ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΙΚΟ ΥΝΑΜΙΚΟ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Transcript

1 139 ΚEΦΑΛΑΙΟ 5 ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΙΚΟ ΥΝΑΜΙΚΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

2 140

3 141 Κεφάλαιο 5: Καταλυµατικό υναµικό Ανταγωνιστριών Χωρών: Συγκριτική Ανάλυση 5.1. Εισαγωγή Εξ υπαρχής πρέπει να διασαφηθεί, προς αποφυγή παρανοήσεων, ότι το πρόβληµα της ποιότητος του τουριστικού προϊόντος είναι σύνθετο. Το µέγεθος και η κατηγορία του ξενοδοχείου αποτελούν ένα µόνον από τους πολλούς παράγοντες που την προσδιορίζουν, πολλοί των οποίων είναι αµιγώς εξωξενοδοχειακού χαρακτήρα σε όρους αµέσων ανθρωπογενών υπηρεσιών και ανθρωπογενούς επηρεασµού του γενικότερου τουριστικού περιβάλλοντος (ποιοτική κατάσταση φυσικών και πολιτισµικών στοιχείων). Οι λόγοι για τους οποίους εξατοµικεύεται το ξενοδοχείο και γίνεται βάση συγκρίσεως είναι οι ακόλουθοι: (α) Η σύγκριση µεταξύ χωρών είναι ευχερέστερη διότι υπάρχει ένα σύµπλεγµα χαρακτηριστικών του καταλυµατικού δυναµικού που προσφέρεται για στατιστική, τουλάχιστον, σύγκριση. (β) Η ποιότητα και ποικιλία των καταλυµατικών υπηρεσιών συνδέονται αναµφισβητήτως τόσον µε το µέγεθος όσον και µε την κατηγορία του καταλύ- µατος. (γ) Για το µεγάλο ξενοδοχείο είναι ευχερέστερο να διασφαλίζει για την πελατεία συγκριτικά καλύτερες ποιοτικά, για αρκετές από τις εξωξενοδοχειακές υπηρεσίες (προγράµµατα επισκέψεων σε αξιοθέατα, οδηγίες για την αποτελεσµατικότερη οργάνωση του εξωξενοδοχειακού χρόνου, υποδείξεις σχετιζόµενες µε µη επιθυµητές εξωξενοδοχειακές δραστηριότητες κ.ο.κ.). (δ) Οι υπάρχουσες ενδείξεις ενισχύουν την άποψη, ότι συντελείται διαχρονική αλλαγή των προτιµήσεων των τουριστών, λόγω και εισοδηµατικής ανόδου, οι οποίες ωθούν ολοένα υψηλότερα ποσοστά τουριστών σε καταλύµατα που παρέχουν περισσότερες ανέσεις και µεγαλύτερη ποικιλία υπηρεσιών. Τα καταλύµατα αυτά σε υψηλό ποσοστό είναι τα ανήκοντα σε υψηλές κατηγορίες και σε µεγαλύτερο µέσο µέγεθος. Οι αποκαλυπτόµενες αυτές τάσεις υπαγορεύουν την ανάγκη προσαρ- µογής τόσον των ιδιωτών που δραστηριοποιούνται στον τοµέα του τουρισµού, και ειδικότερα στον καταλυµατικό κλάδο, όσον και στην τουριστική πολιτική, να προβαίνουν βαθµιαίως και συστηµατικώς στις αναγκαίες προσαρµογές. Η όποια υστέρηση στις εν λόγω προσαρµογές θα κοστίσει σηµαντικά στους ίδιους και σηµαντικότερα στην εθνική οικονοµία. Η σύγκριση των καταλυµατικών δοµών και η διαχρονική αυτών τάση αποτελεί κατ ουσία σύγκριση ανταγωνιστικότητας, έστω και µερικώς, η οποία δεν µπορεί να αγνοηθεί δίχως µη αµελητέο κόστος, χωρίς οπισθοδρόµηση και 141

4 142 περιθωριοποίηση. Το να αναφερθούµε στον τουριστικό τοµέα ως τον µόνο, ίσως, που παρέχει ελπίδα για βελτίωση των συνθηκών ζωής στην χώρα µας θα αποτελούσε παραβίαση ανοικτών θυρών, όπως σειρά µελετών του ΙΤΕΠ έχει δείξει αλλά και η κατάσταση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών υπογραµµίζει, και δη µε αυξανόµενη έµφαση. Ως κύριες ανταγωνίστριες χώρες εκλαµβάνονται οι µεσογειακές χώρες µε παρεµφερείς φυσικούς και πολιτισµικούς πόρους, οι οποίοι προσφέρονται για την ικανοποίηση ορισµένων κατηγοριών τουριστικών αναγκών. Στο παρόν, και για λόγους διαθεσιµότητας των σχετικών στοιχείων οι χώρες που εξετάζονται είναι οι ακόλουθες: Ισπανία Ιταλία Πορτογαλία Κροατία Κύπρος Τουρκία Ελλάς Σηµειώνεται, ότι η εξεύρεση των αναγκαιούντων στατιστικών στοιχείων απεδείχθη δυσχερέστερη παρ όσον ανεµένετο, δεν κατέστη δε δυνατόν να συγκροτηθεί πλήρης πίνακας των πληροφοριών που επελέγησαν για τους σκοπούς συγκρίσεως και αξιολογήσεως Καταλυµατικό υναµικό Ανταγωνιστριών Χωρών Ισπανία Στην Ισπανία, όπως ακριβώς και στην Πορτογαλία, υψηλό ποσοστό του καταλυµατικού δυναµικού εµπίπτει στην κατηγορία Campings. Το 27,6% περίπου του συνόλου των τουριστικών καταλυµατικών κλινών της χώρας (περίπου 3 εκατ. κλίνες 21 ) ανήκει στην κατηγορία αυτή, στην οποία, σηµειωτέον, το 90% διαβαθµίζεται στις κατηγορίες Πολυτελείας, Α και Β. Είναι αξιοσηµείωτο και αξίζει να τονισθεί, ότι το σύνολο των καταλυµάτων, µε εξαίρεση τα ιδιόκτητα τουριστικά διαµερίσµατα, ήτοι (2,85 εκατ. κλίνες), είναι διαβαθµισµένα σε κατηγορίες, µε υψηλή υπεροχή των τριών ανωτέ- 21 εν περιλαµβάνονται τα ιδιόκτητα καταλύµατα. 142

5 143 ρων κατηγοριών. Οι 3 ανώτερες κατηγορίες αντιπροσωπεύουν σε αριθµό κλινών το 72,5% του συνόλου των ξενοδοχειακών και συµπληρωµατικών καταλυµάτων (2,85 εκατ. κλίνες). ιευκρινίζεται, ότι το σύνολο των κλινών τουριστικής χρήσεως αποτελείται από 2,85 εκατ. κλίνες ξενοδοχειακών και συµπληρωµατικών καταλυµάτων και 2-2,2 εκατ. κλίνες διαµερισµάτων που ανήκουν σε αλλοδαπούς µε προορισµό την τουριστική χρήση. Το µέσο µέγεθος ξενοδοχειακών και οµοειδών καταλυµάτων είναι 165 κλίνες. Το αντίστοιχο µέσο µέγεθος των καταλυµάτων των τριών ανωτέρων κατηγοριών είναι 252 κλίνες. Στις δύο ανώτερες κατηγορίες το µέσο µέγεθος είναι της τάξεως των 320 κλινών, ή 160 δωµατίων. αυτής της τάξεως διαθέτει προφανώς τις τεχνικές δυνατότητες προσφοράς υπηρεσιών επαρκούς ποικιλότητας, ώστε να ανταποκρίνονται στις αυξανόµενες απαιτήσεις των τουριστών. 1. Γενικώς, µπορεί να υποστηριχθεί ότι η Ισπανία διαθέτει εµφανώς υψηλότερης στάθµης καταλυµατικό δυναµικό σε σύγκριση τόσον µε την Πορτογαλία όσον και την Ιταλία. Το µέσο µέγεθος των ξενοδοχειακών καταλυµάτων (165), αλλά και το υψηλό ποσοστό κλινών που αντιστοιχεί στις 3 ανώτερες κατηγορίες ξενοδοχειακών µονάδων προδιαθέτει θετικώς για µια τέτοια εκτίµηση. 2. Τα οµοειδή ξενοδοχεία αποτελούν µόλις το 16% του συνόλου του καθαυτό ξενοδοχειακού δυναµικού και χαρακτηρίζονται από το µικρό µέσο µέγεθος αυτών (26 κλίνες) και την προϊούσα µείωση της ποσοτικής τους σηµασίας, τόσον ποσοστιαίως όσον και απολύτως. Είναι χαρακτηριστικό, ότι µεταξύ του 1996 και 2004 το µέσο µέγεθος µειώθηκε από 36,9 κλίνες σε 25,7 κλίνες. 3. ιαρθρωτικό χαρακτηριστικό του καταλυµατικού δυναµικού είναι το υψηλό ποσοστό camping σε όρους κλινών. 4. Το µέσο µέγεθος των ξενοδοχείων παρέµεινε στο επίπεδο του 1996 (περίπου 165 κλίνες), σε αντίθεση µε εκείνο των οµοειδών το οποίο έχει σηµειώσει αρκετά µεγάλη µείωση (από 36,9 κλίνες σε 25,7 κλίνες). 5. Ο αριθµός των αλλοδαπών που αντιστοιχεί ανά κλίνη σε όρους ισοδυναµίας προς τα εν Ελλάδι συµβαίνοντα είναι 18, ήτοι αριθµός αρκετά υψηλότερος του αντίστοιχου ελληνικού. Με βάση τα αναφερθέντα στα προηγούµενα, ο αριθµός αυτός είναι περίπου διπλάσιος του ελληνικού και περίπου 30% µεγαλύτερος του πορτογαλικού, γεγονός που προδιαθέτει θετικά όσον αφορά στην αποτελεσµατικότητα λειτουργίας του ξενοδοχειακού τοµέα. Μεγαλύτερος αριθµός επισκεπτών ανά κλίνη, σηµαίνει υψηλότερο βαθµό πληρότητας και, εποµένως, χαµηλότερο 143

