ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ

Transcript

1 109 ΚEΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ

2 110

3 111 Κεφάλαιο 4: Περιφερειακή Κατανοµή του Καταλυµατικού υναµικού 4.1. Εισαγωγή Η µελέτη της διαπεριφερειακής κατανοµής των τουριστικών κλινών υπηρετεί σοβαρούς σκοπούς της τουριστικής πολιτικής, στο σκέλος αυτής που αφορά στη διάθεση κοινωνικών πόρων για τη δηµιουργία καταλυµατικής υποδοµής. Τα συµπεράσµατα µιας τέτοιας µελέτης βοηθούν, οµοίως, στην πληροφόρηση και καθοδήγηση της ιδιωτικής επιχειρηµατικής δραστηριότητας προς αποφυγή σπατάλης πόρων, γενικώς, αλλά και προς διοχέτευση των επενδυτικών πόρων ειδικότερα σε καταλύµατα που ανταποκρίνονται στην υπάρχουσα και δυνητική ζήτηση. Τα προφανή συµπεράσµατα, µεγάλης πρακτικής σπουδαιότητας για την τουριστική πολιτική, αφορούν στα ακόλουθα: (α) Στο µέγεθος της συνολικής καταλυµατικής υποδοµής σε σχέση µε το µέγεθος της ζητήσεως για το τουριστικό προϊόν της περιοχής (βαθµός αποτελεσµατικής κατανοµής υλικών πόρων). (β) Στην κατανοµή του δυναµικού σε ξενοδοχειακού τύπου καταλύµατα και λοιπά καταλύµατα. (γ) Στο βαθµό, στον οποίο η διάρθρωση του δυναµικού από απόψεως ποιότητος (κατηγορίες καταλυµάτων) είναι συµβατή µε τη διάρθρωση της ζητήσεως από απόψεως προτιµήσεων, αλλά και µε την επιθυµητή διάρθρωση την διάρθρωση που θα αναβάθµιζε την ποιότητα του τουριστικού προϊόντος και θα προσέδιδε δυναµική στην τουριστική δραστηριότητα, και (δ) στην κατά µέγεθος κατανοµή των καταλυµατικών µονάδων, αφού ο πλουραλισµός υπηρεσιών συνδέεται άµεσα µε το µέγεθος, οι δε τάσεις της ζητήσεως φαίνεται να ευνοούν τους προορισµούς που προσφέρουν πλουραλισµό υπηρεσιών και ποιότητα, τηρουµένων βεβαίως των αναλογιών Περιφερειακή Κατανοµή και Χαρακτηριστικά του Ξενοδοχειακού υναµικού Πρώτο βασικό περιφερειακό χαρακτηριστικό της περιφερειακής κατανοµής του ξενοδοχειακού δυναµικού είναι η παρατηρούµενη υψηλή συγκέντρωση. Οι 4 µεγαλύτεροι προορισµοί (Κρήτη, Νησιά Ν. Αιγαίου, Ιόνια Νησιά, Αττική), βάσει αριθµού διαθεσίµων ξενοδοχειακών κλινών, συγκεντρώνουν 111

4 κλίνες, αριθµός που αντιστοιχεί στο 64% του συνολικού ξενοδοχειακού δυναµικού. Η Κρήτη και τα νησιά του Ν. Αιγαίου µόνα αποτελούν το 44% (Πίν. 4.1). εύτερο χαρακτηριστικό, συνδεόµενο µε το προηγούµενο αποτελεί η υψηλού βαθµού νησιωτική συγκέντρωση, ανερχόµενη σε κλίνες, αριθµός που ισοδυναµεί µε το 59% του ξενοδοχειακού δυναµικού. Τρίτον, το απολύτως, αλλά και συγκριτικώς µε ανταγωνίστριες χώρες, µικρό µέσο µέγεθος, το οποίο, όπως θα δειχθεί αµέσως κατωτέρω, µειώνεται δραµατικά, αν συνυπολογισθούν και τα Λοιπά Καταλύµατα, αποτελεί αντικείµενο σοβαρού προβληµατισµού για όλες τις περιφέρειες, µε εξαίρεση, ίσως, τις µεγάλες πόλεις. Με εξαίρεση τα ωδεκάνησα, Κρήτη και Ιόνια Νησιά, όπου το µέσο µέγεθος είναι της τάξεως των 100 κλινών (50 δω- µάτια) µέγεθος αναµφισβητήτως µικρό για παροχή επαρκούς ποικιλίας υπηρεσιών στις λοιπές περιφέρειες τα µεγέθη υπογραµµίζουν την ύπαρξη σοβαρών προβληµάτων στην διάσταση ποιότητα, ακόµη και αν αγνοηθεί η κατεδαφιστική επίπτωση των λοιπών καταλυµάτων στο µέσο συνολικό µέγεθος, το οποίο περιορίζεται στις 31 κλίνες. ιάγραµµα 4.1 Περιφερειακή Κατανοµή Ξενοδοχειακών Κλινών 112

5 113 Περιφέρειες Πολυτελείας Α Κατηγορίας Κλίνες Πίνακας 4.1 Περιφερειακή Κατανοµή Ξενοδοχειακού υναµικού κατά Κατηγορία (1) 2004 % Κατανοµή Μονάδες Μονάδες Β Κατηγορίας Γ Κατηγορίας + Ε Κατηγορίας Σύνολο Κλίνες % Κατανοµή Μονάδες Στερεά Ελλάδα , , , , ,9 Αττική , , , , ,1 Μακεδονία , , , , ,7 Θεσσαλονίκη , , , , ,9 Χαλκιδική , , , , ,2 Θράκη , , , , ,8 Ήπειρος , , , , ,6 Θεσσαλία- Σποράδες , , , , ,0 Πελοπόννησος , , , , ,8 Κρήτη , , , , ,0 Ιόνια Νησιά , , , , ,0 Νησιά Ανατ. Αιγαίου , , , , ,3 Νησιά Νοτ. Αιγαίου , , , , ,8 ωδεκάνησος , , , , ,9 Κυκλάδες , , , , ,9 ΣΥΝΟΛΟ , , , , ,0 Κλίνες % Κατανοµή Μονάδες Κλίνες % Κατάνοµή Μονάδες Κλίνες % Κατάνοµή (1) ιοικητική Περιφέρεια. Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδος.

6 114 Πίνακας 4.2. Κατανοµή (1) Περιοχών µε βάση το Ποσοστό των Ξενοδοχειακών Κλινών µε Μέγεθος µέχρι 50 ωµάτια κατά Κατηγορία 2004 Περιφέρειες Σύνολο δωµατίων σε µονάδες µεγέθους µέχρι 50 δωµατίων Πολυτελείας Α Κατηγορίας Β Κατηγορίας Γ Κατηγορίας +Ε Κατηγορίας Σύνολο ωµατίων Περιφέρειας % ωµατίων σε µονάδες µέχρι 50 δωµάτια Κεντρική Ελλάδα ,6 Μακεδονία ,3 Θράκη ,2 Θεσσαλία ,0 Πελοπόννησος ,3 Κρήτη ,6 Νησιά Νοτ. Αιγαίου ,8 ωδεκάνησος ,7 Κυκλάδες ,0 Ιόνια Νησιά ,9 Νησιά Β. Αιγαίου ,7 Ήπειρος ,3 Σποράδες ,7 Σύνολο Οµάδας ,6 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ,0 % στο σύνολο της οµάδας 43,6 1,9 9,5 32,4 72,5 94,5 100,0 (1) Γεωγραφική κατανοµή. 114

7 115 ιάγραµµα 4.2 Ποσοστιαία Κατανοµή Κλινών σε Ξενοδοχειακές Μονάδες µέχρι 50 ωµάτια 2004 Τέταρτον, είναι άκρως αποκαλυπτική η εικόνα που αναδύεται από τα στοιχεία του Πίνακα 4.2, όπου εξετάζεται η διαπεριφερειακή κατάσταση αλλά και η συνολική µε βάση τα ποσοστά που αποτελούν τα ξενοδοχεία µεγέθους µέχρι 100 κλίνες (50 δωµάτια). (α) Στην εν λόγω οµάδα εµπίπτει το 43,6% των κλινών, εντόνως διαφοροποιούµενο µεταξύ περιφερειών. Τα υψηλά ποσοστά παρατηρούνται στις περιφέρειες µε µικρή συγκέντρωση, καθώς και σε νησιωτικούς σχηµατισµούς µε ειδικά προβλήµατα µεγέθους και άλλων παραγόντων (π.χ. Κυκλάδες). (β) Παρατηρείται υψηλού βαθµού συσχέτιση µεταξύ της κατηγορίας του ξενοδοχείου και του ποσοστού των κλινών µέχρι 100 που αντιστοιχεί στη συγκεκριµένη κατηγορία. Οι αριθµοί έχουν ως κάτωθι: 115

