«Η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων επί κληρονομικών διαφορών και υποθέσεων»

Transcript

1 1 «Η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων επί κληρονομικών διαφορών και υποθέσεων» Επιμέλεια : Κώστας Αντωνίου, ικηγόρος, μέλος της συντακτικής ομάδας του indubio.gr Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Επισημαίνεται πάντως ότι κατά τον Ν. 2121/1993 και κατά τη ιεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975), απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου, με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη. 1

2 2 Η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων επί κληρονομικών διαφορών και υποθέσεων Πίνακας Περιεχομένων 1. Περιεχόμενα...σελ. Ι 2. Πρόλογος...σελ.1 3. Α. Η διεθνής Δικαιοδοσία...σελ.2 4. Β. Η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων για τις κληρονομικές διαφορές...σελ.7 5. Β. i. Το άρθρο 30 ΚπολΔ θεσπίζει τη δωσιδικία της κληρονομίας (forum hereditatis)...σελ.7 6. Β. ii. Η κατοικία ως κρίσιμο στοιχείο...σελ.8 7. Β. iii. Αρμόδιο δικαστήριο...σελ Β. iv. Ειδικά ζητήματα-απόψεις...σελ Β. v. Παρέκταση διεθνούς δικαιοδοσίας ελληνικών δικαστηρίων επί κληρωνομικών διαφορών...σελ Β. vi. De lege ferenda προτάσεις...σελ Β. vii. Άρθρο 30 ΚπολΔ-Ποιές διαφορές περιλαμβάνει...σελ Γ. Η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων για τις κληρονομικές υποθέσεις...σελ Γ. i. Εισαγωγή...σελ Γ. ii. Το δικαστήριο του άρθρου 810 ΚπολΔ...σελ Γ. iii. Η θέση του ΚπολΔ...σελ Γ. iv. Απόψεις θεωρίας-πορίσματα νομολογίας...σελ Γ. v. Κριτική απόψεων...σελ Γ. vi. Αποκλεισμός των κληρονομικών διαφορών από τη Σύμβαση των Βρυξελλών...σελ Επίλογος-Τελικές παρατηρήσεις...σελ.30 Βιβλιογραφία-Αρθρογραφία-Μελέτες...σελ.Α-Β 2

3 3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι κληρονομικές διαφορές είχαν από την αρχαιότητα ιδιαίτερη σημασία στην κοινωνική και οικονομική ζωή ενός τόπου, καθώς ενέχουν μια έντονη κοινωνικοηθική διάσταση. Από τον κώδικα της Γόρτυνος, του οποίου οι διατάξεις χρονολογούνται στον 7 ο αιώνα Π.Χ., και το κληρονομικό δίκαιο της κλασσικής αρχαίας Ελλάδας, στο οποίο βρίσκουμε τις πρώτες ρυθμίσεις για την εξ αδιαθέτου και την εκ διαθήκης διαδοχή, την επαγωγή της κληρονομίας και την έννοια της αγχιστείας, έως τη σημερινή εποχή, είναι φανερή η ιδιαίτερη φύση των διαφορών που ανακύπτουν από τις κληρονομικές σχέσεις. Και η ιδιαίτερη φύση των διαφορών αυτών αναπτύσσει μια χαρακτηριστική δυναμική, καθώς οι έννομες σχέσεις που διαπλέκονται και οι σκοποί που εξυπηρετούνται είναι κρίσιμοι για τη διατήρηση και εξέλιξη των κοινωνικών δομών. Η ομαλή ρύθμιση των κληρονομικών διαφορών πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα σε κάθε έννομη τάξη, αφού περιλαμβάνουν όχι μόνο σχέσεις προσώπων αλλά και προσώπων με περιουσίες. Οι σχέσεις του κληρονομούμενου με τους διαδόχους του, η μετάβαση της περιουσίας του σ αυτούς ή σε τρίτους, οι σχέσεις των κληρονόμων με τρίτους ή μεταξύ τους, είναι μόνο μερικές από τις κληρονομικές διαφορές που ο κάθε νομοθέτης καλείται να ομαλοποιήσει. Και αυτή η διαπλοκή γίνεται ακόμη εντονότερη όταν ο νομοθέτης θα πρέπει να ρυθμίσει κληρονομικές διαφορές με στοιχεία αλλοδαπότητας. Στη σύγχρονη εποχή, η ανάπτυξη και εξέλιξη των διεθνών σχέσεων δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο και το κληρονομικό δίκαιο. Στην παρούσα μελέτη, θα επιχειρηθεί μια όσο το δυνατόν πληρέστερη ανάλυση των ρυθμίσεων του ΚΠολΔ, σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων επί των κληρονομικών διαφορών και υποθέσεων, κληρονομικών δηλαδή εννόμων σχέσεων και της αμφισβητούμενης και της εκουσίας δικαιοδοσίας. 3

4 4 Α. Η διεθνής δικαιοδοσία Ο όρος διεθνής δικαιοδοσία απαντάται με πληθώρα ορισμών καθώς αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία των σύγχρονων συναλλαγών, με τη ραγδαία εξέλιξη των διεθνών σχέσεων και την αμείωτη ένταση με την οποία αυτές αναπτύσσονται στο χώρο των συμβάσεων και συναλλαγών. Ένας γενικά αποδεκτός ορισμός που θα μπορούσε να δοθεί στον όρο αυτό είναι η εξουσία των πολιτικών δικαστηρίων προς απονομή δικαιοσύνης επί των ιδιωτικών διεθνών διαφορών ή υποθέσεων 1. Ιδιωτική διεθνής διαφορά υφίσταται οσάκις κάποια ιδιωτικού δικαίου διαφορά συνάπτεται με κάποιο στοιχείο ξένο προς την ελληνική πολιτεία γιατί ένας η όλοι οι διάδικοι είναι αλλοδαποί και τα παραγωγικά γεγονότα της δικαιολογικής σχέσης σχετίζονται με κάποια ξένη πολιτεία 2. Επομένως θα μπορούσε κανείς να πει ότι διεθνής δικαιοδοσία αποκαλείται η εξουσία του ελληνικού δικαστηρίου προς εκδίκαση διαφοράς με στοιχεία αλλοδαπότητας 3. Έτσι, ιδιωτική διεθνής διαφορά, και συνεπώς διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων, μπορεί να υπάρξει είτε από άποψη αντικειμένου 4 (για παράδειγμα μια σύμβαση που έχει καταρτισθεί στην Ιταλία ανάμεσα σε έναν Έλληνα και έναν Άγγλο και πρόκειται να εκπληρωθεί στην Ελλάδα) είτε από άποψη υποκειμένου 5 (για παράδειγμα ο κληρονομούμενος είναι Ισπανός πολίτης με κατοικία όμως στην Ελλάδα). Τα δικαιολογητικά όρια κάθε κράτους του οποίου τα δικαστήρια έχουν διεθνή δικαιοδοσία να επιλαμβάνεται μιας υποθέσεως, καθορίζονται καταρχάς από τον εγχώριο νομοθέτη 6. Στο σημείο όμως αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε τις ριζοσπαστικές αλλαγές που επέφερε η σύμβαση των Βρυξελλών του και μετέπειτα ο Κανονισμός 44/ του Συμβουλίου της 1 Μητσόπουλος, Πολιτική Δικονομία, Τεύχος Α(1972), σελ.142., Κεραμεύς, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, 1986, σελ.1, ενώ κατά τους Μπέη/Καλαβρό/Σταματόπουλο ακριβέστερος αντί του όρου διεθνής δικαιοδοσία είναι ο όρος διεθνής αρμοδιότητα."και τούτο γιατί δεν πρόκειται για την εξουσία όλων των ελληνικών δικαστηρίων να δικάσουν μιαν αλλοδαπή διάφορα, αλλά μόνο για την αρμοδιότητα ενός ή το πολύ δυο ή τριών δικαστηρίων". Μπέης/Καλαβρός/Σταματόπουλος, Δικονομία των ιδιωτικών διαφορών, σελ Βαθρακοκοίλης Β, Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, Ερμηνευτική νομολογιακή ανάλυση, Τόμος Ι (1996), σελ Μπέης/Καλαβρός/Σταματόπουλος, ο.π, σελ Νίκας Ν., Πολιτική Δικονομία Ι, σελ Νίκας Ν., ο.π, σελ Ράμμος-Κλαμαρής, Επιτομή Δικονομικού δικαίου, Α ημίτομος,1998,σελ.49 7 Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1968 υπεγράφη στις Βρυξέλλες η σύμβαση των Βρυξελλών για τη διεθνή δικαιοδοσία και εκτέλεση των αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές διαφορές. Αυτή η σύμβαση, η οποία ήταν αποτέλεσμα της σύμπτωσης της βούλησης των έξι αρχικών μελών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας(Βέλγιο, Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Κάτω 4