6 144 κόστος λειτουργίας ανά επισκέπτη. Η διάσταση αυτή συνιστά θεµελιώδη προσδιοριστικό παράγοντα της αποτελεσµατικής λειτουργίας και αποδοτικότητας του επενδεδυµένου κεφαλαίου. Υπογραµµίζει δε, όπως έχει ήδη αναφερθεί, την καίρια σηµασία του βαθµού εποχικότητας για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων των πόρων που κατανέµονται στον τουριστικό τοµέα. Όπως δείχθηκε στην περίπτωση της Πορτογαλίας και Ιταλίας, ο βαθµός εποχικότητας είναι σχετικά ήπιος, και εν πάση περιπτώσει δεν εµφανίζει υψηλή συγκέντρωση κατά την θερινή περίοδο, στον βαθµό που συµβαίνει αυτό στην Ελλάδα. Εν προκειµένω, το υψηλό ποσοστό που αντιπροσωπεύει ο χειµερινός τουρισµός (25-30%) µαρτυρεί του λόγου το αληθές. Το αντίστοιχο ποσοστό για την Ελλάδα είναι περίπου 8%. Σηµαντική ιδιαιτερότητα του τουριστικού καταλυµατικού δυναµικού της Ισπανίας αποτελεί το συγκριτικώς υψηλό ποσοστό ιδιόκτητων και ιδιοχρησιµοποιουµένων, κατά τεκµήριο, καταλυµάτων από αλλοδαπούς. Στοιχεία σχετικά δεν κατέστη δυνατόν να ευρεθούν. Εµµέσως, και κατά χαλαρή κάπως προσέγγιση, έγινε υπολογισµός του πιθανού αριθµού κλινών που εµπίπτουν στην εν λόγω κατηγορία. Το ενδιαφέρον προς τούτο προεκλήθη από το γεγονός ότι υπάρχει οµάδα καταλυµάτων υπό τον τίτλο Θερινές Κατοικίες χωρίς να διευκρινίζεται, αν σ αυτές περιλαµβάνονται και τα ιδιόκτητα σπίτια αλλοδαπών που χρησιµοποιούνται από τους ίδιους, από φίλους ή ενδεχοµένως και επί ενοικίω από αλλοδαπούς τουρίστες. Για να επιχειρηθεί εκτίµηση του πιθανού αριθµού κλινών που εµπίπτουν στην κατηγορία αυτή, υπό την προϋπόθεση ότι δεν εµπίπτουν στην οµάδα Θερινές Κατοικίες, πρέπει α) να θεµελιωθεί ότι ικανοποιείται η ανωτέρω προϋπόθεση. Περί αυτού, µε υψηλό βαθµό βεβαιότητος η απάντηση είναι θετική. Η κρατούσα άποψη µη αριθµητικώς ποσοτική που στηρίζεται στην κοινή εµπειρία, αναφέρεται σε πολύ µεγάλο αριθµό κατοικιών εκατοντάδων χιλιάδων ή ακόµη και εκατοµµυρίου. Εποµένως, ο αριθµός µονάδες θερινών κατοικιών που καταγράφεται στις ισπανικές στατιστικές αφορά µάλλον σε συλλογικής φύσεως καταυλισµούς διακοπών. Αλλά αυτός καθεαυτόν ο αριθµός κατοικιών ( δωµάτια), ο οποίος µάλιστα βαίνει φθίνων, αποκλίνει δραµατικά από τον κατά κοινή αντίληψη αριθµό. Η µόνη περίπτωση, οι υπό τον τίτλο θερινές κατοικίες να αναφέρονται στις ιδιόκτητες παραθεριστικές κατοικίες αλλοδαπών, είναι η κατηγορία θερινές κατοικίες να αποτελείται από πολυκατοικίες, µε µέσο αριθµό 42 δωµατίων έκαστη, οι οποίες να έχουν ανεγερθεί προς πώληση σε αλλοδαπούς. Αυτό δεν µπορεί κανείς να το αποκλείσει, ωστόσο, φαίνεται ως το ολιγότερο πιθανό. 144

7 145 Πίνακας 5.1. Καταλυµατικό υναµικό Ισπανίας (*) Είδος Καταλύµατος Ι. Ξενοδοχεία και Οµοειδή Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Ξενοδοχεία (χρυσά αστέρια) ,8 164, ,9 170, ,3 165,2 5* ,2 356, ,9 337, ,0 329,4 4* ,2 319, ,2 335, ,3 318,7 3* ,7 239, ,2 236, ,1 211,0 2* ,6 95, ,4 94, ,3 76,0 1* ,5 59, ,1 58, ,6 50,4 Εξοµοιούµενα προς Ξενοδοχεία (INNS) (ασηµένια ,5 36, ,2 25, ,3 25,7 αστέρια) (1) 3* + 2* ,7 39, ,2 37, ,9 35,5 1* ,7 32, ,6 19, ,8 20,5 Σύνολο Ξενοδοχειακών ,8 108, ,6 80, ,1 86,9 Καταλυµάτων (Ι) ΙΙ. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα Κάµπινγκς , , ,7 Πολυτελείας & Α Κατηγορίας , , ,9 Β Κατηγορίας , , ,7 Γ Κατηγορίας , , ,1

8 146 Πίνακας 5.1. (συνέχεια) Καταλυµατικό υναµικό Ισπανίας Είδος Καταλύµατος Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Θερινές Κατοικίες (Holiday Dwellings= Apartamentos Turisticos) (2000, 2003, 2004) (*) ,5 120, ,6 147,1 Αγροτουρισµός (Rural Tourism Accomodation) (2003, 2004, 2005) , , ,7 Ξενώνες Νέων , , ,1 Σύνολο Συµπληρωµατικών Καταλυµάτων (ΙΙ) ,6 93, ,2 130, ,1 94,6 ΣΥΝΟΛΟ (I + II) ,6 100, ,0 99, ,4 90,3 ΙΙΙ. Ιδιόκτητα Καταλύµατα ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ (I + II + ΙΙΙ) (1) Από το 1998 συγχωνεύτηκαν οι κατηγορίες 3* και 2* (ασηµένια) των εξοµοιούµενων προς ξενοδοχεία καταλυµάτων. (*) Τα στοιχεία αναφέρονται στον µέσο όρο του έτους των µονάδων σε λειτουργία. Πηγή: Instituto de Estudios Turisticos, Instituto Nacional de Estatistica, Spain.

9 147 Για τον υπολογισµό του αριθµού των ιδιόκτητων κατοικιών αλλοδαπών τουριστών προσεγγίζοµε εµµέσως το πρόβληµα µε προσφυγή στον αριθµό αλλοδαπών τουριστών που διαµένει σε ιδιόκτητα διαµερίσµατα και σε παραδοχή για τον µέσο αριθµό τουριστών που χρησιµοποιούν το κατάλυµα κατά την διάρκεια του έτους. Ο αριθµός αλλοδαπών τουριστών που διαµένει σε ιδιόκτητα διαµερίσµατα, σύµφωνα µε επίσηµη στατιστική πηγή είναι (2004). Αν υποθέσοµε ότι κατά µέσο όρο το διαµέρισµα χρησι- µοποιείται ετησίως από 8 άτοµα (ένας µάλλον υπερβολικός αριθµός), προκύπτει ο αριθµός διαµερισµάτων της τάξεως των Με µέσο αριθµό κλινών ανά διαµέρισµα 4, προκύπτει συνολικός αριθµός κλινών Ο αριθµός αυτός φαίνεται να ευρίσκεται εγγύς της περί του θέµατος κοινής αντιλήψεως. Επειδή, εσχάτως, στην χώρα µας το θέµα του αγροτουρισµού, µαζί µε τις ειδικές µορφές τουρισµού έχει αναχθεί σε ζήτηµα ζωής και θανάτου για τον ελληνικό τουρισµό (είναι άραγε άλλοθι για την µη ενασχόληση µε τα πραγµατικά προβλήµατα(;)) κρίνεται απαραίτητο να σχολιασθεί το συγκεκριµένο ζήτηµα µε βάση την ισπανική εµπειρία. Όπως δείχνει ο Πίνακας 5.1 αριθµός των κλινών που εµπίπτουν στην κατηγορία του αγροτουρισµού είναι (2004) σε σύνολο κλινών , δηλ. ποσοστό 1,7%. Το εν λόγω ποσοστό κατά 80% αφορά σε εσωτερικό αγροτουρισµό. ηλ µόνον 0,3% του συνολικού καταλυµατικού δυναµικού και των συνολικών διανυκτερεύσεων αφορά σε αλλοδαπό τουρισµό, που αποτελεί και την κοινή συνισταµένη ενδιαφέροντος όλων των τουριστικών χωρών. 147

