THE ECONOMIST DEBATE ΠΡΑΚΤΙΚΑ. Is the young generation properly skilled to meet tomorrow s challenges?

Transcript

1 THE ECONOMIST DEBATE ΠΡΑΚΤΙΚΑ Is the young generation properly skilled to meet tomorrow s challenges? WEDNESDAY 30 OCTOBER 2013

2 Is the Young Generation properly skilled to meet tomorrow s challenges? REPRESENTING SIDES: YES STEVE BAINBRIDGE Senior Analyst of European Training Policies Cedefop (The European Centre for the Development of Vocational Training) NO MICHAEL JACOBIDES Sir Donald Gordon Chair Of Entrepreneurship and Innovation London business School Visiting Research Professor NYU Stern Debate s Chairman: JOHN ANDREWS Consultant Editor The Economist «CHAIRMAN S INTRODUCTION» J. ANDREWS: Καλησπέρα σας κυρίες και κύριοι, ευχαριστώ για την υπομονή σας μια και νομίζω ότι καθυστερήσαμε τουλάχιστον δέκα λεπτά, που δεν είναι καθόλου βρετανικό. Είμαι ο John Andrews από τον Economist και χαίρομαι ιδιαίτερα που σας καλωσορίζω σε αυτή τη συζήτηση, σε αυτή την αγχιμαχία. Ο τίτλος της είναι «αν η νέα γενιά έχει τις κατάλληλες δεξιότητες για να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του αύριο». Θα δούμε λοιπόν τι έχουν να πουν οι ομιλητές μας κι εσείς θα ψηφίσετε ναι ή όχι. Θα ήθελα όμως να θέσω το συγκείμενο αυτής της αγχιμαχίας. Υπάρχει υψηλή ανεργία στην Ευρώπη, η οποία είναι υψηλότερη μεταξύ των νέων 16 και 24 ετών και στην Ελλάδα είναι 60% σε αυτές τις ηλικίες και στην Ισπανία 50%, που σημαίνει ότι το εν τέταρτον των νέων δεν μπορούν να βρουν δουλειά.

3 Αν δούμε τον κόσμο στο σύνολό του και δεδομένου ότι υπάρχει και μια υποτυπώδης ανάπτυξη, βλέπουμε ότι το 13% των νέων είναι άνεργοι, δηλαδή μιλάμε για αρκετά εκατομμύρια νέους οι οποίοι έχουν χτυπηθεί ιδιαίτερα από την οικονομική κρίση η οποία ξεκίνησε το 2008 και το θέμα μας είναι πραγματικά μήπως υπολείπονται δεξιοτήτων και δεν μπορούν να βρουν δουλειά; Αυτό θα πρέπει να αποφασίσετε απόψε, ακούγοντας τους ομιλητές, όπου μπορείτε να θέσετε ερωτήματα και να εκφράσετε και τις δικές σας απόψεις. Θα είμαι πολύ αυστηρός με το πρόγραμμα, γιατί καταλαβαίνω ότι πολλοί μπορεί να αρέσκονται να μιλάνε. Και χωρίς άλλο θα ήθελα να καλωσορίσω τον Grant Carson από τη Citi, για ένα σύντομο χαιρετισμό. «WELCOME REMARKS» G. CARSON: Καλησπέρα σας κυρίες και κύριοι, καλώς ήρθατε στην εκδήλωση, η Citi χαίρεται ιδιαίτερα που είναι χορηγός της αγχιμαχίας για δεύτερη φορά, μια αγχιμαχία που οργανώνεται από τον Economist, μια και θεωρούμε ότι το αντικείμενο της συζήτησης είναι πολύ σημαντικό. Το επίσης σημαντικό είναι όλες αυτές οι συζητήσεις να μετατραπούν σε δράση προς όφελος τόσο της κοινωνίας, όσο και της επιχειρηματικής κοινότητας. Όταν τα επίπεδα της ανεργίας μεταξύ των νέων είναι σε επίπεδα ρεκόρ, μπορεί κανείς να κατανοήσει τη σημασία της σημερινής συζήτησης. Στη Citi εμείς επικεντρωνόμαστε στο μέλλον των παιδιών κι επειδή σύντομα έγινα πατέρας μπορώ να κατανοήσω ότι τίποτα περισσότερο και τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό από το μέλλον του παιδιού μου και νομίζω ότι αυτό πρέπει να είναι και η στάση ολόκληρης της χώρας, ότι τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό από το μέλλον των παιδιών της. Θέλω να πιστεύω ότι από αυτή τη συζήτηση θα βγουν πολλά θετικά, που θα μας επιτρέψουν να μετατρέψουμε τη θεωρία σε δράση. H Citi έχει χρηματοδοτήσει μία έρευνα που αφορά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι νέοι στην εύρεση εργασίας και στην εύρεση μιας αειφόρου εργασίας. Του χρόνου εορτάζουμε τα 50 χρόνια και είμαστε υπερήφανοι που βρισκόμαστε στην Ελλάδα δραστηριοποιούμαστε 2

4 εδώ κι ελπίζουμε ότι η Ελλάδα σταθεροποιούμενη θα μπορέσει να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για όλους. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ και μην ξεχνάτε να ψηφίζετε. J. ANDREWS: Ευχαριστούμε Grant, ευχαριστώ τη Citi και τους υπόλοιπους χορηγούς μας, γιατί χωρίς αυτούς δε θα μπορούσαμε να έχουμε αυτή τη συζήτηση. Και τώρα θα ήθελα να καλέσω τον κ. Παναγιώτη Κανελλόπουλο, Γενικό Γραμματέα Νεολαίας του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων. «OFFICIAL OPENING» Π. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ: Καλησπέρα σε όλους. Θέλω να ευχαριστήσω τον Economist για την τιμή που μου έκανε να χαιρετίσω σήμερα εδώ την αντιπαράθεση, το debate αυτό που θα διεξαχθεί σ αυτή την αίθουσα. Η καθυστέρηση οφείλεται σ εμένα και απολογούμαι, αλλά είναι η κίνηση και μια σκληρή «ανάκριση» που μου έκανε η Πρόεδρος της Επιτροπής Απασχόλησης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επί 2 ώρες για τα θέματα που απασχολούν τη νεολαία και έχουν σχέση με την ανεργία. Θα σας απαλλάξω από τη δυσάρεστη εμπειρία μιας κοινότυπης εισαγωγής που λέει ότι οι νέοι είναι το μέλλον της χώρας και η ελπίδα για την έξοδο της ελληνικής κοινωνίας από την κρίση. Όχι ότι δεν το πιστεύω, ίσα-ίσα, το πιστεύω και πολύ, απλά προτιμώ σ αυτό το σύντομο χαιρετισμό να κάνω κάποια ουσιαστικά σχόλια για το θέμα της σημερινής αντιπαράθεσης. Όταν στα πλαίσια του δημόσιου διαλόγου συζητείται το θέμα των επαγγελματικών προσόντων και της ικανότητάς τους να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η κουβέντα αναλώνεται σε παράθεση αριθμητικών δεδομένων. Τι ποσοστό τομέων εισάγεται στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, ποιος είναι ο αριθμός των νέων φοιτητών, πόσοι Έλληνες σπουδάζουν στο εξωτερικό. Και ακόμη χειρότερα, αν θ ανέβουν ή θα πέσουν οι βάσεις εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Ο δημόσιος διάλογος στην Ελλάδα αγνοεί την ύπαρξη και τη διαρκώς αυξανόμενη σημασία των λεγόμενων soft skills, δηλαδή των 3

5 γνώσεων και δεξιοτήτων που αποκτούν οι νέοι στα πλαίσια της μη τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης. Τέτοια soft skills, χαρακτηριστικά αναφέρω, είναι η αποτελεσματική αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το επιχειρηματικό πνεύμα, η ικανότητα ηγεσίας και γρήγορης λήψης αποφάσεων, η ευχέρεια συνεργασίας με άτομα διαφορετικής επαγγελματικής και πολιτισμικής προέλευσης. Οι εξελίξεις σε όλους τους τομείς της επιστήμης αλλά και της οικονομικής δραστηριότητας, είναι τόσο γρήγορες που συχνά οι γνώσεις που λαμβάνει κάποιος νέος στο πρώτο έτος των σπουδών του, έχουν καταστεί παρωχημένες όταν αυτός αποφοιτά και ακόμα πιο παρωχημένες όταν είναι έτοιμος να εισέλθει στην αγορά εργασίας. Οι ανωτέρω δεξιότητες όμως επιτρέπουν σ ένα νέο να προσαρμοστεί τάχιστα και ν ακολουθήσει και να παρακολουθήσει τις εξελίξεις. Ακόμη και στις πιο προηγμένες οικονομικά και εκπαιδευτικά χώρες, οι έρευνες δείχνουν ότι οι εργοδότες και οι επενδυτές συχνά παραπονιούνται για την αδυναμία ανεύρεσης νέων κατάλληλων υπαλλήλων και συνεργατών. Στην Ελλάδα όπου η άποψη ότι το πτυχίο οδηγεί σε σίγουρη επαγγελματική αποκατάσταση, είχε, έχει ή τουλάχιστον είχε ισχύ θρησκευτικού δόγματος. Είμαστε ακόμη πιο πίσω στην αναγνώριση, πιστοποίηση και αξιοποίηση των ανωτέρω δεξιοτήτων στην επαγγελματική αποκατάσταση των νέων. Η σημερινή αντιπαράθεση περί του αν η νέα γενιά διαθέτει τις κατάλληλες δεξιότητες για ν αντιμετωπίσει τις σύγχρονες προκλήσεις, θ αναδείξει πολλά και κρίσιμα συμπεράσματα. Το κύρος και η εμπειρία των εξαιρετικά σημαντικών ομιλητών και συντελεστών που συμμετέχουν στην εκδήλωση αποτελούν την καλύτερη εγγύηση. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας του κοινού αποτελεί για μένα το μεγάλο ερωτηματικό που σε λίγο πρόκειται ν απαντηθεί. Ολοκληρώνοντας θα ήθελα να εκφράσω τα συγχαρητήρια και τις ευχαριστίες μου προς όλους όσους εργάστηκαν για την πραγματοποίηση αυτής της εκδήλωσης και να κηρύξω επίσημα την έναρξη του debate. Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας. 4