8 116 Πίνακας 4.3 Σχέση µεταξύ Κατηγορίας και Μεγέθους Ξενοδοχείου Κατηγορία Ξενοδοχείου % Μονάδων για µέγεθος µέχρι 50 δωµάτια Πολυτελείας 1,9 Α Κατηγορίας 9,5 Β Κατηγορίας 32,4 Γ Κατηγορίας 72,5 + Ε Κατηγορίας 94,5 Πέµπτον. Οι 4 µεγαλύτεροι προορισµοί, βάσει ξενοδοχειακής υποδοµής, αντιπροσωπεύουν το 84% των ξενοδοχείων Πολυτελείας και το 77% των ξενοδοχείων Α Κατηγορίας, έναντι ποσοστού 64% που εκπροσωπούν στο σύνολο του ξενοδοχειακού δυναµικού της χώρας. Ως ποσοστό του δυναµικού ξενοδοχειακών κλινών των εν λόγω προορισµών οι ως άνω δύο ανώτερες κατηγορίες αντιστοιχούν στο 39,5%. Οι µεγάλοι, προσφιλείς προορισµοί δεν διακρίνονται µόνο για τον υψηλό βαθµό συγκεντρώσεως, αλλά και για τον ακόµη υψηλότερο βαθµό συγκεντρώσεως ξενοδοχείων Πολυτελείας και Α Κατηγορίας. Έκτον. Στον Πίνακα 4.4 καταγράφεται η αντίστροφη εικόνα: Η κατανοµή των κατωτέρων κατηγοριών (Γ,, Ε ) περιφερειακώς. Όπως ανεµένετο οι κατεξοχήν µεγάλοι προορισµοί Κρήτη και ωδεκάνησος έχουν τα µικρότερα ποσοστά. Στο σύνολο του ξενοδοχειακού δυναµικού αυτών οι κατώτερες κατηγορίες αντιπροσωπεύουν 38,7% και 28,9%, αντιστοίχως, έναντι 47,5% της Στερεάς Ελλάδος και 52,3% της Μακεδονίας, δηλ. περιοχών που εµπεριέχουν τα δύο µεγάλα αστικά κέντρα, αλλά και προσφιλείς προορισµούς. Στον Πίνακα 4.4 (τελευταία στήλη) ιεραρχούνται οι διάφορες περιοχές µε κριτήριο τον αριθµό των κατωτέρων κατηγοριών κλινών ως ποσοστού του ξενοδοχειακού δυναµικού της περιοχής. Παρατηρείται, όπως θα µπορούσε να συναχθεί από τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν στα προηγούµενα, ότι το µέσο µέγεθος συνδέεται αρνητικώς µε το ποσοστό των κλινών των κατωτέρων κατηγοριών στο σύνολο των ξενοδοχειακών κλινών της περιοχής. 116

9 117 Πίνακας 4.4 Υστερούσες Περιοχές σε Μέσο Μέγεθος Ξενοδοχειακής Μονάδας και σε ποσοστό ανώτερης κατηγορίας κλινών Ιεράρχηση Περιοχές (1) (2) (3) % Κλινών Μέσο Μέγεθος Πολυτελείας, Α και Β Κατηγορίας Γ, και Ε Κατηγορίας Συνολικού υναµικού Στήλης (2) Θεσσαλία 38,4 61,6 37,7 36,9 Ήπειρος 38,5 61,5 21,7 36,8 Κυκλάδες 41,4 59,6 20,9 35,5 Σποράδες 45,0 55,0 45,4 Μακεδονία 47,7 52,3 33,2 43,3 Θράκη 51,6 49,4 35,7 44,9 Στερεά Ελλάδα 53,7 46,7 37,1 46,5 Πελοπόννησος 53,3 46,7 38,8 44,0 Νησιά Β. Αιγαίου 53,7 46,3 20,6 38,5 Ιόνια Νησιά 57,0 43,0 22,3 60,2 Κρήτη 61,3 38,7 40,6 54,5 ωδεκάνησος 71,1 28,9 49,6 55,0 Σημείωση: Τα ανωτέρω ποσοστά τροποποιούνται ελαφρώς αν συνυπολογισθούν τα ενοικιαζόµενα δωµάτια βάσει κλειδιών. Ελλείψει διαθεσίµων στοιχείων χρησιµοποιήθηκαν τα στοιχεία για τα ξενοδοχειακά καταλύµατα και τα προς αυτά εξοµοιούµενα. Τα βασικά συµπεράσµατα είναι βέβαιο ότι δεν επηρεάζονται από την ατέλεια αυτή. Εµµέσως, η όποια επίδραση από την ποιοτική αναβάθµιση των Λοιπών Καταλυµάτων εκφράζεται µέσω των αριθµών των στηλών της (3) Περιφερειακή Κατανοµή και Χαρακτηριστικά του Συνολικού Καταλυµατικού υναµικού Η οικονοµικώς µη ικανοποιητική εικόνα του ξενοδοχειακού δυναµικού για το σύνολο σχεδόν των περιφερειών θα µπορούσε να κριθεί ως ανεκτή, αν ανεφέρετο στο συνολικό καταλυµατικό δυναµικό αυτών. Η συµπερίληψη, ωστόσο, και των Λοιπών Καταλυµάτων, ήτοι των καλουµένων ενοικιαζο- µένων δωµατίων και οργανωµένων κατασκηνώσεων, αλλάζει επί τα χείρω, και µάλιστα δραµατικά, την εικόνα. Συνοπτικά, η κατάσταση καταγράφεται στον Πίνακα 4.5. Το µέσο µέγεθος από 75 ξενοδοχειακές κλίνες για το σύνολο της χώρας, γίνεται 31 κλίνες, ενώ για τις Περιφέρειες το µέσο µέγεθος κυµαίνεται από 20,6 κλίνες µέχρι 49,0 κλίνες. Αµφότερες οι εν λόγω ακραίες τιµές προέρχονται κατά βάση από τη νησιωτική Ελλάδα. Στις εν λόγω 117

10 118 περιοχές η ποσοτική υπεροχή των Λοιπών Καταλυµάτων είναι µεγάλη, µε µέσο µέγεθος κυµαινόµενο µεταξύ 13,3 και 16 κλινών. ιάγραµµα 4.3 Ποσοστιαία Κατανοµή Κλινών Συνολικού Καταλυµατικού υναµικού 2004 Σηµείωση: Επίσηµα στοιχεία. εν περιλαµβάνεται άγνωστος, κατ ουσίαν, αριθµός µη δηλωµένων ενοικιαζοµένων δωµατίων. Στους πίνακες που παρετέθησαν στα προηγούµενα καταγράφονται οι ιεραρχήσεις των περιφερειών µε κριτήρια την κατανοµή των καταλυµάτων βάσει κατηγορίας, βάσει µέσου συνολικού µεγέθους καταλυµατικής µονάδας και βάσει του µέσου µεγέθους των κατωτέρων κατηγοριών. Το προκύπτον συµπέρασµα είναι µάλλον µονοσήµαντο και αφορά στην κατεύθυνση που πρέπει ανυπερθέτως να δοθεί στην πολική κεφαλαιακής επιχορηγήσεως των επενδύσεων. (α) Η ποσότητα των διαθεσίµων κλινών στην οµάδα των Λοιπών Κατηγοριών είναι επιεικώς πλεονάζουσα και λειτουργεί ως βαρίδι στη µέση ποιότητα των καταλυµάτων. Είναι ως εκ τούτου σκόπιµο: α 1. να καταργηθεί η επιχορήγηση περαιτέρω δηµιουργίας τέτοιων καταλυµάτων σε όλες τις περιοχές, α 2. να επιδιωχθεί αναβάθµιση των υπαρχόντων µε τη βοήθεια κατάλληλων προς τούτο κινήτρων, και α 3. να ελεγχθεί µε την επιβεβληµένη αυστηρότητα η πραγµατοποίηση της επιδοτούµενης αναβαθµίσεως. 118