10 Η Παραµονή σε Ιδιόκτητα ιαµερίσµατα στην Ισπανία 2004 Ένα από τα πιο εξέχοντα χαρακτηριστικά του αλλοδαπού τουρισµού στην Ισπανία είναι η σηµαντική αύξηση που παρουσιάζει σε ορισµένες περιοχές «ήλιος-θάλασσα» η παραµονή σε ιδιόκτητα διαµερίσµατα, που µε την ευρεία έννοια θα µπορούσε να παροµοιαστεί µε τον εσωτερικό τουρισµό. Είναι ένα είδος τουρισµού που χαρακτηρίζεται από πολύ µεγαλύτερη µέση διάρκεια παραµονής, για τουρίστες τρίτης ηλικίας και για τουρίστες που κάνουν επαναλαµβανόµενα ταξίδια. Στην περίπτωση της ανατολικής Ισπανίας και στις παραλιακές ζώνες της Βαλενσιάνας και της Μουρσίας, τα ιδιόκτητα καταλύµατα αποτελούν ένα ιδιαίτερα σηµαντικό τµήµα. Κατά το 2004 το ποσοστό των αλλοδαπών τουριστών που χρησιµοποίησαν αυτά τα ιδιόκτητα διαµερίσµατα στις περιοχές της Βαλενσιάνας και της Μουρσίας ανήλθε στο 17,3% και 18,6%, αντίστοιχα, του συνολικού αριθµού των τουριστών σε αυτές τις περιοχές. Σε απόλυτους αριθµούς, κατά το 2004, οι περιοχές της Καταλονίας, Ανδαλουσίας και Βαλενσιάνας κατέγραψαν τα υψηλότερα επίπεδα χρήσης των ιδιόκτητων διαµερισµάτων από τους αλλοδαπούς τουρίστες. Ακολουθούν σε σηµαντικότητα οι Βαλεαρίδες και τα Κανάρια. Το είδος αυτό του καταλύµατος χρησιµοποιούν, κυρίως, οι Βρετανοί και οι Γερµανοί. Οι πρώτοι προτιµούν προορισµούς στην κυρίως ηπειρωτική χώρα (µε εξαίρεση την Καταλονία, όπου οι Γάλλοι κατέχουν την πρώτη θέση), ενώ οι δεύτεροι προτιµούν τους νησιωτικούς προορισµούς. Αριθµός Αλλοδαπών Τουριστών σε Ιδιόκτητα ιαµερίσµατα ανά Περιοχή 2004 Συνολικός Αριθµός Τουριστών Συνολικός Αριθµός Αλλ. Τουριστών σε Ιδιόκτητα ιαµερίσµατα % (κάθετο) % (οριζόντιο) Σύνολο Ισπανίας ,0 8,2 Καταλονία ,5 10,8 Ανδαλουσία ,5 13,5 Βαλενσιάνα ,4 17,3 Βαλεαρίδες ,8 5,7 Κανάρια ,0 1,7 Μουρσία ,0 18,6 Πηγή: FRONTUR I.E.T. SPAIN. 148

11 Ιταλία Όπως αποκαλύπτουν τα στοιχεία του καταλυµατικού δυναµικού της Ιταλίας (Πίν. 5.2), η ιδιοκτησιακή διάρθρωση του ξενοδοχειακού κλάδου αντανακλά ύπαρξη ισχυρής οικογενειακής βάσεως. Πράγµατι, µε βάση τα στοιχεία για το 2004, το 88% των ξενοδοχειακών µονάδων έχει µέγεθος µέχρι 100 κλίνες. Ενώ το 75% περίπου του συνολικού ξενοδοχειακού δυναµικού σε κλίνες ανήκει στις κατηγορίες 1-3 αστέρων, µε δεσπόζουσα την παρουσία των καταλυµάτων 3 αστέρων. Τα ανωτέρω µεγέθη και κατηγορίες προσιδιάζουν, πράγµατι, στην µέση οικογενειακή ικανότητα ελέγχου και διοικήσεως µιας παραγωγικής µονάδος, όπως είναι το ξενοδοχείο. Η ακραίας µορφής αυτή κατάτµηση που χαρακτηρίζει τον ξενοδοχειακό κλάδο στη Ιταλία έχει αποτελέσει αντικείµενο κριτικής, µε το επιχείρηµα ότι γίνεται εµπόδιο αναπτύξεως της τουριστικής αγοράς, η οποία οσηµέραι γίνεται µάρτυρας αλλαγής των προτιµήσεων των τουριστών, η ζήτηση των οποίων στρέφεται αυξανόντως προς καταλύµατα ικανά να προσφέρουν ευρύ φάσµα υπηρεσιών, τις οποίες η µικρή οικογενειακού χαρακτήρα µονάδα δεν µπορεί να προσφέρει σε ικανοποιητικό βαθµό λόγω υψηλού κόστους που συνεπάγεται ανά µονάδα υπηρεσίας. Ωστόσο, επισηµαίνεται, ότι η δεσπόζουσα οικογενειακού ιδιοκτησιακού χαρακτήρα και µικρού µεγέθους καταλυµατική µονάδα δεν εµπόδισε την ιταλική τουριστική αγορά να λειτουργεί αποτελεσµατικά και ώριµα και να πρωτοστατεί στο ευρωπαϊκό τουριστικό γίγνεσθαι. Αυτό είναι σε ορισµένο βαθµό ορθό, αλλά για την συγκεκριµένη χρονική περίοδο στην οποία αναφέρεται. Εκ του εµπειρικού δε αποτελέσµατος της ιστορικής αυτής περιόδου η αναφορά ότι «το οικογενειακό µοντέλο δεν αποτελεί κληρονοµία ενός απαρχαιωµένου καπιταλιστικού συστήµατος, αλλ αντιθέτως, εξακολουθεί να αποτελεί θετικό παράγοντα συνεισφοράς στην ανταγωνιστικότητα και ποιότητα του ξενοδοχειακού κλάδου ως συνόλου», δεν συγκρούεται προς την πραγµατικότητα. Εντούτοις, η πρόσφατη ιταλική εµπειρία και πλήθος ενδείξεων για τις συγκριτικές επιδόσεις ανταγωνιστριών χωρών αλλά και τις µεταβαλλόµενες προτιµήσεις των τουριστών, θέτουν υπό αµφισβήτηση την ικανότητα των µικρών ξενοδοχειακών µονάδων, στις σηµερινές τους αναλογίες, να ανταποκριθούν στην ανάγκη διατηρήσεως του επιθυµητού βαθµού τουριστικής δυναµικότητος της χώρας. 149

12 Πίνακας 5.2. Καταλυµατικό υναµικό Ιταλίας I. Ξενοδοχεία και Όµοια σε σε ωµάτια Μονάδες ωµάτια σε σε ωµάτια Μονάδες ωµάτια σε σε ωµάτια Κατηγορία Μονάδες ωµάτια 5* ,8 178, ,0 192, ,8 188,1 4* ,6 138, ,4 140, ,7 137,5 3* ,7 72, ,6 69, ,7 65,6 2* ,2 39, ,2 35, ,4 33,9 1* ,2 23, ,1 23, ,0 23, ,3 73,2 Λοιπά ξενοδοχειακά καταλύµατα ,9 47, ,5 57, ,2 59,7 Σύνολο Ξενοδοχείων & Οµοίων 31,07 53,73 55,25 52,99 71,98 72,03 Ποσοστό 3 ανώτερων κατηγοριών

13 151 Πίνακας 5.2. (συνέχεια) Καταλυµατικό υναµικό Ιταλίας Ποσοστιαία Κατανοµή Ξενοδοχειακού υναµικού κατά Κατηγορία Κατηγορία Μονάδες ωµάτια Μονάδες ωµάτια Μονάδες ωµάτια 5* 0,3 1,1 1,1 0,4 1,4 1,4 0,6 1,9 2,0 4* 4,7 13,8 13,8 8,6 20,5 20,9 10,3 23,1 23,7 3* 26,1 38,9 40,3 44,0 51,6 52,8 42,0 46,9 46,3 2* 32,0 27,4 26,6 27,2 17,7 16,8 24,7 15,1 14,0 1* 37,0 18,9 18,1 19,7 8,7 8,1 16,2 7,0 6,4 Λοιπά ξενοδοχειακά καταλύµατα ,0 7,5 Σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 151