5 5 Χώρες) άρχισε να ισχύει μαζί με τα ταυτόχρονα πρωτόκολλο και κοινή δήλωση από την 1η Φεβρουαρίου Η Σύμβαση των Βρυξελλών, εξαιτίας της προσχωρήσεως νέων κρατών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, υπέστη αντίστοιχες τροποποιήσεις. [Η πρώτη τροποποίηση επήλθε στις 9 Οκτωβρίου 1978 με την προσχώρηση του Ην.Βασιλείου, της Δανίας και της Ιρλανδίας. Η δεύτερη με την προσχώρηση της Ελλάδας στις 25 Οκτωβρίου Η τρίτη με την προσχώρηση της Ισπανίας και Πορτογαλίας στις 26 Μαΐου 1989(Σαν Σεμπαστιάν). Η τέταρτη τροποποίηση επήλθε με την προσχώρηση της Αυστρίας, Φινλανδίας και Σουηδίας]. Με τις συμβάσεις προσχωρήσεως όμως, οι τροποποιήσεις που επήλθαν δεν ήταν θεμελιώδεις, καθώς τα υφιστάμενα κείμενα δεν αναθεωρήθηκαν συστηματικά αφού καταρτίστηκε μόνο σύμβαση προσαρμογής [Κεραμεύς/Κρεμλής/Ταγαράς, Η σύμβαση των Βρυξελλών, Ερμηνεία κατ'άρθρο, Συμπλήρωμα , σελ.2]. Σημαντική βέβαια από ουσιαστικό περιεχόμενο ήταν η τροποποίηση που επέφερε η προσχώρηση της Δανίας, της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου καθώς έπρεπε το κείμενο της Σύμβασης να συγκριθεί και να προσαρμοσθεί στο ιδιάζον αγγλοσαξονικό δίκαιο [Κεραμεύς Κ., Η σύμβαση των Βρυξελλών για τη διεθνή δικαιοδοσία και την εκτέλεση αποφάσεων και η εφαρμογή της στην Ελλάδα, ΝοΒ ]. Η σημασία της Σύμβασης εξυφαίνεται όχι μόνο από την εκτενή νομολογία [Κεραμεύς, ο.π, σελ.1286] και στο κοινοτικό και στο εθνικό πεδίο, αλλά και από το γεγονός ότι τρίτα κράτη, οι χώρες της ΕΖΕΣ, υπέγραψαν με τα 12 μέλη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις 16 Σεπτεμβρίου 1988 τη σύμβαση του Λουγκάνο, η οποία ισχύει παράλληλα με τη σύμβαση των Βρυξελλών και εφαρμόζεται ανάμεσα στις χώρες αυτές της ΕΖΕΣ και στις χώρες που προσχώρησαν στη σύμβαση των Βρυξελλών. Με την προσχώρηση όμως της Αυστρίας, Σουηδίας και Φινλανδίας στη Σύμβαση των Βρυξελλών μειώθηκε η πρακτική σημασία της Σύμβασης του Λουγκάνο. [ Α. Γραμματικάκη- Αλεξίου, Ζ. Παπασιώπη Πασιά, Ε. Βασιλακάκης, Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο, Γ έκδοση, (2002), σελ.372] Η προσχώρηση της Ελλάδας στη Σύμβαση των Βρυξελλών επήλθε το 1982 και άρχισε η Σύμβαση να ισχύει από την 1η Απριλίου 1989, αφού κυρώθηκε με το νόμο 1814/1988 σύμφωνα με τον κανόνα δικαίου που θεσπίζει το α.28 Σ. [ Άρθρο 28 1 Σ: Οι γενικά παραδεδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωση τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ σύμφωνα με τους όρους καθεμίας, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου. ]. Νομικό θεμέλιο της Σύμβασης των Βρυξελλών αποτέλεσε το α.220 Συνθ.ΕΟΚ της 25ης Μαρτίου 1957, το επέβαλε στα κράτη μέλη εφόσον είναι αναγκαίο την διεξαγωγή μεταξύ τους διαπραγματεύσεων για να εξασφαλίσουν προς όφελος των υπηκόων τους την απλούστευση των διατυπώσεων για την αμοιβαία αναγνώριση και εκτέλεση δικαστικών και διαιτητικών αποφάσεων. Ενώ όμως ο αρχικός στόχος ήταν η δικονομική ενοποίηση όσο αυτή αφορούσε την αναγνώριση και εκτέλεση των δικαστικών και διαιτητικών αποφάσεων, το περιεχόμενο της διευρύνθηκε καθώς συγχρόνως θέσπισε κανόνες διεθνούς δικαιοδοσίας. [ Κεραμεύς/Κρεμλής/Ταγαράς, Η Σύμβαση των Βρυξελλών, Ερμηνεία κατ'άρθρο, (1989), σελ3]. Επομένως η δικονομική ενοποίηση που επήλθε με τη Σύμβαση αυτή είχε διττό περιεχόμενο. Αφ'ενός ρύθμιζε τη διεθνή δικαιοδοσία αφ'ετέρου την αναγνώριση και την εκτέλεση των δικαστικών και διαιτητικών αποφάσεων. Μ'αυτά τα στοιχεία θεμελιώνεται ο διπλός της χαρακτήρας. [Κεραμεύς/Κρεμλής/Ταγαράς, ο.π.σελ3]. Αυτό το οποίο αξίζει να σημειωθεί και αποτελεί ένα από τα Κύρια χαρακτηριστικά της Σύμβασης των Βρυξελλών είναι η αποκλειστική αρμοδιότητα του ΔΕΚ να επιλύει τα σύνθετα προβλήματα ερμηνείας [βλ. Πρωτόκολλο της ] που δημιουργούνται από την εκτενή εφαρμογή της, μέσω προδικαστικών ερωτημάτων που υποβάλλονται από τα επιμέρους εθνικά δικαστήρια. Η ερμηνεία αυτή από το ΔΕΚ καταδεικνύει την ευρύτερη ανάγκη για ομοιόμορφη εφαρμογή του κοινοτικοποιημένου δικονομικού διεθνούς δικαίου στα θέματα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του [ Α. Γραμματικάκη Αλεξίου, Ζ. Παπασιώπη Πασιά, Ε. Βασιλακάκης, Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο, 2002, σελ.374]. Η ερμηνεία που προσδίδει το ΔΕΚ σε μια διάταξη της Σύμβασης είναι δεσμευτική για το εθνικό δικαστήριο που υπέβαλε το προδικαστικό ερώτημα, ενώ παράλειψη του εθνικού δικαστηρίου να συμμορφωθεί με την ερμηνεία του ΔΕΚ θεμελιώνει λόγο έφεσης και αναίρεσης του α.559 περ. 1 ΚΠολΔ. Από την πλούσια νομολογία του ΔΕΚ περίπου 100 αποφάσεις μέχρι το 1996 [ Κεραμεύς/ Κρεμλής / Ταγαράς, Η Σύμβαση των Βρυξελλών, Ερμηνεία κατ' άρθρο, Συμπλήρωμα , (1996), σελ.5 ] - με κύριο άξονα και θεμελιώδη αρχή της την αυτόνομη ερμηνεία των διατάξεων με βάση τους σκοπούς και τις Γενικές αρχές της Σύμβασης, μπορεί κανείς να εξάγει το συμπέρασμα ότι η αναγκαιότητα αυτή για δικονομική ενοποίηση αποτελεί έναν από τους πρωταρχικούς στόχους της Ε.Ε. Η ραγδαία όμως εξέλιξη για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είχε όμως άμεσες συνέπειες και σε ό,τι αφορά τη δικονομική έκφρασή της. 8 Η μεγάλη εξέλιξη και ανάπτυξη που σημειώθηκε στον ευρωπαϊκό χώρο καθώς και η προσχώρηση νέων κρατών μελών στους κόλπους της Ε.Ε, επιτάχυνε και την αναγκαιότητα για ένα νομοθέτημα που θα είχε άμεση και καθολική εφαρμογή στα κράτη μέλη χωρίς να υπάρχουν τα εμπόδια που 5