11 119 Πίνακας 4.5 Περιφερειακή Κατανοµή Συνολικού Καταλυµατικού υναµικού (1) 2004 Ξενοδοχεία Κάμπινγκς Ενοικ. Δωμάτια Σύνολο Λοιπών Καταλυμάτων Σύνολο Καταλυματικού Δυναμικού Κάθετη Κατανομή Οριζόντια Κατανομή Περιοχές Μονάδες Κλίνες Μονάδες Κλίνες Μονάδες Κλίνες Μονάδες Κλίνες Μονάδες Κλίνες Μ.Μ. σε κλίνες % Ξενοδ. Κλινών Συνολ. Κλιν. % Ξενοδ. Κλινών Στερεά Ελλάδα ,1 15,9 13,2 67,8 32,2 Αττική ,2 8,1 5,3 87,0 13,0 Μακεδονία ,2 13,7 16,2 47,8 52,2 Θράκη ,0 0,8 0,8 57,1 42,9 Ήπειρος ,9 1,6 2,4 37,7 62,3 Θεσσαλία- Σποράδες ,5 4,0 2,8 81,7 18,3 Πελοπόννησος ,5 4,8 5,3 51,4 48,6 Κρήτη ,2 21,0 18,2 65,1 34,9 Ιόνια Νησιά ,6 12,0 16,3 41,4 58,6 Νησιά Βορ. Αιγαίου ,6 3,3 3,9 47,2 52,8 Νησιά Νοτ. Αιγαίου ,5 22,8 21,0 61,2 38,8 ωδεκάνησος ,0 16,9 12,2 77,9 22,1 Κυκλάδες ,0 5,9 8,8 38,0 62,0 ΣΥΝΟΛΟ ,3 100,0 100,0 56,3 43,7 Συνολ. Κλιν. (1) Με βάση τη διοικητική διαίρεση της χώρας. Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδος, ΕΣΥΕ. 119

12 120 ιάγραµµα 4.4 Περιφερειακή Κατανοµή Καταλυµατικού υναµικού ανά Τύπο Καταλύµατος

13 121 (β) Η προτεινόµενη πολιτική επ ουδενί εµπεριέχει απαξιωτική στάση απέναντι στη χρησιµότητα, αλλά και αναγκαιότητα, υπάρξεως τέτοιων καταλυµάτων. Τούτο, εξάλλου, αναλυτικώς ανεφέρθη σε προηγούµενο κεφάλαιο αναφορικώς προς τις µικρές καταλυµατικές µονάδες. Η προτεινόµενη πολιτική είναι επακόλουθο της διαπιστώσεως ότι η γενική εικόνα της καταλυµατικής υποδοχής επηρεάζεται σε µεγάλο βαθ- µό από την ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρουν τα καλούµενα ενοικιαζόµενα δωµάτια. Υπενθυµίζεται, ότι σύµφωνα µε εκτιµήσεις των εκπροσώπων του κλάδου, ο αριθµός των κλινών σε ενοικιαζόµενα δωµάτια είναι µεγαλύτερος του αριθµού των ξενοδοχειακών κλινών. Με πραγµατικό αριθµό κλινών ίσο µε το 50% περίπου του συνολικού δυναµικού καταλυµάτων και µε αριθµό διανυκτερεύσεων της τάξεως του 45% επί των συνολικών διανυκτερεύσεων, µε βάση εκτιµήσεις του ΙΤΕΠ, είναι φυσικό να επηρεάζουν σε κρίσιµο βαθµό το µέσο επίπεδο εντυπώσεων των τουριστών, αλλοδαπών και ηµεδαπών. Θεωρούµε, ως εκ τούτου, ότι αποτελεί αντικείµενο πολιτικής πρώτης προτεραιότητας το όλο ζήτηµα των ενοικιαζοµένων δωµατίων. Το αυτό ισχύει και για τα κατωτέρων κατηγοριών ξενοδοχειακά καταλύµατα. Το υψηλό ποσοστό που αντιπροσωπεύουν τα Γ -Ε κατηγορίας ξενοδοχεία (2 και 1 αστέρων) στο σύνολο των ξενοδοχειακών κλινών (44%), αλλά και η ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρει αρκετά µεγάλο ποσοστό των ξενοδοχείων Β κατηγορίας αποτελεί το δεύτερο σε δυσµενείς επιπτώσεις παράγοντα για την ποιότητα των ξενοδοχειακών υπηρεσιών. Εποµένως, µια ειλικρινής και αποτελεσµατική πολιτική πρέπει: β 1. Να ενθαρρύνει µε ουσιαστικά κίνητρα την αναβάθµιση των υπηρεσιών των Β κατηγορίας, όπου τούτο είναι τεχνικώς εφικτό. Εν πάση, όµως, περιπτώσει η εκ βάθρων αντιµετώπιση της ποιότητας των Γ κατηγορίας (35% του συνόλου) αποτελεί προτεραιότητα. β 2. Να ενισχυθεί η αυξηµένη συµµετοχή των µονάδων Α κατηγορίας και Πολυτελείας στη νεοδηµιουργούµενη ξενοδοχειακή υποδοµή. Μια τέτοια πολιτική είναι σκόπιµο να διαφοροποιείται και κατά περιοχή, ώστε να αναβαθµίζονται και περιοχές που υστερούν σηµαντικά σε ποιότητα υπηρεσιών, ενώ διαθέτουν φυσικούς και πολιτισµικούς τουριστικούς πόρους ικανούς να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των δυνητικών τουριστών. β 3. Σε σχέση και µε την (β2) πρόταση, ένας παράγων που θα αναβάθ- µιζε µε βεβαιότητα την ποιότητα και το όνοµα της ελληνικής ξενοδοχίας είναι ο εµπλουτισµός της µε επώνυµο προϊόν (αλυσίδες). β4. Σε συνέπεια µε τις εµπειρικές ενδείξεις πρέπει να ενισχύονται ισχυρό- 121

14 122 τερα τα πέραν ορισµένου µεγέθους ξενοδοχεία, διαφοροποιούµενα κατά περιοχή φυσικά, αφού αυτό φαίνεται να συνδέεται, κατά µέσο όρο, θετικά µε την ποιότητα και το εισρέον τουριστικό συνάλλαγµα. Είναι αυτονόητο ότι τα ανωτέρω περιορίζονται σε θεραπεία, κατά την εκτίµησή µας, του τµήµατος της ποιότητος του τουριστικού προϊόντος που αντιστοιχεί στο κατάλυµα. Το µεγαλύτερο, όµως, µερίδιο, όπως προκύπτει από όλες ανεξαιρέτως τις σχετικές έρευνες, της ποιότητας και των εντυπώσεων που αποκοµίζουν οι επισκέπτες, πηγάζει από το εξω-ξενοδοχειακό τµήµα της τουριστικής δραστηριότητος, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις πυκνούµενες τελευταίως εγγίζει τα όρια της αθλιότητος. Η ένταση του ανταγωνισµού, η οποία οσηµέραι καθίσταται εµφανέστερη, λόγω και της ιδικής µας αβελτηρίας, τόσο σε επίπεδο πολιτείας όσο και σε επίπεδο ιδιωτών δραστηριοποιουµένων στον ευρύτερο τουριστικό χώρο, επιβάλλει κινητοποίηση σε εθνικό επίπεδο για την εξασφάλιση ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος στον τουριστικό τοµέα, ο οποίος έχει αποµείνει ως η τελευταία, ίσως, ελπίδα διατηρήσιµης αναπτύξεως για την χώρα. Πρέπει να συνειδητοποιηθεί ευρύτερα, ότι οι περισσότερες από τις αµεσότερα ανταγωνιστικές χώρες διαθέτουν, όπως και εµείς, διεθνές συγκριτικό πλεονέκτηµα στον τουρισµό. Εποµένως, το παιχνίδι τελικώς παίζεται, και θα παίζεται, στο πεδίο του ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος. Για την επίτευξη και διατήρηση τέτοιου πλεονεκτήµατος, λόγω της φύσεως του προϊόντος, δεν αρκεί ούτε η ιδιωτική πρωτοβουλία µόνη της, ούτε η κρατική πολιτική µόνη της. Απαιτούνται συντονισµένες προσπάθειες, οι οποίες να συγκλίνουν στη δηµιουργία ισχυρής βάσεως αναβαθµίσεως της ποιότητος µε κόστος προσιτό και συγκριτικώς αποδεκτό από την προσδοκώµενη ανά βαθµίδα ποιότητος πελατεία. Η τουριστική πολιτική οφείλει, εποµένως, άµεσα και αποφασιστικά να επανεξετάσει όλο το θεσµικό πλαίσιο από απόψεως κινήτρων και άλλων διαστάσεων µε γνώµονα το συµφέρον της οικονοµίας και οδηγό τις ανωτέρω διαπιστώσεις, και ειδικότερα τη θετική σχέση µεταξύ µεγέθους-κατηγορίας µονάδας καταλύµατος και εισρέοντος συναλλάγµατος. Υπενθυµίζο- µε, ότι η ανά διανυκτέρευση είσπραξη συναλλάγµατος στην Ελλάδα είναι µόλις το ⅓ του αντιστοίχου της Τουρκίας και µικρότερη του ½ των λοιπών κύριων ανταγωνιστριών χωρών Υποτίθεται ότι τα σφάλµατα µετρήσεως εισρέοντος συναλλάγµατος και αριθµού διανυκτερεύσεων δεν διαφέρουν µεταξύ των συγκρινόµενων χωρών σε βαθµό που να ακυρώνουν το ανωτέρω συµπέρασµα. 122