14 152 Πίνακας 5.2. (συνέχεια) Καταλυµατικό υναµικό Ιταλίας II. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα σε σε Μονάδες Μονάδες Μονάδες σε Κάµπινγκ , , ,9 Λοιπά συµπληρωµατικά καταλύµατα , , ,2 Σύνολο κάµπινγκ και λοιπών συµπληρωµατικών καταλυµάτων Σύνολο Ξενοδοχειακών και Λοιπών Συµπληρωµατικών Καταλυµάτων (χωρίς κάµπινγκ) ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΩΝ (Ξενοδοχεία, κάµπινγκ, λοιπά συµπληρωµατικά) , , , , , , , , ,7 Πίνακας 5.2α. Ποσοστιαία Κατανοµή Ξενοδοχειακού υναµικού κατά (σε όρους δωµατίων) ΙΤΑΛΙΑ σε ωµάτια % στο σύνολο Αριθµός Μονάδων Μέχρι 10 24, Από 11 έως 20 28, Από 21 έως 50 36, Από 51 έως 100 9, Άνω των 100 3, Σύνολο 100, Πηγή: Istituto Nazionale di Statistica, Italy. 152

15 153 Ο διεθνής ανταγωνισµός από τις τουριστικά αναδυόµενες χώρες της Μεσογείου έχει οξυνθεί, όχι µόνον λόγω τιµών (δολαριακοί προορισµοί), αλλά και λόγω του πλουραλισµού υπηρεσιών που προσφέρει η διάρθρωση της ξενοδοχειακής υποδοµής, η οποία αντανακλάται µε έµφαση στο µεγάλο µέγεθος και υψηλής κατηγορίας κατάλυµα. Πράγµατι, κατά την περίοδο οι αφίξεις αλλοδαπών στην Ιταλία συγκρίνονται προς τις αντίστοιχες των άµεσα ανταγωνιστριών χωρών ως κατωτέρω: % μεταβολή αφίξεων ( ) Κόσµος (+) 11,2 Ευρώπη (+) 7,2 Ισπανία (+) 9,4 Γαλλία (-) 2,7 Ελλάς (-) 2,1 Τουρκία (+) 75,0 ΙΤΑΛΙΑ (-) 10,0 Πορτογαλία (-) 4,1 Πηγή: UNWTO, Yearbook of Tourism Statistics, 2006 Ed. Εξάλλου, υπάρχουν ενδείξεις, ότι αυξανόµενο ποσοστό των τουριστών επιζητεί περισσότερες ανέσεις, µεγαλύτερη ποικιλία ποιοτικών υπηρεσιών σε όποιους λόγους και αν οφείλεται τούτο γεγονός που συνεπάγεται ανάγκη για αντίστοιχη αύξηση των µονάδων που είναι σε θέση να προσφέρουν αυτές τις υπηρεσίες. Σε πολύ υψηλό ποσοστό οι υπηρεσίες αυτές είναι εφικτό να προσφερθούν από τις σχετικά µεγάλες καταλυµατικές µονάδες, αυτό δε πιστοποιείται και από την τάση που ακολουθεί η διάρθρωση του καταλυµατικού δυναµικού στο σύνολο σχεδόν των τουριστικών χωρών: Αύξηση του ποσοστού των ανωτέρων κατηγοριών και αύξηση µέσου µεγέθους τουριστικής καταλυµατικής µονάδας, είναι τα χαρακτηριστικά της τάσεως. Στον Πίνακα 5.2 συνοψίζονται οι διαθέσιµες πληροφορίες για το καταλυµατικό δυναµικό για τα έτη ιαπιστώνονται τα ακόλουθα: (α) ιαχρονικώς αυξάνεται το ποσοστό καταλυµάτων που αντιστοιχεί στις 3 ανώτερες κατηγορίες ξενοδοχειακών µονάδων. Το ποσοστό αυτό από 55% το 1990 αυξήθηκε σε 72% το (β) Το µέσο µέγεθος των µονάδων 5 αστέρων αυξάνεται διαχρονικά, ενώ στις κατώτερες κατηγορίες παρατηρείται κατά µέσον όρο µείωση. (Το µέσο µέγεθος των µονάδων 4* παρέµεινε στάσιµο στην περίοδο ). 153

16 154 (γ) Το µέσο µέγεθος µειώνεται κατά συνεπή τρόπο, καθώς κινούµεθα από τις ανώτερες προς τις κατώτερες κατηγορίες. (δ) Το µέσο µέγεθος για το σύνολο του ξενοδοχειακού δυναµικού αυξήθηκε από 47 κλίνες το 1990 σε 60 το (ε) Μόνον το 3% των ξενοδοχειακών µονάδων, ήτοι µονάδες, έχουν µέγεθος µεγαλύτερο των 200 κλινών, ενώ σε µέχρι 100 κλίνες µέγεθος αντιστοιχεί το 88% των κλινών. (στ) Η κατάσταση επιδεινώνεται στην περίπτωση των λοιπών συµπληρωµατικών καταλυµάτων, το µέσο µέγεθος των οποίων περιορίζεται στις 11 κλίνες, ενώ µαζί µε τα κάµπινγκ το µέσο µέγεθος ανέρχεται σε 27 κλίνες. Το γενικό συµπέρασµα είναι ότι η Ιταλία διαθέτει πολύ µικρού µέσου µεγέθους καταλυµατικό δυναµικό, αν και η τάση βελτιώνει την κατάσταση αλλά χωρίς να την αλλάζει στον επιβαλλόµενο βαθµό Πορτογαλία Με βάση τα τελευταία διαθέσιµα στοιχεία (2004) το συνολικό δυναµικό τουριστικών καταλυµάτων στην Πορτογαλία ανέρχεται σε κλίνες, εκ των οποίων ποσοστό ίσο µε 38,5% αντιπροσωπεύει θέσεις σε κά- µπινγκς. Το καθαυτό ξενοδοχειακό δυναµικό (Ξενοδοχεία και προς αυτά εξοµοιούµενα) ανέρχεται σε κλίνες κατανεµόµενες σε ξενοδοχειακές µονάδες (Πίν. 5.3). Τα συµπληρωµατικά καταλύµατα, περιλαµβανοµένων και των campings, συµποσούνται σε κλίνες, εκ των οποίων οι ανήκουν στην κατηγορία των campings. Το 56% του ξενοδοχειακού δυναµικού, δηλ κλίνες, εµπίπτει στις κατηγορίες 5 έως 3 αστέρων, ενώ το 44% στα τρίτης κατηγορίας (2*) και άλλες αδιαβάθµητες κατηγορίες. Το εν λόγω (56%) τµήµα του ξενοδοχειακού δυναµικού έχει µέσο µέγεθος 240 κλίνες ή περίπου 120 δωµάτια, δηλ. µέγεθος ικανό να παράσχει ικανό αριθµό υπηρεσιών, οι οποίες αυξανόντως ζητούνται από τους επισκέπτες. Πρέπει να επισηµανθεί, ότι αν αφαιρεθεί το ασυνήθως υψηλό ποσοστό που αντιπροσωπεύουν τα campings (38,5%), προκύπτει ότι το ξενοδοχειακό δυναµικό αντιπροσωπεύει το 93% των καταλυµάτων ένα πράγµατι υψηλό ποσοστό, µε ικανοποιητικό µέσο µέγεθος της τάξεως των 130 κλινών (Πίν. 5.3). 154

