ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗ ΤΣΑΠΡΑΛΗ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗ ΤΣΑΠΡΑΛΗ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΛΙΝΑΡΔΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΡΕΚΟΥΜΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 I. Βοτανική Ταξινόμηση...4 II. Καταγωγή και εξάπλωση της καλλιέργειας αγκινάρας παγκόσμια... 4 III. Η καλλιέργεια της αγκινάρας στην Ιταλία: Επικρατούσα κατάσταση και προοπτικές... 7 IV. Η καλλιέργεια της αγκινάρας στην Ελλάδα...11 V. Η αγκινάρα ως εδώδιμο λαχανικά και άλλες χρήσεις της...14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΑΓΚΙΝΑΡΑ ΩΣ ΛΑΧΑΝΟΚΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ 1.1 Βοτανικοί χαρακτήρες του φυτού Ποικιλίες Ελληνικές ποικιλίες Ποικιλίες εκτός Ελλάδος Βελτίωση ποικιλιών Πολλαπλασιασμός Πολλαπλασιασμός με σπόρο (σπέρματα) Πολλαπλασιασμός με παραφυάδες (παραπούλια) Πολλαπλασιασμός με ογκίδια ή ξηρόφυτα...27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ - ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ 2.1 Εδαφοκλιματικές απαιτήσεις του φυτού γενικά Προετοιμασία εδάφους και εγκατάστασης φυτείας Άρδευση Λίπανση Ζιζανιοκτονία Φυτοπροστασία Ζωικοί εχθροί Μυκητολογικές ασθένειες Βακτηριακές ασθένειες Ιώσεις Φυσιολογικές ασθένειες Καλλιεργητικές και άλλες φροντίδες των φυτειών Αφύπνιση φυτείας Αραίωμα παραφυάδων Παράχωμα παραφυάδων Εφαρμογή γιββεριλλινικού Οξέος (ΟΑ3) Αφαίρεση παλαιών φύλλων Αραίωμα των ανθοκεφαλών Ετήσια αφαίρεση στελεχών Συγκομιδή, Διατήρηση και Απόδοση Αγκινάρας Μετασυλλεκτικοί χειρισμοί και Εμπορία - Διάθεση...54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΙΡΙΩΝ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ 3.1 Ιστορικά στοιχεία - Υπάρχουσα κατάσταση Πολιτιστικά στοιχεία Στατιστικά στοιχεία στρεμμάτων και παραγωγής αγκινάρας...63

4 3.3 Περιγραφή της «Αργίτικης ποικιλίας» Εδαφοκλιματικές ιδιαιτερότητες των περιοχών καλλιέργειας Μέθοδος καλλιέργειας Καλλιεργητικές επεμβάσεις Ηλιοαπολύμανση Αρδευση Λίπανση Ζιζανιοκτονία Φυτοπροστασία Ειδικές φροντίδες Ετήσια αφαίρεση στελεχών Αφύπνιση φυτείας Αραίωμα παραφυάδων Εφαρμογή γιββεριλλινικού οξέος (GA3) Συγκομιδή και απόδοση Μετασυλλεκτικοί χειρισμοί και Εμπορία-Διάθεση Ημερολόγιο εργασιών...93 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 4.1 Ανάλυση κόστους παραγωγής μιας τυπικής καλλιέργειας αγκινάρας ανά στρέμμα στα Ίρια Υπολογισμός ακαθάριστης και καθαρής γεωργικής προσόδου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 5.1 Συμπεράσματα - Προβλήματα Προοπτικές καλλιέργειας ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην εργασία αυτή έγινε μια προσπάθεια να περιγράφω τον τρόπο καλλιέργειας της αγκινάρας στην κυριότερη περιοχή παραγωγής της, τον Νομό Αργολίδας και συγκεκριμένα το κέντρο παραγωγής της, την περιοχή των Ιρίων. Να επισημάνουμε ότι η μόνη ποικιλία που καλλιεργείται στον Νομό είναι η «Αργίτικη» ή «Πράσινη του Άργους». Προσπάθησα δε να καταγράψω τα προβλήματα που αντιμετωπίζονται κατά την καλλιέργεια της αγκινάρας στην περιοχή αυτή, να προτείνω ορισμένα μέτρα για την αντιμετώπιση τους και να διασαφηνίσω τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της γεωργικής εκμετάλλευσης της αγκινάρας γενικά. Στην εισαγωγή δίνονται γενικά στοιχεία για την αγκινάρα σαν φυτό και την καλλιέργεια της στην Ελλάδα και σε σχέση με άλλες χώρες και συγκεκριμένα την Ιταλία που είναι η πρώτη χώρα σε παραγωγή στον κόσμο. Στο πρώτο κεφάλαιο αναφέρονται οι βοτανικοί χαρακτήρες και ο πολλαπλασιασμός και στο δεύτερο η προετοιμασία, εγκατάσταση και γεωργική εκμετάλλευση της καλλιέργειας της αγκινάρας. Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην καλλιέργεια της αγκινάρας στην περιοχή τον Ιρίων και τέλος στα δύο τελευταία κεφάλαια μελετώνται οικονομικά στοιχεία, συμπεράσματα και προοπτικές για το μέλλον. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω για τη βοήθεια που μου προσέφερε, ώστε να γίνει αυτή η εργασία την γεωπόνο του δήμου Ασίνης, κυρία Γκούμα Μαρία και τους γεωπόνους της Διεύθυνσης Γεωργίας Ναυπλίου. Ακόμα ευχαριστώ για την βοήθεια τους καθηγητές κύριο Λιναρδόπουλο Χρήστο και την κυρία Ρεκούμη Κωνσταντίνα. Επίσης ευχαριστώ τους παραγωγούς αγκινάρας της περιοχής Ιρίων, που μου περιέγραψαν τις καλλιεργητικές φροντίδες που παρέχουν στις φυτείες τους και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σε αυτές. Τσαπραλής Αθανάσιος Καλαμάτα, Μάρτιος

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ /. Βοτανική Ταξινόμηση Γένος : Είδος : Οικογένεια : Τάξη : Κοινό όνομα : Συνώνυμο : Cynara Scolymus Compositae Dicotyledonae Αγκινάρα Κινάρα ή Τζινάρα, Καυκαρούα II. Καταγωγή και εξάπλωση της καλλιέργειας αγκινάρας παγκόσμια. Η αγκινάρα είναι ένα πολυετές λαχανικά και καλλιεργείται για τις ανθοκεφαλές (ή κεφαλίδες) που καταναλίσκονται νωπές ή μαγειρεμένες, αλλά και τα φύλλα της αποτελούν μια θαυμάσια ζωοτροφή ιδίως για τα ζώα που βρίσκονται σε γαλακτοπαραγωγή (αγελάδες, πρόβατα). Η Cynara scolymus καλλιεργείται για τουλάχιστον χρόνια και ανήκει στην ομάδα των αγκαθοειδών της οικογένειας της μαργαρίτας Compositae (σύνθετα), στη Τάξη Dicotyledonae, Υποκλάση Magnoliophyta. Επίσης υπάρχει και η άγρια μορφή της η οποία αυτοφύεται και είναι γνωστή ως αγριαγκινάρα. Το λαχανικά αυτό έχει υψηλή θρεπτική αξία και πολύ καλή γεύση, ιδιαίτερα δε πρέπει να τονιστούν οι αποδεδειγμένες θεραπευτικές του ιδιότητες σε παθήσεις του συκωτιού. Η αγκινάρα είναι φυτό μεσογειακό και σήμερα καλλιεργείται σε όλες τις Ηπείρους. Τα πρώτα κέντρα διασποράς του φυτού φαίνεται ότι βρίσκονται σε χώρες τις Ανατολικής Μεσογείου, Ν. Ευρώπης και Β. Αφρικής με επίκεντρο την σημερινή Αλγερία. Οι Ρωμαίοι την καλλιεργούσαν αιώνες π.χ., πλήρωναν υψηλές τιμές γι αυτό το λαχανικά, ήξεραν δε να το συντηρούν (σε ξύδι με κρασί και κύμινο) ώστε να μην τους λείψει σαν τρόφιμο, καθόλου κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Γενικά θεωρούσαν την αγκινάρα ένα λαχανικά 4

7 σημαντικό για τη διατροφή τους. Ισπανοί και Γάλλοι κατακτητές τη μετέφεραν στην Αμερικανική Ήπειρο. Σήμερα η αγκινάρα καλλιεργείται σε χώρες της Μεσογείου, απ όπου και κατάγεται και οι οποίες καλύπτουν ποσοστό 85% της παγκόσμιας παραγωγής, ενώ η Αμερικανική Ήπειρος όπου η Αργεντινή και οι Η.Π.Α. είναι οι κύριες χώρες καλλιέργειάς της καλύπτει ποσοστό 13%. Η Ιταλία είναι η κύρια χώρα παραγωγής. Κατέχει το 36% της παγκόσμιας παραγωγής με καλλιεργούμενη έκταση στρέμματα. Το 3% της ιταλικής παραγωγής εξάγεται κυρίως στην Γαλλία, Γερμανία, Βέλγιο και Ελβετία. Η υπόλοιπη παραγωγή διοχετεύεται στην εγχώρια αγορά, όπου υπολογίζεται ότι, η ετήσια κατά κεφαλή κατανάλωση ανέρχεται στα 7,5 κιλά. Η αγκινάρα στην Ιταλία καλλιεργείται κυρίως στις νότιες περιοχές της χώρας και συγκεκριμένα στην Απουλία ( στρ.), την Σικελία και την Σαρδηνία. Στην Ισπανία που είναι η δεύτερη παραγωγός χώρα στον κόσμο σε αγκινάρα, παρατηρείται τα τελευταία χρόνια σημαντική αύξηση των εκτάσεων και της παραγωγής, η οποία δεν οφείλεται στην αύξηση της εγχώριας κατανάλωσης, αλλά στην αύξηση των εξαγωγών στη Βόρεια Ευρώπη. 5

8 ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Καλλιεργούμενη έκταση της αγκινάρας σε Παγκόσμια κλίμακα στις κυριότερες χώρες παραγωγής την τελευταία δεκαετία. Καλλιερ. Έκταση (Ηα) Έτος Αλγερία 670 2,59 5,39 4,14 3,21 3,20 3,30 3,30 Αργεντινή 3,80 4,00 4,00 4,50 4,50 4,60 4,70 4,60 Χιλή 2,31 2,48 3,05 3,10 3,20 3,25 3,30 3,35 Κίνα 4,00 5,00 6,00 7,50 8,00 8,00 9,00 9,00 Αίγυπτος 2,00 1,39 2,36 4,56 3,50 3,50 3,50 3,50 Γ αλλία 12,6 13,4 13,6 11,8 11,7 11,0 10,4 10,2 Ελλάδα 2,30 2,30 3,30 2,80 3,00 3,00 3,30 3,00 Ιταλία 51,6 49,4 51,0 50,2 49,3 50,5 49,8 50,0 Ισπανία 21,8 19,1 18,4 19,6 18,7 19,2 18,4 18,8 Η.Π.Α. 3,72 3,60 3,93 3,56 3,24 3,32 2,91 3,04 Πηγή: Ρ.Α.Ο. ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Η απόδοση της αγκινάρας σε παγκόσμια κλίμακα στις κυριότερες χώρες παραγωγής την τελευταία δεκαετία. Απόδοση α γκινάρας^/ Ηα) Έτος Αλγερία Αργεντινή Χιλή Κίνα Αίγυπτος Γ αλλία Ελλάδα Ιταλία Ισπανία Η.Π.Α Πηγή Έ.Α.Ο. 6

9 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Η παραγωγή της αγκινάρας σε Παγκόσμια κλίμακα στις κυριότερες χώρες παραγωγής την τελευταία δεκαετία. Παραγωγή αγκινάρας (Μί) Έτος Αλγερία Αργεντινή Χιλή Κίνα Αίγυπτος Γ αλλία Ελλάδα Ιταλία 534,4 447,4 508,5 512,9 505,3 455,6 391,6 489,3 Ισπανία 283,2 278,4 264,6 290,1 277,3 289,4 275,9 299,8 Η.Π.Α. 54,25 40,37 39,60 45,90 45,36 42,77 45,72 37,42 Πηγή : F.A.O. III. Η καλλιέργεια της αγκινάρας στην Ιταλία: Επικρατούσα κατάσταση και προοπτικές. Η κατάσταση στην Ιταλία τα τελευταία 15 χρόνια είναι σταθερή. Οι περιοχές καλλιέργειας της αγκινάρας συγκεντρώνονται στην Κεντρική και Νότια Ιταλία, ενώ πολύ λίγες εκτάσεις καλλιεργούνται στη Βόρεια Ιταλία. Οι κυριότερες περιοχές καλλιέργειας είναι: 1. Η Απουλία 2. Το Νησί της Σικελίας. 3. Η Σαρδηνία 4. Η Καμπανία 5. Το Λάτιο (περιοχή Ρώμης). 7

10 Οι κύριες καλλιεργούμενες ποικιλίες είναι: 1. Violetto di Sicilia (Βιολέτα της Σικελίας) 2. Violetto di Provenza (Βιολέτα της Προβέντσα) 3. Spinozo Sardo (Αγκαθωτή της Σαρδηνίας) 4. Romanesco 5. Catanesse Παρακάτω δίνονται κάποιες πληροφορίες για τρεις από αυτές: Catanesse: Ποικιλία που καλλιεργείται στη Σικελία. Είναι πρώιμη ποικιλία που η συγκομιδή της προσδιορίζεται στις αρχές Οκτώβρη. Έχει κυλινδρική κεφαλή και βράκτια φύλλα ιώδους χρωματισμού Υπάρχει ανομοιομορφία μεγέθους ανθοκεφαλών, η οποία δεν είναι χαρακτηριστικό αυτής της ποικιλίας αλλά όλων των ποικιλιών που καλλιεργούνται στην Ιταλία. Violetto di Provenza: Ποικιλία που προέρχεται από την Γαλλία και είναι πιο πρώιμη από την Catanesse. Καλλιεργείται στην Απουλία (είναι η κατεξοχήν περιοχή της αγκινάρας στην Ιταλία, όπου καλλιεργούνται πολλές ποικιλίες, όχι μόνο πρώιμες αλλά και υπερπρώιμες). Η διάμετρος της κεφαλής δεν ξεπερνά 10 cm. Romanesco: Όψιμη ποικιλία. Η συγκομιδή προσδιορίζεται στα μέσα Φεβρουάριου. Καλλιεργείται στην Κεντρική Ιταλία, στην περιοχή της Ρώμης και της Νάπολης. Η διάμετρος της κεφαλής είναι 13 cm. Είναι η μόνη ιταλική ποικιλία η οποία μπορεί να φτάσει της προδιαγραφές extra. Καλλιεργητική τεχνική: Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με τους οφθαλμούς των ριζωμάτων, τα παραπούλια των ριζωμάτων, με τμήματα των ριζωμάτων ή με φυτά προερχόμενα από την τεχνική του μικροπολλαπλασιασμού. Πρόσφατα έχουν εγκατασταθεί φυτείες από υβρίδια προερχόμενα από σπόρο, τα οποία παρουσιάζουν ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά αναφορικά με την ποιότητα και την αντοχή σε διάφορα παράσιτα. Η εγκατάσταση της καλλιέργειας γίνεται το Φθινόπωρο ή την Άνοιξη και ως πολλαπλασιαστικό υλικό χρησιμοποιούνται οι οφθαλμοί των ριζωμάτων ή φυτά προερχόμενα από μικροπολλαπλασιασμό, ενώ για την καλοκαιρινή 8

11 φύτευση χρησιμοποιούνται τα ριζώματα. Η διάρκεια της φυτείας είναι 2-3 χρόνια. Η πυκνότητα φύτευσης κυμαίνεται από 800 έως φυτά ανά στρέμμα με αποστάσεις φύτευσης 1,2γπ χ 1,2γπ ή 1,3γπ χ 1,Οτπ ή 0,90γπ χ 1,Οτπ. Η πυκνότητα φύτευσης εξαρτάται από την γονιμότητα των εδαφών, την ποικιλία και τον τρόπο καλλιέργειας που είναι ανάλογος του χρησιμοποιούμενου μηχανολογικού εξοπλισμού. Αναφορικά με τα χρησιμοποιούμενα λιπάσματα αυτά είναι: τα αζωτούχα (Ν), των οποίων η ποσότητα κυμαίνεται από κιλά / στρέμμα αν και συχνά η ποσότητα αυτή μπορεί να φτάσει σε ορισμένους παραγωγούς τα 40 κιλά / στρέμμα. Η ποσότητα αυτή κατανέμεται σε τρεις δόσεις: ί. κατά την φύτευση ή κατά την έναρξη της ανάπτυξης των φυτών ϋ. μετά το πρώτο αραίωμα των δευτερευόντων βλαστών (παραπούλια) ίϋ. μετά την πρώτη συγκομιδή Επίσης γίνεται χρήση τόσο φωσφορικών (Ρ2Ο5) 12 κιλά -15 κιλά / στρέμμα, όσο και καλιούχων λιπασμάτων (Κ20) κιλά / στρέμμα κατά την εγκατάσταση μιας φυτείας, την μεταφύτευση ή κατά την έναρξη των επομένων καλλιεργητικών περιόδων. Η άρδευση κατά το μεγαλύτερο μέρος γίνεται με τη μέθοδο της τεχνητής βροχής πάνω από τα φυτά, όπου το νερό διοχετεύεται από σύστημα διανομής (μπεκ), τα οποία έχουν τοποθετηθεί σε πασσάλους, καθώς επίσης με την μέθοδο της στάγδην άρδευσης. Η ποσότητα του νερού άρδευσης κυμαίνεται από τετραγωνικά μέτρα/στρέμμα και διαφέρει κατά περίοδο άρδευσης εξαρτωμένη από τις κλιματικές συνθήκες, καθώς επίσης από τη διάρκεια του καλλιεργητικού κύκλου κάθε ποικιλίας και τέλος από την χρησιμοποιούμενη τεχνική άρδευσης. Αμφότερες οι τεχνικές άρδευσης είναι αποτελεσματικές και η χρήση της μιας ή της άλλης εξαρτάται από την επάρκεια της απαιτούμενης ποσότητας νερού και την ποιότητα του χρησιμοποιούμενου νερού. Ο έλεγχος των ζιζανίων γίνεται κυρίως με την καταστροφή τους με μηχανικά μέσα στην αρχή της καλλιέργειας. 9

12 Η συλλογή των κεφαλών γίνεται με τα χέρια, ενώ η μεταφορά τους εκτός του αγρού με μηχανικά μέσα (ταινίες μεταφοράς). Η εποχή συλλογής διαφέρει ανάλογα με την χρησιμοποιούμενη τεχνική καλλιέργειας και την ποικιλία. Έτσι, σε ορισμένες περιοχές αυτή αρχίζει από το Σεπτέμβριο και τελειώνει το Μάιο, με περίοδο παύσης από τον Δεκέμβριο ως το Φεβρουάριο λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών που επικρατούν αυτή την περίοδο, ενώ σε άλλες η συλλογή γίνεται από τον Μάρτιο ως τον Μάιο. Από το τέλος Μάη και κατά την περίοδο του καλοκαιριού τα φυτά περνούν την περίοδο ανάπαυσης και η περίοδος αυτή διαφέρει ανάλογα με την χρησιμοποιούμενη τεχνική καλλιέργειας και την ποικιλία. Έτσι, η περίοδος αυτή κυμαίνεται από μέρες (κατά τον Ιούνιο) ή μπορεί να φτάσει ως το τέλος Αυγούστου. Η συνολική παραγωγή εξαρτάται από την ποικιλία και τον αριθμό των φυτών ανά στρέμμα και κυμαίνεται από ως κεφαλές /στρέμμα. Οι παραγόμενες κεφαλές για κάθε φυτό είναι 6-7 για τις όψιμες ποικιλίες, στις οποίες το βάρος κυμαίνεται από ρ ενώ για τις πρώιμες, οι παραγόμενες κεφαλές είναι από 17-18, με βάρος που κυμαίνεται από Διάθεση του ττροϊόνηκ: Το προϊόν διατίθεται στην εγχώρια και εξωτερική αγορά με τις παρακάτω μορφές : 1. ακαθάριστη νωπή κεφαλή 2. καθαρισμένη νωπή κεφαλή σε άλμη 3. καθαρισμένη βρασμένη κεφαλή σε λάδι 4. κατεψυγμένη 5. κονσερβοποιημένη Μετά τη συλλογή οι παραγωγοί διαθέτουν τις κεφαλές ακαθάριστες (εγχώρια κατανάλωση) ή καθαρισμένες. Το καθάρισμα γίνεται σε μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, όπου το απαλλαγμένο προϊόν από εξωτερικά και εσωτερικά βράκτια φύλλα τοποθετείται σε διάλυμα κιτρικού οξέος, άλατος και νερού. Σε αυτή την μορφή ή συσκευάζεται σε μικρά πακέτα (σακουλάκια) από τους ίδιους τους παραγωγούς και διατίθεται για κατανάλωση στην εγχώρια αγορά ή μεταφέρεται σε ειδικά συσκευαστήρια για περαιτέρω τυποποίηση. Η τυποποίηση περιλαμβάνει: την κατάψυξη, την κονσερβοποίηση και μια άλλη μορφή (βρασμένο προϊόν μέσα σε λάδι). Μετά την τυποποίηση 10

13 διατίθεται είτε στην ιταλική αγορά (λαϊκές αγορές, πολυκαταστήματα τροφίμων) είτε στο εξωτερικό (κυρίως σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης). IV. Η καλλιέργεια της αγκινάρας στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα η αγκινάρα καλλιεργείται εκατοντάδες χρόνια και έχει συνδεθεί με την ιστορία της και την παράδοση της. Επίσης η αγκινάρα είναι ένα από τα πιο δημοφιλή λαχανικά στις παραμεσόγειες χώρες απ' όπου κατάγεται. Αυτοφύεται στις άγριες μορφές (όπου συναντάτε ως C. Sibthorpiana και C. Carduncylys) και καλλιεργείται από τα πανάρχαια χρόνια κυρίως για τις ανθοκεφαλές της οι οποίες καταναλώνονται νωπές ή μαγειρεμένες αλλά και για τα φύλλα της τα οποία αποτελούν μια θαυμάσια ζωοτροφή. Αρκετά φαρμακευτικά προϊόντα ακόμη και καλλυντικές κρέμες παράγονται από την αγκινάρα. Όλα τα μέρη του φυτού είναι τονωτικά, διουρητικά και ελαφρώς πικρά λόγω της «κιναρίνης» που περιέχουν. Χρησιμοποιείται κατά του πυρετού, πονόλαιμου, αμυγδαλίτιδας, αιμορροΐδες και δυσκοιλιότητας. Η «κιναρίνη» είναι ουσία τοξική αλλά και φαρμακευτική, σήμερα δε εξάγεται από τα φύλλα της αγκινάρας και χρησιμοποιείται για παθήσεις του συκωτιού (π.χ. Hepar-SL forte). Σύμφωνα με νεότερες έρευνες, το φαγώσιμο μέρος της ανθοκεφαλής περιέχει αντιοξειδωτικές ουσίες (φαινόλες, φλαβονοειδή) οι οποίες προφυλάσσουν τον οργανισμό από καρδιοαγγειακές παθήσεις, ορισμένες μορφές καρκίνου και από την χοληστερόλη. Στην Ελλάδα το 2002 η αγκινάρα καλλιεργήθηκε σε στρέμματα και η παραγωγή ανήλθε στους τόνους. Η πλέον σημαντική περιοχή καλλιέργειας είναι ο νομός Αργολίδας όπου καλλιεργείται το 60% της έκτασης και ακολουθεί η Κρήτη με το 22%. Ακόμη σε μικρές ποσότητες καλλιεργείται στους υπόλοιπους Νομούς της Πελοποννήσου, ιδιαίτερα στην Μεσσηνία όπου συναντάται, στη μορφή της «αγριαγκινάρας» και στην Τήνο όπου καλλιεργούνται άγριες ποικιλίες του είδους. Η μοναδική ποικιλία που καλλιεργείται στην Αργολίδα είναι η «πράσινη του Άργους» ή «Αργίτικη», πρώιμη ποικιλία με πολύ ικανοποιητικά μορφολογικά και οργανοληπτικά 11

14 χαρακτηριστικά. Το φαγώσιμο μέρος της ανθοκεφαλής είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, βιταμίνη Ο, άλατα και κυτταρίνη. Οι αγκινάρες εμφανίζονται στην Ελληνική αγορά από τον Νοέμβριο μέχρι τον Απρίλιο, οι δε τιμές πώλησης βρίσκονται στο πιο υψηλό επίπεδο στην αρχή της περιόδου και στην συνέχεια κατέρχονται. Θεωρείται σκόπιμο όπως δοκιμαστούν και αξιολογηθούν και άλλες ποικιλίες αγκινάρας που καλλιεργούνται σε άλλες χώρες. ΠΙΝΑΚΑΣ 4 : Η εξέλιξη της καλλιέργειας της αγκινάρας. ΕΤΟΣ ΕΚΤΑΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΡΕΜ ΤΙΜΗ ΑΚΑΘ.ΑΞΙΑ (τόνοι) ΑΠΟΔΟΣΗ (δρχ./κιλό) ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

15 ΕΤΟΣ ΕΚΤΑΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΡΕΜ ΤΙΜΗ ΑΚΑΘ.ΑΞΙΑ (τόνοι) ΑΠΟΔΟΣΗ (δρχ./κιλό) ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ , , , , , , , , , , , , , , , , * Τιμές σε ευρώ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Στην Ελλάδα από το 1963 έως 2002 που εξετάζουμε παρατηρείται μείωση των εκτάσεων και της παραγωγής, η οποία οφείλεται: 1. Μείωση των εξαγωγών (παλαιότερα εξάγονταν αγκινάρα στην Ανατολική Μεσόγειο σε νωπή μορφή). 2. Μείωση της εγχώριας κατανάλωσης, λόγω της αποφυγής καθαρίσματος, εξαιτίας του σύγχρονου τρόπου ζωής. 3. Μείωση της κατανάλωσης από το γεγονός ότι κατά την περίοδο καλλιέργειας και παραγωγής της αγκινάρας καλλιεργούνται και πολλά άλλα λαχανικά όποτε τίθεται το ζήτημα της επιλογής. 13

16 V. Η αγκινάρα ως εδώδιμο λαχανικά και άλλες χρήσεις της. Ο καρπός της αγκινάρας θεωρείτο από αρχαιότατων χρόνων υψηλής θρεπτικής αξίας. Το φαγώσιμο τμήμα της αποτελείται από: > Τμήμα ανθικού ποδίσκου 3-4 οιπ. > Βάση της ανθοδόχης > Σαρκώδης βάσεις των βρακτίων φύλλων > Καταβολές ανθέων Η χημική σύσταση της αγκινάρας υπολογίζεται σε 100 γραμ. εδώδιμου προϊόντος. Περιέχει 84% νερό. Το ποσοστό αυτό είναι μικρό σε σχέση με την περιεκτικότητα σε νερό άλλων λαχανικών γεγονός που σημαίνει ότι τα υπόλοιπα στοιχεία ανιχνεύονται σε μεγαλύτερο ποσοστό. Έτσι η αγκινάρα έχει υψηλό ποσοστό πρωτεϊνών (3γραμ./100γραμ. καταναλισκόμενου προϊόντος) καθώς και υψηλό ποσοστό υδατανθράκων (12γραμ./100γραμ. καταναλισκόμενου προϊόντος). Ωστόσο και τα άλλα στοιχεία ασβέστιο (Ωθ), φώσφορος (Ρ), σίδηρος (Ρθ), και κάλιο (Κ) βρίσκονται σε υψηλές συγκεντρώσεις υψηλότερες από τις αντίστοιχες περιεκτικότητες αυτών των στοιχείων σε τομάτα και πατάτα. Η αγκινάρα έχει υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη Ω (ασκορβικό οξύ), βιταμίνη Β6 και βιταμίνη Ε. ΠΙΝΑΚΑΣ 5: Χημική σύσταση αγκινάρας ανά 100 γραμμάρια εδώδιμου μέρους. Νερό 84% Υδατάνθρακες 12% Πρωτεΐνες 3% Λιπαρές ουσίες 0,5% Θερμίδες 63Ι<03ΐ Η μεγάλη θρεπτική αξία και οι πολύτιμες θεραπευτικές ιδιότητές της, κάνουν την αγκινάρα να κατέχει εξέχουσα θέση ανάμεσα στα λαχανικά. 14

17 Εξαιτίας της περιεκτικότητας της σε θρεπτικά στοιχεία, έχει υψηλή διατροφική αξία και είναι απαραίτητη σε καταναλωτές με προβλήματα υγείας. Η αγκινάρα περιέχει κυτταρίνη, ένα πολύ σημαντικό στοιχείο για τη δίαιτα.η κατανάλωση αγκινάρας συμβάλλει στην πέψη του στομάχου και στη καλή λειτουργία του εντέρου. Η ανθοκεφαλή επίσης περιέχει ινουλίνη, ένα σάκχαρο το οποίο αποτελεί φυσική γλυκαντική ουσία χρήσιμη για τους διαβητικούς. Οι Φαουακευτικές της ιδιότητες οφείλονται στην κιναρίνη, ουσία τοξική αν χορηγηθεί σε υπερβολική δόση, η οποία όμως έχει εμφανείς ιδιότητες για παθήσεις του ήπατος και των νεφρών. Στην ανθοκεφαλή συγκεκριμένα υπάρχουν φυσικές αντιοξειδωτικές ουσίες, οι οποίες ασκούν προστατευτική δράση στο ήπαρ, στη σύνθεση χοληστερόλης, σε καρδιοαγγειακές παθήσεις και σε μερικές μορφές καρκίνου. Η προστατευτική δράση οφείλεται στις αντιοξειδωτικές βιταμίνες Β5 και Β6 σε φλαβονοειδή και σε φαινόλες (απιογένη, λουτεολίνη, χλωρογενικό οξύ) που συναντώνται στο εδώδιμο μέρος της αγκινάρας. Η περιεκτικότητα των πολυφαινολών στο εδώδιμο μέρος δειγμάτων αγκινάρας, που στάλθηκαν από την περιοχή των Ιρίων Αργολίδας, αναλύθηκε πρόσφατα. Την ανάλυση πραγματοποίησε το τμήμα Βιοχημείας και Χημείας Τροφίμων του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών και είναι η εξής: Η περιεκτικότητα των πολυφαινολών που προσδιορίστηκαν στο εδώδιμο τμήμα της ανθοκεφαλής (δύο δείγματα των δύο κεφαλών ως σύνολο) ήταν mg/kg. Αυτή η ποσότητα αντιστοιχεί περίπου στο 10-50% των πολυφαινολών του ελαιολάδου. Το είδος των πολυφαινολών αυτών δεν ταυτοποιήθηκε ακόμη. Οι πολυφαινόλες ως γνωστών είναι φυσικά αντιοξειδωτικά που προστατεύουν τον οργανισμό από τις οξειδώσεις, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την προστασία της LDL (κακής) χοληστερόλης, παρεμποδίζοντας έτσι το σχηματισμό αθυρωματικών πλακών, με τελικό αποτέλεσμα την προστασία του οργανισμού από τις καρδιοπάθειες. Η έρευνα συνεχίζεται στο ζωμό των μη εδώδιμων βρακτίων της ανθοκεφαλής. 15

