ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ - ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗ Διπλωματική Εργασία «Συνδιαλλαγή θύματος και δράστη στα πλαίσια της αποκαταστατικής δικαιοσύνης» Φοιτητής : Μιχαήλ Ι. Μικρού, Α.Ε.Μ. : 689 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια : Πιτσελά Αγγελική Θεσσαλονίκη Δεκέμβριος 2014

2 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή Ιστορική επισκόπηση Θεωρητική προσέγγιση των διαδικασιών Η έννοια της συμμετοχικής - αποκαταστατικής δικαιοσύνης Έννοια, είδη και λειτουργία της ποινικής διαμεσολάβησης Ορισμός - Έννοια Διαμεσολάβησης Δικαστική Συνδιαλλαγή Ακολουθούμενη δικαστική συνδιαλλαγή σε χώρες τις Ευρώπης Βασικά χαρακτηριστικά της δικαστικής ποινικής συνδιαλλαγής και διάκρισή της από συγγενής θεσμούς Διαπραγματεύσεις (plea bargaining) Είδη Κοινωνικής Συνδιαλλαγής Συγκεντρώσεις-κοινοτικές ομάδες-conferencing Διατήρησης της ειρήνης ή Κύκλοι Συζητήσεων Η λειτουργία της ποινικής διαμεσολάβησης Γενικές αρχές και βασικοί άξονες Ειδικότερα για τον θεσμό της ποινικής διαμεσολάβησης στον Ν. 3500/2006 περί ενδοοικογενειακής βίας και τον θεσμό της ποινικής συνδιαλλαγής, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα με την ρύθμιση του Ν. 3904/ Ο θεσμός της Ποινικής Διαμεσολάβησης με τον Ν. 3500/ Ο θεσμός της Ποινικής Συνδιαλλαγής με τον Ν. 3904/ Ειδικότερα η ρύθμιση του άρθρου 308Β ΚΠΔ για την ποινική συνδιαλλαγή Η διαδικασία... 40

3 4.3. Αξιολόγηση του θεσμού της ποινικής συνδιαλλαγής στον Νόμο 3904/ Επισκόπηση του θεσμού της ποινικής συνδιαλλαγής στον Νόμο 3904/ Ειδικότερα για την εφαρμογή της συνδιαλλαγής στην ελληνική έννομη τάξη Η νομοθετική πρωτοβουλία για ποινική συνδιαλλαγή με θύμα το Ελληνικό Δημόσιο και το δογματικό πρόβλημα που δημιούργησε στην θεωρία για την εν γένει ποινική συνδιαλλαγή Το σχέδιο Νόμου που προτείνεται Οι αντιδράσεις κατά του σχεδίου Νόμου και η τελική μορφή του άρθρου 2 με τον Ν. 4312/ Το νέο σχέδιο νόμου για τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και η εισαγωγή του εισαγγελέα ποινικής συνδιαλλαγής Η νέα προτεινόμενη ρύθμιση για την προσθήκη των άρθρων 45Β και 45Γ στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας Σχολιασμός επί της προτεινόμενης ρύθμισης Το σημαντικό μειονέκτημα των νέων ρυθμίσεων και προτάσεις για συμπλήρωση των κενών των προτεινόμενων διατάξεων Τελικές Παρατηρήσεις Βιβλιογραφία και Αρθρογραφία... 76

4 1. Εισαγωγή Τις τελευταίες δεκαετίες και ενώ η επιστήμη της εγκληματολογίας είχε διανύσει ήδη μια αξιοσημείωτη πορεία, εμφανίστηκαν οι πρώτες αντιδράσεις στις έως τότε λίγο-πολύ καθιερωμένες απόψεις. Τα διάφορα κινήματα που αναπτύχθηκαν κυρίως στους πανεπιστημιακούς χώρους και στις οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οδήγησαν στην απόρριψη ορισμένων μορφών κοινωνικής αντίδρασης απέναντι στο έγκλημα (αγώνας κατά της θανατικής ποινής, κατά των αόριστων ποινών, κατά της ισόβιας κάθειρξης), στη διατύπωση αιτημάτων απεγκληματοποίησης, μορφών κοινωνικής συμπεριφοράς (όχι ποινική αντιμετώπιση ανηλίκων, αποποινικοποίηση της χρήσης ουσιών) και στην ανάπτυξη κινημάτων κατά των φυλακών, του ασύλων και των αυταρχικών ποινικών θεσμών. Αυτές οι μορφές αντιεξουσιαστικής ιδεολογίας και καταργητισμού (abolitionismus) ενισχύθηκαν από την αδυναμία αντιμετώπισης των εγκληματογόνων παραγόντων στην κοινωνία και την αποτυχία για πολλούς του σωφρονιστικού συστήματος. Πράγματι σήμερα, επικρατεί ένα κλίμα απογοήτευσης και προβληματισμού, καθώς η αποτυχία πολλών προγραμμάτων αντιμετώπισης του εγκλήματος και μεταχείρισης εγκληματιών οδήγησαν αναπόφευκτα στη διατύπωση της απαισιόδοξης διαπίστωσης ότι τίποτα δε λειτουργεί (Nothing works) 1. Οι μέχρι σήμερα εφαρμοζόμενοι μηχανισμοί απονομής της δικαιοσύνης, όπως αποδεικνύεται από τη πραγματικότητα και τη δικαστηριακή πρακτική των τελευταίων δεκαετιών, έχουν οδηγήσει σε αποτελέσματα, τα οποία αποκλίνουν από τη σωφρονιστική και αντεγκληματική δεοντολογία του νόμου. Καταλήγουμε λοιπόν πως είναι αναγκαία η βελτίωση της πολιτικής κατά του εγκλήματος, η αναδιοργάνωση των θεσμών και των οργανισμών δίωξης του εγκλήματος και η πλήρης αναμόρφωση της αντεγκληματικής πολιτικής με επίκεντρο τον άνθρωπο, ο οποίος πια δεν θα φέρει απλώς τον τίτλο του διώκτη ή του διωκόμενου, αλλά θα αποτελεί ουσιαστικό συμμέτοχο και συνδιαμορφωτή της διαδικασίας αντιμετώπισης του εγκλήματος με την ελάχιστη δυνατή εξωτερική επιβολή κρατικής κυρίως προελεύσεως. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται στις 1 Στέργιος Αλεξιάδης, «Η εγκληματολογία από το χθες στο αύριο» 4

5 μέρες μας ένας πολλά υποσχόμενος θεσμός, αυτός της αποκαταστατικής δικαιοσύνης, ο οποίος σήμερα εφαρμόζεται σε διάφορες χώρες του κόσμου με διάφορες μορφές. Με την διπλωματική αυτή εργασία θα παρουσιάσουμε τις διάφορες αυτές πρακτικές συμμετοχής του θύματος στην αποκαταστατική δικαιοσύνη, με ιδιαίτερη αναφορά στην ποινική διαμεσολάβηση του Ν. 3500/2006 και την δικαστική ποινική συνδιαλλαγή που εισήχθη στην χώρα μας με τον Ν. 3904/2010 καθώς και τις νέες πρακτικές συνδιαλλαγής που επιδιώκονται να εισαχθούν στον με τροπολογίες στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. 2. Ιστορική επισκόπηση Ιστορικά, η ειρηνική επίλυση των διαφορών είναι μια ανθρώπινη δραστηριότητα άμεσα αναγνωρίσιμη η οποία ανευρίσκεται σε όλες τις κουλτούρες και σε όλες τις ιστορικές εποχές 23. Χαρακτηριστικά, η ρίζα των εναλλακτικών διαδικασιών θα πρέπει να αναζητηθεί στο αρχαίο ελληνικό δίκαιο 4, συγκεκριμένα, στην λεγόμενη «ηρωική» εποχή και στα ομηρικά έπη - στα οποία αυτή χαρακτηριστικά απεικονίζεται- ίσως να έχουμε και μια πρώτη μορφή διαμεσολάβησης σε κοινωνικό επίπεδο (κοινωνική συνδιαλλαγή) ακόμη και σε εγκλήματα στα οποία δεν θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ότι θα υποχωρούσε η ποινική αξίωση της πολιτείας στις σύγχρονες δικαιϊκές τάξεις χάριν της διαμεσολάβησης π.χ. η ανθρωποκτονία. Κατά την πρακτική αυτή οι συγγενείς, οι γείτονες ή οι πολιτικοί εταίροι (φίλοι) του θύματος αλλά και το ίδιο το θύμα μπορούν να επιδιώξουν να συνδιαλλαγούν με τον δράστη και να ρυθμίσουν ένα ποσό ως χρηματικό αντάλλαγμα έναντι της «ποινής». Με την απόδοση του χρηματικού αυτού ανταλλάγματος επέρχεται «αιδεσις» (συγχώρηση) ακόμα και του φονέα από τους συγγενείς (όπως αναφέρεται και στην Ιλιάδα του Ομήρου) 5. Από τα τέλη του 18ου αιώνα, οπότε και άρχισε να διαμορφώνεται με τη σημερινή του μορφή το ποινικό δίκαιο, τα δικαστικά συστήματα για την εφαρμογή του έχουν εκφράσει τους στόχους τους σχεδόν αποκλειστικά με όρους σχέσεων 2 Ασπασία Τσαούση, Η Θεωρία και Τεχνική της Διαμεσολάβησης, εισήγηση σε εκδήλωση του Ελληνικού Κέντρού Διαμεσολάβησης και Διαιτησίας που έλαβε χώρα στην Αίθουσα Τελετών του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης στις 9/3/2007 (αδημοσίευτη μελέτη). 3 «Δείξε την συμφιλιωτικήν σου διάθεσιν προς τον αντιδικόν σου, εφόσον είσαι μαζί του εις τον δρόμον προς το δικαστήριον» (Ματθ. ε 25). 4 Στ. Χούρσογλου, Ο ποινικός συμβιβασμός στη γαλλική έννομη τάξη, ΠοινΧρ Ν/2000, σελ. 299 επ. και Ασπ. Τσαούση, όπ.π. 5 βλ. Ν. Κουράκη, Ποινική Καταστολή, 4η εκδ., εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2005, σελ. 32, όπου και σχετικές παραπομπές. 5