6 J. ANDREWS: Ευχαριστούμε πάρα πολύ κ. Γενικέ Γραμματέα. Και θα ήθελα τώρα να σας πω πως οργανώνεται αυτή η συζήτηση, όχι βέβαια πως θα είναι το αποτέλεσμα, αλλά εξαρτάται από σας. Αρχικά θα έχουμε 15 λεπτά για τον Steve Bainbridge, ο οποίος είναι Senior Analyst των ευρωπαϊκών πολιτικών κατάρτισης της Cedefop, ο οποίος θα μιλήσει υπέρ της πρότασης, ότι όντως οι νέοι έχουν τις κατάλληλες δεξιότητες. Και μετά ο κ. Μιχάλης Ιακωβίδης από το London Business School θα μιλήσει και θα υποστηρίξει τη θέση του ότι όχι οι νέοι δεν έχουν τις απαραίτητες δεξιότητες. Μετά εγώ θα θέσω κάποια ερωτήματα στον καθέναν από αυτούς, θα μπορέσουν μετά να αντιπαρατεθούν ο ένας με τον άλλον και μετά θα θέσετε εσείς τις ερωτήσεις σας και υπογραμμίζω σύντομες ερωτήσεις για να έχετε απαντήσεις. Και στο τέλος ο καθένας από τους ομιλητές θα πάρει πέντε λεπτά για την τελευταία του δευτερολογία και μετά έχουμε wifi και tablets μέσω των οποίων θα κληθείτε να ψηφίσετε και η ψηφοφορία φυσικά θα παρουσιαστεί στις οθόνες κι εγώ θα πρέπει ουσιαστικά να συγχαρώ τόσο το νικητή όσο και τον ηττημένο. Βέβαια θα υπάρχει όπως βλέπουμε ένας νικητής κι ένας ηττημένος, αλλά νομίζω ότι οι κερδισμένοι από αυτή τη συζήτηση θα είμαστε όλοι εμείς οι οποίοι θα έχουμε ακούσει όλα αυτά τα υπέροχα επιχειρήματα. Λοιπόν, ας ξεκινήσουμε την αγχιμαχία. OPENING: «IS THE YOUNG GENERATION PROPERLY SKILLED TO MEET TOMORROW S CHALLENGES? Perception s of "properly skilled" in a changing world Trends in qualifications across EU member states The changing nature of employment The problems and nature of skill mismatch Youth in Greece» 5

7 ΥΕΣ: S. BAINBRIDGE: Κυρίες και κύριοι, ευχαριστώ πολύ που ήρθατε εδώ απόψε, ευχαριστώ τον Economist και τη Citi που με κάλεσαν εδώ να μιλήσω. Θυμίζει λίγο το διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision η ψηφοφορία, για να δούμε πως θα τα πάμε απόψε. Κάθε γενιά έχει άγχος για την επόμενη. Ο παππούς μου δεν επαινούσε ποτέ τις δεξιότητες του πατέρα μου, ενώ ο ίδιος ο πατέρας μου ανησυχούσε τι θα γίνω εγώ, διότι υπολειπόμουν σε πρακτικές δεξιότητες, δεν ήξερα τον κόσμο εν γένει, ο πατέρας μου πρέπει να σας πω ακόμη ανησυχεί για μένα. Και φυσικά όλοι εμείς ανησυχούμε για την επόμενη τη νέα γενιά. Το ερώτημα το οποίο συζητάμε σήμερα, εάν δηλαδή η νέα γενιά έχει τις κατάλληλες δεξιότητες για τις προκλήσεις του αύριο, ουσιαστικά αποτυπώνει μία ανησυχία ότι δεν είναι και σίγουρα θα υπάρχουν καλά επιχειρήματα γι αυτή την άποψη. Οι νέοι ορίζονται συνήθως ως εκείνοι που είναι ηλικίας μεταξύ 15 και 24 ετών, για στατιστικούς λόγους, χρειάζεται να ανταπεξέλθουν στο ρυθμό των τεχνολογικών και οργανωτικών αλλαγών, την παγκοσμιοποίηση, τις δημογραφικές μετατοπίσεις, περιβαλλοντικές πιέσεις και διαρκώς μεταβαλλόμενους κανονισμούς. Σα να μην αρκεί αυτό, οι νέοι άνθρωποι έχουν ακόμη να αντιμετωπίσουν μία αγορά εργασίας η οποία είναι αρκετά δυσμενείς, με δεδομένο ότι έχουμε τη χειρότερη οικονομική ύφεση από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Επίσης η αγορά είναι πολύ πιο απαιτητική, οι θέσεις εργασίας σε όλα τα επίπεδα γίνονται ολοένα και μεγαλύτερης εντάσεως δεξιοτήτων. Οι τελευταίες προβλέψεις της Cedefop για την αγορά εργασίας και τη ζήτηση δείχνουν ότι θα δημιουργηθούν περίπου 10 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας τα επόμενα χρόνια, αλλά αυτές οι θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν θα είναι πολωμένες, οι περισσότερες θα έχουν μεγάλες απαιτήσεις σε δεξιότητες ή θα είναι στοιχειώδεις. Οι στοιχειώδεις είναι εκείνες οι οποίες δε χρειάζονται σχεδόν καθόλου ή ελάχιστες δεξιότητες. Θα έχουμε την τεχνολογία που θα υποκαθιστά τον άνθρωπο σε πολλά καθήκοντα, αλλά πρέπει να σας πω ότι 6

8 δεν υπάρχει κάποια άμεση σύνδεση ανάμεσα στο επίπεδο δεξιοτήτων μιας θέσης εργασίας και το ποσοστό της ρουτίνας που περιλαμβάνει. Υπάρχουν για παράδειγμα θέσεις εργασίας υψηλών δεξιοτήτων, όπως οι πιλότοι αεροπλάνων, οι οποίες όμως έχουν πολλή ρουτίνα. Υπάρχουν αυτή τη στιγμή οι αυτόματοι πιλότοι που υποκαθιστούν τους ανθρώπινους, είναι σίγουρο όμως ότι πολύ σύντομα παρά το ότι έχουμε ήδη αεροπλάνα χωρίς πιλότους θα αργήσουμε να έχουμε αυτοκίνητα χωρίς οδηγούς. Οι θέσεις εργασίας λοιπόν σε όλα τα επίπεδα, καθώς θα περιπλέκονται, θα χρειάζονται ανθρώπους που να μπορούν να σκεφτούν, να επικοινωνήσουν, να οργανωθούν και να προσπαθήσουν. Έχουμε εμείς τέτοια άτομα; Ειδικά όπως είπε ο John Andrews όταν βλέπουμε τόσο μεγάλα ποσοστά ανεργίας στους νέους, υπάρχουν δεξιότητες; Υπάρχει όμως μία διαφορά ανάμεσα στο ποσοστό ανεργίας στους νέους, που είναι ο αριθμός των ανέργων νέων ανθρώπων ως αναλογία των νέων οι οποίοι αυτή τη στιγμή αναζητούν μια θέση εργασίας ή ήδη εργάζονται και την αναλογία της ανεργίας στους νέους που είναι ο αριθμός των ανέργων νέων ατόμων σε αναλογία όλων των νέων ατόμων, είτε είναι ακόμη στην εκπαίδευση πλήρους απασχόλησης, είτε στο σχολείο. Παρά λοιπόν το ότι το ποσοστό ανεργίας είναι στο 23,3% η αναλογία ανεργίας στους νέους είναι στο 9,7%. Στην Ελλάδα το ποσοστό ανεργίας στους νέους τον Αύγουστο ήταν 65,1% αλλά η αναλογία ανεργίας στους νέους ήταν 16,8%, δηλαδή ούτε το ένα τρίτο. Στη Γερμανία η αντίστοιχη αναλογία είναι 3,9%. Φαίνεται λοιπόν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι μένουν στην εκπαίδευση, κάτι που είναι θετικό, αλλά οι στατιστικές έχουν φτιαχτεί έτσι ώστε να αυξάνουν το ποσοστό ανεργίας στους νέους, κάτι που είναι κακό. Και φυσικά έχουμε και το τι θα γίνει εάν κάποιος δεν βρει εργασία σε νεαρή ηλικία, μπορεί να αλλάξει, να επηρεασθεί όλη του η ζωή. Γι αυτό λοιπόν από το 2013 θέλουμε να αλλάξουμε αυτές τις στατιστικές. Είναι τραγικό το ότι αυτή τη στιγμή έχουμε 5,5 εκατομμύρια νέους ανθρώπους ηλικίας 15 έως 24 ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση που είναι άνεργοι, μιλάμε για μία ολόκληρη Αθήνα. Έχουμε 27 εκατομμύρια νέους 7

