσμά μας, ὥστε νὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ ἕνα τέτοιο θέμα καὶ στὴν ἐκπόνηση αὐτῆς τῆς μελέτης.

6 Ὁ σύμβουλος καθηγητής καὶ σεβαστός μου δάσκαλος κ. Δημήτριος Τσελεγγίδης στάθηκε ἀρωγός μου σ αὐτὴ τὴν προσπάθεια καὶ ἦταν αὐτὸς, ποὺ μὲ καθοδήγησε στὴν ἐπιλογὴ τοῦ θέματος καὶ σὲ ὅλη τὴν πορεία τῆς ἔρευνάς μου. Σ αὐτὴ τὴ μελέτη, θὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὴν κριτικὴ τοῦ κειμένου τοῦ Balamand μὲ βάση τὴ διεθνῆ βιβλιογραφία. Τὸ κείμενο αὐτό, σταθμὸς στὴν πορεία τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου, δημιούργησε ἐντάσεις καὶ διαφωνίες ὄχι μόνο στὸν Ὀρθόδοξο χῶρο ἀλλὰ καὶ στοὺς Οὐνῖτες καὶ εἶχε ὡς ἄμεση συνέπεια τὴ διακοπὴ τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου γιὰ 7 ὁλόκληρα χρόνια, μέ τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς. Ἡ διακοπὴ αὐτὴ ἀπέβλεπε στὴν πίεση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας γιὰ τὴν ἐξάλειψη τῆς Οὐνίας. Ἀρχικὰ, κατά τήν πραγμάτευση τοῦ θέματός μας, θὰ παρουσιάσουμε τὴν ἱστορία τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου μὲ τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς. Αὐτὴ ἡ ἱστορικὴ ἀναδρομὴ,θὰ μᾶς βοηθήσει στὴ σωστὴ, ἐπιστημονικὴ κριτική τοποθέτηση ἐπὶ τοῦ ἐξεταζομένου κειμένου. Στή συνέχεια, θὰ ἀναφερθοῦμε στὰ πεπραγμένα τῆς Ζ ἐν ὁλομελείᾳ Συνέλευσης στὸ Balamand τοῦ Λιβάνου τὸ 1993 καὶ θὰ παρουσιάσουμε τὸ θεολογικὸ περιεχόμενο τῆς Κοινῆς Δηλώσεως, ποὺ προξένησε διαφωνίες καὶ ἐντάσεις. Στὸ δεύτερο μέρος τῆς μελέτης μας θὰ ἀναφερθοῦμε στὴν ἀποτίμησή του ἀπὸ τὶς ἐμπλεκόμενες πλευρές. Κατ ἀρχὴν θὰ ἀναλυθεῖ ἡ ἀποτίμηση τοῦ κειμένου ἀπὸ τοὺς

7 Ρωμαιοκαθολικοὺς θεολόγους, ποὺ συμμετεῖχαν στὶς συζητήσεις. Ἔχοντας ὡς βάση τὴν ξενόγλωσση βιβλιογραφία, θὰ παρουσιασθεῖ ἡ ἀποτίμηση τοῦ κειμένου ἀπὸ τοὺς Οὐνῖτες, τοὺς ὁποίους, τὸ κείμενο αὐτὸ ἐντάσσει στὸ διάλογο. Στὸ τρίτο κεφάλαιο τοῦ δευτέρου μέρους θὰ παρουσιάσουμε τίς ἀποφάσεις τῶν Τοπικῶν Μικτῶν Ἐπιτροπῶν τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου ἐπὶ τοῦ κειμένου τοῦ Balamand. Ἔχουμε βασιστεῖ ἐδῶ κυρίως στὶς ἀποφάσεις τῆς Τοπικῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Θεολογικοῦ διαλόγου τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν Ἀμερικῆς (Η.Π.Α.) καὶ τῆς Γαλλίας. Τέλος, θὰ ἐκθέσουμε τὴν ἀποτίμηση τοῦ κειμένου ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.Ἡ ἀποτίμηση αὐτὴ θὰ παρουσιασθεῖ μέσα ἀπὸ τὶς ἀπόψεις καὶ τὶς κρίσεις ἐπιφανῶν Ὀρθοδόξων θεολόγων, κληρικῶν καὶ λαϊκῶν, ποὺ μὲ γνώμονα τὸ συμφέρον τῆς Ἐκκλησίας θὰ κρίνουν τὸ κείμενο. Ἀπὸ τὴ θέση αὐτὴ, θὰ πρέπει νὰ εὐχαριστήσω τοὺς γονεῖς μου, Πρωτοπρεσβύτερο Νικόλαο καὶ Πρεσβυτέρα Χρυσῆ, ποὺ στάθηκαν δίπλα μου καθ ὅλη τὴ διάρκεια τῶν σπουδῶν μου καὶ μοῦ συμπαραστάθηκαν ἰδιαίτερα σ αὐτὴ τὴν προσπάθειά μου. Θερμές ευχαριστίες οφείλω στὸν σύμβουλό μου, καθηγητή κ. Δημήτριο Τσελεγγίδη καὶ τοὺς ἀπαρτίζοντες τὴν τριμελῆ ἐπιτροπὴ καθηγητὲς καὶ δασκάλους μου γιὰ ὅσα μου

8 προσέφεραν στὴ διάρκεια τῶν προπτυχιακῶν καὶ μεταπτυχιακῶν σπουδῶν μου. Ἰδιαίτερες εὐχαριστίες θὰ ἤθελα νὰ ἐκφράσω στοὺς σεβαστοὺς καθηγητές μου στὴν Θεολογικὴ Σχολὴ τοῦ Τιμίου Σταυροῦ Βοστώνης, Πρωτοπρεσβυτέρους Ἐμμανουὴλ Κλάψη καὶ Γεώργιο Δράγα γιὰ τὴ συνεισφορά τους στὴ συγγραφὴ αὐτῆς τῆς μελέτης, ὅπως καὶ στὸν Καθηγούμενο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου Ἁγίου Ὅρους, Ἀρχιμανδρίτη Γεώργιο Καψάνη καὶ στὸν Ἱερομόναχο Λουκᾶ Γρηγοριάτη γιὰ τὴ βοήθεια πού μου προσέφεραν. Θεσσαλονίκη Κυριακή τῆς Πεντηκοστῆς Πέτρος Ν. Τούλης

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟΝ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΑΛΟΓΟ ΜΕ ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΚΑΘΟΛΙΚΟΥΣ Ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 20ου αἰώνα, ὑπῆρξε μία κινητικότητα μεταξὺ τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τοῦ Ρωμαιοκαθολικισμοῦ ποὺ εἶχε ὡς σκοπὸ τὴν ἀποκατάσταση τῆς πλήρους κοινωνίας μεταξύ τους. Γιὰ τὸ σκοπὸ αὐτὸ ἄρχισε ἕνας θεολογικός διάλογος, ποὺ θὰ ἔθετε τὶς βάσεις γιὰ τὴ συμφωνία τῶν δύο πλευρῶν. Στὴν ἀρχὴ τῆς δεκαετίας τοῦ 1960, μὲ τὴν Α Πανορθόδοξη Διάσκεψη στὴ Ρόδο(1961), δόθηκε τὸ ἔναυσμα γιὰ τὸ Διάλογο τῶν ἐκκλησιῶν. Ἦταν ἡ πρώτη ἐπίσημη προσπάθεια γιὰ τὴν προώθηση τῶν Διαχριστιανικῶν σχέσεων καὶ ταυτόχρονα ἡ πρώτη ἀπόπειρα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας νὰ τείνει χεῖρα φιλίας πρὸς τὸ Βατικανό. 1 Μέχρι ὅμως τὴ σύγκλιση τῆς Β Βατικάνειας Συνόδου ( ) δὲν εἶχε 1 Βλ. Αντ. Παπαδόπουλου, Θεολογικός Διάλογος Ορθοδόξων- Ρωμαιοκαθολικών, Θεσσαλονίκη- Αθήνα 1996, σελ. 19. Περισσότερες πληροφορίες για την Ιστορία του Διαλόγου, βλ. Γ. Λιάντα, Διορθόδοξος Διακονία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Εκκλησίας της Ελλάδος και η συμβολή των δύο Εκκλησιών στους Διμερείς Θεολογικούς διαλόγους με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και την Εκκλησία των Παλαιοκαθολικών, Θεσσαλονίκη 2004 (διδακτορική διατριβή, κατατεθείσα στο τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ.) και Γ. Μαρτζέλου. Αξιολόγηση και Προοπτικές του Θεολογικού Διαλόγου της Ορθοδόξου με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία εξ επόψεως Ορθοδόξου, υπό δημοσίευση στο Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής (Νέα Σειρά) Τμήμα Θεολογίας, 15(2005) και στην προσωπική σελίδα του καθηγητή, και Borelli J-Ericsson J., The quest of Unity, SVS Press/USCC, Crestwood 1996

10 σημειωθεῖ οὔτε ἕνα βῆμα προσέγγισης Ὀρθοδόξων καὶ Ρωμαιοκαθολικῶν. 2 Τὸ 1964 ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας καὶ ὁ Πάπας Παῦλος Στ συναντῶνται στὰ Ἱεροσόλυμα καὶ ἕνα χρόνο ἀργότερα τὸ Βατικανὸ ἀποφασίζει νὰ ἄρει τὰ Ἀναθέματα τοῦ 1054, τακτικὴ ποὺ ἀκολουθεῖ καὶ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο (Δεκέμβριος 1965). 3 Ἡ περίοδος ἀπὸ τὴ Β Βατικάνειο ὡς καὶ τὴν ἐπίσημη ἔναρξη τοῦ διαλόγου(1980), ὀνομάστηκε περίοδος τοῦ Διαλόγου τῆς Ἀγάπης, μὲ κύριο χαρακτηριστικὸ καὶ καρπὸ τῆς πρώτης καταλλαγῆς, τὴν ἐπιστροφὴ τῶν κλαπέντων, ἀπὸ τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς, Ἁγίων Λειψάνων. Σὲ ὁμιλία τοῦ Πάπα Ἰωάννη-Παύλου τοῦ Β σὲ ἀντιπροσώπους τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας τὸ 1979 τονίζεται ὅτι σκοπὸς τοῦ Διαλόγου εἶναι ἡ ἀποκατάσταση τῆς πλήρους κοινωνίας τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Αὐτὴ ἡ κοινωνία θεμελιωμένη ἐπὶ τῆς ἑνότητος τῆς πίστεως, τοῦ κοινοῦ βιώματος καὶ τῆς κοινῆς παραδόσεως τῆς Ἀρχαίας Ἐκκλησίας, θὰ βρεῖ τὴν πλήρη ἔκφρασή της στὴ Θεία Εὐχαριστία. 4 Τὸ 1979 ἱδρύεται ἡ Διεθνὴς Μικτὴ Ἐπιτροπὴ Διαλόγου μεταξὺ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Ἡ ἔναρξη τοῦ ἐπίσημου Θεολογικοῦ Διαλόγου ἔγινε στὴν Πάτμο καὶ ἔπειτα στὴ Ρόδο 2 Βλ.όπ. σελ Βλ.ό.π, σελ. 21 πρβλ. Mgr Johan Bonny, Η Μικτή Διεθνής Επιτροπή για τον Θεολογικό Διάλογο μεταξύ της Καθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας, στο Ορθόδοξη Θεολογία και Οικουμενικός Διάλογος, επ. Π.Βασιλειάδης, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2005, σελ Βλ.ό.π. σελ. 40.πρβλ.Γρηγορίου Π., Πορεία Προς την Ενότητα, τ. Α και Β, Αθήνα 1978

