Οι πιο συχνά επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις στις οποίες πρέπει να μπορώ να απαντώ:

Transcript

1 Οι πιο συχνά επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις στις οποίες πρέπει να μπορώ να απαντώ: Για την Παράγραφο: Να προσδιορίσετε τον τρόπο ανάπτυξης παραγράφου (και πιθανόν αιτιολόγηση της απάντησης). Να βρείτε τα δομικά στοιχεία μιας παραγράφου (θεματική πρόταση/περίοδος-λεπτομέρειεςκατακλείδα). Προσοχή! η κατακλείδα δεν υπάρχει πάντοτε. Δίνεται μια θεματική περίοδος και ζητείται η ανάπτυξή της σε λέξεις, π.χ. «Η απουσία των βασικών γνώσεων γραφής και ανάγνωσης μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά προβληματική» Χρησιμοποιώντας την παραπάνω πρόταση δημιουργήστε μια παράγραφο λέξεων. Η δομή και τα μέρη της παραγράφου Μια ολοκληρωμένη παράγραφος απαρτίζεται από τρία μέρη: τη θεματική περίοδο, τα σχόλια (ή λεπτομέρειες) και την κατακλείδα. Συνήθως, η παράγραφος ξεκινά με τη θεματική της περίοδο, στην οποία και τίθεται το θέμα που θα αναπτυχθεί στη συνέχεια, ωστόσο, αν και όχι πολύ συχνά, η θεματική περίοδος μπορεί να εντοπιστεί στο μέσο ή (σπάνια) στο τέλος της παραγράφου. Θεματική περίοδος: Περιέχει τη βασική ιδέα της παραγράφου το θέμα που θα αναπτυχθεί διεξοδικότερα μέσω των σχολίων που ακολουθούν. Σχόλια (λεπτομέρειες): Αποτελούν τις επιμέρους ιδέες, τα στοιχεία ή τους συλλογισμούς, που χρησιμεύουν για τη στήριξη, την ανάλυση ή το σχολιασμό του θέματος της παραγράφου. Κατακλείδα: Στην κατακλείδα εντοπίζεται το συμπέρασμα που προκύπτει από την παράθεση των λεπτομερειών ή κάποια γενικότερη σκέψη που συμπληρώνει τη νοηματική πορεία της παραγράφου. Η κατακλείδα, εντούτοις, αρκετές φορές παραλείπεται. Θεματική περίοδος: Κάθε λόγος περί ελευθερίας της ερμηνείας χρειάζεται να τον ξεκινάμε με μια συνηγορία του κυριολεκτικού νοήματος. Σχόλια / λεπτομέρειες: Κάποτε ο Reagan, δοκιμάζοντας τα μικρόφωνα πριν από μια συνέντευξη Τύπου, είπε μέσες άκρες τα εξής: «Σε λίγα λεπτά θα διατάξω να βομβαρδιστεί η Ρωσία». Αν τα κείμενα λένε κάτι, εκείνο το κείμενο έλεγε επακριβώς ότι ο ομιλητής, σε μικρό χρονικό διάστημα μετά την εκφορά, θα διέταζε να εκτοξευτούν πύραυλοι με ατομικές κεφαλές εναντίον της επικράτειας της Σοβιετικής Ένωσης. Όταν πιέστηκε από τους δημοσιογράφους, ο Reaganπαραδέχτηκε ότι είχε αστειευτεί: ότι ναι μεν είχε πει εκείνη τη φράση, αλλά δεν είχε πρόθεση να πει εκείνο που σήμαινε η φράση. Κατακλείδα: Κατά συνέπεια κάθε αποδέκτης που θα πίστευε ότι η intentio auctoris* συνέπιπτε με την intentio operis**, θα έσφαλλε. Τρόποι για την ανάπτυξη μιας παραγράφου Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι ανάπτυξης είναι: (1) με παραδείγματα, (2) με σύγκριση και αντίθεση, (3) με αιτιολόγηση, (4) με ορισμό, (5) με διαίρεση, (6) με αίτια και αποτελέσματα, (7) με αναλογία. (Στην Α λυκείου διδαχτήκατε αιτιολόγηση και αναλογία) Ανάπτυξη με παραδείγματα. Αν το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου χρειάζεται διευκρίνιση, τότε η παράγραφος μπορεί να αναπτυχθεί με παραδείγματα ή με επεξηγήσεις (βλ. και ενότητα "Είδηση", Β' Λυκείου). Στη θεματική πρόταση π.χ. "Με την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών αλλάζουν και οι αντιλήψεις μας", ως παραδείγματα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις αντιλήψεις των ανθρώπων για το