17 155 Το υψηλό ποσοστό που αντιπροσωπεύουν τα campings αποτελεί προφανώς ιδιοµορφία, πηγάζουσα από την γειτνίαση µε την Ισπανία, που αποτελεί προέλευση του 50% περίπου των διεθνών αφίξεων στην Πορτογαλία. Κατωτέρω θα παρατεθεί σύγκριση των ανταγωνιστριών µε την Ελλάδα χωρών µε κριτήριο το µέγεθος και τα χαρακτηριστικά του καταλυ- µατικού δυναµικού, τα οποία κατά την άποψή µας συνιστούν σηµαντικό παράγοντα της ποιότητος και της ανταγωνιστικότητος του τουριστικού προϊόντος. Στο σηµείο αυτό είναι, ωστόσο, σκόπιµο να επισηµανθεί µια διάσταση του καταλυµατικού δυναµικού που συνδέεται και σε υψηλό βαθµό προσδιορίζει την αποτελεσµατικότητα του επενδεδυµένου σε τουριστικά καταλύµατα κεφαλαίου. Η Πορτογαλία διαθέτει καταλυµατικό δυναµικό κλινών, εκ των οποίων οι 170,5 χιλ. περίπου (το 38,5%) είναι θέσεις campings (ιδιαιτερότητα), δέχεται δε ετησίως αλλοδαπό τουριστικό πλήθος της τάξεως των ατόµων. Ο µέσος αριθµός ηµερών διανυκτερεύσεως ανά αλλοδαπό επισκέπτη είναι περίπου 4 ηµέρες, έναντι 8-9 διανυκτερεύσεων στην Ελλάδα, η οποία δέχεται ελαφρώς µεγαλύτερο αριθµό τουριστών. Αν οι αριθµοί αυτοί εκφραστούν σε όρους ισοδυναµίας µε κριτήριο τον αριθµό διανυκτερεύσεων, τότε ο αριθµός ισοδυνάµων επισκεπτών στην Πορτογαλία γίνεται αυτό σηµαίνει ότι σε κάθε κλίνη αντιστοιχούν 14 αλλοδαποί τουρίστες (υποθέτοµε ότι ο εσωτερικός τουρισµός στην έκταση που εµφανίζει διαφορές µεταξύ των δύο χωρών, οι διαφορές αυτές δεν επηρεάζουν το συµπέρασµα). Στην Ελλάδα µε αριθµό κλινών (κατ εκτίµηση) και αριθµό τουριστών της τάξεως των ο ανά κλίνη αριθµός τουριστών ανέρχεται σε 10. Αυτό σηµαίνει ότι η τουριστική καταλυµατική υποδοµή της Ελλάδος είναι 30% µεγαλύτερη εκείνης που θα απαιτούσε το συγκεκριµένο τουριστικό πλήθος, αν το εποχικό πρότυπο ήταν όµοιο προς εκείνο της Πορτογαλίας. Η βελτίωση του εποχικού προτύπου αποτελεί, εποµένως, µείζον πρόβληµα για την αποτελεσµατικότητα των επενδεδυµένων στον τουρισµό κεφαλαίων. Υπενθυµίζεται, ότι η εποχικότητα στην χώρα µας είναι η υψηλότερη στην Ευρώπη, και µάλιστα όχι οριακά. Πρέπει δε να επισηµανθεί ότι η πραγµατική σχέση µεταξύ καταλυµατικής υποδοµής και αριθµού τουριστών είναι πολύ δυσµενέστερη για την Ελλάδα, αν ληφθεί υπόψη, ότι εξαιρετικά και ασυνήθως υψηλό ποσοστό των καταλυµάτων στην Πορτογαλία (38,5%) ανήκει στην κατηγορία των campings. 155

18 156 I. Ξενοδοχεία και Οµοειδή Καταλύµατα Πίνακας 5.3. Ξενοδοχειακό υναµικό Πορτογαλίας σε Μονάδες και 1996 (1) 2001 (2) 2004 (2) Ποσοστιαίες Μεταβολές σε Μονάδες Μονάδες σε σε 2001/ / /2001 Ξενοδοχεία , , ,6 15,9 20,6 31,2 33,7 13,3 10,8 Προς Ξενοδοχεία Εξοµοιούµενα , , ,3-2,4 2,2 5,8 13,6 8,3 11,2 Σύνολο Ξενοδοχειακών Καταλυµάτων , , ,0 2,1 9,8 12,0 22,0 9,7 11,1 Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Ποσοστιαία Κατανοµή Συνολικού Ξενοδοχειακού υναµικού Ξενοδοχεία 24,6 41,6 27,9 45,7 28,8 45,6 Προς Ξενοδοχεία Εξοµοιούµενα 75,4 58,4 72,1 54,3 71,2 54,4 Σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 II. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα Κάµπινγκ , ,0 Λοιπά (Youth Hostels κα,) , ,9 Αγροτουρισµός , ,2 Σύνολο Συµπληρωµατικών Καταλυµάτων , ,2 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΩΝ (Ξενοδοχεία, κάµπινγκ, λοιπά συµπληρωµατικά) , ,3 Πίνακας 5.3α. Ποσοστιαία Κατανοµή Κλινών στο Σύνολο του Καταλυµατικού υναµικού Ι. Ξενοδοχεία και Όµοια 46,1 57,3 ΙΙ. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα 53,9 42,7 Κάµπινγκ 50,6 38,5 Σύνολο 100,0 100,0 Πηγή: (1) INE-Icep-Portugal-Accomodation Capacity 03/2002. (2) INE-Estatisticas do Turismo. Anuario Estatistico de Portugal 2004.

19 157 Πίνακας 5.4. Ταξινόµηση Ξενοδοχειακού υναµικού Πορτογαλίας ανά Κατηγορία Κατηγορία Μονάδες σε Μονάδες σε 5* , ,1 4* , ,8 3* , ,7 2* , ,4 Υποσύνολο 2*-5* , ,8 Λοιπά , ,8 Σύνολο Ξενοδ.- Οµοίων , ,0 Ποσοστιαία Κατανοµή Ξενοδοχειακού υναµικού ανά Κατηγορία 5* 2,2 9,4 2,5 10,5 4* 10,8 23,8 11,5 25,5 3* 15,0 19,4 16,5 20,5 2* 6,3 5,9 6,0 5,5 Λοιπά 65,7 41,4 63,5 38,0 Σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0 Πηγή: INE-Estatisticas do Turismo. Anuario Estatistico de Portugal Τουρκία Η τουριστική καταλυµατική εικόνα της Τουρκίας (Πίν. 5.5) είναι εντυπωσιακή και υπέρτερη όλων των ανταγωνιστριών χωρών από όποια οπτική γωνία και αν εξετασθεί. ιαθέτει τα υψηλότερα ποσοστά σε αναλογία Ξενοδοχείων Οµοίων και Λοιπών (94% - 6%), το µεγαλύτερο µέσο µέγεθος καταλυµατικής µονάδος, (200 κλίνες) και το υψηλότερο ποσοστό κλινών που αντιστοιχούν στις τρεις ανώτερες κατηγορίες (81%) (Στοιχεία 2005). Επιπλέον, το µέγεθος του καταλυµατικού δυναµικού σε σχέση µε τον αριθµό των επισκεπτών προδιαθέτει θετικά µε κριτήριο την οικονοµική αποτελεσµατικότητα. Π.χ. διαθέτει καταλυµατικό δυναµικό ίσο µε το ήµισυ περίπου του καταλυµατικού δυναµικού της Κροατίας, δέχεται δε τριπλάσιο αριθµό τουριστών, µε µεγαλύτερο µέσο ανά επισκέπτη αριθµό διανυκτερεύσεων. Η σύγκριση είναι ακραία, ωστόσο, µε όποια χώρα εκ των εξεταζο- µένων και αν συγκριθεί, το συµπέρασµα δεν θα αλλάξει ποιοτικώς. 157

20 158 Η ως άνω καθολική υπεροχή της Τουρκίας όσον αφορά στην ποιότητα του καταλυµατικού δυναµικού της, οφείλεται ενδεχοµένως στο γεγονός της εισόδου της στο τουριστικό γίγνεσθαι αρκετά αργότερα από τις ανταγωνίστριες χώρες µε πλεονέκτηµα την πείρα των εν λόγω χωρών. Ένας άλλος, πολύ σηµαντικό λόγος, µπορεί να είναι η άσκηση συνειδητής, µε συγκεκρι- µένη κατεύθυνση πολιτικής, η οποία συνεπήγετο, υπό ορθολογική έννοια, σχετικώς µεγάλη και υψηλής ποιότητος υπηρεσιών καταλυµατική µονάδα. Πράγµατι 58% των ξενοδοχειακών µονάδων έχουν µέγεθος µεγαλύτερο των 100 κλινών, και το 27% περίπου έχουν µέγεθος άνω των 200 κλινών. Από τις ξενοδοχειακές µονάδες που διαθέτει, οι 254 έχουν µέγεθος άνω των 400 κλινών, µέγεθος δηλ. µε δυνατότητες οικονοµικώς βιώσιµης παροχής, πλουραλισµού υπηρεσιών. Είναι εντυπωσιακώς µικρός ο αριθµός των µονάδων (και κλινών) οργανωµένων κατασκηνώσεων. Αυτό ενδεχοµένως οφείλεται στο εισέτι χαµηλό ποσοστό του εσωτερικού τουρισµού λόγω βιοτικού επιπέδου αλλά και κάποιου βαθµού αισθήµατος ανασφάλειας, κυρίως εκ µέρους των αλλοδαπών τουριστών, το οποίο ούτως ή άλλως είναι επουσιώδες, βάσει των εµπειριών των άλλων χωρών. Πίνακας 5.5. Καταλυµατικό υναµικό Τουρκίας 2005 Μονάδες σε από 5* - 3* % Κλινών 5*- 3* επί των Ξενοδοχ. Κλινών % Κλινών 5*- 3* επί των Συνολικών Κλινών Ι. Ξενοδοχεία και Όµοια ,8 80,6 ΙΙ. Λοιπά Καταλύµατα Οργανωµένες Κατασκηνώσεις Γκόλφ Σύνολο Καταλυµατικού υναµικού Ποσοστιαία Κατανοµή Καταλυµάτων κατά Είδος Μονάδες Ι. Ξενοδοχεία και Όµοια 85,4 94,0 ΙΙ. Λοιπά Καταλύµατα 14,6 6,0 Οργανωµένες Κατασκηνώσεις 0,3 0,3 ΣΥΝΟΛΟ 100,0 100,0 158