11 (26/5-4/6 1980) μὲ θέμα «Τὸ μυστήριον τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς Θείας Εὐχαριστίας ὑπὸ τὸ φῶς τοῦ μυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος». Ὑπὸ τὸν τίτλο αὐτὸ θὰ πρέπει νὰ τεθοῦν τὰ ἀκόλουθα ἐρωτήματα.: 5 Α. Πῶς πρέπει νὰ νοηθεῖ ἡ μυστηριακὴ φύση τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς Θείας Εὐχαριστίας ἐν σχέσει πρὸς τὸ Χριστὸ καὶ ἐν σχέσει πρὸς τὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Ποιὰ σχέση ὑπάρχει μεταξὺ τῶν μυστηρίων, καὶ κυρίως τῆς Εὐχαριστίας με τή Χριστολογία τήν Πνευματολογία καὶ τήν Τριαδολογία. Β. Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση μεταξὺ τῆς Εὐχαριστίας,τελουμένης περὶ τὸν Ἐπίσκοπό τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας, καὶ τοῦ μυστηρίου τοῦ Ἑνὸς Θεοῦ ἐν τῆ κοινωνία τῶν τριῶν προσώπων. Γ. Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση μεταξὺ τῆς Εὐχαριστιακῆς Λειτουργίας τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς κοινωνίας τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν,«ἐν τῆ Μίᾳ Ἁγίᾳ Ἐκκλησίᾳ τοῦ ἑνὸς Θεοῦ ἐν τρισὶ προσώποις γνωριζομένου». Τὸ 1982, στὸ Μόναχο τῆς Γερμανίας ἡ Β ἐν Ὁλομελείᾳ συνέλευση τῆς Διεθνοῦς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς Θεολογικοῦ Διαλόγου συζήτησε καὶ ἐξέδωσε τὸ πρῶτο κείμενο, μὲ τίτλο :«Τὸ μυστήριον τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς Θείας Εὐχαριστίας ὑπὸ τὸ φῶς τοῦ μυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος». 5 Βλ. Γρ. Λιάντα, Διορθόδοξος Διακονία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Εκκλησίας της Ελλάδος και η συμβολή των δύο Εκκλησιών στους Διμερείς Θεολογικούς Διαλόγους με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και την Εκκλησία των Παλαιοκαθολικών, Θεσσαλονίκη 2004 (διδακτορική διατριβή κατατεθείσα στο τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ.) σελ 146.

12 Γιὰ νὰ ἐκδοθεῖ αὐτὸ τὸ κείμενο προηγήθηκε ἡ σύγκλιση τριῶν Μικτῶν Ὑποεπιτροπῶν τὸ 1980 καὶ 1981 στὸ Chevetogne (Βέλγιο), στὴ Ρώμη καὶ στὸ Βελιγράδι. Συντονιστικὴ Ἐπιτροπὴ ἀπὸ 8 Ρωμαιοκαθολικοὺς καὶ 8 Ὀρθοδόξους συνεκλήθη στὴ Βενετία τὸν Ἰούνιο τοῦ 1981 γιὰ τὴ συγκέντρωση τῶν ἀποτελεσμάτων καὶ τὴν ἑτοιμασία τοῦ νέου κειμένου. Οἱ συζητήσεις ποὺ ἔγιναν στὸ Μόναχο ἀφοροῦσαν τὴ φύση τῆς Εὐχαριστίας, τὴν ἐνέργεια τῆς Ἁγίας Τριάδος στὴν Οἰκονομία τῆς σωτηρίας, τὴ σχέση τῆς Εὐχαριστίας πρὸς τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν κεντρική της σημασία γιὰ τὴν κοινωνία τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν. 6 Τὸ κείμενο διαιρεῖται σὲ τρία μέρη. Στὸ πρῶτο μέρος γίνεται λόγος γιὰ τὴ φύση τοῦ μυστηρίου τοῦ Χριστοῦ. Στὸ δεύτερο γίνεται ἡ διάκριση τῆς Ἐκκλησίας ὡς τοπικῆς, ὅταν αὐτὴ ὑπάρχει σὲ ἕναν ὁρισμένο τόπο, καὶ ὡς ἁπλὰ Ἐκκλησία ὅταν ἀναφερόμαστε σὲ μία εὐρύτερη περιοχή.γίνεται σαφὲς δηλαδή, ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἀποκαλύπτεται σὲ ὁρισμένο τόπο ὡς τέτοια (Ἐκκλησία),ὅταν βρίσκεται σὲ εὐχαριστιακὴ σύναξη. Ὅταν ἡ τοπικὴ Ἐκκλησία τελεῖ τὴν Εὐχαριστία, μεταδίδεται μὲ μία νέα ἑνότητα, ἡ ὁποία ὑπερνικᾶ τὶς διαιρέσεις καὶ ἀποκαθιστᾶ τὴν κοινωνία στὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι δηλαδὴ κοινωνία ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι. 7 Ὁ Ἐπίσκοπος ἵσταται στὸ κέντρο 6 Βλ. Αντ. Παπαδόπουλου, Θεολογικός Διάλογος Ορθοδόξων- Ρωμαιοκαθολικών, Κυριακίδης, Θεσσαλονίκη-Αθήνα 1996,σελ. 45. πρβλ. Μαρτζέλος-Hoftiher, Ο επίσημος θεολογικός διάλογος Ορθοδόξου και Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, Οικουμένη τ.3 Παρατηρητής Θεσσαλονίκη Βλ. Γρ. Λιάντα, Διορθόδοξος Διακονία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Εκκλησίας της Ελλάδος και η συμβολή των δύο Εκκλησιών στους Διμερείς Θεολογικούς Διαλόγους με την

13 τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας ὡς λειτουργός τοῦ Πνεύματος, ἐνῶ μεταξὺ τοῦ ἐπισκόπου καὶ τῆς κοινότητος ὑπάρχει βαθιὰ κοινωνία. Στὸ τρίτο μέρος τονίζεται ὅτι τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἕνα καὶ γι αὐτὸ ὑπάρχει μόνο μία Ἐκκλησία. 8 Πρὶν ἀπὸ τὴ λήξη τῆς συνάντησης ἡ Ἐπιτροπὴ ἀποφάσισε τὸ θέμα τῆς ἑπόμενης συνάντησης νὰ εἶναι «Πίστις, Μυστήρια καὶ Ἑνότης» Τὸ δεύτερο κείμενο τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς ἀποτελεῖ συνέχεια τοῦ πρώτου κειμένου. Τὸ ἐπεξεργάστηκε ἀρχικὰ ἡ τριμελὴς Ὑποεπιτροπὴ τὸ 1983 στὴ Λευκωσία, ἡ Γ ἐν Ὁλομελείᾳ Συνέλευση τὸ 1984 στὴν Κρήτη καὶ ἡ Δ Συνέλευση στὸ Bari τὸ Η Δ ἐν Ὁλομελείᾳ Συνέλευση στὸ Bari πραγματοποιήθηκε σὲ δύο φάσεις. Η Α τὸ 1986, ποὺ ἐπεξεργάστηκε τὴν σύνθεση τοῦ κειμένου, καὶ ἡ Β τὸ 1987,ποὺ τὸ ἐξέδωσε. Κατὰ τὶς δύο φάσεις στὸ Bari ( ) συζητήθηκαν δύο κείμενα. α) «Πίστις, Μυστήρια, καὶ Ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας», ποὺ ἐξετάστηκε καὶ στὴν Κρήτη τὸ 1984, καὶ β) «Τὸ μυστήριον τῆς Ἱερωσύνης στὰ πλαίσια τῆς μυστηριακῆς δομῆς τῆς ἐκκλησίας ἰδιαίτερα δὲ ἡ Ἀποστολικὴ διαδοχὴ ὡς παράγον ἐξαγιασμοῦ καὶ ἑνότητας τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ». 10 Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και την Εκκλησία των Παλαιοκαθολικών, Θεσσαλονίκη 2004 (διδακτορική διατριβή κατατεθείσα στο τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ.) σελ Βλ.Αντ. Παπαδόπουλου, Θεολογικός Διάλογος Ορθοδόξων- Ρωμαιοκαθολικών, Κυριακίδης, Θεσσαλονίκη-Αθήνα 1996, σελ Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ. 81.

14 Τὸ κείμενο ποὺ ἐξέδωσε ἡ Δ ἐν Ὁλομελείᾳ συνέλευση στὸ Bari εἶχε τίτλο: «Πίστις, Μυστήρια καὶ Ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας». Ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο μέρη. Τὸ πρῶτο παρουσιάζει τὰ οὐσιώδη στοιχεῖα γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τῆς πλήρους κοινωνίας,τὴν ὁμολογία κοινῆς πίστεως καὶ τὶς προϋποθέσεις γιὰ τὴν κοινωνία στὴν πίστη, στὰ μυστήρια καὶ τὴν ἑνότητα τῆς ἐκκλησίας. 11 Στό δεύτερο μέρος ἐξετάζονται τὰ μυστήρια τῆς Χριστιανικῆς μυήσεως σὲ σχέση μὲ τὴν ἑνότητα τῆς ἐκκλησίας. Ἡ τέλεσή τους, ὅμως, εἶναι διαφορετικὴ στὶς Ἐκκλησίες. Στὸ κοινὸ ἀνακοινωθὲν τονίζεται ὅτι κατὰ τὴν πορεία τοῦ διαλόγου σημειώθηκε πρόοδος, ἀλλὰ παρουσιάστηκε ἡ δυνατότητα νὰ ὑπάρχουν διαφορετικές παραδόσεις σὲ κάθε Ἐκκλησία. Ἡ Ἐπιτροπὴ, ἐπίσης, σημείωσε ὅτι ὑπάρχει ἀνάγκη σοβαρῆς ἐξέτασης λειτουργικῶν θεμάτων ποὺ προέκυψαν κατὰ τὴ συζήτηση. 12 Ἀμέσως μετὰ τὴν ἔκδοση καὶ τὴ δημοσίευση τοῦ κειμένου, πραγματοποιήθηκε σέ ἀνταπόδοση τῆς ἐπισκέψεως τοῦ Πάπα Ἰωάννη- Παύλου Β στὸ Φανάρι, ἡ ἐπίσκεψη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Δημητρίου στὴ Ρώμη. Ἡ Ε ἐν Ὁλομελείᾳ Συνάντηση τῆς Διεθνοῦς Μικτῆς Θεολογικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Διαλόγου ἔγινε στὸ Νέο Βάλαμο τῆς Φινλανδίας ἀπὸ τὶς 19 ὡς τὶς 27 Ἰουνίου Βλ.ό.π. σελ πρβλ. Μεθόδιος Μητρ. Πισιδίας (Φούγιας), Ορθοδοξία Ρωμαιοκαθολικισμός και Αγγλικανισμός, Νέα Σύνορα Λιβάνης,Αθήνα Βλ.ό.π. σελ 103.