18 Οι χρήσεις rnc είναι πολυάριθμες και ποικίλουν από τόπο σε τόπο. Στην Ελλάδα καταναλώνεται ως τροφή από ανθρώπους και ζώα (τα φύλλα της). Παρασκευάζεται και μαγειρεύεται με διάφορους τρόπους, συντηρείται σε κονσέρβες και σαν τουρσί ιδίως η μορφή με μικρά κεφάλια (baby artichokes).οι μικρές καρδιές είναι πιο τρυφερές, πρωιμότερες και δεν αφαιρείται το εσωτερικό του καρπού, συνεπώς προτιμώνται για κονσερβοποίηση. Καταναλώνεται ως φρέσκο, καταψυγμένο λαχανικά καθώς και αμαγείρευτο σε σαλάτες. Η κατεψυγμένη αγκινάρα έχει παρατηρηθεί ότι γλυκίζει λόγω της υδρόλυσης των ουσιών που περιέχει, κυρίως της κυναρίνης και σιλαμαρίνης. Στην Ιταλία από τα φύλλα της παράγεται το λικέρ «Gynar» και ένα ιδιαίτερο τσάι πικρής γεύσης. Στην Ισπανία χρησιμοποιείται και ως υποκατάστατο στην παρασκευή τυριού. Μετά από ειδική επεξεργασία μέρους του φυτού, λαμβάνεται βαφή κίτρινου χρώματος. Ακόμη διάφορα φυτικά μέρη χρησιμοποιούνται για την παραγωγή πολτού και μετέπειτα χαρτιού, που γίνεται με τρεις τρόπους σε Πορτογαλία, Γερμανία και Γαλλία. Τέλος στις Η.Π.Α. εκτός από την κατανάλωση του ως λαχανοκομικό είδος με αναρίθμητες συνταγές χρησιμοποιείται και ως διακοσμητικό λουλούδι. 16

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΑΓΚΙΝΑΡΑ ΩΣ ΛΑΧΑΝΟΚΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ 17

20 1.1 Βοτανικοί χαρακτήρες του φυτού Η αγκινάρα είναι ένα πολυετές φυτό με διάρκεια 5-10 έτη. Καλλιεργείται για την εδώδιμη ανθοδόχη και τα βράκτια φύλλα της ανθοκεφαλής. Παρουσιάζει ζωηρή ανάπτυξη φτάνοντας το μέτρα. Είναι ποώδες φυτό και θυμίζει θάμνο. Το ρίζωμα φέρει οφθαλμούς, οι οποίοι δίνουν κάθε χρόνο το υπέργειο τμήμα. Το τελευταίο αποξηραίνεται κατά τους θερινούς μήνες και αναβλαστάνει στην αρχή του φθινοπώρου, όπου εκφύονται νέοι βλαστοί που σχηματίζουν ροζέτα από φύλλα. Ο λήθαργος του φυτού μπορεί να διακοπεί με άρδευση όταν επιδιώκουμε πρωίμηση της παραγωγής. Η ρίζα της αγκινάρας είναι σαρκώδης, πασσαλώδης και αναπτύσσεται σε βάθος που πολλές φορές ξεπερνά το 1 μέτρο. Ο κύριος όγκος όμως του ριζικού συστήματος βρίσκεται στα εκ. Στη βαθιά αυτή ανάπτυξη του ριζικού συστήματος οφείλει το φυτό την αντοχή του στην ξηρασία. Το υπόγειο τμήμα του βλαστού φέρει οφθαλμούς από τους οποίους αναβλαστάνει κάθε φθινόπωρο μετά από τις πρώτες βροχές ή άρδευση, δίνοντας παραφυάδες. Οι οφθαλμοί της αγκινάρας μετά το πέρας της καλλιεργητικής περιόδου παραμένουν στο έδαφος μαζί με όλο το υπόγειο τμήμα του φυτού, ενώ το υπέργειο τμήμα ξεραίνεται και αφαιρείται από τη βάση του στα τέλη Ιουνίου. Οι οφθαλμοί παραμένουν σε λήθαργο τουλάχιστον για δύο μήνες το καλοκαίρι. Χρησιμοποιούνται δε για τον αγενή πολλαπλασιασμό της αγκινάρας μαζί με μέρος του ριζικού συστήματος. Αναφέρονται ως ξηρόφυτα, όταν αφαιρεθούν με μέρος του ριζικού συστήματος πριν από την άρδευση οπότε πριν την εμφάνιση των φύλλων των παραφυάδων στην επιφάνεια του εδάφους και ως παραφυάδες, όταν αφαιρεθούν από το φυτό μετά από άρδευση ενώ έχουν βλαστήσει και τα φύλλα των παραφυάδων έχουν εμφανιστεί στην επιφάνεια του εδάφους. Τα φύλλα που είναι έλλοβα ή πτεροσχιδή εκφύονται από τη βάση του ριζώματος και είναι μεγάλα μέχρι 1 μέτρου κατά την πλήρη ανάπτυξη τους, με σαρκώδη μίσχο, πράσινα στην άνω και σταχτιά στην κάτω επιφάνεια. Η κάτω επιφάνεια είναι καλυμμένη από πολλές λεπτές τρίχες. 18

21 Ο ανθοφόρος βλαστός ή στέλεχος εμφανίζεται από το κέντρο του φυτού από τέλος φθινοπώρου ή αργότερα. Είναι χοντρός, συμπαγής και μπορεί να φτάσει το 1 και πλέον μέτρα. Στο άκρο του και στα άκρα των διακλαδώσεων σχηματίζονται προοδευτικά οι ανθοταξίες (κεφαλές), 5-10 ανά φυτό. Ωριμάζει πάντα πρώτα η ανθοκεφαλή του κεντρικού ανθοφόρου βλαστού. Η ανθοκεφαλή είναι σφαιροειδής, ωοειδής ή κωνική και αποτελείται από την ανθοδόχη που είναι δισκοειδής και σαρκώδης, από βράκτια φύλλα και από μεγάλο αριθμό ανθέων. Τα βράκτια φύλλα αποτελούνται από σαρκώδες και μεμβρανώδες τμήμα, καταλήγουν ή όχι σε αγκάθια και το χρώμα τους ποικίλει από πράσινο μέχρι ιώδες. Η αγκινάρα εμφανίζει το φαινόμενο της ττρωτανδρίας, επομένως αποκλείεται περίπτωση αυτογονιμοποίησης. Τα αρσενικά μέρη του άνθους είναι έτοιμα για να γονιμοποιηθούν πριν τα θηλυκά γίνουν επιδεκτικά. Επομένως ευνοείται η επικονίαση ανάμεσα σε διαφορετικά άτομα με όλα τα αποτελέσματα που επιφέρει ο ετερισμός και η γενετική ποικιλότητα στους πληθυσμούς. Οι ανθήρες ελευθερώνουν τη γύρη κοντά στο στίγμα του στύλου και σύμφωνα με τον Ρουιγ,Ω. 1967, ο επιμηκυσμένος στύλος και στίγμα παρασύρουν μια αξιόλογη ποσότητα γύρης έτοιμη να βλαστήσει, αλλά το στίγμα δεν είναι δεκτικό έως 5-7 μέρες αργότερα. Επιπλέον μέχρι τότε η γύρη δεν είναι βιώσιμη. Η επικονίαση των ανθέων γίνεται με τα έντομα και κυρίως με τη μέλισσα. Τα άνθη της σταυρογονιμοποιούνται δηλαδή η γύρη μεταφέρεται από το ένα φυτό σε άλλο του ίδιου είδους. Ο εγγενής πολλαπλασιασμός δε κληρονομεί τα γονίδια ομοιόμορφα στους απογόνους, με αποτέλεσμα την εμφάνιση μεγάλου βαθμού παραλλακτικότητας. Κατά τη σταυρογονιμοποίηση τα δυο είδη γονέων παρουσιάζουν μεταξύ τους διαφορές (γενετική αστάθεια) και οι απόγονοι την αναμενόμενη ετεροζυγωτία. Συχνά εμφανίζονται απόγονοι με ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά (ανεπιθύμητη επιμειξία) και καθυστερούν στη παραγωγή. Αυτός ο τρόπος πολλαπλασιασμού μειονεκτεί αφού σε εμπορική κλίμακα κρίνεται ασύμφορος. Ο εγγενής πολλαπλασιασμός και η χρήση σπόρων εφαρμόζεται στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στις Η.Π.Α., κυρίως σε περιπτώσεις μονοετούς 19

22 παραγωγής σε Βορειότερα κλίματα από την καλλιεργούμενη ζώνη καλλιέργειας της αγκινάρας. Ο σπόρος είναι αχαίνιο, γωνιώδης ή ελαφρώς πεπλατυσμένος, γκρίζος με καφέ ραβδώσεις και φέρει πάππο από τρίχες πτεροειδείς. Ωριμάζει τον Ιούλιο - Αύγουστο. Όταν επιδιώκεται συλλογή σπόρου, οι ξηρές κεφαλές συγκομίζονται και μεταφέρονται στην αποθήκη όπου τινάσσονται. Η βλαστική ικανότητα διατηρείται για 6 χρόνια και 2,5 σπόροι ζυγίζουν 1 ς. Το βλαστάρι ή άνθος είναι το φαγώσιμο μέρος, δηλαδή ο καρπός. Ο καρπός της αγκινάρας είναι σαρκώδης, εσωτερικά κούφιος. Περιέχει την καρδιά, «το κρέας» της αγκινάρας, και την κορυφή με χνουδωτό κέντρο. Αν δε γίνει συγκομιδή ο καρπός ανθίζει με μεγάλο μπλε-βιολετί χρώμα, όμορφο αλλά μη φαγώσιμο. Περιβάλλεται από σειρές βρακτίων και πετάλων που προστατεύουν την καρδιά. Η καρδιά, η βάση των πετάλων και το κέντρο του βλαστού τρώγονται. Το εδώδιμο μέρος αποτελείται από: α) ένα μικρό τμήμα του ανθικού ποδίσκου μήκους 3-4 απ, β) τη βάση της ανθοδόχης, γ) τις σαρκώδεις βάσεις των βρακτίων φύλλων και δ) τις καταβολές των ανθέων. Το φαγώσιμο αυτό τμήμα περιέχει 84% νερό, 12% υδατάνθρακες, 3% πρωτεΐνες, 0,5% λιπαρές ουσίες. Επίσης είναι πλούσιο σε βιταμίνες Α, Β-ι, Β2 και Ο. Ένας κανονικός καρπός σε μέγεθος δίνει φαγώσιμο μέρος Οι κεφαλές καταναλίσκονται νωπές ή μαγειρεμένες. Εκτός από αυτές τα φύλλα και στελέχη του φυτού αποτελούν θαυμάσια ζωοτροφή ιδίως για ζώα που βρίσκονται σε γαλακτοπαραγωγή. 1.2 Ποικιλίες Παγκοσμίως 140 ποικιλίες είναι διαθέσιμες αλλά μόνο 40 εμπορικά καλλιεργήσιμες. Υπάρχουν τύποι με αγκάθια και χωρίς. Σε μεγαλύτερη κλίμακα καλλιεργούνται οι ήμερες μορφές (χωρίς αγκάθια). Οι ποικιλίες διακρίνονται κυρίως από το σχήμα και το μέγεθος των κεφαλών, από την ύπαρξη ή όχι αγκαθιών στα άκρα των βρακτίων φύλλων και από την πρωιμότητα. 20

23 Τα επιθυμητά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει μια ποικιλία αγκινάρας, είναι η πρωιμότητα στο σχηματισμό και ωρίμανση των ανθοκεφαλών, η υψηλή παραγωγή, η αντοχή στο κρύο και τη ξηρασία, τους εχθρούς και ασθένειες, απουσία αγκαθιών στα βράκτια, ομοιομορφία στο χρώμα των βρακτίων, αυξημένο ποσοστό και ανώτερη ποιότητα στο φαγώσιμο μέρος της κεφαλής, να είναι συνεκτική και να έχει κλειστή εμφάνιση και τέλος να διατηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά τη συγκομιδή. Στη χώρα μας καλλιεργούνται διάφορες ποικιλίες, οι οποίες δεν έχουν, μελετηθεί αρκετά. Από τις πιο ενδιαφέρουσες ποικιλίες και πιο διαδεδομένες είναι η Αργίτικη και η Ιώδης της Αττικής. Εκτός όμως από αυτές υπάρχουν και άλλες ποικιλίες που προέρχονται από διασταυρώσεις, οι οποίες καλλιεργούνται ή αυτοφύονται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας Ελληνικές ποικιλίες Οι πιο διαδεδομένες ποικιλίες σήμερα στον Ελλαδικό χώρο είναι: Η πράσινη του Άργους ή Αργίτικη: Είναι η πιο διαδεδομένη ποικιλία, όχι μόνο στην περιοχή του Άργους, αλλά και σε άλλα μέρη της Πελοποννήσου, στην Κρήτη και σε άλλες περιοχές. Είναι πρώιμη ποικιλία και παράγει ανθοκεφαλές από το Νοέμβριο ή Δεκέμβριο. Τα φύλλα του φυτού είναι μεγάλα, πλατιά και ελαφρώς λοβωτά. Κάθε φυτό ωριμάζει κατά μέσο όρο 5-6 κεφαλές, που έχουν σχήμα σφαιρικό, είναι μεγάλες και συμπαγείς. Τα βράκτια είναι πράσινα, στρογγυλά, σαρκώδη και χωρίς αγκάθια στο ελεύθερο άκρο τους. Όμως σε πολλές φυτείες παρατηρούνται φυτά με σχισμένα φύλλα, γεγονός που φανερώνει εκφυλισμό στη συγκεκριμένη ποικιλία. Ιώδης της Αττικής: Η ποικιλία αυτή είναι μικρότερης ανάπτυξης, πιο παραγωγική σε αριθμό κεφαλών από την πράσινη του Άργους, αλλά είναι πιο όψιμη. Η ανθοκεφαλή έχει μέτριο μέγεθος και σχήμα σφαιρικό προς ωοειδές, είναι συμπαγής και έχει κλειστή εμφάνιση. Το χρώμα των βρακτίων φύλλων είναι 21

24 ιώδες και δε φέρει άκανθες, ενώ τα φύλλα της είναι μικρότερα από αυτά της Αργίτικης και πτεροσχιδή. Πολίτικη ή Κωνσταντινούπολης: Καλλιεργείται σε μικρότερη έκταση και έχει μικρή οικονομική σημασία. Οι ανθοκεφαλές έχουν σχήμα σφαιρικό και χαλαρή εμφάνιση, ενώ τα βράκτια είναι επιμήκη, φέρουν άκανθες και έχουν ιώδες χρώμα. Αυνουλάτη ή ωοειδής: Και αυτή η ποικιλία καλλιεργείται σε μικρές εκτάσεις. Οι κεφαλές έχουν επίμηκες σχήμα και χαλαρή εμφάνιση. Τα βράκτια είναι επιμήκη, καταλήγουν σε άκανθα και έχουν ενδιάμεσο χρωματισμό από πράσινο μέχρι ιώδες. Λαρδάτη: Οι ανθοκεφαλές της έχουν πολύ μεγάλο μέγεθος. Τα βράκτια φύλλα της είναι πράσινα, μεγάλα, λιγότερα σε αριθμό από άλλες ποικιλίες και καταλήγουν σε άκανθα. Η ποικιλία είναι τοπική παραλλαγή της Κρήτης. Τσιγγάνες: Οι ανθοκεφαλές τους είναι μικρού μεγέθους και παράγουν μεγάλο αριθμό ανθοκεφαλών. Έχουν πολλά ιώδη βράκτια με άκανθα. Δεν παρουσιάζουν οικονομικό ενδιαφέρον λόγω μειωμένης στρεμματικής απόδοσης. Οι οργανοληπτικές τους ιδιότητες όμως είναι άριστες και καλύτερες από την ποικιλία Λαρδάτη. Η ονομασία «Τσιγγάνες» είναι τοπική ονομασία των φυτών αγκινάρας με αυτά τα χαρακτηριστικά στην Κρήτη Ποικιλίες εκτός Ελλάδος Υπάρχουν πολλές ποικιλίες που καλλιεργούνται στο εξωτερικό. Αυτές που έχουν μεγαλύτερη επιτυχία είναι: Early Purple: Μια πολύ γνωστή πρώιμη ποικιλία. 22

25 Green Globe: Στις Η.Π.Α. καλλιεργείται και ως μονοετές (διάρκεια βιολογικού κύκλου 6 μήνες) που πολλαπλασιάζετε με σπόρο βορειότερα της ζώνης καλλιέργειας της. Φέρει αγκάθια και ο καρπός της θεωρείται καλής ποιότητας. Romanesco: Όψιμη ποικιλία η οποία συγκομίζεται στα μέσα Φεβρουάριου και καλλιεργείται στην Κεντρική Ιταλία. Catanesse: Πρώιμη ποικιλία που συγκομίζεται στις αρχές Οκτώβρη και καλλιεργείται στη Σικελία. Jerusalem: Έχει βολβώδες ριζικό σύστημα, κατάγεται από την Β. Αμερική, η ετυμολογία της σημαίνει στρέφομαι προς τον ήλιο. Εκτός από τον καρπό της έχει φαγώσιμο βολβό που θυμίζει πατάτα, πλούσιο σε υδατάνθρακες και αποτελεί πηγή φρουκτόζης για τους διαβητικούς Βελτίωση ποικιλιών ΥΒΡΙΔΙΑ: Το 1991 ένα νέο υβρίδιο της Globe, Imperial Star ήταν διαθέσιμο. Δημιουργήθηκε στην Καλιφορνία των Η.Π.Α. από τους Wayne Schader and Keith Mayberry. Αρχικά είναι πράσινο μετά παίρνει μωβ χροιά, δεν έχει αγκάθια. Είναι μεγάλης προσαρμοστικότητας και καλλιεργείται στη Νότια Καλιφορνία και σε ερημικές περιοχές της Αριζόνα. Στο Κέντρο Ερευνών Αγκινάρας του Πανεπιστημίου του Μπάρι της Ιταλίας δημιουργήθηκε το υβρίδιο από διασταύρωση Ισπανικού και Ιταλικού γονέα. Είναι κόκκινο (maroon) και ιδανικό για το αμμώδες, υγρό έδαφος και ομιχλώδες κλίμα της Καλιφορνία. Έχει εξαιρετική γεύση και μεγάλο καρπό ενώ αναπαράγεται με σπόρους. Τέτοιες βελτιωμένες ποικιλίες δίνουν καλύτερη παραγωγή ως τροφή. Οι παραγόμενες ποσότητες υπόσχονται ακόμα καλύτερα αποτελέσματα στις επόμενες σοδειές. Άλλο υβρίδιο, το Emerland από το Oregon State University το 1998 είναι κατά δύο εβδομάδες πρωιμότερο από το Imperial Star. Η παραγωγή των νέων ποικιλιών υπό διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες έχουν ανάμεικτα αποτελέσματα. 23

26 Η προσπάθεια γενετικής βελτίωσης των φυτών γίνεται για την παρουσία όλων των επιθυμητών χαρακτηριστικών τα οποία είναι τα παρακάτω: ν' Η πρωιμότητα της παραγωγής ν' Η παραγωγικότητα ν' Το μέγεθος και ο αριθμός των κεφαλών ανά φυτό ν' Το συμπαγές των κεφαλών ν' Η απουσία αγκαθιών στα βράκτια φύλλα ν' Η αντοχή στο ψύχος και την ξηρασία ν' Το ποσοστό του βρώσιμου τμήματος της κεφαλής ν' Οι οργανοληπτικές ιδιότητες του βρώσιμου μέρους ν' Η συσχέτιση πλατιών φύλλων και αντοχής στο ψύχος ν' Η συσχέτιση πλατιών φύλλων και πρωιμότητας (υπάρχει ήδη) Στην Ελλάδα ο κύριος όγκος της μελέτης και των πειραμάτων αφορούν την ποικιλία της «Αργίτικης» αγκινάρας, η οποία παρουσιάζει δύο τύπους φύλλων. Σε μία καλλιέργεια αγκινάρας παρουσιάζονται φυτά στενόφυλλα και φυτά πλατύφυλλα. Τα φυτά που είναι πλατύφυλλα παρουσιάζουν πρωίμηση στην παραγωγή ανθοκεφαλών. Όμως, τα πλατύφυλλα φυτά παρουσιάζουν ευπάθεια στις χαμηλές θερμοκρασίες. Σε μια πειραματική καλλιέργεια του Ινστιτούτου Κηπευτικών Φυτών, όταν η θερμοκρασία έπεσε στους -5 0, τα φύλλα των πλατύφυλλων φυτών καταστράφηκαν. Αντιθέτως τα στενόφυλλα φυτά δεν υπέστησαν καμιά ζημιά, ακόμα και όταν η θερμοκρασία άγγιξε τους Ο αγενής πολλαπλασιασμός μας δίνει εύκολα τη δυνατότητα για την απόκτηση κλώνων πλατύφυλλων ή στενόφυλλων φυτών αγκινάρας. 1.3 Πολλαπλασιασμός Η αγκινάρα πολλαπλασιάζεται εγγενώς και αγενώς. Ο εγγενής πολλαπλασιασμός είναι με σπόρο, ενώ ο αγενής με παραφυάδες και ξηρόφυτα. Ο πολλαπλασιασμός με σπόρο δεν χρησιμοποιείται στη γεωργική πράξη, αλλά μόνο σε πειράματα γενετικής βελτίωσης των φυτών. Αυτό συμβαίνει γιατί τα φυτά αργούν να μεγαλώσουν, η παραγωγή των φυτών μέχρι να εγκατασταθεί καλά το ρίζωμα είναι μειωμένη και ποιοτικά χαμηλή και 24

27 λόγω της πιθανής σταυρογονιμοποιήσης μπορεί να μην έχουμε την επιθυμητή ποικιλία. Ο πολλαπλασιασμός με παραφυάδες είναι η πιο διαδεδομένη μέθοδος που χρησιμοποιείται για την καλλιέργεια αγκινάρας. Η επιλογή των παραφυάδων γίνεται από φυτά με επιθυμητά χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα από φυτά υψηλής και πρώιμης παραγωγικότητας. Ο πολλαπλασιασμός με ξηρόφυτα χρησιμοποιείται όταν μια καινούργια φυτεία αντικαταστήσει μια παλιά. Αυτή η μέθοδος πολλαπλασιασμού πλεονεκτεί σε σύγκριση με τον πολλαπλασιασμό με παραφυάδες, γιατί τα φυτά τρέφονται από τις ήδη αποθηκευμένες ουσίες που βρίσκονται στη ρίζα, με αποτέλεσμα να έχουμε παραγόμενο προϊόν εντός του έτους φύτευσης τους. Για την επιλογή παραφυάδων ή ξηροφύτων ως πολλαπλασιαστικού υλικού από μία καλλιέργεια με ανομοιόμορφα φυτά, θα πρέπει να σημαδευτούν από την προηγούμενη καλλιεργητική περίοδο τα φυτά με τα επιθυμητά χαρακτηριστικά ώστε να λάβουμε από αυτά το πολλαπλασιαστικό υλικό. Ο αγενής πολλαπλασιασμός σε αυτό το σταυρογονιμοποιούμενο είδος, εξασφαλίζει σταθερά την κληρονόμιση των χαρακτηριστικών του μητρικού φυτού. Μια ομοιόμορφη παραγωγή διευκολύνει καλλιεργητικές εργασίες, εξασφαλίζει την ποικιλία χωρίς ανεπιθύμητες διασταυρώσεις και μπαίνει στην παραγωγή γρηγορότερα Πολλαπλασιασμός με σπόρο (σπέρματα). Τα άνθη της αγκινάρας σχηματίζουν σπέρματα. Συλλογή σπόρου γίνεται αφού ξεραθούν τα άνθη. Προστατευτικά γάντια είναι σκόπιμο να φορεθούν για την εργασία αυτή. Οι ανθοκεφαλές που προορίζονται για σπόρο, ωριμάζουν Ιούλιο ή Αύγουστο, συγκομίζονται, τρίβονται και ο σπόρος αν υπάρχει δυνατότητα ξεχωρίζεται με λιχνίσματα σε αέρα. Ο σπόρος που συγκομίζεται βρίσκει εφαρμογή σε πειραματικούς σκοπούς για την βελτίωση των ποικιλιών που χρησιμοποιούνται σήμερα. Η διαδικασία έχει ως εξής: Η σπορά γίνεται σε κιβώτια σποράς, σε γλαστράκια σε θερμό σπορείο κατά το Φεβρουάριο-Μάρτιο ή σε υπαίθριο σπορείο κατά τον Απρίλιο-Μάιο και απευθείας στον αγρό κατά τα μέσα του Μάίόυ. Το βάθος φύτευσης του 25

28 σπόρου είναι 1 έως 2 αη. Όταν χρησιμοποιούνται γλαστράκια, σπέρνονται τρεις σπόροι μαζί και μετά το φύτρωμα επιλέγεται ένα μόνο φυτό (το καλύτερο) από το καθένα. Στο σπορείο ή στα κιβώτια σποράς, η σπορά γίνεται κατά γραμμές και αργότερα ακολουθεί αραίωμα των φυταρίων, ώστε τα διατηρούμενα σποριόφυτα να αναπτυχθούν χωρίς να ανταγωνίζονται τα γειτονικά τους. Όταν τα φυτά αναπτυχθούν ικανοποιητικά μεταφυτεύονται στον αγρό. Όταν έχουμε σπορά απευθείας στον αγρό ανοίγουμε λάκκους, τους οποίους γεμίζουμε με μείγμα χώματος και κοπριάς κατά τα %. Στη συνέχεια σπέρνουμε 4 έως 5 σπόρους ανά λάκκο και τους σκεπάζουμε με το ίδιο μείγμα. Κατόπιν, αραιώνονται τα αναδυόμενα φυτά σε 2 έως 3 επεμβάσεις, ώστε τελικά να διατηρηθεί σε κάθε λάκκο μόνο ένα φυτό, το καλύτερο Πολλαπλασιασμός με παραφυάδες (παραπούλια). Αρκετά παλαιός τρόπος πολλαπλασιασμού όπου κατά τον Wellington. (1917) και τον Tavernetti. (1947) έχει μεγάλο ποσοστό επιτυχίας. Μια παραφυάδα προκύπτει από τα μάτια του μητρικού φυτού που βρίσκονται στο υπόγειο μέρος του λαιμού. Μετά την άρδευση ή τις βροχές του Φθινοπώρου εμφανίζονται φύλλα στην επιφάνεια του εδάφους. Κάθε φυτό δίνει από μια παραφυάδα όταν πρόκειται για νεαρό φυτό ενώ, δίνει δεκατρείς ή και περισσότερες όταν το φυτό είναι ηλικίας, τουλάχιστον τεσσάρων ετών. Κάθε παραφυάδα είναι μια δεσμίδα μεγάλων φύλλων όπου στο κέντρο θα εμφανιστεί ο κεντρικός βλαστός. Σπανιότερα μπορούμε να αφαιρέσουμε οφθαλμό από τη βάση της αγκινάρας και να πάρουμε φυτό κάτω από ειδικές συνθήκες. Συνήθως φυτεύονται τον Οκτώβριο ή Νοέμβριο αλλά είναι δυνατό η φύτευση να συνεχιστεί μέχρι και τις αρχές της Άνοιξης. Οι παραφυάδες αφαιρούνται από τα μητρικά φυτά όταν το μήκος τους φτάσει 25 έως 35 cm, έχουν τουλάχιστον 4 φύλλα και είναι ηλικίας μεταξύ δύο και τεσσάρων ετών. Αμέσως μετά φυτεύονται (φρέσκια παραφυάδα), αφού το μικροκλίμα της περιοχής (άνεμοι, θερμοκρασία) το επιτρέπει σε αποστάσεις m στη γραμμή και m μεταξύ των γραμμών. Ακολουθεί πότισμα. Είναι 26

29 δυνατό για την προστασία τους να περάσουν μια περίοδο στο φυτώριο μέχρι να ριζώσουν και κατόπιν μεταφυτεύονται στον αγρό. Αν οι παραφυάδες φυτευτούν το Φθινόπωρο θα ανθίσουν την επόμενη Άνοιξη ανάλογα με την πρωιμότητα-οψιμότητα της ποικιλίας. Την πρώτη χρονιά δίνουν ελάχιστη παραγωγή (2-3 κεφαλίδες) ενώ από τη δεύτερη χρονιά είναι έτοιμα να αποδώσουν το μέγιστο βαθμό. Όταν φυτευτούν την άνοιξη παράγουν ανθοκεφαλές τον ερχόμενο χειμώνα σε μικρότερο ποσοστό από τις παραφυάδες της Φθινοπωρινής φύτευσης. Αφού αφαιρεθεί η παραφυάδα από το μητρικό φυτό κλαδεύουμε το φύλλωμα και το ρίζωμα για να μειώσουμε τη διαπνοή και στη συνέχεια γίνεται η φύτευση. Η αγκινάρα χρειάζεται δυο χρόνια για να δώσει μια ικανοποιητική παραγωγή καρπών. Το αραίωμα παραφυάδων είναι απαραίτητη καλλιεργητική εργασία και προβλέπει τη διατήρηση 1-2 παραφυάδων σε κάθε θέση φύτευσης Πολλαπλασιασμός με ογκίδια ή ξηρόφυτα. Ογκίδια είναι οι βάσεις από τις παραφυάδες του προηγούμενου έτους, που έχουν ξηραθεί τα φύλλα τους και ονομάζονται ξηρόφυτα. Είναι κυλινδρικού σχήματος, πάχους 1-3 οπι, μήκους 8-10 οπι με πλευρικούς οφθαλμούς. Το καλοκαίρι τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου αφαιρούνται από το υπόγειο μέρος του λαιμού του φυτού που βρίσκεται σε λήθαργο. Τα ογκίδια πριν την φύτευση καλό είναι να απολυμαίνονται, με εμβάπτισή τους σε διάλυμα χλωριούχου υδραργύρου ή Κάπταν κ.τ.λ., για προστασία από τους παθογόνους μύκητες του εδάφους. Μετά ποτίζονται για 2-3 ημέρες, προβλασταίνουν και φυτεύονται όταν τα μάτια αρχίσουν να βλασταίνουν. Καλοκαιρινή φύτευση γίνεται μόνο με αυτήν τη μέθοδο, τοποθετώντας τα ογκίδια σε κατάλληλα αυλάκια ή λάκκους. Οι Εικόνα 1 -ηρόφυτο 27