6 6 Ευρώπης στον τομέα της διεθνούς δικαιοδοσίας στις αστικές και εμπορικές υποθέσεις, υποκαθιστώντας ουσιαστικά τις διατάξεις του ΚΠολΔ στις περιπτώσεις που υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής τους. Έτσι, αν μια έννομη σχέση εμπίπτει στο κατά τόπον και καθ' ύλην πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού 44/2001 ή της Συμβάσεως των Βρυξελλών, τότε δεν θα εφαρμοσθούν οι διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας αλλά ο Κανονισμός 44/2001 ή η σύμβαση των Βρυξελλών. Η εξαιρετική εφαρμογή του ΚΠολΔ είναι εύλογο αποτέλεσμα της ένταξης της Ελλάδας στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των διαδικασιών που αναπτύσσονται εντός της, με την δικονομική ενοποίηση να συνδυάζεται με την ενοποίηση διατάξεων ουσιαστικού δικαίου 9. ορθώνονταν από τα επιμέρους εθνικά δίκαια. Μ'αυτή τη λογική, η Συνθήκη του Άμστερνταμ [ βλ. Συνθήκη Άμστερνταμ, 2ας Οκτωβρίου 1997 ] υπήγαγε τα θέματα που αναφέρονται στη δικαστική συνεργασία σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις στον πρώτο κοινοτικό πυλώνα, όπου στο α. 61 της Συνθ. ΕΚ ορίζεται ρητά ο στόχος της προοδευτικής εγκαθίδρυσης ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Για να δημιουργηθεί λοιπόν ένας τέτοιος χώρος απαιτείται η ίδια η Κοινότητα να θεσπίσει μέτρα και να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, καθώς η δικονομική ενοποίηση που επιχειρείται μέσα από διεθνείς συμβάσεις παρουσιάζει σημαντικά μειονεκτήματα κυρίως σε ό,τι αφορά την ισχύ των κανόνων στα εθνικά δίκαια. Αντιλαμβανόμενο αυτή την ανάγκη, το Συμβούλιο της Ευρώπης εξέδωσε στις 22 Δεκεμβρίου 2000 τον Κανονισμό 44/2001 για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση των αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις. Πρακτική συνέπεια της έκδοσης του κανονισμού είναι ότι αποφεύγεται η χρονοβόρα διαδικασία κύρωσης των συμβάσεων, καθώς οι κανονισμοί έχουν άμεση ισχύ και ισχύουν χωρίς καμία επιπλέον διατύπωση. Αίρεται επομένως η απεριόριστη κυριαρχία των κρατών και υπάγονται στο κανονιστικό πεδίο του παραγώγου δευτερογενούς κοινοτικού δικαίου. Εφαρμόζεται σε όλη σχεδόν την περιοχή της Κοινότητας, καθώς αντικατέστησε στις σχέσεις των 14 τότε κρατών μελών τη Σύμβαση των Βρυξελλών εκτός της Δανίας [ Για τις σχέσεις της Δανίας με τα υπόλοιπα κράτη μέλη ισχύει η Σύμβαση των Βρυξελλών ]. Η αμεσότητα του Κανονισμού συνίσταται στην δεσμευτική ισχύ του χωρίς την ανάγκη κυρώσεως από τα κράτη μέλη και στην κατίσχυσή του έναντι οποιασδήποτε εθνικής διατάξεως. Επομένως, το δίκαιο που ορίστηκε από τον Κανονισμό, αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της εθνικής εννόμου τάξεως και αναπτύσσει πλήρως τα αποτελέσματα του καθώς οποιαδήποτε εθνική διάταξη υποχωρεί μπροστά στην εφαρμογή των διατάξεων του. Επιπροσθέτως, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η δημιουργία ενός και μόνο νομοθετήματος που αντικαθιστά το δαιδαλώδες σύστημα διατάξεων που είχαν θεσπιστεί με τις επιμέρους συμβάσεις προσφέρει περισσότερη νομική ασφάλεια. Σοβαρό μειονέκτημα όμως της κοινοτικοποίησης του δικαίου είναι ο αποκλεισμός των εθνικών δικαστηρίων να υποβάλουν προδικαστικά ερωτήματα στο ΔΕΚ αν οι αποφάσεις τους υπόκεινται σε ένδικα μέσα [ βλ. άρθρο 68 ΣυνθΕΚ ]. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι όσον αφορά τον Ελλαδικό χώρο, το μόνο δικαστήριο που μπορεί να υποβάλλει προδικαστικό ερώτημα είναι ο Α.Π [ Α. Γραμματικάκη Αλεξίου, Ζ. Παπασιώπη Πασιά, Ε. Βασιλακάκης, σελ. 374 ]. Ο Κανονισμός 44/2001 επέφερε σημαντικές τροποποιήσεις στη Σύμβαση, σεβάστηκε όμως τη δομή του και δεν διαμόρφωσε ριζικά το περιεχόμενό της. Ο Κανονισμός επανέλαβε στο άρθρο 1 1 το ταυτάριθμο άρθρο της Σύμβασης προβλέποντας ότι εφαρμόζεται σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, ενώ σε κάποιες άλλες περιπτώσεις θέλησαν οι Συντάκτες του να επεκτείνουν την παροχή προστασίας στα ασθενέστερα μέρη μιας σύμβασης θεσπίζοντας ευεργετικές διατάξεις για συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Με μια πρώτη εκτίμηση, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ο Κανονισμός 44/2001 αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό βήμα για την δικονομική ενοποίηση των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς διευρύνει και ολοκληρώνει τη διαδικασία αυτή, η οποία είχε ξεκινήσει με βάση τη Σύμβαση των Βρυξελλών 9 βλ. Σύμβαση Ρώμης για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές που υπεγράφη στις και κυρώθηκε από την Ελλάδα με το ν. 1792/1988 και τέθηκε σε ισχύ από την 1η Απριλίου 1991 τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλα εννέα αρχικά κράτη μέλη 6

7 7 Ο ΚΠολΔ περιλαμβάνει ένα σαφές πλαίσιο διατάξεων με τις οποίες καθορίζεται η δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων. Θεμελιώδης διάταξη είναι αυτή του α.3κπολδ σύμφωνα με την οποία: "Στη δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων υπάγονται Έλληνες και αλλοδαποί, εφόσον υπάρχει αρμοδιότητα ελληνικού δικαστηρίου 10 ". Σύμφωνα επομένως με τη γραμματική διατύπωση, ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, προκειμένου να καθορίσει την διεθνή δικαιοδοσία, εγκαταλείπει το κριτήριο της ιθαγένειας της Παλιάς Πολιτικής Δικονομίας και υιοθετεί πλέον τη θεωρία της συνισταμένης, σύμφωνα με την οποία η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων αποτελεί τη συνισταμένη των κατά τόπον αρμοδιοτήτων, έτσι όπως ορίζονται στον ΚΠολΔ στα άρθρα 22 έως 41. Με το σύστημα της εδαφικότητας που καθιέρωσε πλέον ο ΚΠολΔ, η ανισότητα που δημιουργούσε το παλιό σύστημα της Πολιτικής Δικονομίας του Maurer κάμφθηκε και πλέον έχει επέλθει πλήρης δικαιοδοτική εξίσωση ημεδαπών και αλλοδαπών 11 αφού τα ελληνικά δικαστήρια έχουν διεθνή δικαιοδοσία να εκδικάσουν για ιδιωτική διεθνή διάφορα ανεξάρτητα από την ιθαγένεια των διαδίκων αρκεί να υφίσταται τοπική αρμοδιότητα των ελληνικών δικαστηρίων 12, η οποία να στηρίζεται σε κάποια από τις Γενικές ή ειδικές δωσιδικίες του ΚΠολΔ 13. Επομένως, προκειμένου να επιληφθεί το συγκεκριμένο ελληνικό δικαστήριο και να ασχοληθεί με την εκδίκαση της διαφοράς, δεν θα αποβλέψει στην ιθαγένεια του διαδίκου αλλά μόνο στη δωσιδικία του. Αν δεν 10 Στην Πολιτική Δικονομία του Maurer η διεθνής δικαιοδοσία ρυθμιζόταν από τα άρθρα 27 και 28. Σύμφωνα με το άρθρο 27, " αλλοδαποί δύνανται να εναχθώσι παρ' αλλοδαπών ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων, μόνο κατά τας εν τοις άρθροις 19, 20 και 22 αριθμ. 3, 4, 5 7 ωρισμένας περιπτώσεις ή όταν συνθήκαι του Κράτους κάμνουν εξαίρεσιν τινά, ή ο εναγόμενος υπέβαλεν εαυτόν ρητώς ή σιωπηλώς τα ελληνικά δικαστήρια " ενώ σύμφωνα με το άρθρο 28 " ο αλλοδαπός δύναται να εναχθή παρ'ημεδαπού ενώπιον παντός ελληνικού δικαστηρίου, ένεκα πάσης υποχρεώσεως συνομολογηθείσης εντός ή εκτός της Ελλάδος προς τον ημεδαπόν Ωσαύτως δύναται ο ημεδαπός να καταδιωχθεί ενώπιον ελληνικών δικαστηρίων ένεκα τοιούτων υποχρεώσεων, τας οποίας αυτός συνωμολόγησεν εν τη αλλοδαπή προς ημεδαπόν ή αλλοδαπόν. " Τα άρθρα 27 και 28 καταργήθηκαν από το άρθρο 7 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα ( ν. 2783/1941 ). Ενώ με το άρθρο 126 του ιδίου νόμου ορίστηκε ό,τι : " Οι αλλοδαποί υπάγονται εις την δικαιοδοσίαν των ημεδαπών δικαστηρίων δυνάμενοι να εναγάγωσιν ή να εναχθώσιν ως ημεδαποί κατά τας περί δωσιδικιών κειμένας διατάξεις." Τελικά και το άρθρο 126 του ΕισΝΑΚ καταργήθηκε από το άρθρο 53 ΕισΝΚΠολΔ, και πλέον η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων θεμελιώνεται στο α.3 1 του ΚΠολΔ. 11 Κεραμεύς/Κονδύλης/Νίκος, σελ Σύμφωνα με τον Βαθρακοκοίλη, με το α.3κπολδ προκύπτει ότι καθιερώνεται η εξομοίωση των αλλοδαπών προς τους ημεδαπούς, ως προς τις προϋποθέσεις δικαιοδοσίας των ημεδαπών δικαστηρίων, δηλαδή της εξουσίας αυτών προς απονομή δικαιοσύνης, σε διαφορά η οποία συνδέεται από το υποκείμενο ή αντικείμενο της προς αλλοδαπή πολιτεία. 13 ΑΠ 880/89 ΕΕΝ , ΑΠ 59/1989 ΕλΔνη , ΟλΑΠ 4/1992 ΝοΒ

8 8 συντρέχει το στοιχείο της δωσιδικίας, δεν υπάρχει και η διεθνής δικαιοδοσία 14. Η μόνη περίπτωση στην οποία κάμπτεται ο παραπάνω κανόνας αφορά τις περιπτώσεις των άρθρων 611, 612 και 622 ΚΠολΔ, καθώς με τις διατάξεις αυτές επανέρχεται το δικό μας δίκαιο στην ελληνική ιθαγένεια ως προσδιοριστικό στοιχείο της διεθνούς δικαιοδοσίας των ημεδαπών δικαστηρίων, κατ' απόκλιση του καθιερωμένου στο α.3 1 κανόνα 15. Με βάση επομένως του κανόνα που θεσπίζει το άρθρο 3 1 ΚΠολΔ, η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων για τις μεν κληρονομικές διαφορές θα κριθεί σύμφωνα με το άρθρο 30 ΚΠολΔ το οποίο καθορίζει τη δωσιδικία της κληρονομίας, για τις δε κληρονομικές υποθέσεις θα κριθεί σύμφωνα με το άρθρο 810ΚΠολΔ Μπρακατσούλας, Η πολιτική Δίκη, Τόμος Α, 2001, σελ Μητσόπουλος, Πολιτική Δικονομία, Τόμος Α, 1972, σελ Άρθρο 30: 1 Διαφορές που αφορούν την αναγνώριση κληρονομικού δικαιώματος ή διανομή κληρονομίας, απαιτήσεις του κληρονόμου εναντίον του νομέα ή του κατόχου της κληρονομίας, απαιτήσεις από κληροδοτήματα ή απαιτήσεις από άλλες διατάξεις αιτία θανάτου ή απαιτήσεις από νόμιμη μοίρα ή απαιτήσεις εναντίον εκτελεστών διαθήκης για την εκτέλεση των διατάξεών της, υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου στην περιφέρεια του οποίου ο κληρονομούμενος, όταν πέθανε, είχε την κατοικία του, και αν δεν είχε κατοικία, τη διαμονή του. 2. Απαιτήσεις μεταξύ των κληρονόμων έως τη διανομή της κληρονομίας, απαιτήσεις τρίτων εξαιτίας χρεών του κληρονομουμένου ή της κληρονομίας, καθώς και εμπράγματες απαιτήσεις για κινητά που δεν περιλαμβάνονται στην 1 υπάγονται, για δυο χρόνια από το θάνατο του κληρονομουμένου, στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου, στην περιφέρεια του οποίου είχε αυτός την κατοικία του και, αν δεν είχε κατοικία, τη διαμονή του. - Άρθρο 810: Δικαστηρίο της κληρονομίας είναι το μονομελές πρωτοδικείο στη περιφέρεια του οποίου ο κληρονομούμενος είχε κατά το χρόνο του θανάτου του τη κατοικία του και αν δεν είχε κατοικία, τη διαμονή του, και αν δεν είχε ούτε διαμονή, το μονομελές πρωτοδικείο της πρωτεύουσας του κράτους. 8