6 μεταξύ του κράτους και του δράστη και την ενδεχόμενη επιβολή ποινής από το κράτος σε αυτόν. Το σύστημα αυτό οδήγησε πολύ συχνά στην αύξηση και όχι στη μείωση των προβλημάτων που επηρεάζουν το θύμα, τον δράστη και το κοινωνικό σύνολο 6 7. Στη δεκαετία, λοιπόν, του 60, ως απάντηση και στο γεγονός ότι το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης δεν ανταποκρινόταν στις ανάγκες του θύματος για μια ενεργή προσωπική συμμετοχή στην ποινική διαδικασία, δημιουργήθηκε μια σε θεωρητικό επίπεδο συζήτηση για το πώς θα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν και να επιλυθούν οι συνέπειες των αδικημάτων με τη συμμετοχή των δραστών και των θυμάτων 8. Συγκεκριμένα, η διαμεσολάβηση, ως συνέπεια αυτών των θεωρητικών προσεγγίσεων, ξεκίνησε να εφαρμόζεται στην πράξη ως κίνημα (mediation movement) στις αρχές του 1970, όταν ένας σημαντικός αριθμός αμερικανών πολιτών προσέφεραν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους στα κατά τόπο κέντρα διαμεσολάβησης (σε κοινότητες και γειτονιές) καθότι ήταν δυσαρεστημένοι και από ένα νομικό σύστημα που δεν ικανοποιούσε τις ανάγκες ατόμων των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων, με χαμηλά εισοδήματα και διαφορετικής εθνικής προέλευσης 9. Από την δεκαετία του 80, η διαμεσολάβηση στις ποινικές υποθέσεις μεταξύ του θύματος και του φερόμενου ως δράστη άρχισε να αποτελεί και de facto μια από τις κυριότερες εκφάνσεις της αποκαταστατικής δικαιοσύνης με τέτοιο, μάλιστα, ρυθμό ώστε το 1998 είχαν αναπτυχθεί στην Ευρώπη περισσότερα από 900 προγράμματα διαμεσολάβησης. Μέχρι και τον Οκτώβριο του , διαμεσολάβηση μεταξύ του φερόμενου ως δράστη και του θύματος πραγματοποιείται στη Νορβηγία, τη Φιλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστρία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και το Βέλγιο. Σε χώρες όπως η Δανία, η Σουηδία, η Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, η Ιρλανδία, η Ισπανία και η Ιταλία εφαρμόζονται διάφορα σημαντικά περιοδικά προγράμματα και διάφορες 6 Από την Αιτιολογική Έκθεση της Έκθεσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την πρωτοβουλία του Βασιλείου του Βελγίου με σκοπό την έκδοση απόφασης του Συμβουλίου για τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Δικτύου εθνικών σημείων επαφής για την αποκαταστατική δικαιοσύνη στις Κατά τον Eberhard Schmidt «Αν εξαιρέσουμε τις πολεμικές συγκρούσεις, τίποτε άλλο δεν προξένησε τόσες συμφορές, βάσανα και δάκρυα στην ανθρωπότητα όσο η κρατική δύναμη που εκδηλώνεται με τη μορφή της ποινικής λειτουργίας». (Νικ. Ανδρουλάκης, Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, 2η εκδ., εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1994) 8 Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις , όπ. π. 9 Ασπασία Τσαούση, όπ. π , οπότε και συντάχθηκε η εν λόγω Αιτιολογική Έκθεση για την Έκθεση του Ε.Κ., όπ.π. 6

7 ευρωπαϊκές χώρες έχουν ήδη εγκρίνει την αντίστοιχη νομοθεσία που ρυθμίζει την διαμεσολάβηση. Η πρωτοβουλία αυτή εκφράζει τη γενικότερη ανησυχία πολλών κρατών μελών, τα οποία αντιλήφθηκαν το αδιέξοδο που είχε οδηγήσει η διαχείριση του έως τώρα συστήματος και συνέτειναν στο ότι η αποκαταστατική δικαιοσύνη παρέχει μια ριζική, νέα και συνολική θεώρηση της διαδικασίας της ποινικής δικαιοσύνης και επιχειρεί να συνδυάσει το ποινικό δίκαιο με τις μέχρι σήμερα ανεφάρμοστες στην πράξη αρχές της θυματολογίας. Και αυτό, διότι η αποκαταστατική δικαιοσύνη τοποθετεί τις ανάγκες του θύματος στην πρώτη θέση και τονίζει με θετικό τρόπο την ευθύνη του δράστη, προσφέροντάς του συγκεκριμένες δυνατότητες επανόρθωσης. Το αξιοσημείωτο είναι ότι οι δυνατότητες αυτές, αντλούμενες από τη φιλοσοφία της εγκληματολογίας και της θυματολογίας, δεν συγκρούονται με στόχους του ποινικού δικαίου και της ποινικής διαδικασίας, όπως είναι για παράδειγμα η ενίσχυση των κοινωνικών προτύπων και η επανένταξη του δράστη, αλλά αντίθετα, βοηθούν στην επίτευξή τους και διευκολύνουν την ενδεχόμενη «συμφιλίωση» μεταξύ του θύματος και του δράστη. Με άλλα λόγια, οι δυνατότητες επανόρθωσης που προσφέρονται στο δράστη, επιτρέπουν μια ενεργό προσωπική συμμετοχή τόσο του θύματος, όσο και του δράστη στην απονομή της δικαιοσύνης και ως εκ τούτου συμβάλλουν στην επιτυχία πολύ πιο εποικοδομητικών και λιγότερο κατασταλτικών μέτρων. Γίνεται λοιπόν λόγος για συμμετοχική δικαιοσύνη 11, η οποία αν και φαντάζει ξένη προς τη φύση και τη δομή του κλασσικού ποινικού δικαίου, ωστόσο φαίνεται να βρίσκει επαρκή δικαιολογητική βάση στην ιδέα ότι η προσβολή εννόμου αγαθού αποτελεί μια σύγκρουση, η οποία πρωτίστως αφορά και ενδιαφέρει τα δύο άμεσα εμπλεκόμενα μέρη, ενώ το κράτος ή η πολιτεία αποτελεί τον τρίτο που θα έπρεπε να έχει ελάχιστη ή μηδενική παρέμβαση στη σύγκρουση. Περαιτέρω και από τη σκοπιά του κλασικού ποινικού δικαίου φαίνεται ότι σε τέτοιες περιπτώσεις συγκρούσεων η ποινή ως ανταπόδοση και ειδική πρόληψη κρίνεται άσκοπη στις περιπτώσεις που ο ίδιος ο δράστης επιθυμεί να προβεί σε 11 Αντώνης Δ. Μαγγανάς, Ποιν. Δικ 3/2006 (έτος 9ο ) σελ. 298 επ. 7

8 οικειοθελή αποκατάσταση του διαταραγμένου από το έγκλημα status του εννόμου αγαθού Θεωρητική προσέγγιση των διαδικασιών 3.1. Η έννοια της συμμετοχικής - αποκαταστατικής δικαιοσύνης Το έγκλημα ήταν πάντα και παραμένει μια διαπροσωπική σύγκρουση ανάμεσα στο «δράστη» και στο «θύμα» που λαμβάνει χώρα στους κόλπους της κοινωνίας. Ωστόσο σε μια επίδειξη εξουσίας το κράτος πολύ νωρίς ανέλαβε την αποκλειστική επίλυση της εν λόγω σύγκρουσης, δημιουργώντας τους μηχανισμούς ποινικής καταστολής, που τελικά αξιοποιήθηκαν και κατέστησαν από τα ισχυρότερα μέσα επιβολής της κρατικής εξουσίας. Μέσα από ένα τέτοιο μηχανισμό το κράτος αναγορεύτηκε σε μοναδικό φορέα απονομής της κρατικής ποινικής δικαιοσύνης. Ταυτόχρονα από τη σχετική διαδικασία αποβάλλεται το θύμα και έτσι η προσωπική σύγκρουση δράστη και θύματος μεταβάλλεται σε πολιτική σύγκρουση μεταξύ κράτους και δράστη. Η αποκατάσταση της βλάβης παραμερίζεται από την ποινική διαδικασία και το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο απρόσωπο και νεφελώδες ζήτημα αποκατάστασης του «τρωθέντος δικαίου», προς επίτευξη της οποίας επινοήθηκε η έννοια της ποινικής αξίωσης της Πολιτείας 13. Ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την σημερινή κοινωνία είναι η «δικαστικοποίηση» της καθημερινής ζωής. Το φαινόμενο αυτό από πρώτη άποψη δείχνει απλό και εύλογο : όσο περισσότερο «πολιτισμένοι» γινόμαστε στην σύγχρονη εποχή, τόσο περισσότερο «πολιτισμένος» πρέπει να είναι ο τρόπος αντίδρασής μας και επίλυσης των καθημερινών συγκρούσεων και διαφορών μας με τους συνκοινωνούς μας και αναμφίβολα, ο πιο «πολιτισμένος» τρόπος για την τακτοποίηση μιας κοινωνικής ανωμαλίας (διαφοράς, σύγκρουσης, μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης, δεν έχει σημασία) είναι η προσφυγή μας στο «δικαστήριο», δηλαδή στον επίσημο μηχανισμό απονομής της δικαιοσύνης 14. Κατ αυτόν τον τρόπο, όμως, το 12 Χ. Μυλωνόπουλος, Η «ικανοποίηση του παθόντος» και η «ποινική συνδιαλλαγή» στο Ν 3904/2010, σε Ποινική Δικαιοσύνη, 2011, σελ Στέργιος Αλεξιάδης, «Η εγκληματολογία από το χθες στο αύριο», στο Κότσαλης Λ., Κουράκης Ν., Μυλωνόπουλος Χ., Γιαννίτσης Γ. (Συντ. Επιτρ.), Ποινικές Επιστήμες, 2005, θεωρία και Πράξη, Προσφορά τιμής στην Α. Μπενάκη- Ψαρούδα, Α. Σάκκουλας, Αθήνα Κομοτηνή, σελ Για το φαινόμενο της «νομιμοποίησης» της κοινωνικής ζωής, βλ. αντί άλλων Ν. Κουράκη, Η «αποκλιμάκωση της ποινικής καταστολής. Όρια και όρια, στον τόμο του Νομικού Τμήματος Πανεπιστημίου Αθηνών, Μνήμη Ν. Χωραφά, Η. Γάφου, Κ. Γαρδίκα, Τόμ. ΙΙ, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 8