9 ανθρώπους στην ίδια ηλικία 15 έως 24 που είναι στην εκπαίδευση, μιλάμε για έναν πληθυσμό δύο φορές εκείνον της Ελλάδος. Αυτά λοιπόν τα 27 εκατομμύρια δεν συμπεριλαμβάνουν νέους ανθρώπους που εργάζονται και υπάρχουν 18,5 εκατομμύρια από αυτούς, πολλοί δε συμμετέχουν ακόμη στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, όπως για παράδειγμα σε μαθητείες. Για να δούμε λοιπόν πως θα ανταποκριθούμε σε έναν πιο απαιτητικό κόσμο, βλέπουμε ότι οι νέοι προετοιμάζονται διαρκώς καλύτερα. Αυτό αποτυπώνεται στα υψηλότερα επίπεδα ακαδημαϊκών επιτυχιών. Έως το 2025 θα έχουμε εργατικό δυναμικό με ακαδημαϊκό πτυχίο και θα ανέρχεται στο 39%. Αυτό είναι σε αντίθεση με το 31% του Επίσης το εργατικό δυναμικό που δε θα έχει καθόλου προσόντα, θα πέσει στο 14%, το οποίο είναι λιγότερο από το μισό από το 31% που ήταν το 2000 και εκείνοι που θα έχουν τις καλύτερες προϋποθέσεις, που θα έχουν τα καλύτερα προσόντα, θα είναι οι νέοι. Τι θα κάνουμε λοιπόν; Θα γινόμαστε σοφότεροι και θα κριτικάρουμε θα επικρίνουμε τους νέους που δεν έχουν τις κατάλληλες δεξιότητες; Υπάρχει μία αναντιστοιχία δεξιοτήτων και θα αναφερθώ σε ένα περιστατικό. Πηγαίνει ένας νέος να βρει δουλειά σε ένα εργοτάξιο και ο επόπτης ο επιστάτης τον ρωτάει "ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στα joist και στο girder" που είναι δοκάρια. Ο νέος απαντά "ο Joist έγραψε τον Οδυσσέα και ο Girder τον Φάουστ". Γνώσεις ναι, δεξιότητες; Άλλο ερώτημα αυτό. Και πρέπει να σας πω ότι το δοκάρι joist είναι στην κορυφή της οροφής, ενώ το δοκάρι girder είναι κάτω από αυτό, είναι υποστηρικτικό. Μιλούμε λοιπόν διαρκώς για ελλείμματα δεξιοτήτων, μιλούμε για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τα οποία δεν εκπαιδεύουν δεν προετοιμάζουν τους νέους για τις θέσεις εργασίας, είναι αυτό σωστό; Παρά την τρέχουσα οικονομική ύφεση, μια μελέτη από την Man Power που δημοσιεύθηκε φέτος και πραγματοποιήθηκε σε 42 χώρες, ανέφερε ότι το 25% των επιχειρήσεων στην Ευρώπη αντιμετώπιζαν δυσκολίες στην πρόσληψη, το 25% των επιχειρήσεων στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα, που η 8

10 ανεργία είναι τόσο υψηλή, το αντίστοιχο νούμερο ήταν περίπου 38% και στη Γερμανία περίπου 35%. Υπήρχε επίσης μία έρευνα του European Barometer του 2010, η οποία διαπίστωσε ότι το 33% των εργοδοτών αναγνωρίζει έλλειμμα αιτούντων για θέση εργασίας που να έχουν τις κατάλληλες δεξιότητες και ικανότητες. Υπάρχουν κι άλλες έρευνες, η έρευνα της Mc Kinsey του 2011 η οποία δείχνει ότι ως το 2020 ο κόσμος θα έχει 40 εκατομμύρια εργάτες, οι οποίοι δε θα έχουν αποφοιτήσει από κολέγιο. Ποιος είναι υπεύθυνος λοιπόν γι αυτή την κατάσταση; Σύμφωνα με την έρευνα της Man Power μόνον το 42% των εργοδοτών πιστεύει ότι οι απόφοιτοι είναι επαρκώς προετοιμασμένοι, το 70% των εργοδοτών κατηγορεί το εκπαιδευτικό σύστημα για το έλλειμμα εργατών με δεξιότητες. Συμβαίνει αυτό, ισχύει αυτό Καθηγητά; Ο κ. Ιακωβίδης, ο οποίος αντιτίθεται στην άποψή μου, θα μας μιλήσει για το τι κάνουν λάθος τα πανεπιστήμια, διότι το μέλλον των παιδιών μας, το μέλλον των εγγονών μας, είναι στα χέρια του. Είναι σαφές ότι ορισμένοι εργοδότες αντιμετωπίζουν δυσκολίες να βρουν τα ταλέντα που χρειάζονται, εγώ όμως έχω πίστη στον Καθηγητή και τους συναδέλφους του, πιστεύω ότι θα καλυφθούν όλα αυτά. Ένας εργοδότης ο οποίος δυσκολεύεται να καλύψει μία θέση εργασίας δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει να κάνει με έλλειμμα δεξιοτήτων. Το Ευρωβαρόμετρο του 2010 έδειξε ότι το 25% των εργοδοτών παραδέχθηκε πως δεν ήταν δυνατόν να παράσχει έναν ανταγωνιστικό πρώτο μισθό. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, η έρευνα του 2009 για το εργασιακό περιβάλλον και την επιχειρησιακή απόδοση έδειξε ότι μόλις το 9% των εργοδοτών στην Ανατολική Ευρώπη και την Κεντρική Ασία θεωρούν ότι το σοβαρό εμπόδιο για τις επιχειρησιακές λειτουργίες είναι το ανεπαρκές εργατικό δυναμικό, αυτό που έχει τις ανεπαρκείς δεξιότητες. Υπάρχουν περισσότερα εμπόδια τα οποία είναι πιο σημαντικά σε σχέση πάντα με την έλλειψη δεξιοτήτων. Στις ΗΠΑ, έχει επίσης τεθεί το ίδιο ζήτημα για την έλλειψη δεξιοτήτων. Εκεί όμως, λένε ότι οι επιχειρήσεις δεν έχουν καλές στρατηγικές. Οι εργοδότες εκεί προτιμούν να περιμένουν τον 9

11 ιδανικό υποψήφιο, δηλαδή εκείνον ο οποίος αυτή τη στιγμή απασχολείται στο ίδιο κομμάτι σε μια ανταγωνιστική επιχείρηση. Επομένως οι επιχειρήσεις βλάπτουν οι ίδιες τους εαυτούς τους καθώς είναι απρόθυμες να προσλάβουν νεότερους υποψηφίους οι οποίοι έχουν τις δεξιότητες αλλά υπολείπονται σε εμπειρία. Σύμφωνα με μια μελέτη της Man Power, μόλις το 13% των εργοδοτών είναι διατεθειμένοι να διευρύνουν τις αναζητήσεις τους για τις προσλήψεις. Μόλις το 7% των εργοδοτών είναι διατεθειμένοι να επαναπροσδιορίσουν τις εργασιακές απαιτήσεις, ακόμη και όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην πρόσληψη. Οι εργοδότες παραπονούνται επίσης για την έλλειψη εμπειρίας των νεαρών υποψηφίων. Όμως η εμπειρία της οποίας υπολείπονται οι νέοι, μπορεί να καλυφθεί μέσα από την εργασία. Αλλά τα περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα πασχίζουν να βρουν πρακτικές ασκήσεις για τους φοιτητές τους. Δε μπορούμε ν αρνηθούμε βέβαια ότι υπάρχει έλλειμμα δεξιοτήτων, αλλά το μεγαλύτερο έλλειμμα δεξιοτήτων είναι σε θέσεις εργασίας στις οποίες απαιτούνται συγκεκριμένες υψηλού επιπέδου δεξιότητες και φυσικά σε κάθε οικονομία η οποία οδηγείται από την καινοτομία είναι αναμενόμενο να υπάρχουν ελλείμματα δεξιοτήτων. Αυτά τα ελλείμματα δε σημαίνουν βέβαια ότι η νέα γενιά δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένη. Μάλιστα υπάρχουν πολύ ισχυρά επιχειρήματα για ότι ισχύει το αντίθετο. Η ασθενής ζήτηση απασχόλησης αυξάνει τον ανταγωνισμό για τις θέσεις εργασίας και υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι αποδέχονται θέσεις εργασίας για τις οποίες είναι over qualified, για τις οποίες έχουν υπερβολικά πολλά προσόντα. Αυτή η τάση τείνει να γίνει ο κανόνας. Οι εργάτες οι οποίοι είναι over qualified, έχουν υπερβολικά πολλά προσόντα, είναι πιθανότερο να βρουν μια θέση εργασίας η οποία δεν τους ταιριάζει και πρέπει να σας πω ότι αυτό αφορά κυρίως τις γυναίκες. Η νέα γενιά κάνει όλα όσα μπορεί για να προετοιμαστεί για τις προκλήσεις του αύριο. Αυτή τη στιγμή το 40% των νέων ανθρώπων εγκαταλείπει την εκπαίδευση αφού αποφοιτήσει από το Πανεπιστήμιο ή ένα αντίστοιχου επιπέδου εκπαιδευτικό Ίδρυμα. 10