2 θεσμό της δουλείας ή για τη θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία κ.ά., ανάλογα με την προτίμησή μας. Αν προτιμήσουμε ως παράδειγμα το θεσμό της δουλείας, η παράγραφος μπορεί να αναπτυχθεί ως εξής: Με την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών αλλάζουν και οι αντιλήψεις μας. Στις συνθήκες π.χ. της δουλοκτητικής εποχής, όταν η παραγωγή υλικών αγαθών στηριζόταν κυρίως στην εργασία των δούλων, η δουλεία θεωρούνταν φυσικός και δίκαιος θεσμός. Με τη μετάβαση όμως στη φεουδαρχική οργάνωση της κοινωνίας Σύγκριση και αντίθεση: η θεματική περίοδος μπορεί να μας παρακινεί να επισημάνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα, πράγματα και ιδέες. Στην περίπτωση αυτή αναπτύσσεται με σύγκριση και αντίθεση (βλ. και ενότητα Βιογραφικά είδη, Β' Λυκείου): Το δοκίμιο ενώ έχει αρκετά στοιχεία κοινά με τα λογοτεχνικά και μη λογοτεχνικά κείμενα, δεν ταυτίζεται με κανένα. Το κοινό που έχει με τη λογοτεχνία είναι Η διαφορά του αφορά κυρίως Από την άλλη το δοκίμιο έχει ομοιότητες αλλά και διαφορές με τα μη λογοτεχνικά είδη Αιτιολόγηση: Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να μας παρακινήσει να ρωτήσουμε το "γιατί", η μέθοδος ανάπτυξης θα πρέπει να είναι ασφαλώς η αιτιολόγηση (βλ. και ενότητα "Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες", Α' Λυκείου): Θα ήταν επικίνδυνο σφάλμα να στηριχτούμε σήμερα πάνω στην άποψη ότι ο πυρηνικός πόλεμος μπορεί να αποφευχθεί ή να προληφθεί με το πυρηνικό αδιέξοδο ή με την ισορροπία του τρόμου. Πρώτο, γιατί η τεχνολογία μπορεί να καταστρέψει αυτήν την ισορροπία. Έπειτα η ισορροπία γίνεται όλο και πιο ασταθής Τέλος Ορισμός. Στην περίπτωση που το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου υποβάλλει στον αναγνώστη την πιθανή ερώτηση "Τι είναι;" ή "Τι εννοεί με αυτό;" η παράγραφος πρέπει να αναπτυχθεί με ορισμό (βλ. και ενότητα "Κριτική-Παρουσίαση", Β' Λυκείου): Πολιτισμός είναι το σύνολο των επιτευγμάτων του ανθρώπου. Όλα τα αγαθά που έχουν σχέση με την τεχνική, την (συνεχίστε) είναι προϊόντα του πολιτισμού. Σ' αυτά πρέπει να προστεθούν τα "ιδεώδη" που διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, ο καθώς και τα που πραγματοποιήθηκαν στους επιμέρους τομείς προόδου. Διαίρεση: Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη έτσι που να αποκαλύπτει τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο ή μια ιδέα, η πιο πρόσφορη μέθοδος για την ανάπτυξή της είναι η διαίρεση - το κομμάτιασμα του όλου στα μέρη του (βλ. και "Κριτική-Παρουσίαση", Β' Λυκείου) Τον πολιτισμό τον διαιρούμε συνήθως σε τεχνικό και πνευματικό. Ο τεχνικός πολιτισμός περιλαμβάνει Στην έννοια του πνευματικού πολιτισμού μπορούμε να περιλάβουμε Αίτια και αποτελέσματα: Αν σε μια θεματική πρόταση διατυπώνεται η αιτία ή οι αιτίες που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα ή σε αποτελέσματα, τότε η ανάπτυξη πρέπει να γίνει με τη μέθοδο των αιτίων και αποτελεσμάτων: Η κατάργηση της σύγχρονης δουλείας οφείλεται στις ίδιες αιτίες που προκάλεσαν και την κατάργηση της αρχαίας δουλείας. Η πρώτη αιτία ήταν Η δεύτερη ήταν πως οι ίδιοι οι δούλοι Αναλογία: Αν τέλος η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά, πρέπει να αναπτυχθεί με αναλογία, δηλαδή με μια εκτεταμένη παρομοίωση (βλ. και ενότητα Περιγραφή, Α' Λυκείου): Το εμπόδιο στη γραπτή επικοινωνία μπορεί να υπερνικηθεί με το καλό γράψιμο και το σωστό διάβασμα. Μπορεί ο συγγραφέας να μας προσφέρει ένα καλοδομημένο και σαφές κείμενο, για να επικοινωνήσει άμεσα μαζί μας, αλλά μόνη της η προσπάθεια αυτή δεν αρκεί, πρέπει κι εμείς να κάνουμε το άλλο μισό του δρόμου. Ως αναγνώστες πρέπει να σκάβουμε τη σήραγγα της επικοινωνίας από τη δική μας πλευρά. Συνδυασμός μεθόδων: Στην πράξη βέβαια σπάνια συναντούμε μονάχα έναν τρόπο ανάπτυξης. Συνήθως χρησιμοποιούμε συνδυασμό από δύο ή και περισσότερους τρόπους. Όταν π.χ. χρησιμοποιούμε τη μέθοδο

3 του ορισμού, μπορεί να χρειαστεί συγχρόνως να δικαιολογήσουμε μια κρίση μας, να διευκρινίσουμε μια έννοια με ένα παράδειγμα κτλ. Δες π.χ. ποιοι τρόποι χρησιμοποιούνται στο παρακάτω απόσπασμα: Η γνώση ήτανε, και είναι πάντα, για το κάθε λογής κατεστημένο ένα δίλημμα, κάτι που γεννάει αντιδράσεις αντιφατικές και διφορούμενες. Από τη μια μεριά, το ξάπλωμα των γνώσεων και γενικότερα η πνευματική ανάπτυξη των ανθρώπων φαίνεται αναγκαία για την οικονομική διαδικασία, τόσο στη φάση της παραγωγής όσο και στη φάση της κατανάλωσης. Ο καλός τεχνίτης, ο καλός επαγγελματίες, ο καλός διευθυντής, ο καλός εφευρέτης χρειάζονται μόρφωση, κι ο μορφωμένος άνθρωπος έχει πρόσθετες ανάγκες να ικανοποιήσει. Από την άλλη όμως μεριά, ο μορφωμένος άνθρωπος δε γίνεται μόνο καλό στέλεχος στην παραγωγή και καλός πελάτης στην κατανάλωση αλλά μέσα του ξυπνούν ερωτηματικά και προβληματισμοί, αναζητήσεις και αμφιβολίες για την οικονομική διαδικασία και για την ίδια τη δομή της κοινωνίας, που μπορούν να υποσκάψουν τα θεμέλια του κατεστημένου και να αποβούν μοιραία για την ύπαρξή του. Γιώργος Α. Κουμάντος, "Οι κονσέρβες της σοφίας" (από τον Τύπο) Δίνονται συγκεκριμένες λέξεις/φράσεις του κειμένου και ζητείται η σύνταξη μιας παραγράφου μέσα στην οποία θα χρησιμοποιούνται οι λέξεις αυτές, π.χ. Να συντάξετε μια παράγραφο(60-80 λέξεις) με τις παρακάτω λέξεις/φράσεις του κειμένου: έντονα συναισθήματα, εφηβικές ανησυχίες, αναζητήσεις, έλλειψη αυτοπεποίθησης, αμφισβήτηση. Αιτιολογημένη διαίρεση μιας παραγράφου σε δύο μέρη. Άρα προσέχετε αν μέσα στην παράγραφο υπάρχουν δύο «υποθέματα». Να γράψετε πλαγιότιτλους. Για τη Συνοχή: Να εντοπίσετε λέξεις/φράσεις που εξασφαλίζουν τη συνοχή (: μετάβαση) είτε από παράγραφο σε παράγραφο, είτε στο εσωτερικό παραγράφου. Μελετήστε προσεκτικά τη σελ. 273 του σχολικού βιβλίου, όπου δίνονται οι τρόποι με τους οποίους εξασφαλίζεται η συνοχή. Συχνά ζητείται να προσδιορίσετε το ρόλο/λειτουργία της λέξης/φράσης που εξασφαλίζει τη συνοχή. Δηλαδή ποιες σχέσεις δηλώνουν, π.χ αιτιολόγηση, συμπέρασμα, επεξήγηση. αντίθεση κτλ. Μελετήστε μερικές περιπτώσεις: Οι διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις ενδέχεται να δηλώνουν: Ø Αίτιο-αιτιολόγηση: π.χ. επειδή, διότι, εξαιτίας, γι αυτό το λόγο, μιας και, αφού (αιτιολογικό), καθώς, Ø Αντίθεση-εναντίωση: π.χ. όμως, ωστόσο, αλλά, αν και, ενώ, μολονότι, και ας, και που, Ø Παραχώρηση: π.χ. και αν, ας, και να μη, και αν ακόμα, που να, Ø Όρο-υπόθεση-προϋπόθεση: π.χ. αν, σαν, άμα, με την προϋπόθεση, σε περίπτωση που, Ø Επεξήγηση: π.χ. δηλαδή, με άλλα λόγια, για να γίνω σαφέστερος, Ø Παράδειγμα: π.χ. για παράδειγμα, λόγου χάρη,