9 θεμελιώδες δικαίωμα του κάθε ανθρώπου σε δικαστική προστασία (άρ Συντ. 1975/1986) διαμέσου μιας «δίκαιης δίκης» (αρ ΕυρΣυμβΔΑ) 15 ασκείται πια τόσο συχνά (είτε από υποχρέωση είτε για ευκολία), ώστε τείνει να καταστεί άχρηστο. Πραγματικά ο υπερβολικός φόρτος των δικαστηρίων καταλήγει σε βραδύτητα και καθυστέρηση κατά την εκδίκαση των υποθέσεων και σε ταλαιπωρία των προσώπων που με οποιαδήποτε ιδιότητα αναμειγνύονται σ αυτήν, ενώ ο συνακόλουθος εργασιακός φόρτος των δικαστών τους πιέζει χρονικά και βιολογικά με κίνδυνο την έκδοση αποφάσεων που δεν θα αποδίδουν το δίκαιο. Είναι, βέβαια, φανερό, ότι το πρόσωπο που περισσότερο από κάθε άλλον ταλαιπωρείται από το φαινόμενο αυτό είναι το θύμα του εγκλήματος, το οποίο εκτός από την υποχρεωτική συμμετοχή του στην ποινική διαδικασία, αρχικά στο στάδιο της κίνησης της ποινικής δίωξης με την ιδιότητα του μάρτυρα 16, εύλογα αναμένει, επιδιώκει και ελπίζει (έχοντας εμπιστοσύνη συνήθως την πρώτη φορά στο ποινικό σύστημα και στην έννομη τάξη) να επιτύχει τελικά ως «παθών» την αποκατάσταση των προσβολών που υπέστη από τη διάπραξη σε βάρος του συγκεκριμένου εγκλήματος. Τα δικαστήρια, ως χώρος ρύθμισης και επίλυσης των διαφορών, φαίνεται ότι πολλές φορές δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων καθότι υποχρεώνουν τα μέρη σε παρακολούθηση πολυδάπανων και μακροχρόνιων άρα και ψυχοφθόρων- δικαστικών αγώνων. Επίσης, «νομικοποιούν» τις διαφορές κρατώντας ουσιαστικά απόσταση από το κοινωνικό γίγνεσθαι στο οποίο ενδεχομένως εντοπίζεται και η πεμπτουσία του τετελεσθέντος αδικήματος. Με τον όρο συμμετοχική δικαιοσύνη εννοούμε την πρακτική την οποία στοχεύει στο να συμμετέχουν στη λύση του προβλήματος όλα τα άτομα που θίγονται από μια διαφορά και να τους επιτραπεί να επιλύσουν τη διαφορά τους σε ένα πλαίσιο μη κατηγορητικό. Κατά την συμμετοχική δικαιοσύνη, κάθε διαφορά είναι μοναδική λαμβανομένων υπόψιν των περιστάσεων, των εμπλεκομένων μερών συγκεκριμένα Αθήνα 1986, σ. 153 επ., επίσης, Ι. Μανωλεδάκη, Η κατάχρηση της ποινικής καταστολής, Ελλ. Επιθ. Εγκλ. 3-4/1989, σ. 39 επ. 15 Βλ. σχετικά Ε. Κρουσταλάκη, Το άρθρο 6 παρ. 1 τηςε ΕυρΣΔΑ : Nέες προοπτικές για την πολιτική δίκη, ΕΕΕυρΑ 1 : 1986, σ. 57 επ. 16 Βλ. σχετικά Ελληνικής Εταιρείας Ποινικού Δικαίου, Η θέση του θύματος στο ποινικό σύστημα και ο θεσμός της πολιτικής αγωγής, Πρακτικά του Β Πανελληνίου Συνεδρίου, Αθήνα, 1987, εκδ. Αφοί Π. Σάκκουλα, Αθήνα 1989, και τις εκεί εισηγήσεις και παρεμβάσεις επίσης, Α. Ψαρούδα Μπενάκη, Η πολιτική αγωγή στην ποινικής δίκη, Αθήναι,

10 και των συνεπειών για τον καθένα. Κάθε ποινική υπόθεση είναι τόσο μοναδική όσο και τα άτομα που εμπλέκονται σε αυτή. Εξάλλου, η δικαιοσύνη της συμμετοχής προϋποθέτει την δυνατότητα όλων των μερών να συμμετέχουν πλήρως και με τη θέλησή τους στον επιγενόμενο διάλογο. Αντίθετα τώρα, το κράτος επιβάλλει στα μέρη πού, πότε και με ποιους όρους θα επιλυθεί η διαφορά. Λειτουργεί αποστασιοποιημένα σχεδόν και πολλές φορές μπορεί και να χαρακτηριστεί ως μια απρόσωπη, κρατική, γραφειοκρατική μηχανή που αδιαφορεί για το προσωπικό στοιχείο της υπόθεσης και μια πιο ανθρωποκεντρική προσέγγιση της επίδικής υπόθεσης. Επίσης, απορρίπτεται στο καθεστώς της συμμετοχικής δικαιοσύνης, η ιδέα ότι για να είναι δίκαιη μια λύση πρέπει να είναι σύμφωνη με κανόνες που προϋπάρχουν αντίθετα, βασικό της χαρακτηριστικό είναι ότι επιδιώκει να αλλάξει και να ρυθμίσει τις ανθρώπινες σχέσεις βασιζόμενη στην εθελούσια συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων στη διαφορά. Και ο ρόλος του κράτους στα πλαίσια συμμετοχικής δικαιοσύνης συνίσταται στο να προσφέρει τις κατάλληλες υπηρεσίες και τους εξειδικευμένους λειτουργούς με στόχο την ευρύτερη διάδοση της διαδικασίας, στο να συντονίζει στο επίπεδο της χρηματοδότησης, της έρευνας και της αποτίμησης και στο να ελέγχει την απονομή της δικαιοσύνης υπό το καθεστώς των μερών με στόχο την προστασία του κοινού από τη λειτουργία των προγραμμάτων συμμετοχικής δικαιοσύνης. Δηλαδή ο ρόλος του κράτους πρέπει να είναι βοηθητικός-επικουρικός-ρυθμιστικός, με σκοπό να μη διαταραχθούν οι ισορροπίες και οι ρυθμοί των εμπλεκόμενων μερών. Η υιοθέτηση έντονα παρεμβατικού χαρακτήρα με απόπειρες επιβολής των αποφάσεων που λαμβάνονται πολλές φορές διαταράσσει ακόμη περισσότερο το ήδη τεταμένο κλίμα και γεννά συναισθήματα φόβου, ταραχής, απειλής και μειονεξίας/αδυναμίας απέναντι στον φαινομενικά παντοδύναμο και δαιδαλώδη κρατικό μηχανισμό. Η βασική αρχή της συμμετοχικής δικαιοσύνης συνίσταται στη θεώρηση ότι η βλάβη προκλήθηκε κατ αρχάς σε ένα άτομο και θεωρείται δευτερευόντως, ως μία πράξη που θα έχει επιπτώσεις για το σύνολο της κοινότητας. Άλλωστε και χρονικά και πραγματιστικά/οντολογικά πλήττονται πρωτίστως τα συμφέροντα των εμπλεκόμενων μερών και δευτερευόντως το κοινωνικό σύνολο. Ακόμα αν θεωρήσουμε ότι αξιακά προηγείται η αποκατάσταση της ομαλότητας στο σύνολο της κοινωνίας, αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της προηγούμενης αποκατάστασης των σχέσεων των εμπλεκόμενων μερών. Η απόφαση και μόνο ενός κρατικού οργάνου 10