15 Τὸ κείμενο ποὺ ἐξέδωσε ἡ Μικτὴ Ἐπιτροπὴ εἶναι τὸ τρίτο κατὰ σειρὰ καὶ ἀναφέρεται στὸ μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης καὶ τὴ σπουδαιότητα τῆς Ἀποστολικῆς Διαδοχῆς γιὰ τὸν ἁγιασμὸ καὶ τὴν ἑνότητα τοῦ λαοῦ. Παρουσιάζει συνοχὴ μὲ τὰ κείμενα τοῦ Μονάχου(1982) καὶ τοῦ Bari(1987). 13 Εἶναι τὸ τρίτο κατὰ σειρὰ ποὺ ἀναφέρεται στὸ μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ 4 μέρη καὶ 55 παραγράφους. Ἐν συντομίᾳ τὸ κείμενο ἀσχολεῖται μὲ τὰ ἑξῆς θέματα: 1.Ὁ Χριστὸς καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα 2.Ἡ Ἱερωσύνη ἐν τῷ θείῳ σχεδίω τῆς σωτηρίας 3.Ἡ Ἱερωσύνη τοῦ Ἐπισκόπου, τοῦ Πρεσβυτέρου καὶ τοῦ Διακόνου 4.Ἀποστολικὴ Διαδοχὴ Μετὰ τὸ πέρας τῶν ἐργασιῶν τῆς Ε ἐν Ὁλομελείᾳ Συνέλευσης, ὁ Πατριάρχης Δημήτριος δήλωσε ὅτι μετὰ τὸ Βάλαμο οἱ χωρισμοὶ ἀπομακρύνονται( 1988). 14 Γιὰ ὑπέρβαση τῶν δυσκολιῶν μίλησε καὶ ὁ Ἐλβετίας Δαμασκηνὸς, ὅπως καὶ ὁ καθηγητὴς Hans Joachim Schultz. Μέχρι καὶ τὴ Συνέλευση στὸ Βάλαμο ὅλα πήγαιναν κατ εὐχὴν στὸ Θεολογικὸ διάλογο, ὅπως ἰσχυρίζονται οἱ συμμετέχοντες. Σύννεφα, ὅμως, ἄρχισαν νὰ παρουσιάζονται στὶς σχέσεις Ὀρθοδόξων καὶ Ρωμαιοκαθολικῶν μὲ τὴν ἐπανεμφάνιση τῆς Οὐνίας στὶς χῶρες τοῦ πρώην ὑπαρκτοῦ 13 Βλ.ό.π.σελ Βλ.ό.π. σελ

16 σοσιαλισμοῦ. Οἱ Ὀρθόδοξοι θορυβήθηκαν βαθύτατα γι αὐτὸ τὸ συμβὰν καὶ μὲ ἐπίσημο κείμενο στὴ Γ προσυνοδικὴ ἐπισημαίνουν πὼς ἡ ἐπιλογὴ τῶν θεμάτων πρέπει νὰ γίνεται ὄχι μόνο ἐκ τῶν ἐνούντων ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν χωριζόντων καὶ κυρίως ἀπὸ τὸ χῶρο τῆς Ἐκκλησιολογίας. 15 Μὲ ὅλη αὐτὴν τὴν προβληματικὴ συνῆλθε στὸ Freising (6-15/ ) τῆς Γερμανίας ἡ ΣΤ Γενικὴ ἐν Ὁλομελείᾳ συνέλευση. Τὸ κοινὸ ἀνακοινωθὲν μαζὶ μὲ τὸ κείμενο τῆς Ὑποεπιτροπῆς τοῦ Ἰανουαρίου 1990 συμπεριέλαβε τὸ θέμα τῆς Οὐνίας. Στὶς 11-12/12/1990 συνεκλήθη ἡ Διορθόδοξος ἐπιτροπὴ ἐπὶ τοῦ διαλόγου Ὀρθοδόξων καὶ Ρωμαιοκαθολικῶν στὸ Φανάρι γιὰ τὸ θέμα τῆς Οὐνίας. Στὴν Ariccia τῆς Ἰταλίας( 10-15/6/1991) συνεδρίασε ἡ Συντονιστικὴ Ὑποεπιτροπὴ τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς Θεολογικοῦ διαλόγου γιὰ τὴν προσπάθεια συνθέσεως κειμένου γιὰ τὴν Οὐνία. Τὸ κείμενο ποὺ συνετάχθη τελικῶς εἶναι σύνθεση τριῶν κειμένων[ρώμη( )καὶ Βιέννη( 1991)] καὶ ἔχει τίτλο «Ἡ Οὐνία, μέθοδος ἑνώσεως τοῦ παρελθόντος καὶ ἡ σημερινὴ ἀναζήτηση τῆς πλήρους κοινωνίας». 16 Τὸ κείμενο ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο μέρη. Στὸ πρῶτο (Α ) γίνεται προσπάθεια διακρίσεως τῶν ἀρχῶν ποὺ διέπουν τὴν ὑπὸ συζήτηση κατάσταση. Στὸ δεύτερο (Β ) γίνονται ὑποδείξεις 15 Βλ. ό.π. σελ Βλ. ό.π. σελ

17 πρὸς τοὺς πιστοὺς καὶ στοὺς ὑπευθύνους τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Τὸ κείμενο στηρίζεται ἐπὶ τῆς ἐκκλησιολογικῆς μεταβολῆς,ἡ ὁποία συνετελέσθη μετὰ τὶς Πανορθόδοξες διασκέψεις καὶ τὴ Β Βατικάνειο Σύνοδο. 17 Μὲ τὴ λήξη τῶν ἐργασιῶν τῆς συνέλευσης ὑπῆρξε σφοδρότατη διαμαρτυρία ἀπὸ τὸν Πατριάρχη τῆς Ρουμανίας Θεόκτιστο, ποὺ δήλωσε ὅτι ἀποσύρεται ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ρουμανίας ἀπὸ τὸ διάλογο καὶ ζήτησε τὴν ἀπόσυρση ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων ἀντιπροσωπειῶν. 18 Τὸν Μάρτιο τοῦ 1992 (13-15/3/1992) πραγματοποιήθηκε στὸ Φανάρι ἡ Σύναξις τῶν Ὀρθοδόξων Πατριαρχῶν καὶ Ἀρχηγῶν τῶν Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία κατήγγειλε κύκλους τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας, ποὺ ἀσκοῦν προσηλυτισμό, ἐξέφρασε πολλὰ παράπονα, ἀλλὰ συνεχίζει, παρὰ τὰ προβλήματα, νὰ ἐπιθυμεῖ νὰ συνεχιστεῖ ὁ διάλογος μὲ τὸν ὅρο ὅτι θὰ ξεπεραστοῦν. Αὐτὴ 17 Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ. 178.

18 ἡ δήλωση ἦταν μία ἀκραιφνὴς καὶ μοναδικὴ μαρτυρία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. 19 Μὲ τὴν ὅλη αὐτὴ κατάσταση στὸ Διάλογο, καὶ τὰ προβλήματα ποὺ ὑπῆρχαν φτάσαμε στὴν Ζ ἐν Ὁλομελείᾳ Συνέλευση στὸ Balamand τοῦ Λιβάνου τὸ 1993, ὅπου καὶ θὰ παρουσιάσουμε διεξοδικότερα σὲ ἑπόμενα κεφάλαια, ὄχι μόνο τὸ κείμενο ἀλλὰ καὶ τὶς ἀντιδράσεις ποὺ ὑπῆρξαν. 19 Βλ.ό.π. σελ Πρβλ. Παναγόπουλος Ιωάννης, Ο Θεολογικός Διάλογος των Εκκλησιών Ορθοδόξου και Ρωμαιοκαθολικής, Επιστημονική Παρουσία Εστίας Θεολόγων Χάλκης, Αθήνα 1994,σελ και Παπαδόπουλος Στ., Ο θεολογικός Διάλογος Ορθοδοξίας και Ρωμαιοκαθολικισμού, Αθήνα Πιο σύγχρονη προσέγγιση στα άρθρα του κ. Παπαχριστοφόρου, Παπαχριστοφόρου Μ., Ο Διάλογος της Ορθόδοξης εκκλησίας με την Ρωμαιοκαθολική, Απ. Β. Ξ(1999) και ΞΑ (2000)

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1. Η Ζ ΕΝ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΣΤΟ BALAMAND Ἡ Ζ ἐν Ὁλομελείᾳ Συνέλευση τῆς Μικτῆς Θεολογικῆς Ἐπιτροπῆς διαλόγου Ὀρθοδόξων καὶ Ρωμαιοκαθολικῶν πραγματοποιήθηκε στὴ Θεολογικὴ σχολὴ «Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός» ἀπὸ τὶς 17 ὡς τὶς 24 Ἰουλίου 1993 στὸ Balamand τοῦ Λιβάνου. Τὸ ἐπίσημο ἀνακοινωθὲν ἀναφέρει ὅτι ἐννέα Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες καὶ εἰκοσιτέσσερα μέλη τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἀντιπροσωπείας συμμετεῖχαν στὸ διάλογο. Ἦταν ἀποῦσες οἱ Ἐκκλησίες τῶν Ἱεροσολύμων, Σερβίας, Βουλγαρίας, Γεωργίας, Ἑλλάδας καὶ Τσεχοσλοβακίας, ἐνῶ τὸ «παρὼν» ἔδωσαν οἱ Εκκλησίες τῆς Κων/πολης, Ἀλεξάνδρειας, Ἀντιόχειας, Ρωσίας, Ρουμανίας, Κύπρου, Πολωνίας, Ἀλβανίας καὶ Φινλανδίας. 20 Ὁ σκοπὸς τῆς συνάντησης ἦταν ἡ ἀντιμετώπιση τῶν θεολογικῶν καὶ πρακτικῶν προβλημάτων ποὺ δημιουργοῦσε ἡ ὕπαρξη τῶν Οὐνιτῶν. 21 Πρόεδρος τῆς Ἐπιτροπῆς ἦταν ὁ 20 Βλ.Ανακοινωθέν Balamand, Επίσκεψις, 493(1993) 21 Βλ.Μαρτζέλος Γ., «Αξιολόγηση και προοπτικές του Θεολογικού Διαλόγου της Ορθοδόξου με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία εξ επόψεως Ορθοδόξου», υπό δημοσίευση στο Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής (Νέα σειρά), Τμήμα Θεολογίας, 15 (2005) και στη σελίδα

20 Ρωμαιοκαθολικὸς Καρδινάλιος Edwards Idris Cassidy καὶ συμπρόεδρος, ἀπὸ Ὀρθόδοξη πλευρὰ, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Αὐστραλίας Στυλιανός. Τὸ ἔργο τῆς ἐπιτροπῆς ἐπικεντρώθηκε, κυρίως, στὴν ἀξιολόγηση τοῦ κειμένου τῆς Arricia (1991), ἀλλὰ μετὰ τὴν παρέμβαση τῶν Ὀρθοδόξων καὶ τὴν καταγγελία γιὰ πολλὲς περιπτώσεις παραβιάσεων τοῦ προαναφερθέντος κειμένου, ζητήθηκε νέα μορφὴ τοῦ κειμένου τῆς Arricia γιὰ νὰ μπορέσει τὸ νέο κείμενο νὰ ἐμπνεύσει ἐμπιστοσύνη. 22 Ἡ Ρωμαιοκαθολικὴ ἀντιπροσωπεία μὲ τὴ στάση της ἔδειξε ὅτι οἱ Οὐνίτες ἐπέβαλαν νὰ μὴ γίνονται πλέον οἱ ἐπίσημες συναντήσεις, ποὺ τοὺς ἀφοροῦν, ἐρήμην τους. Αὐτὰ ἐπιβεβαιώνονται καὶ ἀπὸ τὸν π. Θεόδωρο Ζήση ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν συμπρόεδρο Ἀρχιεπίσκοπο Αὐστραλίας Στυλιανό. Ὅπως χαρακτηριστικὰ ἀναφέρει ὁ Ἀρχιεπίσκοπος κ. Στυλιανός, «ὑπῆρχε ἔντονη ἐπιθυμία καὶ προσπάθεια τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν νὰ ἐπιβάλουν, ὡς συνομιλητὲς, ἐπισήμως, καὶ τοὺς Οὐνίτες στὸ διάλογο, καὶ νὰ ὑπερτονίσουν στὸ, ὑπὸ http ://users.auth.gr/ ~martzelo/.πρβλ. και Γ. Λιάντα, Διορθόδοξος Διακονία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Εκκλησίας της Ελλάδος και η συμβολή των δύο εκκλησιών στους Διμερείς Θεολογικούς διαλόγους με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και την Εκκλησία των Παλαιοκαθολικών, Θεσσαλονίκη 2004 (διδακτορική διατριβή κατατεθείσα στο τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ.) και Σαλάχας Δ., «Προοπτική διαλόγου. Είναι δυνατός ο διάλογος των ανατολικών καθολικών εκκλησιών με την Ορθόδοξη εκκλησία στα πλαίσια της νέας διαμορφωθήσης κατάστασης στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη για το μέλλον του Χριστιανισμού;» Καθ Οδόν 5 (1993), σελ βλ. και Παπαδόπουλος Αντ., Θεολογικός Διάλογος Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών, Κυριακίδης, Βλ. Γ. Λιάντα, Διορθόδοξος Διακονία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Εκκλησίας της Ελλάδος και η συμβολή των δύο εκκλησιών στους Διμερείς Θεολογικούς διαλόγους με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και την Εκκλησία των Παλαιοκαθολικών, Θεσσαλονίκη 2004 (διδακτορική διατριβή κατατεθείσα στο τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ.)