30 αποστάσεις φύτευσης είναι ατι επί της γραμμής και 2 μέτρα μεταξύ των γραμμών, για τη διευκόλυνση μηχανικής καλλιέργειας. Μετά τη φύτευση γίνονται δύο έως τρία υποσκαλίσματα ή φρεζαρίσματα μεταξύ των γραμμών και επάνω στις γραμμές. Κατά το φθινόπωρο γίνεται αραίωμα και αφαιρούνται οι μικρές παραφυάδες ενώ αφήνονται 3-4 καλές σε κάθε θέση. Την εποχή αυτή είναι ορθό να γίνει κάποιο είδος παραχώματος για την προστασία των φυτών. Ο τρόπος αυτός πολλαπλασιασμού (ξηρόφυτα) μπορεί να εφαρμοστεί μόνο όταν πρόκειται να εγκαταλείψουμε την παλιά φυτεία και να εγκαταστήσου με μια καινούργια, γιατί προϋποθέτει την εξόρυξη του υπόγειου τμήματος του φυτού. 28

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ - ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ 29

32 2.1 Εδαφοκλιματικές απαιτήσεις του φυτού γενικά. Η αποδοτική καλλιέργεια της αγκινάρας απαιτεί ευνοϊκές θερμοκρασίες ημέρας (περίπου 20 Ο) για την πλούσια βλαστική ανάπτυξη του φυτού, αλλά και δροσερές νύχτες (περίπου 15 Ό) για την επαγωγή της διαφοροποίησης των ανθοφόρων οφθαλμών, δηλαδή η αγκινάρα ευδοκιμεί σε περιοχές με εύκρατο κλίμα, υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία, με όχι πολύ υψηλές θερμοκρασίες και με ήπιο χειμώνα. Όταν ο χειμώνας είναι ψυχρός η αγκινάρα καθυστερεί την παραγωγή κεφαλών προς την άνοιξη, οπότε η καρποφορία μπορεί να συνεχιστεί έως το καλοκαίρι, η οποία είναι και ανεπιθύμητη. Στην αγκινάρα προτιμάται η πρώιμη, όσο το δυνατόν, παραγωγή ανθοκεφαλών γιατί υπάρχει κίνδυνος από τις υψηλότερες θερμοκρασίες ζεστών εποχών, όπως η άνοιξη και το καλοκαίρι, να έχουμε υποβάθμιση της ποιότητας των παραγομένων κεφαλών και μείωση της εμπορικής τους αξίας. Το φυτό χρειάζεται βλαστική περίοδο χωρίς παγετούς, με μέτριες θερμοκρασίες (περίπου Ο) για την παραγωγή συμπαγών και τρυφερών «ανθοκεφαλών». Σε υψηλές θερμοκρασίες (άνω των 25 Ό) και ξηρασία, οι «ανθοκεφαλές» αναπτύσσονται γρήγορα, οπότε ανοίγουν τα βράκτια, και σκληραίνουν τα εδώδιμα μέρη της. Σε θερμοκρασίες κοντά στους 0 Ο ή κάτω από 0 0 ( από -1 Ό ως -3 0 ), τα επιφανειακά κύτταρα των βρακτίων νεκρώνονται και μαυρίζουν. Σε θερμοκρασίες από -3 Ό ως -4 0 καταστρέφονται τα φύλλα του φυτού και μπορεί να νεκρωθούν και οι βλαστοί. Βέβαια χαμηλές θερμοκρασίες που διαρκούν λίγο δεν έχουν σοβαρές δυσμενείς επιπτώσεις στο φυτό. Όμως η αγκινάρα είναι ευπαθής σε παγετούς, ιδιαίτερα αν διαρκούν για μερικές μέρες και προκαλούν νέκρωση των φύλλων. Η εμφάνιση παγετού κατά την εποχή ανάπτυξης των ανθοκεφαλών μπορεί να προκαλέσει πλήρη καταστροφή αυτών, διαφορετικά, οι κεφαλίδες ζημιώνονται εξωτερικά, η επιδερμίδα των βρακτίων ανασηκώνεται και αργότερα τα βράκτια αποκτούν καφέ χρωματισμό και μοιάζουν με καμένα. Στην «Αργίτικη» ποικιλία, που κυρίως καλλιεργείται στη χώρα μας, οι κεφαλές των δευτερευουσών διακλαδώσεων που είναι πιο 30

33 μικρές σε μέγεθος και πιο τρυφερές είναι περισσότερο ευπαθείς από τις κεφαλές του κεντρικού στελέχους (τις πρώτες). Ιδανικές θερμοκρασίες για την ανάπτυξη της αγκινάρας είναι τη νύχτα και την ημέρα με πολύ υψηλή σχετική υγρασία στην ατμόσφαιρα. Αντέχει στους μέτριους ανέμους, αλλά στους δυνατούς σχίζονται τα φύλλα της. Επίσης δεν βλάπτεται από χαλάζι. Τα ιδανικότερα εδάφη για την αγκινάρα είναι αυτά που έχουν μέση σύσταση, είναι βαθιά, ουδέτερα και που στραγγίζουν καλά. Τα εδάφη που δεν στραγγίζουν, καλά δεν είναι κατάλληλα για την αγκινάρα, γιατί σ' αυτά ευνοείται η ανάπτυξη μυκητολογικών ασθενειών του λαιμού και των ριζών. Έχει αντοχή στην ξηρασία, αλλά για να έχει καλύτερες αποδόσεις χρειάζεται άρδευση. Στην ανάπτυξη και πρωιμότητα της αγκινάρας δρα ευνοϊκά η υψηλή ατμοσφαιρική και εδαφική υγρασία καθώς επίσης και οι βροχοπτώσεις του φθινοπώρου είναι ευεργετικές. Η αγκινάρα έχει αντοχή στην αλατότητα του εδάφους και του νερού άρδευσης. Είναι ένα από τα φυτά με πολύ μεγάλη αντοχή στα άλατα. Χρησιμοποιείται πολλές φορές σαν δείκτης αλατότητας, δηλαδή, αν υποθέσουμε ότι εξετάζεται μία περιοχή για την συγκέντρωση αλάτων στα εδάφη της, καλλιεργείται η αγκινάρα δοκιμαστικά και αν διαπιστωθεί ότι δεν μπορεί να καλλιεργηθεί η αγκινάρα, λόγω υψηλής συγκέντρωσης αλάτων, τότε δεν μπορεί να καλλιεργηθεί κανένα άλλο κηπευτικό. Πολλές φορές θα τη δούμε γι' αυτό το λόγω να καλλιεργείται σε ορισμένες περιοχές ακόμα και δίπλα στη θάλασσα. Προσθήκη οργανικής ουσίας στα εδάφη των αγκιναροφυτειών επιδρά θετικά και προκαλεί αύξηση στην παραγωγή κεφαλίδων αγκινάρας αλλά και βελτιώνει την ποιότητά τους. Ο συνδυασμός ανόργανης και οργανικής λίπανσης των αγκιναροφυτειών θα μπορούσε να δώσει τα καλύτερα αποτελέσματα στην απόδοσή αυτών. Εδάφη στα οποία καλλιεργήθηκε αγκινάρα, δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν ξανά για την ίδια καλλιέργεια αν δεν μεσολαβήσουν μερικά χρόνια. Στο σύστημα αμειψισποράς η αγκινάρα μπορεί να ακολουθεί το σιτάρι, την πατάτα κ.τ.λ. ή ακόμα καλύτερα φυτό χλωρής λίπανσης με ψυχανθές. 31

34 2.2 Προετοιμασία εδάφους και εγκατάστασης φυτείας. Η προετοιμασία του εδάφους για την εγκατάσταση φυτείας αγκινάρας ξεκινάει το καλοκαίρι. Καλό είναι να γίνεται περί τα μέσα Ιουνίου ως Ιούλιο με ένα βαθύ όργωμα σε βάθος οιπ. Πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας ότι η αγκινάρα είναι ένα πολυετές λαχανικά, η καλλιέργειά της διαρκεί τουλάχιστον για 4-6 χρόνια στο ίδιο έδαφος οπότε θα πρέπει να γίνει εμπλουτισμός των εδαφών με λιπαντικά στοιχεία. Για το σκοπό αυτό συνιστάται βασική λίπανση στην εξής δοσολογία: Κρ/στρέμμα (τριπλό υπερφωσφορικό) Κρ/στρέμμα (θειικό καλή) 4-5 τόνοι/στρέμμα χωνεμένης κοπριάς. Τα λιπάσματα ενσωματώνονται σε όλη την έκταση των εδαφών. Κατά την προετοιμασία του εδάφους γίνεται επίσης φρεζάρισμα και σβάρνισμα για ισοπέδωση του εδάφους και στη συνέχεια διαμόρφωση αυλακιών ή χάραξη γραμμών που θα εγκατασταθεί σύστημα στάγδην άρδευσης. Η εγκατάσταση φυτείας γίνεται περί τα μέσα Αυγούστου ή τέλος Αυγούστου. Απαιτείται πολλαπλασιαστικό υλικό που συνήθως είναι ξηρόφυτα. Αν ο πολλαπλασιασμός γίνει με παραφυάδες η εγκατάσταση της φυτείας καθυστερεί προς το Σεπτέμβριο. Κατά τη χρονική περίοδο της εγκατάστασης της φυτείας μπορεί να γίνει και χημική ζιζανιοκτονία με προφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα. Επίσης απαιτείται πλούσιο πότισμα για να φυτρώσει το πολλαπλασιαστικό υλικό και να ριζώσει καλά στο έδαφος. Οι αποστάσεις φύτευσης των ξηροφύτων ή παραφυάδων για την «Αργίτικη» ποικιλία συνιστάται να είναι 1,40-1,60 ιπ μεταξύ της γραμμής φύτευσης και επί των γραμμών φύτευσης 0,70-0,80 ιπ. 2.3 Άρδευση Η αγκινάρα είναι φυτό απαιτητικό σε υγρασία εδάφους για να έχει υψηλές αποδόσεις. Μετά τη φύτευση μιας καλλιέργειας αγκινάρας εφαρμόζετε συχνή άρδευση ώσπου να εγκατασταθεί η φυτεία στον αγρό. Οι αρδεύσεις ξεκινούν τον Ιούλιο, αν πρόκειται για πρώιμη καλλιέργεια, ή κατά τα μέσα του 32

35 Αυγούστου για τις όψιμες καλλιέργειες. Αυτές οι καλοκαιρινές αρδεύσεις «σπάνε» το λήθαργο του φυτού με αποτέλεσμα οι υπόγειοι οφθαλμοί να βλαστήσουν. Τα ποτίσματα συνεχίζονται καθ' όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου και είναι ανάλογα προς την εποχή του έτους, τον τύπο του εδάφους και το στάδιο ανάπτυξης της καλλιέργειας. Η ετήσια, αναγκαία ποσότητα νερού, ανάλογα με το έδαφος και τις κλιματικές συνθήκες, μπορεί να φθάσει το ύψος στήλης ενός μέτρου. Οι ανάγκες σε νερό για όλη την περίοδο έχουν υπολογιστεί 258 ιτιιη/στρέμμα ή 258 τόνους/στρέμμα ανεξάρτητα από το σύστημα άρδευσης. Οι τρόποι άρδευσης μιας καλλιέργειας αγκινάρας είναι με αυλάκι ή με καταιονισμό ή στάγδην. Σε περιπτώσεις έλλειψης της απαιτούμενης ποσότητας υγρασίας, αναπτύσσεται μικρότερος αριθμός ανθοκεφαλών, οι οποίες είναι και κατώτερης ποιότητας (μικρού μεγέθους). 2.4 Λίπανση Η λίπανση που εφαρμόζεται εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: την ηλικία της φυτείας, τη βασική λίπανση, τις συνθήκες εδάφους, τη μέθοδο λίπανσης (υδρολίπανση), το τύπο λιπασμάτων και τη μορφή τους. Το ιδανικότερο θα ήταν κάθε φθινόπωρο να γίνεται ανάλυση εδάφους και φύλλων για τον προσδιορισμό των στοιχείων που θα περιλαμβάνει η χορηγούμενη λίπανση στα φυτά. Σύμφωνα με εκτιμήσεις οι απαιτήσεις μιας τυπικής καλλιέργειας αγκινάρας σε λιπαντικές μονάδες είναι: μονάδες Ν / στρέμμα μονάδες Ρ / στρέμμα μονάδες Κ / στρέμμα Κατά άλλη εκτίμηση με διαφορετική βάση μια αγκιναροφυτεία με παραγωγή κιλών/στρέμμα αφαιρεί από το έδαφος: 8 περίπου κιλά Ν, 5.6 κιλά Ρ2Ο5, 12 κιλά Κ20, 2.2 κιλά CaO και 1 κιλό MgO. 33

36 Βασική Λίπανση: το λίπασμα παραχώνεται κατά την προετοιμασία του εδάφους σε 30 cm απόσταση από το φυτό για την αποφυγή εγκαυμάτων με ποικίλη δοσολογία, συνήθως g για κάθε φυτό σε δυο ή τρεις δόσεις. Τη δεύτερη και τρίτη χρονιά η λίπανση γίνεται με το χέρι. Υπάρχει τάση από τους παραγωγούς να αυξάνουν τις χορηγούμενες δοσολογίες των λιπασμάτων ( σύνθετο και θειοφωσφορική αμμωνία) αλλά αυτές πρέπει να κυμαίνονται τα κιλά ανά στρέμμα. Ισχύει βεβαίως ο Νόμος μη ανάλογης Απόδοσης στην εφαρμογή λίπανσης. Όσο αυξάνουμε τη χορήγηση λιπάσματος αυξάνει η παραγωγή μέχρι ενός σημείου, όπου παίρνουμε τη μεγαλύτερη απόδοση. Από το σημείο αυτό και μετά η παραγωγή δεν αυξάνει αντίστοιχα και επιπλέον επιβαρύνεται η εκμετάλλευση με το κόστος αγοράς και εφαρμογής της λίπανσης. Επιφανειακή: περιλαμβάνει αζωτούχες λιπάνσεις που εφαρμόζονται κάθε χρόνο υπό αμμωνιακή μορφή σε τρεις δόσεις. Η πρώτη δόση γίνεται το φθινόπωρο μαζί με το αραίωμα των παραφυάδων, οι άλλες δύο δόσεις νωρίς την άνοιξη υπό νιτρική μορφή. Συνολικά χορηγούνται κιλά/στρέμμα ενώ για τη θεϊκή αμμωνία κιλά/στρέμμα. Συστήνεται η εφαρμογή των λιπασμάτων από το Δεκέμβριο και μετά να γίνεται σε απόσταση από το φυτό (κίνδυνος εγκαυμάτων). Θα ήταν αποτελεσματικό να εφαρμοζόταν μία καλιούχος λίπανση (νιτρικό ή θεϊκό κάλιο ) κατά την έναρξη συγκομιδής Ιανουάριο- Φεβρουάριο με δόσεις κιλά το στρέμμα. Το Κάλιο ως θρεπτικό στοιχείο συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην εξασφάλιση καλύτερης ποιότητας των προϊόντων βελτιώνοντας τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά τους. Το 2ο έτος που είναι το κύριο έτος παραγωγικότητας, οι παραγωγοί αυξάνουν ελάχιστα τις δόσεις. Το 3ο, 4ο και 5ο έτος εφαρμόζουν μόνο αζωτούχα λιπάσματα για την αύξηση της βλάστησης αφού θεωρούν το Ρ και Κ ότι βρίσκονται σε ικανές ποσότητες στο έδαφος. Όπως έχει προαναφερθεί σχετικά με τις λιπάνσεις οι δοσολογίες που χορηγούνται είναι αυξημένες. Εν μέρει αυτό δικαιολογείται από τη ζωηρότητα του φυτού, δηλαδή την αυξημένη φυλλική επιφάνεια που καλύπτει και από τον κακό αερισμό του εδάφους που αποτελεί περιοριστικό παράγοντα στην πρόσληψη θρεπτικών στοιχείων. Αλλά σε καμιά περίπτωση δε θα πρέπει να 34

37 βαραίνει το κόστος παραγωγής άσκοπα. Σε αλατούχα εδάφη θα πρέπει να ελαττώνονται οι δόσεις για την αποφυγή αλάτωσης. Τροφοπενία Αζώτου και Καλίου. Όταν παρατηρούνται αδύνατα φυτά συνεχίζεται η επιφανειακή λίπανση με νιτρική αμμωνία ή σύνθετο υδατοδιαλυτό λίπασμα. Συνήθως γίνονται 4-5 φυτοπροστατευτικοί ψεκασμοί στους οποίους προσθέτουμε και διαφυλλικά λιπάσματα ισορροπημένα , αζωτούχα , και καλιούχα ή ακόμα και σύνθετα πλήρη. Το Άζωτο απορροφάτε από τα φυτά υπό αμμωνιακή ή νιτρική μορφή. Η τροφοπενία αζώτου εκδηλώνει συμπτώματα χλώρωσης, απώλειας φύλλων και αναστολή αύξησης Εικόνα 2 Τροφοπενία Αζώτου σε φυτό ολόκληρου του φυτού. Το Κάλιο που απορροφάτε ως μονοσθενές κατιόν, παρουσιάζει συμπτώματα έλλειψης με χλωρωτικά στίγματα, νεκρωτικές κηλίδες στις κορυφές και μεταξύ των νεύρων και αδύναμα στελέχη. Εμπλέκεται στη δραστηριότητα των καταφρακτικών κυττάρων και αποτελεί την ωσμωτική μηχανή των στοματικών κινήσεων. Ρυθμίζει τις υδατικές σχέσεις στη μεταφορά μέσω των μεμβρανών στα φυτά. Επομένως η επάρκεια Καλίου βοηθά στην οικονομία νερού του φυτού μειώνοντας τη διαπνοή και αναγκάζοντας το να χρησιμοποιεί συγκεκριμένες ποσότητες νερού. 2.5 Ζιζανιοκτονία Η καταπολέμηση των ζιζανίων γίνεται καθ' όλη τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου. Όταν τα φυτά καταλάβουν όλη τη καλλιεργούμενη έκταση (με το άπλωμα των φύλλων τους), τότε σταματάει η εμφάνιση των ζιζανίων. Η καταπολέμηση γίνεται με καλλιεργητικά μέτρα (βοτανίσματα, 35

38 σκαλίσματα, φρεζαρίσματα) και με χημικά ζιζανιοκτόνα, όσον το δυνατόν λιγότερο τοξικά και με μικρότερη υπολειμματική διάρκεια. Ζιζανιοκτόνα που χρησιμοποιούνται συνήθως στη χώρα μας είναι το Simazine, το Terbutryne κ.ά. Σε περιπτώσεις χρήσης ζιζανιοκτόνων, θα πρέπει να ακολουθούνται πιστά οι οδηγίες της παρασκευάστριας εταιρείας και του προμηθευτή του προϊόντος. Πριν τη φύτευση ή τη νέα βλάστηση της καλλιέργειας γίνονται καλλιεργητικές εργασίες όπως όργωμα και αν χρειάζεται εφαρμόζονται με προφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα, όπως το Goal (oxyfluorfen). Εφαρμόζονται με αυστηρά ελεγχόμενο ψεκασμό στο έδαφος. Επίσης εάν χρειάζεται γίνεται ζιζανιοκτονία με μεταφυτρωτικά σκευάσματα επαφής (όπως paraquat) για την καταπολέμηση ετήσιων και πολυετών ζιζανίων. Οι ψεκασμοί είναι αυστηρά κατευθυνόμενοι προς το έδαφος, ενώ τα διάφορα ζιζάνια δε θα πρέπει να ξεπερνούν τα εκατ. Εκλεκτικά σκευάσματα όπως το Fousilate 12.5 EC και το Stomp 330 Ε λόγω υψηλού κόστους που έχουν χρησιμοποιούνται όταν καθίσταται μεγάλη ανάγκη. To Fousilate 12.5 EC με δραστική ουσία Fluazifop-p-Botyl καταπολεμά τα αγρωστώδη ζιζάνια, μονοετή: Αγριοβρώμη (Avena sp.), Ήρα (Lollium sp.), Μουχρίτσα (Echinochloa sp.), πολυετή: Αγριάδα (Cynodon dactylon), Βέλιουρας (Sorghum sp.), Νεραγριάδα (Paspalum sp.) σε δοσολογία 150κ.εκ./στρέμμα και τελευταία επέμβαση πριν τη συγκομιδή 42 ημέρες. To Stom p 330 Ε με δραστική ουσία Pendimethalin 33% είναι εκλεκτικό ζιζανιοκτόνο για την καταπολέμιση πλατύφυλλων ζιζανίων: Αγριοτομάτα (Solanum nigrum), Βλήτο (Amaranthus sp.), Λουλούδια (Chenopodium album), Γλιστρίδα (Portlaceae olearacea), Ανθεμίδα (Anthemis cotula), Μαργαρίτα, Χρυσάνθεμα, Χαμομήλι (Matricaria chamomila), Ζωχός (Sonchus olearaceus), Οξαλίδα (Oxalis sp.),παπαρούνα (Papaver rhoeas), Πολύγωνο (Polygonum aviculare), Περικοκλάδα (Convolvulus arvensis), Βερόνικα (Veronica sp.), Τσουκνίδα (Urtica sp.) σε δοσολογία 400- ΘΟΟκ.εκ./στρέμμα και λίτρα/στρέμμα διαλυμένου υγρού. 36

39 2.6 Φυτοπροστασία Καθ' όλη την καλλιεργητική περίοδο παρακολουθούνται οι καιρικές συνθήκες ώστε να προληφθούν ορισμένες μυκητολογικές ασθένειες (όπως ωίδιο, περονόσποροι, βοτρύτης) που ευνοούνται από ορισμένες καιρικές συνθήκες που επικρατούν (π.χ. υγρασίας-χαμηλών θερμοκρασιών, ξηρασίας- μέτριων θερμοκρασιών). Επίσης παρατηρούνται οι προσβολές από έντομα και ακάρεα ώστε αν αυτές είναι σημαντικές να καταπολεμηθούν με ειδικά εντομοκτόνα, όπως στην προηγούμενη περίπτωση, των μυκητολογικών ασθενειών, χρησιμοποιούνται προληπτικά ή θεραπευτικά μυκητοκτόνα Ζωικοί εχθροί I.Έ ντομα Α φίδες: Πράσινη αφίδα ( Capitophorus homi). Προσβάλλει μόνο τα φύλλα, τα παραμορφώνει και βρίσκεται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων. Μαύρη αφίδα κουκιών ( Aphis fabae ). Προσβάλλει τα φύλλα, τους ανθικούς άξονες και τις κεφαλίδες (ανάμεσα στα βράκτια φύλλα), τα παραμορφώνει, καθυστερεί την ανάπτυξή τους και ευνοεί δευτερογενείς την ανάπτυξη καπνιάς. Ανοιχτοκίτρινη-καστανή αφίδα ( Brachycaudus cardui ). Βρίσκεται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και στη βάση των κεφαλίδων. Πράσινη αφίδα δαμασκηνιάς ( Brachycaudus helichrysi). Βρίσκεται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων ανάμεσα στα βράκτια φύλλα των κεφαλίδων τα οποία κοκκινίζουν και σκληραίνουν. Για την καταπολέμηση των αφίδων γίνονται ψεκασμοί με το Dursban δ.ο. chlorryrifos και Sumi-Alpha δ.ο. esfenralerats 37

40 Λεπιδόπτερα: Βανέσσα ( ΡγΓθηηβίε οβγόυί). Είναι λεπιδόπτερο, οι προνύμφες είναι μαύρες και σε πλήρη ανάπτυξη έχουν μήκος ιπιπ. Τα ακμαία γεννούν τα αυγά τους στα φύλλα του φυτού. Είναι από τα πιο επιζήμια και επικίνδυνα έντομα που προσβάλλουν την αγκινάρα. Οι προνύμφες προκαλούν φαγώματα στα φύλλα στα οποία τελικά μένουν μόνο οι νευρώσεις. Για την αντιμετώπιση του απαιτούνται έγκυρες επεμβάσεις με πυρεθρίνες, βυπιί-αιρίτα (θείθίπαιθγαίε), Όυτεόαη (ομιοτργπίοε). ΡΙβίνρίϊΙϊθ 0 3 Γ ά α /ά 3 0 (ν /3 Είναι το σύνηθες έντομο που προσβάλλει την αγκινάρα. Πρόκειται για έναν καφετί σκώρο με στενά φτερά. Η προνύμφη είναι κιτρινωπή, με μαύρο κεφάλι και τρέφεται με φύλλα, στελέχη και άνθη. Αντιμετωπίζεται με απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτικών τμημάτων. Η χημική καταπολέμηση με αιθύλιο, μεθύλιο και παραθείο δεν έχει πια ικανοποιητικά αποτελέσματα λόγω της ανάπτυξης ανθεκτικότητας στις ουσίες αυτές από την πλευρά του εντόμου. Όσον αφορά την βιολογική καταπολέμηση υπάρχει μια σχετική πρόοδος τα τελευταία χρόνια. Στελεχορυκτικά λεπιδόπτερα (ΗγόΓββοίθ χθηίήθηθβ ή Θοήγηβ flavago της οικογένειας Νοοίυΐόβθ). Ευτυχώς δεν είναι διαδεδομένα στη χώρα μας αλλά έχουν κάνει την εμφάνιση τους. Οι ζημιές τους είναι φοβερές ανοίγοντας στοές στα στελέχη και αργότερα στις κεφαλίδες της αγκινάρας. Για την καταπολέμισή τους συστήνεται κοπή στελεχών και κάψιμο μετά τη συγκομιδή. Καθώς επίσης και προληπτικοί ψεκασμοί κατά την περίοδο εκκόλαψης των προνυμφών τους. 38

41 Κολεόπτερα: Κασσίδα (Cassida deflorata). Τρώει την πάνω επιφάνεια των φύλλων και αφήνει ανέπαφη την κάτω. Άλτης (Sphaeroderma rubidium). Οι προνύμφες του ασπροκίτρινες με καστανό κεφάλι δημιουργούν ελικοειδής στοές ανάμεσα στις δυο επιδερμίδες των φύλλων. Shaeroderma cardui. Το ακμαίο κατατρυπά τα φύλλα την άνοιξη και το φθινόπωρο. Αντιμετωπίζονται αν περαστεί ανάγκη και συνδυάζεται με επεμβάσεις ενάντια και άλλων εχθρών. Φυλλοδέτες αγκινάρας ( ΟθρΓβεεθπβ ευόργορϊπηυθιιβ, Ο. θππβοβθΐβ ). Τρώνε την πάνω επιφάνεια των φύλλων ή τις κεντρικές νευρώσεις. Στη συνέχεια ανοίγουν στοές και βρωμίζουν το εσωτερικό του καρπού. Η καταπολέμησή τους γίνεται το Σεπτέμβριο - Οκτώβριο όταν η ζημιά που θα προκαλέσουν υπολογιστεί ότι θα ξεπεράσει το οικονομικό όριο ανοχής. Αγρότιδες ( ΑςΓοίίε segetum, Α. θχο^θίΐοπ ΐε, Α. γρπιοπ ). Προσβάλλουν τα υπόγεια μέρη, το λαιμό και τα κατώτερα φύλλα των φυτών. Καταπολεμούνται με διάφορα οργανοφωσφορικα ή καρβαμιδικά εντομοκτόνα εδάφους κοκκώδους μορφής και με τη χρήση δολωμάτων. Μύγα νευρώσεων {Agromyza andalusiaca). Είναι δίπτερο και οι άσπρες κυλινδρικές προνύμφες του μήκους 7 χιλιοστών προκαλούν στοές στο έλασμα και στις νευρώσεις των φύλλων. 39

42 II. Νηματώδεις P latylenchus penetrans To γένος αυτό προκαλεί τοπικές νεκρώσεις στο φλοιό των μικρών ριζών ο οποίος εύκολα αποσπάται από τον κεντρικό κύλινδρο. Τα φυτά παραμένουν καχεκτικά ή έχουν μικρή παραγωγή. Συστήνεται απολύμανση εδάφους με εγκεκριμένα νηματωδοκτόνα και παρεμβολή του φυτού Tagetes (κατηφές) σε σύστημα αμειψισποράς. III. Μαλάκια ( Κοχλίες - Helix spp. και Λείμακες - U m ax spp.) Είναι οι γνωστοί σαλίγκαροι και γυμνοσαλίγκαροι. Τρώνε αδηφάγα τα φύλλα και κάνουν πλατιές τρύπες πάνω σε αυτά. Ευνοούνται από υγρό περιβάλλον. Αποτελούν σημαντικό εχθρό αν δεν καταπολεμηθούν σωστά με τα γνωστά σκευάσματα (δολώματα) και με δολωματικούς ψεκασμούς μείγμα Lannate και πίτουρου. Τα δολώματα μεταλδεΰδης κυκλοφορούν στο εμπόριο υπό κοκκώδη μορφή (Χαλιζάν, Μεταζόν, Σαλλιγκαροκτόνο, Limason 5 GB κ.ά.). Η μεταλδεΰδη προκαλεί υπερέκκριση και αφυδάτωση, που οδηγεί στο θάνατο. Όμως υπό πολύ υγρές συνθήκες η αποτελεσματικότητα της είναι αμφίβολη. Συνιστώνται, ακόμη, δολώματα του Methiocarb (Εμπορικό σκεύασμα Mesurol), του οποίου η αποτελεσματικότητα δεν επηρεάζεται από την υγρασία. IV. Τρωκτικά Αρουραίοι αγρών M icrotus, Apodem us Είναι ένας κοινός εχθρός που κατατρώγει τις ρίζες και τη βάση των στελεχών με αποτέλεσμα τα φυτά να μαραίνονται ή να νεκρώνονται. Προκαλεί σοβαρές ζημιές στις αγκιναροφυτείες και κατατάσσεται στους σημαντικότερους εχθρούς. Για την καταπολέμησή τους συνιστάται η χρήση δολωμάτων (storm, καπνιστικών (π.χ. φωσφινογόνα σφαιρίδια) στα ανοίγματα των στοών. Εφαρμόζεται λίγο πριν αρχίσει η περίοδος αναπαραγωγής, κατά το τέλος χειμώνα-αρχές άνοιξης. 40