21 159 Πίνακας 5.5. (συνέχεια) Καταλυµατικό υναµικό Τουρκίας Ποσοστιαία Κατανοµή Ξενοδοχειακών Καταλυµάτων µε βάση την Κατηγορία Μονάδες ωµάτια σε Ι. Ξενοδοχεία ***** **** *** ** * ΙΙ. Μοτέλ ης Κατηγορίας ης Κατηγορίας Μοτέλ ΙΙΙ. Θέρετρα ης Κατηγορίας (5*) ης Κατηγορίας (4*) Σύνολο Ξενοδοχειακού υναµικού Πίνακας 5.5α Κατανοµή Ξενοδοχείων κατά σε ωµάτια Μονάδες % Από ,3 Από ,9 Από ,7 Από ,5 Από ,6 Από ,6 Πάνω από ,4 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Πηγή: Turkey s Statistical Yearbook, Turkish Statistical Institute. 159

22 Κύπρος Η Κύπρος, η οποία από διαφόρων απόψεων θα µπορούσε να συγκριθεί µε την Κρήτη (µέγεθος, φύση, ιστορία), εµφανίζει πολύ διαφορετική καταλυµατική εικόνα, τόσον ως προς την σύνθεση όσον και ως προς το µέσο µέγεθος της καταλυµατικής µονάδος, ενώ η κατηγορία ενοικιαζόµενα δωµάτια, αν υπάρχει, δεν φαίνεται να υπερβαίνει το 6-8% του συνόλου των καταλυµάτων. Το µερίδιο των ξενοδοχειακών καταλυµάτων είναι το υψηλότερο ποσοστό του συνολικού δυναµικού µεταξύ των αµέσων ανταγωνιστριών χωρών που έχοµε επισκοπήσει, καθώς και το µέσο µέγεθος καταλύµατος. Για τα έτη , τα διαθέσιµα στοιχεία εµφανίζουν αύξηση του µεγέθους των ξενοδοχειακής φύσεως καταλυµάτων κατά 1,7%, των δε κλινών κατά 11,1%. Αντιθέτως, παρατηρείται µείωση των κλινών στα Λοιπά Καταλύµατα από κλίνες το 2000 σε το 2004 (-2%), µε την υποκατηγορία τουριστικά διαµερίσµατα, που προϊδεάζουν ότι πρόκειται για ενοικιαζόµενα δωµάτια, να πραγµατοποιεί µείωση σε κλίνες κατά 10,3%. (Βλ. Πίν. 5.6 και 5.7). Οι επισηµανθείσες τάσεις, που προφανώς παραπέµπουν σε προσαρµογή στις τάσεις της ζητήσεως, εναρµονίζονται προς την στερεά θέση της παρούσας µελέτης, ότι η ορθή κατεύθυνση της τουριστικής πολιτικής ως προς τα καταλύµατα να είναι µονοσήµαντα προσανατολισµένη σε βαθµιαία αλλά ουσιαστική αύξηση του µεριδίου των µεγάλων και υψηλότερων κατηγοριών καταλυµάτων. 160

23 161 Είδος Καταλύµατος Ι. Ξενοδοχεία και Οµοειδή Πίνακας 5.6. Καταλυµατικό υναµικό Κύπρου σε Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Ξενοδοχεία ,6 219,9 Ξενοδοχειακά ιαµερίσµατα ,1 89,3 Τουριστικά Χωριά ,1 314,8 Σύνολο Ξενοδοχείων και Οµοειδών ,5 159,0 ΙΙ. Λοιπά Καταλύµατα Τουριστικές Βίλες ,5 9,6 Παραδοσιακά Οικήµατα ,1 9,1 Τουριστικά ιαµερίσµατα ,4 Επιπλωµένα ιαµερίσµατα ,9 Ξενοδοχεία χωρίς αστέρια ,1 25,0 Ξενώνες ,4 22,4 Κάµπινγκ ,0 702,0 Σύνολο Λοιπών Καταλυµάτων ,8 30,4 Σύνολο Καταλυµατικού υναµικού ,1 101,1 Πίνακας 5.6. (συνέχεια) Ποσοστιαία Κατανοµή Κλινών στο Σύνολο του Ξενοδοχειακού Καταλυµατικού υναµικού Ι. Ξενοδοχεία και Οµοειδή 84,9 85,3 85,6 86,2 86,5 ΙΙ. Λοιπά Καταλύµατα 15,1 14,7 14,4 13,8 13,5 Κάµπινγκ 3,5 3,4 3,3 3,0 2,9 Σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Πηγή: Κυπριακός Οργανισµός Τουρισµού, Στατιστική Υπηρεσία Κυπριακής ηµοκρατίας. 161

24 162 Πίνακας 5.7. Κατανοµή Ξενοδοχειακού υναµικού Κύπρου ανά Κατηγορία Είδος Καταλύµατος Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Ξενοδοχεία ***** **** *** ** * Ξενοδοχειακά ιαµερίσµατα Πολυτελείας Α Τάξης Β Τάξης Γ Τάξης Τουριστικά Χωριά Α Τάξης Β Τάξης Σύνολο Ξενοδοχειακών Καταλυµάτων Πηγή: Κυπριακός Οργανισµός Τουρισµού. 162

25 Κροατία Η διαχρονική εικόνα του καταλυµατικού δυναµικού της Κροατίας εµφανίζει διακυµάνσεις, η εξήγηση και η κατανόηση των οποίων δεν είναι εφικτή χωρίς πρόσθετες πληροφορίες. Η σχετικώς ταχεία αύξηση µεταξύ 1975 και 1990, η εν συνεχεία δραµατική µείωση κατά την περίοδο και η κατά 50% αύξηση από το 1995 µέχρι το 2005 (Βλ. Πίνακα 5.8) δύσκολα µπορεί να ερµηνευθεί µε οικονοµικούς όρους, διότι (α) η τάση του παγκόσµιου τουρισµού ήταν µεν ελαφρώς ανοδική, δεν µπορεί, όµως, να εξηγήσει την µείωση του καταλυµατικού δυναµικού και (β) δεν είναι νοητό να συντελεσθεί τόσον µεγάλη απαξίωση ή αλλαγή χρήσεως του καταλυµατικού, υπό συνήθεις συνθήκες. Ίσως, το πρόβληµα να συνδέεται µε πολιτικούς λόγους οι οποίοι, σε τελική ανάλυση, ανάγονται σε οικονοµικούς λόγους. Πράγµατι, η κατά 50% µείωση των ενοικιαζοµένων δωµατίων και λοιπών συµπληρωµατικών καταλυµάτων (πλην των οργανωµένων κατασκηνώσεων), και η εν συνεχεία σηµαντική αύξηση ( ) ενδέχεται να αντανακλά προσαρµογές ποιότητος προς αντιµετώπιση των αναγκών της νέας εποχής, οι οποίες είχαν ως συνέπεια προσωρινή αργία µεγάλου τµήµατος του κατωτέρας ποιοτικής στάθµης δυναµικού. Η κατανοµή του δυναµικού καταλυµάτων της Κροατίας κατ είδος και κατηγορία προϊδεάζει για ένα µέσο όρο σχετικώς χαµηλής ποιότητος τουλάχιστον από απόψεως πλουραλισµού υπηρεσιών αφού το 67% των συνολικών κλινών αντιπροσωπεύεται από ενοικιαζόµενα δωµάτια και οργανωµένες κατασκηνώσεις. 163

26 164 Πίνακας 5.8. Καταλυµατικό υναµικό Κροατίας Αριθµός Κλινών Είδος Καταλύµατος Ι. Ξενοδοχεία και Όµοια ΙΙ. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα Ενοικιαζόµενα ωµάτια Λοιπά καταλύµατα Κάµπινγκς Σύνολο Καταλυµατικού υναµικού Ποσοστιαία Κατανοµή Κλινών κατά Είδος Καταλύµατος Είδος Καταλύµατος Ι. Ξενοδοχεία και Όµοια 16,3 16,4 15,6 16,6 22,8 17,8 13,1 12,7 ΙΙ. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα 83,7 83,6 84,4 83,4 77,2 82,2 86,9 87,3 Ενοικιαζόµενα ωµάτια 30,8 28,3 30,1 30,6 20,6 38,6 41,9 44,0 Κάµπινγκς 29,9 33,7 34,0 34,0 42,8 29,6 25,0 23,9 Σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Πηγή: Central Bureau of Statistics, Republic of Croatia. Πίνακας 5.8α Κατανοµή Ξενοδοχειακών Κλινών µε βάση τα Αστέρια Κατηγορία Ξενοδοχείου 2003 % επί του συνόλου 2004 % επί του συνόλου 5* , ,4 4* , ,1 3* , ,8 2* , ,6 1* , ,1 Σύνολο , ,0 164