4 Ø Έμφαση: π.χ. και κυρίως, κατά κύριο λόγο, πρέπει να τονιστεί, είναι αξιοσημείωτο, Ø Απαρίθμηση: π.χ. πρώτον, δεύτερον, καταρχάς, αρχικά, τέλος, Ø Πρόσθεση-συμπλήρωση-προσθήκη: π.χ. επίσης, επιπλέον, και, επιπρόσθετα, παράλληλα, ομοίως, εκτός των άλλων και, Ø Συμπέρασμα-αποτέλεσμα-συγκεφαλαίωση: π.χ. επομένως, έτσι, συνεπώς, λοιπόν, ώστε, συμπερασματικά, με αποτέλεσμα, εν κατακλείδι, Ø Παραδοχή-βεβαίωση: π.χ. βέβαια, φυσικά, αναμφισβήτητα, αναμφίβολα, ασφαλώς, Ø Συχνότητα: π.χ. συνήθως, συχνά, σπάνια, πολλές φορές Ø Αναφορά: π.χ. όποιος, ό,τι, όσο, όσον αφορά, αναφορικά, όπως, Ø Συμφωνία με αναφορική διάσταση: π.χ. «Σύμφωνα με τα δεδομένα», βάσει ή παραπομπή: π.χ. «Σύμφωνα με την άποψη του» Ø Χρόνο (χρονική σειρά, τάξη, αφετηρία, διάρκεια, τέρμα κ.λπ.): προηγουμένως, ύστερα, έπειτα, πριν, μετά, εντωμεταξύ, όταν, στην αρχή, κατόπιν, στο τέλος, ή μεταφορικά χρόνο, π.χ. Τώρα θα ήθελα να Ø Τόπο (τοπικό προσδιορισμό): π.χ. εδώ, εκεί, έξω, κοντά, ή μεταφορικά τόπο, π.χ. Εδώ θέλω να σταθώ στο γεγονός ότι Ø Τρόπο: π.χ. έτσι, με αυτόν τον τρόπο, Ø Σκοπό: π.χ. για να, να, για το σκοπό αυτό, προκειμένου να, Ø Διάζευξη: π.χ. είτε είτε, μήτε μήτε, ή ή, ούτε ούτε, ή σύζευξη: π.χ. και και, Ø Ενδοιασμό-φόβο: π.χ. μήπως, μη, Ø Βούληση-επιθυμία: π.χ. να, θα ήθελα να, Ø Ερώτηση-απορία: π.χ. ποιος, πού, πότε, πώς, τι, Ø Διάρθρωση κειμένου: π.χ. «το κείμενό μου θα δομηθεί πάνω σε δύο άξονες», Ø Εισαγωγή νέας ιδέας: π.χ. το επόμενο θέμα που πρέπει να εξετάσουμε είναι Ø Συνδυασμό δηλώσεων: π.χ.: «εκτός εάν»: δηλώνει εναντίωση ή παραχώρηση και προϋπόθεση «όταν»: δηλώνει χρόνο και υπόθεση «αλλά και»: δηλώνει προσθήκη και έμφαση «και κυρίως»: δηλώνει αναφορά και έμφαση

5 ΣΥΝΩΝΥΜΑ ΚΑΙ ΑΝΤΩΝΥΜΑ: Ζητούνται συνώνυμα ή αντώνυμα λέξεων του κειμένου και κάποιες φορές να δημιουργήσετε δικές σας φράσεις με τις λέξεις αυτές. Προσοχή! όταν δημιουργούμε φράσεις με δοσμένες λέξεις, πρέπει να φροντίζουμε οι φράσεις μας να αναδεικνύουν τη σημασία των λέξεων. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ: Να εντοπίσετε τη μορφή της σύνταξης και να αιτιολογήσετε την επιλογή του συγγραφέα, δηλ. γιατί επιλέγει την ενεργητική ή παθητική σύνταξη. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική ή το αντίστροφο. Υπενθύμιση: Ενεργητική σύνταξη-διάθεση: π.χ.: «Ο Χρήστος χτύπησε τη γάτα» Με την ενεργητική σύνταξη: Δίνεται έμφαση (εξαίρεται) στο δράστη, δηλαδή στο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, που προβαίνει σε μια ενέργεια («Ο Χρήστος) Το ύφος γίνεται πιο άμεσο, προσωπικό, ζωντανό, ενώ ο λόγος, επειδή ακολουθεί τη λογική σειρά των μετεχόντων στην ενέργεια-δράση, είναι πιο καθαρός και κατανοητός, διευκολύνοντας τις διαδικασίες πρόσληψης και κατανόησης των νοημάτων. Παθητική σύνταξη-διάθεση: π.χ.: «Η γάτα χτυπήθηκε από τον Χρήστο» Με την παθητική σύνταξη: Η δράση παρουσιάζεται από την προοπτική-οπτική γωνία του δέκτη, από την προοπτική δηλαδή αυτού που δέχεται ή βιώνει την ενέργεια («Η γάτα»). Άρα, η έμφαση δίνεται στο αποτέλεσμα, δηλ. στη ρηματική ενέργεια και στο δέκτη της ενέργειας του ρήματος Το ύφος γίνεται πιο απρόσωπο και τυπικό, ενώ ο λόγος αποκτά μεγαλύτερη πλοκή και γίνεται πιο σύνθετος. ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ/ΔΗΛΩΤΙΚΗ & ΜΕΤΑΦΡΙΚΗ/ΣΥΝΥΠΟΔΗΛΩΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (σελ. 153 σχολικού βιβλίου) Να χαρακτηρίσετε τη χρήση της γλώσσας (μεταφορική ή κυριολεκτική) σε συγκεκριμένες φράσεις. Να εντοπίσετε μέσα στο κείμενο παραδείγματα μεταφορικής ή κυριολεκτικής χρήσης της γλώσσας. Να δώσετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα κυριολεκτικά ή μεταφορικά. Υπενθύμιση: Αναφορική λειτουργία / κυριολεκτική χρήση / δήλωση

6 Η αναφορική λειτουργία της γλώσσας ή του λόγου ταυτίζεται με την κυριολεκτική χρήση της γλώσσας, οι λέξεις δηλαδή χρησιμοποιούνται μέσα στο λόγο με τρόπο τέτοιον ώστε να αποδίδουν επακριβώς τη συγκεκριμένη σημασία και το περιεχόμενο (το σημαινόμενο) της έννοιας που δηλώνουν (κυριολεκτική σημασία). Π.χ. «Ξαφνικά ο ουρανός συννέφιασε.» Ειδικότερα, με την αναφορική λειτουργία / κυριολεκτική χρήση / δήλωση: Ο πομπός απευθύνεται στη λογική-βιωματική λειτουργία του δέκτη Το βάρος πέφτει στην πληροφορία του μηνύματος Έχουμε πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας (ρεαλισμός) Η σύνδεση των νοημάτων είναι λογική και έτσι διευκολύνονται οι διαδικασίες αναγνωστικής πρόσληψης και κατανόησης των νοημάτων Ο λόγος αποκτά αντικειμενικότητα και μεστότητα Ποιητική λειτουργία / μεταφορική χρήση / συνυποδήλωση Η ποιητική λειτουργία της γλώσσας ή του λόγου αναφέρεται στη μεταφορική χρήση της γλώσσας, οι λέξεις δηλαδή αποκτούν αλληγορική σημασία μέσα στο γλωσσικό περιβάλλον που εντάσσονται (μεταφορική σημασία).. Έτσι, η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται κυρίως στον εαυτό της, στο ίδιο το μήνυμα και στη μορφή του, σ αυτό που αφήνει να εννοηθεί η χρήση μιας λέξης, που δε δηλώνεται ρητά, αλλά υπονοείται, υποδηλώνεται, λανθάνει στη σημασία μιας λέξης (υποδήλωση και συνυποδήλωση). Π.χ «Ξαφνικά η ψυχή μου συννέφιασε.» Ειδικότερα, με την ποιητική λειτουργία / μεταφορική χρήση / υποδήλωση ή συνυποδήλωση: Το βάρος πέφτει στη μορφή του μηνύματος και κυρίως στην αισθητική απόλαυση που προκαλεί Ο πομπός διεγείρει και απευθύνεται κυρίως στη συναισθηματική-συγκινησιακή λειτουργία του δέκτη Κυριαρχεί η πολυσημία και η πολυδιάστατη προσέγγιση και ερμηνεία Ο λόγος αποκτά υποκειμενικότητα, ρευστότητα. Υιοθετούνται λογοτεχνικές στρατηγικές, π.χ. υπάρχουν πολλά σχήματα λόγου (μεταφορές, παρομοιώσεις, εικόνες, προσωποποιήσεις ) Το ύφος γίνεται λογοτεχνικό..., ζωντανό..., παραστατικό..., γλαφυρό... ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ (σελ σχολικού βιβλίου) Να εντοπίσετε μέσα στο κείμενο στοιχεία (λέξεις/φράσεις/συντάξεις) προφορικού λόγου και να δικαιολογήσετε τη χρήση τους. Να επαναδιατυπώσετε τις φράσεις αυτές με πιο επίσημο τρόπο Υπενθύμιση: Στοιχεία προφορικότητας σ ένα γραπτό κείμενο του προσδίδουν την αμεσότητα, τη ζωντάνια, την απλότητα και την οικειότητα του προφορικού λόγου. ΧΡΗΣΗ ΕΙΔΙΚΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ (σελ. 60 σχολικού βιβλίου) Να εντοπίσετε στο κείμενο λέξεις/φράσεις ειδικού λεξιλογίου και να δικαιολογήσετε τη χρήση τους.