9 9 Β. Η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων για τις κληρονομικές διαφορές. Η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων για τις κληρονομικές διαφορές καθορίζεται από τον συνδυασμό των άρθρων 3 1 ΚΠολΔ και 30 ΚΠολΔ. Όπως ορίζει ο κανόνας του άρθρου 3 1 ΚΠολΔ, διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων υφίσταται οσάκις υπάρχει αρμοδιότητα τοπική ελληνικού δικαστηρίου. Επομένως θα πρέπει με βάση το άρθρο 3 1 ΚΠολΔ να ανατρέξουμε στη διάταξη εκείνη που περιγράφει τη δωσιδικία που μας ενδιαφέρει προκειμένου να διαπιστωθεί σε ποιες περιπτώσεις τα ελληνικά δικαστήρια έχουν διεθνή δικαιοδοσία να εκδικάσουν μια ιδιωτική διεθνή διαφορά. i) Το άρθρο 30 ΚΠολΔ θεσπίζει τη δωσιδικία της κληρονομίας. (Forum hereditatis) Σύμφωνα με το άρθρο 30 οι κληρονομικές διαφορές που ορίζονται στις δυο παραγράφους του υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου στην περιφέρεια του οποίου ο κληρονομούμενος, όταν πέθανε, είχε την κατοικία του, και αν δεν είχε κατοικία, τη διαμονή του 17 Η εφαρμογή του άρθρου 30, το οποίο αποτελεί το δικονομικό αντίκρυσμα της καθολικής διαδοχής 18, προϋποθέτει επαγωγή κληρονομίας 19, ενώ καλύπτει διαφορές οι οποίες έχουν προκύψει είτε εκ διαθήκης είτε εξ αδιαθέτου 20. Η δωσιδικία του α.30 έχει καθιερωθεί ως ειδική 21 και 17 Στην Πολιτική Δικονομία του Maurer η δωσιδικία της κληρονομίας δεν υφίστατο ως ειδική αποκλειστική αλλά εντασσόταν στη ρύθμιση του άρθρου 17 σύμφωνα με το οποίο : Λόγω γενικής δωσιδικίας υπάγονται : 5) προ της διανομής της κληρονομίας, όλαι αι μεταξύ κληρονόμων διαφοραί ή αι αγωγαί τρίτων, αι αφορώσαι απαιτήσεις κατά του κληρονομουμένου, εις το δικαστήριο όπου έκκειται η κληρονομία Το αυτό ισχύει επί αγωγών περί κληρονομικού δικαιώματος, περί κληροδοτημάτων ή περί της εκτελέσεως τελευταίας τινός διατάξεως εν γένει ή περί της κατοχής κληρονομίας τινός μήπω εγχειρισθείσης. Όπως παρατηρούμε,στην Δικονομία του Maurer η δωσιδικία της κληρονομίας δεν ίσχυε ως αποκλειστική ειδική ενώ απέκλειε τη γενική δωσιδικία του εναγομένου, αφού οι κληρονομικές διαφορές υπάγονται στο δικαστήριο όπου έκκειται η κληρονομία. Με την αναθεώρηση του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, η δωσιδικία της κληρονομίας καθιερώθηκε ως ειδική αποκλειστική παρά την διαφωνία του Μητσόπουλου και Παγουλάτου οι οποίοι διατύπωσαν επιφύλαξη ότι δια του νέου ως άνω άρθρου θα έπρεπε να καθιερούται η δωσιδικία της κληρονομίας ως συντρέχουσα, επί πάσης περιπτώσεως, διότι φρονούν ότι η καθιέρωσις αυτής ως αποκλειστικής θα δημιουργήση δυσχερείας εις τον αιτούντα την παροχήν ενδίκου προστασίας. [ Πρακτικά Αναθ. Επιτροπής ΚΠολΔ, σελ. 7 ]. Τελικά υπερίσχυσε η αντίθετη άποψη και καθιερώθηκε με το άρθρο 30 η δωσιδικία της κληρονομίας ως ειδική και αποκλειστική. 18 Κεραμεύς, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, 1986, σελ Μπρακατσούλας, Δικονομικό Κληρονομικό Δίκαιο, σελ.57, Οικονομόπουλος, σελ.123, Νίκας, Πολιτική Δικονομία, 2003, σελ.195, Βαθρακοκοίλης.Β, ΚΠολΔ Ερμηνευτική Νομολογιακή ανάλυση, (κατ' άρθρο), 1996, σελ.233, Κεραμεύς/Κονδύλης/Νίκας, σελ Κεραμεύς/Κονδύλης/Νίκας, σελ ΑΠ. 583/1995, ΕλλΔνη , ΜΠΑ 5730/1996 Αρμενόπουλος

10 10 αποκλειστική, η οποία υπερισχύει i) έναντι της δωσιδικίας της τοποθεσίας του ακινήτου, με εξαίρεση τις εμπράγματες αγωγές τρίτων για το ακίνητο, γιατί δεν επιδιώκει μόνο την εξισορρόπηση συμφερόντων ενάγοντος και εναγομένου, αλλά επιδιώκει να ικανοποίησει και ένα γενικότερο συμφέρον, δηλαδή την συγκέντρωση όλων των κληρονομικών διαφορών σε έναν τόπο 22. ii) έναντι της δωσιδικίας των εταιρικών διαφορών 23, iii) έναντι των υπόλοιπων συντρεχουσών δωσιδικιών 24 ενώ υποχωρεί έναντι της αποκλειστικής δωσιδικίας της διαχείρισης κατόπιν δικαστικής εντολής (α.28 ΚΠολΔ) και της συνάφειας (α.31 ΚπολΔ) 25 Ο δικαιολογητικός λόγος της καθιέρωσης της δωσιδικίας της κληρονομίας ως αποκλειστικής θα μπορούσε να καλυφθεί υπό το πρίσμα είτε της συγκέντρωσης όλων των κληρονομητέων διαφορών σε έναν τόπο 26 είτε της διευκόλυνσης των αποδείξεων 27. ii) Η κατοικία ως κρίσιμο στοιχείο Σύμφωνα με τη διατύπωση του άρθρου 30 ΚΠολΔ, κρίσιμο στοιχείο για τη θεμελίωση της διεθνούς δικαιοδοσίας των ελληνικών δικαστηρίων επί των κληρονομικών διαφορών αποτελεί η κατοικία ή η διαμονή του κληρονομουμένου (ελλείψει κατοικίας) κατά το χρόνο του θανάτου του. Από τη διάταξη του α.30 προκύπτει ότι ως βάση της ρυθμίσεως της κληρονομίας λαμβάνεται η κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου κατοικία αυτού και αν στερείται κατοικίας, η διαμονή του. Οι έννοιες της κατοικίας και της διαμονής νοούνται όπως αυτές 22 ΕφΑθ 7541/1985, ΝοΒ , ΑΠ 123/2000 ΕλλΔνη , Εφ Πατρ 689/1990, ΑΧΝ 1991,341, Μπέης ερμηνεία κατ' άρθρο, σελ ΜονΠρωτΑθ 5730/1996 Αρμ Εφ Αθ 5987/1993, ΕλλΔνη , Εφ Αθ 7541/1985, ΝοΒ Νίκας, Πολιτική Δικονομία Ι (2003), σελ.198, Βαθρακοκοίλης, σελ Μπέης, Ερμηνεία κατ' άρθρο, τόμος Ι, σελ.206, κατά Δεληκωστόπουλο Σινανιώτη " η δωσιδικία της κληρονομίας πραγματοποιεί συγκέντρωσιν των κληρονομικών διαφορών των συνδεόμενων προς ωρισμένην περίπτωση κληρονομίας εις εν δικαστήρον το οποίον εμφανίζεται ότι ευρίσκεται εγγύτερον προς την υπόθεσιν", σε Δεληκωστόπουλο Σινανιώτη Ερμηνεία (κατ' άρθρο) Κώδικος Πολιτικής Δικονομίας, Αθήνα 1968, σελ Ράμμος, ο.π, σελ.201, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά " ευχέρεια της συλλογής των αποδείξεων εις τον μνημονευθέντα τόπον, ως εκ των συντρεχουσών συνήθως περιστάσεων και συνθηκών", Δεληκωστόπουλος Σινανιώτη, σελ.92, Μητσόπουλος, ο.π σελ.224 όπου αναφέρει ότι "ο λόγος καθιερώσεως της δωσιδικίας ταύτης ως αποκλειστικής είναι η ύπαρξις εγγυτέρας συνήθως τοπικής σχέσεως του δικαστηρίου της κατοικίας και εν ελλείψει κατοικίας της διαμονής του κληρονομουμένου προς τας ανακύπτουσας κληρονομικάς διαφοράς, και κατ'ακολουθίαν η ευχερεστέρα συλλογή των αποδείξεων και η ορθοτέρα επί της ουσίας κρίσις". Αξίζει βέβαια στη περίπτωση αυτή να αναφέρουμε και την επιφύλαξη του Μπέη ο οποίος τονίζει ότι : " η δικαιολογία της προκείμενης δωσιδικίας έγκειται εις την ευχέρειαν της συλλογής των αποδείξεων, δεν ικανοποιεί πάντοτε, εάν ελήφθη υπ' όψιν ότι το αντικείμενον της αποδείξεως δεν είναι κοινόν εις όλας τας κληρονομικάς διαφοράς, ούτε συνδέεται αναγκαίως με τον τόπο της τελευταίας κατοικίας του κληρονομουμένου", σε Μπέη, Ερμηνεία κατ' άρθρο, τόμος Ι, σελ