21 συζήτηση καὶ διαμόρφωση, ἐπίσημο κείμενο κοινῆς ἀποδοχῆς τόσο τὰ ἐν γένει δίκαια ὅσο καὶ τὴ φύση αὐτῶν (Οὐνιτῶν), ὡς νομίμως ἐν τῆ κοινωνίᾳ μετὰ τῆς Ρώμης ἀναπτυχθεισῶν ἐκκλησιῶν, ἀναχαιτίσαμε σθεναρὰ, κατ ἐπανάληψιν, στὶς συζητήσεις, ὑπογραμμίζοντας, ἐκτὸς τῶν ἄλλων θεολογικῶν ἀντιρρήσεών μας, θὰ ἔπρεπε νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι ὁ χαρακτήρας τοῦ ἐπίσημου διαλόγου μας εἶναι διμερὴς (δηλαδὴ ἀμιγῶς Ὀρθοδόξων καὶ Ρωμαιοκαθολικῶν) καὶ ὄχι πολυμερής, ὅπως γινόταν προσπάθεια νὰ τὸν ἐκφυλίσουν μὲ τὴν προσάρτηση ὅλο καὶ περισσοτέρων Οὐνιτῶν ἀντιπροσώπων( ). Προσπαθήσαμε μὲ κάθε δύναμη νὰ συμπεριληφθεῖ ἤδη ἀπὸ τὴν εἰσαγωγὴ τοῦ κειμένου, ἡ ἀπὸ κοινοῦ καταδίκη τῆς μεθόδου τῆς Οὐνίας, ποὺ ἔγινε στὸ Freising, μὲ ρητὴ ἀναφορὰ στὸ ἱστορικὸ ἐκεῖνο κείμενο τὸ ὁποῖο τεχνηέντως μέχρι τότε προσπάθησε νὰ ἀποσιωπήσει ἡ Ρωμαιοκαθολικὴ ἐκκλησία». 23 Ἀπὸ τὰ προαναφερθέντα γίνεται σαφὲς ὅτι, τὸ κλίμα ποὺ ἐπικρατοῦσε στὸ Balamand ἦταν ἐχθρικὸ πρὸς τοὺς Ὀρθοδόξους. Στή συνέχεια θὰ ἀναφερθοῦμε στὸ κείμενο ποὺ ἐξέδωσε ἡ Ἐπιτροπὴ καὶ θὰ ἀναλύσουμε τὰ βασικὰ σημεῖα του. 23 Στυλιανός Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας, Έκθεσις, 24/6/1993 σελ στο Γ. Λιάντας, Διορθόδοξος Διακονία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Εκκλησίας της Ελλάδος και η συμβολή των δύο εκκλησιών στους Διμερείς Θεολογικούς διαλόγους με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και την Εκκλησία των Παλαιοκαθολικών, Θεσσαλονίκη 2004 (διδακτορική διατριβή κατατεθείσα στο τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ.),σελ.213

22 2. ΤΟ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΔΗΛΩΣΕΩΣ ΤΟΥ BALAMAND Τὸ κοινὸ κείμενο ποὺ ἐκδόθηκε ἀπὸ τὴν Ἐπιτροπὴ ἔχει κατὰ βάση τὴ δομὴ τοῦ κειμένου τῆς Arricia, καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ 35 παραγράφους, ποὺ χωρίζονται στὴν Εἰσαγωγὴ καὶ σὲ δύο μέρη. 24 Τὸ κείμενο ἐκδόθηκε στὴ Γαλλικὴ γλώσσα καὶ κυκλοφόρησε στὴν Ἑλληνικὴ σὲ δύο διαφορετικὲς γλωσσικὲς μορφές. Στὸ περιοδικὸ «Ἐπίσκεψις» (30/9/1993) δημοσιεύθηκε στὴ δημοτική, ἐνῶ στην καθαρεύουσα δημοσιεύθηκε στὴν ἐφημερίδα «Καθολική» (20/7/1993). Πρέπει ἐπίσης νὰ σημειωθεῖ ὅτι οἱ χρησιμοποιούμενοι στὸ κείμενο ἐκκλησιολογικοὶ ὅροι εἶναι παραπλανητικοί. Ἡ Ρωμαιοκαθολικὴ ἐκκλησία ἀποκαλεῖται «Καθολική» καὶ οἱ Οὐνίτες ἀποκαλοῦνται «Ἀνατολικαὶ Καθολικαὶ Ἐκκλησίαι». 24 Βλ. Μαρτζέλος Γ., «Αξιολόγηση και προοπτικές του Θεολογικού Διαλόγου της Ορθοδόξου με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία εξ επόψεως Ορθοδόξου», σελ 20 υπό δημοσίευση στο Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής (Νέα σειρά), Τμήμα Θεολογίας, 15 (2005) και στη σελίδα http ://users.auth.gr/ ~martzelo/. Πρβλ. Bourgine B., Reception de la decleration de Balamand, Irenikon 74 (2001), Bouwen F., Balamand 1993 VIIe Session de la commision internationals pour le dialogue theologique entre l eglise catholique et l eglise orthodoxe, Proche Oriente Cretien 43 (1993),σσ

23 Στὴν εἰσαγωγὴ τοῦ κειμένου, ὁρίζεται τὸ θέμα τῆς συνάντησης ποὺ εἶναι τὸ ζήτημα τῆς Οὐνίας. 25 Ταυτόχρονα καταδικάζεται ἡ Οὐνία ὡς μέθοδος, ἀφοῦ ἐπαναλαμβάνεται ἡ ἀπόρριψη της στὸ Freising 26 ὅμως ἤδη ἀπὸ τὴν παράγραφο 3 φαίνεται ἡ ἀναγνώριση τῶν Οὐνιτῶν ὡς τμῆμα τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας. Στὸ Α μέρος, ποὺ ἔχει τὸν τίτλο «Ἐκκλησιολογικὲς ἀρχές», γίνεται κατ ἀρχὴν μία ἱστορικὴ ἀναδρομὴ στὶς σχέσεις τῶν δύο ἐκκλησιῶν ἀπὸ τὸ Σχίσμα μέχρι σήμερα. 27 Στὴν ἑπόμενη παράγραφο καταδικάζεται ἡ Οὐνία. Χαρακτηριστικὰ ἀναφέρεται «ἡ μορφὴ αὐτὴ τοῦ Ἱεραποστολικοῦ ἔργου, περιγραφεῖσα ἀνωτέρω καὶ ἀποκληθεῖσα Οὐνία, δὲν ἠμπορεῖ πλέον νὰ γίνει ἀποδεκτὴ οὔτε ὡς ἀκολουθητέα μέθοδος, οὔτε ὡς πρότυπον ἑνότητος». 28 Στὶς ἑπόμενες παραγράφους (13-14), ἀναγνωρίζεται ἑκατέρωθεν ἡ ὁμολογία τῆς κοινῆς ἀποστολικῆς πίστης, ἡ μετοχὴ στὰ ἴδια μυστήρια, ἡ ἀναγνώριση τῆς κοινῆς ἀποστολικῆς διαδοχῆς καὶ ἡ ἀναγνώριση τῆς μίας Ἱερωσύνης. Ἀπόρροια ὅλων αὐτῶν εἶναι ἡ ἀπαγόρευση κάθε εἴδους ἀναβαπτισμοῦ. 29 Ἔτσι ἀναγνωρίζονται ἡ Ρωμαιοκαθολικὴ καὶ ἡ Ὀρθόδοξη ὡς «ἀδελφές» Ἐκκλησίες καὶ τονίζεται ὅτι ἡ Οὐνία 25 Βλ.Κείμενο Balamand Βλ. ό.π Βλ.ό.π Βλ.ό.π Βλ.ό.π. 13.

24 δὲν εἶναι ἡ σωστὴ μέθοδος ἑνότητας. 30 Τέλος ἐπισημαίνεται ὅτι, ἀφοῦ οἱ Οὐνίτες εἶναι πλήρη μέλη τῆς ἐκκλησίας τῆς Ρώμης, θὰ πρέπει νὰ ἐνσωματωθοῦν στὸν διάλογο εἴτε σὲ τοπικὸ εἴτε σὲ παγκόσμιο ἐπίπεδο. 31 Στὸ Β μέρος ποὺ τιτλοφορεῖται «Πρακτικοὶ κανόνες», καταγράφονται οἱ πρακτικὲς ἀρχὲς ποὺ πρέπει νὰ διέπουν τὴ διευθέτηση τῶν προβλημάτων ποὺ δημιουργοῦνται ἀπὸ τὴν ὕπαρξη καὶ τὴ δράση τῶν Οὐνιτῶν. 32 Συγκεκριμένα, ἐπισημαίνεται από τὸ κείμενο τὸ τέλος τῆς διχόνοιας Ὀρθοδόξων καὶ Οὐνιτῶν. 33 Οἱ ποιμαντικὲς δράσεις καὶ τῶν δύο Εκκλησιῶν θὰ πρέπει νὰ παραμείνουν ποιμαντικὲς καὶ νὰ μὴν ἐμπεριέχουν προσηλυτιστικὲς τάσεις 34 σύμφωνα μὲ τὴν ἀρχὴ τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας. Ταυτόχρονα δίδεται ἡ δυνατότητα στοὺς πιστοὺς νὰ ἐπιλέξουν ἐλεύθερα σὲ ποιὰ Ἐκκλησία θέλουν νὰ ἀνήκουν, στὴν Ὀρθόδοξη ἢ στὴ Ρωμαιοκαθολικὴ. 35 Αὐτὸ ἴσως εἶναι καὶ τὸ μοναδικὸ φωτεινὸ σημεῖο τοῦ κειμένου. Τέλος, στὶς παραγράφους ἐπισημαίνεται ὁ σεβασμὸς τῆς λατρείας τῶν Ἐκκλησιῶν,ὅποιες καὶ ἂν εἶναι αὐτές. Ἡ ἐπιτροπὴ μὲ τὴν καταληκτικὴ παράγραφο τοῦ κειμένου εὔχεται καὶ ἐλπίζει, ὅτι μετὰ ἀπὸ αὐτὴ τὴ διασάφηση καὶ τὴ διάκριση τῶν ρόλων Οὐνιτῶν καὶ Ὀρθοδόξων, νὰ λυθεῖ 30 Βλ.ό.π Βλ.ό.π Βλ.ό.π Βλ.ό.π Βλ.ό.π Βλ.ό.π. 24.

25 τὸ ὑπάρχον πρόβλημα καὶ νὰ συνεχιστεῖ ὁ διάλογος μὲ παροῦσες ὅλες τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες Βλ.ό.π. 35.