7 Υπενθύμιση: Η χρήση του ειδικού λεξιλογίου εξυπηρετεί τις ανάγκες μιας συγκεκριμένης επιστήμης ή και επαγγέλματος, για να περιγράψει έννοιες και όρους της. Επίσης, προσδίδει στο κείμενο επιστημονική ακρίβεια και εγκυρότητα. ΣΥΛΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ (σελ. 72 σχολικού βιβλίου) Να προσδιορίσετε τη συλλογιστική πορεία, δηλ. το είδος του συλλογισμού. ΧΡΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΝ ΣΤΙΞΗΣ (Να διαβάσετε τα παρακάτω-χρειάζονται και στη Λογοτεχνία) Προσοχή! στα εισαγωγικά, το θαυμαστικό, τα αποσιωπητικά, τις παρενθέσεις και τις παύλες. Ο ρόλος των σημείων στίξης Τα σημεία στίξης ενδέχεται να λειτουργούν μέσα στο λόγο ως: Ø Ερωτηματικό: ενδέχεται να δηλώνει απορία ή ειρωνεία... Ø Θαυμαστικό: ενδέχεται να δηλώνει θαυμασμό..., κατάπληξη..., έκπληξη... ή αμφισβήτηση... ή ειρωνεία... Ø Εισαγωγικά: ενδέχεται να δηλώνουν έμφαση... ή ειρωνεία... ή μεταφορική χρήση της λέξης που περικλείουν... Ø Αποσιωπητικά: ενδέχεται να δηλώνουν απορία... ή αγανάκτηση, αποστροφή... ή δισταγμό, αποθάρρυνση... ή χιούμορ... ή ειρωνεία... Θαυμαστικό(!) βάζουμε: α) στις επιφωνηματικές προτάσεις για να δηλώσουμε κάποιο συναίσθημα (Ο αδελφός του πέρασε στο Πανεπιστήμιο!) β) σε προστακτικές προτάσεις (Δώσε μου και μένα λίγο παγωτό!), γ) σε προσφωνήσεις προσώπων σε ελλειπτικές προτάσεις (Μαρία!) και δ) για να δώσουμε έμφαση (Αποφάσισα να αγοράσω και κινητό!) ε) για να δηλώσουμε ειρωνεία ή αμφισβήτηση για κάτι που μοιάζει απίστευτο, εξωπραγματικό ή ανόητο [επισήμανση: όταν αναφέρεται σε λέξη μόνο της πρότασης, τότε το βάζομε σε παρένθεση: (!)], π.χ. Ισχυρίζεται πως μόνος του (!) τα κατάφερε, στ) σε προτάσεις ερωτηματικού τύπου, αλλά κατ ουσία επιφωνηματικές (Πού φθάσαμε εμείς οι δυο!) Ερωτηματικό(;) βάζουμε: α) Στο τέλος ευθείας ερωτηματικής πρότασης, όπου δηλώνει απορία / αμφιβολία/άγνοια

8 β)στις ρητορικές ερωτήσεις. Οι ερωτήσεις αυτές δεν περιμένουν απάντηση, διότι ερωτούν για κάτι που θεωρείται αυτονόητο, οπότε η ρητορική ερώτηση αντιστοιχεί με ισχυρή κατάφαση-απόφανση αυτού που ρωτάει (π.χ. «Ποιος γονιός δε χαίρεται να βλέπει το παιδί του να προκόβει;» και εννοείται «όλοι, οι πάντες, ο κάθε γονιός»). Επίσης, μέσω της ρητορικής ερώτησης, ο ερωτών εκφράζει την προσωπική του άποψη ή στάση γι αυτό που ρωτάει (εκφράζει δηλαδή αποδοκιμασία, επίπληξη, υπόδειξη, συμβουλή, ευχή), π.χ. «Γιατί να τον ακούσω;» (εννοείται: «μακάρι να μην τον άκουγα!» ευχή μη πραγματοποιήσιμη). Τέλος, συχνά διατυπώνουμε μια ρητορική ερώτηση και δίνουμε απάντηση με αυτό που η ίδια η ερώτηση υπονοεί (Τι μπορούσα να κάνω; Μόνο να φύγω μπορούσα.). γ) Στις ερωτήσεις παράκλησης ή προσταγής. Είναι οι ερωτήσεις που κάνουμε σε κάποιον, προκειμένου να τον παρακαλέσουμε να κάνει κάτι (Μου δίνεις, σε παρακαλώ, το στυλό;), να τον παροτρύνουμε για κάτι (Τι λες; πάμε;) ή να τον προστάξουμε να κάνει κάτι, εκφράζοντας τη δυσφορία και αγανάκτησή μας (Δεν σταματάτε τώρα να φωνάζετε;). δ) Για να δηλώσει σχόλιο: ειρωνεία ή αμφιβολία ή αμφισβήτηση. Και αν αναφέρεται σε λέξη μέσα στην πρόταση, μπαίνει σε παρένθεση (π.