12 Λέμε στους νέους ότι χρειάζονται τις κατάλληλες δεξιότητες αλλά η αγορά εργασίας δεν είναι κάτι το στατικό. Οι κατάλληλες δεξιότητες αλλάζουν διαρκώς. Λέμε στους νέους ότι χρειάζονται να είναι κατά το δυνατό καλύτερα προετοιμασμένοι. Παρ όλα αυτά τα δεδομένα αλλάζουν διαρκώς. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι οι οποίοι λένε ότι πολύ ωραία, αν έχουμε κάποιους οι οποίοι είναι over qualified, έχουν πολλά προσόντα, κι αυτό είναι ένδειξη ότι δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι. Αλλά, το εργατικό δυναμικό που έχει υπερβολικά προσόντα, είναι ο σημαντικότερος παράγοντας για την ανταγωνιστικότητα. Οι ανεπτυγμένες οικονομίες οι οποίες φιγουράρουν στην κορυφή, οδηγούν την κούρσα, έχουν αυτούς τους ανθρώπους. Δε μπορούμε ν ανταγωνιστούμε με χαμηλό κόστος, όχι, ανταγωνιζόμαστε με βάση την ποιότητα και την καινοτομία. Οι υπηρεσίες μας πρέπει να είναι άριστες. Αυτό σημαίνει ότι το εργατικό μας δυναμικό πρέπει να είναι άριστο. Η νέα γενιά, είναι η κατάλληλη πρώτη ύλη. Είναι λοιπόν ανόητο, είναι εσφαλμένο να προσδοκούμε ότι κάθε νέο άτομο θ αποφοιτήσει από την εκπαίδευσή του και θα είναι τελειωμένο προϊόν. Έλεγα και πριν, ο παππούς ο δικός μου ανησυχούσε για τον πατέρα μου και ο πατέρας μου ανησυχούσε για μένα. Για τα παιδιά μου, κι έχω 5, ηλικίας από 2 έως 22 ετών, εγώ δεν ανησυχώ. Δεν ανησυχώ ότι δε θα έχουν τις κατάλληλες δεξιότητες. Ανησυχώ για το αν θα τους δοθεί η ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν τις δεξιότητες που έχουν αποκτήσει. Ανησυχώ για το αν θα έχουν την ευκαιρία να δείξουν το τι μπορούν να κάνουν. ανησυχώ για το αν θα τους δοθεί η ευκαιρία ν αναπτύξουν την ικανότητά τους να μάθουν περισσότερα. Με βεβαιωμένη την τρέχουσα οικονομική κατάσταση, χρειάζεται να δημιουργήσουμε ευκαιρίες για τους νέους. Χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε και ν αναπτύξουμε τις δεξιότητες που διαθέτουν. Οι άνθρωποι είναι το πιο σημαντικό στοιχείο του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Και παρ όλα αυτά συνήθως τους αντιμετωπίζουμε ως το μεγαλύτερο μειονέκτημα. Ο καθηγητής Ιακωβίδης έχει γράψει πολύ εύστοχα κάτι για το πώς χρειάζεται ν αλλάξουν οι επιχειρήσεις τις στρατηγικές τους και να τις 11

13 αντιμετωπίζουν ως ένα σενάριο ενός θεατρικού έργου. Δηλαδή ότι πρέπει να τις αντιμετωπίζουν ως κάτι το οποίο χρειάζεται διαρκή επανεξέταση και ανανέωση. Έτσι πρέπει ν αντιμετωπίζουμε το εργατικό μας δυναμικό. Οι άνθρωποι είναι εκείνοι που καινοτομούν, όχι τα μηχανήματα. Οι άνθρωποι είναι εκείνοι που φτιάχνουν ή καταστρέφουν τη φήμη μιας επιχείρησης. Οι άνθρωποι είναι εκείνοι οι οποίοι φροντίζουν τους υπάρχοντες πελάτες και βρίσκουν νέους. Χωρίς την αφοσίωσή τους, χωρίς τη δική τους προσπάθεια, χωρίς τη δική τους είσοδο στην αγορά εργασίας, δε μπορεί να υπάρξει επιτυχία. Οι αποτελεσματικές επιχειρήσεις είναι εκείνες που προσαρμόζονται στις αλλαγές, όπως για παράδειγμα στην αλλαγή των τιμών των εμπορευμάτων. Για να υπάρχει ευημερία, οι επιχειρήσεις πρέπει να εξετάσουν πώς θ αξιοποιήσουν ένα καλύτερο εργατικό δυναμικό για να γίνουν πιο ανταγωνιστικές σ ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Εμείς πρέπει λοιπόν να διασφαλίσουμε ότι θα έχουμε τους ανθρώπους που θα έχουν τα καλύτερα προσόντα, τις καλύτερες δεξιότητες. Ευχαριστώ πολύ. J. ANDREWS: Ευχαριστώ πολύ Steve Bainbridge, σου έδωσα 17 λεπτά αλλά να μην ξανασυμβεί, σε συγχωρώ αυτή τη φορά μόνο. Λοιπόν Καθηγητά Ιακωβίδη, θα είμαι πολύ αυστηρός μαζί σας, μόνο 15 λεπτά έχετε εσείς και πρέπει να σας πω ότι δε νομίζω ότι πρέπει να ανησυχείτε για τα παιδιά σας αλλά τα παιδιά σας για εσάς. ΝΟ: Μ. ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ: Χαίρομαι πολύ που βρίσκομαι εδώ και θα ακολουθήσω αυτή την πολύ εύγλωττη παρουσίαση. Αυτό θα κάνει τη δική μου παρουσίαση πολύ πιο εύκολη, γιατί θα μιλήσω κι εγώ για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η νέα γενιά. Όσον αφορά το μέρος των προσπαθειών για να πω ότι όχι δεν έχουμε κατάλληλες δεξιότητες, θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω πολλά επιχειρήματα, θα μπορούσα να αναφέρω την πολιτική, τις επιχειρήσεις, όλα αυτά συμμετέχουν, αλλά φοβάμαι ότι θα πρέπει να ελέγξω όμως την 12

14 πραγματικότητα και θα κάνω κάτι καλό, δε θα προσπαθήσω να προτείνω μόνο ότι η νέα γενιά δεν έχει τις κατάλληλες δεξιότητες για τις προκλήσεις του μέλλοντος, αλλά ότι δεν έχουν καν τα προσόντα για τις σημερινές προκλήσεις. Δε θέλω βέβαια να πω ότι όλοι πρέπει να σταματήσουμε να ελπίζουμε, όχι, αυτό που υπογραμμίζω είναι ότι πρέπει να ταυτοποιήσουμε τα προβλήματα πριν πάμε μπροστά, πριν προσπαθήσουμε να τα επιλύσουμε και πριν επιτεθούμε σε αυτά θα πρέπει να ξέρουμε με τι έχουμε να κάνουμε. Τι συνέβαινε μέχρι πρότινος; Η καριέρα μας συνήθως ξεκινούσε με το πανεπιστήμιο, ξεκινούσαμε βέβαια αρχικά με την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, τη δευτεροβάθμια, μετά πηγαίναμε στο στρατό, εφόσον κάναμε και την τριτοβάθμια εκπαίδευση και όλοι θέλαμε να γίνουμε γιατροί ή δικηγόροι για να έχουμε μια καριέρα ή μηχανικοί καθώς εξελισσόταν ο κόσμος. Δηλαδή υπήρχε η πεπατημένη, γεννιόσουνα, σπούδαζες και εύρισκες μια δουλειά. Το ίδιο συνέβαινε και με την επαγγελματική κατάρτιση, ήταν δηλαδή μία πεπατημένη των συντεχνιών που ακολουθούνταν στην Ευρώπη εδώ και αιώνες. Οι διάφορες συντεχνίες, οι τεχνίτες, οι αρχιτέκτονες, οι μηχανικοί, ανήκαν σε μια συγκεκριμένη ομάδα, είχαν κάποια συγκεκριμένα προσόντα που τους επέτρεπε να έχουν μία καλή καριέρα στην κοινωνία και αυτό πιστεύει. Και σήμερα η κοινωνία, ότι η εκπαίδευση είναι το εισιτήριο που σου δίνει τη δυνατότητα να κάνεις κάτι που δεν μπορούν να κάνουν κάποιοι άλλοι, αλλά τα πράγματα έχουν αλλάξει κι έχουν αλλάξει γιατί η οικονομία έχει αλλάξει τον κόσμο όπως είναι σήμερα. Τι οδήγησε στη δημιουργία αυτού του κενού που θα προσπαθήσω τουλάχιστον να σας πείσω ότι υπάρχει; Αυτό που συνέβη είναι ότι αρχίσαμε να γινόμαστε περισσότερο παγκόσμιοι, ο κόσμος όπως είναι δομημένος έχει αρχίσει να αλλάζει σε πολλές χώρες. Τα επαγγέλματα έχουν χάσει τα προνόμια που είχαν, τα σύννεφα άρχισαν να μαζεύονται πάνω από τα διάφορα επαγγέλματα γιατί αποφασίσαμε ότι κάποιος είναι περισσότερο παραγωγικός όταν συνδυάζει γνώσεις και όχι μόνο εταιρείες αλλά ολόκληρες βιομηχανίες άρχισαν να αλλάζουν τον τρόπο που οργανωνόταν και δημιουργήθηκαν νέες δυνατότητες. 13