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 1. ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΚΑΘΟΛΙΚΟΥΣ Ὁ Δημήτριος Σαλάχας, Ρωμαιοκαθολικὸς καθηγητὴς καὶ συμμετέχων στὴ Μικτὴ Ἐπιτροπὴ Θεολογικοῦ Διαλόγου σέ ἄρθρο του στό περιοδικό «Καθ Ὁδὸν» 37 ἀξιολογεῖ τὸν μέχρι τώρα διάλογο καὶ εἰδικότερα τὸ κείμενο τοῦ Balamand. Ἀρχικὰ ἀναφέρει τὴν κατηγορία τῶν Ὀρθοδόξων ἐναντίον τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν γιὰ ἐπεκτατισμὸ καὶ προσηλυτισμὸ μέσω τῆς Οὐνίας στὶς περιοχὲς τῆς Μέσης Ἀνατολῆς καὶ τῆς Κεντροανατολικῆς Εὐρώπης. 38 Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία θεωρεῖ τὴν Οὐνία ὡς πρόβλημα συνέχισης τοῦ διαλόγου. Ἀναγνωρίζει τὴ Ρωμαιοκαθολικὴ ἐκκλησία ἀλλὰ ἀπαιτεῖ ἀπὸ τὸ Βατικανὸ τόν ἐξοβελισμὸ τῆς Οὐνίας καὶ τὴν ἐνσωμάτωσή της εἴτε στὴν Ὀρθόδοξη εἴτε στὴν Ρωμαιοκαθολικὴ. 39 Ἡ Μικτὴ Ἐπιτροπὴ Διαλόγου ἀσχολήθηκε μὲ τὸ θέμα αὐτὸ στὸ Freising καὶ στὴν Arricia, καί στό Balamand τό 1993 συνεχίστηκε ἡ συζήτηση καὶ ὁλοκληρώθηκε. 37 Βλ.Σαλάχας Δ., «Προοπτική διαλόγου. Είναι δυνατός σήμερα ο διάλογος των ανατολικών καθολικών εκκλησιών με την Ορθόδοξη εκκλησία στα πλαίσια της νέας διαμορφωθείσης κατάστασης στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη για το μέλλον του Χριστιανισμού;», Καθ Οδόν 3/1993 σελ Βλ.ό.π. σελ., Βλ.ό.π. σελ., 62.

27 Στὶς τρεῖς πρῶτες παραγράφους τοῦ κειμένου, ἐπαναλαμβάνεται ἡ προηγούμενη δήλωση τοῦ Freising ὅτι δηλαδὴ ἀπορρίπτεται καὶ καταδικάζεται ἡ Οὐνία ὡς μέθοδος. 40 Ἀναλύοντας ἀρχικὰ τὶς ἐκκλησιολογικὲς ἀρχὲς φαίνεται ὅτι ὁ Δημ.Σαλάχας εἶναι βαθὺς γνώστης τοῦ κειμένου καὶ αὐτὸ θὰ μᾶς βοηθήσει νὰ κατανοήσουμε καὶ τὴ Ρωμαιοκαθολικὴ ἄποψη γιὰ τὸ κείμενο. Κρίνοντας τὶς παραγράφους 7 καὶ 8 ὁ Δημ. Σαλάχας παρουσιάζει τήν ἱστορικὴ ἐξέλιξη τῆς Οὐνίας. Οἱ ἑνωτικὲς αὐτὲς πρωτοβουλίες προῆλθαν εἴτε ἀπὸ ἐξωτερικὲς ἐθνικοπολιτικὲς συγκυρίες εἴτε ἀπὸ τὸν ἐσωτερικὸ χῶρο τῶν ἐκκλησιῶν, ὅπως γιὰ παράδειγμα μὲ τὸ Σχίσμα στὸ Πατριαρχεῖο Ἀντιοχείας τὸ Στὴν παράγραφο 9 χαρακτηρίζονται αὐτὲς οἱ ἑνώσεις με τή Ρώμη ὡς καλῶν προθέσεων, γιατί πραγματοποιήθηκαν με σκοπό νὰ τηρηθεῖ ἡ ἐντολὴ τοῦ Χριστοῦ «na p ntej žn ðsin». Καταδικάζονται ὅμως ἀπὸ τὸ κείμενο, γιατί ἀκόμα καί σήμερα δηλητηριάζουν τήν πορεία πρός τήν τέλεια ἕνωση. Γιὰ νὰ ἐπιτύχει αὐτὴ ἡ καταδίκη τῆς μεθόδου τῆς Οὐνίας καὶ γιὰ νὰ ἐπιτευχθεῖ ἡ πλήρης ἕνωση θὰ πρέπει νὰ ὑπάρξουν κάποιες θεολογικὲς βάσεις. Ἔτσι, ἀρχικὰ Ρωμαιοκαθολικοί καί Ὀρθόδοξοι ἀνακαλύπτουν ὅτι εἶναι «ἀδελφὲς ἐκκλησίες». 42 Ἀναγνωρίζεται ὅτι αὐτὸ δὲν εἶναι ἁπλά λειτουργικὴ 40 Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ Βλ.Κείμενο Balamand, 12.

28 ἀναγνώριση ἀλλὰ οὐσιαστική. Ταυτόχρονα ἀπορρίπτεται ἡ «σωτηριολογικὴ ἀποκλειστικότητα», ἐνῶ τὴν ἴδια στιγμὴ Ὀρθόδοξοι καὶ Ρωμαιοκαθολικοὶ θεωροῦν τὴν Ἐκκλησία ὡς κοινωνία. Ὁμολογεῖται ἡ κοινὴ πίστη, ἡ μετοχὴ στὰ κοινὰ μυστήρια καὶ ὅλα αὐτὰ τίθενται ὡς βάση γιὰ τὸν ἀποκλεισμὸ κάθε ἀναβαπτισμοῦ. Ἡ διακήρυξη αὐτὴ,ὅπως ὁ Δημ. Σαλάχας ἐπισημαίνει, εἶναι πάρα πολὺ σημαντικὴ γιατί ὁλοκληρώνει καὶ γίνεται ἡ κορωνίδα τῶν τριῶν θεολογικῶν κειμένων ποὺ ἡ Μικτὴ Ἐπιτροπὴ ἔχει ἐκδώσει γιὰ τὰ θέματα τῆς Ἐκκλησιολογίας, τῶν μυστηρίων, τῆς Ἱερωσύνης καὶ τῆς Ἀποστολικῆς διαδοχῆς. 43 Φαίνεται λοιπὸν ἐδῶ χαρακτηριστικὰ ὅτι, ἂν αὐτὴ ἡ θέση εἶναι ἡ ἐπίσημη τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς ἐκκλησίας, δικαιολογεῖται ἀπόλυτα ἡ δρυμεῖα κριτικὴ τοῦ κειμένου ἀπὸ ἐπιφανεῖς Ὀρθοδόξους θεολόγους, ὅπως ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης καὶ ὁ π. Θεόδωρος Ζήσης. Μετὰ ἀπὸ τὴν ἔκθεση τῶν Ἐκκλησιολογικῶν θέσεων ὁ Σαλάχας ἐπανέρχεται στὴν καταδίκη τῆς Οὐνίας, ποὺ μὲ βάση τὴ δομὴ τοῦ ἄρθρου του, ἡ καταδίκη αὐτὴ, ἀπορρέει ἀπὸ τὰ προαναφερθέντα. Ἀφοῦ λοιπὸν ἀναγνωρίζεται ἡ ἐκκλησιαστικότητα τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς ἐκκλησίας καὶ συνάμα τῶν ἐκκλησιῶν ποὺ εἶναι ὀργανικὰ συνδεδεμένες μὲ τὴ Ρώμη, ἀπορρίπτεται ἡ 43 Βλ.ό.π. σελ 66.Πρβλ. Spiteris Yannis, La Chiesa Ortodossa Riconosce veramente quella Cattolica come «Chiesa Sorella? Studii Ecumenici, (no1) Venezia, 1996,σελ.43-82

29 θεολογία τῆς Ἐπιστροφῆς, δηλαδὴ τὸ νὰ ἐπιστρέψουν οἱ Οὐνιτικὲς ἐκκλησίες στὴν Ὀρθόδοξη. 44 Βασικὴ συνέπεια τῶν παραπάνω εἶναι ἡ εὐθύνη τῶν ἀρχηγῶν τῶν ἐκκλησιῶν γιὰ τὴν πορεία τῆς πλήρους ἑνώσεως. 45 Ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς ἐκκλησίας ἀπαγορεύεται νὰ θεωρεῖται ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὡς τόπος ἱεραποστολικῆς δράσης. Ἐδῶ ὅμως παρουσιάζεται τὸ ἑξῆς παράδοξο. Πῶς θὰ ὑπάρχουν οἱ Οὐνιτικὲς ἐκκλησίες, ἀφοῦ ὁ βασικὸς σκοπὸς τῆς δημιουργίας τους ἦταν ἡ ἄσκηση προσηλυτισμοῦ καὶ ἡ Ἱεραποστολικὴ δράση ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων; Σ αὐτὸ τὸ κομβικὸ σημεῖο, τὸ κείμενο τοῦ Balamand, στὴν παράγραφο 16, ἐπισημαίνει ὅτι οἱ Οὐνιτικὲς ἐκκλησίες ἔχουν τὸ δικαίωμα νὰ ὑπάρχουν μέσω τῆς «κοινωνίας» καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀναγνώρισης ἀπὸ τὴ Ρώμη. Ἐδῶ ὁ Σαλάχας θεωρεῖ ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοι δὲ δέχτηκαν αὐτὴ τὴν ἀναγνώριση, ἀλλὰ, ἀναγνωρίζοντας τὴν Ρωμαιοκαθολικὴ ἐκκλησία ὡς ἀδελφή, ἀναγνωρίζουν καὶ ὅλες τὶς ἐκκλησίες τὶς ἑνωμένες μὲ τὴ Ρώμη. 46 Θέτει λοιπόν τὴν ἐκκλησιολογική ἀνωμαλία τῆς Οὐνίας, ὅπως τὴ θεωροῦν οἱ Ὀρθόδοξοι, στὸ γενικότερο πλαίσιο τῆς ἀνωμαλίας ποὺ ὑπάρχει λόγω τοῦ Σχίσματος τῶν Ἐκκλησιῶν. 44 Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ 67. και Κείμενο Balamand Βλ.ό.π. σελ. 68.

30 Αὐτὴ ἡ ἀνωμαλία, ποῦ ἐπικαλεῖται ὁ Σαλάχας εἶναι ἡ ἐπίσημη θέση τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν γιὰ τὸ Σχίσμα τῶν Ἐκκλησιῶν. Γι αὐτὸ ἐνέταξαν τὴν Οὐνία μέσα σ αὐτὴ τὴν ἀνωμαλία καὶ θέλησαν ἀπεγνωσμένα τὴν εἴσοδο τῶν Οὐνιτῶν στὸ διάλογο. Ἔτσι, λοιπὸν, ἐνῶ ἐπισημαίνεται ἡ μέθοδος ποὺ χρησιμοποιήθηκε κατὰ τὸ παρελθὸν, ταυτόχρονα ἀναγνωρίζονται οἱ Οὐνιτικὲς Ἐκκλησίες καὶ καλοῦνται νὰ συμμετάσχουν στὸ διάλογο γιὰ νὰ λυθεῖ τὸ πρόβλημα. Ταυτόχρονα καλοῦνται οἱ Οὐνίτες νὰ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ τὸ ἀντορθόδοξο μένος ποὺ τοὺς διακατέχει καὶ νὰ ἀναθεωρήσουν γενικότερα τὴ στάση τοὺς ἔναντι τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. 47 Παρουσιάζοντας,τέλος, τοὺς πρακτικοὺς κανόνες γιὰ τὴν ἀδελφικὴ συμβίωση καὶ μαρτυρία, δὲν κάνει τίποτε ἄλλο, ἁπλῶς συνοπτικὰ τοὺς καταγράφει. 48 Συνοψίζοντας ὅλα τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς θεολογικὲς ἔννοιες ποὺ ἀναπτύχθηκαν στὸ κείμενο, ἐλπίζει στὴν πλήρη ἀναγνώριση τῶν «Ἀνατολικῶν Καθολικῶν Ἐκκλησιῶν» καὶ στὴν τέλεια ἕνωση Ρωμαιοκαθολικῶν καὶ Ὀρθοδόξων, ποὺ εἶναι ἔπειτα ἀπὸ τὸ κείμενο αὐτὸ ὁρατὸς στόχος. 49 Ὁ Jean Corbon, σὲ ἄρθρο του ἀναλύει τό κείμενο τοῦ Balamand καὶ τὶς Οἰκουμενικὲς διαστάσεις του γιὰ τὶς 47 Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ. 74.