χ.: Περηφανευόταν πως ήταν ο καλύτερος(;) κυνηγός.) Εισαγωγικά βάζουμε (): α) για να παραθέσουμε επακριβώς κάτι που έχει πει κάποιος άλλος σε ευθύ λόγο («Θα σε βοηθήσω» μου είπε ο φίλος μου, όμως μετά εξαφανίστηκε.), β) για να δηλώσουμε ότι μια λέξη που χρησιμοποιούμε έχει μεταφορική σημασία, της προσδίδουμε δηλαδή μια ιδιαίτερη σημασία ή απόχρωση νοήματος (Μόλις ο Χρήστος τελείωσε το ανέκδοτα, έγινε «σεισμός» από τα γέλια μέσα στην τάξη), γ) για να επισημάνουμε και να δώσουμε έμφαση σε μια λέξη (Βαρέθηκα να κάνω τον «βλάκα», θα του απαντήσω όπως του ταιριάζει) και δ) για να δείξουμε πως αποστασιοποιούμαστε από κάτι (Η διάκριση των μαθητών σε «καλούς και κακούς» είναι απαράδεκτη). ε) για να αναφέρομε λέξεις ή φράσεις που δεν ανήκουν στην κοινή γλώσσα (π.χ. Η «ύβρις» σύμφωνα με την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ήταν ) στ) για να εστιάσουμε στον όρο-σημασία-περιεχόμενο μιας λέξης ή φράσης (π.χ. Με τη λέξη «εξανδραποδισμός» εννοούμε ) ζ) για να εντάξουμε στο λόγο μας μια ξένη λέξη (π.χ. Το «bullying» ) η) για να αποδώσουμε τίτλους βιβλίων, θεατρικών και κινηματογραφικών έργων, εφημερίδων, ομάδων ή επιγραφές, επικεφαλίδες κ.λπ. (π.χ. «Τα σταφύλια της οργής» του Στάινμπεκ ) θ) για τους διαλόγους, όταν δεν γίνεται χρήση της παύλας (για να διακρίνονται τα πρόσωπα): «Τι είναι η ζωή;» μονολόγησε ο γερο-θόδωρος. «Ένα ποτήρι νερό» συμπλήρωσε ο Γιάννης. Αποσιωπητικά βάζουμε ( ): α) για να δηλώσουμε πως κάτι το αποσιωπούμε σκόπιμα, πως δεν θέλουμε να το αναφέρουμε (εύκολα, βέβαια, εννοείται), ή είναι κάτι που δε λέγεται εύκολα (Τα μεταξωτά βρακιά θέλουν και επιδέξιους ) ή είναι κάτι που καλό είναι να μη γίνει (Μη το ξανακάνεις αυτό, γιατί ).

9 β) για να δηλώσουμε κάποιο συναίσθημα ή/και σχόλιο, π.χ. θαυμασμό, ειρωνεία, συγκίνηση, φόβο, δισταγμό, ντροπή, περιφρόνηση, απειλή κτλ., για όσα θα σημειωθούν αμέσων κατόπιν, π.χ.: «Μην το ξαναπείς, γιατί» γ) για να υπονοήσουμε ή να δηλώσουμε πως ακολουθούν και άλλα παρόμοια στοιχεία, τα οποία για συντομία δεν τα αναφέρουμε (λειτουργεί, τότε, όπως το «κ.λπ.»), π.χ. «Ήταν όλοι εκεί, ο Γιώργος, ο Βασίλης, η Αρετή, όλοι οι παλιόφιλοι.» δ) για να δηλώσουμε κάποιο υπονοούμενο (Είχαμε πάει όλοι, η Άννα όμως απουσίαζε ) ε) πριν από μια λέξη για να κάνουμε μια μικρή παύση της ομιλίας και να δώσουμε έμφαση σε αυτή (Και ύστερα οι καλές μέρες έγιναν κακές και ανάποδες). στ) για να δηλώσουμε πως ένα τμήμα από αυτό που παραθέτουμε παραλείπεται (στις περιπτώσεις αυτές τα αποσιωπητικά τοποθετούνται μέσα σε αγκύλες), π.χ.: «Τα πράγματα [...]είναι αδύνατον.». ζ) σ' ορισμένες περιπτώσεις, και μετά από θαυμαστικό ή ερωτηματικό, για να δείξουμε ένα σταμάτημα στην ομιλία, π.χ.: «Και τι δε θα 'κανα!... Αρκεί να μου έδινες μία ακόμη ευκαιρία.» «Πιστεύεις πως δεν μπορώ ;...» η) και στην περίπτωση της δισταχτικής ομιλίας, χωρίς ν' αποσιωπούμε τίποτα, προκειμένου να τονίσουμε όσα θα ακολουθήσουν. Διπλή τελεία (:) βάζουμε: α) για να παραθέσουμε ένα σύνολο-κατάλογο στοιχείων (Αγόρασα: βιβλία, μολύβια και κόλλες αναφοράς.), β) για να παραθέσουμε κατά λέξη σε ευθύ λόγο κάτι που είπε κάποιος ή είναι παράθεμα από ξένο κείμενο ή απόφθεγμα ή παροιμία (Ο καθηγητής είπε: «όποιος δεν»), γ) για να συνδέσουμε δύο προτάσεις, από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί ή είναι αποτέλεσμα της πρώτης (π.