43 Τα δολώματα που κυκλοφορούν στο εμπόριο περιέχουν μια τρωκτικοκτόνο ουσία σε κατάλληλη ελκυστική τροφή. Ως τρωκτικοκτόνες ουσίες για την παρασκευή των δολωμάτων χρησιμοποιούνται ο φωσφορούχος ψευδάργυρος, το φθοριακεταμίνιο, το ονογορίίθαηοηβ και τα παράγωγα της κουμαρίνης. Καλλιεργητικά μετρά αντιμετώπισης είναι η κατεργασία εδάφους (όργωμα, φρεζάρισμα) και η κατάκλιση με νερό Μυκητολογικές ασθένειες Ωίδιο Οφείλεται στους μύκητες Leveillula táurica και Erysiphe cichoracearum. Συνηθισμένη και επιζήμια προσβολή των Μεσογειακών χωρών. Στην πάνω επιφάνεια των φύλλων σχηματίζονται κίτρινες κυκλικές κηλίδες και στην αντίστοιχη κάτω καστανές κηλίδες με άσπρο χνούδι σαν αλευρώδης σκόνη. Στη συνέχεια τα προσβεβλημένα φύλλα σκουραίνουν, ξηραίνονται Εικόνα 3 Oidiopsis sicula και σχίζονται εύκολα. Οι κεφαλίδες μαραίνονται και ξεραίνονται ή μένουν πιο μικρές. Το φθινόπωρο είναι η πιο επικίνδυνη εποχή αφού οι προσβολές ευνοούνται από σχετικά υψηλές θερμοκρασίες (25 C) και υψηλή υγρασία. Καταπολεμάται με επαναλαμβανόμενους ψεκασμούς και σκευάσματα που έχουν σραστική ουσία το fenarimol, triantimefon και triadimenol (διασυστηματικά Bayleton, S ystl^e, Karathein, Τοψίν Μ. κ.α). Απαγορεύεται η χρήση θείου γιατί η αγκινάρα είναι πολύ ευαίσθητη σε αυτό. Η Bayer 41

44 προτείνει για την καταπολέμηση του ωιδίου κ.εκ./100 lt νερού το Bayfidan 250 EC. Ασκοχύτω ση Οφείλεται στον μύκητα ΑβοοοίΊγίθ IΊοιίοωπτι. Είναι από τις πιο σοβαρές προσβολές στις χώρες της Μεσογείου. Το φθινόπωρο με την πτώση της θερμοκρασίας και την αύξηση της υγρασίας προκαλούνται ακανόνιστες καστανόμαυρες κηλίδες στις κεφαλίδες ή στους ανθικούς άξονες που ξεκινούν από τις κορυφές των βρακτίων. Η καταπολέμησή γίνεται προληπτικά με Εικόνα 4 Ασκοχύτωση σε αμειψισπορά, αποφυγή διαβροχής ανθοκεφαλή κεφαλίδων και χρήση πολλαπλασιαστικού υλικού από υγιείς φυτείες. Σκληρω τινίαση Ο ασκομύκητας Sclerotinia sclerotiorum μολύνει τα φυτά σε όλα τα στάδια ανάπτυξής τους. Η μόλυνση αυτή εμφανίζεται στην περιοχή του λαιμού και στη συνέχεια εξαπλώνεται προς την ρίζα και προς το στέλεχος που βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια του εδάφους. Η μόλυνση στα στελέχη και στους καρπούς προκαλεί υδατώδεις μεταχρωματισμούς, ενώ η μόλυνση στα φύλλα προκαλεί χλώρωση, μάρανση και ξήρανση αυτών. Οι ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης του μύκητα είναι θερμοκρασία C, υψηλή εδαφική και ατμοσφαιρική υγρασία. Η είσοδος του παθογόνου γίνεται με διάτρηση της εφιμενίδας. Η καταπολέμηση της ασθένειας γίνεται με την αποφυγή της υπερβολικής άρδευσης και την καλή αποστράγγιση του εδάφους ώστε η εδαφική υγρασία να περιορίζεται στα αναγκαία για το φυτό επίπεδα. Εάν παρατηρηθεί στον αγρό σύμπτωμα σκληρωτινίασης τότε τα φυτά πρέπει να 42

45 απομακρύνονται και να καταστρέφονται. Πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας πρέπει να γίνεται βαθύ όργωμα και απολύμανση με χημικά μέσα ή με ατμό ή με ηλιοαπολύμανση. Σκληρω τίασ η Οφείλεται στον βασιδιομύκητα Corticium rolfsii. Ο μύκητας ευνοείται σε θερμοκρασίες C σε όξινα εδάφη και σε συνθήκες υψηλής εδαφικής υγρασίας. Προκαλεί ποικίλες καταστροφές όπως τήξη φυταρίων, σήψεις λαιμού ριζών και έλκη στελεχών. Μπορεί να εμφανιστεί και σε αποθηκευμένους καρπούς. Η καταπολέμηση του γίνεται με προφυτευτική απολύμανση του εδάφους με το μυκητοκτόνο quintozene. Η προσθήκη αζώτου στο έδαφος συντελεί στην αντιμετώπιση του μύκητα αυτού. Όταν εμφανίζεται κατά την διάρκεια μιας καλλιέργειας πρέπει τα φυτά να απομακρύνονται και να καταστρέφονται. Τεφρά σήψη ( Βοτρύτης ) Ο Botrytis cineria εμφανίζεται με δύο διαφορετικές διαδικασίες και συμπτωματολογίες. Στην πρώτη περίπτωση ο μύκητας μεταδίδεται κυρίως κατά τη διάρκεια της φύτευσης εάν είναι μολυσμένα τα φυτάρια, με αποτέλεσμα να προκαλεί φύλλα κατσαρά, νάνα φυτά, μειωμένη ποσότητα ανθοκεφαλών και πολλές από αυτές παραμορφωμένες. Στην δεύτερη περίπτωση ο βοτρύτης εμφανίζεται σαν καφετί μύκητας αναπτυσσόμενος σε σημεία όπου έχουν τραυματιστεί από έντομα ή από παγετό. Εικόνα 5 Botrytis cinerae σε ανθοκεφαλή Το αποτέλεσμα είναι η μείωση της παραγωγής. Για την καταπολέμηση του βοτρύτη χρησιμοποιούνται προστατευτικά 43

46 ή διασυστηματικά μυκητοκτόνα. Θα πρέπει η υγρασία να διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα, να εξασφαλίζεται καλός αερισμός στη φυτεία, αποφυγή έκθεσης των φυτών σε περιβάλλον παγετού και αποκοπή και απομάκρυνση των φύλλων που φέρουν τραυματισμούς από έντομα. Περονόσπορος Παθογόνο αίτιο ο φυκομύκητας Bremia lactucae (φυλή διαφορετική του περονόσπορου του μαρουλιού). Προκαλεί κιτρινωπές και καστανές κηλίδες στην πάνω επιφάνεια των φύλλων, στη συνέχεια μεσονεύρειες κηλίδες μέχρι που νεκρώνονται. Υψηλή υγρασία (βροχοπτώσεις) και μέτρια θερμοκρασία 20 C είναι ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη του μύκητα. Πιο συχνά προσβάλλονται φυτείες με υψηλή πυκνότητα φύτευσης, άφθονη λίπανση και συχνό πότισμα. Ευνοούνται δευτερογενείς μολύνσεις από τους μύκητες: Α. hortorum, Β. cinerea, Fusarium roseum. Η καταπολέμηση γίνεται με τα κατάλληλα χαλκούχα σκευάσματα και με Rimidin (fenarimol). Τραχειοβερτισιλλίω ση ή Βερτισιλλίω ση Η ασθένεια αυτή προκαλείται από τους μύκητες Verticillium dahliae και κυρίως τον Verticillium albo-atrum. Τα προσβεβλημένα φυτά εμφανίζουν το σύνδρομο βραδέως μαρασμού. Ένας καστανός μεταχρωματισμός των αγγείων του ξύλου εμφανίζεται σε επιμήκη ή εγκάρσια τομή του στελέχους. Ευνοείται από θερμοκρασίες C. Συνίστανται Εικόνα 6 Βερτισιλλίωση αγκινάρας προληπτική ηλιοαπολύμανση και χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού. Το Benomyl είναι ένα καλό μυκητοκτόνο που χρησιμοποιείται. 44

47 Ramularia cynarae Ο μύκητας Ramulaha ογηβπβ προκαλεί τον σχηματισμό μικρών ακανόνιστων και γκρίζων κηλίδων στα φύλλα, στα οποία μπορεί τελικά να επιφέρει την ξήρανση. Η ασθένεια συναντάτε κυρίως σε εξαντλημένες φυτείες. Η απομάκρυνση % και καταστροφή των προσβεβλημένων φύλλων μπορεί να περιορίσει τις ζημιές. Εικόνα 7 Συμπτώματα του Ρ β η ιυ Ιθ η β ο νηβίβ β Σηψ ιρριζία Οφείλεται στον μύκητα Rosellinia necatrix. Συνήθως προσβάλλει τα εξαντλημένα φυτά από διάφορα αίτια. Οι σαπισμένες ρίζες είναι σκεπασμένες από άσπρα μυκηλιακά ριζόμορφα, ενώ το φυτό έχει καχεκτικά και μαραμένα υπέργεια όργανα. Σαπίσματα λαιμού Μύκητες: Sclerotinia scleritium, Sclerotiutn rolfsii, Phizoctonia solani. Προκαλούν μαλακό σάπισμα του στελέχους ή του λαιμού που σκεπάζονται από άσπρο μυκήλιο με μαύρα σκληρώτια. Στα φύλλα και τα βράκτια των κεφαλίδων εκδηλώνονται με κιτρίνισμα και ξήρανση από έξω προς τα μέσα. Ευνοούνται από υψηλή υγρασία εδάφους και υπερβολική ανάπτυξη φυτών. 45

48 2.6.3 Βακτηριακές ασθένειες Υγρή Β ακτηριακή Σήψη Η ασθένεια οφείλεται σε διάφορα στελέχη του ΕηΛ/ΐηϊβ οθτοίονογθ. Οι ιστοί γίνονται υδατώδεις και τελικά μαλακοί και γλοιώδεις. Τα προσβεβλημένα στελέχη σπάζουν με αποτέλεσμα τα φυτά να πέφτουν στο έδαφος. Επίσης προκαλεί μεγάλες ζημιές στις ανθοκεφαλές. Για την καταπολέμηση της ασθένειας συνίσταται η αποφυγή τραυματισμού των φυτών, η καταστροφή των έντονα προσβεβλημένων φυτών, η χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού και ο ψεκασμός της βάσης των φυτών με βορδιγάλιο πολτό. Β ακτηριακή γω νιώ δης κηλίδωση Οφείλεται στο βακτήριο ΧθηίίιοηΊοηθε ογηθγθθ. Προκαλεί λαδόχρωμη και καστανή κηλίδωση στα βράκτια των κεφαλών Ιώσεις Κίτρινη Δακτυλιω τή Κηλίδωση (Yellow Ringspot Virus). Η προσβολή των φυτών από αυτή την ίωση μπορεί να φτάσει το 50%. Σύμπτωμα της είναι η εμφάνιση (το Εικόνα 9 Συμπτώματα του ιού ΑΥΚν σε φύλλα Εικόνα 8 Συμπτώματα του ιού ΑΥΙ^ν σε φύλλα 46

49 φθινόπωρο - άνοιξη) λαμπρού κίτρινου χρώματος κυκλικών χλωροτικών κηλίδων ή δακτυλίων ή σχεδίων στα φύλλα που μπορεί να εξελίσσονται σε νεκρωτικές. Οφείλεται στον ιό AYRV (artichoke yellow ringspot virus) και έχει τα χαρακτηριστικά του γένους Nepovirus. Μεταδίδεται με τα μηχανικά μέσα, με το σπόρο και τη γύρη. Καταπολέμηση με τη χρησιμοποίηση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού. Χλω ρω τικός Νανισμός Αγκινάρας ( Curly dw arf potexvirus APCS). Οφείλεται στην ίωση AILV (Artichoke Italian Latent Virus) προκαλεί γενικό κιτρίνισμα των φυτών, νανισμό, νεκρώσεις μέχρι και θάνατο των προσβεβλημένων φυτών, μειωμένη μέχρι μηδενική παραγωγή κεφαλών. Μεταδίδεται με τους νηματώδης του γένους Longidorus. Η συμπτωματολογία _. _.... Εικόνα 10 Συμπτώματα του ιου AILV σε δίνει την εντύπωση έλλειψης καλλιέργεια αζώτου και κορυφώνεται σε ένταση των Ιανουάριο. Γνωστός φορέας είναι ο Longidorus arulus, στην Ελλάδα όμως, βρέθηκε ότι φορέα αποτελεί ένα νέο είδος, ο Longirus fasciatus. Προσοχή πρέπει να καταβάλλεται ώστε κατά τον αγενή πολλαπλασιασμό να λαμβάνονται υγιείς παραφυάδες και ξηρόφυτα. Ιός Ποικιλοχλω ρω τικού Ζαρώματος της Αγκινάρας (M ottled crinkle tom busvirus AMCV) Τραχύτητα, παραμόρφωση, χλωρωτικές κηλίδες στα φύλλα, νανισμός των φυτών, μειωμένη παραγωγή σε μέγεθος και αριθμό καρπών είναι συμπτώματα του ιού αυτού. 47

50 Ιός Δακτυλιω τής Κηλιδώσεως του Σμέουρου (Raspberry Ringspot Nepovirus, RRV). Η συμπτωματολογία του στην αγκινάρα δεν είναι σαφής. Ανήκει στο γένος Nepovirus αλλά οι γνωστοί νηματώδης-φορείς του δεν βρέθηκαν στην Ελλάδα. Έτσι δεν είναι γνωστός ο φυσικός φορέας του ιού στην Ελλάδα, ενώ βέβαια εξαπλώνεται με το αγενές πολλαπλασιαστικό υλικό. Ο ιός αυτός απαντάται ευρέως στην Αργολίδα και στον Μαραθώνα. Μ ω σαϊκό της Αγγουριάς Η ασθένεια οφείλεται στον ιό του μωσαϊκού της αγγουριάς CMV ( cucumber mosaic virus). Μεταδίδεται μηχανικά, με τις αφίδες και κατά την διαδικασία του πολλαπλασιασμού με σπόρο. Τα συμπτώματα ποικίλλουν, αλλά παρατηρείται στα φύλλα και στους καρπούς μωσαϊκό και παραμορφώσεις. Η ζημιά που προκαλείται είναι μείωση της παραγωγής και υποβάθμιση της ποιότητας του παραγόμενου προϊόντος Φυσιολογικές ασθένειες Α τροφία κεφαλίδω ν (τυφλές αγκινάρες) Οι πρώτες κεφαλίδες των κυρίων στελεχών είναι μικρές με ανώμαλο σχήμα και πρώιμη νέκρωση της καρδιάς (ανθοδόχη). Η παραμόρφωση αυτή μπορεί να φτάσει το 70-80% των κεφαλίδων. Η ατροφία οφείλεται στην επικράτηση θερμοκρασιών πάνω από 25 0 και ξηρασίας (αυξημένη διαπνοή) το Σεπτέμβριο όταν οι πρόωρα αφυπνισμένες αγκινάρες ξεκινούν το δέσιμο των κεφαλίδων. 48

51 2.7 Καλλιεργητικές και άλλες φροντίδες των φυτειών Α φ ύπ νισ η φυτείας Με τον όρο αφύπνιση φυτείας (σε ήδη εγκατεστημένη φυτεία), εννοούμε τη διακοπή του λήθαργου των φυτών της αγκινάρας και συγκεκριμένα των οφθαλμών που φέρει η αγκινάρα στο υπόγειο μέρος του λαιμού της με ποτίσματα. Η αφύπνιση γίνεται γιατί οι οφθαλμοί παραμένουν σε λήθαργο για δύο μήνες τουλάχιστον το καλοκαίρι μετά την κοπή του υπέργειου τμήματος Α ραίω μα παραφυάδω ν Το αραίωμα των παραφυάδων είναι απαραίτητο τον Αύγουστο, όταν πρόκειται για πρώιμη καλλιέργεια και τον Οκτώβριο, όταν πρόκειται για όψιμη καλλιέργεια. Όταν αναπτυχθούν οι παραφυάδες, δηλαδή όταν φτάσουν σε μήκος περίπου 30 εκατοστών, αφαιρούνται από το υπόγειο μέρος του λαιμού του φυτού και αφήνονται 1 έως 2 ανά φυτό, για παραγωγή. Οι παραφυάδες που αποκόπτονται, μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε για φύτευση σε άλλο αγρό, είτε για ζωοτροφή. Αν καθυστερήσουμε την αποκοπή των παραφυάδων τότε καθυστερεί η ανάπτυξη των ανθοκεφαλών και το μέγεθος τους είναι μικρότερο από το αναμενόμενο Π αράχω μα π αραφ υάδω ν Μετά την αφαίρεση των παραφυάδων, ακολουθεί το παράχωμα. Καλύπτουμε δηλαδή με χώμα την περιοχή γύρω από τη βάση του φυτού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την προστασία του φυτού από το ψύχος, καθώς επίσης και την προστασία του τραυματισμένου λαιμού (μετά την αραίωση των παραφυάδων) από την επαφή του με το νερό που θα μπορούσε να βλάψει το φυτό. Τέλος, το παράχωμα βοηθάει στην στήριξη του φυτού. 49

52 2.7.4 Εφ αρμογή γιββεριλλινικού Οξέος (Θ Α3) Η γιββεριλλίνη ΘΑ3 είναι το εκχύλισμα ουσίας που βρίσκεται στα κυτταρικά συστατικά του μύκητα Gibberella έαρ/λιν/το/, απ όπου ονομάστηκε η χημική ουσία γιββεριλλίνη. Συνολικά 80 γιββεριλλίνες έχουν απομονωθεί από φυτικούς ιστούς και έχουν προσδιοριστεί χημικά από το 1934 που προσδιορίστηκε χημικά από Ιάπωνες βιοχημικούς. Το γιββεριλλινικό οξύ είναι το πιο άφθονο σε μύκητες και το πιο ενεργό βιολογικά σε πολλές δοκιμές. Η σύνθεση των γιββεριλλινών γίνεται κυρίως στα νεαρά φύλλα και μερικώς στις ρίζες. Το γιββεριλλινικό οξύ ΘΑ3 είναι η μόνη γιββεριλλίνη που μπορούμε να την πάρουμε σε εμπορικές ποσότητες αν και συναντάτε ως ΘΑ^ ΘΑ7. Οι επεμβάσεις στα φυτά αγκινάρας με γιββεριλλινικό οξύ (ΘΑ3) με σκοπό την πρωίμηση της συγκομιδής των κεφαλών άρχισαν στην Καλιφόρνια το Οι επιπτώσεις τους είναι δραματικές στην επιμήκυνση του στελέχους και των φύλλων στα ακέραια φυτά διεγείροντας τόσο την κυτταρική διαίρεση όσο και την κυτταρική επιμήκυνση. Στην αγκινάρα η χρήση της ορμόνης επιφέρει τρεις βασικές συνέπειες: αυξάνει την παραγωγή, πρωιμίζει τη συγκομιδή και βελτιώνει την ποιότητα του παραγόμενου καρπού. Γενικά το γιββεριλλινικό οξύ χρησιμοποιείται γιατί με αυτό εξασφαλίζεται παραγωγή πρώιμων κεφαλίδων οι οποίες πωλούνται σε υψηλότερες τιμές το χειμώνα αλλά και γιατί χωρίς αυτό η συγκομιδή μπορεί να συνεχιζόταν επί μακρό προς το καλοκαίρι του οποίου οι υψηλές θερμοκρασίες υποβαθμίζουν την ποιότητα των κεφαλίδων. Συγκεκριμένα, μειώνεται το ποσοστό του βρώσιμου τμήματος και εν μέρει χάνει τη τρυφερότητά του και αποκτά σκληρή ινώδη σύσταση. Καταλληλότερο στάδιο για πρώτη επέμβαση με γιββεριλλινικό οξύ θεωρείται το βιολογικό στάδιο εκείνο του φυτού κατά το οποίο η κορυφή του κεντρικού στελέχους από βλαστική μετατρέπεται σε αναπαραγωγική. Πρακτικά όμως η πρώτη επέμβαση γίνεται όταν το φυτό αποκτήσει από 6 ως και 12 φύλλα. Αυτό συνιστούν οι εταιρείες που παρασκευάζουν και διαθέτουν το γιββεριλλινικό οξύ σαν εμπορικό σκεύασμα. Το γιββεριλλινικό οξύ σαν εμπορικό σκεύασμα έχει τη μορφή δισκίου το οποίο διαλυμένο σε νερό ψεκάζεται καταρχήν στο κέντρο και στη συνέχεια σε όλο το φύλλωμα του φυτού. Η δοσολογία που συνιστάται από τους 50

53 κατασκευαστές είναι 1/4-1/2 του δισκίου (το δισκίο περιέχει δραστική ουσία 10% γιββεριλικό οξύ δηλ. περίπου 1ρ) που διαλύεται σε 15 Ιί νερού. Σύμφωνα με αυτή τη δοσολογία ένα στρέμμα απαιτεί για να ψεκαστεί 1,5-3,5 δισκία. Η δοσολογία αυτή και ο αριθμός των επεμβάσεων που απαιτεί μια αγκιναροφυτεία στην πράξη, συνολικά, κατά την καλλιεργητική περίοδο εξαρτάται από ένα μεγάλο αριθμό παραγόντων, που είναι ο χρόνος που γίνεται η πρώτη επέμβαση σε συνάρτηση με το βιολογικό στάδιο του φυτού, οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν κατά την εφαρμογή, η καλλιεργητικές περιποιήσεις που δέχονται τα φυτά, η ηλικία των φυτών, η ευρωστία, η ζωηρότητα, η φυλλική τους επιφάνεια, η πυκνότητα φύτευσης σε μια φυτεία καθώς και η ποιότητα του νερού άρδευσης που παρέχεται στη φυτεία. Στην πράξη υπάρχει μια τάση να αυξάνεται η συνιστώμενη δοσολογία και η επέμβαση να γίνεται πιο νωρίς στα φυτά αγκινάρας. Οι μικρές ενισχύσεις στη δοσολογία δεν είναι επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία αφού το γιββεριλλινικό οξύ είναι ουσία φυτικής προέλευσης αλλά έχει δυσμενή επίπτωση στη ποιότητα - θρεπτική αξία των κεφαλίδων και συχνά προκαλεί μείωση του βάρους των κεφαλίδων. Οι υπερβολές όμως στην ενίσχυση σε συνδυασμό με την εφαρμογή του πολύ νωρίς στα φυτά προκαλούν μείωση της ζωηρότητας των φυτών και της απόδοσης τους, μπορεί δε να μην αναπτυχθεί καθόλου το φυτό και να μην παράγει κεφαλίδες. Επιπτώσεις που έχουν διαπιστωθεί στα φυτά αγκινάρας από τη χρήση του γιββεριλλινικού οξέος είναι: 1. Οι ιστοί του φυτού γίνονται πιο υδαρείς, επομένως πιο ευαίσθητοι στο ν άνεμο. Αν επικρατήσουν υψηλές θερμοκρασίες τα φυτά είναι πιο ευαίσθητα με αποτέλεσμα να εμφανιστούν τροφοπενίες. 2. Τα στελέχη των κεφαλίδων γίνονται λεία και λαμπερά, τα βράκτια παίρνουν ανοιχτότερο χρώμα και συχνά ανοίγουν. 3. Σε εδάφη αβαθή προκαλεί γρήγορη γήρανση των φυτών με μικρότερη παραγωγική περίοδο. 51

54 2.7.5 Αφαίρεση παλαιών φύλλων Κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, τα φύλλα, κυρίως τα πρώτα γερνάνε και πέφτουν στο έδαφος. Θα πρέπει να απομακρύνονται από τον αγρό. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ζωοτροφή, αν είναι σε καλή κατάσταση ή να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή φυτοχώματος Αραίωμα των ανθοκεφαλών Θα πρέπει να αραιώνονται οι ανθοκεφαλές, ώστε αυτές που παραμένουν να αναπτύξουν το επιθυμητό μέγεθος. Σε αντίθετη περίπτωση, οι ανθοκεφαλές δε θα αναπτυχθούν ικανοποιητικά, με αποτέλεσμα τη μείωση της εμπορικής τους αξίας. Οι ανθοκεφαλές αφαιρούνται από τους δευτερεύοντες ανθοφόρους βλαστούς και σε καμία περίπτωση δεν αφαιρούνται από τον κεντρικό βλαστό. Όταν σε δευτερεύοντα ανθοφόρο βλαστό εμφανίζεται μεγάλος αριθμός ανθοκεφαλών, αφαιρείται ένα ποσοστό από αυτές. Δεν εφαρμόζεται στις ελληνικές ποικιλίες συνήθως Ετήσια αφαίρεση στελεχών Μετά τη συγκομιδή τα φυτά ξεραίνονται εν όψη του καλοκαιριού (Ιούνιος). Τα στελέχη αυτά πρέπει να αφαιρεθούν από τη βάση με τη βοήθεια εργαλείων (τσάπα), προσέχοντας τους οφθαλμούς στο υπόγειο μέρος του λαιμού να μην καταστραφούν εφόσον θα δώσουν τις νέες παραφυάδες. Πρακτικά, ωφέλιμο είναι το κόψιμο που αφαιρεί σύρριζα στο έδαφος το στέλεχος και 4 εκατ. κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Το βάθος κοπής έχει μεγάλη σημασία αφού μπορούν να προκληθούν βλάβες στα αναπαραγωγικά όργανα Εικόνα 11 Στελέχη με ξεραμένες ανθοκεφαλές το καλοκαίρι 52

55 (οφθαλμοί) ή ακόμα και σάπισμα του φυτού αν αφαιρεθούν οι οφθαλμοί. Η εμπειρία παίζει σπουδαίο ρόλο στη σωστή αφαίρεση των στελεχών. Φύλλα και στελέχη στη συνέχεια απομακρύνονται και καταστρέφονται. 2.8 Συγκομιδή, Διατήρηση και Απόδοση Αγκινάρας. Η περίοδος στην οποία λαμβάνει χώρα η συγκομιδή των ανθοκεφαλών ποικίλλει στις διάφορες φυτείες, ανάλογα με την περιοχή καλλιέργειας, την ποικιλία, καθώς επίσης και την εποχή φύτευσης. Όταν πρόκειται για πρώιμη παραγωγή συνήθως η συγκομιδή γίνεται τους μήνες Οκτώβριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο, ενώ όταν πρόκειται για όψιμη παραγωγή, η συγκομιδή ξεκινάει το πρώτο δεκαήμερο του Φεβρουάριου και τελειώνει το δεύτερο δεκαήμερο του Μάίου. Η συγκομιδή ξεκινάει όταν οι ανθοκεφαλές αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος, δηλαδή, όταν είναι πλήρως ανεπτυγμένες. Όταν οι κεφαλές πρόκειται να καταναλωθούν νωπές, τότε καλύτερης ποιότητας χαρακτηρίζονται αυτές που είναι τρυφερές, κλειστές και συμπαγείς. Σε περιπτώσεις παράτασης της παραμονής των ανθοκεφαλών στο φυτό, τότε αναπτύσσονται άνθη, με αποτέλεσμα τα βράκτια να ανοίξουν και οι κεφαλές να γίνουν πιο σκληρές. Όταν οι ανθοκεφαλές προορίζονται για βιομηχανική επεξεργασία, θα πρέπει να είναι πλήρως ανεπτυγμένες, χωρίς όμως να υπερωριμάσουν, γιατί τότε χάνουν τους οργανοληπτικούς τους χαρακτήρες. Η συγκομιδή των κεφαλών γίνεται αποκλειστικά με το χέρι. Επειδή στην ίδια φυτεία, ακόμα και στο ίδιο φυτό η ωρίμανση των κεφαλών διαφέρει χρονικά, η συγκομιδή είναι τμηματική. Η συγκομιδή για τις όψιμες καλλιέργειες γίνεται ανά διαστήματα τριών έως τεσσάρων ημερών, ενώ για τις πρώιμες σε διαστήματα οχτώ έως έντεκα ημερών, επειδή επικρατούν χαμηλότερες θερμοκρασίες. Οι ανθοκεφαλές κόβονται με τμήμα του ανθικού στελέχους, μήκους περίπου 20 έως 30 εκατοστών που φέρει 2 έως 3 φύλλα. Το μήκος του ανθικού στελέχους είναι μεγαλύτερο όταν πρόκειται για πρώιμη παραγωγή από αυτό μιας όψιμης παραγωγής. Τα φύλλα δεν καθαρίζονται για να διατηρείται καλύτερα η φρεσκότητά των ανθοκεφαλών. Η διαλογή των 53