15 Επίσης, ολόκληροι τομείς ενσωματώθηκαν, όπως οι οικονομικές υπηρεσίες που ουσιαστικά συγκεντρώθηκαν και έδωσαν την ευκαιρία σε άλλους ανθρώπους που έχουν εξειδικευτεί σε συγκεκριμένα πράγματα να εισχωρήσουν σε αυτές. Σε άλλους τομείς, όπως οι υπολογιστές, οι παραδοσιακές εταιρείες όπως η ΙΒΜ και η TEC έδωσαν τη θέση τους στην Accenture και σε άλλες εταιρείες οι οποίες λειτουργούν με διαφορετικούς ρυθμούς. Ήρθε και μια άλλη αλλαγή που δεν ήταν μόνο η αναδιάρθρωση των εταιρειών, αλλά και η παγκοσμιοποίηση. Σκεφτείτε σήμερα την ανάπτυξη της Ινδίας και της Κίνας, γιατί αναδύθηκαν αυτές οι χώρες; Γιατί άλλαξε ο τρόπος παραγωγής, γιατί τώρα έχουμε ανάθεση σε τρίτους από εταιρείες, ενώ παλαιότερα οι εταιρείες τα έφτιαχναν όλα μόνες τους. Τώρα μία εταιρεία μπορεί να αναθέσει σε μία άλλη εταιρεία στην Ινδία να παρέχει μια υπηρεσία ή να παρασκευάσει κάτι γι αυτή, οπότε έχουμε ανάθεση αυτών των εταιρειών και η Κίνα ανήκει σε αυτούς τους κατασκευαστές και όλη αυτή η αναδιάρθρωση τι σημαίνει; Σημαίνει ότι υπάρχει ρευστότητα και ότι αυτοί οι ανταγωνιστές υπάρχουν, ότι δε ζούμε σε κλειστές κοινωνίες και δεν μπορούμε εμείς να ρυθμίζουμε ποιους θα δεχόμαστε και ποιους δε θα δεχόμαστε. Σημαίνει όμως και κάτι άλλο, ότι μπορείς να έχεις την ευκαιρία να βρεις τρόπους να συνδυάσεις πράγματα, για να δημιουργήσεις αξία, κάτι που δεν συνέβαινε στο παρελθόν. Δε βλέπουμε μόνο να αλλάζει η παραγωγή, αλλά είδαμε επίσης να αλλάζουν και τα επιχειρηματικά πρότυπα. Η ιδέα της μακροχρόνιας καριέρας είναι σπάνια στις μέρες μας, η ασφάλεια που μπορεί να ένοιωθαν οι άνθρωποι στις μεγάλες εταιρείες τις βιομηχανικές ανήκει πλέον στο παρελθόν. Ακόμα και στις μεγάλες εταιρείες βλέπουμε ότι οι εταιρείες οι οποίες επιβιώνουν είναι αυτές οι οποίες αλλάζουν πλοήγηση και φυσικά προσλαμβάνουν και προσωπικό καινούριο για να ανταποκριθεί στην αλλαγή πλεύσης. Οι δεξιότητες λοιπόν που έχουμε και η κατάρτιση από το πανεπιστήμιο βασίζεται μόνον στις συντεχνίες. Ήδη στις συντεχνίες δηλαδή εκπαιδεύουμε ανθρώπους να γίνουν κοινωνιολόγοι, οικονομολόγοι, δικηγόροι 14

16 και τα λοιπά, δηλαδή τους προετοιμάζουμε να ανήκουν σε μία συντεχνία και ζητάμε από αυτούς τους ανθρώπους να απομνημονεύσουν πράγματα και αυτό ήταν η πεπατημένη του παρελθόντος, γιατί στο παρελθόν επειδή δεν υπήρχαν πολλά βιβλία για να διακινηθεί η γνώση οι άνθρωποι έπρεπε να αποστηθίζουν και να θυμούνται πράγματα και να τα μεταφέρουν από γενιά σε γενιά. Πλέον η πληροφορία δεν είναι σπάνια, μπορείς να τη βρεις οπουδήποτε, μπορείς να βάλεις κάτι το google και να το βρεις αμέσως, που αυτό σημαίνει ότι το οικοδόμημα της οικοδόμησης δεξιοτήτων το οποίο βασίζεται στο παρελθόν έχει ήδη ξεπεραστεί σήμερα, όχι μόνο για το αύριο. Αυτοί οι κανόνες όμως που ακολουθούσαμε όλα αυτά τα χρόνια δε μας άφησαν να κατανοήσουμε ότι η αξία δημιουργείται από το συνδυασμό πραγμάτων και όχι μόνο από την στείρα αποστήθιση πραγμάτων, αλλά από την κριτική αξιολόγησή τους. Εγώ είμαι Καθηγητής πανεπιστημίου και θα επιστρέψω σε αυτό που είπατε προηγουμένως, ας σκεφτούμε αν οι εταιρείες μπορούν να δώσουν μια απάντηση σε αυτό το πρόβλημα. Συμφωνώ με την άποψη ότι οι εταιρείες έχουν σταματήσει να εκπαιδεύουν ανθρώπους, κάτι που έκαναν παραδοσιακά. Δυστυχώς αυτό είναι ένας λόγος για τον οποίον θα πρέπει να ψηφίσετε τη δική μου θέση, γιατί πραγματικά πλέον οι εταιρείες δεν εκπαιδεύουν το προσωπικό τους. Έτσι δημιουργείται ένα κενό δεξιοτήτων, όταν φεύγεις από το πανεπιστήμιο, δηλαδή σκέψου, πας στο πανεπιστήμιο και πιστεύεις ότι έχεις όλα τα προσόντα να βρεις δουλειά και ξαφνικά βγαίνεις στην αγορά εργασίας και βλέπεις ότι δεν έχεις. Θα σας δώσω ένα βιωματικό παράδειγμα, κάθε χρόνο το χειμώνα στο Νταβός υπάρχει μια συνάντηση ανθρώπων που προσπαθούν να δουν ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα του κόσμου και η πρόσκληση λοιπόν που δέχθηκα είναι αυτή που βλέπετε στην οθόνη και ποιο είναι το ερώτημα που ετέθη και εκλήθην να απαντήσω είναι γιατί υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων; Φυσικά, όπως συνέβη και με άλλες περιπτώσεις, πολλή συζήτηση και καθόλου δράση. 15

17 Για να δούμε όμως κάποια έρευνα που έχει γίνει για το ζήτημα ποια είναι τα ελλείμματα που αναγνωρίζουν οι εργοδότες. Πού υπάρχει έλλειμμα; Δεξιότητες μηχανικής, δεξιότητες λειτουργίας Η/Υ. Βέβαια δεξιότητες τεχνικές, ανάγνωσης και γραφής φυσικά ισχύουν για όλους, αλλά υπάρχουν ουσιαστικά προβλήματα συμμετοχής, όταν ζητούνται εξεζητημένες γνώσεις, όταν ζητείται προσαρμοστικότητα, ηθική, συνεργατικότητα και ούτω καθ' εξής. Αυτές οι λέξεις τείνουν να λείπουν από το λεξιλόγιο των ανθρώπων οι οποίοι βρίσκονται στην εκπαίδευση σήμερα. Άρα δηλώνει ότι δεν είμαστε προετοιμασμένοι ούτε για το σήμερα ούτε για το αύριο. Η ύφεση όμως χειροτερεύει τα πράγματα. Και γιατί τα χειροτερεύει; Γιατί οι περισσότερες ευκαιρίες παθιάζονται με το να προσλάβουν ανθρώπους που νομίζουν ότι θα είναι ιδανικοί γι αυτές αλλά δε μπαίνουν στη διαδικασία να κάνουν μακροχρόνιο σχεδιασμό. Και αυτό που βλέπουμε από το 2008 και κάτω, υπάρχει έλλειψη ενδιαφέροντος και δραστηριότητας εταιρειών στην επιλογή, στρατολόγηση και αξιολόγηση των εκτελεστικών στελεχών τους. Η αναντιστοιχία λοιπόν δεξιοτήτων υπάρχει και δημιουργείται αυτό το κενό μεταξύ αυτών που έχουν ή δεν έχουν εμπειρία, ικανών ανθρώπων και ανθρώπων που δεν είναι ικανοί ν ανταποκριθούν στις ανάγκες της συγκεκριμένης στιγμής, στο συγκεκριμένο τόπο. Αυτό το γράφημα αποτυπώνει αυτό το κενό και αφορά τις ΗΠΑ που είναι μια από τις πιο ευέλικτες αγορές εργασίας στον κόσμο. Αυτό το γράφημα δείχνει το ποσοστό ανεργίας και τον αριθμό των αγγελιών που ζητούν υπαλλήλους. Βλέπουμε ότι υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη για εργασία, υπάρχουν περισσότερες λοιπόν αγγελίες ενώ μετά το 2009 τα πράγματα αλλάζουν, υπάρχει μεγαλύτερη προσφορά και λιγότερη ζήτηση μέσω αγγελιών για υπαλλήλους. Όπως είπε κι ένας συνάδελφός μου, ο γιος μου είχε μεγάλη δυσκολία στο να βρει δουλειά μετά την αποφοίτησή του. Δέχτηκε μια δουλειά στον τομέα της υγείας και θέλησε να επαναπροσανατολιστεί σε αυτό τον τομέα. Γι αυτό ξαναγύρισε στο σχολείο. Συνέχισε τις σπουδές του και όταν αποφοίτησε πάλι δε βρήκε δουλειά γιατί αυτό που ανακάλυψε ήταν ότι οι εργοδότες ζητούν ανθρώπους οι οποίοι να έχουν αντίστοιχη εμπειρία. 16