31 Χριστιανικὲς κοινότητες τῆς Μέσης Ἀνατολῆς. Ὄχι μόνο γιὰ τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, τούς Ρωμαιοκαθολικούς ἀλλὰ καὶ γιὰ τους Οὐνίτες, οἱ ὁποῖοι στὴ Μέση Ἀνατολὴ αὐτοαποκαλοῦνται Μελχίτες. 50 Τό κείμενο γιὰ τὸν Corbon, εἶναι πολύ σηματικό, διότι οδηγεῖ τὴ Μικτή Ἐπιτροπὴ τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου νὰ ἐκφέρει μὲ σαφήνεια βασικὲς ἀρχές, κοινὲς στὶς δύο ἐκκλησίες καὶ νὰ ἐξαγάγει κοινὲς γραμμὲς συμπεριφορᾶς. Ἡ ἀπόρριψη τοῦ Οὐνιτισμοῦ, ὡς μεθόδου καὶ ὡς μοντέλου τῆς ἑνότητας, ἐνδιαφέρει ὄχι μόνο τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀλλὰ καί τὶς ἐκκλησίες τῶν Ἀρμενίων, Κοπτῶν καὶ Συρίων στὶς σχέσεις τους μὲ τούς Ρωμαιοκαθολικούς τῆς περιοχῆς. 51 Στὴ συνέχεια, προχωρᾶ στὴν ἀνάλυση τοῦ κειμένου καὶ στὴν ἐνδελεχῆ κριτική του. Ἀναφέρει ὅτι τό κείμενο διαιρεῖται σὲ δύο μέρη. Τὶς ἐκκλησιολογικες ἀρχὲς ( 6-18) καὶ τοὺς πρακτικοὺς κανόνες ( 19-35). Τὸ κείμενο παραπέμπει στὴν ἱστορία τοῦ Οὐνιτισμοῦ τῶν τελευταίων αἰώνων. 52 Θεωρεί ὅτι πρέπει νὰ ὑπάρξει ἡ συγχώρεση καὶ ἡ κάθαρση τῆς μνήμης ποὺ διατυπώνεται περίτρανα στὴν παράγραφο 30, ἡ ὁποία ζητᾶ ἀπὸ τὶς δύο ἐκκλησίες συγκλίνουσα καταγραφή τῆς κοινῆς ἱστορίας τους. 50 Βλ.Corbon Jean, Le Document de Balamand 1993 et son impact oecumenique au Proche-Orient, Proche Orient Cretien 43(1993) σελ Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ. 115.

32 Κατά τόν Corbon, ἡ Μικτὴ Ἐπιτροπὴ κατάφερε νὰ διαπιστώσει ποῦ ὀφείλει νὰ βρίσκεται ἡ ἀναζήτηση τῆς «κοινωνίας» ἀνάμεσα στούς Ρωμαιοκαθολικούς καὶ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μετὰ ἀπὸ πολλοὺς αἰῶνες ὕπαρξης τῆς Οὐνίας. Αὐτὸ πραγματεύονται οἱ παράγραφοι Ἡ ἐκκλησιολογική ἀξία τῆς παραγράφου 6 εἶναι τεράστιας σημασίας, γιατί κάνει μία ἀπόπειρα καταγραφῆς τῶν ἐντατικῶν προσπαθειῶν ποὺ ἔγιναν καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρές. Ἀναφέρει ἐπίσης τὶς ἀπόπειρες ἕνωσης στὶς Συνόδους τῆς Λυὼν (1274) καὶ τῆς Φεράρας Φλωρεντίας ( ). 54 Μὲ τὴν ἀποτυχία τῶν ἑνωτικῶν προσπαθειῶν καὶ ἔπειτα ἀπὸ τὴν Προτεσταντικὴ Μεταρρύθμιση, ὁδηγήθηκαν κάποιες ἐκκλησίες στὴν ἕνωση μὲ τὴ Ρώμη μὲ τὴ βοήθεια τῆς μεθόδου τῆς Οὐνίας. Κατὰ τὸν Corbon, αὐτὴ εἶναι ἡ ἀρχὴ τῆς Οὐνίας καὶ τῶν προβλημάτων ποὺ αὐτὴ δημιούργησε. 55 Στήν παράγραφο 9 ἡ Ἐπιτροπὴ ἐπισημαίνει τὴν ἀναγκαιότητα ἀπὸ μέρους τῶν δύο ἐκκλησιῶν γιὰ τὴν κάθαρση τῆς μνήμης. Γιὰ νὰ δικαιολογήσει αὐτὲς τὶς ἑνώσεις, ποῦ ὀνομάστηκαν «Οὐνία» καὶ καταδικάστηκαν στό κείμενο ὡς μέθοδοι ἕνωσης, 56 ἡ Ρώμη, ἀνέπτυξε τὴν θεολογικὴ ἄποψη σύμφωνα μὲ τὴν 53 Βλ.ό.π. σελ Για περισσότερες πληροφορίες για τις δύο Συνόδους βλέπε ενδεικτικά.: Αραμπατζής Χρήστος, Η Ορθόδοξη Εκκλησία και η Ρώμη κατά τον 13 ο Αιώνα. Θεολογική και Ιστορική Προσέγγιση, Θεσσαλονίκη 2001 και Αραμπατζής Χρήστος, Η σύνοδος της Λυών. Πρόσωπα και Θεολογία, Φ.Θ.Β. 48, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ. 117.

33 ὁποία παρουσιάζει τὸν ἑαυτὸ της ὡς μοναδική ταμιοῦχο σωτηρίας. Αὐτὴ τή θεολογικὴ ἄποψη,ποὺ οὐσιαστικὰ ἑρμηνεύει τὸ χωρίο «extra ecclesiam nulla salus», ἀποκηρύσσει ἡ Β Βατικάνεια Σύνοδος καὶ ἐν συνεχείᾳ καὶ τὸ κείμενο τοῦ Balamand. 57 Ἀπὸ ἀντίδραση, ὅπως λέει ὁ Corbon, με βάση τὸ κείμενο, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀπέρριψε αὐτὴν τὴν ἐκκλησιολογική θέση τῆς «σωτηριολογικῆς ἀποκλειστικότητας», βεβαιώνοντας ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ μοναδικὴ ταμιοῦχος τῆς σωτηρίας. 58 Στὴν παράγραφο 10 ἀναλύεται ὁ ἀναβαπτισμός. Ὁ Corbon, θεωρεῖ ὅτι αὐτὸς ὁ ἀναγκαστικὸς ἀναβαπτισμὸς, ποὺ οἱ Ὀρθόδοξοι διέπρατταν στὸ παρελθὸν ἀλλὰ καὶ τώρα, εἶναι ἐνάντια στὶς προσωπικὲς ἐλευθερίες τῶν ἀνθρώπων καὶ γι αὐτὸ καταδικάζεται στὸ κείμενο. Στὴ συνέχεια γίνεται μία ἐκτενὴς ἀναφορὰ στὴν ἱστορία τῶν σχέσεων Ὀρθόδοξων καὶ Ρωμαιοκαθολικῶν ἀπὸ τὴν πρώτη συνάντηση του Πάπα Παύλου τοῦ Στ καὶ τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στὰ Ἱεροσόλυμα μέχρι καὶ τὶς συνελεύσεις τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς στὸ Fresing καὶ στὴν Arricia. 59 Ἀναλύοντας τὶς κοινὲς ἐκκλησιολογικές ἀρχὲς τῶν δύο ἐκκλησιῶν, θεωρεῖ ὅτι αὐτές ἀνακαλύπτονται ἐκ νέου καὶ εἶναι ἡ βάση γιὰ νὰ στηριχθεῖ ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἑνότητα. Οἱ 57 Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ

34 παράγραφοι ἀναφέρονται ρητὰ στὴν ἀναγνώριση τῶν βασικῶν ἐκκλησιολογικῶν ἀρχῶν, ποὺ εἶναι κοινὲς στὴν παράδοση τῶν δύο ἐκκλησιῶν. Οἱ δύο ἐκκλησίες ἀναγνωρίζονται ἀρχικὰ ὡς «ἀδελφὲς» καὶ μ αὐτὸ τὸ φῶς διατυπώνουν κάποιες κατευθυντήριες ἀρχὲς τῶν ἀμοιβαίων σχέσεών τους. 60 Ὅταν Ρωμαιοκαθολικοὶ καὶ Ὀρθόδοξοι ἀνακαλύπτουν ἐκ νέου τὴ σχέση τους, προσαρμοσμένη μέσα ἀπὸ τὴν ὁμολογία κοινῆς πίστης, ἀποκαλοῦνται «ἀδελφὲς ἐκκλησίες»,ξεπερνοῦν τὴ διχοτομία καὶ ἀναγνωρίζουν τὴ δυαδικότητα. 61 Οἱ συναντήσεις τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς ἀπὸ τὸ Μόναχο ὡς τὸ Βάλαμο, ἀποκάλυψαν τὴ βασικὴ συμφωνία τῶν δύο ἐκκλησιῶν στὴν ὁμολογία κοινῆς πίστης, κοινῆς ἀποστολικῆς διαδοχῆς, κοινῶν μυστηρίων καὶ βοήθησαν στὴν ἀναγνώριση τῶν ἀδελφῶν ἐκκλησιῶν. 62 Τελειώνοντας τὴν παρουσίαση τοῦ κειμένου, ὁ Corbon, μᾶς πληροφορεῖ γιὰ τὴν ἀποδοχή του ἀπὸ τὶς διάφορες,ὀρθόδοξες, Ρωμαιοκαθολικές, καὶ Οὐνιτικές Ἐκκλησίες. Πολὺ σημαντικὴ θεωρεῖ τὴν ἐπίσημη ἔγκριση τοῦ Ὀρθόδοξου Πατριαρχείου τῆς Ρουμανίας καὶ τῆς ἀποδοχῆς του ἀπὸ πλευρᾶς τῶν Οὐκρανῶν Οὐνιτῶν. Ἀναγνωρίζει, ὅμως, ὅτι ὑπάρχουν πολλὰ ἀκόμα πού πρέπει νὰ γίνουν γιὰ νὰ ἀποβάλουν τὰ ἐνδιαφερόμενα μέλη 60 Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π σελ Βλ.ό.π. σελ. 127.

35 τὴν παρωχημένη ἐκκλησιολογία, ποὺ ἀναγνώριζε τὴν Οὐνία ὡς μέθοδο ἕνωσης. Πρέπει ὅλες οἱ ἐκκλησίες νὰ κατανοήσουν τὴ μεγάλη σημασία τοῦ κειμένου, καταλήγει ὁ J.Corbon, ὥστε νὰ φτάσουμε στὴν πλήρη καὶ τέλεια ἕνωση καὶ κοινωνία. 63 Μὲ αὐτὴν του τὴ δήλωση, ὅμως, δικαιώνει ὁλοκληρωτικὰ τὶς αἰτιάσεις τῶν Ὀρθοδόξων θεολόγων, ποὺ ἑστιάζουν τὴν κριτικὴ τοὺς σ αὐτὴν ἀκριβῶς τὴν ὕπαρξη τῶν Οὐνιτῶν, ὡς μεθόδου πλήρους καὶ τέλειας ἑνώσεως. Ὁ Hryniewicz, Ρωμαιοκαθολικὸς καθηγητὴς Ὀρθόδοξης Θεολογίας στὸ Πανεπιστήμιο Lublin τῆς Πολωνίας, σὲ ἄρθρο του, κάνει μία κριτικὴ στὸ διμερῆ θεολογικὸ διάλογο τῶν Ὀρθόδοξων καὶ Ρωμαιοκαθολικῶν, 64 και ἀφοῦ ἔχει ἀναφερθεῖ προηγουμένως στὶς ὑπόλοιπες συνεδριάσεις τῆς Μικτῆς Θεολογικῆς Ἐπιτροπῆς, ἀποτιμᾶ θεολογικὰ τὸ κείμενο τοῦ Balamand. Ἀρχίζει τὴν κριτικὴ του ἀναφερόμενος στὸν ὅρο «Ἀδελφὲς Ἐκκλησίες».Ἀναφέρει χαρακτηριστικὰ ὅτι αὐτὸς ὁ ὅρος χρησιμοποιήθηκε ἀρχικὰ στὶς συναντήσεις τοῦ Πάπα Παύλου τοῦ ΣΤ καὶ τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα. Τὸ 1991 στὸ Byalistok τῆς Πολωνίας ὁ Πάπας Ἰωάννης-Παῦλος ὁ Β τὴν ἐπαναδιετύπωσε, ὥσπου τὸ κείμενο τοῦ Balamand τὴν εἰσήγαγε στὶς παραγράφους 12 καὶ Βλ.ό.π. σελ Βλ. Hryniewicz W., Labour and Hope. Fifteen years of Catholic-Orthodox Dialogue, SVTQ 39( 1995), σελ Βλ.ό.π. σελ. 345.