11 ακόμα και η επιβολή ποινής δεν αποκαθιστούν την τάξη παρά μόνο αν καταστούν συνείδηση των κοινωνών. Επομένως, στη συμμετοχική συναινετική δικαιοσύνη οι συμμετέχοντες επεξεργάζονται από κοινού τον σχεδιασμό μια διαδικασίας που μεγιστοποιεί τις πιθανότητες επίλυσης της διαφοράς τους έστω και αν δεν συμφωνούν σε όλα τα επιμέρους σημεία. Ο στόχος, δηλαδή, είναι να βρεθεί ένα κοινό πεδίο για την υιοθέτηση μιας αποδεκτής λύσης η οποία δεν είναι απαραίτητο ότι πάντα μπορεί να χαρακτηριστεί η «μέση λύση». Τέλος, η λύση που θα εξευρεθεί δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα επιβολής Έννοια, είδη και λειτουργία της ποινικής διαμεσολάβησης Ορισμός - Έννοια Διαμεσολάβησης Ως διαμεσολάβηση θα μπορούσε να ορισθεί η διαδικασία εκείνη που επιτρέπει στο θύμα και τον δράστη να συμμετέχουν ενεργά, εάν συμφωνούν ελεύθερα, στην επίλυση των προβλημάτων και των δυσκολιών που προκλήθηκαν από το αδίκημα, με τη βοήθεια ενός τρίτου, ανεξάρτητου προσώπου (του διαμεσολαβητή) 17. Η διαδικασία αυτή εκκινείται πριν την άσκηση της ποινικής διώξεως. Η διαμεσολάβηση στο ελληνικό δίκαιο, όπως ισχύει στον ν. 3500/2006 (περί ενδοοικογενειακής βίας), αποδίδει στον εισαγγελέα πιο ενεργό ρόλο σε σχέση με την συνδιαλλαγή και, δη, εξουσίες κατά τις οποίες μπορεί να επιβάλλει στον δράστη (εφόσον αυτός έχει ήδη παραδεχτεί την ενοχή του) την παρακολούθηση ειδικού συμβουλευτικού προγράμματος, να καθορίσει το ύψος της αποζημίωσης που θα αποδοθεί στο θύμα κ.λπ. Ανάλογα με την προέλευση του διαμεσολαβητή ή συμφιλιωτή υπάρχουν δύο είδη διαμεσολάβησης ή συνδιαλλαγής: αφ ενός η δικαστική συνδιαλλαγή ή διαμεσολάβηση και αφ ετέρου η κοινωνική συνδιαλλαγή ή διαμεσολάβηση. Στην πρώτη περίπτωση το τρίτο αυτό επιφορτισμένο με την συνδιαλλαγή ή τη μεσολάβηση πρόσωπο είναι διορισμένο από τον υπεύθυνο να ασκήσει την ποινική δίωξη εισαγγελέα ή και ο ίδιος ο εισαγγελέας. Στη δεύτερη ως άνω περίπτωση, η συνδιαλλαγή ή διαμεσολάβηση εξελίσσεται στο εξωδικαστικό πλαίσιο κοινωνικών ομάδων (γειτονιά κ.λπ. 18 ) Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις , ο.π. 18 Βλ. και ιστορική επισκόπηση των κατά παρέκκλιση διαδικασιών όπως και σχετικές αναφορές Ασπ. Τσαούση, ο.π. 11

12 Υπάρχουν περισσότερα από 300 προγράμματα διαμεσολάβησης θυμάτωνδραστών στη Βόρεια Αμερική, και πάνω από 900 στην Ευρώπη. Όσον αφορά τα αποτελέσματα των προγραμμάτων αυτών έχει βρεθεί υψηλότερη ικανοποίηση μεταξύ των θυμάτων και των δραστών που συμμετείχαν στη διαμεσολάβηση, χαμηλότερος φόβος μεταξύ των θυμάτων, μια μεγαλύτερη πιθανότητα ότι ο δράστης θα ολοκληρώσει μια αποκατάσταση των περιουσιών, και λιγότερους παραβάτες που διαπράττουν νέα αδικήματα, από ό, τι μεταξύ εκείνων που τιμωρήθηκαν μέσω της συνήθους δικαστικής διαδικασίας Δικαστική Συνδιαλλαγή Η δικαστική συνδιαλλαγή ή συμφιλίωση, έτσι όπως ακολουθείται στις χώρες του εξωτερικού, αποτελεί μια κατά παρέκκλιση διαδικασία (diversion) που χαρακτηρίζεται από τη συμμετοχή τριών μερών και ειδικότερα δύο μερών μεταξύ των οποίων υφίσταται διαφορά και ενός τρίτου που παρεμβαίνει με σκοπό την υποβοήθηση σε εξεύρεση λύσης από αυτά 20. Στον θεσμό της δικαστικής συνδιαλλαγής, ο εισαγγελέας, εκπρόσωπος της κρατικής εξουσίας, δεν έχει ενεργό ρόλο, αλλά απλά σε συγκεκριμένα αδικήματα καλεί πριν την άσκηση της ποινικής δίωξης τον φερόμενο ως δράστη και το θύμα, προκειμένου να τους δώσει μια αφορμή να εξεύρουν μία κοινή λύση και έπειτα να του δηλώσουν τον συμβιβασμό. Ο εισαγγελέας, δηλαδή, σε αυτήν την περίπτωση δεν καθορίζει ούτε το ύψος της αποζημίωσης προς το θύμα ούτε και επιβάλλει κάποια εναλλακτική μορφή ποινής προς τον (φερόμενο ως) δράστη. Με την ποινική συνδιαλλαγή στην περίπτωση αυτή, πραγματοποιείται δικαστηριακή αποδικαστηριοποίηση (dejudiciarisation judiciaire) μιας ποινικής υπόθεσης, υπό την έννοια ότι μια ήδη αρξάμενη ή επικείμενη ποινικής διαδικασία για ένα διωκόμενο ποινικά έγκλημα αποβάλλει στην συνέχεια τον δικαστηριακό της χαρακτήρα. Καίτοι πρόκειται για θεσμό που προσήκει περισσότερο σε χώρες στις οποίες ισχύει η αρχή της σκοπιμότητας στη δίωξη των εγκλημάτων, αυτός ισχύει σε πολλές άλλες, σύμφωνα με σχετική σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης, όχι όμως κατά ομοιόμορφο τρόπο. 19 Δ. Σακκαλή, Διευθετήσεις: Μια προσέγγιση στα θέματα συμφιλίωσης και αποζημίωσης από αξιόποινες πράξεις, Ποινικά υπ αρ. 42, Αντεγκληματική Πολιτική, εκδ. επιμέλεια Ν. Κουράκης, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 200, σελ. 206 επ. και Γ. Τριανταφύλλου, ο.π. 20 Γ. Τριανταφύλλου, Η συνδιαλλαγή: Προβλήματα από τη ρύθμιση ενός νέου θεσμού, ΠοινΧρ ΜΕ, σελ επ. 12

13 Ακολουθούμενη δικαστική συνδιαλλαγή σε χώρες τις Ευρώπης Θεσμοί ανάλογοι με τον θεσμό της ποινικής συνδιαλλαγής υπάρχουν και στα Δικαία άλλων χωρών, και μάλιστα υπήρχαν πολύ πριν θεσπιστεί και καθιερωθεί ο θεσμός στην Ελλάδα. Χώρες που έχουν καθιερώσει κάποιον ανάλογο θεσμό είναι για παράδειγμα οι ΗΠΑ, η Αγγλία, η Ιταλία και η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία και άλλες. Ενδεικτικά θα αναφερθούν μερικές από αυτές αμέσως παρακάτω. i) Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ΗΠΑ Στις ΗΠΑ ξεκίνησε η ανάπτυξη των συμβιβαστικών διαδικασιών. Εκεί, αρχικά ο ποινικός συμβιβασμός ξεκίνησε από τα μεγάλα εισαγγελικά γραφεία λόγω της δυσκολίας που υπήρχε να παρακολουθήσουν τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των ποινικών υποθέσεων. Στην Αμερική, η συνδιαλλαγή έχει προβλεφθεί ως υποκατάστατη ή παράλληλη με την κλασική δίκη σε ορισμένες πολιτείες, στις οποίες έχουν ιδρυθεί τα «Δικαστήρια της γειτονιάς» ή αλλιώς οι «επιτροπές συμφιλίωσης». Μέσω αυτών των φορέων επιδιώκεται η συμφιλίωση δράστη θύματος με διάφορες τεχνικές. Η προσφυγή στις συμφιλιωτικές διαδικασίες γίνεται με πρωτοβουλία είτε των μερών είτε του Δικαστηρίου και οι «συμφιλιωτές» προέρχονται από τον εξωδικαστικό ή εξωδικονομικό χώρο, χωρίς να έχουν συνήθως γνώση της υπόθεσης. Το αποτέλεσμα της συνδιαλλαγής, που είναι η συμφωνία στην οποία καταλήγουν τα μέρη, άλλοτε αντιμετωπίζεται ως εκτελεστή σύμβαση και άλλοτε όχι, ενώ η μη συμμόρφωση σ αυτήν οδηγεί πολλές φορές στην αναβίωση της ποινικής δίκης. Μέσα από τις εξωδικαστικές διαδικασίες, όπως είναι και η συνδιαλλαγή, έχει επιτευχθεί στο αμερικάνικο ποινικό δικονομικό σύστημα η μείωση του αριθμού των υποθέσεων που οδηγούνται τελικά στο ακροατήριο, με αποτέλεσμα αυτές να περιορίζονται σε ποσοστό 5 10% του συνόλου των υποθέσεων, ενώ περίπου το 90 95% των καταδικαστικών αποφάσεων προέρχεται από την εφαρμογή του ποινικού συμβιβασμού. ii) Αγγλία Στην Αγγλία, θεσμοί όπως η συνδιαλλαγή και γενικά συμβιβαστικές διαδικασίες, έχουν ευρεία εφαρμογή και ένα μεγάλο ποσοστό των υποθέσεων (περίπου 91% στα κατώτερα Δικαστήρια και 70% στο Ανώτατο Δικαστήριο) λύνεται 13