15 123 Τυχούσες κοινωνικές θεωρήσεις είναι ορθό να αντιµετωπίζονται ex post στα πλαίσια της κοινωνικής πολιτικής και όχι ex ante µε επιβλαβείς συνέπειες για την οικονοµική αποτελεσµατικότητα. Τέτοιες πολιτικές επιβραδύνουν την ανάπτυξη και δυσχεραίνουν την εφαρµογή πολιτικών ενισχύσεως των οικονοµικώς αδυνάτων. Η µεσο-µακροπρόθεσµη πολιτική αναβαθµίσεως του καταλυµατικού δυναµικού είναι όρος εκ των ων ουκ άνευ για την πρόσδοση δυναµισµού στον τουριστικό τοµέα. Τα ευρήµατα στοχεύουν µε σαφήνεια στην ανάγκη αυξήσεως του µέσου µεγέθους στην ανάγκη αυξήσεως των τριών ανωτέρων κατηγοριών καταλυµάτων στην ανάγκη ουσιαστικής αυξήσεως του µεριδίου του ξενοδοχειακού δυναµικού στην ανάγκη σηµαντικής αναβαθµίσεως της ποιότητος των υπηρεσιών των Λοιπών Καταλυµάτων. Τα καταγραφέντα δεδοµένα αποτελούν πυξίδα για την περιφερειακή διαµόρφωση της πολιτικής, ώστε να υπάρξει ισόρροπη βελτίωση της καταλυµατικής υποδοµής. Η περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη δεν αποτελεί πλέον αυτόνοµη διαδικασία, στην οποία προσπαθούµε µε κάποια υστέρηση να αντιδράσοµε. Η αύξηση της ζητήσεως του τουριστικού προϊόντος της χώρας θα είναι στο εξής συνάρτηση συγκεκριµένων πολιτικών αναβαθµίσεως του τοµέα αφ ενός και διεγέρσεως του ενδιαφέροντος των αλλοδαπών διεθνών τουριστών για το ελληνικό προϊόν. Τα εύκολα για τον τουριστικό τοµέα έχουν περάσει. Το φυσικο-πολιτισµικό συγκριτικό πλεονέκτηµά του εξουδετερώνεται σταδιακά αλλά σταθερά από την φθίνουσα και υστερούσα συγκριτική διεθνή ανταγωνιστικότητά του. Αντανακλά δε η εξέλιξη αυτή εγκληµατική αβελτηρία και αδιαφορία πρωτίστως της πολιτείας και δευτερευόντως των ιδιωτικών συµφερόντων, διότι ο τουρισµός αποτελεί ή µπορεί να αποτελέσει την κύρια, εξωτερικού προσανατολισµού, αναπτυξιακή διέξοδο που διαθέτει η χώρα. Όσο δε ενωρίτερα το συνειδητοποιήσοµε τόσο καλύτερα θα πορευθεί αναπτυξιακώς η χώρα. Εν συνόψει, η βασική, για τους σκοπούς του παρόντος, διαπίστωση είναι µια γενικευµένη υποαπασχόληση της καταλυµατικής υποδοµής, ο βαθµός δε υποαπασχολήσεως των Λοιπών Καταλυµάτων είναι ακόµη µεγαλύτερος των ξενοδοχείων-οµοίων (20% και πλέον), αν ληφθεί υπόψη ο πραγµατικός αριθµός των κλινών στην κατηγορία των Λοιπών, που εκτιµάται σε τουλάχιστον κλίνες µεγαλύτερος του προκύπτοντος από τα επίση- µα στοιχεία. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο συγκριτικά υψηλότερος βαθµός απασχολήσεως παρατηρείται στους κατεξοχήν θερινού τύπου προορισµούς και στις περιοχές, όπου τα καταλύµατα λειτουργούν καθ όλη τη διάρκεια του έτους. 123

16 Περιφερειακή Κατανοµή ιανυκτερεύσεων Σηµαντική παράµετρο στην διαµόρφωση πολιτικής κινήτρων που οδηγεί σε ορθολογική κατανοµή του καταλυµατικού δυναµικού περιφερειακώς, σε ποσότητα, κατηγορίες και µέσο µέγεθος, αποτελεί η περιφερειακή κατανοµή των διανυκτερεύσεων. Η αντιπαράθεση αριθµού διανυκτερεύσεωναριθµού κλινών θα εντοπίσει τυχούσες ανισορροπίες, οι οποίες, βεβαίως, αντανακλώνται στο βαθµό αποτελεσµατικής κατανοµής των σχετικών επενδύσεων διαπεριφερειακώς. εν παραγνωρίζεται, εν προκειµένω, το γεγονός ότι η προσφορά καταλυµάτων, ορθότερα, η µέχρι τώρα επιλογή της χωροταξικής κατανοµής των τουριστικών καταλυµάτων, έχει σε µεγάλο βαθµό προσδιορίσει και την κατανοµή της ζητήσεως, δηλ. του αριθµού των διανυκτερεύσεων. Υπό την έννοια αυτή, η σχέση (αριθµός διανυκτερεύσεων) : (αριθµός κλινών) εξετάζεται στατικώς αξιολογείται το γε νυν έχον, µε σκοπό την ορθή καθοδήγηση της πολιτικής κινήτρων, ώστε να εκλογικευθεί η συνολική αλλά και η περιφερειακή διοχέτευση κοινωνικών πόρων προς δηµιουργία νέας, πρόσθετης καταλυµατικής υποδοµής. Πολλά από τα στοιχεία που παρατίθενται στα επόµενα, καθώς και η εφαρµοσθείσα µεθοδολογία έχουν ληφθεί από αδηµοσίευτη µελέτη του ΙΤΕΠ, σχετικά πρόσφατη (όπως αυτή έχει αναθεωρηθεί), στην οποία εξετάζεται ο βαθµός συγκεντρώσεως της τουριστικής δραστηριότητος στην Ελλάδα και στις ανταγωνίστριες χώρες. 124

17 Κατανομή Διανυκτερεύσεων Αλλοδαπών Τουριστών Η υιοθετηθείσα γεωγραφική κατανοµή είναι η χρησιµοποιούµενη από τις αρµόδιες στατιστικές υπηρεσίες, ώστε να είναι ευχερώς εφικτή η σύγκριση µε την αντίστοιχη κατανοµή των καταλυµάτων, τα οποία είναι, επίσης, διαθέσιµα µε την ίδια γεωγραφική κατανοµή. Η παραδοχή την οποία υιοθετούµε, καταρχάς, είναι ότι η προκύπτουσα από τα επίσηµα στοιχεία κατανοµή των διανυκτερεύσεων είναι ίδια µε την κατανοµή των συνολικών πραγµατικών διανυκτερεύσεων σε όλα τα καταλύµατα. Ως γνωστόν, το ήµισυ περίπου των διαθεσίµων κλινών ανήκει στην κατηγορία Λοιπά Καταλύµατα 18 (βασικώς τα ενοικιαζόµενα δωµάτια), ενώ η επισήµως δη- µοσιευόµενη κατανοµή αφορά µόνο στα ξενοδοχειακά και στα προς αυτά εξοµοιούµενα καταλύµατα. Είναι δε εύλογο η περιφερειακή κατανοµή των ενοικιαζοµένων δωµατίων και οργανωµένων κατασκηνώσεων να µη συ- µπίπτει µε εκείνη των ξενοδοχειακών, γεγονός το οποίο θα επηρεάζει και την κατανοµή των συνολικών διανυκτερεύσεων. Στον Πίνακα 4.6 καταγράφεται η περιφερειακή 19 κατανοµή των αλλοδαπών τουριστών σε ξενοδοχειακού τύπου καταλύµατα. Ο αριθµός, όµως, των διανυκτερεύσεων, βάσει δικών µας εκτιµήσεων, για όλα τα καταλύ- µατα είναι σχεδόν διπλάσιος του καταγραφόµενου για τα ξενοδοχειακού τύπου καταλύµατα. Εποµένως, στο βαθµό που η περιφερειακή κατανοµή των Λοιπών Καταλυµάτων διαφέρει από την κατανοµή των ξενοδοχειακού τύπου, καθώς επίσης και η κατανοµή των ηµεδαπών διανυκτερεύσεων είναι διαφορετική περιφερειακώς από τις αλλοδαπές, ασφαλώς θα δώσουν διαφορετικές περιφερειακές συγκεντρώσεις. Τα προς το παρόν διατυπού- µενα σχόλια υπονοούν ότι η σχολιαζόµενη κατανοµή είναι αντιπροσωπευτική του συνόλου των διανυκτερεύσεων. Τονίζεται το σηµείο αυτό προς αποφυγή δηµιουργίας, ενδεχοµένως, εσφαλµένων εντυπώσεων. Το σχόλιο θα µπορούσε να χαρακτηρισθεί πρόωρο ή και βεβιασµένο. Ωστόσο, είναι χρήσιµο για τους αναγνώστες εκείνους που δυσπιστούν σε εκτιµήσεις συγκρουόµενες µε τα καλούµενα επίσηµα στοιχεία. 18 Αν συνυπολογισθούν και τα κατ εκτίµηση µη δηλωθέντα. 19 Με βάση τη διοικητική διαίρεση της χώρας. 125