36 Οἱ περισσότερες ἀντιδράσεις τῶν Ὀρθόδοξων, κατὰ τὸν καθηγητή, προῆλθαν ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἔκφραση τοῦ κειμένου. Ἐπισημαίνει ὅτι μὲ τὴν παράγραφο 13, γίνεται ἀπολύτως σαφῆς καὶ κατανοητή ἡ Ἐκκλησιολογία ποὺ φρονοῦν πλέον καὶ οἱ δύο πλευρὲς. 66 Ἡ ἀντίδραση τῶν Ὀρθόδοξων, ὅπως τὴν ἀποκαλεῖ, ἔγκειται στὴ μὴ ἀποδοχὴ αὐτῆς τῆς Ἐκκλησιολογίας. Προσάπτει στοὺς Ὀρθόδοξους τὴν ἀδυναμία κατανόησης τοῦ κειμένου, οἱ ὁποῖοι προσδίδουν στὸ κείμενο αὐτὸ προδοτικὸ χαρακτήρα. Τὸ κείμενο διασαφηνίζει ὅτι οἱ Οὐνιτικὲς Ἐκκλησίες θὰ πρέπει νὰ ὑπάρχουν καὶ νὰ διατηρηθοῦν (παρ. 3). Ἐδῶ θεωρεῖ ὁ Hryniewicz ὅτι ὑπάρχει πρόβλημα μὲ τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, γιατί, ἂν ἀναγνωρίσουν τὴν Ρωμαιοκαθολικὴ ὡς ἀδελφὴ ἐκκλησία, θὰ πρέπει νὰ ἀναγνωρίσουν καὶ τὶς Οὐνιτικὲς. 67 Πολὺ σωστὰ λοιπὸν ὁ Hryniewicz ἀναγνωρίζει τὴ δυσκολία αὐτὴ τῶν Ὀρθόδοξων. Ταυτόχρονα ὅμως, ἐκφράζοντας τὴν ἄποψή του θεωρεῖ ὅτι πρέπει τὸ κείμενο νὰ ἀναγνωριστεῖ ἀπὸ ὅλες τὶς Ἐκκλησίες, ὥστε νὰ ὑπάρξει ἡ συγχώρηση καὶ ἡ οἰκουμενικὴ διάσταση τῆς Ἐκκλησιολογίας, ποὺ τὸ κείμενο πραγματεύεται. 68 Προχωρεῖ ὅμως καὶ παρακάτω τονίζοντας, ὅπως καὶ ἡ παράγραφος 13 τοῦ κειμένου, ὅτι δὲν μπορεῖ αὐτὸς καὶ κατ ἐπέκτασιν κάθε ἄνθρωπος, νὰ ἀποκλείσει κανέναν ἀπὸ τὴ σωτηρία, 66 Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ. 347.

37 ἀναφέροντας ὅτι, ἡ ἐκκλησιολογική αὐτοσυνειδησία καὶ ἡ σωτηριολογική περιχαράκωση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, πως μόνον αὐτὴ εἶναι ἡ ταμιοῦχος τῆς σωτηρίας, εἶναι λάθος. 69 Ἡ Ὀρθόδοξη ὅμως Ἐκκλησία δὲν ἀποκλείει κανέναν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴ σωτηρία. Ὅταν ὅμως κάποιοι, ἀποκόπτονται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ταυτόχρονα ἀποκλείονται καὶ ἀπὸ τὴ σωτηρία. Γιὰ νὰ τεκμηριώσει τὴ θέση του, ὅτι δηλαδὴ ἡ Ὀρθόδοξη μὲ τὴ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία, εἶναι ἀδελφὲς Ἐκκλησίες, ἀναφέρεται σὲ Πατέρες πρὸ τοῦ Σχίσματος ἀλλὰ καὶ τῶν πρώτων Χριστιανικῶν αἰώνων ποὺ θεωροῦν τὴ Ρωμαιοκαθολικὴ ἐκκλησία ὡς ἀδερφὴ μὲ τὴν Ὀρθόδοξη. 70 Ἐδῶ γίνεται γιὰ ἀκόμα μιὰ φορά κατανοητὴ ἡ παρανόηση τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν. Οἱ Πατέρες,πρὸ του Σχίσματος καὶ τὰ πρῶτα χρόνια ἀμέσως μετὰ, ἀποκαλοῦσαν τὴν Ἐκκλησία τῆς Ρώμης «ἀδελφή» διότι ἡ Ρωμαϊκή Ἐκκλησία ἦταν ἐκτὸς πλάνης, Ὀρθόδοξη καὶ ἑνωμένη μὲ τὶς ὑπόλοιπες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Στὴ σύγχρονη ὅμως πορεία τῶν δύο ἐκκλησιῶν εἶναι ἀπαράδεκτο νὰ χρησιμοποιεῖται αὐτὸς ὁ ὅρος, διότι δὲν ἀντιπροσωπεύει πλέον αὐτὴ τὴν ἀδελφικὴ σχέση. Συνεχίζοντας τὸ ἄρθρο του, ὁ Hryniewicz, ἐπανέρχεται στὸ πρόβλημα τῆς Οὐνίας λέγοντας ὅτι γιά τοὺς Ὀρθοδόξους εἶναι πολὺ σημαντικὴ ἡ λύση του. Τεκμηριώνοντας αὐτὴ τὴν 69 Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ

38 ἄποψη παραθέτει τὴ συνέντευξη τοῦ Πατριάρχη Βαρθολομαίου τὸ Νοέμβριο τοῦ 1994 στὴ Μονὴ Chenetogne τοῦ Βελγίου, ὅπου ὁ ἴδιος ὁ Πατριάρχης καταδικάζει τὴν Οὐνία καὶ τονίζει τὴν ἀναγκαιότητα ἐξάλειψής της γιὰ τὴν ὁμαλὴ ἐπανέναρξη τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου. 71 Τὸ βασικὸ ἐπίσης σημεῖο κατὰ τὴν ἄποψή του, ποὺ τὸ καταθέτει στὸ τέλος τοῦ ἄρθρου του, εἶναι ἡ συγχώρεση ποὺ προτείνει τὸ κείμενο καὶ ἡ λεκτικὴ καὶ μόνον καταδίκη τῆς Οὐνίας. Μέσω τῆς Ἐκκλησιολογίας τῶν «ἀδελφῶν ἐκκλησιῶν» πρέπει Ὀρθόδοξοι, Οὐνίτες καὶ Ρωμαιοκαθολικοὶ νὰ ξεχάσουν τὶς παλιὲς ἔχθρες καὶ τὰ μίση καὶ νὰ ἀναγνωρίσουν τοὺς μάρτυρες καὶ τῶν τριῶν πλευρῶν Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ.353.

39 2. ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΟΥΝΙΤΕΣ Ὁ Οὐνίτης Καρδινάλιος Lubachivsky σὲ ἐπίσημο ἔγγραφο ποὺ ἔχει στείλει στὸν ὑπεύθυνο τοῦ ΠοντιφικικοῦΣυμβουλίου γιὰ τὴν προώθηση τῆς Χριστιανικῆς Ἑνότητας Edwards Idris Cassidy, μὲ ἡμερομηνία 3 Αὐγούστου 1993, ἀναλύει ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῶν Οὐνιτῶν τὰ πραχθέντα στὸ Balamand. 73 Αὐτὸ ποὺ συνάγεται ὡς πρώτη ἐντύπωση εἶναι τὰ θετικὰ σχόλια ποὺ κάνει ὁ Καρδινάλιος πάνω στὸ κείμενο, ἔχει ὅμως νὰ κάνει καὶ κάποιες παρατηρήσεις ποὺ ἀξίζει νὰ τὶς δοῦμε. Ἀναλύοντας τὶς ἐκκλησιολογικές ἀρχὲς τοῦ κειμένου, μὲ ἄλλα λόγια τὶς παραγράφους 6, 8,9, 15,16, θεωρεῖ ὅτι αὐτὲς θὰ γίνουν πλήρως ἀποδεκτὲς ἀπὸ τοὺς Οὐνίτες, ἰδιαίτερα δὲ ἡ παράγραφος 16 ποὺ τούς προσκαλεῖ στὸν διάλογο. 74 Ὅσον ἀφορᾶ τὶς παραγράφους 13 καὶ 14, ποὺ παρουσιάζουν τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις καὶ τὴ θεολογικὴ βάση γιὰ νὰ παρουσιαστοὺν οἱ Ἐκκλησίες Ὀρθόδοξη καὶ Ρωμαιοκαθολικὴ,ὡς «Ἀδελφὲς Ἐκκλησίες», εἶναι σαφής. Δέχεται ἀπολύτως τὴν ὁμολογία κοινῆς ἀποστολικῆς πίστης, τὴν ἑνότητα στὰ μυστήρια, τὴν κοινὴ ἀποστολικὴ διαδοχὴ, ἀλλὰ προχωρώντας πιὸ πέρα καταλήγει στὸν ἑξῆς 73 Βλ.Cardinal Lubachivsky to Cardinal Cassidy, E.C.J., 1/1994 no1, σελ Βλ.ό.π. σελ. 29.

40 συλλογισμό. Ἀφοῦ οἱ δύο ἐκκλησίες ὀνομάζονται ἀδελφὲς, οἱ Οὐνιτικὲς ἐκκλησίες ποὺ εἶναι ὀργανικὰ συνδεδεμένες μὲ τὴν Ρωμαιοκαθολικὴ ἐκκλησία, θὰ πρέπει νὰ ἀναγνωριστοῦν καὶ αὐτὲς ἀπὸ τοὺς Ὀρθόδοξους ὡς «ἀδελφὲς ἐκκλησίες». 75 Παρατηρώντας προσεκτικὰ τὰ γραφόμενα, γίνεται κατανοητὸ πὼς τὸ προαναφερθὲν, εἶναι ἄμεσο συμπέρασμα ἐπὶ τοῦ κειμένου, τὸ ὁποῖο ἐξάγεται αὐθαίρετα μὲν ἀλλὰ πολὺ εὔκολα καὶ λογικὰ ἀπὸ τὶς παραγράφους 14 καὶ 15. Ἐν συνεχείᾳ, ὁ Καρδινάλιος στέκεται στὴν παράγραφο 12 καὶ τονίζει ἐμφατικὰ ὅτι θὰ πρέπει νὰ γίνει μία διάκριση μεταξὺ τῆς «μεθόδου» ἑνώσεως καὶ τοῦ μοντέλου ἑνώσεως. 76 Παρατηρεῖ ὅτι μποροῦν νὰ ἐπέλθουν ὁρισμένες ἀλλαγὲς στὸ μοντέλο, δηλαδὴ νὰ γίνει μία ἀλλαγὴ ἀπὸ τὶς Οὐνιτικὲς Ἐκκλησίες, ὅμως δὲν μπορεῖ νὰ γίνει μία οὐσιαστικὴ ἐκκλησιολογική μεταβολὴ, γιατί εἶναι δεσμευμένες ἀπὸ τὸ Κανονικὸ Δίκαιο τῶν Οὐνιτικῶν Ἐκκλησιῶν, πού εἶναι ἀναγνωρισμένο καὶ ἀπὸ τοὺς Ρωμαιοκαθολικοὺς. 77 Στὶς παραγράφους 10 καὶ 11, κατὰ τὸν Καρδινάλιο, ὑπάρχει σοβαρὸ πρόβλημα καὶ ἀντίφαση. Δὲν εἶναι δυνατὸν ἀπὸ τὴ μία πλευρὰ νὰ καταδικάζεται ὁ προσηλυτισμὸς μόνο ἀπὸ τοὺς Οὐνίτες, χωρὶς ταυτόχρονα νὰ γίνεται λόγος γιὰ τὸν ἐξαναγκασμὸ τῶν Οὐνιτῶν νὰ ἑνωθοῦν μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Καταρρίπτεται στὸ κείμενο ἡ σωτηριολογική 75 Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ. 30.