14 έτσι. Όταν ο κατηγορούμενος ομολογεί την ενοχή του, παραιτείται από το δικαίωμά του να δικαστεί κανονικά και η δίκη τελειώνει χωρίς ακροαματική διαδικασία. Ο Εισαγγελέας που διενεργεί τον συμβιβασμό παρουσιάζει μία δήλωση στο δικαστήριο, όπου εκθέτει τα πραγματικά γεγονότα της υπόθεσης και του συμβιβασμού και ο Δικαστής στη συνέχεια προχωρά στην επιβολή της ποινής. Σε περίπτωση αμφισβητήσεων της δήλωσης του Εισαγγελέα από την υπεράσπιση, υπάρχει η δυνατότητα να παραγγελθεί κάποια μορφή ακρόασης με την οποία θα λυθούν αυτές οι αμφισβητήσεις. Οι τρεις βασικές μορφές συμβιβασμού είναι οι εξής: - Charge bargain. Στις περιπτώσεις αυτές, ο κατηγορούμενος αντιμετωπίζει περισσότερες από μία κατηγορίες και ο Εισαγγελέας αναλαμβάνει να απορρίψει τουλάχιστον τη μία για να εξασφαλίσει τη δήλωση του κατηγορουμένου για την παραδοχή της ενοχής του στις υπόλοιπες. Με τη διαδικασία αυτή ο κατηγορούμενος μπορεί να απαλλάσσεται από κάποιο μικρότερης βαρύτητας έγκλημα και να παραδέχεται την ενοχή του για κάποιο βαρύτερο, έχοντας έτσι τη δυνατότητα να του επιβληθεί μία ηπιότερη ποινή. Το πλεονέκτημα που τονίζεται στις περιπτώσεις που εφαρμόζεται αυτή η διαδικασία σχετίζεται με τη σίγουρη καταδίκη του κατηγορουμένου για κάποια αξιόποινη πράξη, αφού αποφεύγεται ο κίνδυνος να εκδοθεί μία συνολικά απαλλακτική απόφαση στην ακροαματική συζήτηση. Αντίθετα, σαν μειονέκτημα θεωρείται ο κίνδυνος να μην επιβληθεί στον κατηγορούμενο μία ποινή ισάξιας βαρύτητας με την πράξη και τη συμπεριφορά του. - Fact bargains. Σε αυτή τη μορφή συνδιαλλαγής, ο Εισαγγελέας «υπόσχεται» να παρουσιάσει τα πραγματικά περιστατικά και τα γεγονότα με ένα συγκεκριμένο τρόπο που θα είναι προς όφελος του κατηγορουμένου (για παράδειγμα να μην αναφέρει κάποια επιβαρυντική περίσταση ή να μην αποκαλύψει τη συμμετοχή κάποιου άλλου προσώπου) και έτσι ο κατηγορούμενος ομολογεί την ενοχή του. Με τον τρόπο αυτό, εξασφαλίζεται μία σίγουρη καταδίκη του δράστη, ενώ ταυτόχρονα αυτός, δηλαδή ο δράστης κατηγορούμενος, εξασφαλίζει μία μειωμένη ποινή. - Plea bargains. Αυτές οι περιπτώσεις είναι οι πιο αντιπροσωπευτικές μορφές συμβιβασμού. Ο κατηγορούμενος ομολογεί την ενοχή του και ως αντάλλαγμα του δίνεται μία μειωμένη ποινή σε σχέση με αυτή που θα επιβαλλόταν κανονικά. Η μείωση αυτή υποστηρίζεται πως πρέπει να είναι κατά το 1/3 της ποινής ενώ στην πράξη συνήθως 14

15 φτάνει το 1/4 αυτής. Πολλές φορές μάλιστα, ο συνήγορος του κατηγορουμένου προχωρά σε διαπραγματεύσεις της ποινής με τον δικαστή πριν την εκδίκαση της υπόθεσης. Με αυτό το είδος συμβιβασμού, επιτυγχάνεται η εξοικονόμηση χρόνου στη διαδικασία αλλά και χρημάτων και μέσων που απαιτούνται για την εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων. Και σ αυτή την περίπτωση εξασφαλίζεται η καταδίκη του δράστη, ενώ από κάποιους αμφισβητείται η προληπτική λειτουργία της ποινής που επιβάλλεται. Αναφορικά με τις συνέπειες της διαδικασίας αυτής στα θύματα των αξιόποινων πράξεων, θεωρείται ότι μέσω αυτής αποφεύγεται τόσο η πίεση προσφοράς αποδείξεων στο ακροατήριο όσο και η ακρόαση των λεπτομερειών που σχετίζονται με την τέλεση του εγκλήματος και θα μπορούσαν να ξυπνήσουν στο θύμα δυσάρεστες μνήμες. Αυτό το κέρδος όμως για τα θύματα, αντισταθμίζεται πολλές φορές από τη χαμηλή ποινή που θα επιβληθεί στο δράστη και η οποία πιθανώς δεν θα ικανοποιεί ηθικά τη βλάβη που υπέστησαν. iii) Ιταλία Στην Ιταλία, έχουν επίσης διαμορφωθεί διάφορες ειδικές συμβιβαστικές διαδικασίες, οι οποίες έχουν ευρεία εφαρμογή (περίπου το 80% των υποθέσεων εξιχνιάζονται σύμφωνα με αυτές τις ειδικές διαδικασίες) και έχουν βοηθήσει στο πέρασμα των χρόνων στη ταχύτερη διεκπεραίωση των ποινικών υποθέσεων. Για το λόγο αυτό άλλωστε θεσπίζονται, για την αντιμετώπιση της υπερφόρτωσης της Ποινικής Δικαιοσύνης, μέσα από την ταχύτητα της διεκπεραίωσης των υποθέσεων. Η πρόβλεψη ειδικών διαδικασιών θεωρήθηκε αναγκαία για έναν ακόμη λόγο. Ο λόγος αυτός συνδέεται με την αποτελεσματικότητα της Ποινικής Δικαιοσύνης και την αδυναμία ανταπόκρισης των Ποινικών Δικαστηρίων στις απαιτήσεις της. Έτσι, έχουμε: - Την συντομευμένη ή συντμηθείσα διαδικασία. Στην περίπτωση αυτή, πρόκειται για μία συμφωνία των παραγόντων της ποινικής δίκης για την διαδικασία που θα ακολουθηθεί, ενώ δεν υπάρχει καμία σύμπτωση απόψεων σχετικά με το ζήτημα της ενοχής. Η συμφωνία αυτή αναφέρεται στην περαίωση της υπόθεσης στο στάδιο της προκαταρκτικής ακρόασης, με αποφυγή της ακροαματικής διαδικασίας. Για να εφαρμοσθεί η διαδικασία αυτή, θα πρέπει να ζητήσει ο ίδιος ο κατηγορούμενος να ολοκληρωθεί η ποινική δίκη κατά την 15

16 προκαταρκτική ακρόαση. Επίσης, θα πρέπει να υπάρχει η συναίνεση του Εισαγγελέα ώστε να αποκλεισθεί η ακροαματική διαδικασία, και σε περίπτωση διαφωνίας του, αυτή θα πρέπει να είναι ειδικά αιτιολογημένη. Τέλος, ο Δικαστής της προκαταρκτικής ακρόασης θα πρέπει να κρίνει το παραδεκτό της ενεργοποίησης της συντομευμένης διαδικασίας. Η απόφαση που εκδίδει ο Δικαστής της προδικασίας στηρίζεται στο αποδεικτικό υλικό που έχει στη διάθεσή του. Η διαδικασία αυτή διαπνέεται από ένα πνεύμα συνεργασίας και ανταμοιβής, αφού ο κατηγορούμενος έχει ένα πολύ βασικό κίνητρο, τη μειωμένη ποινή. Η ποινή που θα του επιβληθεί τελικά, εφόσον κριθεί ένοχος, θα είναι μειωμένη κατά το 1/3 της κανονικής ποινής. Επιπλέον, η καταδικαστική αυτή απόφαση δεν θα εγγραφεί στο ποινικό του μητρώο, ενώ αποφεύγεται η δημοσιότητα της ακροαματικής φάσης και η σχετική καταδίκη δεν μπορεί να επικληθεί σε καμία συναφή δίκη, πολιτική ή διοικητική. Η κατηγορία δεν μπορεί να μεταβληθεί και υπάρχουν και αρκετοί περιορισμοί στη δυνατότητα προσβολής των αποφάσεων που εκδίδονται με τον τρόπο αυτό με ένδικα μέσα. Όλα αυτά τα πλεονεκτήματα επιχειρούν επίσης να αντισταθμίσουν την περικοπή της κύριας διαδικασίας και την απώλεια των εγγυήσεών της για τον κατηγορούμενο. - Τη διαδικασία επιβολής της ποινής μετά από αίτηση των διαδίκων. Η διαδικασία αυτή είναι η πιο χαρακτηριστική έκφραση της «διαπραγματευτικής» δικαιοσύνης. Στην περίπτωση αυτή ο κατηγορούμενος και ο Εισαγγελέας συμφωνούν σχετικά με την ποινή και στη συνέχεια ζητούν από τον αρμόδιο Δικαστή να την επιβάλλει άμεσα. Η πρωτοβουλία για την έναρξη αυτής της διαδικασίας πρέπει να ανήκει είτε στον κατηγορούμενο είτε στον Εισαγγελέα, ένας εκ των οποίων υποβάλει σχετική αίτηση, και για να εφαρμοστεί θα πρέπει να υπάρχει και γραπτή συναίνεση του άλλου διαδίκου. Τότε, ο δικαστής προσδιορίζει άμεσα δικάσιμο, στην οποία εμφανίζονται οι διάδικοι και επικυρώνουν τη συμφωνία. Αν ο Δικαστής δεχθεί την ορθότητα του νομικού χαρακτηρισμού της πράξης και την αλήθεια των πραγματικών περιστατικών, εκδίδει απόφαση με την οποία επιβάλλει την προτεινόμενη ποινή. Διαφορετικά, η αίτηση απορρίπτεται. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η λογική τόσο της συνεργασίας όσο και της ανταμοιβής, αφού αν ο κατηγορούμενος ακολουθήσει τη συγκεκριμένη διαδικασία, η ποινή του θα μειωθεί μέχρι το 1/3 σε σχέση με αυτή που θα επιβαλλόταν κανονικά, ενώ δεν μπορεί να ξεπερνά τα 2 έτη φυλάκιση. Επιπλέον, ο κατηγορούμενος απαλλάσσεται από τα δικαστικά έξοδα και δεν του επιβάλλεται κανένα μέτρο 16