18 126 Πίνακας 4.6. ιανυκτερεύσεις Αλλοδαπών Τουριστών ανά ιοικητική Περιφέρεια 2004 (Εκτίµηση ΙΤΕΠ) σε Ξενοδοχειακά Καταλύµατα σε Λοιπά Καταλύµατα (περιλαµβάνονται και τα Κάµπινγκς) σε Όλα τα Καταλύµατα ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΙΚΟ ΥΝΑΜΙΚΟ (Κλίνες) ιανυκτερεύσεις Αλλοδαπών ανά Κλίνη Περιφέρειες Αλλοδαποί % Κατανοµή Αλλοδαποί % Κατανοµή Αλλοδαποί % Κατανοµή Ξενοδ.- Όµοια Λοιπά Καταλύ- µατα Σύνολο Καταλυµατικού υναµικού % Κατανοµή Καταλυµατικού υναµικού (Εκτίµηση ΙΤΕΠ) Στερεά Ελλάδα , , , ,2 76,9 Αττική , , , ,9 105,5 Μακεδονία , , , ,2 72,6 Θράκη , , , ,8 39,4 Ήπειρος , , , ,4 63,4 Θεσσαλία , , , ,8 39,6 Πελοπόννησος , , , ,3 62,2 Κρήτη , , , ,2 112,2 Ιόνια Νησιά , , , ,3 80,7 Νησιά Β.Α. Αιγαίου , , , ,9 83,0 Νησιά Νοτ. Αιγαίου , , , ,0 95,2 ωδεκάνησος , , , ,2 111,4 Κυκλάδες , , , ,8 70,0 ΣΥΝΟΛΟ , , , ,0 84,9

19 Εσωτερικός Τουρισμός Η περιφερειακή κατανοµή του ηµεδαπού τουρισµού (Πίν. 4.7), µε βάση τις ενδείξεις που εµφανίζουν οι αριθµοί για τις διανυκτερεύσεις σε ξενοδοχειακά και όµοια καταλύµατα, διαφέρει ουσιωδώς της αντίστοιχης κατανοµής για τους αλλοδαπούς: (α) Εµφανίζει µικρότερο βαθµό συγκεντρώσεως, αφού οι 4 προσφιλέστερες για ηµεδαπούς περιοχές συγκεντρώνουν το 66%, έναντι 73% στην περίπτωση των 4 προσφιλέστερων προορισµών για τους αλλοδαπούς. (β) Σε συνάφεια προς το (α), σηµειώνεται ότι η κατανοµή εδώ είναι κάπως ισόρροπη, αφού οι ακραίες τιµές των µεριδίων είναι 3,1% και 21,3%, ενώ στην περίπτωση του αλλοδαπού τουρισµού οι ακραίες τιµές είναι 0,4% - 24,0%. (γ) Σηµειώνεται ότι η περιφερειακή συγκέντρωση του ηµεδαπού τουρισµού στις 4 προσφιλέστερες περιοχές του αλλοδαπού είναι 64,3%, έναντι 73,3% για τον αλλοδαπό. Το χαρακτηριστικό αυτό εξοµαλύνει οριακώς την περιφερειακή κατανοµή της τουριστικής δραστηριότητος και αµβλύνει την περιφερειακή συγκέντρωση, που αποτελεί επιθυµητή εξέλιξη για περισσότερους του ενός λόγους. Φυσικά, το µικρό µέγεθος του εσωτερικού τουρισµού σε σύγκριση µε τον αλλοδαπό δεν επιτρέπει δραστική αλλαγή της εικόνας που παρέχουν τα στοιχεία για τον αλλοδαπό τουρισµό. (δ) Ίσως, το πιο ενδιαφέρον εύρηµα είναι το σχετικώς µικρό µερίδιο της νησιωτικής χώρας στον ηµεδαπό τουρισµό. Αν και αδιαλείπτως αυξανόµενο, το εν λόγω ποσοστό εκτιµάται, µε βάση τις ενδείξεις των ξενοδοχειακών διανυκτερεύσεων, στο 37,9% του συνόλου των ηµεδαπών διανυκτερεύσεων έναντι 67% για τον αλλοδαπό τουρισµό. Στο φαινόµενο αυτό µπορεί να δοθούν πολλές ερµηνείες, ή επί το ορθότερον, η ερµηνεία πρέπει να αναζητηθεί σε συνδυασµό θεωριών. Ένας διαφοροποιών παράγων µπορεί να είναι η εντονότερη επιθυµία των Ελλήνων να γνωρίσουν την πατρίδα παρ όσον των αλλοδαπών να γνωρίσουν την Ελλάδα. Εξάλλου, είναι γνωστή η τάση αρκετά υψηλού ποσοστού ξένων να επανέρχονται όχι µόνο στην ίδια περιοχή, αλλά και στο ίδιο ξενοδοχείο για τις θερινές τους διακοπές. Άλλος παράγων είναι οι εισέτι ισχυροί δεσµοί των κατοίκων των µεγάλων πόλεων προς τις γενέτειρες, τις ρίζες. 127

20 128 σε Ξενοδοχειακά Καταλύµατα Πίνακας 4.7. ιανυκτερεύσεις Ηµεδαπών Τουριστών ανά ιοικητική Περιφέρεια 2004 (Εκτίµηση ΙΤΕΠ) σε Λοιπά Καταλύµατα (περιλαµβάνονται και τα Κάµπινγκς) σε Όλα τα Καταλύµατα ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΙΚΟ ΥΝΑΜΙΚΟ (Κλίνες) ιανυκτερεύσεις Ηµεδαπών ανά Κλίνη Περιφέρειες Ηµεδαποί % Κατάνοµή Ηµεδαποί % Κατάνοµή Ηµεδαποί % Κατάνοµή Ξενοδ.- Όµοια Λοιπά Κατάλύµατα Σύνολο Καταλυµατικού υναµικού % Κατανοµή Καταλυµατικού υναµικού (Εκτίµηση ΙΤΕΠ) Στερεά Ελλάδα , , , ,2 39,0 Αττική , , , ,9 46,0 Μακεδονία , , , ,2 32,7 Θράκη , , , ,8 94,7 Ήπειρος , , , ,4 35,3 Θεσσαλία , , , ,8 45,6 Πελοπόννησος , , , ,3 40,2 Κρήτη , , , ,2 13,9 Ιόνια Νησιά , , , ,3 17,9 Νησιά Β.Α. Αιγαίου , , , ,9 25,1 Νησιά Νοτ. Αιγαίου , , , ,0 14,2 ωδεκάνησος , , , ,2 10,4 Κυκλάδες , , , ,8 22,2 ΣΥΝΟΛΟ , , , ,0 24,8