27 165 Συγκεκριµένως, το 42% είναι ενοικιαζόµενα δωµάτια και το 25% κατασκηνώσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι µόνον το 13% των κλινών ανήκει στον τύπο Ξενοδοχεία Όµοια. Το επόµενο χαµηλότερο ποσοστό ανήκει στην Ιταλία (35,5,%). Η κατανοµή κατά κατηγορία εµφανίζει ακόµη δυσµενέστερη εικόνα, αφού µόνο το 9% των κλινών εµπίπτει στις κατηγορίες 5 έως 3 αστέρων 22 µε απολύτως κυριαρχούσα την κατηγορία 3 αστέρων, µε κλίνες έναντι κλινών των δύο ανωτέρων κατηγοριών. Μια δεύτερη, σηµαντική επισήµανση αφορά στον βαθµό αποτελεσµατικότητας που χαρακτηρίζει την επένδυση της χώρας αυτής σε τουριστικά καταλύµατα. Όπως θα δειχθεί σε επόµενο τµήµα της µελέτης, η αναλογία τουριστικών κλινών προς αριθµό τουριστών αλλοδαπών και εσωτερικών είναι διακριτά µεγαλύτερη συγκρινόµενη µε τις εξεταζόµενες αµεσότερα ανταγωνίστριες χώρες. Ευλόγως µπορεί να συναχθεί ότι ο αριθµός των κλινών είναι υπερβολικός ενόψει του αριθµού των αφίξεων (περίπου 8 εκατ.). Με συνολικό αριθµό διανυκτερεύσεων αλλοδαπών και εσωτερικών τουριστών της τάξεως των 48 εκατ. προκύπτει ανά κλίνη αριθµός διανυκτερεύσεων περίπου Σύγκριση - Αξιολόγηση Στους Πίνακες συνοψίζονται τα χαρακτηριστικά του καταλυµατικού δυναµικού του ελληνικού τουριστικού τοµέα και των αµεσότερα ανταγωνιστριών χωρών. Τα στοιχεία που χρησιµοποιούνται εµφανίζουν ατέλειες, κυρίως όσον αφορά στην κατά µέγεθος κατανοµή, παρέχουν ωστόσο την δυνατότητα συναγωγής ορισµένων χρήσιµων συµπερασµάτων για την τουριστική πολιτική της χώρας. υστυχώς, η τουριστική πολιτική στην χώρα µας, όπως και σε άλλες χώρες, δεν λειτούργησε µε κατεξοχήν κριτήρια οικονοµικής αποτελεσµατικότητος. Κριτήρια που βελτιώνουν την διεθνή ανταγωνιστικότητα ενός κατεξοχήν εξαγώγιµου προϊόντος, µε θεωρητικώς και πρακτικώς απεριόριστη ζήτηση και µη ιδιαιτέρως απαιτητικού σε εφαρµογές τεχνολογιών αιχ- µής. Κριτήρια αµιγώς κοινωνικού χαρακτήρα συχνά εκτόπισαν τον οικο- 22 Ενδέχεται το ποσοστό να είναι υψηλότερο. Είναι σύνηθες, και εύλογο, να υπάρχει και στα Λοιπά Καταλύµατα διαβάθµιση κατά κατηγορία. Επειδή τα ποσοστά υψηλών κατηγοριών στα Λοιπά Καταλύµατα τα και συµπληρωµατικά αποκαλούµενα είναι πολύ µικρότερα από εκείνα των ξενοδοχείων, εκτιµούµε ότι το µέγιστο πιθανό ποσοστό για τις 3 ανώτερες κατηγορίες δεν υπερβαίνει το 25%. Κάτι δηλ. αντίστοιχο µε εκείνο της Ελλάδος. 165

28 166 νοµικό λογισµό από την διαδικασία σχηµατισµού των κατευθύνσεων της τουριστικής πολιτικής µε αποτέλεσµα να θυσιάζεται το µακροπρόθεσµο κοινωνικό συµφέρον χάρη σε αµφιβόλου αξίας µεσοπρόθεσµες ωφέλειες για ορισµένες οικονοµικές και πληθυσµιακές οµάδες ωφέλειες συχνά µη βιώσιµες αλλά πάντως µειωτικές αναφορικώς προς το καλώς νοούµενο κοινωνικό όφελος. Οι ανωτέρω παρατηρήσεις καθ εαυτές δεν πρέπει να ερµηνευθούν ως εµπεριέχουσες µεροληψία υπέρ ή κατά του µεγάλου ως ταυτισµένου µε το αποτελεσµατικό. Υπό ορισµένες συνθήκες το µέγεθος καθεαυτό επηρεάζει και δη δραµατικά, την, οικονοµική αποτελεσµατικότητα. Ένα µεγάλο ξενοδοχείο σε µικρό νησί, βραχείας ενεργού τουριστικής περιόδου, είναι µετά βεβαιότητας αντιοικονοµικό, όπως ακριβώς και η ύπαρξη υπερβολικού αριθµού µικρών σχετικώς µονάδων σε πόλεις και µεγάλους και δηµοφιλείς προορισµούς µειώνει την ελκυστικότητα του προορισµού, ενόψει της αυξηµένης και αυξανοµένης ζητήσεως τουριστικού προϊόντος, συντιθε- µένου από ευρεία ποικιλία και υψηλή ποιότητα υπηρεσιών. Η τουριστική πολιτική καταλυµάτων οφείλει, ως εκ τούτου, να χαρακτηρίζεται από µεγάλη ευκαµψία και κριτήρια µε εξειδίκευση όσον αφορά µέγεθος και κατηγορία χωροταξικώς περιφερειακώς προσδιοριζόµενα και προεξοφλούντα τάσεις της ζητήσεως. Καθόσον δε αφορά στην σηµασία των καλουµένων ειδικών µορφών τουρισµού, ως παράγοντος αναβαθµίσεως και αναζωογονήσεως της ζητήσεως, απαιτείται αυτοσυγκράτηση, αποφυγή ακρίτου µιµητισµού και προσεκτική στάθµιση κόστους-οφέλους. εν προσιδιάζουν όλα τα δήθεν εξειδικευµένα τουριστικά προϊόντα στις συνθήκες όλων των χωρών. Υπάρχουν διακριτά και µακροπροθέσµως διατηρήσιµα συγκριτικά πλεονεκτήµατα σε κάθε τουριστική χώρα, τα οποία οφείλει να αξιοποιήσει. Το επιχείρηµα είναι απλό. Αν µια χώρα οπισθοδροµεί τουριστικώς, αποτυγχάνουσα να αξιοποιήσει φυσικά και πολιτισµικά στοιχεία που διαθέτει, είναι µαθηµατικώς αδύνατο να προσφύγει µε επιτυχία σε υποκατάστατα για τα οποία δεν διαθέτει εµφανές συγκριτικό πλεονέκτη- µα. Όπως ήδη έχει επισηµανθεί, οι καλούµενες ειδικές µορφές πρέπει να αποτελούν συνθετικά µέρη, τµήµα της ποικιλίας των υπηρεσιών, που εκπηδούν από την σωστή αξιοποίηση του βασικού, του θεµελιακού συγκριτικού πλεονεκτήµατος. Η συγκριτική αξιολόγηση των χαρακτηριστικών του καταλυµατικού δυναµικού πρέπει να γίνει κατανοητή στα πλαίσια του ανωτέρω προβληµατισµού και όχι εν κενώ. Η αµιγώς περιγραφική προσέγγιση στις πληροφορίες που παρέχουν τα στοιχεία του Πίνακα 5.9 έχει ως ακολούθως: 166

29 167 Είδος Καταλύµατος Πίνακας 5.9. Συγκριτικά Στοιχεία Καταλυµατικού υναµικού Ανταγωνιστριών Χωρών Σύγκριση µε βάση τις Ελλάδα Ισπανία Ιταλία Πορτογαλία Κροατία Τουρκία (2005) Κύπρος Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Ξενοδ.-Όµοια Λοιπά Κάµπινγκ Σύνολο Καταλυµατικού υναµικού Πηγή: ΞΕΕ, Εθνικές Στατιστικές Υπηρεσίες των χωρών. Χώρες Πίνακας 5.9. (συνέχεια) Χαρακτηριστικά και Ποσοστιαία Κατανοµή Καταλυµατικού υναµικού Είδος Καταλύµατος Κατηγορία σε % σε επί του Συνόλου Μονάδες Ξενοδ.- Όµοια % Κατανοµή Λοιπά Α Α, Β Σύνολο % Κατανοµή Ξενοδ.- Όµοια Λοιπά Άνω των 400 Άνω των 200 Μέχρι 100 Μέχρι 50 Κάµπινγκ Ελλάδα (*) 56,3 43,7 32,6 31,1 76,3 17,9 10,7 20,0 60,8 47,9 7,8 Ισπανία 53,0 47,0 40,3 90,3 165,2 25,7 27,6 Ιταλία 47,5 52,5 72,0 36,7 59,7 27,2 3,0 88,0 52,0 (1) 31,6 Πορτογαλία 57,3 42,7 32,3 138,3 130,0 151,2 (2) 38,5 Κροατία 13,1 86,9 8,9 43,7 216,0 35,3 (4) 25,0 Τουρκία 94,0 6,0 80,6 200,0 220,0 83,0 21,0 31,7 41,5 7,0 0,3 Κύπρος 86,5 13,5 78,6 101,0 159,0 30,4 2,9 (1) Μέχρι 40 κλίνες. (2) Οφείλεται στο µεγάλο µέσο µέγεθος των οργανωµένων κατασκηνώσεων (758 Θέσεις). (3) Τα ενοικιαζόµενα δωµάτια αποτελούν το 42% του καταλυµατικού δυναµικού. Προσοµοιάζει, δηλ. µε την Ελλάδα ως προς το σηµείο αυτό. (4) Προφανώς, το µέσο µέγεθος επηρεάζεται έντονα από το µέγεθος των οργανωµένων κατασκηνώσεων. Αν περιληφθούν και οι κατασκηνώσεις, το µέσο µέγεθος των Λοιπών αναβιβάζεται σε 561 κλίνες και το µέσο µέγεθος του συνόλου σε 329 κλίνες. (*) Αν στο σύνολο των κλινών συµπεριλάβουµε και τις κλίνες των αδήλωτων ενοικιαζοµένων δωµατίων, τότε το ποσοστό των 3 ανώτερων κατηγοριών ξενοδοχειακών κλινών γίνεται περίπου 28%. 167