56 κεφαλών γίνεται με βάση τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά και δένονται με φιλμ ανά δεκάδα. Κατόπιν, διοχετεύονται στην αγορά προς πώληση. Οι αγκινάρες σπανίως αποθηκεύονται, γιατί συνήθως διοχετεύονται απευθείας στην αγορά. Μπορούν να συντηρηθούν για τουλάχιστον δύο μήνες σε ψυγείο σε θερμοκρασία 1 έως 3 0 και με σχετική υγρασία 90%. Για τη σύντομη διατήρησή τους έως μία εβδομάδα, τοποθετούνται είτε σε χώρο δροσερό, όχι υγρό και καλύπτονται με πράσινα φύλλα, είτε σε ψυγεία με θερμοκρασία 6 έως 8 0 και σχετική υγρασία 90%. Οι ανθοκεφαλές αντίθετα με τα υπόλοιπα κηπευτικά, όσο πιο ώριμες είναι, τόσο πιο μεγάλο χρονικά διάστημα συντηρούνται. Η απόδοση μιας καλλιέργειας αγκινάρας εξαρτάται από την ηλικία και την ποικιλία των φυτών, από τη γονιμότητα του εδάφους, την καλλιεργητική μέθοδο και τις καιρικές συνθήκες που επικράτησαν κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας. Οι αποδόσεις ανά στρέμμα είναι έως κεφαλές και 4 έως 5 τόνους φυλλώματος το οποίο χρησιμοποιείται ως ζωοτροφή. 2.9 Μετασυλλεκτικοί χειρισμοί και Εμπορία - Διάθεση. Αμέσως μετά τη συγκομιδή οι κεφαλίδες της αγκινάρας, δένονται σε μάτσα με μακριά στελέχη και φύλλα όπως γίνεται στην Αργολίδα ή τοποθετούνται μόνο οι κεφαλίδες σε πλαστικά τελάρα όπως γίνεται στην Μεσσηνία. Πωλούνται σχεδόν πάντα την ίδια μέρα από τους παραγωγούς, γιατί δεν υπάρχουν ειδικοί χώροι αποθήκευσης ή συντήρηση τους. Προσοχή πρέπει να δίδεται για να προφυλάσσονται από τον ήλιο που μαυρίζει τους καρπούς. Οι αγκινάρες διακινούνται εντός της χώρας, στις Κεντρικές Λαχαναγορές Αθηνών και Θεσσαλονίκης, σε Πολυκαταστήματα τροφίμων, σε Οπωροπωλεία και σε Λαϊκές αγορές. Στο εμπόριο γενικά η αγκινάρα διατίθεται, εκτός από νωπή και ώς κατεψυγμένη, κονσερβοποιημένη και σε γυάλινα βάζα με λάδι ή ξύδι. Στην αγορά των μεταποιημένων λαχανικών όμως κερδίζουν τα κατεψυγμένα λαχανικά. Έτσι εκτιμάται ότι στη χώρα μας καταναλώνονται περίπου 400 τόνοι κατεψυγμένης αγκινάρας. 54

57 Η χώρα μας εισάγει αρκετές ποσότητες κατεψυγμένης αγκινάρας κυρίως από το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, την Ιταλία και την Ισπανία και κονσερβοποιημένη κυρίως από την Ισπανία. Αυτό συμπεραίνουμε από τα στοιχεία εξωτερικού εμπορίου αγκινάρας της Ε.Σ.Υ.Ε. του Περιοδικού Γεωργική Τεχνολογία και από παρατηρήσεις στην αγορά. Υπάρχουν δε εγχώριες βιομηχανίες κατάψυξης λαχανικών με μεγάλη δυναμικότητα, όπως η «ΕΠΟΖΑ», ο «ΜΠΑΡΜΠΑ ΣΤΑΘΗΣ» κ.ά., που δεν ασχολούνται με την κατάψυξη της αγκινάρας παρά μόνο κατά καιρούς και κυρίως σε συνδυασμό με άλλα λαχανικά. Τα τελευταία χρόνια μόνο η ΕΡΟΖΑ ασχολείται σ' ένα μικρό ποσοστό αλλά φαίνεται ότι το ενδιαφέρον της έχει ανακινηθεί με την παρασκευή αγκινάρας κατεψυγμένης μαζί με τα υλικά που χρειάζεται για να μαγειρευτεί. Η πρώτη ύλη δεν είναι πάντα ελληνικής προέλευσης αλλά οι εταιρίες αναλαμβάνουν την εισαγωγή από ξένα Κράτη. Αν συγκρίνουμε τις τιμές της έτοιμης εισαγόμενης κατεψυγμένης αγκινάρας (Ισπανίας, Ιταλίας, Αιγύπτου) που είναι /Ι<9 και την τιμή νωπής στην Ελλάδα 2 /Ι<9 (Γεωργική Τεχνολογία), βλέπουμε τη διαφορά τιμής και τη συμφέρουσα προτίμηση της ντόπιας παραγωγής. Η αγκινάρα ελληνικής παραγωγής παρότι σα πρώτη ύλη είναι πάμφθηνη δεν προτιμάται από τις Ελληνικές Βιομηχανίες κατάψυξης. Για τη συντήρησή τους στο σπίτι προτείνουν σε ιστοσελίδα του διαδικτύου ( στο ψυγείο 24 ώρες, στους 2 Θ για 2 ημέρες, στους 0 Θ για μια εβδομάδα, στους -10 Θ για 2 μήνες, στους -18 Θ εξαρτάται από την ημερομηνία λήξης του προϊόντος. Ιδανικότερες θερμοκρασίες συντήρησής τους θεωρούνται 0-2 Θ με σχετική υγρασία 80-90%. Πρέπει να πούμε αλήθεια ότι το κόστος μεταποίησης της αγκινάρας είναι υψηλότερο σε σχέση με άλλα λαχανικά. Γιατί πριν καταψυχθούν οι κεφαλίδες της χρειάζονται καθάρισμα, πέρασμα με λεμονί ή ξύδι και να βράσουν σε νερό με αλάτι και λεμονί ή ξύδι γιατί διαφορετικά μαυρίζουν. Αυτή η διεργασία όσο δαπανηρή και αν είναι υπάρχουν περιθώρια κέρδους. Οι τιμές πώλησης νωπής αγκινάρας είναι υψηλές από το φθινόπωρο και όλους τους μήνες του χειμώνα, γιατί η ζήτηση είναι μεγάλη, τότε γι' αυτό το λαχανικά και η αγορά είναι ελλειμματική, ενώ από το Μάρτιο οι τιμές πέφτουν και ως το Μάιο φτάνουν σε πολύ χαμηλό επίπεδο. 55

58 Οι ποσότητες που διακινούνται κατά μήνα στην Κεντρική Λαχαναγορά Αθηνών είναι ότι στις αρχές Οκτωβρίου - Νοεμβρίου είναι πολύ μικρές και αυτό γιατί, αυτή την εποχή η παραγωγή κεφαλίδων στις αγκιναροφυτείες είναι μικρή. Αργότερα οι διακινούμενες ποσότητες αυξάνουν και μάλιστα φτάνουν στο μέγιστο τον Απρίλιο, ενώ οι τιμές πώλησής τους ήδη πέφτουν από το Μάρτιο σημαντικά. Το δε Μάιο οι τιμές φθάνουν στο χαμηλότερο επίπεδο και οι διακινούμενες ποσότητες είναι μικρές το Μάιο, όχι γιατί η παραγωγή νωπής αγκινάρας είναι μικρή, αλλά γιατί περιορίζεται έως μηδενίζεται η ζήτησή τους, οπότε για τις επιχειρήσεις χονδρικού εμπορίου δεν υπάρχει το οικονομικό ενδιαφέρον ώστε να αναλάβουν τη διακίνηση των κεφαλίδων στην αγορά της Αθήνας. Εξαγωγές δεν γίνονται. Αντίθετα έχουμε εισαγωγή νωπής αγκινάρας κυρίως τους μήνες Δεκέμβριο, Ιανουάριο, Φεβρουάριο και σπάνια το Μάρτιο. Οι ποσότητες που εισάγονται είναι μικρές, περίπου 2 τόνοι, και χώρα προέλευσης είναι η Αίγυπτος (σύμφωνά με γεωπόνο τους τμήματος εμπορίας του ΟΚΛΑ). Οι ποσότητες αυτές βέβαια δεν προκαλούν ιδιαίτερη πτώση στις τιμές πώλησης της αγκινάρας εγχώριας παραγωγής ούτε γενικά δρουν ανταγωνιστικά σε αυτές. Οι καταναλωτές στη χώρα μας προτιμούν τη γνωστή «Αργίτικη» ποικιλία. Αν παρατηρήσουμε νωπές αγκινάρες στην λαχαναγορά Αθηνών έχουνε και από το Σεπτέμβριο ή Οκτώβριο, αυτές όπως μας είπαν στον ΟΚΛΑ προέρχονται από την Εύβοια (Ιστιαία, Χαλκίδα). Να σημειώσουμε εδώ ότι στα στατιστικά στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας δεν έχουν καταγραφεί οι αγκιναροφυτείες που βρίσκονται εκεί. Στη βάση δεδομένων της Πολιτείας του Oregon των Η.Π.Α. ( με αναφορές στο USDA Ag.Handbook 66 αναφέρει ότι η αγκινάρα σπάνια αποθηκεύεται για καιρό. Για προσωρινή κράτηση συστήνεται σχετική υγρασία % και 1-2 C. Για τη διατήρηση ποιότητας και ζωής του προϊόντος οι κεφαλίδες πρέπει να προψυχθούν στους 5-7 C αμέσως μετά τη συγκομιδή. Κατά τη συγκομιδή για την ελαχιστοποίηση των απωλειών οι κεφαλίδες τοποθετούνται σε επικυρωμένα χαρτόνια ή σε χαρτόνια με διάτρητο φιλμ. Οι τρύπες είναι 56

59 απαραίτητες στην άντληση πλεονάσματος νερού από την υδρόψυξη και την απελευθέρωση θερμότητας και αερίων από τη διαπνοή. Για την εξασφάλιση καλής ποιότητας χωρίς υποβάθμιση ή ασθένειες ψύχους, μπορούν τα προϊόντα να διατηρηθούν 2-3 εβδομάδες στους 32 Ρ ή 0 Ο. Η συσκευασία στις Η.Π.Α. διασφαλίζει την ποιότητα του προϊόντος και πιστοποιεί την προέλευσή του. Η ταξινόμηση και συσκευασία γίνεται ανάλογα με το μέγεθος του καρπού : Νο 18 = διάμετρος κεφαλίδας πάνω από 4.5 ίντσες Νο 24 = ίντσες Νο 36 = ίντσες Νο 48 = ίντσες Νο 60 = ίντσες μικρές με χαλαρή εμφάνιση = ίντσες Συνήθως τα μεγέθη 18, 24 και 36 συναντώνται στην αγορά με προτιμητέα από τους καταναλωτές τα

60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΙΡΙΩΝ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ 58

61 3.1 Ιστορικά στοιχεία - Υπάρχουσα κατάσταση. Η αγκινάρα εμφανίζεται πρώτη φορά στον κάμπο των Ιρίων τη χρονική περίοδο , όπου τη φέρνει ένας ντόπιος κτηματίας ο Νικόλαος Γεωργόπουλος. Την εποχή εκείνη καλλιεργούνταν στα χωριά του Άργους (Κίος, Πυργέλλα, Μπούτια). Μεταφέρεται στα Ίρια με αγενές πολλαπλασιαστικό υλικό (ογκίδια ξηροφύτων), που στη γλώσσα των καλλιεργητών λέγεται «σπόρος». Ακολουθεί φύτευση την χρονιά αυτή 30 στρεμμάτων στη θέση «Γκαράζι» Ιρίων. Κάποιοι παραγωγοί παρασύρονται και φυτεύουν το 1950, 10 στρέμματστη θέση «Γωνιά» Ιρίων και,το 1951 άλλα 10 στρέμματα στη θέση «Τσιπόκα» Ιρίων. Η αγκινάρα αρχίζει να καταλαμβάνει το χώρο της, παραμερίζοντας τα κηπευτικά Εικόνα 12 Αγκιναροφυτεία (κυρίως τομάτες) που καλλιεργούνταν μέχρι τότε στα Ίρια και πλέον αρχίζει η εντατική της καλλιέργεια την περίοδο Με τον καιρό εκτοπίζει πέρα από των καλλιέργεια της τομάτας, την καλλιέργεια μελιτζάνας, πεπονιού και σιτηρών (κριθάρι, σιτάρι). Επίσης με το πέρασμα του χρόνου κερδίζει συνεχώς έδαφος και εκτοπίζει ακόμη και την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Αποκτά διαστάσεις μονοκαλλιέργειας για τον εύφορο κάμπο. Σήμερα έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής (Κάντιας, Δρεπάνου, Βιβαριού, ΚαρνεζαΓίκων). Αποτελεί μαζί με την καλλιέργεια του μαρουλιού την κύρια πηγή εισοδήματος για τους καλλιεργητές. Τετρακόσια ολόκληρα νοικοκυριά είναι εξαρτημένα οικονομικά από την παραγωγή της αγκινάρας. Η έκταση που καλύπτει η ζώνη παραγωγής της είναι στρ. και αντιπροσωπεύει το 70% της συνολικής γεωργικής 59

62 έκτασης των Ιρίων. Συνάμα τροφοδοτεί σχεδόν αποκλειστικά την αγορά, αφού καλύπτει το 80% της εγχώριας κατανάλωσης. Η παραγωγή ξεπερνά τους τόνους ετησίως. Αρχικά διατίθεται στην Κεντρική Λαχαναγορά για νωπή κατανάλωση. Συσκευάζεται σε μεγάλα κοφίνια χωρητικότητας 100 τεμαχίων κεφαλίδων με το μίσχο τους, τα οποία καλύπτονται στο επάνω μέρος με φύλλα της φυτείας και ράβεται το στόμιο τους με λινάτσα. Με το πέρασμα του χρόνου αλλάζει η συσκευασία από κοφίνια σε τελάρα των 20 τεμαχίων κεφαλίδων με το μίσχο τους για να οριστικοποιηθεί στη σημερινή τους μορφή, δέσμες των 20 τεμαχίων ή «δεμάτια», κάτι που γίνεται από το Η καλλιέργεια της αγκινάρας κερδίζει συνεχώς έδαφος και εκτοπίζει ακόμη και την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Αποκτά διαστάσεις μονοκαλλιέργειας για τον εύφορο κάμπο των Ιρίων με αποτέλεσμα να τροφοδοτεί σήμερα αποκλειστικά την εγχώρια αγορά. Σε αυτό συντέλεσαν πολλοί παράγοντες: 1. Το κλίμα Είναι γνωστό ότι οι κύριες λαχανοκομικές περιοχές μιας χώρας διαμορφώνονται σαν αποτέλεσμα κλιματικών παραγόντων ευνοϊκών για ορισμένες καλλιέργειες κατά τη διάρκεια της εποχής που καλλιεργούνται. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στην περιοχή των Ιρίων. Το μικροκλίμα του τόπου ευνοεί την καλλιέργεια της αγκινάρας, αφού η αγκινάρα είναι λαχανικά ψυχρής εποχής μεν με ευπάθεια στον παγερό δε. Ο κάμπος των Ιρίων είναι ο λιγότερο παγόπληκτος του μεγαλύτερου μέρους του Αργολικού κάμπου και έτσι εξηγείται πως μέσα στην καρδιά του χειμώνα η αγκινάρα των Ιρίων αποδίδει το μέγιστο της παραγωγής της και κατακλύζει την εγχώρια αγορά ως ένα από τα λίγα νωπά λαχανικά και το μοναδικό ίσως σε περιπτώσεις έντονου και παρατεταμένου παγετού. 60

63 2 Το έδαφος Ενώ το κλίμα καθορίζει κατά κύριο λόγω γενικά τις περιοχές που είναι κατάλληλες για καλλιέργεια λαχανικών, το έδαφος είναι σημαντικός παράγοντας για την επιλογή των ειδικών περιοχών. Στην περίπτωση των Ιρίων το σύνολο των εδαφών ανήκει στην ομάδα των αλουβίων και είναι δημιούργημα των προσχώσεων του ποταμού Ράδου που διασχίζει τον κάμπο. Είναι εδάφη βαθιά, γόνιμα με πολύ καλή φυσική στράγγιση, στοιχεία που ευνοούν το βαθύ ριζικό σύστημα της αγκινάρας > 120οιτι. 3. Ο προσω πικός παράγοντας Η επιτυχία μιας καλλιέργειας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ιδιοφυία, καταλληλότητα, και τις ικανότητες του καλλιεργητή. Στην περίπτωση της αγκινάρας, ο εγκλιματισμός της καλλιέργειας στα Ίρια οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην εργατικότητα, την αγάπη και την επιμέλεια των καλλιεργητών της περιοχής, οι οποίοι όλα αυτά τα χρόνια κατόρθωσαν αξιοζήλευτα αποτελέσματα προκειμένου να κρατήσουν το προϊόν στον τόπο τους και να ζήσουν από αυτό. Ερχόμενοι σε αδιέξοδο λόγω της υφαλμύρωσης των υπογείων υδροφόρων στρωμάτων, καλλιέργησαν με ζήλο την αγκινάρα, η οποία παρουσιάζει μια σχετική ανθεκτικότητα στα άλατα του νερού και του εδάφους και κατάφεραν με πείσμα αλλά και με αυτοθυσία να αναγάγουν την καλλιέργεια της αγκινάρας, όπου σημειωτέον η μηχανοποίηση της δεν είναι προσιτή, σε δυναμική καλλιέργεια σε επίπεδο νόμου με δυνατότητες προοπτικής. Τέλος άλλα λαχανικά που καλλιεργούνται υπαίθρια σε σημαντικές εκτάσεις είναι το μαρούλι, το λάχανο, τα φασόλια, η τομάτα, η μελιτζάνα, το σπανάκι, και το πεπόνι. Στο Ν. Αργολίδας έχει πραγματοποιηθεί μερικός εκσυγχρονισμός των φυτειών των περισσότερων γεωργικών εκμεταλλεύσεων αγκινάρας, έχει πραγματοποιηθεί εγκατάσταση συστήματος στάγδην άρδευσης στο 90% περίπου των φυτειών, έχει γίνει προμήθεια μικρών χειροκίνητων φρεζών και των εξαρτημάτων για εφαρμογή υδρολίπανσης. Ο εκσυγχρονισμός αυτός έχει 61

64 εν μέρει γίνει με την οικονομική στήριξη της Ε.Ε. σύμφωνα με τον Καν. 797/85 που έχει πλέον τροποποιηθεί στον Καν. 2328/ Πολιτιστικά στοιχεία Στην Αργολίδα τα τελευταία οκτώ χρόνια έχει γίνει θεσμός η Γιορτή της Αγκινάρας μια εκδήλωση που πραγματοποιείται στα μέσα Μάίου στα Ίρια από τους φορείς και τους παραγωγούς της περιοχής με στόχο η σημαντική αυτή καλλιέργεια να αποκτήσει τη θέση που της αξίζει στον ανταγωνιστικό καταναλωτικό χώρο και ταυτόχρονα να δοθούν ερεθίσματα για μια σωστή και οργανωμένη εμπορία. Εικόνα 13 Χάρτης του Νομού Αργολίδας Στα πλαίσια των εκδηλώσεων αυτών, στις 17 Μάίου του 2002 πραγματοποιήθηκε μια Ημερίδα που κάλυψε κρίσιμα θέματα που αφορούν στην καλλιέργεια της αγκινάρας στα προβλήματα και στις προοπτικές της. Η Ημερίδα αυτή έγινε πρώτη φορά στην Ελλάδα, κάτι που για τον επιστημονικό κόσμο της χώρας ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον. Στις εργασίες της Ημερίδας πήραν μέρος καθηγητές από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και 62

65 ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Μπάρι και του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου. Αξίζει επιπλέον να σημειωθεί ότι έχουν πραγματοποιηθεί τέσσερα Πανκόσυια Συνέδρια για την αγκινάρα σε διάφορες χώρες του κόσμου ( το τελευταίο έγινε στο Μπάρι της Ιταλίας). 3.2 Στατιστικά στοιχεία στρεμμάτων και παραγωγής αγκινάρας. ΠΙΝΑΚΑΣ 6: Στατιστικά στοιχεία στρεμμάτων και παραγωγής αγκινάρας της τελευταίας δεκαετίας ( ) στο Νομό Αργολίδας. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΕΚΤΑΣΗ (ΣΤΡΕΜ.) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (ΤΟΝΟΙ) ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Διεύθυνση Γεωργίας της Ν.Α. Αργολίδας 63

66 ΠΙΝΑΚΑΣ 7: Στατιστικά στοιχεία στρεμμάτων και παραγωγής της αγκινάρας κατά την τελευταία χρονιά που έχουν καταγραφεί στοιχεία (2003) στους Δήμους Αργολίδας. ΔΗΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗ (ΣΤΡΕΜ.) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (ΤΟΝΟΙ) ΑΣΙΝΗΣ ΆΡΓΟΥΣ ΜΥΚΗΝΩΝ Μ ΙΔΕΑΣ ΝΕΑΣ ΚΙΟΥ ΚΟΥΤΣΟΠΟΔΙΟΥ ΤΥΡΙΝΘΑΣ ΝΑΥΠΛΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Διεύθυνση Γεωργίας της Ν.Α. Αργολίδας ΠΙΝΑΚΑΣ 8: Στατιστικά στοιχεία στρεμμάτων και παραγωγής αγκινάρας της τελευταίας δεκαετίας ( ) στο Δ.Δ. Ιρίων από την ΕΣΥΕ. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΕΚΤΑΣΗ (ΣΤΡΕΜ.) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (ΚΙΛΑ) ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ

67 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΙΡΙΩΝ. Τα πραγματικά στοιχεία εκτάσεις ζώνης παραγωγής και συνολικής παραγωγής είναι διαφορετικά και κατά πολύ μεγαλύτερα από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ που προαναφέρονται, λόγω του ότι η καλλιέργεια της αγκινάρας Ιρίων έχει επεκταθεί και στην ευρύτερη περιοχή του Δ.Δ. Ιρίων. Συνολική έκταση Δ.Δ. Ιρίων ( Ίρια-Κάντια ) : στρέμματα Έκταση ζώνης παραγωγής : στρέμματα Απόδοση : κεφαλίδες/στρ. Παραγωγή : κεφαλίδες/χρόνο κιλά/στρ. χ στρ. = κιλά ετησίως Κόστος παραγωγής του προϊόντος : ( ) /στρέμμα Εργατοώρες : 150 ώρες/στρέμμα Αριθμός οικογενειών που απασχολούνται με την καλλιέργεια του προϊόντος :400 νοικοκυριά 3.3 Περιγραφή της «Αργίτικης ποικιλίας». Η αγκινάρα καλλιεργείται κυρίως για τις ανθοκεφαλές της (εδώδιμο μέρος). Είναι φυτό ποώδες, πολυετές. Κατά την καλοκαιρινή περίοδο όλο το υπέργειο μέρος του φυτού ξηραίνεται μέχρι το λαιμό και αναβλαστάνει μετά τις πρώτες βροχές ή κατόπιν άρδευσης από οφθαλμούς που βρίσκονται στο υπόγειο τμήμα του λαιμού του φυτού και δίνουν τις παραφυάδες, που αποτελούν και όργανα πολλαπλασιασμού του φυτού. Η ρίζα της αγκινάρας είναι σαρκώδης, πασσαλώδης και αναπτύσσεται σε μεγάλο βάθος που πολλές φορές ξεπερνά τα 120 εκ. Ο όγκος βέβαια του ριζικού συστήματος βρίσκεται στα εκ. Στη βαθιά αυτή ανάπτυξη του ριζικού συστήματος οφείλει το φυτό την αντοχή του στην ξηρασία καθώς και την ευδοκίμηση του στην περιοχή των Ιρίων (βαθιά, γόνιμα εδάφη). Τα φύλλα ξεκινούν από τις βάσεις του φυτού σε μια κατ' εναλλαγή διάταξη. Είναι μεγάλα, πλατιά και ελαφρώς λοβωτά, με πράσινη την πάνω 65

68 επιφάνεια και ασπρόχνοη-τριχωτή την κάτω επιφάνεια. Ο μίσχος είναι σαρκώδης και κοίλος εσωτερικά. Ο ανθοφόρος βλαστός ή στέλεχος εμφανίζεται από το κέντρο του φυτού το φθινόπωρο, είναι κυλινδρικός, εσωτερικά συμπαγής και μακρύς (πάνω από 1 μ.). Ο ανθοφόρος βλαστός διακλαδίζεται και στο άκρο κάθε διακλάδωσης φέρει τις ανθοκεφαλές 5-6 ανά φυτό. Οι ανθοκεφαλές που βρίσκονται στο ίδιο ανθικό στέλεχος ωριμάζουν κατά διάφορα χρονικά διαστήματα ανάλογα με το χρόνο σχηματισμού τους. Πάντοτε όμως προηγείται η κεφαλή του κυρίου άξονα. Η ανθοκεφαλή αποτελείται από την ανθοδόχη, που είναι δισκοειδής, σαρκώδης από βράκτια φύλλα και από μεγάλο αριθμό ανθέων. Έχει σχήμα σφαιρικό, είναι μεγάλη και έχει συμπαγή εμφάνιση. Τα βράκτια φύλλα αποτελούνται από ένα σαρκώδες τμήμα που είναι η βάση τους και από το μεμβρανώδες τμήμα. Είναι πράσινα, στρογγυλά, σαρκώδη στη βάση και χωρίς άκανθες στο ελεύθερο άκρο τους. Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα, πενταμερή με μακρύ στυλό που καταλήγει σε δισχιδές στίγμα. Στην αγκινάρα παρατηρείται το φαινόμενο της πρωτανδρίας. Οι ανθήρες ωριμάζουν και εκτινάσσουν τη γύρη 5-7 μέρες προτού το στίγμα γίνει επιδεκτικό. Τα άνθη της σταυρογονιμοποιούνται. Ο σπόρος είναι αχένιο, επιμήκης, ελαφρώς πεπλατισμένος και φέρει πάππον από τρίχες πτεροειδής όπως όλα τα είδη της οικογένειας των σύνθετων. Το εδώδιμο μέρος της ανθοκεφαλής και κατά συνέπεια το εμπορεύσιμο αποτελείται από: α) τμήμα ανθικού ποδίσκου μήκους 3-4 εκ., β) από την βάση της ανθοδόχης, γ) από τις σαρκώδης βάσεις των βράκτιων φύλλων και δ) από τις καταβολές των ανθέων. Η χημική του σύσταση είναι: 84% νερό 12% υδατάνθρακες 3% πρωτεΐνες 0,5% λιπαρές ουσίες 390 μονάδες βιταμίνης Α 39 μονάδες βιταμίνης Β 63 θερμίδες /100 γρ. 66

69 Περιέχει την κιναρίνη (ουσία τοξική, πικρή αλλά και φαρμακευτική για παθήσεις του ήπατος), την ινουλίνη κ.α. 3.4 Εδαφοκλιματικές ιδιαιτερότητες των περιοχών καλλιέργειας. Γενικά, ο Ν. Αργολίδας χαρακτηρίζεται από ξηροθερμικό κλίμα. Ωστόσο, το κλίμα δεν είναι το ίδιο σ' όλο το νομό, στις παραθαλάσσιες περιοχές που κυρίως καλλιεργείται η αγκινάρα δεν είναι τόσο ξηρό. Αλλά και ο κάμπος του νομού, που υπάρχει ένας μικρός αριθμός αγκιναροφυτειών, δεν έχει τόσο ξηρό χαρακτήρα γιατί όπως διαπιστώνεται η πυκνή σχεδόν ολόκληρη κάλυψη του κάμπου με πορτοκαλεώνες και βερικοκιές έχει μεταβάλλει το κλίμα του σε υγρό. Οι βροχοπτώσεις που δέχεται ο νομός είναι σχετικά λίγες και έχουν μειωθεί περισσότερο τα τελευταία χρόνια, αυτός είναι και ένας παράγοντας που συντελεί στην υποβάθμιση ποιότητας των νερών ιδιαίτερα στις παραθαλάσσιες περιοχές, πρόκειται για ένα πρόβλημα που θα αναλύσουμε πιο κάτω. Εικόνα 14 Προσβεβλημένα φυτά από παγετό Στο Ν. Αργολίδας εμφανίζονται παγετοί αρκετά συχνά και προκαλούν ζημιές και σε άλλα φυτά αλλά και στην αγκινάρα σπανιότερα. Παγετοί εμφανίζονται στο νομό κατά τους μήνες Δεκέμβριο, Ιανουάριο, Φεβρουάριο, Μάρτιο. Η διάρκειά τους κυμαίνεται τον Ιανουάριο από 5-19 ημέρες σε θερμοκρασία από -5 0 ως -3,2 0, το Φεβρουάριο από 4-18 μέρες σε θερμοκρασία από -5,2 0 ως -3,2 0, το Μάρτιο από 3-6 μέρες σε 67

70 θερμοκρασία από -2,8 0 ως -1 0 και το Δεκέμβριο από 4-8 μέρες, σε θερμοκρασία από -3,8 0 ως 0 Ο (τον Απρίλιο μόνο μια φορά έχει εμφανιστεί παγετός). Τα παραπάνω στοιχεία προέρχονται από επεξεργασία στοιχείων Ε.Μ.Υ. από το Παγετοί δεν εμφανίζονται με την ίδια διάρκεια και στις ίδιες θερμοκρασίες σ' όλες τις περιοχές του νομού. Στα Ίρια που είναι παραθαλάσσια περιοχή που κυρίως καλλιεργείται η αγκινάρα και η διάρκεια τους είναι μικρότερη και οι βαθμοί θερμοκρασίας τους είναι υψηλότεροι κατά Αν για παράδειγμα εμφανιστεί παγετός με διάρκεια 5 ημερών σε θερμοκρασία -3,2 0 στα Ίρια θα εμφανιστεί με διάρκεια 2-3 ημερών σε θερμοκρασία -2 0 ως 0 Ο. Τα τελευταία χρόνια πάντως (χειμώνα-άνοιξη) έχουν προκληθεί σοβαρές ζημιές από παγετό στην αγκινάρα (μαρτυρία γραμματέα κοινότητας Ιρίων). Φέτος στης 20 και 21 Δεκεμβρίου κατά τις πρώτες πρωινές ώρες επικράτησε παγετός. Η θερμοκρασία κυμάνθηκε από -2 έως -5 C και προκλήθηκαν σοβαρότατες ζημιές στις ανθοκεφαλές με συνέπεια τον χρωματισμό τους σε καφέ σκούρο και ξήρανση αυτών, και στις υπόλοιπες επιφέρει ποιοτική υποβάθμιση των ανθοκεφαλών, λόγω της εμφάνισης τους. Ζημιογόνοι είναι οι παγετοί κυρίως του Ιανουάριου - Φεβρουάριου, λιγότερο του Μαρτίου, ακόμα λιγότερο του Δεκεμβρίου. Το Δεκέμβριο δεν σημειώνονται ζημιές γιατί τότε ωριμάζουν οι πρώτες κεφαλίδες (του κεντρικού στελέχους), οι οποίες είναι λιγότερο ευπαθείς στις χαμηλές θερμοκρασίες, ενώ ευπαθείς είναι οι αγκινάρες που ωριμάζουν αργότερα (των Εικόνα 15 «Κομμένες ανθοκεφαλές» 68