17 ασφαλείας ή παρεπόμενη ποινή και ταυτόχρονα η επιβαλλόμενη ποινή δεν επιτρέπεται να επηρεάζει καμία άλλη πολιτική ή διοικητική διαδικασία. Και εδώ όλα αυτά τα ευνοϊκά μέτρα χορηγούνται προς αντιστάθμιση της παράκαμψης της επ ακροατηρίου διαδικασίας. - Την απευθείας εκδίκαση. Η απευθείας εκδίκαση εφαρμόζεται στα αυτόφωρα εγκλήματα ή στις περιπτώσεις που ο κατηγορούμενος ομολογεί την ενοχή του. Στις περιπτώσεις αυτές θεωρείται ότι υπάρχει πρωτογενής αποδεικτική βεβαιότητα για την ποινική ευθύνη του κατηγορουμένου και έτσι επιτάσσεται η παράκαμψη των προκαταρκτικών ερευνών και της προκαταρκτικής ακρόασης και η αντίστοιχη άμεση παραπομπή της υπόθεσης στην ακροαματική διαδικασία. - Την απευθείας παραπομπή της υπόθεσης στην ακροαματική διαδικασία για άμεση εκδίκαση. Η διαδικασία αυτή ενεργοποιείται όταν ο Εισαγγελέας διαπιστώσει κατά τις προκαταρκτικές έρευνες ότι υπάρχουν σαφή αποδεικτικά στοιχεία για να υποστηρίξουν την ενοχή του κατηγορουμένου. Στην περίπτωση αυτή, το στάδιο της προκαταρκτικής ακρόασης μπορεί να παραλειφθεί από τον Εισαγγελέα και η υπόθεση να παραπεμφθεί απευθείας στην ακροαματική διαδικασία. - Την διαδικασία με διάταξη. Αυτή η διαδικασία εφαρμόζεται στα εγκλήματα στα οποία επιβάλλεται μόνο χρηματική ποινή. Ο Εισαγγελέας ζητά την υπαγωγή της υπόθεσης στην εν λόγω διαδικασία όταν έχει διαπιστωθεί μία σαφής αποδεικτική κατάσταση. Το αρμόδιο Δικαστήριο επιλαμβάνεται αμέσως της εκδίκασης της κατηγορίας και κρίνει χωρίς προφορική διαδικασία. iv) Γαλλία Στη Γαλλία, αναπτύχθηκαν επίσης διάφορες εναλλακτικές διαδικασίες για την επίλυση των ποινικών υποθέσεων, για να αντιμετωπιστεί ο αυξημένος αριθμός τους. Μέσω αυτών των διαδικασιών επιλύεται ένα μεγάλο ποσοστό των ποινικών υποθέσεων, το οποίο μπορεί να φτάνει το 30 40%. Οι εναλλακτικές αυτές διαδικασίες διακρίνονται σε επανορθωτικές και τιμωρητικές. - Επανορθωτικές διαδικασίες ή αλλιώς μέτρα εναλλακτικά της ποινικής δίωξης. 17

18 Στις επανορθωτικές διαδικασίες, όπως φαίνεται και από τον τίτλο τους, επιδιώκεται είτε η επανόρθωση της βλάβης του θύματος, είτε η κατάλληλη θεραπεία ή ένταξη του δράστη, με σκοπό να αποκατασταθεί η έννομη τάξη. Αν και μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα εγκλήματα, στην πράξη περιορίζεται στα αδικήματα ήσσονος σημασίας. Με την επιτυχή ολοκλήρωση των αντίστοιχων προγραμμάτων ωστόσο, δεν εξαλείφεται το αξιόποινο ούτε αποκλείεται η κίνηση ποινικής δίωξης στο μέλλον. Οι εναλλακτικές επανορθωτικές διαδικασίες είναι: 1. η υπόμνηση του Νόμου, που είναι ένα είδος επίπληξης, 2. η υπαγωγή του δράστη σε πρόγραμμα κοινωνικής επανένταξης ή θεραπευτικής αποκατάστασης, 3. η αποκατάσταση της παραβιασθείσας νομιμότητας, όπου ο δράστης έχει την υποχρέωση να άρει τον παράνομο χαρακτήρα της συμπεριφοράς του, 4. η αποκατάσταση της ζημίας του θύματος, 5. η υποχρεωτική απομάκρυνση του δράστη από την κατοικία και η υπαγωγή του σε υποχρεωτική ιατρική ή ψυχολογική παρακολούθηση, κυρίως σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας και 6. η ποινική διαμεσολάβηση, προϋπόθεση της οποίας αποτελεί η άσκηση ποινικής δίωξης από την Εισαγγελική Αρχή, που αναστέλλεται με την έναρξη της επανορθωτικής διαδικασίας της διαμεσολάβησης. Αν ο δράστης δεν συμμορφωθεί με τη διαμεσολάβηση όπως αυτή ορίζεται, ο Εισαγγελέας προχωρά υποχρεωτικά είτε στη διαδικασία της ποινικής σύνθεσης (η οποία θα αναλυθεί αμέσως παρακάτω) είτε στην άσκηση ποινικής δίωξης. Στην ποινική διαμεσολάβηση προϋποτίθεται ένας υψηλός βαθμός συμμετοχής του δράστη και επιδιώκεται η επαφή και η συμφιλίωση δράστη θύματος για να αποφευχθεί η επανάληψη της παραβατικής συμπεριφοράς στο μέλλον. Κυρίαρχη ιδέα εδώ αποτελεί η παραδοχή πως η αποκατάσταση ομαλών και ειρηνικών σχέσεων μεταξύ των μελλών μίας κοινωνίας είναι πιο αποτελεσματική από την επιβολή κυρώσεων. - Τιμωρητικές διαδικασίες ή αλλιώς μορφές ποινικής συνδιαλλαγής. Στις τιμωρητικές διαδικασίες περιλαμβάνεται η ποινική σύνθεση ή αλλιώς ο ποινικός συμβιβασμός, που συνιστά μία πρόταση του Εισαγγελέα προς το δράστη να του επιβληθεί κάποιο τιμωρητικό μέτρο αντί να ασκηθεί ποινική δίωξη. Ο δράστης 18