11 11 αναφέρονται στα άρθρα 22 και 23 ΚΠολΔ, σε συνδυασμό πάντοτε προς τα άρθρα 51 επ ΑΚ [ ΕφΑθ 1796 / 1993, ΕλλΔνη ]. Απομακρυνόμενος ο ΚΠολΔ από την ιθαγένεια των διαδίκων, το κριτήριο της κατοικίας του κληρονομουμένου αποτελεί τον βασικό όρο για την διεθνή δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων. Επομένως θα μπορούσαμε να προβούμε στις δυο πρώτες βασικές μας διαπιστώσεις : 1) Αν ο κληρονομούμενος ( αλλοδαπός ή ημεδαπός ) είχε κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία του ή τη διαμονή του στην Ελλάδα, ανεξάρτητα από την ιθαγένεια του ή την τοποθεσία που άφησε την περιουσία του, τότε τα ελληνικά δικαστήρια έχουν διεθνή δικαιοδοσία προς επίλυση των κληρονομικών του διαφορών. 2) Αν ο κληρονομούμενος ( ημεδαπός ή αλλοδαπός ) είχε κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία του ή εν ελλείψει κατοικίας τη διαμονή του του στην αλλοδαπή, δεν υφίσταται τοπική αρμοδιότητα των ελληνικών δικαστηρίων και συνεπώς διεθνής δικαιοδοσία των ημεδαπών δικαστηρίων, έστω και αν υφίσταται κληρονομιαία περιουσία ( ακόμα και ακίνητη ) στην Ελλάδα 28. Ο Άρειος Πάγος κατά παγία νομολογία του ακολουθεί το γραμμα της διάταξης του άρθρου 30 ΚΠολΔ. Έτσι στην απόφασή του 583/1995 δέχθηκε ότι " από τη ρητή διατύπωση της ανωτέρω διατάξεως του άρθρου 30 1 ΚΠολΔ, η οποία ιδρύει αποκλειστική δωσιδικία και είναι ειδικότερη, εν σχέσει προς τις μνημονευόμενες σε αυτό κληρονομικές διαφορές, τόσο έναντι της διατάξεως του α.29 ΚΠολΔ, που θεμελιώνει ειδική, αποκλειστική επίσης δωσιδικία για εμπράγματες και άλλες διαφορές που αφορούν ακίνητα, όσο και έναντι διατάξεως του α.40 ΚΠολΔ, η οποία ιδρύει την ειδική συντρέχουσα δωσιδικία της περιουσίας, συνάγεται σαφώς, ότι, αν ο κληρονομούμενος είχε κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία του, και εν ελλείψει κατοικίας τη διαμονή του, στην αλλοδαπή, δεν υφίσταται συνδετικό στοιχείο που να θεμελιώνει δωσιδικία της κληρονομίας ημεδαπού δικαστηρίου για την επίλυση των μνημονευόμενων στο άρθρο 30 ΚΠολΔ διαφορών, αδιαφόρως του αν πρόκειται για κληρονομία ημεδαπού ή αλλοδαπού και ανεξαρτήτως επίσης του αν υπάρχουν ή όχι κληρονομιαία στοιχεία στην Ελλάδα ". Στην συγκεκριμένη περίπτωση, ο ΑΠ δέχθηκε ότι δεν υφίσταται διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων, αφού ο αποβιώσας στο Μόντρεαλ του Καναδά κληρονομούμενος, είχε 28 ΑΠ 583/1995 ΕλλΔνη , ΕφΑθ 8439/1993 ΝοΒ 1994, 1006, ΕφΑθ 5987/93 ΕλλΔνη , ΕφΑθ 9015/1991 ΕλλΔνη 34, 1630, Πρ Φλωρ 36/1970 Δ 2.320, ΜπρΑθ 5730/1996 Αρμ

12 12 ως κατοικία κατά το χρόνο του θανάτου την προαναφερθείσα πόλη. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ότι είναι δυνατόν η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων να μην υφίσταται με βάση τους όρους του άρθρου 30 ΚΠολΔ, δύναται όμως να υπάρχει συνεπεία συνδρομής της γενικής δωσιδικίας της κατοικίας του εναγομένου ή μιας των ειδικών συντρεχουσών δωσιδικιών ή κάποιας άλλης αποκλειστικής δωσιδικίας 29. Σύμφωνα δε με τη νομολογία του ΑΠ 30, όταν ζητείται αναγνώριση κληρονομικού δικαιώματος επί ακινήτων που βρίσκονται στην Ελλάδα, συντρέχει διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων ακόμα κι αν ο κληρονομούμενος κατοικούσε ή διέμενε στο εξωτερικό κατά το χρόνο του θανάτου του με το σκεπτικό ότι: «Αντιθέτως, πρόβλημα γεννά η ύπαρξη ημεδαπής γενικής και αποκλειστικής αλλοδαπής δωσιδικίας. Στην τελευταία περίπτωση, η αποκλειστική δωσιδικία των αλλοδαπών δικαστηρίων θεμελιώνει δικαιοδοσία αυτών, η οποία αποκλείει τη δικαιοδοσία των ημεδαπών δικαστηρίων. Εξάλλου, το α.4 ΚΠολΔ καθιερώνει τον κανόνα ότι είναι αποκλειστική και εξετάζεται αυτεπαγγέλτως η δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων και η έλλειψη αυτής α) σε περίπτωση ερημοδικίας του εναγομένου στην πρώτη συζήτηση και β) όταν πρόκειται για διαφορές που αφορούν ακίνητα που βρίσκονται στο εξωτερικό. Υπό τη διατύπωση αυτή, χαρακτηριστικώς διάφορη της του α.29 ΚΠολΔ, το άρθρο 4 ΚΠολΔ θεσπίζει διάταξη δικονομικού διεθνούς δικαίου, η οποία, ως lex fori, εφαρμόζεται υποχρεωτικώς και ισχύει τόσο για τη θεμελίωση όσο και για τον αποκλεισμό της ημεδαπής αποκλειστικής δικαιοδοσίας. Με άλλους λόγους, υπάρχει αποκλειστική δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων για διαφορές περί ακινήτων κειμένων στην Ελλάδα, η οποία καθιστά ανεφάρμοστη οποιαδήποτε άλλη δικαιοδοσία αλλοδαπού δικαστηρίου, στηριζόμενη σε άλλη αποκλειστική δωσιδικία κατά του ΚΠολΔ». iii) Αρμόδιο δικαστήριο Αρμόδιο κατά τόπον δικαστήριο είναι εκείνο στην περιφέρεια του οποίου είχε ο κληρονομούμενος κατά τον χρόνο του θανάτου του την κατοικία του και ελλείψει 29 Μπρακατσούλας, Δικονομικό Κληρονομικό Δίκαιο, σελ. 56, ΕφΑθ 9015/1991 ΕλλΔνη , ΕφΑθ 5987/1993 ΕλλΔνη ΑΠ 1245/1996, ΕλλΔνη