21 129 Αυτό είναι φυσικό, αν αναλογισθούµε ότι η µεγάλη αστικοποίηση, και ιδιαιτέρως η συγκέντρωση στην περιοχή πρωτευούσης αλλά και στη Θεσσαλονίκη και 3-4 µεγάλες πόλεις ακόµη, αποτελεί σχετικώς πρόσφατο γεγονός. Ο τρίτος διαφοροποιών παράγων είναι το διαφορετικό εποχικό πρότυπο του εσωτερικού τουρισµού. Όπως έχει δειχθεί σε µελέτη του ΙΤΕΠ, ο αλλοδαπός χειµερινός τουρισµός στην Ελλάδα όχι µόνο είναι χαµηλός, αλλά και εξακολουθεί να φθίνει. Αποτελεί, εξάλλου, κοινή εµπειρία ότι ο εσωτερικός χειµερινός τουρισµός είναι και συγκριτικώς µεγαλύτερος αλλά και αυξανόµενος. Τα δηµιουργηθέντα χιονοδροµικά κέντρα και άλλες συναφείς υποδοµές προσβάσεως, η τουριστική αξιοποίηση του Σαββατοκύριακου και του εορτολογίου είναι φυσικό να διαφοροποιούν έντονα τις εν προκειµένω προτιµήσεις ηµεδαπών και αλλοδαπών. Εξάλλου, από τα δη- µοσιευόµενα στοιχεία χρονικής κατανοµής των διανυκτερεύσεων για το 2004 προκύπτει, ότι για τους ηµεδαπούς το χειµερινό ποσοστό (Νοέµβριος- Μάρτιος) ανέρχεται σε 25,8% έναντι µόνο 4,2% για τους αλλοδαπούς. Ένας τέταρτος λόγος είναι, ότι τα νησιά είναι λιγότερο δηµοφιλή ως τουριστικός προορισµός κατά το χειµώνα, διότι τα θέλγητρά τους είναι καλοκαιρινής φύσεως (ήλιος θάλασσα) Σύνολο Διανυκτερεύσεων Η εικόνα της περιφερειακής κατανοµής της συνολικής τουριστικής δραστηριότητος, όπως προκύπτει από τα επίσηµα στοιχεία για τα ξενοδοχειακά και όµοια καταλύµατα, θα εξετασθεί στα επόµενα και πιθανώς θα αλλάξει. Όπως ήδη επισηµάνθηκε, τούτο είναι εύλογο ενόψει του µεγάλου συντελεστή βαρύτητος που αντιπροσωπεύουν στο σύνολο των καταλυµάτων τα καλούµενα ενοικιαζόµενα δωµάτια. Η προσπάθεια εκτιµήσεως της περιφερειακής κατανοµής των διανυκτερεύσεων δεν είναι εγχείρηµα εύκολο, είναι δε και σχετικώς ευχερής η αµφισβήτηση των ευρηµάτων, αφού εκ των πραγµάτων η όποια εκτίµηση θα στηριχθεί αναποτρέπτως σε παραδοχές. Είναι δε φυσικό, διάφοροι µελετητές να υιοθετήσουν διαφορετικές παραδοχές και ως εκ τούτου να οδηγηθούν σε διαφορετικά ευρήµατα-συ- µπεράσµατα. Σε µια τέτοια περίπτωση ρίπτεται σκιά αµφιβολίας και αχρηστεύεται η χρησιµότητα της έρευνας, αν τα ευρήµατα είναι υπό στατιστική έννοια διαφορετικά, οι δε παραδοχές βασίζονται σε ισότιµης πειστικότητας επιχειρηµατολογία. Αυτό µας οδηγεί στην ανάγκη θεµελιώσεως των παραδοχών σε ενδείξεις προκύπτουσες από εµπειρικά στοιχεία και πληροφορίες που είναι, επίσης, απόσταγµα προσωπικών εµπειριών ανθρώπων που επιχειρούν στον τοµέα. 129

22 Επανεκτίµηση της Περιφερειακής Κατανοµής των ιανυκτερεύσεων Παραδοχές και Διαδικασία Περιφερειακής Κατανομής των Διανυκτερεύσεων Ημεδαπών και Αλλοδαπών (α) Θεωρούµε ότι η περιφερειακή κατανοµή των ξενοδοχειακών διανυκτερεύσεων µε βάση τα επίσηµα στοιχεία εκφράζει για τους σκοπούς της µελέτης µε ικανοποιούσα ακρίβεια την πραγµατικότητα. (β) Οι διανυκτερεύσεις ηµεδαπών σε ενοικιαζόµενα δωµάτια, που προκύπτουν από τις ειδικές έρευνες της ΕΣΥΕ για τα έτη 1996, 1997 υιοθετούνται ως έχουν. Υιοθετείται σχετικώς η παραδοχή ασφαλώς µη ρεαλιστική ότι η σχέση µεταξύ διανυκτερεύσεων ηµεδαπών σε ενοικιαζόµενα δωµάτια και ξενοδοχειακά καταλύµατα παραµένει διαχρονικώς σταθερή. (γ) Η περιφερειακή κατανοµή ξενοδοχειακής φύσεως καταλυµάτων και ενοικιαζοµένων δωµατίων θα χρησιµοποιηθεί, κατά περίπτωση, για την κατ αναλογία κατανοµή των διανυκτερεύσεων. Όπου οι διαθέσι- µες πληροφορίες υπαγορεύουν την χρησιµοποίηση συνδυασµού κριτηρίων κατανοµής, τούτο θα αναφέρεται ρητώς Περιφερειακή Κατανομή Συνόλου Διανυκτερεύσεων Σύγκριση των σχετικών πινάκων αποκαλύπτει ότι ο βαθµός περιφερειακής συγκεντρώσεως αµβλύνθηκε σε σηµαντικό βαθµό, µε βάση τα συνολικά στοιχεία. Προσεκτική ανάγνωση των σχετικών πινάκων, συνδυαζόµενη µε συναφείς προς τον βαθµό περιφερειακής συγκεντρώσεως πληροφορίες, οδηγεί σειρά από χρήσιµες ως πολύ χρήσιµες διαπιστώσεις: Η περιφερειακή συγκέντρωση του αλλοδαπού τουρισµού στις 3 µείζονες νησιωτικές περιοχές είναι υψηλότερη σε σύγκριση µε το σύνολο (63% έναντι 57%). Αυτό υπογραµµίζει δύο τινά: (i) εξηγεί γιατί επετεύχθη τόσο µεγάλη τουριστική ανάπτυξη στη χώρα µας, ενόψει των ανεπαρκών γενικών υποδοµών και του ατελέστατου θεσµικού πλαισίου ιδρύσεως και λειτουργίας τουριστικών παραγωγικών µονάδων, (ii) υποδεικνύει τις πράγµατι µεγάλες δυνατότητες τουριστικής αναπτύξεως που διαθέτει η χώρα, ενόψει της αφθονίας των παραθαλάσσιων περιοχών που προσφέρονται για αξιοποίηση στο µη νησιωτικό τµήµα της χώρας αλλά και στο νησιωτικό. Είναι ακριβές να υποστηριχθεί, ότι η ήδη εκδηλωθείσα απώλεια αναπτυ- 130

23 131 ξιακής δυναµικής του ελληνικού τουριστικού τοµέα, η µονόπλευρη στήριξη της µέχρι σήµερα αναπτύξεώς του στα πλεονεκτήµατα που διαθέτουν τα νησιά µας, σε αντιπαραβολή µε την από πολλών απόψεων επιτυχέστερη ανάπτυξη των κυρίων ανταγωνιστριών χωρών, οι οποίες ή δεν διαθέτουν ή διαθέτουν υποδεέστερης τουριστικής αξίας νησιωτικά τµήµατα, υπογραµ- µίζει την ήσσονα προσπάθεια, στην οποία στηρίχθηκε από πλευράς Πολιτείας η τουριστική ανάπτυξη υπογραµµίζει έναν από τους λόγους της απολεσθείσας δυναµικής επισηµαίνει ότι η περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη, που αποτελεί πλέον και τη µόνη, ίσως, αξιόπιστη εξωστρεφή δυνατότητα αναπτύξεως που διαθέτοµε, δεν είναι εφικτή µε ηµίµετρα. Τα εύκολα έχουν περάσει. Τα αποτελέσµατα των όποιων λανθασµένων κλαδικών αναπτυξιακών επιλογών θα είναι στο εξής εµφανέστερα και οδυνηρότερα. Η περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη δεν αποτελεί πλέον αυτόνοµη διαδικασία, στην οποία προσπαθούµε µε κάποια υστέρηση να αντιδράσο- µε. Η αύξηση της ζητήσεως του τουριστικού προϊόντος της χώρας θα είναι στο εξής συνάρτηση συγκεκριµένων πολιτικών αναβαθµίσεως υποδοµών και υπερδοµών του τοµέα αφ ενός και διεγέρσεως του ενδιαφέροντος των αλλοδαπών διεθνών τουριστών για το ελληνικό προϊόν. Ο αριθµός των ανά κλίνη διανυκτερεύσεων µε κριτήρια το είδος του καταλύµατος, την περιοχή κ.ο.κ. παρέχει, επίσης, χρήσιµες πληροφορίες όχι µόνο όσον αφορά σε γενικά θέµατα, όπως είναι τα περιβαλλοντικά και κοινωνικο-πολιτιστικά, αλλά και για το βαθµό αποτελεσµατικότητας, µε τον οποίο χρησιµοποιείται το απόθεµα των καταλυµάτων. Οι σχετικές πληροφορίες συνοψίζονται στον Πίνακα

24 132 Πίνακας 4.8. ιανυκτερεύσεις Ηµεδαπών και Αλλοδαπών ανά ιοικητική Περιφέρεια 2004 (Εκτίµηση ΙΤΕΠ) σε Ξενοδοχειακά Καταλύµατα σε Λοιπά Καταλύµατα (Κάµπινγκς + Ενοικ. ωµ.) (Εκτίµηση ΙΤΕΠ) Περιφέρειες Ηµεδαποί Αλλοδαποί Σύνολο Συνολική Ποσοστιαία Κατανοµή ιαν/σεις ανά Κλίνη Ηµεδαποί Αλλοδαποί Σύνολο Συνολική Ποσοστιαία Κατανοµή ιαν/σεις ανά Κλίνη Στερεά Ελλάδα ,4 116, ,8 115,3 Αττική ,6 154, ,7 71,5 Μακεδονία ,4 95, ,3 114,4 Θράκη ,1 146, ,8 117,1 Ήπειρος ,1 69, ,5 116,2 Θεσσαλία ,2 83, ,9 87,9 Πελοπόννησος ,6 101, ,3 101,6 Κρήτη ,3 127, ,6 123,2 Ιόνια Νησιά ,1 72, ,5 117,4 Νησιά Β.Α. Αιγαίου ,9 94, ,0 120,1 Νησιά Νοτ. Αιγαίου ,9 111, ,4 106,6 ωδεκάνησος ,2 126, ,7 104,6 Κυκλάδες ,2 39, ,6 124,8 ΣΥΝΟΛΟ ,0 106, ,0 114,2