18 Θέλουμε οι άνθρωποι να προσφέρουν ό,τι καλύτερο μπορούν στη δουλειά τους. Αν δούμε το δικό μου σχολείο, το London Business School, τα ποσοστά απασχόλησης είναι μεταξύ 96% και 99% η απορρόφηση των αποφοίτων. Και βέβαια εμείς αποτελούμε ένα πάρα πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού. Αν δούμε την αναντιστοιχία που υπάρχει στην κατανομή του εισοδήματος, μπορούμε να κατανοήσουμε ότι τα πράγματα δε λειτουργούν με τον τρόπο που λειτουργούσαν στο παρελθόν. Το παρελθόν είναι ότι ως κοινωνίες προσπαθούμε να πείσουμε το μέσο άνθρωπο να προχωρήσει. Δε λέω ότι αυτό είναι απέλπιδο, αλλά κάποια στιγμή πρέπει ν αναγνωρίσουμε ποιο είναι το βασικό πρόβλημα. Κάποια στιγμή τα πράγματα χειροτερεύουν γιατί έχουμε να κάνουμε με σύνθετα πράγματα: Την υγεία, την ηλικία, το περιβάλλον, την ενέργεια, την έλλειψη πόρων. Όλα αυτά δε διδάσκονται στο Πανεπιστήμιο. Χρειαζόμαστε προσαρμοστικότητα, χρειαζόμαστε ανθρώπους που θα μπορέσουν να τα ενσωματώσουν όλα αυτά στα εκπαιδευτικά τους προγράμματα. Και πώς το κάνουμε αυτό; Με το να ενσωματώσουμε αυτό που ονομάζουμε κοινωνικές συμπράξεις στα σχολεία. Να μην αφήνεις δηλαδή στους ανθρώπους τη δυνατότητα να συμμετέχουν, να κατανοούν το νόημα και να λειτουργούν όχι ως άτομα, αλλά ως κοινωνία, για να μπορούν να λειτουργούν καλύτερα σ ένα σύνολο όπου τους δίνεται η δυνατότητα να δημιουργήσουν μια καλύτερη κοινωνία. Το θέμα είναι λοιπόν ν αναγνωρίσουμε το πρόβλημα και να προβούμε στην επίλυσή του, σας ευχαριστώ πάρα πολύ. J. ANDREWS: Ευχαριστώ. QUESTIONS FROM THE CHAIR J. ANDREWS: Μπορώ να σας ζητήσω να μείνετε στο podium και να ζητήσω κι από εσάς να ανεβείτε στο podium, πάρτε όσες σημειώσεις χρειάζεστε και θα κάνω μια-δυο ερωτήσεις στον καθέναν σας. Steve Bainbridge είπες λοιπόν ότι δεν είναι απαραίτητο το πρόβλημα να είναι η έλλειψη ταλέντων ή δεξιοτήτων, αλλά πρέπει να 17

19 χαμηλώσουμε τους φορολογικούς συντελεστές, ούτως ώστε να βοηθήσουμε την αγορά εργασίας και ο Καθηγητής Ιακωβίδης αναφέρθηκε στην παγκοσμιοποίηση. Αυτό τι σημαίνει; Εάν δούμε το κενό ανάμεσα στον ανεπτυγμένο και τον αναπτυσσόμενο κόσμο, ας πούμε η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι καταδικασμένες να έχουν πρόβλημα με την ανεργία στους νέους, διότι τόσες πολλές θέσεις εργασίας μπορούν να καλυφθούν από την Ινδία ή από κάπου αλλού στην Ασία; S. BAINBRIDGE: Ευχαριστώ. Όχι δεν το πιστεύω αυτό, δεν πιστεύω ότι ισχύει κάτι τέτοιο. Ο Καθηγητής επίσης πολύ εύστοχα μίλησε για την αλλαγή και τον τρόπο που έχει η κατάσταση. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικές ενέργειες και έχουν προοδεύσει πολύ οι αγορές στην Ασία. Γιατί; Διότι τότε ήταν φθηνότερα εκεί. Τότε, τώρα όχι. Η διαφορά ανάμεσα στα ημερομίσθια ανάμεσα σε μία ασιατική αναπτυσσόμενη χώρα και τον ανεπτυγμένο κόσμο υπάρχει ακόμη, αλλά δεν είναι η ίδια, μειώνεται και θα συνεχίσει να μειώνεται αυτή η ψαλίδα. Ποιες λοιπόν δουλειές, ποιες θέσεις εργασίας είναι αυτές που στέλνονται εκεί, που είναι outsourced; Είναι αυτές οι οποίες έχουν πολλή ρουτίνα, είναι ακριβώς αυτές οι θέσεις εργασίας στις οποίες θα εισέλθει η τεχνολογία, η καινοτομία, ο σχεδιασμός, οι ιδέες. Για παράδειγμα η Apple, χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ασιατικές χώρες δε θα κάνουν το βήμα προς τα εμπρός, επειδή δεν είναι καινοτόμος οικονομία, όχι, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένας περιορισμένος αριθμός θέσεων εργασιών που μπορεί να καλυφθεί και έχει υπάρξει μία σημαντική επιβράδυνση στην απώλεια των θέσεων εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα από την Ευρωπαϊκή Ένωση σε τρίτες χώρες. Και αυτή η επιβράδυνση αναμένεται να συνεχιστεί για αρκετούς λόγους. Ένας είναι η πολιτική αστάθεια, υπάρχουν εκεί θέματα που δεν αντιμετωπίζει η Ευρώπη. Επίσης η τεχνολογία πλέον κάνει τις θέσεις εργασίας που έχουν πολλή ρουτίνα και είναι και πολύ φθηνότερη η τεχνολογία. Πιστεύω λοιπόν ότι η φύση των θέσεων εργασίας αλλάζει και στον ανεπτυγμένο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. 18

20 J. ANDREWS: Ωραία, οπότε δεν έχουμε κάποιο θέμα εκεί. Michael Ιακωβίδη, αναφέρθηκες στο πρόβλημα της έλλειψης δημιουργικής σκέψης επίλυσης προβλημάτων, το συναντάς συχνά αυτό; Έχεις ας πούμε ένα λογιστή, ο οποίος υπολογίζει την επιστροφή φόρου, πόσο δημιουργικός πρέπει να είναι αυτός ο άνθρωπος; Μ. ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ: Νομίζω η απάντηση σε αυτό είναι ναι πρέπει και αυτό το οποίο αντιμετωπίζουμε εμείς σε έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο είναι ακριβώς αυτό. Στη Δυτική Ευρώπη έχουμε μία πραγματική αλλαγή και αν δούμε και την Κίνα, για να πω λίγο ακριβώς τι πιστεύω. Τα απλά πράγματα γίνονται στην Κίνα; Όχι, δεν ισχύει πια αυτό, κάποτε ίσχυε, αν δούμε όμως τη Σαγκάη σήμερα θα έχουμε μία διαφορετική θεώρηση του κόσμου και δεν κάνουμε πια τόσο outsourcing, δεν τους αναθέτουμε τόσες πολλές εργασίες πια. Αρκεί να σκεφτούμε την εξέλιξη του υλικού, του λογισμικού, του software και του hardware και υπάρχει αντίδραση ανάμεσα στην επαναλαμβανόμενη εργασία, όλα αυτά είναι στερεότυπα. Δε νομίζω ότι θα είμαστε επαναλαμβανόμενοι, όχι, νομίζω ότι η πρόσθετη αξία ενός ατόμου έγκειται στην ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, έγκειται στη σύνθεση πληροφοριών. J. ANDREWS: Δηλαδή πρέπει να υπάρχουν περισσότερα πανεπιστημιακά μαθήματα για τη φιλοσοφία για παράδειγμα, όχι για τις ανθρωπιστικές επιστήμες, έτσι λέτε; Μ. ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ: Δε νομίζω ότι είναι αυτό η λύση, αυτό που έχει συμβεί στα πανεπιστήμια είναι ότι δημιουργήσαμε διαφορετικά σύνολα ατόμων, δεν επενδύσαμε στην ανάπτυξη των φοιτητών. Και ξέρετε, η μελέτη των κλασικών μόνο δε θα μας δώσει τις κατάλληλες δεξιότητες, όχι, αλλά μπορούμε να κάνουμε πράγματα τα οποία θα συμπληρώνουν την εκπαίδευσή μας έξω από το πεδίο των στενών ενδιαφερόντων μας. Και τα καλύτερα πανεπιστήμια, είναι εκείνα τα οποία είναι το πρότυπο που πρέπει να αναπαραχθεί. J. ANDREWS: Ωραία, ευχαριστώ. Steve Bainbridge, σου έδωσα χρόνο να ξαναβρείς την ανάσα σου, λοιπόν πέντε λεπτά για δευτερολογία, όχι σου δίνω 19

21 δέκα λεπτά, μπορείς βέβαια να μιλήσεις λιγότερο, το αφήνω πάνω σου, αλλά το όριο είναι δέκα λεπτά για τη δευτερολογία. «REBUTTAL» S. BAINBRIDGE: Ευχαριστώ. Πρώτα απ όλα επιτρέψτε μου να πω κατηγορηματικά ότι εάν υποστηρίξουμε την πρόταση απόψε δεν ψηφίζουμε ότι όλα είναι καλά, ότι δεν πρέπει να κάνουμε καμία αλλαγή, ότι όλα πρέπει να μείνουν όπως είναι. Όχι, δίνουμε μία ψήφο εμπιστοσύνης στους νέους. Διότι αλλαγές γίνονται διαρκώς, ακόμα και στον κόσμο της εκπαίδευσης. Όταν τα πανεπιστήμια ξεκίνησαν το 14 ο αιώνα δίδασκαν ελάχιστα αντικείμενα, ελάχιστα. Σταδιακά όπως επέρχονταν αλλαγές στην οικονομία, την κοινωνία, τα πανεπιστήμια προσαρμόστηκαν, άλλαξαν τα προγράμματα σπουδών, εισήχθησαν νέα αντικείμενα διδασκαλίας και φτάσαμε σιγά-σιγά να έχουμε μία μεγάλη διεύρυνση της ανώτερης εκπαίδευσης. Τι συνέβη; Αυτή η γενιά έχει έρθει πλέον στην ωριμότητα, έχουμε καινοτομίες, έχουμε διαρκείς αλλαγές, έχουμε νέους τρόπους για να κάνουμε το κάθε τι. Αυτά όλα έχουν προέλθει από τους ανθρώπους ανώτερης μόρφωσης, πρέπει να συνεχίσουμε να εξελίσσουμε το σύστημα και το ίδιο το σύστημα πρέπει να συνεχίσει να εξελίσσεται. Αλλά δεν είμαστε αδαείς, έχουμε ανάγκη και για τα soft skills, έχουμε ανάγκη και για άλλες δεξιότητες, τα αντικείμενα εργασιών γίνονται ολοένα και πιο πολύπλοκα. Ακόμα και κάτι τόσο απλό, όσο το να πας στο σούπερ μάρκετ αν το προσωπικό εκεί είναι ευγενικό, είναι εξυπηρετικό, τότε θα πας εκεί, θα προτιμήσεις να πας ακόμη και σε ένα πιο μακρινό σούπερ μάρκετ αν σε εξυπηρετούν καλά, παρά να πας κάπου που εντάξει θα γεμίσεις το καλάθι σου με όσα θέλεις απλά. Πρέπει λοιπόν να αναπτυχθούμε περισσότερο, να αναπτύξουμε τα soft skills περισσότερο. Τι πρέπει να κάνουμε; Πρέπει να προσπαθήσουμε να εισάγουμε περισσότερες πρακτικές ασκήσεις, να διευρύνουμε τις επιχειρήσεις που το κάνουν αυτό. Έτσι θα προετοιμάσουμε καλύτερα τους νέους, έτσι θα αποκτήσουν τις δεξιότητες, μαθαίνοντας. 20