19 μπορεί είτε να αποδεχθεί είτε να απορρίψει την πρόταση αυτή. Για να τύχει εφαρμογής η ποινική σύνθεση πρέπει ο δράστης να παραδεχθεί την ενοχή του. Η πρόταση του Εισαγγελέα υποβάλλεται για έγκριση στο Δικαστήριο που θα ήταν αρμόδιο να δικάσει την υπόθεση. Το Δικαστήριο δεν μπορεί να τροποποιήσει την εισαγγελική πρόταση αλλά μόνο να την δεχθεί ή να την απορρίψει. Ο ποινικός συμβιβασμός μπορεί να εφαρμοσθεί σε πλημμελήματα και πταίσματα, όταν ο δράστης είναι ενήλικος ή αν είναι ανήλικος, εφόσον τα προβλεπόμενα μέτρα έχουν προσαρμοσθεί στην προσωπικότητα του ανηλίκου. Τα προβλεπόμενα αυτά μέτρα είναι: 1. η καταβολή προστίμου συμβιβασμού, 2. η παραχώρηση στο Κράτος του πράγματος που χρησιμοποιήθηκε ή που προοριζόταν να χρησιμοποιηθεί για την τέλεση της αξιόποινης πράξης ή που είναι το προϊόν της, 3. η κατάθεση της άδειας οδήγησης ή άδειας κυνηγιού και γενικά η αφαίρεση αδειών ικανότητας και 4. η παροχή άμεσης κοινωφελούς εργασίας. Αν ο η ταυτότητα του θύματος είναι γνωστή, ο Εισαγγελέας υποχρεούται να προτείνει στο δράστη την αποκατάσταση της ζημίας που προξένησε στον παθόντα. Η πρωτοβουλία για την κίνηση της διαδικασίας του ποινικού συμβιβασμού ανήκει στον Εισαγγελέα και πρέπει να γίνεται με τις εγγυήσεις που προβλέπει ο Νόμος. Μετά από την πρόταση του Εισαγγελέα ακολουθεί η συμφωνία του δράστη κατηγορούμενου και η σύνταξη σχετικής έκθεσης. Η έκθεση αυτή υποβάλλεται στον αρμόδιο Δικαστή που αποφασίζει για την επικύρωση ή την απόρριψή της. Αν ο δράστης εκτελέσει πλήρως τα επιβληθέντα μέτρα, ο ποινικός συμβιβασμός είναι επιτυχής και εξαλείφεται η ποινική αξίωση της πολιτείας. Έτσι, δεν είναι πλέον δυνατή η ποινική δίωξη της πράξης και επέρχεται εξάλειψη του αξιοποίνου. Σε αντίθετη περίπτωση, ο ποινικός συμβιβασμός αποτυγχάνει και ο Εισαγγελέας μπορεί είτε να κινήσει κανονικά την ποινική δίωξη είτε να αρχειοθετήσει τη δικογραφία. Οι λόγοι αποτυχίας μπορεί να είναι: η μη αποδοχή από τον δράστη των προτεινόμενων από τον Εισαγγελέα μέτρων, η απόρριψη των μέτρων αυτών από τον Δικαστή και η μη πλήρης εκτέλεση των μέτρων από τον δράστη. 19

20 v) Γερμανία Στο Γερμανικό Δίκαιο προβλέπεται επίσης η διαδικασία του ποινικού συμβιβασμού, σύμφωνα με το αγγλοαμερικάνικο πρότυπο και κατοχυρώθηκε θεσμικά το Η διαδικασία της συνδιαλλαγής προβλεπόταν και εφαρμοζόταν και πιο πριν, ανεπίσημα. Έτσι, ορισμένα από τα εγκλήματα που μπορούσαν να διωχθούν με ιδιωτική κατηγορία, όπως η διατάραξη οικιακής ειρήνης, η εξύβριση, η παραβίαση του απορρήτου των επιστολών, η σωματική βλάβη, η απειλή και η φθορά ξένης ιδιοκτησίας, μπορούσαν να υπαχθούν σε ποινική συνδιαλλαγή. Η συνδιαλλαγή γινόταν ενώπιον μίας ειδικής, μη δικαστικής, αρχής, και η αποτυχία της αποτελούσε διαδικαστική προϋπόθεση για την ιδιωτική κατηγορία. Σε ορισμένα κρατίδια, όπου υπήρχαν οι κατά τόπους υπηρεσίες διαιτησίας, υπήρχε και η δυνατότητα παραπομπής σε διαδικασία συμφιλίωσης αδικημάτων που προκαλούσαν μικρή βλάβη, όταν και η ενοχή του δράστη ήταν μικρής βαρύτητας. Αν δεν υπήρχε συμφωνία των μερών ή αν ο κατηγορούμενος δεν τηρούσε τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει, η υπόθεση παραπέμπονταν ξανά στα ποινικά δικαστήρια. Σήμερα, προβλέπεται στο Γερμανικό Ποινικό Δικονομικό σύστημα η δυνατότητα επίλυσης των υποθέσεων με συμβιβαστικούς τρόπους, κυρίως σε περιπτώσεις που αφορούν οικονομικά εγκλήματα. Συγκεκριμένα, η δυνατότητα αυτή δίνεται είτε κατά την ανάκριση, άτυπα, είτε κατά την ακροαματική διαδικασία, όπως προβλέπει ο Γερμανικός Ποινικός Κώδικας. - Κατά την ανάκριση: Ο Εισαγγελέας μπορεί κατά την ανάκριση να συζητήσει τα δεδομένα της διαδικασίας με τους διαδίκους και τα σημαντικά τμήματα αυτής της διαδικασίας καταγράφονται στα πρακτικά. Η επιτυχής έκβαση των διαπραγματεύσεων, μαζί με την απαιτούμενη ομολογία του κατηγορουμένου, οδηγεί τελικά στη δέσμευση του Δικαστηρίου ως προς το μέγιστο ύψος ποινής. Στη συνέχεια διεξάγεται μία τυπική δίκη, η οποία απλά επικυρώνει και απαγγέλλει την προηγούμενη συμφωνία και επιβάλλει την ποινή, ενώ μνημονεύονται και τα πρακτικά της συνεννόησης. - Κατά την ακροαματική διαδικασία: Οι διαπραγματεύσεις μπορεί να λαμβάνουν χώρα μετά την έναρξη της δίκης. Το Δικαστήριο μπορεί, σε κατάλληλες περιπτώσεις, να προχωρήσει σε συνεννόηση με τους διαδίκους για την περαιτέρω εξέλιξη και για το αποτέλεσμα της διαδικασίας. Η επιτυχημένη έκβαση των συζητήσεων ανάμεσα στα μέρη και το Δικαστήριο μπορεί 20

21 να οδηγήσει σε «ξαφνικό θάνατο» της δίκης, με την έκδοση μίας συμβιβαστικής απόφασης. Αντικείμενο αυτής της συμβιβαστικής απόφασης είναι μόνο οι έννομες συνέπειες (κυρίως είδος και ύψος ανώτατο και κατώτατο όριο της ποινής, αναστολή, παύση ποινικής δίωξης ή διεξαγωγής αποδείξεων και παραίτηση του κατηγορουμένου από την υποβολή αιτήματος διεξαγωγής αποδείξεων). Η ομολογία του εγκλήματος από τον κατηγορούμενο είναι επίσης απαραίτητο στοιχείο και πρέπει να είναι τμήμα της συμβιβαστικής απόφασης. Οι διαπραγματεύσεις για την ενοχή δεν επιτρέπονται. Η συνεννόηση επιτυγχάνεται όταν ο κατηγορούμενος και ο Εισαγγελέας συμφωνήσουν με την πρόταση του Δικαστηρίου. Δεδομένου ότι η αποδεικτική διαδικασία μπορεί να ακολουθήσει κανονικά και ότι το Δικαστήριο δεν δεσμεύεται να περιοριστεί σε μία απλή και τυπική επικύρωση της συμφωνίας, ο συμβιβασμός μπορεί να απορριφθεί αν κριθεί ότι κάτι τέτοιο επιβάλλεται από τα πραγματικά και νομικά περιστατικά. Μόνο οι δικαστές έχουν τη δυνατότητα να ενεργοποιήσουν την ποινική συνδιαλλαγή κατά το Γερμανικό ποινικό σύστημα, ενώ ο κατηγορούμενος δεν έχει καμία δυνατότητα να προτείνει μία τέτοια συμφωνία. Υπό αυτές τις συνθήκες, υπολογίζεται πως περίπου το 30% των γερμανικών ποινικών υποθέσεων επιλύεται με συμβιβαστικές διαδικασίες. vi) Ολλανδία Κατά το Ολλανδικό ποινικό σύστημα, υπάρχουν επίσης εναλλακτικοί θεσμοί. Ο Εισαγγελέας έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει σε αρχειοθέτηση μίας ποινικής δικογραφίας για δύο κατηγορίες λόγων: - Για τεχνικούς λόγους. Οι λόγοι αυτοί αναφέρονται κυρίως σε δικονομικά ζητήματα, όπως η έλλειψη ή η ανεπάρκεια του αποδεικτικού υλικού, η τέλεση του αδικήματος από άγνωστο δράστη, το απαράδεκτο της ποινικής δίωξης, η έλλειψη νομικής βασιμότητας της κατηγορίας, η έλλειψη ικανότητας προς καταλογισμό στο δράστη και άλλα παρόμοια ζητήματα. - Για λόγους σκοπιμότητας. Οι λόγοι αυτοί αναφέρονται στις περιπτώσεις που ο Εισαγγελέας κρίνει ότι η άσκηση της ποινικής δίωξης δεν είναι αναγκαία γιατί δεν εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, το οποίο προσδιορίζεται από τις γενικές κατευθυντήριες οδηγίες. Η αρχειοθέτηση για λόγους σκοπιμότητας συνιστάται όταν για παράδειγμα κρίνεται 21