13 13 κατοικίας τη διαμονή του στην ημεδαπή 31. Ερευνητέο κατά πρώτο θα είναι το αν ο κληρονομούμενος είχε κατοικία στην Ελλάδα κατά τους ορισμούς του άρθρου 22 ΚΠολΔ. Αν δεν έχει κατοικία πουθενά, τότε θα συνδυάσουμε το άρθρο 30 ΚΠολΔ και το άρθρο 23 του ΚΠολΔ για να θεμελιώσουμε διεθνή δικαιοδοσία δυνάμει του συνδέσμου της διαμονής 32. Σύμφωνα με τον Μπέη 33, κατ ακριβολογία δεν καθορίζεται η δωσιδικία της κληρονομίας από την κατοικία, αλλά από την τελευταία γενικά νόμιμη δωσιδικία που είχε όταν ζούσε ο κληρονομούμενος. Την πρακτική σημασία της διάκρισης αυτής, ο Μπέης την ανευρίσκει στο ότι π.χ. προκειμένου περί δικηγόρου ο οποίος ασκεί τα καθήκοντά του σε τόπο διάφορο της κατοικίας του, στην περίπτωση αυτή δεν καθορίζεται η δωσιδικία της κληρονομίας από την κατοικία αλλά από τον τόπο όπου ασκούσε τα καθήκοντά του ο αποθανών δικηγόρος. Άρα το άρθρο 30 συνδυάζεται πάντοτε με ένα εκ των άρθρων 22, 23 1, 24 και 26 ΚΠολΔ 34. Σχετικά με το ζήτημα της κατοικίας ή της διαμονής και κατά πόσο και σε ποιες περιπτώσεις θεμελιώνουν τη διεθνή δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων, έχουν υποστηριχθεί διάφορες απόψεις και από την πλευρά της θεωρίας και από την πλευρά της νομολογίας, οι οποίες χρήζουν αναφοράς και σχολιασμού, προκειμένου να σχηματισθεί μια όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα για τις πτυχές αυτής της προβληματικής. Σχετικά με το ζήτημα της κατοικίας ή της διαμονής και κατά πόσο και σε ποιες περιπτώσεις θεμελιώνουν τη διεθνή δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων, έχουν υποστηριχθεί διάφορες απόψεις οι οποίες χρήζουν αναφοράς και σχολιασμού. iv) Ειδικά ζητήματα-απόψεις 1. Έχει υποστηριχθεί από τον Μαριδάκη 35, ότι αν μεν ο κληρονομούμενος είναι ημεδαπός ή αλλοδαπός και κατέλιπε κληρονομιαία στην Ελλάδα, είναι αρμόδιο το δικαστήριο της τοποθεσίας του ακινήτου (α.29 ΚΠολΔ) ή της περιουσίας (α Μητσόπουλος, Πολιτική Δικονομία, Τόμος Α, σελ. 224, Βαθρακοκοίλης σελ Πανταζόπουλος Αθανάσιος, η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων για τις κληρονομικές διαφορές και υποθέσεις, ΕλλΔνη Μπέης, Ερμηνεία κατ άρθρο ΚΠολΔ, τόμος Ι, σελ. 207, Μπέης/Καλαβρός/Σταματόπουλος Δικονομία των Ιδιωτικών διαφορών, σελ Αντίθετος ο Νίκας σε Κεραμεύς/Κονδύλης/Νίκας σελ. 74, ο οποίος αναφέρει ότι «η δωσιδικία της κληρονομίας καθορίζεται από την τελευταία γενική νόμιμη δωσιδικία που είχε ο κληρονομούμενος, μπορεί λοιπόν να προκύπτει με βάση όχι μόνο το άρθρο 22 αλλά και το άρθρο 24, όχι όμως με βάση τα άρθρα 23 1 και απόδοση της άποψής του σε Μητσόπουλο, ο.π. σελ

14 14 ΚΠολΔ) και ως προς τις κληρονομικές διαφορές, έστω και αν δεν είχε κατά το χρόνο του θανάτου του κατοικία ή διαμονή στην Ελλάδα. Η άποψη αυτή του Μαριδάκη διευρύνει υπερβολικά το σκοπό του α.30 ΚΠολΔ, αφού και η γραμματική ερμηνεία του υποδεικνύει ως κρίσιμο στοιχείο την κατοικία του κληρονομούμενου (ή τη διαμονή του) κατά το χρόνο του θανάτου του αλλά και με την τελολογική ερμηνεία καταλήγουμε στο ίδιο συμπέρασμα. Η άποψη του Μαριδάκη, όπως αποδίδεται στον Μητσόπουλο (Μητσόπουλος, Πολιτική Δικονομία, τόμος Α σελ. 224) λαμβάνει υπ όψιν και ένα επιπρόσθετο στοιχείο, αυτό της ιθαγένειας, αφού αναφέρεται ότι αν ο κληρονομούμενος είναι ημεδαπός- και υπό την προϋπόθεση ότι δεν κατέλιπε περιουσία στην Ελλάδα ούτε είχε κατά το χρόνο του θανάτου του κατοικία ή διαμονή στην ημεδαπή αποκτούν ως προς τις εν άρθρω 30 διαφορές αρμοδιότητα τα δικαστήρια της πρωτεύουσας του κράτους, κατά ανάλογη εφαρμογή της διατάξεως του α.24 ΚΠολΔ 36. Κατά την άποψή μου, η θέση αυτή του Μαριδάκη δεν μπορεί πλέον να έχει εφαρμογή καθώς με τον ΚΠολΔ, η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων ανεξαρτητοποιήθηκε πλήρως από το κριτήριο της ιθαγένειας και εφέλκεται από την κατά τόπον αρμοδιότητα ως συνδετικό στοιχείο. Επομένως, σύμφωνα με το ισχύον νομοθετικό καθεστώς, η θεμελίωση της διεθνούς δικαιοδοσίας επί των κληρονομικών διαφορών δεν εξαρτάται από την ιθαγένεια των μερών, αλλά αποκλειστικά και μόνο στηρίζεται στην κατοικία ή στη διαμονή του κληρονομούμενου κατά το χρόνο του θανάτου του. Επιπλέον, όπως ο Μπέης αναφέρει 37, η αναλογική εφαρμογή του α.24 δεν είναι δόκιμη, γιατί η ρύθμιση της διεθνούς δικαιοδοσίας στην εκουσία δικαιοδοσία γίνεται βάσει άλλων κριτηρίων και για την εξυπηρέτηση άλλων συμφερόντων από εκείνα της αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας. 2. Η νομολογία παλαιότερη όμως, όχι πρόσφατη ακολούθησε την άποψη του Μαριδάκη σε δύο περιπτώσεις: α) Το Πολυμελές Πρωτοδικείο Φλώρινας στην απόφασή του 36/ δέχθηκε ότι «αν ο κληρονομούμενος κατά το θάνατό του δεν είχε κατοικία ή διαμονή στην Ελλάδα, τότε οι κληρονομικές διαφορές εισάγονται εις το δικαστήριο της τελευταίας εν Ελλάδι κατοικίας ή διαμονής του» 36 Το άρθρο 24 ΚΠολΔ έχει ως εξής: Έλληνες που έχουν προνόμιο ετεροδικίας καθώς και οι κρατικοί υπάλληλοι που είναι διορισμένοι στο εξωτερικό, υπάγονται στην αρμοδιότητα του δικαστηρίου στην περιφέρεια του οποίου κατοικούσαν πριν από την αποστολή τους, και αν πριν από την αποστολή τους δεν είχαν κατοικία, στα δικαστήρια της πρωτεύουσας του κράτους. Το ίδιο ισχύει για τη σύζυγο και τα τέκνα τους 37 Μπέης, Ερμηνεία σελ Δ

15 15 θεώρησε δε εαυτόν αρμόδιο να επιληφθεί της περί κλήρου αγωγής, διότι υφίστατο η δωσιδικία της τοποθεσίας του ακινήτου 39. β) Το Μονομελές Πρωτοδικείο Γυθείου με την απόφασή του 4/ θεώρησε εαυτόν αρμόδιο να επιληφθεί της περί κλήρου αγωγής ως προς την κληρονομία ημεδαπού που δεν είχε κατά το χρόνο του θανάτου του κατοικία ή διαμονή στην αλλοδαπή αλλά είχε αφήσει ακίνητο στην ημεδαπή, με βάση δύο αιτιολογίες. Η πρώτη αιτιολογία στηρίζεται στο γεγονός ότι η προηγούμενη κατοικία του κληρονομούμενου ήταν στην περιφέρεια του δικαστηρίου, ενώ η δεύτερη αιτιολογία έγκειται στην τοποθεσία του κληρονομηθέντος ακινήτου στην περιφέρεια του ίδιου δικαστηρίου. Όπως σχολιάζει ο Μητσόπουλος, καμιά από τις δύο αιτιολογίες δεν είναι ορθές, γιατί δεν υφίστανται ούτε δωσιδικία της κληρονομίας, αφού ο κληρονομηθείς είχε κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία στην αλλοδαπή, ούτε επίσης δωσιδικία της τοποθεσίας του ακινήτου, αφού επρόκειτο για την καθολική αγωγή περί κλήρου Η νομολογία έχει δεχθεί ότι η αγωγή περί κλήρου που αφορά κληρονομικό δικαίωμα σε κληρονομία ημεδαπού, που κατοικούσε στην αλλοδαπή κατά το χρόνο του θανάτου, δεν υπάγεται στη δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων 42, εκτός αν υπάρχει ρητή παρέκταση της τοπικής αρμοδιότητας ή συντρέχει κάποια από τις εξαιρέσεις των άρθρων 23 1 και 24 ΚΠολΔ 43. Σύμφωνα με την απόφαση 7541/1985 του Εφετείου Αθηνών "αν έχουμε μια κληρονομική διαφορά, όπως η εισαγόμενη με την ένδικη αγωγή των εφεσιβλήτων, όπου ο κληρονομούμενος Έλληνας είχε κατοικία ή διαμονή κατά το χρόνο του θανάτου του στο εξωτερικό, τα Ελληνικά Πολιτικά δικαστήρια στερούνται διεθνούς δικαιοδοσίας για την εκδίκασή της σε κάθε περίπτωση, δηλαδή ακόμα και αν ο ενάγων αγνοούσε την κατοικία του εναγομένου στο εξωτερικό, με εξαίρεση τις περιπτώσεις που προβλέπονται αμέσως από τα άρθρα 23 1 ΚΠολΔ και 24 Και είναι μεν αληθινό, ότι υποστηρίζεται ότι οσάκις ο Έλληνας κληρονομούμενος κατά το χρόνο του θανάτου του είχε την κατοικία ή διαμονή του στο εξωτερικό, αρμόδιο για την εκδίκαση των σχετικών κληρονομικών διαφορών καθίσταται το δικαστήριο της 39 Μητσόπουλος, ο.π. σελ ΝοΒ Ως προς την αγωγή περί κλήρου και τη διεθνή δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων, το Εφετείο Αθηνών με την απόφασή του 6678/1982 (ΝοΒ ) δέχθηκε, ότι η αγωγή περί κλήρου που αφορά κληρονομικό δικαίωμα σε κληρονομία ημεδαπού, που κατοικούσε στην αλλοδαπή κατά το χρόνο του θανάτου του, δεν υπάγεται στη δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων 42 ΕφΑθ 6678/1982, ΝοΒ ΕφΑθ 7541/1985, ΝοΒ