71 δευτερευουσών διακλαδώσεων) επειδή είναι πιο μικρές και τρυφερές από τις πρώτες. Αλλά και γιατί οι παγετοί του Δεκεμβρίου είναι μικρότερης διάρκειας και κυμαίνονται σε λιγότερο χαμηλές θερμοκρασίες. Παγετός κατά την ανάπτυξη των ανθοκεφαλών μπορεί να προκαλέσει πλήρη ή μερική καταστροφή αυτών. Η καταστροφή αρχίζει από τη νέκρωση του στελέχους που φέρει τις κεφαλίδες και των φύλλων του φυτού. Οι ανθοκεφαλές που έχουν πληγεί από παγετό παίρνουν καφέ χρωματισμό και το στέλεχος που τις φέρει ξεραίνεται. Προστατευτικά μέτρα για την αντιμετώπιση Εικόνα 16 Τελικό στάδιο ξήρανσης από παγετό του παγετού είναι η κάλυψη των καλλιεργειών και η τεχνητή βροχή. Αλλα καιρικά φαινόμενα όπως χαλάζι, ανεμοθύελλες δεν εμφανίζονται να έχουν προκαλέσει ζημιές στις φυτείες. Όσον αφορά τις εδαφικές συνθήκες των αγκιναροφυτειών πρέπει να πούμε ότι οι αγκιναροφυτείες έχουν εγκατασταθεί σε ποικίλου τύπου εδάφη μέσης σύστασης. Παλιότερα τα εδάφη στις φυτείες των Ιρίων ήταν αμμώδη αλλά αργότερα έγιναν προσχώσεις εδαφών από ορεινές περιοχές και βελτιώθηκε η σύστασή τους. Στα εδάφη της περιοχής Ιρίων και λιγότερο της Ν. Κίου έχει αυξηθεί η αλατότητα γιατί εκτός από τα άλατα που μεταφέρονται με τον αέρα σαν σταγονίδια από τη θάλασσα εναποτίθενται στο έδαφος και άλατα που περιέχει το νερό άρδευσης. Ειδικά σ' αυτό το σημείο της παραγράφου θα εξετάσουμε το πρόβλημα της αλατότητας στις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στο Ν. Αργολίδας τα τελευταία χρόνια και έχει σοβαρές επιπτώσεις, στην καλλιέργεια της αγκινάρας. Τα τελευταία χρόνια λόγω της παρατεταμένης ανομβρίας στην Ελλάδα παίρνει διαστάσεις η μείωση του υδατικού δυναμικού. Στο Ν. Αργολίδας για 69

72 την εξεύρεση υδατικών πόρων ώστε να αντιμετωπιστεί η μείωση τους και να αρδευτούν όλες οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις, στράφηκαν στις γεωτρήσεις. Με τις γεωτρήσεις αυτές, αντλήθηκαν μεγάλες ποσότητες νερού από τα υπόγεια νερά του εδάφους και αφού οι βροχοπτώσεις εξακολούθησαν να παραμένουν χαμηλού ύψους, το υδατικό δυναμικό των υπόγειων νερών δεν αναπληρώθηκε, με αποτέλεσμα να αρχίσει να εισέρχεται από τις παραθαλάσσιες περιοχές θαλασσινό νερό προς τα υπόγεια νερά. Έτσι δημιουργήθηκε το πρόβλημα εναλάτωσης των υπόγειων νερών, τα οποία χρησιμοποιούνται για την άρδευση διάφορων καλλιεργειών. Ο βαθμός εναλάτωσης του νερού άρδευσης που προέρχεται από άντληση υπόγειων νερών ποικίλει από περιοχή σε περιοχή του Νομού. Ο βαθμός εναλάτωσης είναι μεγαλύτερος προς τις παραθαλάσσιες περιοχές. Στα Ίρια η αγωγιμότητα είναι ιππιίιοε, ενώ στον Αργολικό κάμπο είναι 800 ιπιπήοε. Αν και η αγκινάρα είναι φυτό ανθεκτικό στα άλατα, καταπονείται όταν οι συγκεντρώσεις των αλάτων στο νερό άρδευσης είναι πολύ υψηλές (η αγκινάρα αντέχει καλά σε ιππιίτοε αγωγιμότητα). Στα Ίρια άλλωστε τα νερά που αρδεύονται οι καλλιέργειες αγκινάρας είχαν υψηλή συγκέντρωση αλάτων εδώ και τριάντα χρόνια, όμως τα τελευταία χρόνια η συγκέντρωση των αλάτων στα νερά της περιοχής έχει αυξηθεί πάρα πολύ ξεπερνώντας τα όρια ανοχής του φυτού. Οι επιπτώσεις στα φυτά από την υψηλή συγκέντρωση αλάτων στο νερό εκδηλώνονται στην αρχή με μικρή μειώσει της παραγωγής τους. Τα συμπτώματα που μπορεί να εκδηλωθούν στη συνέχεια, αν και δεν είναι ιδιαίτερα εμφανή στα φυτά αγκινάρας, είναι παρόμοια με αυτά της έλλειψης νερού, δηλαδή μάρανση και μείωση της ανάπτυξης. Μικρά φυτάρια μπορεί να μην αναπτυχθούν σε συνθήκες υψηλής αλατότητας, που σε ένα βαθμό συμβαίνει στις φυτείες αγκινάρας, δηλαδή ορισμένα φυτάρια παραμένουν υπανάπτυκτα καθ όλη την καλλιεργητική περίοδο. Σε ορισμένες περιπτώσεις επιβραδύνεται η βλάστηση των ξηροφύτων και είναι δυνατόν τα ξηρόφυτα να σαπίσουν πριν βλαστήσουν. Ένα μέρος των αλάτων του νερού άρδευσης αποτίθεται στο έδαφος και είναι δυνατόν να οδηγήσουν, αν αυξηθεί η ποσότητα τους, το έδαφος σε ισχυρή αλάτωση με συνέπεια τη μερική ή ολική υποβάθμισή του (μείωση διηθητικότητας, αλλοίωση δομής). 70

73 Το πρόβλημα της αλατότητας λύθηκε με την κατασκευή ενός αρδευτικού έργου το 2002, δηλ. κατασκευή σωληνωτού αρδευτικού δικτύου αγωγών στις περιοχές Ιρίων και Κάντιας, συμπεριλαμβανομένων και όλων των απαιτούμενων τεχνικών έργων και συσκευών για την ολοκλήρωση και λειτουργία του δικτύου. Η συνολική μικτή έκταση που αξιοποιεί το δίκτυο ανέρχεται στα στρέμματα, από τα οποία τα είναι καθαρή γεωργική γη. Εικόνα 17 Παροχή ύδρευσης Η συνολική ετήσια απαίτηση σε νερό για την άρδευση της καθαρής γεωργικής γης, ανέρχεται σε κυβικά μετρά, ενώ η ειδική παροχή για τον μηνά Αύγουστο (μεγαλύτερες απαιτήσεις σε αρδευτικό νερό) είναι 0,025 λίτρα/δλ/στρέμμα, θεωρώντας ότι η άρδευση γίνεται με μικροπαροχές και για 24ωρη λειτουργία του δικτύου. Ο σχεδιασμός του δικτύου έγινε για ειδική παροχή 0,0335 λίτρα/δλ/στρέμμα για 18ωρη λειτουργία δικτύου και εφαρμογή προγράμματος 1:2. Επίσης σε κάθε αρδευτική μονάδα αντιστοιχεί υδροληψία ενός στομίου παροχής 6 λίτρων/δλ, με επιθυμητή πίεση 2,5-3,0 ατμόσφαιρες κατάντη του στομίου. Το νερό αναβλύζει μέσα από την θάλασσα στην περιοχή του Κυβερίου (το οποίο προέρχεται από την ορεινή Αρκαδία και ρέει προς την θάλασσα). Γύρω από την περιοχή αυτή έχει κατασκευαστεί τεχνητό φράγμα το οποίο συγκρατεί το νερό. Στο τέλος της κύριας Διώρυγας του Αναβάλου έχει κατασκευαστεί αντλιοστάσιο το οποίο τροφοδοτεί μέσω καταθλιπτικού αγωγού, φρεάτιο άφιξης σε υψόμετρο +140τη. Η ικανότητα παροχέτευσης του αντλιοστασίου είναι 860 Κ/εΘΟ. Από το φρεάτιο άφιξης ξεκινάει αγωγός βαρύτητας, χαλυβδοσωλήνας διαμέτρου 700ιπιπ και μήκος ιπ, που καταλήγει στην δεξαμενή Ιρίων. 71

74 Από το βόρειο τμήμα της αρδεύσιμης περιοχής των Ιρίων, όπου βρίσκεται η κατασκευασμένη δεξαμενή, ξεκινάει ο κύριος τροφοδοτικός αγωγός ο οποίος κατασκευάστηκε στο έρεισμα του κύριου επαρχιακού δρόμου των Ιρίων. Από τον αγωγό αυτό ξεκινούν δευτερεύοντες κλάδοι του δικτύου (Α, Β, Ο,...X, Ε) οι οποίοι κινούνται παράλληλα, όσο αυτό είναι εφικτό, σε βασικούς επαρχιακούς δρόμους. Συγκεκριμένα ο αγωγός Α τοποθετείται στο νότιο έρεισμα του επαρχιακού δρόμου Κάντιας - Καρνεζαιίκων, προκειμένου να μην διασταυρωθεί με τον κατασκευαζόμενο αγωγό βαρύτητας της δεξαμενής, ο αγωγός Β κατασκευάζεται στον επαρχιακό δρόμο προς τα Καρνεζαίικα, και τέλος ο αγωγός Ζ στον επαρχιακό δρόμο προς τα Τσαπραλέϊκα. Γενικά το νερό μεταφέρεται, μέσω κλειστού αγωγού που τροφοδοτεί μεγάλες δεξαμενές σε υψηλά σημεία (40γπ), για να υπάρχει πίεση και η άρδευση να γίνεται με φυσική ροή. Οι αγωγοί διακλαδίζονται σε όλο τον κάμπο των Ιρίων και της ευρύτερης περιοχής και ανά διαστήματα σε απόσταση μέτρων, οι κατασκευαστές του έργου έχουν αφήσει από μία βάνα καλυμμένη με μία μεγάλη σωλήνα τσιμεντένια για προστασία. Εκεί έχουν αφήσει από 2-4 ή και παραπάνω παροχές ανάλογα πόσα κτήματα είναι κοντά, για να τροφοδοτούνται στην άρδευση, και εκεί ο κάθε γεωργός συνδέει την παροχή του στο δικό του δίκτυο που είναι από σωλήνα φ110 ή φ120. Σε κάθε παροχή υπάρχει από ένας μετρητής που καταγράφει τα κυβικά νερού που καταναλώθηκαν. Έτσι ανάλογα με τα κυβικά νερού που καταναλώνει ο καθένας πληρώνει και το ανάλογο χρηματικό ποσό. Πλέον η άρδευση γίνεται με νερό αγωγιμότητας ΜΜΗΟΘ, που είναι πάρα πολύ καλή. 3.5 Μέθοδος καλλιέργειας I. Προετοιμασία εδάφους (νέα φυτεία) Η προετοιμασία του εδάφους για εγκατάσταση φυτείας αγκινάρας γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή, αφού η καλλιέργεια διαρκεί 3-4 χρόνια, διάστημα στο οποίο δίνει μεγάλη απόδοση. Στο σύστημα αμειψισποράς προηγείται της 72

75 αγκινάρας καλλιέργεια δημητριακών ή ψυχανθών τα οποία εξασφαλίζουν χλωρή λίπανση. Ωστόσο πολυετείς παρατηρήσεις των παραγωγών τονίζουν ότι αμειψισπορά με κριθάρι εξασφαλίζει μια επιτυχημένη καλλιέργεια αγκινάρας. Επίσης υψηλή περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανική ουσία βοηθά σημαντικά στην εξασφάλιση υψηλών αποδόσεων. Κατά την προετοιμασία του εδάφους γίνεται βαθιά άροση κατά τα μέσα Ιουνίου σε βάθος εκ. Ακολουθεί απολύμανση του εδάφους με την ηλιακή θερμότητα (ηλιοαπολύμανση) ή ηλίαση ή θερμαίνουσα εδαφοκάλυψη, η οποία εφαρμόζεται ως εξής: Το έδαφος φρεζάρεται και ισοπεδώνεται σχολαστικά, ενώ προηγείται πότισμα εφόσον δεν είναι υγρό. Στη συνέχεια στρώνεται με φύλλα πολυαιθυλενίου για ημέρες σε τρόπο που αυτά να έρχονται σε τελεία επαφή με την επιφάνεια του εδάφους, ώστε να μην σχηματίζονται θύλακες αέρα, οι οποίοι εμποδίζουν τη θερμότητα να μεταδοθεί στο έδαφος. Επιπλέον, με σκοπό να βελτιωθεί η μετάδοση της θερμότητας προς τα βαθύτερα στρώματα εδάφους και να αυξηθεί η ευαισθησία των παρασίτων σ' αυτή, το έδαφος διατηρείται υγρό με αλλεπάλληλα ποτίσματα ή με το σύστημα του στάγδην ποτίσματος. Η ηλιοαπολύμανση έχει δώσει θεαματικά αποτελέσματα στην καταπολέμηση μερικών φυτοπαθογόνων μυκήτων του εδάφους με ιδιαίτερη επιτυχία στην αδρομύκωση της αγκινάρας. Η μέθοδος της ηλιοαπολύμανσης ολοκληρώνεται περί τα τέλη Ιουλίου, όπου απομακρύνονται τα φύλλα πολυαιθυλενίου και ακολουθεί ελαφρύ φρεζάρισμα και τσουγκράνισμα για ισοπέδωση. II. Εγκατάσταση καινούργιας φυτείας Η αγκινάρα πολλαπλασιάζετε με σπόρο, παραφυάδες και με ογκίδια. Τελευταία γίνονται πειράματα γύρω απ' τη δυνατότητα πολλαπλασιασμού με καλλιέργεια επάκριων μεριστωμάτων για να παραχθούν φυτά απαλλαγμένα από ιώσεις. 73

76 Πολλαπλασιασμός της αγκινάρας με τους σπόρους δεν γίνεται στην πράξη, γιατί οι σπόροι έχουν μεγάλο βαθμό ετεροζυγωτίας, με αποτέλεσμα να δίνουν φυτά με χαρακτηριστικά διαφορετικά από το μητρικό φυτό. Έτσι η αγκινάρα πολλαπλασιάζετε με παραφυάδες και ογκίδια (αγενής πολλαπλασιασμός). Συγκεκριμένα η εγκατάσταση μιας καινούριας φυτείας πραγματοποιείται με τα ξηρόφυτα της υπό εγκατάλειψη φυτείας και όχι μόνο, αλλά και φυτειών προηγούμενου έτους. Τα ογκίδια είναι οι βάσεις από τις παραφυάδες που έχει ξηραθεί το υπέργειο μέρος τους και το υπόγειο βρίσκεται σε καλοκαιρινό λήθαργο (ξηρόφυτο). Εικόνα 18 Κοπή ξηροφύτου Πρόκειται δηλαδή για υπόγειο μέρος του φυτού που αποτελείται από το υπόγειο μέρος του βλαστού που φέρει τους οφθαλμούς και από τη ρίζα. Το σχήμα τους είναι σχεδόν κυλινδρικό πάχος 1-3 εκ., μήκους 8-10 εκ., και φέρει πάνω από ένα καλά αναπτυγμένους οφθαλμούς και μέρος της ρίζας. Η ανόρυξη των ογκιδίων των ξηροφύτων διενεργείται το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου και ενώ τα μητρικά φυτά βρίσκονται σε λήθαργο. Αφού κοπούν όλα τα ξηραμένα στελέχη μαζί με το υπόγειο μέρος του φυτού συλλέγοντα και στη συνέχεια αποχωρίζεται το υπόγειο μέρος από το ξηραμένο στέλεχος. Απομένει ένα κυλινδρικό κομμάτι Εικόνα 19 Φυτά «άγριας» μορφής ρίζας, που φέρει περιφερειακά πολλούς οφθαλμούς, που ή αφήνεται όπως είναι ή κόβεται στη μέση περίπου. 74

77 Ωστόσο έχει προηγηθεί επιλογή και σήμανση των μητρικών φυτών, ενώ έχουν ακόμη φύλλα, ώστε να λαμβάνονται ογκίδια από φυτά υγιή, εύρωστα, αποδοτικά και με τα επιθυμητά χαρακτηριστικά της ποικιλίας. Αποφεύγονται φυτά μεγάλης ηλικίας, ενώ προτιμώνται τα πλατύφυλλα φυτά. Αυτά αντιπροσωπεύουν την ποικιλία, ενώ έχει παρατηρηθεί από τους παραγωγούς ότι τα συγκεκριμένα είναι πιο ευπαθή στις χαμηλές Εικόνα 20 -ηρόφυτα σε κλούβα θερμοκρασίες, έχουν όμως το πλεονέκτημα της πρωιμότητας και της υψηλής παραγωγής. Τα φυτά με στενά και βαθιά σχισμένα φύλλα αποκαλούνται «άγρια» απ' τους καλλιεργητές και αποφεύγονται γιατί η επιλογή τους οδηγεί σε εκφυλισμό της Αργίτικης ποικιλίας, ενώ παράλληλα οψιμίζουν την παραγωγή. Τα ογκίδια (ξηρόφυτα) μπορούν να διατηρηθούν στο ψυγείο σε θερμοκρασίες (4-5 C) για λίγες μέρες πριν τη φύτευση τους. Αυτός ο τρόπος πολλαπλασιασμού πλεονεκτεί σε σύγκριση με τον πολλαπλασιασμό με παραφυάδες, γιατί εφοδιάζει τα νέα φυτά του βλαστού και της ρίζας, με αποτέλεσμα την παραγωγή καρπών εντός του έτους φύτευσης και κάπως πιο όψιμα από την ήδη εγκατεστημένη φυτεία. III. Φύτευση Αφού προηγηθεί άρδευση, η οποία γίνεται με σύστημα στάγδην και το έδαφος είναι στο ρώγο του Εικόνα 21 Φύτευση ξηροφύτου πραγματοποιείται η φύτευση με τα χέρια, ενώ καλύπτονται τα ογκίδια ελαφρά με χώμα. Όσο διαρκεί η φύτευση το 75

78 έδαφος αρδεύεται. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι εκ. επί των γραμμών και 0,66 εκ. (η συνηθέστερη) μεταξύ των γραμμών. Όσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση μεταξύ των φυτών τόσο μεγαλύτερη πρωιμότητα προσδίδει στην καλλιέργεια. Η φύτευση χρονικά προσδιορίζεται από 15 Αυγούστου έως 10 Σεπτεμβρίου. Η πυκνότητα φύτευσης είναι φυτά στο στρέμμα. Συμπεραίνουμε επομένως ότι οι παραγωγοί προτιμούν πυκνή φύτευση. Οι συνέπειες αύξησης της πυκνότητας φύτευσης είναι: 1) Μειώνεται το μέσο βάρος των κεφαλίδων, αλλά η μείωση αυτή δεν είναι πολύ σημαντική. 2) Κάθε φυτό δίνει λιγότερες κεφαλίδες αλλά στο στρέμμα τα φυτά είναι περισσότερα οπότε η στρεμματική απόδοση δεν μεταβάλλεται σημαντικά. 3) Μειώνεται ο αριθμός των παραφυάδων όταν η απόσταση των φυτών επί της γραμμής είναι μικρότερη. Έτσι δεν απαιτούνται πολλά αραιώματα παραφυάδων που αυτό συνεπάγεται ότι λιγοστεύει ο κόπος και τα έξοδα για αυτή την εργασία που γίνεται με το χέρι. 4) Αυξάνεται το κόστος για την αγορά του πολλαπλασιαστικού υλικού που όμως στο Ν. Αργολίδας δεν είναι τόσο υψηλό (40-50 /στρέμμα). 5) Δυσχεραίνεται η εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών. IV. Προετοιμασία εδάφους παλαιός φυτείας Ο πολλαπλασιασμός με παραφυάδες ή «παραπούλια» κατά τους παραγωγούς, στηρίζεται στην ικανότητα που έχει το φυτό να αναβλαστάνει από οφθαλμούς που έχει στο μέρος του λαιμού, οι οποίοι βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους μετά από άρδευση. Κάθε χρόνο το υπέργειο μέρος του φυτού, Εικόνα 22 Μάζεμα κομμένων στελεχών με ελκυόμενη τσουγκράνα 76

79 δηλαδή τα φύλλα και το ανθικό στέλεχος ξηραίνονται μετά το πέρας της συγκομιδής προς το τέλος της άνοιξης αρχές καλοκαιριού. Το υπόγειο μέρος παραμένει ζωντανό και οι οφθαλμοί σε λήθαργο, οι οποίοι και ξυπνούν με την εφαρμογή του νερού (άρδευση, βροχή). Έτσι αρχές Αυγούστου κόβονται τα υπέργεια ξηρά τμήματα του φυτού, τα οποία συγκεντρώνονται με ελκυόμενες μηχανές τσουγκράνες (παλαιότερα με τα χέρια) και καίγονται. Ακολουθεί άρδευση. 3.6 Καλλιεργητικές επεμβάσεις Ηλιοαπολύμανση Η ηλιοαπολύμανση αποτελεί εναλλακτική μέθοδο απολύμανσης του εδάφους, που βασίζεται στον εγκλωβισμό της ηλιακής ακτινοβολίας με τη χρήση διαφανών φύλλων πολυαιθυλενίου. Σκοπός της μεθόδου είναι η μείωση ή η καταστροφή του αριθμού μολυσμάτων ως και η εξασθένιση των διαχειμαζουσών μορφών των φυτοπαθογόνων μικροοργανισμών, που επιβιώνουν στο έδαφος ή στα φυτικά υπολείμματα που ενσωματώνονται σε αυτό. Αυτό επιτυγχάνει την άνοδο της θερμοκρασίας του εδάφους σε επίπεδα θερμοκρασίας Ο, στο βάθος των ατι. Η αύξηση της θερμοκρασίας του εδάφους κατά τη διάρκεια της καλύψεως στη χώρα μας είναι περίπου σε σύγκριση με τη θερμοκρασία ακάλυπτου εδάφους - μάρτυρα. Εικόνα 10 Στρώση φύλλου πολυαιθυλενίου σε αγροτεμάχιο Οι βασικές αρχές της ηλιοαπολύμανσης είναι φυσικές, χημικές, βιολογικές και τεχνολογικές οι οποίες μπορούν να συνοψισθούν ως εξής: 77

80 1. Με την ηλιοαπολύμανση το έδαφος θερμαίνεται κατά επαναλαμβανόμενους ημερήσιους κύκλους. Οι ανώτερες τιμές θερμοκρασίας μειώνονται αυξανόμενου του βάθους. 2. Η επιμελημένη προετοιμασία του εδάφους είναι απαραίτητη για την απόκτηση κατά το δυνατόν επίπεδης επιφάνειας, προ της εφαρμογής του διαφανούς πολυαιθυλενίου για την καλύτερη επαφή του με το έδαφος. 3. Η υπερεπάρκεια εδαφικής υγρασίας είναι απαραίτητη κατά τη διάρκεια της ηλιοαπολύμανσης για την αύξηση της θερμικής ευαισθησίας των φυτοπαθογόνων μικροοργανισμών. 4. Το έδαφος καλύπτεται με λεπτό φύλλο πολυαιθυλενίου ως και τα πλέον πρόσφατα αδιαπέραστα φύλλα. Η κάλυψη πρέπει να είναι ερμητική με τη διάνοιξη αυλακιού μέσα στο οποίο τοποθετείται το πλαστικό φύλλο και σταθεροποιείται περιφερειακούς με την προσθήκη χώματος. Πλέον συνήθης είναι η χρήση διαφανούς πολυαιθυλενίου πάχους μπι, που συνδυάζει το χαμηλό κόστος με καλύτερη περατότητα στην ηλιακή ακτινοβολία. Επειδή όμως είναι ευαίσθητο σε μηχανικές ζημιές, συνιστάται η χρήση παχύτερου φύλλου μπι ως και η ενσωμάτωση 1-2% σταθεροποιητού κατά των υπεριωδών ακτινών. Η διάρκεια καλύψεως είναι 4-6 εβδομάδες για να επιτευχθεί ικανοποιητική απολύμανση και στα βαθύτερα ακόμη στρώματα του εδάφους. 5. Η μακροχρόνια δράση της μεθόδου στην αντιμετώπιση των παθογόνων και στην αύξηση της παραγωγής αποτελεί μια άλλη χαρακτηριστική ιδιότητα της ηλιοαπολυμάνσεως. Πέραν της αντιμετωπίσεως των ασθενειών μετά από την εφαρμογή της ηλιοαπολύμανσης παρατηρείται συχνά αύξηση και του ρυθμού αναπτύξεως των φυτών σε σύγκριση με τα μη ηλιοαπολυμανθέντα εδάφη. Η ηλιοαπολύμανση του εδάφους πλεονεκτεί έναντι των άλλων μεθόδων στα ακόλουθα σημεία: ^ Έχει χαμηλότερο κόστος συγκριτικά με τις άλλες μεθόδους, ν' Είναι μέθοδος φιλική προς το περιβάλλον και κατ επέκταση στον άνθρωπο, γιατί δεν αφήνει τοξικά υπολείμματα στο έδαφος, το νερό ή στα φυτικά προϊόντα. 78

81 ν' Εξασφαλίζει τη βιολογική ισορροπία σε αντιδιαστολή με το βρωμιούχο μεθύλιο ή άλλα χημικά απολυμαντικά που δημιουργούν βιολογικό κενό. Έτσι, αποφεύγονται οι κίνδυνοι εκτεταμένης επαναμολύνσεως. ^ Εξασφαλίζει την επιβίωση θερμόφιλων και θερμοανθεκτικών ανταγωνιστών μικροοργανισμών με αποτέλεσμα τη μακροχρόνια επίδραση της στις καλλιέργειες που εγκαθίστανται. ν' Αποκλείει φυτοτοξικά φαινόμενα από απελευθέρωση ανόργανων στοιχείων, όπως Μη, που συχνά αυξάνουν μετά από απολύμανση με ατμό. ν' Εφαρμόζεται εύκολα από τους καλλιεργητές, τόσο σε μικρές όσο και μεγάλες εκτάσεις. ν' Τέλος, η ηλιοαπολύμανση μπορεί να θεωρηθεί ως μια «ολοκληρωμένη μέθοδος». Επίσης η ηλιοαπολύμανση είναι ανεπαρκείς έναντι άλλων μεθόδων για τους ακόλουθους λόγους: Εφαρμόζεται μόνο σε περιοχές με μεγάλη ηλιοφάνεια και με θερμοκρασία αέρα τουλάχιστο μεταξύ Εφαρμόζεται μόνο από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο για το βόρειο ημισφαίριο. Απαιτεί έδαφος ελεύθερο από καλλιέργειες για μεγάλο χρονικό διάστημα (τουλάχιστον ένα μήνα) παρεμποδίζοντας τη γρήγορη εναλλαγή των καλλιεργειών. Δεν είναι αποτελεσματική εναντίον όλων των παθογόνων εδάφους που έχει δοκιμαστεί Άρδευση Η χρήση νερού είναι απαραίτητη για την επιτυχία μιας πρώιμης παραγωγής. Παλαιότερα η άρδευση γινόταν με αυλακιές. Τα τελευταία 15 χρόνια χρησιμοποιείται με εξαιρετική επιτυχία η μέθοδος ποτίσματος στάγδην, αφού το νερό στην περιοχή μας αποτελεί περιοριστικό παράγοντα. Το σύστημα άρδευσης με σταγόνες παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα όπως 79

82 εξοικονόμηση νερού, μικρότερη και συχνότερη παροχή νερού και ομοιόμορφη κατανομή τους στις φυτείες. Στο σύστημα άρδευσης με σταγόνες προσαρμόζεται σύστημα υδρολίπανσης με εφοδιασμό κατάλληλων εξαρτημάτων για την υδρολίπανση. Αυτό το σύστημα με το πρόβλημα της αλατότητας του νερού άρδευσης είναι το ιδανικότερο σύστημα άρδευσης για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος γιατί δεν επιτρέπει τη μεγάλη συγκέντρωση αλάτων στο έδαφος, όπως την επιτρέπει το σύστημα άρδευσης με αυλάκια ή με κατάκλιση και τα φυτά τελικά απορροφούν μικρότερη ποσότητα αλάτων. Το μειονέκτημα της στάγδην άρδευσης είναι ότι πολλές φορές οι σταλάκτες των σωλήνων φράσσονται από άλατα του νερού ή μικροτεμαχίδια και οι σωλήνες σαπίζουν οπότε χρειάζονται επανεγκατάσταση που σημαίνει κάποιο παραπάνω κόστος για μια γεωργική εκμετάλλευση. Η περίοδος ποτίσματος στην αγκινάρα ξεκινά από τον Αύγουστο και τερματίζεται τον επόμενο Απρίλιο. Οι απαιτήσεις σε νερό της φυτείας εξαρτώνται από τον τύπο του εδάφους, τις καιρικές συνθήκες, το ύψος των βροχοπτώσεων, την ποιότητα του νερού, την ηλικία των φυτών και τις ιδιαιτερότητες του καλλιεργητή. Στην πράξη έχει υπολογιστεί ότι χρειάζονται γύρω στα 500κ.μ.νερού/στρέμμα περιλαμβανόμενων και των 100 κ.μ./στρ της πρώτης άρδευσης για την αφύπνιση από το λήθαργο. Η πραγματική εξατμισοδιαπνοή στην αρχή του καλοκαιριού με περιορισμένη ακόμη φυλλική επιφάνεια είναι 3-4ηΐΓη νερού/ημέρα, ενώ το φθινόπωρο, με τα φυτά στο μέγιστο της ανάπτυξής τους είναι 1,5-2ιπηη νερού/ημέρα. Στη στάγδην άρδευση οι αποστάσεις των σταγόνων πάνω στη γραμμή είναι (1,10-1,20) οπι. (στις θέσεις φύτευσης), ενώ η απόσταση μεταξύ των γραμμών είναι 0,66 οπι Λίπανση Η αγκινάρα παράγει σημαντική ποσότητα βιομάζας πάνω από 10ίη/στρ., ίση περίπου με 1.300Ι<9ΐ /στρ ξηράς ουσίας. Η περίοδος της μέγιστης αύξησης παρατηρείται όταν η άκρη του βλαστού μετατρέπεται από βλαστική σε αναπαραγωγική. Κατά τη διάρκεια του καλλιεργητικού κύκλου 80