22 προσφορότερη η λήψη άλλων κυρώσεων κατά του δράστη, όπως διοικητικών ή πειθαρχικών ή όταν η άσκηση ποινικής δίωξης κρίνεται δυσανάλογη σε σχέση με τη βαρύτητα του εγκλήματος ή ιδιαίτερα επαχθής για τον δράστη. Πέρα από την παραπάνω αρχειοθέτηση, ο Εισαγγελέας έχει τη δυνατότητα να προβεί και σε αρχειοθέτηση υπό όρους. Οι όροι αυτοί περιλαμβάνουν μία σειρά μέτρων και υποχρεώσεων που αναλαμβάνει να εκπληρώσει ο κατηγορούμενος για να μην ασκηθεί ποινική δίωξη εις βάρος του. Για να γίνει αυτό, η συναίνεση του θύματος είναι επιθυμητή αλλά όχι αναγκαία. Στους επιβαλλόμενους όρους περιλαμβάνεται η μεγάλη περίοδος αναστολής, η πλήρης αποζημίωση του θύματος, η υποβολή σε θεραπευτική αγωγή κλπ. Και στο Ολλανδικό ποινικό σύστημα, προβλέπεται επίσης η ποινική συνδιαλλαγή. Κατά το θεσμό της ποινικής συνδιαλλαγής, ο δράστης ενός αδικήματος απαλλάσσεται από την ποινική δίωξη εφ όσον δεχθεί να υποβληθεί σε κάποια οικονομική θυσία. Ο Εισαγγελέας προτείνει στον κατηγορούμενο την ποινική συνδιαλλαγή, δίνοντάς του το κίνητρο να του επιβληθεί μία χρηματική ποινή μικρότερη από την προβλεπόμενη στο Νόμο, η οποία δεν καταχωρείται στο ποινικό του μητρώο αφού δεν απαιτείται η ομολογία του δράστη και έτσι δεν συνάγεται η ενοχή του. Επειδή ο θεσμός αυτός θεωρήθηκε πως μπορούσε να οδηγήσει σε σκοτεινές συναλλαγές στα μεγάλα οικονομικά εγκλήματα, θεσπίστηκαν και οι εισαγγελικές ποινικές διατάξεις. Πρόκειται για εισαγγελικές αποφάσεις για την επιβολή ποινής με τις οποίες διαπιστώνεται η τέλεση μίας αξιόποινης πράξης και εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις στις οποίες εφαρμοζόταν και η ποινική συνδιαλλαγή. Ο κατηγορούμενος έχει τη δυνατότητα να ζητήσει την εκδίκασή του με την τακτική διαδικασία, εφόσον το ζητήσει μέσα σε δύο εβδομάδες από την κοινοποίηση σ αυτόν της εισαγγελικής διάταξης, αφού μετά το πέρας αυτής της προθεσμίας η ποινική διάταξη οριστικοποιείται και εκτελείται άμεσα Βασικά χαρακτηριστικά της δικαστικής ποινικής συνδιαλλαγής και διάκρισή της από συγγενής θεσμούς Για να κατανοήσουμε την ποινική συνδιαλλαγή πρέπει να την δούμε στο ευρύτερο εννοιολογικό και θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο αυτή αναπτύχθηκε. Το πλαίσιο της αποκαταστατικής δικαιοσύνης (restorative justice), δεν αποτελεί απλώς μια βελτιωμένη εκδοχή του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης αλλά προσπάθεια 22

23 ολοκληρωτικής αλλαγής του νομικού συστήματος στο πλαίσιο ενός, όπως λέγουν, φιλελεύθερου δημοκρατικού πραγματισμού. Αποτελεί, με άλλα λόγια, μια εναλλακτική λύση στο ποινικό σύστημα, με βάση την σκέψη ότι, αν θέσουμε ως βάση εκκίνησης για την αντιμετώπιση του εγκλήματος το ερώτημα ποια είναι η ορθή ποινή, η απάντηση θα είναι πάντοτε λάθος. Εν όψει αυτής της θεωρητικής βάσης η αποκαταστατική δικαιοσύνη διακρίνεται σαφώς της δικαίας ανταπόδοσης. Ορισμένοι μάλιστα υποστηρικτές της, όπως ο Braithwaite, φθάνουν να εκτιμούν ότι η αρχή της αναλογικότητας, του κοινωνικοηθικού στίγματος στην αντιμετώπιση του εγκλήματος και της δίκαιης ανταπόδοσης πρέπει να απορριφθούν πλήρως 21. Σκοπός της αποκαταστατικής δικαιοσύνης είναι η αποκατάσταση σε ασφαλείς κοινότητες της σχέσης μεταξύ θύματος και δράστη που έχουν επιλύσει τα μεταξύ τους προβλήματα, ιδιαίτερα προκειμένου για περιουσιακά εγκλήματα. Εν όψει των ανωτέρω, η συνδιαλλαγή ως διαδικασία θεωρείται ως εξίσου σημαντική με την έκβασή της, δηλαδή την αποκατάσταση της κοινωνικής ειρήνης. Σημασία δεν έχει μόνον ο επιδιωκόμενος σκοπός, αλλά και ο τρόπος, με τον οποίο αυτός επιτεύχθηκε δηλαδή η συζήτηση και διαπραγμάτευση μεταξύ δράστη και θύματος. Γι αυτό και η ποινική συνδιαλλαγή στη γνήσια μορφή της όχι μόνον δεν ανακουφίζει αλλά μάλλον επιβαρύνει το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Σκοπός της ποινικής συνδιαλλαγής είναι επίσης η αποκατάσταση της ειρήνης μεταξύ δράστη και θύματος αλλά και μεταξύ δράστη και κοινωνίας, δηλαδή η αποκατάσταση της κοινωνικής ειρήνης. Παρά τις υπάρχουσες διαφορές στα ποινικά συστήματα που την έχουν υιοθετήσει, αυτή δεν περιορίζεται μόνον στην ελαφρά εγκληματικότητα, αλλά καλύπτει και τα βαρέα εγκλήματα. Επίσης δεν περιορίζεται μόνο στα οικονομικά εγκλήματα, αλλά καλύπτει και τις πράξεις βίας (ενίοτε μάλιστα η σημασία της εξαίρεται ειδικώς προς αυτά), όπως επίσης δεν περιορίζεται στη νεανική εγκληματικότητα αλλά περιλαμβάνει και εκείνη των ενηλίκων. Οι βασικές γραμμές της ποινικής συνδιαλλαγής περιλαμβάνονται στην Σύσταση R (99) 19 της του Συμβουλίου της Ευρώπης, που αναδεικνύει όχι μόνον τη χρησιμότητα της ως προς την προστασία του θύματος αλλά και την προληπτική λειτουργία που επιτελεί, αφού συμβάλλει στην αποκατάσταση της κοινωνικής ειρήνης και στη λύση των συγκρούσεων. 21 Braithwaite, Principles of Restorative Justice σε : A.ν. Hirsch a.o. (ed) : Restorative justice and Criminal Justice. Competing or Reconcilable paradigms 2002, σελ

24 Έτσι λοιπόν, εν πρώτοις, η ποινική συνδιαλλαγή διακρίνεται σαφώς από την αστική αποζημίωση, συμπεριλαμβανομένης της αποκατάστασης της ηθικής βλάβης. Η αστική αποζημίωση προϋποθέτει υλική ζημία ή ηθική βλάβη και αποσκοπεί στη διευθέτηση ιδιωτικών συμφερόντων. Αποβλέπει στην αποκατάσταση της ζημίας, περιλαμβάνει διαπραγμάτευση και συμβιβασμούς, και δεν σχετίζεται με την τοποθέτηση του δράστη απέναντι στην έννομη τάξη και το κοινωνικό σύνολο ούτε στις αξίες που αυτή εκφράζει. Δεν περιλαμβάνει δηλαδή, ούτε και μπορεί να περιλαμβάνει παραμέτρους σχετιζόμενες με την πρόληψη του εγκλήματος. Έτσι, η αστική αποζημίωση υπολογίζεται ανάλογα με την προσγενόμενη ζημία και είναι ανεξάρτητη του αδίκου και της ενοχής του δράστη. Οι ανάγκες όμως της ποινικής συνδιαλλαγής δεν είναι πάντοτε ίδιες. Η ποινή δεν μπορεί να αρκεσθεί στην πρόκληση ζημίας αλλά προϋποθέτει για τη νομιμοποίηση της, μια ανυπόφορη κοινωνικοηθική απαξία της πράξης, που εκφράζεται αφενός μεν με την απαξία του αποτελέσματος (δηλαδή την προσβολή του οικείου εννόμου αγαθού, όπου συμπεριλαμβάνεται η «εκ του εγκλήματος βλάβη») και την απαξία της συμπεριφοράς, όπου συνυπολογίζεται η εχθρότητα του δράστη προς την έννομη τάξη. Περαιτέρω, εφόσον η νομιμοποίηση της ποινής προϋποθέτει σύμφωνα με την ορθή και κρατούσα θεωρία της θετικής γενικής πρόληψης 22 κλονισμό της εμπιστοσύνης των κοινωνών επί την ισχύ του παραβιασθέντος κανόνα, η ποινική συνδιαλλαγή μόνον τότε μπορεί με την σειρά της να νομιμοποιείται ως υποκατάστατο της ποινής, όταν συμβάλλει στην αποκατάσταση αυτής ακριβώς της κλονισμένης εμπιστοσύνης, αφού διαφορετικά παραβιάζεται καίρια η αρχή του κράτους δικαίου. Προς τούτο όμως προφανώς δεν αρκεί απλή χρηματική παροχή. Γι αυτό π.χ. η απατηλή πρόκληση βλάβης τιμωρείται ελάχιστα, δυνάμενη μάλιστα να μείνει ατιμώρητη, ελλείψει εγκλήσεως, ενώ η απάτη με την αυτή ίδια ζημιά μπορεί να είναι κακούργημα. Η ποινική συνδιαλλαγή, αντίθετα, ως υποκατάστατο της ποινής έχει ως λόγο ύπαρξης μια καλύτερη προληπτική λειτουργία. Αποβλέπει στο έγκλημα που έγινε και στην αποκατάσταση των σχέσεων του δράστη και του θύματος, αλλά και της κοινωνικής ειρήνης και δη κατά τρόπο περισσότερο βιώσιμο και αποτελεσματικό από ό, τι θα επετύγχανε η ποινή, με τον εκφοβιστικό και καταναγκαστικό χαρακτήρα της. 22 Βλ. Μυλωνόπουλου, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, 2007, σελ