16 16 τελευταίας κατοικίας ή διαμονής του στην Ελλάδα με ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 23 1 ΚΠολΔ ή το δικαστήριο της πρωτεύουσας με ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 24 ΚΠολΔ 44." 4. Ζήτημα έχει γεννηθεί στους κόλπους της θεωρίας ως προς το κατά πόσον είναι δυνατόν να υφίσταται συνδυαστική εφαρμογή των άρθρων 30 και 23 1 εδ. β ΚΠολΔ. Υποστηρίζεται 45 ότι στην περίπτωση όπου ο τόπος της κατοικίας του κληρονομούμενου που πέθανε στο εξωτερικό είναι άγνωστος στον ενάγοντα, τα ελληνικά δικαστήρια αποκτούν διεθνή δικαιοδοσία με ανάλογη εφαρμογή του α εδ. β ΚΠολΔ. Κατά την άποψη του γράφοντος θα πρέπει να γίνει ο εξής διαχωρισμός, δηλαδή αν όντως η διαμονή ή κατοικία του κληρονομούμενου είναι άγνωστη στον ενάγοντα ή απλώς την αγνοεί ο ενάγων. Αν, λοιπόν, υπάρχει κατοικία ή διαμονή του κληρονομούμενου στην αλλοδαπή και απλά αυτή αγνοείται από τον ενάγοντα τότε κατά την άποψή μου δεν θα πρέπει η άγνοια αυτή να δύναται να θεμελιώσει διεθνή δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων βάσει της συνδυαστικής εφαρμογής των άρθρων 30 και 23 1 εδ. β ΚΠολΔ. Όπως αναφέρει και ο Μπέης 46 το άρθρο 23 1 ρυθμίζει τη σπάνια εκείνη περίπτωση κατά την οποία το πρόσωπο ο κληρονομούμενος δηλαδή στερείται παντελώς και αντικειμενικώς κατοικίας είτε στην ημεδαπή είτε στην αλλοδαπή. Επομένως, δεν θα ήταν ορθό να γίνεται επίκληση της δυνατότητας που προσφέρει το άρθρο 23 1 ΚΠολΔ, καθώς αναφέρεται στην περίπτωση της αντικειμενικής έλλειψης κατοικίας στην ημεδαπή και στην αλλοδαπή και δεν ρυθμίζει την περίπτωση της άγνοιας από την πλευρά του ενάγοντος της κατοικίας ή της διαμονής του κληρονομούμενου. 5. Σύμφωνα με την απόφαση ΕφΑθ 7541/ , δεν θεμελιώνεται διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων για την κήρυξη ως άκυρης διαθήκης 44 Στην προκειμένη περίπτωση, το Εφετείο Αθηνών εξαφάνισε την πρωτόδικη απόφαση, αφού οι εξαιρέσεις των άρθρων 23 1 και 24 ΚΠολΔ ούτε προτάθηκαν αλλά ούτε και υπήρχαν στην προκείμενη υπόθεση, καθώς η αγωγή κηρύξεως ως άκυρης της ιδιόγραφης διαθήκης Έλληνα κατοίκου κατά το θάνατό του στο Πόρτο-Αλέγκρε της Βραζιλίας, δεν μπορεί να θεμελιώσει δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων. 45 Μητσόπουλος, ο.π. 224, όπου αναφέρει ότι «ουχ ήττον, εάν ο κληρονομούμενος ημεδαπός ή αλλοδαπός ήτο κατά το χρόνο του θανάτου του αγνώστου διαμονής, είχε όμως την τελευταία προ του θανάτου κατοικία και εν ελλείψει κατοικίας την διαμονήν του εν τη ημεδαπή, τότε το δικαστήριον της εν λόγω κατοικίας ή διαμονής καθίσταται αρμόδιον ως προς τας εν άρθρω 30 ΚΠολΔ διαφοράς κατά ανάλογον εφαρμογήν της διατάξεως του άρθρου 23 1 εδ.β ΚΠολΔ», Δεληκωστόπουλος-Σινανιώτης, Ερμηνεία κατ άρθρον Κώδικος Πολιτικής Δικονομίας, σελ.93, Οικονομόπουλος, Εγχειρίδιο Πολιτικής Δικονομίας, τόμος Α, σελ.125, αντίθετος ο Μπέης, Ερμηνεία κατ άρθρο ΚΠολΔ, σελ Μπέης, Ερμηνεία ΚΠολΔ, τόμος Α, σελ ΕφΑθ 7541/1985, ΝοΒ

17 17 Έλληνα που κατοικούσε στη Βραζιλία. Στη συγκεκριμένη υπόθεση, οι εφεσίβλητες άσκησαν αγωγή στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών, με την οποία ζητούσαν να κηρυχθεί άκυρη η ιδιόγραφη διαθήκη του Έλληνα Π.Μ., που κατά το θάνατό του στις 3 Ιουλίου 1979 είχε κατοικία στο Πόρτο-Αλέγκρε της Βραζιλίας. Το δικαστήριο δέχθηκε ότι «αν έχουμε μια κληρονομική διαφορά, όπως η εισαγόμενη με την ένδικη αγωγή των εφεσιβλήτων, όπου ο κληρονομούμενος Έλληνας είχε κατοικία ή διαμονή κατά το χρόνο του θανάτου του στο εξωτερικό, τα Ελληνικά Πολιτικά δικαστήρια στερούνται διεθνούς δικαιοδοσίας για την εκδίκασή της σε κάθε περίπτωση, δηλαδή ακόμη κι αν ο ενάγων αγνοούσε την κατοικία του εναγομένου στο εξωτερικό, με εξαίρεση τις περιπτώσεις, που προβλέπονται αμέσως από τα άρθρα 23 1 ΚΠολΔ, 24 ΚΠολΔ, οι οποίες ούτε προτείνονται ούτε υπάρχουν στην προκειμένη υπόθεση». Κάνοντας επομένως, το Εφετείο Αθηνών γραμματική ερμηνεία της διατάξεως του α.30 ΚΠολΔ, έκανε δεκτή την έφεση και εξαφάνισε την πρωτόδικη απόφαση καθώς δεν μπορούσε να θεμελιωθεί δικαιοδοσία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών για να δικάσει την αγωγή κηρύξεως ως άκυρης της ιδιόγραφης διαθήκης του Π.Μ., ο οποίος κατά το θάνατό του κατοικούσε στο Πόρτο-Αλέγκρε της Βραζιλίας. 6. Το Εφετείο Αθηνών στην απόφασή του 9015/ , δέχθηκε ότι κατά την έννοια των άρθρων 3 1 ΚΠολΔ και 30 1 ΚΠολΔ, αν ο κληρονομούμενος είχε κατοικία και διαμονή στην αλλοδαπή, δεν συντρέχει μεν διεθνής δικαιοδοσία των ημεδαπών δικαστηρίων με την εκδίκαση του άρθρου 30 ΚΠολΔ, δύναται όμως να υπάρχει διεθνής δικαιοδοσία τούτων, συνεπεία συνδρομής της γενικής δωσιδικίας και κατοικίας του εναγομένου (άρθρο 22 ΚΠολΔ) ή μιας των ειδικών συντρεχουσών δωσιδικιών ή κάποιας άλλης αποκλειστικής δωσιδικίας 49. v) Παρέκταση διεθνούς δικαιοδοσίας ελληνικών δικαστηρίων επί κληρονομικών διαφορών Στην προβληματική αυτή της διεθνούς δικαιοδοσίας των ελληνικών δικαστηρίων επί των κληρονομικών διαφορών, δεν θα ήταν δυνατόν να μην συμπεριληφθεί και το ζήτημα της παρεκτάσεως, δηλαδή της θεμελίωσης ή του αποκλεισμού της διεθνούς δικαιοδοσίας των ημεδαπών δικαστηρίων με συμφωνία των διαδίκων. Εκτός από την εκ του νόμου διεθνή δικαιοδοσία, όπως αυτή ρυθμίζεται στο άρθρο 3 1, ο ΚΠολΔ 48 ΕφΑθ 9015/1991, ΕλλΔνη Σύμφωνος και ο Μπέης, ερμηνεία, σελ