83 απορροφώνται γύρω στα 28,5 Ι^/στρ. φώσφορος (Ρ2Ο5) και 36,8 Κρ/στρ. (Κ20) κάλιο, σύμφωνα με μελέτες. Για κάθε τόνο τταραγόμενων κεφαλίδων απορροφώνται 20Ι<9 άζωτο, 3Ι<9 Ρ20 5 και 24Ι<9 Κ20. Διαφαίνεται λοιπόν, ότι η αγκινάρα είναι απαιτητικό φυτό σε λιπάνσεις, στις οποίες και ανταποκρίνεται θετικά. Συνήθως εφαρμόζεται λίπανση μετά τη πρώτη αφαίρεση των παραφυάδων, η οποία είναι βασική και εφαρμόζεται στις θέσεις των φυτών. Η ποσότητα λιπάσματος κυμαίνεται γύρω στα ΙΟΟΚρ/στρ. Ακολουθεί δεύτερη εφαρμογή την εποχή έκφυσης των πρώτων κεφαλίδων, ενώ η τελευταία δόση εφαρμόζεται στο τέλος του χειμώνα. Η βασική λίπανση εφαρμόζεται 2 μήνες μετά τη φύτευση ή μετά την αφύπνιση της φυτείας και αφού έχει συνήθως προηγηθεί αραίωμα παραφυάδων και ζιζανιοκτονία, τα λιπάσματα παραχώνονται στο έδαφος σε αρκετή απόσταση από τη ρίζα του φυτού. Χρησιμοποιούνται για αυτή τη βασική λίπανση, λιπάσματα μικτού τύπου, το σε ποσότητα Κρ/στρέμμα και το (φωσφορική αμμωνία) στην ίδια ποσότητα. Σε παλιά φυτεία η πρώτη λίπανση γίνεται σε μικρότερη ποσότητα. Ακολουθούν 3-5 υδρολιπάνσεις. Γενικά πριν σχηματιστούν οι ανθοκεφαλές χρησιμοποιούνται λιπάσματα με μεγάλη περιεκτικότητα σε άζωτο, ενώ όταν σχηματιστούν οι ανθοκεφαλές χρησιμοποιούνται λιπάσματα με μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε κάλιο. Στην επιλογή αυτή υπάρχει λογική βάση, αφού το κάλιο συντελεί σαν στοιχείο στο σχηματισμό υδατανθράκων και πρωτεϊνών υψηλού μοριακού βάρους άρα υψηλης θρεπτικής αξίας, έτσι βελτιώνεται η ποιότητα των ανθοκεφαλών. Εικ6νο 23 ΣύσΙΓ μα υδρολιπανσηζ 81

84 Για την υδρολίπανση υπάρχουν αρκετά διαφορετικού τύπου υδατοδιαλυτά λιπάσματα που χρησιμοποιούνται όπως τα ΒθγίοΙθη (περιέχουν και ιχνοστοιχεία και ορμόνες), ΟοόίΘζαΙ Μ90, και Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται τα και Τα λιπάσματα αυτά είναι σε κρυσταλλική μορφή και εκτός από τα βασικά στοιχεία Ν, Ρ, Κ περιέχουν σε μικρές ποσότητες και ιχνοστοιχεία. Εκτιμάται ότι σε κάθε υδρολίπανση παρέχεται σε κάθε φυτό αγκινάρας λιπάσματος ή Στο στρέμμα εφαρμόζονται με υδρολίπανση 1-2 Κρ λιπάσματος μία ή δύο φορές και 1-2 λιπάσματος τουλάχιστον 2 φορές. Με την υδρολίπανση βλέπουμε ότι μειώνονται σημαντικά οι ποσότητες των λιπασμάτων που χρησιμοποιούνται. Τα φυτά αξιοποιούν σε υψηλότερο βαθμό τα λιπάσματα με αυτή τη μέθοδο λίπανσης αφού τους παρέχονται τα θρεπτικά στοιχεία κατευθείαν στο ριζικό τους σύστημα, ενώ δεν χρειάζεται να γίνει λίπανση πριν την εγκατάσταση της φυτείας ή στα πρώτα στάδια ανάπτυξης. Χρειάζεται όμως να γνωρίζουμε τι είδους απαιτήσεις έχει σε θρεπτικά στοιχεία το φυτό ανάλογα με το στάδιο που βρίσκεται και να επιλέγουμε τα κατάλληλα λιπάσματα ώστε να τροφοδοτείται το φυτό σωστά Ζιζανιοκτονία Ο καλλιεργητικός κύκλος της αγκινάρας, από το 2 έτος και μετά αρχίζει τον Αύγουστο και τελειώνει το Μάιο του επόμενου έτους, με αποτέλεσμα τα φυτά να υπόκεινται στον ανταγωνισμό όλων των ζιζανίων που παρουσιάζονται στο έδαφος. Στους πρώτους μήνες μετά την αφύπνιση της αγκινάρας από το λήθαργο, (όταν οι παραφυάδες είναι ακόμη μικρές) η φυτεία ξεβοτανίζεται, ταυτόχρονα με τα δύο αραιώματα στις παλιές φυτείες, ενώ κάποιες φορές στις πρωτοετείς φυτείες γίνεται σκάλισμα πριν το ένα και μοναδικό αραίωμα των παραφυάδων. Εάν έχει προηγηθεί ηλιοαπολύμανση πριν την εγκατάσταση της νέας καλλιέργειας, η παρουσία των ζιζανίων τον πρώτο χρόνο είναι πολύ μικρή, 82

85 οπότε και αφαιρούνται χειρονακτικά ή με μηχανικά μέσα. Αργότερα καθώς εξελίσσεται η καλλιέργεια τα φυτά καλύπτουν όλο το χώρο που είναι στη διάθεσή τους, οπότε ο έλεγχος των ζιζανίων γίνεται με μηχανοκίνητα χλοοκοπτικά Φυτοπροστασία Ο πιο σημαντικός εχθρός της αγκινάρας είναι το Λεπιδόπτερο (Pyrameis cardui). Οι κάμπιες τρώνε τα φύλλα, ενώ μπορεί να προσβληθεί το φυτό ολοκληρωτικά και να χάσει το φύλλωμα του. Ακολουθεί το κολεόπτερο (Cassida defroratä), το οποίο τρώει τα φύλλα της αγκινάρας και τέλος οι αφίδες (Brachycandus cardui, Myzodes percicae κ.τ.λ.) που απομυζούν την κάτω επιφάνεια των φύλλων και προχωρούν μέσα στις κεφαλίδες. Οι σημαντικότεροι μύκητες είναι: O Bremia lactucae (περονόσπορος της αγκινάρας). O Leveiliula táurica ( Ωίδιο της αγκινάρας), & Oidioum Cynarae (Ωίδιο της αγκινάρας), ενώ ο μύκητας Verticillium albo-atrum (Αδρομύκωση) αποτελεί την σοβαρότερη ασθένεια της αγκινάρας, που αντιμετωπίζεται με θεαματικά αποτελέσματα με τη μέθοδο της ηλιοαπολύμανσης. Επίσης έχουν εμφανιστεί ιώσεις, χωρίς όμως να έχουν δημιουργήσει προβλήματα μεγάλης μείωσης της παραγωγής, όπως η κίτρινη δακτυλιωτή κηλίδωση που οφείλεται στον ιό AYRV, ο χλωρωτικός νανισμός (ιός APCS) και η δακτυλιωτή κηλίδωση του σμέουρου (ιός RRV). Όλοι αυτοί οι εχθροί και οι ασθένειες, πλην των ιώσεων, αντιμετωπίζονται με τη χρήση συμβατικών μέσων (χημική απολύμανση). Τα χημικά σκευάσματα (για ζωικούς εχθρούς) που χρησιμοποιούνται στην αγκινάρα είναι το Dyrsban (δ.o. chlorpyrifos), το Sumi-Alpha (δ.o. esfenralerats) και η δ.o. carbaryl με διάφορα εμπορικά ονόματα, όπως και τα προηγούμενα. Για τις μυκητολογικές ασθένειες χρησιμοποιούνται το Rimidin (δ.ο. fenarimol), Bayleton, Bayfiban. Τέλος οι ιώσεις αντιμετωπίζονται μόνο με υγιές πολλαπλασιαστικό υλικό. 83

86 3.7 Ειδικές φροντίδες Ετήσια αφαίρεση στελεχών Όταν η συγκομιδή τελειώσει στις φυτείες αγκινάρας, με τον ερχομό του καλοκαιριού τα φύλλα της αγκινάρας ξηραίνονται και αργότερα το κεντρικό στέλεχος της αγκινάρας. Τον Ιούνιο φύλλα και στελέχη είναι τελείως αποξηραμένα. Τα στελέχη αφαιρούνται από τη βάση τους, εργασία που γίνεται με τη βοήθεια τσάπας. Κατά την αφαίρεση των στελεχών χρειάζεται προσοχή γιατί στη βάση τους, στο υπόγειο μέρος του λαιμού του φυτού βρίσκονται πολλοί Εικόνα 24 Αγκιναροφυτεία το καλοκαίρι οφθαλμοί από τους οποίους μερικοί είναι αυτοί αναβλαστάνουν δίνοντας νέες παραφυάδες. Οι επιπόλαιοι οφθαλμοί πρέπει με την αφαίρεση των στελεχών να απομακρυνθούν, γιατί δεν είναι παραγωγικοί, όπως παραγωγικοί δεν είναι και οι πολύ βαθιοί οφθαλμοί. Πρακτικά, το κόψιμο που ευνοεί τους παραγωγικούς οφθαλμούς είναι τέτοιο που αφαιρεί «σύρριζα» στο έδαφος το στέλεχος και το πολύ 4 εκ. κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. 84

87 Καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικό είναι το βάθος κοπής κατά την αφαίρεση των στελεχών γιατί το λάθος βάθος κοπής μπορεί να προκαλέσει βλάβη στους παραγωγικούς οφθαλμούς (πολλαπλασιαστικά όργανα του φυτού) ή με αυτό να απομακρυνθούν τελείως από το φυτό, το υπόγειο μέρος του Εικόνα 25 Κοπή υπέργειου τμήματος οποίου παραμένει στο έδαφος και να σαπίσει χωρίς να αναβλαστήσει ή με άλλα λόγια χωρίς να αρχίσει εκ νέου βιολογικός κύκλος του φυτού. Μετά την αφαίρεση τους φύλλα και στελέχη καίγονται ή πετάγονται σαν απορρίμματα και λιγότερο χρησιμοποιούνται σαν ζωοτροφή. Σε άλλες χώρες τα φύλλα και στελέχη της αγκινάρας μετά την αφαίρεση χρησιμοποιούνται σαν ζωοτροφή ή παραχώνονται στο έδαφος για δημιουργία οργανικής ουσίας Αφύπνιση φυτείας Το πότισμα ή η άρδευση για την αφύπνιση της φυτείας γίνεται από 20 Αυγούστου έως 15 Σεπτεμβρίου το βράδι ή νωρίς το πρωί. Την περίοδο αυτή γίνονται ανανεώσεις φυτών με ξηρόφυτα και λιγότερο παραφυάδες εφόσον διαπιστωθούν προβλήματα στην αφύπνιση ορισμένων φυτών αγκινάρας. Η ανανέωση των φυτών της Αργείτικης κρίνεται απαραίτητη κάθε 4-6 χρόνια. Τέλος την αφύπνιση ακολουθεί μηχανική και χημική ζιζανιοκτονία εάν χρειαστεί. 85

88 3.7.3 Αραίωμα παραφυάδων /. Αραίωυα παραφυάδων στις νέες φυτείες Μετά τη φύτευση και σε διάστημα μέρες εμφανίζονται τα πρώτα φυτά σε συστάδα (2-3 παραφυάδες μαζί). Όταν αναπτυχθούν αρκετά και αποκτήσουν 30 οπι. περίπου ύψος, αραιώνονται και αφήνονται κατά θέση 1-2 φυτά τα πιο εύρωστα. Κάθε ένα από τα φυτά αυτά θα σχηματίσει αργότερα ένα και μόνο ανθικό στέλεχος και η παρουσία σε κάθε θέση-φυτό περισσοτέρων από ένα ανθικών στελεχών μαρτυρεί την ύπαρξη περισσοτέρων φυτών στη θέση αυτή. Σύμφωνα με παρατηρήσεις των παραγωγών αλλά, και με διαθέσιμα συμπεράσματα από έρευνες, η αφαίρεση των παραφυάδων προκαλεί μείωση της ολικής παραγωγής κεφαλίδων, ενώ απ' την άλλη αυξάνεται ο αριθμός των πρώιμων κεφαλίδων που συγκομίζονται. Άρα καθυστέρηση στο αραίωμα των παραφυάδων επηρεάζει δυσμενώς την πρωιμότητα και το μέγεθος των κεφαλίδων των φυτών που παραμένουν στη θέση. Το αραίωμα των παραφυάδων είναι η καλλιεργητική τεχνική που εξασφαλίζει την παραγωγή κεφαλίδων μεγάλου μεγέθους και καλής ποιότητας. Διενεργείται από μέσα Οκτωβρίου έως μέσα Νοεμβρίου. Ταυτόχρονα με το αραίωμα των παραφυάδων επιλέγονται από τις παραφυάδες που έχουν αφαιρεθεί, εκείνες με καλό ριζικό σύστημα και με μικρό μέρος παλαιού φυτού για να φυτευτούν σε θέσεις, όπου απέτυχε η φύτευση του ογκιδίου του ξηροφύτου ή σε άλλες Εικόνα 26 Αραίωμα παραφυάδων θέσεις κενές παλαιότερης φυτείας. Οι παραφυάδες φυτεύονται αφού κλαδευτεί μέρος της ρίζας, αν είναι 86

89 μακρυά, και μεγάλο μέρος του φυλλώματος για να περιοριστεί η διαπνοή. Η μεταφύτευση γίνεται συνήθως τις απογευματινές ώρες ή νεφοσκεπείς μέρες και ακολουθεί πότισμα που επαναλαμβάνεται αρχικά με κάποια συχνότητα. II. Αοαίωυα παραφυάδων σε παλαιές φυτείες Μετά την άρδευση και κατά το χρονικό διάστημα 20 Σεπτεμβρίου έως 15 Οκτωβρίου διενεργείται το πρώτο αραίωμα των παραφυάδων με ταυτόχρονο ξεβοτάνισμα. Το ύψος των παραφυάδων κατά το πρώτο αραίωμα είναι 20ατι. Πάλι αφήνονται 1-2 φυτά κατά θέση, επιλέγοντας τα πιο εύρωστα, υγιή και με όλα τα επιθυμητά χαρακτηριστικά της ποικιλίας (πρωιμότητα, υψηλή παραγωγή κ.τ.λ.). Στις 25 Οκτωβρίου έως 15 Νοεμβρίου ακολουθεί δεύτερο αραίωμα, αφού έχουν εκπτυχθεί νέες παραφυάδες, όπου κατά αυτό παραμένουν τα αρχικά επιλεγμένα φυτά και ένα νέο ακόμη, το οποίο σε εύρωστες φυτείες δίνει ικανοποιητική όψιμη παραγωγή Εφαρμογή γιββεριλλινικού οξέος (ΘΑ3) Οι επεμβάσεις στα φυτά της αγκινάρας με γιββερελλινικό οξύ (ΘΑ3) διενεργούνται με σκοπό την πρωίμηση της συγκομιδής των κεφαλίδων. Εφαρμόζονται πριν και αμέσως μετά το αραίωμα των παραφυάδων και όταν το φυτό αποκτήσει 6-8 φύλλα. Σε κάθε επέμβαση χορηγούνται 1-3 δισκία (το δισκίο είναι 10 ρ με 1 ρ ΘΑ3) για κάθε στρέμμα, τα οποία διαλύονται σε νερό. Το ψεκαστικό υγρό κατευθύνεται κυρίως προς το κέντρο του φυτού αλλά και σε όλο το φύλλωμα. Τα αποτελέσματα ποικίλουν και εξαρτώνται από την ποικιλία κυρίως, την ηλικία και τη βλαστική κατάσταση των φυτών τη στιγμή που εφαρμόζεται η φυτορμόνη. Αλλοι παράγοντες που επιδρούν είναι η δόση, οι υδατικές και θρεπτικές συνθήκες του εδάφους και τέλος η θερμοκρασία και η σχετική υγρασία πριν και μετά την εφαρμογή. Η χορήγηση γιββερελλινικού οξέος επιταχύνει την αύξηση όλου του φυτού. Οι ιστοί γίνονται υδαρείς και επομένως πιο ευαίσθητοι στο κρύο, τα στελέχη των κεφαλίδων γίνονται λεία, λαμπερά, τα βράκτια παίρνουν ανοιχτότερο χρώμα και συχνά 87

90 ανοίγουν, ενώ οι κεφαλίδες αποκτούν μικρότερο βάρος. Η εφαρμογή της ορμόνης πρωιμίζει την παραγωγή κατά 6 περίπου εβδομάδες. 3.8 Συγκομιδή και απόδοση Με την κλιμακωτή εμφάνιση των κεφαλίδων η συγκομιδή ξεκινά από τέλη Οκτωβρίου και συνεχίζεται μέχρι το Μάιο. Πρόκειται για πρώιμη ποικιλία που ευνοείται από το μικροκλίμα της περιοχής. Η συγκομιδή αρχίζει όταν η ανθοκεφαλή αποκτήσει εμπορεύσιμο μέγεθος. Καλής ποιότητας θεωρούνται οι τρυφερές, κλειστές σφικτές (συμπαγείς) κεφαλίδες. Αυτό επιτυγχάνεται όταν η κεφαλίδα κοπεί στο κατάλληλο στάδιο ωρίμανσης. Πρώτα ωριμάζει η κεφαλίδα της κορυφής του ανθικού στελέχους, που δίνει και τη μεγαλύτερη συνήθως κεφαλίδα και μετά οι κεφαλίδες των διακλαδώσεων. Η συγκομιδή επαναλαμβάνεται με συχνότητα 8-14 ημερών, ανάλογα πάντα τη φυτεία και τις καιρικές συνθήκες. Αν επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες το διάστημα μεγαλώνει. Κατά τη συγκομιδή η κεφαλίδα συνοδεύεται με ένα μέρος του μίσχου που είναι σε μήκος όσο το δυνατό μεγαλύτερο. Στις κεντρικές κεφαλίδες το στέλεχος ξεπερνά συχνά τα 30ατι. Με αυτό τον τρόπο, υποστηρίζεται από τους παραγωγούς, γίνεται ένα είδος κλαδέματος του φυτού και επιταχύνεται η έκφυση των επόμενων κεφαλίδων. Επιπλέον όταν αφαιρούνται οι κεφαλίδες με αυτό τον τρόπο προφυλάσσονται από τις συμπιέσεις κατά τη μεταφορά τους. Εφόσον οι κεφαλίδες μετά τη συγκομιδή δένονται σε μάτσα, στοιβάζονται σε φορτηγά χωρίς κανένα προφυλακτικό μέσο. Μετά τη συγκομιδή ακολουθεί η διαλογή με βάση το μέγεθος και τα άλλα χαρακτηριστικά ποιότητας και το δέσιμο της αγκινάρας με το μίσχο και τα φύλλα σε δέσμες (μάτσα) των 20 τεμαχίων. Οι κεφαλίδες της αγκινάρας μετά τη συγκομιδή, διαλογή και συσκευασία μεταφέρονται στις κεντρικές αγορές χονδρικής πώλησης ή στα διάφορα κέντρα λιανικής πώλησης, όπου και διατίθενται για νωπή κατανάλωση. Δεν αποθηκεύονται αλλά ούτε και διατίθενται για κατανάλωση υπό μορφή κονσέρβας ή κατεψυγμένου. 88

91 Βέβαια, Ιταλοί ερευνητές φέρουν αντιρρήσεις στο χειρισμό της αφαίρεσης των κεφαλίδων με μακριά στελέχη και φύλλα. Υποστηρίζοντας ότι τα φύλλα που φέρει το κεντρικό στέλεχος είναι από τα πιο φωτοσυνθετικά και δραστήρια και αφαιρώντας τα ζημιώνεται το φυτό. Ενώ το στέλεχος που φέρει κάθε ανθοκεφαλή πρέπει να κόβεται βραχύ 5-10 οπι γιατί τα φύλλα και τα μακριά στελέχη επιβαρύνουν σημαντικά τις δαπάνες για τη μεταφορά τους στα κέντρα κατανάλωσης. Κάθε φυτό αγκινάρας μπορεί να παράγει 5-6 κεφαλίδες, ανάλογα πάντα με την ηλικία του φυτού, τη γονιμότητα του εδάφους, την πορεία των καιρικών συνθηκών και τις καλλιεργητικές περιποιήσεις. Συνήθως η απόδοση κυμαίνεται στις κεφαλίδες/στρ. Οι πρωτοετείς φυτείες δίνουν την καλύτερη ποιότητα (μεγάλες, συμπαγείς, τρυφερές κεφαλίδες). Οι δευτεροετείς (πουλάδες) δίνουν την πρωιμότερη και τη μεγαλύτερη παραγωγή. Με το πέρασμα του χρόνου η φυτεία ακολουθεί φθίνουσα πορεία παραγωγικότητας. Παλαιότερα, λόγω μεγαλύτερης γονιμότητας των εδαφών οι φυτείες διατηρούνταν μέχρι και 10 χρόνια. Σήμερα ο χρόνος ζωής της φυτείας δεν ξεπερνά τα 4-5 χρόνια, 3.9 Μετασυλλεκτικοί χειρισμοί και Εμπορία-Διάθεση. Οι κεφαλίδες αγκινάρας μετά τη συγκομιδή δένονται σε μάτσα με μακριά στελέχη και φύλλα και στοιβάζονται σε φορτηγά. Πωλούνται σχεδόν πάντα την ίδια μέρα που γίνεται η συγκομιδή τους. Δεν υπάρχουν ειδικοί χώροι αποθήκευσης ή συντήρησή τους. Μπορούν να διατηρηθούν όμως σε σκιερό μέρος αν βραχούν οι κεφαλίδες με λίγο νερό για 3-4 μέρες ή και μέσα σε δοχείο με νερό. Δεν πρέπει να μένουν εκτεθειμένες στον ήλιο γιατί διαφορετικά «μαυρίζουν». Οι κεφαλίδες που παράγονται στο Ν. Αργολίδας διατίθενται νωπές στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας, τις βρίσκουμε στην αγορά από το Νοέμβριο ως το Μάιο. 89

92 Διακινούνται προς τα μακρινά ή τα κοντινότερα αστικά κέντρα και τις λαϊκές αγορές από επιχειρήσεις χονδρικού εμπορείου του ΟΚΑΑ, από ανεξάρτητους εμπόρους και μικροεμπόρους καθώς και από ένα μικρό ποσοστό αγκιναροπαραγωγών (5-10%). Η διακίνηση των νωπών κεφαλίδων γίνεται χωρίς πρόβλημα κατά το φθινόπωρο και χειμώνα που η αγορά είναι ελλειμματική και υπάρχει ζήτηση αγκινάρας. Οι παραγωγοί δε αυτή την περίοδο πωλούν τις αγκινάρες τους σε λογικές τιμές που τους εξασφαλίζουν σημαντικό κέρδος, που θα ήταν σαφώς μεγαλύτερο αν διακινούσαν από μόνοι τους τα προϊόντα τους στις λαϊκές αγορές. Από την άνοιξη όμως οι ποσότητες αγκινάρας που ωριμάζουν πολλαπλασιάζονται και οι τιμές πώλησης συμπιέζονται, από τον Απρίλιο δε, αν και η παραγωγή αγκινάρας συνεχίζεται, η ζήτηση υποχωρεί πάρα πολύ, έτσι ώστε ως το Μάιο κανείς δεν ενδιαφέρεται να διακινήσει τις αγκινάρες σε κεντρικές αγορές και οι μόνοι που ενδιαφέρονται ήδη από το Μάρτιο είναι οι Τσιγγάνοι οι οποίοι αναλαμβάνουν τη διακίνηση της αγκινάρας όταν οι τιμές πέφτουν. Οι τιμές Εικόνα 27 Δέμα αγκινάρας πώλησης αγκινάρας από τον παραγωγό φτάνουν τις /ζευγάρι. Αυτό είναι και ένα από τα βασικά προβλήματα των αγκιναροπαραγωγών, το ότι μεγάλες ποσότητες αγκινάρες που παράγουν τελικά πωλούνται σε πολύ χαμηλές τιμές. Η αναζήτηση αγοραστών στον κλάδο των εγχώριων βιομηχανιών κατάψυξης θα μπορούσε να αποτελέσει μια λύση αλλά δυστυχώς οι τελευταίες αγοράζουν κατά καιρούς μόνο μικρές ποσότητες και εισάγουν αρκετές ποσότητες έτοιμης κατεψυγμένης αγκινάρας. Ίσως το υψηλό κόστος 90

93 μεταποίησης της αγκινάρας σε κατεψυγμένη αποθαρρύνει τις εγχώριες βιομηχανίες κατάψυξης να αναλάβουν την κατάψυξη αυτού του λαχανικού. Πιθανόν όμως να αποθαρρύνονται και από την καταναλωτική συμπεριφορά του κοινού που προτιμά αυτό το λαχανικά ως νωπό. Δεν είναι συνηθισμένο το κοινό στην κατανάλωση κατεψυγμένης αγκινάρας όπως είναι σ' αυτή άλλων λαχανικών όπως ο αρακάς. Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι η εισαγωγή γενικά των καταψυγμένων λαχανικών και της κατεψυγμένης αγκινάρας έχει αυξηθεί στη χώρα μας, όποτε διαφαίνεται μια αλλαγή νοοτροπίας του κοινού που οφείλεται μάλλον στην αύξηση των ατομικών νοικοκυριών και του αριθμού γυναικών που εργάζονται. Στο Ν. Αργολίδας (Ίρια) έχει γίνει προσπάθεια να λειτουργήσει μονάδα κατάψυξης από μεμονωμένο παραγωγό που ήταν ανεπιτυχής δυστυχώς και η μονάδα έκλεισε πρόσφατα (μαρτυρία γραμματέα κοινότητας Ιρίων). Παλιότερα δε στο Ν. Αργολίδας υπήρχε και βιομηχανία κονσερβοποίησης αγκινάρας η οποία ήδη από τη δεκαετία του '80 έπαψε να λειτουργεί, προφανώς γιατί τα κονσερβοποιημένα λαχανικά παραγκωνίστηκαν από τα κατεψυγμένα. ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ 1. Κεντρική Λαχαναγορά Αθηνών 2. Κεντρική Λαχαναγορά Θεσσαλονίκης 3. Πολυκαταστήματα τροφίμων 4. Οπωροπωλεία 5. Λαϊκές αγορές Το προϊόν δεν εξάγεται, αντίθετα εισάγονται μικρές ποσότητες από την Ιταλία. ΠΙΝΑΚΑΣ 9: Σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Λαχαναγοράς Αθηνών για την εμπορική περίοδο διατέθηκαν στην αγορά οι εξής ποσότητες: ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ (ΚΙΛΑ) ΊΡΙΑ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΙΤΑΛΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΙΣΠΑΝΙΑ

94 Τα τελευταία 5 χρόνια παρατηρείται αύξηση στην Κεντρική Λαχαναγορά κατά κιλά εξαιτίας της αύξησης των εισαγωγών. ΠΙΝΑΚΑΣ 10: Σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Λαχαναγοράς Θεσσαλονίκης για την εμπορική περίοδο διατέθηκαν στην αγορά οι εξής ποσότητες: ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΜΗΝΑΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ (ΚΙΛΑ) ΊΡΙΑ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Στις Κεντρικές Λαχαναγορές Αθηνών και Θεσσαλονίκης διατέθηκαν για το έτος , κιλά αγκινάρες. Η υπόλοιπη ποσότητα η οποία εμφανώς είναι και η μεγαλύτερη απορροφήθηκε από τις λαϊκές αγορές, τα πολυκαταστήματα και τα οπωροπωλεία. ΠΙΝΑΚΑΣ 11: Στατιστικά τιμών μιας εμπορικής περιόδου ( ) από στοιχεία της Κεντρικής Λαχαναγοράς Αθηνών. ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ ΜΗΝΑ / ΖΕΥΓΟΣ ΚΕΦΑΛΩΝ ΣΕ ΕΥΡΩ ΜΗΝΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑ ΙΡΙΩΝ ΑΓΚΙΝ. ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1,024 0,9 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1,38 1,09 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1,47 1,17 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1,17 1,03 ΜΑΡΤΙΟΣ 0,66 0,62 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 0,37 0,41 ΜΑΙΟΣ 0,27 92

95 3.10 Ημερολόγιο εργασιών Α. Ποώιυη παοανωνή ανκινάοας Α/Α ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΠΟΧΗ 1 Όργωμα Ιούλιο 2 Φρεζάρισμα Ιούλιο 3 Αρδεύσεις Ιούλιο - Αύγουστο - Σεπτέμβριο 4 Ηλιοαπολύμανση Ιούνιο-Ιούλιο 5 Αραίωμα παραφυάδων Αύγουστο 6 Παράχωμα παραφυάδων Σεπτέμβριο 7 Ετήσια λίπανση Σεπτέμβριο 8 Υδρολιπάνσεις Σεπτέμβριο -Αρχές Νοεμβρίου (3-4 φορές) 9 Χορήγηση φυτορμονών Αρχές Σεπτεμβρίου - Τέλη (3 χορηγήσεις) Σεπτεμβρίου- Μέσα Οκτωβρίου 10 Αφαίρεση παλαιών φύλλων Καθ ολη τη διάρκεια της καλλιέργειας 11 Καταπολέμηση ζιζανίων Κυρίως Σεπτέμβριο και Οκτώβριο 12 Συγκομιδή-Συσκευασία Οκτώβριο-Νοέμβριο-Δεκέμβριο-Αρχές (δεμάτια των 20 & 10 Ιανουάριου κεφαλίδων με στέλεχος) 13 Αποκοπή υπέργειου Αρχές Μάίου ξηραμένου τμήματος 14 Καταπολέμηση εχθρών και Οπότε καταστεί αναγκαίο ασθενειών 15 Επίβλεψη καλλιέργειας Καθ όλη τη διάρκεια της καλλιέργειας 93