25 133 Πίνακας 4.8. (συνέχεια) ιανυκτερεύσεις Ηµεδαπών και Αλλοδαπών ανά ιοικητική Περιφέρεια 2004 (Εκτίµηση ΙΤΕΠ) ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ Περιφέρειες Ηµεδαποί Αλλοδαποί Σύνολο Συνολική Ποσοστιαία Κατανοµή ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΙΑΝ/ΣΕΙΣ ΑΝΑ ΚΛΙΝΗ (Εκτίµηση ΙΤΕΠ) Ξενοδ.- Όµοια ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΙΚΟ ΥΝΑΜΙΚΟ (Κλίνες) Κάµπινγκς Ενοικιαζόµενα ωµάτια Κάµπινγκς + Ενοικ. ωµάτια Σύνολο Καταλυ- µατικού υναµικού Στερεά Ελλάδα ,0 116, Αττική ,2 151, Μακεδονία ,5 105, Θράκη ,0 134, Ήπειρος ,2 98, Θεσσαλία ,1 85, Πελοπόννησος ,9 102, Κρήτη ,9 126, Ιόνια Νησιά ,7 98, Νησιά Β.Α. Αιγαίου ,8 108, Νησιά Νοτ. Αιγαίου ,9 109, ωδεκάνησος ,6 121, Κυκλάδες ,4 92, ΣΥΝΟΛΟ ,0 109,

26 134 Εν πρώτοις, παρατηρούµε, ότι ο αριθµός των διανυκτερεύσεων ανά κλίνη είναι µεγαλύτερος στα ξενοδοχειακού τύπου καταλύµατα. Ο µέσος αριθµός είναι 110 διανυκτερεύσεις έναντι 89 περίπου στα ενοικιαζόµενα δωµάτια και κατασκηνώσεις, βάσει του πραγµατικού δυναµικού καταλυµάτων (αν υπολογισθούν και οι περίπου κλίνες αδήλωτων ενοικιαζο- µένων δωµατίων) 20. Αυτό, πιθανότατα, οφείλεται στο ότι τα ξενοδοχεία και οµοίου τύπου καταλύµατα λειτουργούν επί µακρότερο χρονικό διάστηµα εντός του έτους σε σύγκριση µε τα ενοικιαζόµενα δωµάτια, ο κύριος όγκος των οποίων (68,5%) βρίσκεται στις 3 µείζονες νησιωτικές περιοχές που χαρακτηρίζονται από έντονη εποχικότητα (Νησιά Β. και Ν. Αιγαίου, Κρήτη, Ιόνια Νησιά). εύτερον, οι περιοχές µε τη µεγαλύτερη περιφερειακή συγκέντρωση διανυκτερεύσεων έχουν και τον µεγαλύτερο αριθµό διανυκτερεύσεων ανά κλίνη. Εντύπωση προκαλεί η υστέρηση της περιοχής της Μακεδονίας σε µέσο αριθµό διανυκτερεύσεων σε σύγκριση όχι µόνο µε τις µείζονες νησιωτικές περιοχές, αλλά και µε την Περιφέρεια Αττικής, µε την οποία διαµοιράζεται σε µεγάλο βαθµό το χαρακτηριστικό αστικός προορισµός. Σε κάποιο βαθµό η εξήγηση βρίσκεται, ενδεχοµένως, σε συγκριτικώς υψηλότερο βαθµό υπερεπενδύσεων σε ξενοδοχειακές κλίνες έναντι άλλων περιοχών. Τρίτον, λόγω της διαφορετικής περιφερειακής κατανοµής των διανυκτερεύσεων που συντελούνται στα ενοικιαζόµενα δωµάτια σε σύγκριση µε τα ξενοδοχεία, οι µέσοι όροι διανυκτερεύσεων ανά κλίνη αλλάζουν το πρότυπο που προκύπτει από τα ξενοδοχειακά καταλύµατα. Η κατανοµή αλλάζει σαφώς, χωρίς όµως να γίνεται και οµαλότερη, καθ όσον τουλάχιστον αφορά στις ακραίες τιµές. Μέγιστες και ελάχιστες τιµές συµπίπτουν, σε γενικές γραµµές, στις ίδιες Περιφέρειες αναφορικώς προς τα ξενοδοχεία και το σύνολο των καταλυµάτων. Οι µείζονες τουριστικές περιοχές (νησιωτικές) δεν πρωταγωνιστούν πλέον στις ανά κλίνη διανυκτερεύσεις. Όλοι οι δευτερεύοντες προορισµοί αναβαθµίζονται µε αντίστοιχη, πολύ σηµαντική σε ορισµένες περιπτώσεις, µείωση των µέσων όρων για τους κύριους προορισµούς. 20 Επισηµαίνεται, ότι η κατανοµή των διανυκτερεύσεων στα Λοιπά Καταλύµατα εµπεριέχει σφάλµα αγνώστου µεγέθους, αφού τόσο το σύνολο των διανυκτερεύσεων σ αυτά, όσο και η κατανοµή τους περιφερειακώς στηρίζεται σε παραδοχές εξ ολοκλήρου. 134

27 135 Τέταρτον, η εικόνα που αναδύεται εξηγεί γιατί επιβιώνουν και προοδεύουν και οι µονάδες καταλυµάτων στους ήσσονος ποσοτικής σπουδαιότητος προορισµούς και υπογραµµίζει το ρόλο των ενοικιαζοµένων δωµατίων, ως πυρήνων τουριστικής δραστηριότητος σε περιοχές, όπου η µεγάλη και η µεσαία ακόµη µονάδα δεν είναι βιώσιµη υπό τους όρους που λειτουργεί η πολύ µικρή της κατηγορίας ενοικιαζόµενα δωµάτια. Τα τελευταία αποτελούν µονάδες που βιώνουν ως συµπληρωµατικά καταλύµατα σε περιοχές µαζικού τουρισµού, και ως ανεξάρτητα, αυτονόµως υπάρχοντα, σε περιοχές στις οποίες η µαζικότητα είναι συγκριτικώς µικρή και η χρονική διάρκεια λειτουργίας εκτείνεται σε όλο το έτος. Πέµπτον, οι ανωτέρω ενδείξεις επιτρέπουν να συµπεράνοµε, ότι η µικρή µονάδα δεν είναι ορθό να εκλαµβάνεται a priori ως υποβαθµίζουσα το µέσο ποιοτικό επίπεδο των προσφεροµένων υπηρεσιών και, εποµένως, ως µη χρήζουσα στηρίξεως από πλευράς Πολιτείας επί ίσοις όροις µε την µεγάλη αντιστοίχου κατηγορίας µονάδα. Το γεγονός ότι το 50-60% των Βρετανών που διακινούνται µε οργανωµένα ταξίδια προς τη χώρα µας φιλοξενούνται σε τέτοια καταλύµατα αποτελεί σοβαρή µαρτυρία. Θα ήταν ορθότερο να υποστηρίζοµε ότι η ως προς τα εν λόγω καταλύµατα πολιτική πρέπει να διαµορφωθεί µε άλλα κριτήρια: κριτήρια αναβαθµίσεως και όχι ποσότητας. Το µόνο, ίσως, κοινό κριτήριο µε τα ξενοδοχεία πρέπει να είναι η διασφάλιση ορισµένου ελαχίστου επιπέδου ποιότητος των προσφερο- µένων υπηρεσιών. Το ζήτηµα δεν είναι απλό. Απαιτεί µελέτη, γνώση των εµπειριών των άλλων χωρών και συνεργασία µε ανθρώπους προβληµατισµένους πάνω στο αντικείµενο. Σοβαρό παράγοντα αποτελεί η τάση του τουριστικού πλήθους να προτιµά σε αυξανόµενα ποσοστά τις µεγάλες και ανώτερης κατηγορίας µονάδες. Η εµπειρία των ανταγωνιστριών χωρών δεν µπορεί να αγνοηθεί εν προκειµένω. Η Ελλάδα διαθέτει διάρθρωση καταλυµατικού δυναµικού, η οποία χρήζει αισθητής µεταβολής υπέρ των µεγάλων και ανώτερης κατηγορίας µονάδων Αποτελεσµατικότητα της Καταλυµατικής Υποδοµής Ο βαθµός της αποτελεσµατικότητας, µε την οποία λειτουργεί το δεδοµένο καταλυµατικό δυναµικό της χώρας εξαρτάται, για δεδοµένο κόστος, από δύο παράγοντες: τον βαθµό πληρότητας των καταλυµατικών µονάδων και τις επιτυγχανόµενες τιµές ανά κλίνη. Στην παρούσα βραχεία αναφορά στο σοβαρό αυτό ζήτηµα χρησιµοποιείται ως κριτήριο ο βαθµός πληρότητας. Η συµπερίληψη και του παράγοντος τιµές θα µείωνε µάλλον παρά θα βελτίωνε την αξιοπιστία της ασκήσεως. 135