22 Αλλά όπως είπα και πριν, κάθε εκπαιδευτικό σύστημα στην Ευρώπη αντιμετωπίζει δυσκολίες στην εύρεση πρακτικής άσκησης. Ίσως υπάρχουν στο Wharton ή στο Stanford πολλά προγράμματα τέτοια, αλλά όλα τα υπόλοιπα πανεπιστήμια έχουν πολλές ελλείψεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάτι άλλο που θα ήθελα να πω, όσον αφορά την αλλαγή. Ας δούμε τη συμπεριφορά των νέων ανθρώπων σε σχέση με την αλλαγή. Το 18 ο αιώνα στην Αγγλία, όταν επικρατούσε η βιομηχανική επανάσταση και εισάγονταν νέα μηχανήματα, υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι πήγαιναν να καταστρέψουν αυτή τη μηχανή με Ηγέτη τον Νέτλουντ, φοβόταν ότι οι νέες τεχνολογίες θα τους πάρουν τις δουλειές τους. Δεν είναι αυτή η συμπεριφορά των νέων σήμερα, σήμερα οι νέοι αγκαλιάζουν την αλλαγή, την προσδοκούν, προσβλέπουν σε αυτήν, θέλουν να συμμετέχουν, δεν τους φοβίζει καθόλου. Υπάρχουν πράγματι πολλές αλλαγές που συμβαίνουν, δε χρειάζεται να είμαστε όλοι ιδιοφυίες. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση και πάλι σύμφωνα με την πρόβλεψη για προσφορά και ζήτηση της Cedefop θα υπάρξουν 40 εκατομμύρια ευκαιρίες απασχόλησης από σήμερα έως το Οι περισσότερες από αυτές τις ευκαιρίες απασχόλησης θα είναι τέτοιες, που θα χρειάζονται μεσαίου μεγέθους μεσαίου επιπέδου δεξιότητες, όχι υψηλού επιπέδου. Αυτό θα συμβεί τα επόμενα δέκα χρόνια, δε σημαίνει βέβαια ότι όσοι έχουν υψηλού επιπέδου δεξιότητες θα πρέπει να εγκαταλείψουν την αγορά καθώς θα γερνούν, όχι. Αυτό που θέλω να πω λοιπόν είναι ότι η αποψινή ψήφος δε σημαίνει ότι είναι όλα ρόδινα, όχι. Είναι ψήφος εμπιστοσύνης στους νέους, είναι ότι θέλουμε να δημιουργήσουμε ευκαιρίες για εκείνους προκειμένου να αναπτύξουν όσα διδάχθηκαν. Γιατί θεωρούμε όλοι ότι σταματούμε να μαθαίνουμε στα 25 μας; Όχι και μάλιστα εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο, εάν σταματούσαμε να μαθαίνουμε κατά την αποφοίτησή μας από το πανεπιστήμιο, δε θα μπορούσαμε να κάνουμε τις δουλειές που κάνουμε σήμερα. Αυτό που λέμε είναι ότι πρέπει να παράσχουμε τις βάσεις. Όταν λέμε ότι «οι νέοι είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι», λέμε ότι τους έχουμε δώσει τα κατάλληλα εφόδια. Μπορεί αυτή η βάση να μην είναι η ιδανική, όχι, 21

23 χρήζει βελτίωσης, αλλά κανείς καμία γενιά ποτέ πριν δεν είχε αυτές τις βάσεις, σε καμία γενιά πριν δεν υπήρχε αυτό το επίπεδο προετοιμασίας με τη σημερινή. Ευχαριστώ. J. ANDREWS: Ευχαριστούμε Steve. Michael τώρα είναι η ευκαιρία σου να αντικρούσεις τον Steven. Μ. ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ: Εκτιμώ το ότι μου λέτε να έχω κουράγιο κι εγώ ως εκπαιδευτικός. Πραγματικά ραγίζει η καρδιά μου όταν σκέφτομαι την ιστορία του Βολτέρου. Υπάρχει λοιπόν ο γιατρός Πονκλός του Βολτέρου, ο οποίος είναι ένας χαρούμενος χαρακτήρας, είναι τέλειος και λέει διαρκώς ότι "μην ανησυχείς, όλα θα πάνε καλά". Φυσικά όταν το έγραφε αυτό ο Βολτέρος καταλάβαινε ότι υπάρχει ανάγκη να γινόμαστε καλύτεροι κι ότι μπορεί και κάποιοι να γίνουμε και χειρότεροι, αλλά ότι υπάρχουν επιλογές μπορούμε να κάνουμε συλλογικά για να γίνουμε καλύτεροι. Αυτό συζητάμε σήμερα. Τι θα πούμε; Ναι εντάξει μωρέ δεν είναι όλα τέλεια, αλλά εντάξει θα τα κάνουμε λίγο καλύτερα, έχουν προσαρμοστεί τα πανεπιστήμια, εντάξει όλα καλά, θα κάνουμε κάτι ακόμα, θα προσαρμοστούν και πάλι όπως παλαιότερα. Λοιπόν, εφόσον είμαι σε ένα πανεπιστήμιο και σε αρκετές επιτροπές, πραγματικά είμαι υπερήφανος για το ίδρυμά μου, αλλά πρέπει να σας πω ότι προσαρμόζονται τα πανεπιστήμια, παρά μόνο αν υποστούν πίεση. Δε θα αλλάξουν, παρά μόνο αν τους πούμε προς τα πού πρέπει να αλλάξουν και δε θα αλλάξουν ποτέ εάν μπορέσουν εάν τους επιτραπεί να συνεχίσουν τη ζωή τους όπως τώρα. Και ξέρετε, το μεγαλύτερο ποσοστό των εσόδων μας προέρχεται από την Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και συνδέεται με την έρευνα. Εάν είχαμε το 100% των κονδυλίων μας από το κράτος, πρέπει να σας πω ότι δε θα κάναμε τίποτα, απλά θα επαναπαυόμασταν στις δάφνες μας. Αν σκεφτεί κανείς το αποψινό θέμα, έχει να κάνει με την αναγνώριση του πραγματικού του υπαρκτού προβλήματος και είναι υπαρκτό. 22

24 Δεν έχουμε τη νέα γενιά, δε λέμε ότι η νέα γενιά δεν έχει τις κατάλληλες δεξιότητες. Όχι, υπάρχει ένα μικρό κομμάτι το οποίο τις έχει, αλλά η πρόκληση είναι πως να κάνουμε όλη τη νέα γενιά ικανότερη. Ζούμε σε ενδιαφέροντες καιρούς, σε ενδιαφέρουσες εποχές, η Ευρώπη έχει αναπτυχθεί, οι πόροι της έχουν αναπτυχθεί, έχουμε επενδύσει στην έρευνα, την εκπαίδευση, την υγεία, αλλά τι γίνεται τώρα; Μετακινούμαστε στην Ασία στην Ανατολή για να εξοικονομούμε χρήματα, να δανειζόμαστε περισσότερα κι έτσι να αναθρέφουμε τους νέους; Δηλαδή τι, θα ζούμε εμείς σε αφθονία εκμεταλλευόμενοι τους Ασιάτες; Όχι, πρέπει τουλάχιστον να βρούμε έναν τρόπο για να είμαστε εμείς οι ίδιοι παραγωγικοί και για να γίνει αυτό πρέπει να κάνουμε πράγματα τα οποία θα μας επιτρέψουν να είμαστε πιο αποδοτικοί σε αυτό το παγκόσμιο περιβάλλον. Χρειάζεται να αφαιρέσουμε σελίδες από τις ιστορίες επιτυχίας, τα success stories και να τις διευρύνουμε. Η παγκοσμιοποίηση έχει φέρει στο προσκήνιο πολλές προκλήσεις, όπου η μεγαλύτερη είναι ο ανταγωνισμός και καθώς υποχωρούν τα προκαλύμματα θα δούμε ποιος είναι ικανός. Το πρώτο βήμα είναι η επιδιόρθωση του εκπαιδευτικού συστήματος, ας ξεκινήσουμε με το να τα κάνουμε υπόλογα. Ακούσαμε για τη διαίρεση ανάμεσα στα ιδρύματα τα ανώτερα και τα ανώτατα. Όχι, πρέπει να φύγει αυτό, δεν μπορούμε να μιλάμε για ανώτερα, για μεσαία, για ανώτατα, δεν είναι καλύτερο το PHD το διδακτορικό. Όχι δεν υπάρχει καθετοποιημένη σχέση αξιολόγησης, όχι δεν είναι αυτό το θέμα. Το θέμα είναι το τι κάνει το πανεπιστήμιο, αυτό είναι που πρέπει να λάβουμε υπόψη. Πρέπει να έχουμε λοιπόν τη λογοδοσία και πρέπει ως κοινωνία να απαιτήσουμε από τα πανεπιστήμια να κάνουν όλα όσα χρειαζόμαστε να κάνουν. Άλλωστε αξιολογούνται, έχουμε feedback, έχουμε ενημέρωση για το τι συνέβη στο τέλος της χρονιάς, όλες αυτές οι αξιολογήσεις δημοσιοποιούνται, βλέπουμε ποιος έκανε τι και ποιος δεν έκανε κάτι. Όταν όμως δεν τους αξιολογούμε τους ανθρώπους, όταν δεν αξιολογούμε τα πανεπιστήμια, τότε δε θα γίνουν αλλαγές. Είναι στα χέρια μας αυτό; Σίγουρα είναι. 23