96 Β. Όιυιυη παραγωγή α νκινά ρ ^ Α/Α ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΠΟΧΗ 1 Όργωμα Ιούλιο 2 Φρεζάρισμα Ιούλιο 3 Αρδεύσεις Αύγουστο -Σεπτέμβριο 4 Ηλιοαπολύμανση Ιούλιο -Αρχές Αυγούστου 5 Αραίωμα παραφυάδων Τέλη Αυγούστου -Σεπτέμβριο 6 Ετήσια λίπανση Σεπτέμβριο 7 Καταπολέμηση ζιζανίων Κυρίως Σεπτέμβριο και Οκτώβριο 8 Παράχωμα παραφυάδων Οκτώβριο 9 Υδρολιπάνσεις Νοέμβριο έως Μάρτιο (3-4 φορές) 10 Χορήγηση φυτορμονών (3 χορηγήσεις) Αρχές Φεβρουάριου, τέλη Φεβρουάριου και μέσα Μαρτίου 11 Αφαίρεση παλαιών φύλλων Καθ όλη τη διάρκεια της καλλιέργειας 12 Συγκομιδή-Συσκευασία (δεμάτια των 20 & 10 κεφαλίδων με στέλεχος) 13 Αποκοπή υπέργειου ξηραμένου τμήματος 14 Καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών Αρχές Φεβρουάριου έως μέσα Μάίου Αρχές Αυγούστου Οπότε καταστεί αναγκαίο 15 Επίβλεψη καλλιέργειας Καθ όλη τη διάρκεια της καλλιέργειας 94

97 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 95

98 4.1 Ανάλυση κόστους παραγωγής μιας τυπικής καλλιέργειας αγκινάρας ανά στρέμμα στα Ίρια. Κόστος παραγωγής (production cost) ανά στρέμμα είναι το σύνολο των παραγωγικών δαπανών που αναλογούν σε καλλιέργεια ενός στρέμματος αγκινάρας. ΠΙΝΑΚΑΣ 12: Παρακάτω υπολογίζεται το κόστος ανά καλλιεργητική φροντίδα στην εργασία και στις δαπάνες υλικών. Κόστος/στρέμμα σε Καλλιεργητικές φροντίδες Υλικά Εργατικά Χημική ζιζανιοκτονία (Goal) Μηχανική ζιζανιοκτονία (θαμνοκοπτικο πλάτης) 10 Ψεκασμοί με εντομοκτόνα-μυκητοκτόνα, 4 φορές (Sumi Alpha.Rimidin) 3-5 Ψεκασμοί με GA3 8 5 Λίπανση σπαρτή 2 φορές ( ) Υδρολιπάνσεις 2-4 φορές ( , ) 20 Ηλιοαπολύμανση Λάστιχα Άρδευση 15 Αραίωμα παραφυάδων 2 φορές 60 Συγκομιδή 6 περίπου φορές 96 Ετήσια αφαίρεση στελεχών 30 Σύνολο Γενικό σύνολο ή κόστος/στρέμμα = =

99 Παρατηρήσεις: ο Το ημερομίσθιο υπολογίστηκε σε 30 που ισχύει αυτή την περίοδο, ο Ο υπολογισμός των τιμών των λιπασμάτων και των φυτοπροστατευτικών προϊόντων έγινε από τους γεωπόνους της περιοχής, με βάσει τις ισχύουσες σημερινές τιμές (2005) και με μια όσο το δυνατόν καλή προσέγγιση στην πραγματική κατανάλωση τους, ο Οι ώρες εργασίας και τα εργατικά ανά στρέμμα εκτιμήθηκαν από τους παραγωγούς της περιοχής για τη συγκεκριμένη καλλιέργεια, ο Σε όλη τη σαιζόν γίνονται 15 αρδεύσεις, στο στρέμμα αντιστοιχούν 15 κ.ε. νερό που στοιχίζουν 1.05 /στρέμμα. ο Τα λάστιχα αντέχουν για μια δετία και στοιχίζουν 26 το στρέμμα. 4.2 Υπολογισμός ακαθάριστης και καθαρής γεωργικής προσόδου. Α. ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗ ΠΡΟΣΟΔΟΣ/ΣΤΡΕΜΜΑ Αρχικά υπολογίζεται η μέση τιμή πώλησης αγκινάρας κατά τους μήνες Δεκέμβριο, Ιανουάριο, Φεβρουάριο, Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο: / 6 = 0.85 Ακαθάριστη πρόσοδος (Gross output) ή Ακαθάριστο Εισόδημα μιας Γ.Ε. είναι η χρηματική αξία της συνολικά παραγόμενης ποσότητας των τελικών προϊόντων ορισμένης χρονικής περιόδου (λογιστικό έτος) ή μιας παραγωγικής διαδικασίας. Περιλαμβάνει τις εισπράξεις από τις πωλήσεις, την ιδιοκατανάλωση, τα προϊόντα που δίδονται για αμοιβές σε τρίτους, αυτά που δεν έχουν πωληθεί ακόμα και τυχόν επιδοτήσεις, ενισχύσεις ή αποζημιώσεις. Τα έσοδα σε μια επιχείρηση είναι οι χρηματικές εισπράξεις από την πώληση της παραγωγής. Το αποτέλεσμα της Ακαθάριστης Προσόδου Γ.Ε. = (Ποσότητες Τελικών Προϊόντων * Μ.Ο. Τιμών στην αγορά) + Επιδοτήσεις + Ενισχύσεις + Αποζημιώσεις + Αύξηση Περιουσίας ΓΕ. 97

100 Οι τιμές παρουσιάζουν διακύμανση αλλά η μέση τιμή πώλησης υπολογίζεται Ο όγκος παραγωγής επίσης ποικίλει αλλά στην ακαθάριστη γεωργική πρόσοδο υπολογίζεται η παραγωγή κεφαλίδες ανά στρέμμα. Επιδοτήσεις δε δίνονται για την καλλιέργειά της και ασφαλιστικές αποζημιώσεις δίνονται σε περιπτώσεις καταστροφής της παραγωγής. Ακαθάριστη πρόσοδος/στρέμμα = τιμή αγκινάρας/ζευγάρι χ ποσότητα προϊόντος/στρέμμα = 0.85 /ζευγάρι χ ζευγάρια/στρέμμα = /στρέμμα Β. ΚΑΘΑΡΗ ΠΡΟΣΟΔΟΣ/ΣΤΡΕΜΜΑ Καθαρή πρόσοδος/στρέμμα = Ακαθάριστη πρόσοδο/στρέμμα - Κόστος/στρέμμα = = /στρέμμα Σηυείωση: Η μέση τιμή πώλησης αγκινάρας/ζευγάρι για τους 6 μήνες καθορίστηκε από τον παραγωγό με βάση τις τιμές χονδρικής πώλησης της αγκινάρας στην Κεντρική Λαχαναγορά Αθηνών και τους ισχυρισμούς των παραγωγών. 98

101 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 99

102 5.1 Συμπεράσματα - Προβλήματα Το βασικότερο πρόβλημα που αντιμετώπιζε η καλλιέργεια της αγκινάρας στον Νομό Αργολίδας ήταν η υψηλή συγκέντρωσης αλάτων στο νερό άρδευσης, που ήταν πέραν του ορίου ανοχής της αγκινάρας και που προκαλούσε κυρίως μείωση και οψίμιση της παραγωγής κεφαλίδων και που λύθηκε με το αρδευτικό έργο του Αναβάλου που έγινε το Άλλα προβλήματα που υπάρχουν στην καλλιέργεια της αγκινάρας τα οποία συναντώνται και σε άλλες περιοχές είναι τα παρακάτω: > Η ανομοιομορφία ωρίμανσης των κεφαλίδων της αγκινάρας. Η αγκινάρα δεν ωριμάζει ταυτόχρονα τις κεφαλίδες της, ούτε καν αυτές που σχηματίζονται την ίδια περίοδο. Αυτό έχει σαν συνέπεια να γίνεται πολλές φορές συγκομιδή σχετικά μικρών ποσοτήτων αγκινάρας από κάθε γεωργική επιχείρηση, έτσι αυξάνεται το κόστος των εργατικών για τη συγκομιδή, ενώ οι γεωργικές επιχειρήσεις αναγκάζονται να διαπραγματεύονται διαρκώς τις τιμές πώλησης με τις εμπορικές επιχειρήσεις. > Η αγκινάρα σαν πολυετές φυτό που είναι καταλαμβάνει τα εδάφη των γεωργικών εκμεταλλεύσεων για έναν ολόκληρο χρόνο και για τα επόμενα 4-5 χρόνια. Η αγκινάρα δηλαδή, δεν απελευθερώνει τα εδάφη των γεωργικών εκμεταλλεύσεων μετά το πέρας της συγκομιδής των κεφαλίδων της, ώστε στη συνέχεια σ αυτά να καλλιεργηθούν κάποια άλλα λαχανικά είδη. Αν π.χ. κάποιος παραγωγός θελήσει να εκμεταλλευτεί σε υψηλότερο βαθμό τα εδάφη που κατέχει καλλιεργώντας κάποιο άλλο λαχανικά το χειμώνα όπως λάχανο, μαρούλι, σπανάκι κ.ά. θα μπορούσε μετά το πέρας της συγκομιδής τους να καλλιεργήσει την άνοιξη πάλι λάχανο ή μαρούλι και το καλοκαίρι τομάτα ή πεπόνι. Αυτή τη δυνατότητα δεν την έχει με την καλλιέργεια της αγκινάρας. Το κόστος βέβαια παραγωγής αυτών των δύο ή τριών λαχανοκομικών που θα επιλέξει να καλλιεργήσει κατά την διάρκεια ενός έτους, θα είναι σαφώς υψηλότερο, το ίδιο όμως θα είναι και η ακαθάριστη πρόσοδος. Η προσπάθεια να παραγκωνιστεί αυτό το μειονέκτημα της γεωργικής ευσης της αγκινάρας οδήγησε ερευνητές 100

103 στην Ιταλία και στις Η.Π.Α. στην εύρεση τρόπου ώστε η αγκινάρα να καλλιεργείται σαν ετήσιο φυτό από σπόρο. Η πρακτική καλλιέργειας της αγκινάρας σαν ετήσιο φυτό πρέπει να διαφέρει πολύ από αυτή της αγκινάρας σαν πολυετές φυτό. Δυστυχώς όμως στη χώρα μας δεν έχουν γίνει αξιόπιστες έρευνες ή δοκιμές αυτού του τρόπου καλλιέργειας της αγκινάρας όποτε δεν ξέρουμε κατά πόσο θα μπορούσε να εφαρμοστεί εδώ. > Η αγκινάρα εξαιτίας των υπόγειων οφθαλμών της απαιτεί κάποιες καλλιεργητικές εργασίες, όπως τα αραιώματα παραφυάδων και την ετήσια αφαίρεση στελεχών που δεν επιδέχονται εκμηχάνιση και επιβαρύνουν με το υψηλό κόστος τους την εκμετάλλευση. > Σημαντικό πρόβλημα παρατηρείται από την άνοιξη και μετά όταν οι τιμές πώλησης της αγκινάρας έχουν μεγάλη πτώση. > Οι εγχώριες βιομηχανίες κατάψυξης λαχανικών, δεν ασχολούνται με την κατάψυξη της αγκινάρας, γιατί το κόστος μεταποίησης είναι υψηλότερο σε σχέση με άλλα λαχανικά και έτσι εισάγονται έτοιμες κατεψυγμένες από το εξωτερικό, κυρίως από Αίγυπτο, Ιταλία και Ισπανία. > Οι υψηλές τιμές των γεωργικών εφοδίων, λιπασμάτων και φυτοπροστατευτικών προϊόντων αποθαρρύνουν την καλλιέργεια. > Η απουσία marketing με την οποία θα μπορούσε να συμβάλλει στο να γίνει το παραγόμενο προϊόν γνωστό στο καταναλωτικό κοινό και να αυξηθεί η ζήτηση του στην αγορά. > Αναβάθμιση του ρόλου του συνεταιρισμού για την προώθηση του προϊόντος (συγκέντρωση, τυποποίηση, διακίνηση, μεταποίηση). Βέβαια υπάρχουν και δύο πλεονεκτήματα της καλλιέργειας της αγκινάρας τα οποία είναι τα εξής: s Σαν πολυετές φυτό η αγκινάρα δεν απαιτεί σπορά κάθε χρόνο. Η εγκατάσταση φυτείας της γίνεται μια φορά κάθε 4-6 χρόνια ή κάθε 7-8 χρόνια. Το κόστος δε του πολλαπλασιαστικού της υλικού είναι χαμηλό.άλλα λαχανοκομικά είδη, όπως η τομάτα, το λάχανο, χρειάζονται σπορά κάθε χρόνο. Για τη σπορά χρειάζονται εκτός από τους σπόρους 101

104 και κάποια άλλα υλικά όπως φυτοχώματα κ.ά. Έπειτα πρέπει να γίνει μεταφύτευση στο χωράφι. Όλα αυτά βέβαια έχουν κάποιο κόστος κι αυτό αυξάνεται πάρα πολύ για ορισμένα λαχανικά όπως η τομάτα που οι σπόροι της είναι πανάκριβοι (70 /στρέμμα κόστος σπόρων). Η αγκινάρα βέβαια δεν απαιτεί τίποτα από τα παραπάνω. ν' Η αγκινάρα σαν φυτό δεν έχει ανάγκη από καλλιεργητικές περιποιήσεις όπως κλάδεμα, κορυφολογήματα, υποστυλώσεις που έχουν π.χ. η τομάτα, το πεπόνι. Η αγκινάρα δεν χρειάζεται ούτε σκαλίσματα, ακόμα και στην αρχή ανάπτυξης των φυταρίων της ιδιαίτερα φυτείας πάνω από ενός έτους. Γιατί τα φυτά έχουν ήδη εκτελέσει ένα βιολογικό κύκλο, το ριζικό τους σύστημα είναι καλά ριζωμένο στο έδαφος, οπότε δεν χρειάζονται ειδικές φροντίδες, όπως π.χ. η τομάτα που τις χρειάζεται τουλάχιστον μέχρι να πιάσει καλά η ρίζα της. 5.2 Προοπτικές καλλιέργειας Καταρχήν για την καλλιέργεια της αγκινάρας στο Ν. Αργολίδας θα προτείναμε ορισμένες επί μέρους βελτιώσεις: 1) Προσθήκη οργανικής ουσίας (κοπριές, υπολείμματα καλλιεργειών κ.ά) για βελτίωση της ποιότητας των κεφαλίδων. Η προσθήκη κόπρου δεν πρέπει να γίνεται σε πολύ μεγάλες ποσότητες. 2) Απολύμανση των ξηροφύτων πριν τη φύτευσή τους. 3) Η φύτευση θα μπορούσε να εκμηχανιστεί. Στην Ιταλία σήμερα χρησιμοποιούνται με επιτυχία φυτευτικές μηχανές. Σαν πολλαπλασιαστικό υλικό στις φυτείες αγκινάρας της Ιταλίας χρησιμοποιούνται ογκίδια (σύμφωνα με σχετικό άρθρο Ιταλού ερευνητή) που περιγράφονται ως εξής: έχουν πάχος 1-3 οπί και μήκος 8-10 οπι με πλευρικά μάτια. Μάλλον είναι το ίδιο που αναφέρουμε εμείς ως ξηρόφυτα με κάποια διαφορά ως προς το μέγεθος. 102

105 4) Περιορισμός, όσο το δυνατόν, των επεμβάσεων με γιββεριλικό οξύ γιατί έχει ελαφρά δυσμενή επίπτωση στην ποιότητα των κεφαλίδων και επιπλέον η πέρα ενός ορίου χρήση του είναι αναποτελεσματική. 5) Δοκιμή, του χειρισμού, κατά τη συγκομιδή να κόβονται οι κεφαλίδες με βραχύ στέλεχος. Στη συνέχεια να παρατηρηθεί ποιες οι επιπτώσεις του χειρισμού στην παραγωγή κεφαλίδων. 6) Περιορισμό, όσο το δυνατόν, της χρήσης γεωργικών φαρμάκων για την καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών, ώστε να μειωθεί και το κόστος παραγωγής. 7) Για την αντιμετώπιση του παγετού θα μπορούσε, εφ'όσον είναι δυνατόν, να προσαρμοστεί στο σύστημα στάγδην άρδευσης και τεχνητή βροχή. Η τεχνητή βροχή θα τίθεται σε λειτουργία όταν αναμένεται παγετός. Οι παραπάνω βέβαια προτάσεις δεν είναι αρκετές για να γίνει μια γεωργική εκμετάλλευση επικερδής, θα πρέπει να δοθούν λύσεις και στα προβλήματα εμπορίας - διάθεσης των παραγόμενων κεφαλίδων. To marketing θα μπορούσε να συμβάλλει στο να γίνει το παραγόμενο προϊόν γνωστό στο καταναλωτικό κοινό και να αυξηθεί η ζήτησή του στην αγορά. Απορροφάτε από τη ντόπια αγορά κυρίως, ενώ έχει εξαίρετα και σπάνια οργανοληπτικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Οι τάσεις των τελευταίων ετών για μια πιο υγιεινή διατροφή καλύπτονται απόλυτα από την κατανάλωση του λαχανικού. Αντίστοιχα και η προσφορά δεν αυξάνεται αφού δε το επιτρέπουν τα προβλήματα που παρουσιάζονται κατά την καλλιέργειά της και το χαμηλό οικονομικό αποτέλεσμα που προκύπτει στο τέλος του οικονομικού έτους. Είναι γεγονός πως παλαιότερα μια τυπική καλλιέργεια αγκινάρας επέφερε μεγαλύτερο κέρδος από ότι τα τελευταία χρόνια. Αυτό οφείλεται στο αυξημένο κόστος καλλιέργειας που προέκυψε από τις υψηλές τιμές που καταβάλλονται για την προμήθεια γεωργικών εφοδίων (λιπασμάτων και φαρμάκων) από τους παραγωγούς. Για να λυθούν αυτά τα προβλήματα πρέπει κατά τη γνώμη μας σταδιακά να αναβαθμιστεί ο ρόλος του συνεταιρισμού των αγκιναροτταραγωγών. Η αναβάθμιση αυτή είναι προτιμότερο να συνδυαστεί με μια επέκταση της καλλιέργειας της αγκινάρας στο Ν. Αργολίδας. Θα 103

106 προτείναμε μια επέκταση στρέμματα η οποία συνεπάγεται αύξηση της παραγωγής κεφαλίδων αγκινάρας κατά τόνους. Η αύξηση αυτή θα μπορούσε να καλύψει το έλλειμμα της αγοράς σε νωπή αγκινάρα το χειμώνα. Η αναβάθμιση του ρόλου του συνεταιρισμού θα μπορούσε να ξεκινήσει με την οργάνωση και τη συνεργασία των μελών του ώστε να υπάρχουν κοινοί στόχοι όπως πρέπει να είναι: η βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων κεφαλίδων, η αύξηση της παραγωγής πρώιμων κεφαλίδων, η ομοιόμορφη εμφάνιση και η σταθερή ποιότητα των παραγόμενων κεφαλίδων. Ο συνεταιρισμός των αγκιναροπαραγωγών αν γίνει σοβαρή προσπάθεια να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι θα ήταν δυνατόν να αναλάβει όλο το κύκλωμα παραγωγής της αγκινάρας (συγκέντρωση, τυποποίηση, διακίνηση, μεταποίηση). Επειδή το τελευταίο είναι δύσκολο εξαιτίας των υψηλών επενδύσεων που προαπαιτεί από τους παραγωγούς θα προτείναμε αρχικά ο συνεταιρισμός να αναλάβει την τυποποίηση των κεφαλίδων δηλ. την κατάταξή τους σε κατηγορίες ποιότητας και τη συσκευασία τους. Η διαπραγμάτευση δε των τιμών πώλησης παραγωγού αγκινάρας δια μέσου του συνεταιρισμού θα ενίσχυε τη διαπραγματευτική δύναμη των παραγωγών έναντι των επιχειρήσεων χονδρικού εμπορίου, ενώ θα προτείναμε να εξετάσει το ενδεχόμενο πώλησης νωπής αγκινάρας σε πολυκαταστήματα ή ομίλους super markets χωρίς τη μεσολάβηση εμπόρων. Αυτά τα πολυκαταστήματα ή οι όμιλοι πρέπει να διαθέτουν δίκτυα διανομής των προϊόντων στα καταστήματά τους στην Αθήνα και τις πόλεις της επαρχίας στις οποίες έχουν εξαπλωθεί, οπότε ίσως μπορούν να αναλάβουν ένα μέρος της διακίνησης της αγκινάρας. Έτσι θα διευρυνθεί ο αριθμός των αγοραστών αγκινάρας και η διαπραγματευτική δύναμη των παραγωγών θα ενισχυθεί ακόμα περισσότερο έναντι των εμπόρων. Αργότερα ο συνεταιρισμός θα μπορούσε να αναλάβει ένα μέρος της διακίνησης των κεφαλίδων στις λαϊκές αγορές διάφορων πόλεων με την απόκτηση ορισμένων συνεταιρικών μέσων μεταφοράς. 104

107 Όσον αφορά το πλεόνασμα της αγκινάρας την άνοιξη υπάρχουν οι εξής διέξοδοι: α) Να εξάγεται σε γώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Αν και δεν γνωρίζουμε κατά πόσο οι λαοί αυτοί είναι συνηθισμένοι σ' αυτό το λαχανικά ελπίζουμε ότι αν το κόστος παραγωγής και οι τιμές πώλησής του διατηρηθούν σε χαμηλό επίπεδο θα προτιμηθεί από το καταναλωτικό κοινό. Στις χώρες της Δυτικής και Β. Ευρώπης δεν θα συστήναμε την εξαγωγή λόγω της μεγάλης απόστασης των χωρών αυτών από την Ελλάδα, τις πολύ υψηλές απαιτήσεις του σε ποιότητα, την προτίμηση που δείχνουν σε οπωροκηπευτικά άλλων χωρών, όχι αδικαιολόγητα αφού τα οπωροκηπευτικά που παράγονται στην Ελλάδα έχουν αποκτήσει «κακό όνομα» στην εξωτερική αγορά εξαιτίας ανυπαρξίας οργάνωσης εμπορίας τους (κακή συσκευασία, κακή κατάταξη σε κατηγορίες ποιότητας, κ.ά). Την εξαγωγή στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης τη συστήνουμε βέβαια με την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει οργάνωση της εμπορίας των οπωροκηπευτικών προς τις χώρες αυτές. β) Να καταψύχεται από βιομηχανία κατάιμυξικ που θα ιδρύσει και θα λειτουργήσει ο συνεταιρισμός. Από την επέκταση της καλλιέργειας στο Ν. Αργολίδας θα έχει αυξηθεί και το πλεόνασμα νωπής αγκινάρας την άνοιξη οπότε και λόγω αυτής της αύξησης πιθανόν να συμφέρει περισσότερο το συνεταιρισμό να ιδρύσει μια βιομηχανία κατάψυξης στο κέντρο παραγωγής της αγκινάρας. Οι αγκινάρες θα μπορούσαν να καταψύχονται και μαζί με άλλα λαχανικά ή με τα υλικά που χρειάζονται για να μαγειρευτούν και να εξάγονται στις χώρες που προαναφέραμε αν συγκρατηθεί σε χαμηλό επίπεδο το κόστος παραγωγής και μεταποίησης. Θα μπορούσαν λόγω της χαμηλής τιμής τους να ανταγωνιστούν και τις κατεψυγμένες αγκινάρες άλλων χωρών. 105

108 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΓΓΙΔΗΣ A. (1994). «Ελάχιστα ανταγωνιστικός ο τομέας της μεταποίησης».γεωργική Τεχνολογία. Ιούλιος-Αύγουστος 1994,Αθήνα. ΒΕΛΕΝΤΖΑΣ Δ. (1984). «Εχθροί και ασθένειες της φράουλας και της αγκινάρας». Σύγχρονη Γεωργική Τεχνολογία. Τεύχος No 3, Αθήνα. BIANCO V. V. (1986). «Η καλλιέργεια της αγκινάρας». Σύγχρονη Γεωργική Τεχνολογία. Τεύχος No 35, σελ , Αθήνα. ΓΕΩΡΓΑΝΤΑ Α. (1995). «Η καλλιέργεια της αγκινάρας στους Νομούς Αργολίδας και Μεσσηνίας». Πτυχιακή εργασία, Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας. CALABRESE DOTT. Ν. (2002). «Καλλιέργεια-Ποικιλίες-Εμπορία». Ημερίδα Αγκινάρας, Ίρια Αργολίδας CHEVALLIER A. (1996). «The Encyclopedia of Medical Plants Dorling Kindersley». London. CIUFOLINI C. (1986). «Λαχανοκομία Κηπευτική Γενική και Ειδική». Εκδόσεις Ψυχάλου, Αθήνα. ΔΗΜΗΤΡΑΚΗΣ Κ.Γ. (1998). «Λαχανοκομία». Εκδόσεις Αγρότυπος Α.Ε., Αθήνα. FACCIOLA S. (1990). «Cornucopia-A Source Book of Edible Plants». Kampong Publications. FOURY C. (1967). «Study of the Floral Biology of the Appplication to Selection Part I Data on Floral Biology Ann de Γ Amelior des Plantes 17(4): in French». English Summary. HUXLEY A. (1992). «The New RHS Dictionary of Gardening». MacMillan Press. IVAN PONTI-FRANCO LAFFI (2000). «Μυκητολογικές Ασθένειες των Κηπευτικών». Εκδόσεις Ζευς, Αθήνα. ΚΑΛΤΣΙΚΗ I. ΠΑΝΤ., ΣΠΑΡΤΣΗ I. ΝΙΚ. (1985). «Ανθοκηπευτικές καλλιέργειες». Τόμος Α', Ίδρυμα Ευγενιδίου. ΚΑΝΑΚΗΣ Α. (2002). «Σημειώσεις Ειδικής Λαχανοκομίας». Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας. ΚΑΡΑΜΠΕΤΣΟΣ I. X. (2003). «Θρέψη Φυτών». Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας. ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Π. (2002). «Ιολογικές ασθένειες της αγκινάρας». Ημερίδα Αγκινάρας, Ίρια Αργολίδας. 106

109 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Γ. (1994). «Οργανική Λίπανση». Γεωργική Τεχνολογία. Λίπανση -Θρέψη, Αθήνα. ΜΑΡΚΑΚΗΣ Δ. (1994). «Προβλήματα φυτοπροστασίας εσπεριδοειδών στον Ν. Αργολίδας». Πτυχιακή εργασία, Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας. ΜΠΡΑΤΗΣ Κ. (1994). «Εφαρμογή λιπασμάτων με υδρολίπανση». Γεωργική Τεχνολογία. Λίπανση-Θρέψη, Αθήνα. ΟΛΥΜΠΙΟΣ X. Μ. (1996). «Σημειώσεις Ειδικής Λαχανοκομίας». Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα. ΟΛΥΜΠΙΟΣ X. Μ. (2002). «Η καλλιέργεια της αγκινάρας στην Ελλάδα». Ημερίδα Αγκινάρας, Ίρια Αργολίδας. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Γ. X. (1995). «Ασθένειες κηπευτικών καλλιεργειών». Εκδόσεις Α. Σταμούλης, Αθήνα. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΕΙΟΥ ΑΘ. (2001). «Σημειώσεις Τεχνοοικονομικής Ανάλυσης». Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας, Σεπτέμβριος ΠΑΤΣΗ Π. (1994). «Οργάνωση και Διαχείριση Γεωργικών Εκμεταλλεύσεων». Ίδρυμα Ευγενίδου, Αθήνα. ΣΑΚΑΝΤΑΚΗ B. Κ. (1976). «Λαχανοκομικό λεξικό». Τόμοι 2. Έκδοση του Συγγραφέα, Αθήνα. SCHRADER L. WAYNE (1994). «Growth regylator gives earliest harvest in artichokes». California agriculture, May-Jyne ΣΠΑΝΑΚΗΣ K. (1991). «H καλλιέργεια της αγκινάρας».έκδοση Διεύθυνση Γεωργίας Ηρακλείου, Ηράκλειο Κρήτης. ΣΠΑΡΤΣΗ Ν. (1998). «Γενική και Ειδική Λαχανοκομία». Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα. ΤΑΜΠΟΥΚΟΥ Α. (1994). «Η οικονομική ύφεση οξύνει τα προβλήματα». Γεωργική Τεχνολογία, Μάρτιος ΤΖΑΒΑΡΑ Σ. (2004). «Η καλλιέργεια της αγριαγκινάρας στο Νομό Μεσσηνίας. Προβλήματα - Προοπτικές». Πτυχιακή εργασία, Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας ΤΖΑΜΟΣ ΕΛΕΥΘ. (2002). «Μυκητολογικές ασθένειες της αγκινάρας- Ηλιοαπολύμανση». Ημερίδα Αγκινάρας, Ίρια Αργολίδας. ΥΦΟΥΛΗ Α. (1985). «Φυτική Παραγωγή». Ίδρυμα Ευγενίδου, Αθήνα ΦΑΝΟΥΡΑΚΗΣ Ν. (1999). «Γενετική Βελτίωση Φυτών». Εκδόσεις Ίων, Αθήνα. 107

110 ΔΙΑΔΥΚΤΙΟ DATABASE: 20/9/ /92005 ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ URL: 7/9/ /11/ /10/ /10/2005 by Landru Υπουργείο Γεωργίας, Διεύθυνση Αγροτικής Πολιτικής και Τεκμηρίωσης 30/10/2005 by Dave by PDN Botanic Gardens 25/10/