30 168 (α) Η Ελλάδα, µε εξαίρεση τις Ιταλία και Κροατία, εµφανίζει παρόµοιο πρότυπο µε τις ανταγωνίστριες χώρες όσον αφορά στις αναλογίες των διαφόρων τύπων καταλυµάτων. Το ποσοστό των κλινών που ανήκουν σε ξενοδοχεία και προς αυτά εξοµοιούµενα καταλύµατα είναι 56,3% έναντι 53,0% και 57,4% των ιβηρικών χωρών. Υπερτερεί εµφανώς της Ιταλίας και οριακώς της Ισπανίας, αλλά υστερεί δραµατικά της Τουρκίας και Κύπρου. Στην Τουρκία, η οποία από πολλών απόψεων έχει εξελιχθεί σε κύρια ανταγωνίστρια χώρα της Ελλάδος στον τουρισµό, το ποσοστό των ξενοδοχείων-οµοίων ανέρχεται σε 94% (!). (β) Σηµαντικό κριτήριο, πλην της κατηγορίας, είναι και το µέσο µέγεθος του καταλυµατικού δυναµικού, ή το ποσοστό των µονάδων που έχουν µέγεθος µεγαλύτερο κάποιου µεγέθους αναφοράς. Όπως ήδη ανεφέρθη, ο πλουραλισµός υπηρεσιών που παρέχει το κατάλυµα αποτελεί αυξανόµενο επιθυµητό χαρακτηριστικό αυτού εκ µέρους των τουριστών. Η Ελλάδα δε, µε µέσο µέγεθος 31 κλινών, έναντι 200 της Τουρκίας ή 138 και 90 αντιστοίχως Πορτογαλίας και Ισπανίας, βρίσκεται αναµφιβόλως σε δυσµενή θέση. Η κατάσταση δε αυτή οφείλεται σε πολύ υψηλό βαθµό στην φιλοσοφία των τουριστικών κινήτρων από της συλλήψεως αυτών µέχρι και σήµερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι περίπου το 50% των κλινών ανήκει σε µονάδες µεγέθους µέχρι 50 κλίνες, ενώ µόλις 10,7% αντιπροσωπεύεται από µονάδες µεγέθους άνω των 400 κλινών. εν φαίνεται δε το σοβαρό αυτό µειονέκτηµα της τουριστικής υποδοµής να τυγχάνει της προτεραιότητος που δεοντολογικώς αντιστοιχεί σ αυτήν 23. (γ) Με βάση το πολύ σηµαντικό κριτήριο κατηγορία καταλύµατος, όπου εντάσσοµε τα καταλύµατα 5, 4, και 3 αστέρων, η υστέρηση της Ελλάδος είναι και µεγάλη και καθολική (υπερτερούµε µόνον της Κροατίας και υστερούµε δραµατικά έναντι της Τουρκίας). Στο σύνολο των κλινών 24, µόνον το 28% εντάσσεται στις κατηγορίες 5, 4 και 3 αστέρων έναντι διαστήµατος 32,3% - 80,6%, εντός του οποίου κείνται τα αντίστοιχα µερίδια των ανταγωνιστριών χωρών (µε εξαίρεση την Κροατία). Είναι δε λάθος, η αλµατώδης αύξηση του τουρισµού στην Τουρκία να αποδίδεται στις χαµηλές τιµές-κόστος λειτουργίας και το ακόµη χαµηλότερο κόστος κατασκευής και λειτουργίας των καταλυµατικών µονάδων. 23 Βεβαίως, το µέσο µέγεθος των ξενοδοχειακού τύπου καταλυµάτων αυξάνεται διαχρονικώς. Από 73,3 κλίνες το 1996 έχει αυξηθεί σε 76,3 το Ωστόσο, ο ρυθµός αυτός αυξήσεως δεν επαρκεί για να σµικρύνει ουσιαστικά την διαφορά, και µάλιστα µε τους αναδυόµενους προορισµούς, ως προς τους οποίους το χάσµα παραµένει µεγάλο. 24 Συµπεριλαµβανοµένων και των κλινών των αδήλωτων ενοικιαζοµένων δωµατίων. 168

31 169 Η εµφανής ποιοτική υπεροχή του καταλυµατικού δυναµικού έχει µεγάλο µερίδιο στην εξαιρετική τουριστική επίδοση της εν λόγω χώρας, επίδοση η οποία πρέπει να αξιολογηθεί ενόψει ποικίλων ενοικούντων δυνητικώς δυσµενών για την ανάπτυξη του τουρισµού παραγόντων. (δ) Ένα άλλο χαρακτηριστικό που η Ελλάδα διαµοιράζεται µε την Κύπρο αλλά και την Τουρκία είναι ο ρόλος των οργανωµένων κατασκηνώσεων στο τουριστικό γίγνεσθαι. Στις Κύπρο, Ελλάδα και Τουρκία τα µερίδια των οργανωµένων κατασκηνώσεων στο καταλυµατικό δυνα- µικό είναι 2,9%, 7,8% και 0,3% αντιστοίχως, έναντι µεριδίων κυµαινοµένων στο διάστηµα 25,0% - 38,5% για τις λοιπές ανταγωνίστριες χώρες. Όπως έχει επισηµανθεί η ιδιοµορφία αυτή εξηγείται από τον βαθµό προσεγγισιµότητας των προορισµών, από την ιδιοσυγκρασία και τις προτιµήσεις των τουριστών, αλλά και τα φυσικά χαρακτηριστικά του τουρισµού. Μεγάλη εσωτερική αγορά, δηλ. υψηλή σχετικώς σχέση (εσωτερικός τουρισµός : αλλοδαπός τουρισµός), µικρότερη συµµετοχή νησιωτικών προορισµών στην συνολική τουριστική δραστηριότητα και µικρή απόσταση του προορισµού από τα κέντρα προελεύσεως αλλοδαπών τουριστών αποτελούν ευνοϊκές συνθήκες για αύξηση του ρόλου των οργανωµένων κατασκηνώσεων. Για µια µικρή γεωγραφικώς και πληθυσµιακώς χώρα, προσβάσιµη για τους αλλοδαπούς κατά κύριο λόγο αεροπορικώς, µε δεσπόζοντα προορισµό τα νησιωτικά συµπλέγµατα, οι δυνατότητες αναπτύξεως οργανωµένων κατασκηνώσεων είναι περιορισµένες. Μελέτη των στοιχείων του Πίνακα 5.9 σε συνδυασµό µε τους αναφερθέντες αρνητικούς ή θετικούς παράγοντες καθιστά το ανωτέρω συµπέρασµα αρκετά πειστικό. (ε) Αν και τα δεδοµένα, όσον αφορά κυρίως τον πραγµατικό αριθµό καταλυµάτων σε κάθε χώρα, δεν χαρακτηρίζονται για την ακρίβεια και πληρότητα αυτών, αλλά ούτε και οι διανυκτερεύσεις, έγινε προσέγγιση του προβλήµατος της αποτελεσµατικότητος της καταλυµατικής υποδοµής µε κριτήριο τον βαθµό χρησιµοποιήσεως αυτών δηλ. πόσες αφίξεις ή πόσες διανυκτερεύσεις αναλογούν κατά µέσον όρο σε κάθε διαθέσιµη κλίνη. Με δεδοµένες τις τιµές χρήσεως των καταλυ- µάτων, όσον περισσότερες διανυκτερεύσεις αναλογούν σε µια κλίνη τόσον οικονοµικώς αποτελεσµατικότερη είναι φυσικό να είναι κατά µέσο όρο η λειτουργία της καταλυµατικής υποδοµής, διότι: (i) υπάρχει εξοικονόµηση κεφαλαίου για το δεδοµένο τουριστικό πλήθος έχει επενδυθεί ολιγότερο κεφάλαιο σε καταλύµατα και (ii) το κόστος λειτουργίας για το σύνολο της εν λόγω υποδοµής είναι µικρότερο. Η συγκριτική σχέση της Ελλάδος είναι, εν προκειµένω, πολύ καλή, 169