41 ἀποκλειστικότητα καὶ τῶν δύο ἐκκλησιῶν, ἀλλὰ δὲν καταδικάζεται ὁ ἐξαναγκασμὸς σὲ ἕνωση ἀπὸ τοὺς Ὀρθόδοξους. 78 Ὁ Οὐνίτης ἀρχιμανδρίτης Serge Keleher, σὲ ἄρθρο του στὸ περιοδικὸ Logos τὸ 1993, κάνει μία συνολικὴ ἀποτίμηση τῶν κειμένων τῆς Μικτῆς Θεολογικῆς Ἐπιτροπῆς, ποὺ ἀσχολοῦνται μὲ τὸ φλέγον θέμα τῆς Οὐνίας, δηλαδὴ τῆς δηλώσεως τοῦ Freising, τῆς Arricia καὶ τοῦ Balamand. 79 Ἐμεῖς θὰ ἐπικεντρωθοῦμε ἐδῶ στὴν κριτικὴ ποὺ ἀσκεῖ στὸ κείμενο τοῦ Balamand. Ἀναφέρει, χαρακτηριστικὰ, ὅτι τὸ κείμενο δίνει μία οὐσιαστικὴ καὶ ὄχι μόνο λεκτικὴ ἀναγνώριση στὶς Οὐνιτικὲς ἐκκλησίες. Ταυτόχρονα ἀναγνωρίζει τὸ δικαίωμα συμμετοχῆς τους στὸ διάλογο καὶ τίς καλεῖ νὰ προσέλθουν γιὰ περαιτέρω συνομιλίες. 80 Αὐτὴ ὅμως ἡ ἀποδοχὴ καὶ ἡ ἀναγνώριση δίνει στοὺς Οὐνίτες μία μεγάλη εὐθύνη γιὰ νὰ ἀνταποκριθοῦν στὴν πρόσκληση γιὰ διάλογο μὲ συνέπεια καὶ ἀποφασιστικότητα. Ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἐκκλησιολογία, αὐτὴ εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένη μὲ τὸ προηγηθὲν κείμενο τῆς Ariccia, που ἀναγνωρίζει τὴν ἴδια ἀποστολικὴ πίστη, κοινὴ ἱερωσύνη, ἄρα κοινὰ μυστήρια, ὁπότε ἀποκλείει ἐντελῶς τὸν ἀναβαπτισμὸ Βλ.ό.π. σελ Βλ.Keleher Serge, The Freising, Ariccia and Balamand Statements, An Analysis, Logos 34 (1993) σελ Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ. 462.

42 Οἱ πρακτικοὶ κανόνες,ποὺ προτείνονται ἀπὸ τὸ κείμενο, παρουσιάζουν τὸ μελλοντικὸ πρόγραμμα καὶ τὴ στάση τῶν Ὀρθόδοξων, Ρωμαιοκαθολικῶν καὶ Οὐνιτῶν γιὰ τὴν κοινή τους πορεία. 82 Ο Keleher θεωρεῖπολὺ ἐνθαρρυντική τήν ἀποδοχὴ τοῦ κειμένου ἀπὸ κάποιες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες καὶ ἀπὸ τὴν «Οὐνιτικὴ ἐκκλησία» τῆς Οὐκρανίας. Τελειώνοντας, παρατηρεῖ ὅτι τὸ κείμενο αὐτὸ δὲν πρέπει ἁπλῶς νὰ καταδικάζει τὴν Οὐνία ὡς μέθοδο, ἀλλὰ θὰ πρέπει νὰ γίνει ἡ βάση γιὰ μία περαιτέρω προσέγγιση τῶν ἐνδιαφερομένων πλευρῶν ποὺ θὰ ὁδηγήσει στὴν ἕνωση καὶ στὴν πλήρη συγχώρηση τῶν ἐκκλησιῶν. 83 Σὲ ἕνα ἀκόμα ἄρθρο του 84 ἀναφέρει τὶς κινήσεις, ποὺ εἶχαν γίνει ὡς τὸ Balamand, γιὰ τὴ συνέχιση τοῦ Θεολογικοῦ διαλόγου μὲ ἀφορμὴ τὸ θέμα τῆς Οὐνίας. Παρουσιάζει τὴ θέση ὅτι τὸ κείμενο τοῦ Freising, ποὺ κατὰ τὴν ἄποψη τῶν Ὀρθοδόξων καταδικάζει τὴν Οὐνία, 85 δὲν εἶναι τόσο ξεκάθαρο, γι αὐτὸ χρειάστηκε καὶ τὸ κείμενο τοῦ Balamand ὥστε νὰ θέσει τὰ πράγματα στὴν ὀρθή τους βάση. 86 Ταυτόχρονα ἐπισημαίνει ὅτι οἱ Ἐκκλησιολογικές θέσεις ποὺ προκύπτουν ἀπὸ τὸ κείμενο, δηλαδὴ ἡ ἀποδοχὴ τοῦ ὅρου «ἀδελφὲς ἐκκλησίες» καὶ ἡ ἀπόρριψη τῆς σωτηριολογικῆς ἀποκλειστικότητας τῶν δύο ἐκκλησιῶν, τοποθετοῦν τὸ διάλογο 82 Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ Βλ.Keleher Serge, Comments on Balamand, E.C.J. 1/1994, no 1, σελ Βλ. Ζήσης Θ., Ουνία: Η καταδίκη και η αθώωση στο Freising και στο Balamand,Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 2002,σελ Βλ. Keleher Serge, Comments on Balamand, E.C. J.1/1994, no 1,σελ 38.

43 σὲ ἕνα ἀνώτατο ἐπίπεδο ποὺ κατευθύνει τὶς δύο ἐκκλησίες στὴν ἐπανεύρεση τῆς χαμένης ἑνότητας. 87 Καταδικάζοντας τὴν Οὐνία ὡς μέθοδο καὶ ὡς μοντέλο ἑνώσεως, θέτει ἕνα μεγάλο λίθο στὴν εὕρεση τῆς ὀρθῆς ἐκκλησιολογίας τῶν Οὐνιτικῶν ἐκκλησιῶν. Θὰ πρέπει αὐτὲς μέσα ἀπὸ τὸ διάλογο, ποὺ καλοῦνται νὰ συμμετάσχουν,νὰ βροῦν τὸν τρόπο καὶ τὴ μεθοδολογία γιὰ μία σωστὴ ἕνωση. 88 Τὰ πρακτικὰ θέματα ποὺ ἀπασχολοῦν τὴ Μικτή Ἐπιτροπὴ Διαλόγου, πρέπει νὰ ὁδηγήσουν στὴν ἀλληλοσυγχώρηση καὶ στὴν κοινὴ πορεία πρὸς τὴν ἑνότητα. Τὸ κείμενο εἶναι μεστὸ ἀπὸ θεολογικὲς ἔννοιες καὶ θετικὸ,ὥστε νὰ προχωρήσει ἡ ἕνωση τῶν ἐκκλησιῶν. 89 Ἡ Ρουμανικὴ Οὐνιτικὴ ἐκκλησία, μὲ ἀπόφασή της στὶς , δὲν ἀποδέχεται κανένα κείμενο, οὔτε τοῦ Freising, οὔτε τῆς Ariccia, οὔτε φυσικὰ καὶ τοῦ Balamand, θεωρώντας ὅτι τελεῖ ὑπὸ διωγμὸ καὶ ἀναγνωρίζει μόνο τὴν ἕνωση τοῦ ὡς ἔχουσα κανονικὴ ἰσχὺ. 90 Κρίνοντας αὐτὴ τὴ δήλωση ὁ Keleher παρατηρεῖ ὅτι ὑπάρχουν πολλὰ προβλήματα καὶ μία παρὰ πολὺ δύσκολη κατάσταση στὴ Ρουμανία, καὶ γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν Οὐνιτικὴ ἐκκλησία. Ἀναλύει σὲ μερικὲς σελίδες ὅλη τὴν κατάσταση καὶ τὴν ἔχθρα μεταξὺ τῶν δύο ἐκκλησιῶν, ἀφοῦ 87 Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ Βλ.ό.π. σελ Βλ. Romanian Greek-Catholic Bishops on Balamand, E. C. J. 1/1994 no2 σελ

44 μετὰ τὴν πτώση τοῦ πολιτικοῦ καθεστῶτος, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ὅπως ἰσχυρίζεται, ἀφοῦ συμφώνησε ἀρχικὰ νὰ ἐπιστρέψει τὴν περιουσία τῶν Οὐνιτῶν, ἀργότερα ὅμως διαφώνησε καὶ δὲν τήρησε τὴν ἀρχική της ὑπόσχεση. 91 Δικαιολογεῖ εὐθέως τὴν ἄρνηση τῆς Οὐνιτικῆς ἐκκλησίας τῆς Ρουμανίας νὰ δεχθεῖ τὸ κείμενο τοῦ Balamand, ὅπως καὶ τὴν εἰρήνη ποὺ αὐτὸ ζητᾶ γιὰ τὴν πορεία πρὸς τὴν ἑνότητα. Ὁ Petras, κάνοντας μία ἐκτεταμένη εἰσαγωγὴ στὸ θέμα τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας καὶ στὶς συνεδριάσεις τῆς Μικτῆς Θεολογικῆς Ἐπιτροπῆς, θέτει τὰ βασικότερα σημεῖα τοῦ κείμενου τοῦ Balamand, τὰ ὁποία γι αὐτὸν εἶναι τὰ ἑξῆς πέντε: Οἱ Ἀνατολικὲς καθολικὲς ἐκκλησίες ἔχουν τὸ δικαίωμα νὰ ὑπάρχουν καὶ νὰ ἐνεργοῦν ὡς ἔχουν. 2. Ἡ μέθοδος τοῦ προσηλυτισμοῦ, ποὺ καλεῖται Οὐνία, δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀποδεκτή. 3. Ἡ Ρωμαιοκαθολικὴ ἐκκλησία καὶ ἡ Ὀρθόδοξη εἶναι καὶ παραμένουν ἀδελφὲς ἐκκλησίες. Μ αὐτὴν τὴ δήλωση ἀναγνωρίζονται καὶ οἱ Οὐνιτικὲς ἐκκλησίες ὡς ἔχουσες πλήρη κοινωνία μὲ τὸν Ἐπίσκοπο Ρώμης. 91 Βλ. Keleher Serge, Comments on the Romanian Greek-Catholic Statement, E. C. J. 1/1994, no2, σελ Βλ.Petras M. David, The Balamand Statement and Hierarchical Reception, E. C. J 1/1994, no 2, σελ