18 18 αναγνωρίζει και την αιρετή ή κατά παρέκταση αρμοδιότητα ή δωσιδικία 50. Επομένως, οι διάδικοι δύνανται να θεμελιώσουν ή να αποκλείσουν τη διεθνή δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων με μεταξύ τους συμφωνία, σύμφωνα με όσα ορίζονται στα άρθρα 42, 43 και 44 του ΚΠολΔ 51. Το ζήτημα όμως το οποίο ανακύπτει στην περίπτωση που εξετάζουμε είναι κατά πόσο η παρέκταση της διεθνούς δικαιοδοσίας των ελληνικών δικαστηρίων επί των διαφορών του άρθρου 30 είναι επιτρεπτή. Η ελληνική θεωρία 52 δέχεται την παρέκταση της διεθνούς δικαιοδοσίας των ελληνικών δικαστηρίων εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις των άρθρων 42, 43 και 44 ΚΠολΔ. Επομένως είναι δυνατή η παρέκταση στις κληρονομικές διαφορές αφού πρόκειται περί διαφορών με περιουσιακό αντικείμενο, ενώ για να είναι ισχυρή για τέτοια συμφωνία θα πρέπει να είναι ρητή και όχι σιωπηλή, σύμφωνα με το άρθρο 42 1 εδ β, αφού η δωσιδικία της κληρονομίας εγκαθιδρύει αποκλειστική αρμοδιότητα του επιληφθέντος δικαστηρίου.από την άλλη πλευρά και η νομολογία των δικαστηρίων μας δέχεται την παρέκταση στις κληρονομικές διαφορές. Το Εφετείο Αθηνών, στην απόφασή του 7541/ έκρινε ότι είναι δυνατή η παρέκταση, απαιτείται όμως ρητή συμφωνία των διαδίκων και όχι σιωπηρή αφού η δωσιδικία του άρθρου 30 είναι αποκλειστική, καθώς επίσης ο αποκλεισμός της διεθνούς δικαιοδοσίας των ελληνικών δικαστηρίων δεν θα πρέπει να οδηγεί σε αρνησιδικία. Στο σημείο, όμως, αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε, ότι η δυνατότητα παρεκτάσεως της διεθνούς δικαιοδοσίας των ελληνικών δικαστηρίων ισχύει μόνο για τις κληρονομικές διαφορές του άρθρου 30 και δεν επεκτείνεται και στις κληρονομικές υποθέσεις της εκουσίας δικαιοδοσίας, όπου η συμβατική θεμελίωση δεν επιτρέπεται, αφού κατά το άρθρο ΚΠολΔ απαγορεύεται η παρέκταση στις υποθέσεις αυτές. vi) De lege ferenda προτάσεις Πέρα όμως από τις επισημάνσεις αυτές, κατά τη γνώμη μου, οι διατάξεις των άρθρων 42 επ ΚΠολΔ, ίσως να μας δίνουν την πρώτη διέξοδο προκειμένου να 50 Ράμμος Κλαμαρής, Επιτομή Αστικού Δικονομικού Δικαίου, α ημίτομος 1998, σελ Το περιεχόμενο της συμφωνίας παρεκτάσεως είναι διττό, αφ ενός αναφέρεται στη δυνατότητα θεμελίωσης της διεθνούς δικαιοδοσίας των ημεδαπών δικαστηρίων (θετική έννοια prorogatio) και αφ ετέρου στον αποκλεισμό της διεθνούς δικαιοδοσίας των ημεδαπών δικαστηρίων (αρνητική έννοια derogatio) 52 ενδεικτικά Κεραμεύς, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, σελ. 78, Βαθρακοκοίλης, Ερμηνεία, σελ. 283, Κεραμεύς/Κονδύλης/Νίκας (Νίκας), σελ ΕφΑθ 7541/1985, ΝοΒ

19 19 προσπεράσουμε το στεγνό και σκληρό γράμμα των διατάξεων του άρθρου 30 ΚΠολΔ.Εκ πρώτης όψεως, τίθεται το εξής ερώτημα: Είναι η συμφωνία των διαδίκων τόσο δυνατή, ώστε να παρακαμφθεί το άρθρο 30 ΚΠολΔ; Κι αν ναι, σε ποιες λύσεις μπορεί να οδηγήσει; Κατά την άποψή μου, εφόσον και η θεωρία και η νομολογία δέχονται τη διάσπαση της εφαρμογής του α.30 ΚΠολΔ μέσω των συμφωνιών παρεκτάσεως, αυτή η ρωγμή στο γράμμα της δωσιδικίας της κληρονομίας θα μπορούσε να γίνει δεκτή και σε άλλες περιπτώσεις.α contrario, δηλαδή, η συμφωνία παρεκτάσεως δίνει ένα πειστικό επιχείρημα σ όσους επιχειρούν με κάποιες θεωρητικές κατασκευές να καλύψουν τα κενά του νόμου σε ορισμένες περιπτώσεις, τις οποίες ο νομοθέτης είτε λόγω αβλεψίας είτε λόγω των συνθηκών δεν έλαβε υπ όψιν του. Επομένως, de lege ferenda, θα ήταν δυνατόν να υποστηριχθεί ότι με το να αναγνωρίζεται η διάσπαση της εφαρμογής του άρθρου 30 ΚΠολΔ με την αυστηρή προσήλωση στο γράμμα της διατάξεως, αυτή η αναγνώριση διανοίγει μια περαιτέρω διέξοδο για την κάλυψη ειδικότερων περιπτώσεων, οι οποίες έχουν συνήθη εφαρμογή στη σύγχρονη εποχή. Ενδεικτικά παραδείγματα αποτελούν οι εξής περιπτώσεις: Πώς θα προστατευθεί ο Έλληνας κάτοικος αλλοδαπής με περιουσία στην ημεδαπή; Τι θα γίνει στην περίπτωση που Έλληνας πεθαίνει στην Ελλάδα και αφήνει περιουσία στην Ελλάδα αλλά η τελευταία του κατοικία βρισκόταν στην αλλοδαπή; Πώς θα προστατευθεί ο Έλληνας μόνιμος κάτοικος του εξωτερικού, ο οποίος αφήνει την περιουσία του στην αλλοδαπή;κι όπως γίνεται φανερό, οι δίκες που έχουν ως αντικείμενο κληρονομικές διαφορές υπάρχει περίπτωση να αφορούν μεγάλο αριθμό προσώπων, αφού τις διεξάγουν οι κληρονόμοι κυρίως του θανόντος. Επομένως, ο Έλληνας νομοθέτης θα έπρεπε να λάβει υπ όψιν του και τις υπόλοιπες διαστάσεις του προβλήματος αυτού, αφού πρόκειται να ένα ιδιαίτερο φαινόμενο με εξαιρετικές κοινωνικοοικονομικές πτυχές. Η πρώτη λύση στα παραπάνω ερωτήματα θα μπορούσε να δοθεί μέσα από την καθιέρωση συντρέχουσας δικαιοδοσίας των ελληνικών δικαστηρίων. Στις περιπτώσεις, δηλαδή, εκείνες που προαναφέρθηκαν και τις οποίες δεν καλύπτει η ρύθμιση του α.30 ΚΠολΔ, θα ήταν θεμιτή η θεμελίωση της διεθνούς δικαιοδοσίας των ελληνικών δικαστηρίων μέσω μας συντρέχουσας δικαιοδοσίας τους, αφήνοντας δηλαδή το δικαίωμα επιλογής δικαστηρίου στον ενάγοντα. Με αυτή τη λύση αποφεύγεται η κουραστική και πολυέξοδη διαδικασία διεξαγωγής δικαστικού αγώνα σε δικαστήρια της αλλοδαπής ενώ παράλληλα διατηρείται το δικαίωμα στον ενάγοντα να προβεί σε όλες τις απαραίτητες δικαστικές ενέργειες, όπου κρίνει εκείνος ότι τον συμφέρει, είτε δηλαδή, στην ημεδαπή είτε στην 19

20 20 αλλοδαπή. Περαιτέρω, μια ακόμη de lege ferenda δυνατότητα ορθότερης απονομής δικαιοσύνης και διαφύλαξης των συμφερόντων των Ελλήνων κατοίκων του εξωτερικού με περιουσία στην Ελλάδα θα μπορούσε να δοθεί μέσω της αναλογικής εφαρμογής του α.40 ΚΠολΔ στη δωσιδικία της κληρονομίας. Δεν είναι λογικό, οι συγγενείς του κληρονομούμενου να αναγκάζονται να καταφεύγουν στα δικαστήρια της χώρας που είχε την κατοικία ή τη διαμονή του ο Έλληνας κληρονομούμενος όταν το αντικείμενο της κληρονομίας ευρίσκεται στην ημεδαπή ή να εξαναγκάζονται στην πράξη οι ενδιαφερόμενοι να π ροβαίνουν σε διάφορες κατασκευές και νομικά τεχνάσματα προκειμένου να αποδείξουν ότι έστω και για λίγο είχε ο κληρονομούμενος κατοικία στην Ελλάδα. Η εφαρμογή έστω και αναλογικά του άρθρου 40 ΚΠολΔ διανοίγει τη δυνατότητα επίλυσης των κληρονομικών αυτών διαφορών του Έλληνα κληρονομούμενου κατοίκου εξωτερικού με περιουσία όμως στην Ελλάδα από τα Ελληνικά δικαστήρια. Επιπλέον, μια ακόμα δίοδος από την αυστηρή εφαρμογή του γράμματος του α.30 ΚΠολΔ θα μπορούσε να αποτελέσει η αναλογική εφαρμογή του α.810 ΚΠολΔ - της ρύθμισης, δηλαδή, της εκουσίας δικαιοδοσίας έτσι ώστε, σε περίπτωση ελλείψεως του συνδετικού στοιχείου της κατοικίας ή της διαμονής, να είχαν τα δικαστήρια της πρωτεύουσας της χώρας μας διεθνή δικαιοδοσία για τις προκείμενες διαφορές. Τελικά, ίσως η ρύθμιση του α.30 ΚΠολΔ θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι κείται αντίθετα στην αρχή της οικονομίας της δίκης, η οποία επιβάλλει η διεξαγωγή της διαδικασίας να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγεται, όσο είναι δυνατόν, η σπατάλη χρόνου, εξόδων και δικαστικής ενέργειας. Έτσι, η αρχή της οικονομίας της δίκης δίνει την κατεύθυνση κατά την οποία ανάμεσα από περισσότερες ερμηνευτικές εκδοχές, θα πρέπει να προτιμάται εκείνη, με την οποία αποφεύγονται τα περιττά έξοδα, οι περιττές δαπάνες και οι άσκοπες ενέργειες 54. Δεν εξαναγκάζονται οι κληρονόμοι σε περιττά έξοδα και δαπάνες, όταν είναι υποχρεωμένοι να διεξαγάγουν δίκη λ.χ. στην Αμερική για ακίνητο ομογενούς το οποίο βρίσκεται την Καλαμάτα; Ίσως, τέλος, ως de lege ferenda πρόταση, θα μπορούσε να χρησιμεύσει η υποχώρηση της δωσιδικίας της κληρονομίας προς όφελος της δωσιδικίας του ακινήτου ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των εμπράγματων αγωγών. 54 Κ. Μπέης, Μαθήματα Πολιτικής Δικονομίας, Θεμελιακές έννοιες Οργανισμός δικαστηρίων, 1984, σελ