25 Αν δεν το κάνουμε, τότε ουσιαστικά καταδικάζουμε τη νέα γενιά, διότι δε θέλουμε να δούμε την πραγματικότητα. Ξέρετε, αυτό σημαίνει ότι επιτρέπουμε μόνο σε ένα πολύ μικρό ποσοστό των νέων, που μπορεί να έχει πρόσβαση σε έναν καλύτερο τρόπο εκπαίδευσης, να είναι επιτυχημένοι. Αυτό εδώ και 15 χρόνια το βλέπουμε, η πρόκληση εδώ είναι να πάψουμε να κρατούμε το μυστικό της επιτυχίας μυστικό, πρέπει να γίνει σαφές, να κοινοποιηθεί, πρέπει να είναι προφανές και να δούμε πως θα αποκτήσουμε καλύτερες δεξιότητες. Και εάν το πούμε αυτό, τότε πραγματικά θα έχουμε συνειδητοποιήσει ότι οφείλουμε πολλά στη νέα γενιά, αλλιώς θα της στερήσουμε το μέλλον της. Επομένως όχι προς όφελος δικό μας, αλλά προς όφελος της γενιάς που ακολουθεί, σας καλώ να ψηφίσετε υπέρ μου. J. ANDREWS: Ωραία, ας χειροκροτήσουμε και τους δύο ομιλητές μας. QUESTIONS FROM THE FLOOR J. ANDREWS: Τώρα θέλω να ανακρίνετε τους ομιλητές μας, σηκώστε τα χέρια σας και πείτε το ονοματεπώνυμό σας. Η κα Φλόκα έχει το λόγο. Λ. ΦΛΟΚΑ: Γεια σας, είμαι συνταξιούχος μηχανικός. Ως μητέρα φοιτητών ανησυχώ για τις επιπτώσεις της οικογενειακής επιρροής σε σχέση με τις δεξιότητες που επιλέγουν να αναπτύξουν οι νέοι και τι αντίκτυπο έχει αυτή η επιρροή. Συγχωρέστε με, τα αγγλικά μου δεν είναι πολύ καλά, εάν δεν έκανα σωστά το ερώτημα θα χαρώ αν κάποιος, ίσως ο Πρόεδρος μπορέσει να το επαναδιατυπώσει. Η ερώτηση είναι και για τους δύο ομιλητές. J. ANDREWS: Με συγχωρείτε, θέλετε να αναδιατυπώσω το ερώτημα; Λ. ΦΛΟΚΑ: Ναι, ναι. J. ANDREWS: Όχι, νομίζω ήταν σαφέστατο. Λοιπόν, πρέπει να σας πω ότι εάν το ερώτημα το αποψινό το διατυπώσουμε ως μία πρόταση, αυτή θα ήταν: Η νέα γενιά έχει τις κατάλληλες δεξιότητες να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις του αύριο, με άλλα λόγια οι νέοι έχουν αρκετές δεξιότητες. 24

26 Αυτό είναι που λέει ο Steve Bainbridge και στο οποίο αντιτίθεται ο Michael Ιακωβίδης. Μ. ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ: Όχι, νομίζω ήταν κάτι διαφορετικό αυτό που είπε η κυρία. Η ερώτηση ήταν στο σπίτι οι γονείς πως μπορούν να επηρεάσουν τους νέους στις επιλογές τους; Θα δώσουν τις σωστές συμβουλές, θα μπορέσουν να εξελιχθούν τα παιδιά; Λ. ΦΛΟΚΑ: Ναι, ευχαριστώ πολύ. J. ANDREWS: Ωραία, λοιπόν τι νομίζεις; Μ. ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ: Λοιπόν ναι συμφωνώ και θα το ανέφερα κι εγώ. Νομίζω ότι στην Ελλάδα είναι πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα σε σχέση με άλλες χώρες. Συνήθως επιμερίζουμε την ευθύνη αλλού, αποποιούμαστε της δικής μας ευθύνης και την επιμερίζουμε αλλού, την καταλογίζουμε αλλού. Μιλούμε για το κράτος, μιλούμε για τους φίλους, αλλά ο κανακάρης μας ή η κανακάρα μας πρέπει να έχει πολλά λεφτά, πρέπει να μπορεί να δείξει ότι είναι από μία πλούσια οικογένεια, μία οικογένεια που τους στηρίζει. Νομίζω ότι αυτό είναι κάτι αρκετά ντροπιαστικό, αλλά όπως και νάχει πράγματι δεν τους παροτρύνουμε να πάρουν πρωτοβουλίες και να διοχετεύσουν το ταλέντο τους δημιουργικά. Και νομίζω ότι πρέπει να χαίρουν της υποστήριξης της οικογένειας οι νέοι. Νομίζω ότι η γονική συμβουλή είναι πάρα πολύ σημαντική, ειδικά εφόσον το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα από μόνο του δε θα μπορέσει να παράσχει όλες αυτές τις πραγματιστικές δεξιότητες που έχουν να κάνουν με τη διαχείριση έργων. Επομένως ναι ξεκινώ από το σπίτι και νομίζω ότι αν δούμε τους ανθρώπους που έχουν όντως επιτύχει, αν δούμε τους ανθρώπους που έχουν αποφοιτήσει από τα καλύτερα σχολεία, οι ίδιοι λένε ότι είχαν από πολύ νωρίς την ώθηση την ενέργεια και το πάθος, για να αποκτήσουν τις καλύτερες δεξιότητες, το σπίτι τους έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο κι αν όχι το σπίτι με τη στενή έννοια, η εκπαίδευση με την ευρύτερη. J. ANDREWS: Λοιπόν πολύ καλή η ερώτηση, δεν την κατάλαβα αμέσως, πολύ καλή ερώτηση. Steve τι έχεις να παρατηρήσεις; S. BAINBRIDGE: Οικογενειακή υποστήριξη για τους νέους! 25

27 Είμαστε στην Ελλάδα, νομίζω ότι ακόμα έχουμε εδώ την αντίληψη της διευρυμένης οικογένειας, αλλά στην Ευρωπαϊκή Ένωση εν γένει ιδιαίτερα στη Βρετανία την Ολλανδία ίσως και άλλες χώρες της Βορείου Ευρώπης έχουμε πυρηνικές οικογένειες οι οποίες διαμελίζονται θα λέγαμε, δεν έχουμε τη διευρυμένη οικογένεια όπως την έχουμε εδώ στην Ελλάδα κι αυτό συμβαίνει από το Η οικογενειακή υποστήριξη είναι πρόβλημα; Η στήριξη από την οικογένεια είναι κρίσιμης σημασίας για τους νέους. Δεν ξεκινά στα πανεπιστήμια, ξεκινά από ακόμη νωρίτερα. Υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην υψηλή απόδοση στην εκπαίδευση από πολύ νεαρή ηλικία. Η οικογενειακή υποστήριξη, το να σε εκτιμούν στην οικογένειά σου είναι πολύ σημαντικό. Σε κάποιες χώρες η σχέση ανάμεσα στην οικογένεια ή την προηγούμενη γενιά, όχι, με συγχωρείτε ας το ξαναπώ, σε ορισμένες χώρες η συσχέτιση ανάμεσα στο επίπεδο της εκπαίδευσης των γονέων και το επίπεδο της εκπαίδευσης των παιδιών είναι πολύ στενό. Εάν λοιπόν οι γονείς σας δεν πήγαν στο πανεπιστήμιο ή δεν πήγαν να κάνουν μία πρακτική άσκηση ή μια μαθητεία, το πιθανότερο είναι ότι δε θα συμβεί ούτε σε σας. Αυτές οι σχέσεις είναι ιδιαίτερα ισχυρές σε κάποιες χώρες της Ευρώπης. Στην Ασία είναι διαφορετικά τα πράγματα, στην Κορέα οι οικογένειες παροτρύνουν τα παιδιά τους να συνεχίσουν στο πανεπιστήμιο, ανεξάρτητα από το επίπεδο εκπαίδευσης των ίδιων των γονέων. Επομένως ναι, η οικογένεια είναι εξαιρετικά σημαντική, όπως και κάποιοι άλλοι παράγοντες για το γενικό επίπεδο εκπαίδευσης της νέας γενιάς. Θέλω επίσης να πω κάτι ακόμη. Επειδή μένω στην Ελλάδα, πρόσφατα είδα τη δημοσίευση των μέσων ωρών εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο μέσος χρόνος εργασίας στη Γερμανία ήταν 1400 το χρόνο, στην Ελλάδα ήταν J. ANDREWS: Αυτό τι σημαίνει; Ότι οι Γερμανοί είναι πιο παραγωγικοί και σίγουρα ότι περνούν περισσότερο χρόνο με την οικογένειά τους. Περισσότερες ερωτήσεις. Παρακαλώ η κα Adrian Pullard η Chief Operating Officer έχει το λόγο. Α. PULLARD: Η ερώτησή μου και για τους δύο ομιλητές, ιδιαίτερα για τον Καθηγητή Ιακωβίδη είναι οι εξής: Εφόσον αναγνωρίσατε το πρόβλημα εσείς 26