χ.: Σκεπτόμουν και τούτο: να φύγω / Η γνώση έχει μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο: τον βοηθάει να σκεφτεί καλύτερα, να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα»). Παρένθεση ( ) βάζουμε κυρίως για να περικλείσουμε, απομονώσουμε και να παραθέσουμε: α) κάποιο δευτερεύον, πρόσθετο στοιχείο που θα μπορούσε να παραλειφθεί, π.χ. Χθες το βράδυ (γύρω στις 11:00) εμφανίστηκε ξαφνικά ο θείος μου στο σπίτι., β) κάποια στοιχεία που επεξηγούν ή συμπληρώνουν τα λεγόμενα και είναι απαραίτητα για να κατανοήσει ο δέκτης αυτά που λέμε, π.χ.: Στη Λήμνο μπορείτε να δοκιμάσετε φλομάρια (χυλοπίτες δηλαδή) με κόκορα, τσουρέκια (δεν είναι γλυκό, αλλά στριφτές πίτες με τυρί) και άλλα πολλά., γ) παραπομπές, είτε σε συγγραφείς είτε σε συγγράμματα, π.χ, «Το γράμμα αποκτείνει, το δε πνεύμα ζωοποιεί», είπε ο Παύλος (Προς Κορινθίους Β' 3.6), δ) κάποιο παράδειγμα ε) προσωπική μας άποψη-θέση πάνω σε κάτι ή προσωπικά σχόλια, τα οποία μπορεί να δηλώνουν π.χ. ειρωνεία, αμφισβήτηση, αγανάκτηση κτλ.

10 Ενωτικό (-) βάζουμε: α) για να δηλώσουμε την ένωση στοιχείων (άνεμοι δυτικοί-βορειοδυτικοί έπνεαν σήμερα), β) για να δηλώσουμε διάζευξη («ή») (Άκουσα τρία-τέσσερα τραγούδια), γ) για να συνδέσουμε δύο ονόματα (Υπογραμμίστε τις λέξεις-κλειδιά του κειμένου), δ) για να ενώσουμε στοιχεία της ίδιας κατηγορίας (Θα τα πω ορθά-κοφτά.), ε) για να δηλώσουμε το χρονικό διάστημα (Δευτέρα- Παρασκευή δουλεύω μέχρι το βράδυ) κ.λπ. στ) για αλλαγή του συνομιλητή σ' ένα γραπτό κείμενο διαλόγου όταν δεν χρησιμοποιούνται εισαγωγικά. ζ) για να φανεί μεγαλύτερη η αντίθεση των προηγούμενων με τ' ακόλουθα, π.χ.: Ξεκίνησαν μα δε θα φτάσουν ποτέ! Η παύλα είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί στο τέλος μιας παραγράφου, αμέσως μετά την τελεία, δηλώνοντας ότι έχει ολοκληρωθεί ένα θέμα, μια νοηματική ενότητα. (Σημείωση: Από εδώ βγήκε και η φράση: «τελεία και παύλα», δηλαδή τελείωσε τελείως το ζήτημα.) Διπλή παύλα (- -) βάζουμε: Για να κλείσουμε μέσα τους μια φράση ή μέρος αυτής, η οποία επεξηγεί αυτό που λέμε, συνήθως υπό τη μορφή παραδείγματος, ή δίνει κάποιες πρόσθετες πληροφορίες, στις οποίες θέλουμε να εστιάσουμε την προσοχή μας. ΧΡΗΣΗ Α ΚΑΙ Β ΠΡΟΣΩΠΟΥ Το α και β πρόσωπο δίνουν στο κείμενο προσωπικό τόνο, δημιουργούν κλίμα οικειότητας και αμεσότητας με τον αναγνώστη. Επίσης, συχνά εμπλέκουν τον αναγνώστη στην προβληματική του κειμένου και τον ευαισθητοποιούν. ΧΡΗΣΗ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Προφανώς εξυπηρετεί τη θεματική του κειμένου. Άρα, κατά περίπτωση, το αιτιολογείτε. ΧΡΗΣΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ Οι ερωτήσεις δίνουν στο λόγο ζωντάνια, υποκινούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη, τον εισάγουν στην προβληματική του κειμένου. Συχνά, είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος μετάβασης (συνοχής) από παράγραφο σε παράγραφο.