28 136 Η διεξαγωγή της ασκήσεως ακολούθησε την εξής απλή διαδικασία: (α) Έγινε διάκριση µεταξύ περιοχών, στις οποίες τα τουριστικά καταλύµατα λειτουργούν καθ όλη τη διάρκεια του έτους, και περιοχών µε κατά βάση εποχική λειτουργία. Στην πρώτη οµάδα ανήκουν οι ηπειρωτικές περιοχές, στις οποίες συµβαίνει να βρίσκονται και τα µεγαλύτερα πολεοδοµικά συγκροτήµατα της χώρας. Στην δεύτερη οµάδα ανήκουν οι νησιωτικές περιοχές, όπου το ποσοστό των καθ όλη τη διάρκεια του έτους λειτουργούντων καταλυµάτων είναι τόσο µικρό, ώστε να µην επηρεάζει ουσιαστικά τα όποια αποτελέσµατα της ασκήσεως. (β) Στις ηπειρωτικές περιοχές, όπου ο αλλοδαπός τουρισµός έχει αισθητή παρουσία, όπως και στους νησιωτικούς προορισµούς, υιοθετήθηκαν παραδοχές για τον βαθµό πληρότητας διαφοροποιούµενες χρονικά, ώστε να ληφθεί υπόψη η εποχικότητα. (γ) Για τις νησιωτικές περιοχές, κατεξοχήν τουριστικούς προορισµούς για τους αλλοδαπούς, υπετέθη επτάµηνη διάρκεια λειτουργίας µε ποικίλοντα χρονικώς ποσοστά πληρότητας και κατά περιοχή. Για τις κατεξοχήν ηπειρωτικές περιοχές, όπου η παρουσία του εσωτερικού τουρισµού είναι δεσπόζουσα, ήτοι για τις περιοχές Λοιπή Μακεδονία, Θράκη, Ήπειρο, Θεσσαλία, Πελοπόννησο, Λοιπή Στερεά, υιοθετήθηκε ενιαίος βαθµός πληρότητας 40% και λειτουργία 365 ηµερών. Ο ίδιος βαθµός πληρότητας εφαρµόσθηκε και στα εποχικώς λειτουργούντα καταλύµατα για το τετράµηνο Απρίλιος-Ιούνιος και Οκτώβριος. Τα αριθµητικά αποτελέσµατα της ασκήσεως και οι υιοθετηθείσες παραδοχές καταγράφονται στον Πίνακα 4.9. Τυπικώς, µε µηχανική ανάγνωση των αριθµών συνάγεται η ύπαρξη σηµαντικού πλεονάσµατος κλινών, µε δεδοµένη την εποχική ιδιαιτερότητα του τουρισµού στη χώρα µας, εσωτερικού και αλλοδαπού. Η ιδιαιτερότητα αυτή καταγράφεται ευκρινώς στο χαµηλό ποσοστό του χειµερινού αλλοδαπού τουρισµού, ο οποίος είναι της τάξεως του 8% (!), έναντι αντιστοίχων ποσοστών στις ανταγωνίστριες χώρες, που κυµαίνονται σε εύρος 20% έως και 30%. Το ποσοστό 22% περίπου, κατά το οποίο φαίνεται να υπερβαίνει η, συντηρητικά εκτιµηθείσα, παραγωγική ικανότητα την παρούσα ζήτηση, ίσως να µην ηχεί υπερβολικό. Ωστόσο, δύναται να καλύψει περίπου µια αρκετά µεγάλη αύξηση της τουριστικής ζητήσεως επί µία τριετία, χωρίς πρόσθετες επενδύσεις. Η ανωτέρω εκτίµηση στηρίζεται στην επίσηµη καταγραφή του παραγωγικού δυναµικού, η οποία, όµως, σύµφωνα µε αρκετές αξιόπιστες πληροφορίες, υπολείπεται σηµαντικά της πραγµατικότητας. 136

29 137 Πίνακας 4.9 Παραγωγική Ικανότητα Καταλυµατικού υναµικού κατά Περιοχές βάσει λογικών-συντηρητικών παραδοχών για εφικτή πληρότητα Περιοχές (*) (1) (2) (3) (4)=(1)*(2)*(3) Κλίνες Χρόνος Πληρότητα ιανυκτερεύσεις Στερεά Ελλάδα (12) , Μακεδονία Θεσσαλονίκη (12) , Λοιπή Μακεδονία (3) , Λοιπή Μακεδονία (4) , Θράκη (12) , Ήπειρος (12) , Θεσσαλία (12) , Πελοπόννησος (12) , Κρήτη (7) Κρήτη (3) , Κρήτη (4) , Ιόνια Νησιά (7) Ιόνια Νησιά (3) , Ιόνια Νησιά (4) , Β. Α. Αιγαίο (7) Β. Α. Αιγαίο (3) , Β. Α. Αιγαίο (4) , Ν. Αιγαίο (7) Ν. Αιγαίο (3) , Ν. Αιγαίο (4) , Γενικό Σύνολο (*) Οι εντός παρενθέσεως αριθµοί αναφέρονται στον αριθµό µηνών που κατά περίπτωση λειτουργούν τα τουριστικά καταλύµατα. Πρόκειται για το πραγµατικό µέγεθος της δυναµικότητας των ενοικιαζοµένων δωµατίων, το οποίο εκτιµάται σε περίπου µονάδες, έναντι που φαίνεται να έχουν δηλωθεί. Αυτό σηµαίνει, ότι η πραγµατική παραγωγική δυναµικότητα ανέρχεται σε διανυκτερεύσεις, αριθµός ικανός να καλύψει επαρκώς αυξανόµενη ζήτηση µιας πενταετίας. Η πλεονάζουσα δυναµικότητα αυξάνεται έτι περαιτέρω λόγω µη ακριβούς καταγραφής του αριθµού των ξενοδοχειακών κλινών (πολεοδοµικές παραβάσεις και συναφή), ωστόσο, η από την πηγή αυτή ανακρίβεια θεωρείται 137

30 138 πολύ µικρή για να επηρεάσει αισθητά προς τα άνω την ανωτέρω εκτιµηθείσα πλεονάζουσα δυναµικότητα. Από δυναµικής απόψεως, τα πράγµατα χειροτερεύουν, αν ληφθεί υπόψη η ανεκµετάλλευτη δυνατότητα, την οποία διαθέτει η χώρα για την αύξηση του χειµερινού αλλοδαπού τουρισµού. Το συµπέρασµα είναι µονοσήµαντο: Υπάρχει αρκετά µεγάλη πλεονάζουσα παραγωγική δυναµικότητα, υπό το παρόν εποχικό πρότυπο, η οποία γίνεται πολύ µεγάλη, αν εξετασθεί δυνητικώς, δηλ. αν αξιοποιηθεί η αναµφισβήτητη δυνατότητα της χώρας να αλλάξει το εποχικό πρότυπο, µειώνοντας την ακραία θερινή αιχµή που το χαρακτηρίζει. Πάντως, πρέπει να επισηµανθεί ότι ο αριθµός των διανυκτερεύσεων ανά κλίνη συγκρίνεται, µε εξαίρεση Κύπρο και Τουρκία, ευνοϊκώς µε τις ανταγωνίστριες χώρες, αν θεωρήσοµε ακριβή τα χρησιµοποιηθέντα επίσηµα στοιχεία. Φαίνεται, δηλ. ότι η ύπαρξη υψηλής πλεονάζουσας δυναµικότητας είναι κατά κάποιο τρόπο εγγενές στοιχείο στον κλάδο των καταλυµάτων. Εν πάση όµως περιπτώσει, δια τα καθ ηµάς, το συµπέρασµα ότι υπάρχει πλεονάζουσα παραγωγική δυναµικότητα, που δικαιολογεί την άσκηση πολιτικής κινήτρων συνεπούς προς αυτή την πραγµατικότητα, είναι στέρεο. Όπως έχει δειχθεί σε προηγούµενα τµήµατα της µελέτης, πλην του διαρθρωτικού και περιφερειακού προβλήµατος αναφορικώς προς το καταλυ- µατικό δυναµικό, υπάρχει και πρόβληµα ποσότητας δηλ. αµιγές πρόβληµα αποτελεσµατικότητας στην χρήση των κοινωνικών οικονοµικών πόρων. 138