ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Γ: ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Transcript

1 ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Γ: ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 650/2012 του Ιουλίου 2012 σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αποδοχή και εκτέλεση δημόσιων εγγράφων στον τομέα της κληρονομικής διαδοχής και την καθιέρωση ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ PE EL

2 Το παρόν έγγραφο εκπονήθηκε κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής Νομικών Θεμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ Καθ. Δρ. Burkhard Hess, Δρ. Cristina Mariottini, LL.M και Céline Camara, LL.M Ινστιτούτο Max Planck Λουξεμβούργου για το Διεθνές, Ευρωπαϊκό και Κανονιστικό Δικονομικό Δίκαιο ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ Vesna NAGLIC Θεματικό Τμήμα Γ: Δικαιώματα των πολιτών και συνταγματικές υποθέσεις Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο B-1047 Βρυξέλλες Ηλ. ταχυδρομείο: ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Πρωτότυπο: EN Μετάφραση BG/ES/CS/DA/DE/ET/EL/FR/IT/LV/LT/HU/MT/NL/PL/PT/RO/SK/SL/FI/SV ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΗ Για να επικοινωνήσετε με το Θεματικό Τμήμα ή να εγγραφείτε συνδρομητής στο μηνιαίο ενημερωτικό δελτίο του, στείλτε μήνυμα στο: Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Οκτώβριος Ευρωπαϊκή Ένωση, 2012 Το παρόν έγγραφο είναι διαθέσιμο στο Διαδίκτυο στην ακόλουθη διεύθυνση: ΔΗΛΩΣΗ ΑΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν έγγραφο αποτελούν αποκλειστική ευθύνη του συντάκτη και δεν εκφράζουν κατ ανάγκην την επίσημη θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η αναπαραγωγή και η μετάφραση για μη εμπορικούς σκοπούς επιτρέπεται υπό την προϋπόθεση ότι γίνεται μνεία της πηγής και ο εκδότης έχει ενημερωθεί και του έχει αποσταλεί αντίγραφο. 2

3 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 650/2012 που θεσπίστηκε πρόσφατα αποτελεί ένα φιλόδοξο νομοθέτημα που εξετάζει λεπτομερώς κάθε πτυχή του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου αναφορικά με τις διασυνοριακές κληρονομικές διαδοχές. Ο κανονισμός αποσκοπεί στην εναρμόνιση των κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου ούτως ώστε να μπορούν τα πρόσωπα να οργανώνουν πιο αποτελεσματικά και ταχύτερα τις κληρονομικές τους διαδοχές εντός ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Το παρόν έγγραφο εξετάζει τις βασικές καινοτομίες, πλεονεκτήματα και παγίδες του νέου κανονισμού. 1. Η σύμπτωση μεταξύ αρμόδιου δικαστηρίου και εφαρμοστέου δικαίου (forum και ius), αντικατοπτρίζει τους στόχους της απλότητας και προβλεψιμότητας Όπως αναφέρθηκε στην αιτιολογική σκέψη 27, οι κανόνες του παρόντος κανονισμού έχουν σχεδιαστεί κατά τρόπο ώστε να εξασφαλιστεί ότι η αρχή που επιλαμβάνεται της κληρονομικής διαδοχής θα εφαρμόσει, ως επί το πλείστον, το δικό της δίκαιο. Ως εκ τούτου, στα άρθρα ο κανονισμός διευκολύνει, καταρχήν, τον συγχρονισμό του αρμόδιου δικαστηρίου και του εφαρμοστέου δικαίου. Πλεονέκτημα : αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης. Όταν ένα δικαστήριο εφαρμόζει το δικό του δίκαιο, οι διαδικασίες διεξάγονται ευκολότερα και είναι λιγότερο χρονοβόρες και δαπανηρές. Στην πραγματικότητα, η προσπάθεια ελέγχου του περιεχομένου ενός αλλοδαπού δικαίου καθυστερεί τις διαδικασίες και αυξάνει το κόστος. Επιπλέον, διευκολύνοντας, κατά το δυνατό περισσότερο, τη σύμπτωση μεταξύ forum και ius, ο κανονισμός περιορίζει επίσης την ενδεχόμενη χρήση της ρήτρας δημόσιας τάξης η οποία σύμφωνα με το άρθρο 35 προστατεύει τις θεμελιώδεις αξίες του αρμόδιου δικαστηρίου. 2. Συνήθης διαμονή Η συνήθης διαμονή ορίζεται στον κανονισμό ως το βασικό κριτήριο για τη δικαιοδοσία και το εφαρμοστέο δίκαιο. Ο τόπος συνήθους διαμονής αντιστοιχεί συνήθως στον τόπο όπου βρίσκονται τα κληρονομικά περιουσιακά στοιχεία, και σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ το εν λόγω κριτήριο χρησιμοποιείται ως συνδετικός παράγων για τον καθορισμό του εφαρμοστέου κληρονομικού δικαίου. Η θέσπιση της συνήθους διαμονής (αντί της ιθαγένειας) ως κατάλληλου κριτηρίου ενισχύει την ευελιξία ωστόσο ενδέχεται η συνήθης διαμονή να είναι δύσκολο να αποδειχθεί και η ιθαγένεια αντιστοιχεί στον εφ' όρου ζωής δεσμό ενός προσώπου με ένα νομικό σύστημα. Όσον αφορά το εφαρμοστέο δίκαιο, η ρήτρα διαφυγής στο άρθρο 21(2) - που προβλέπει ότι εάν από το σύνολο των περιστάσεων της υπόθεσης συνάγεται σαφώς ότι ο αποθανών συνδέονταν στενότερα με κράτος άλλο από εκείνο της συνήθους διαμονής του, το δίκαιο του κράτους με το οποίο συνδέονταν στενότερα θα πρέπει να διέπει την κληρονομική του διαδοχή - φαίνεται να εισαγάγει ένα στοιχείο αβεβαιότητας, ενώ ουσιαστικά διευκολύνει το «εφαρμοστέο δίκαιο». Στην περίπτωση, για παράδειγμα, προσώπου που αποβιώνει έχοντας μόλις προσφάτως μετακομίσει σε άλλο κράτος μέλος, τα ενδιαφερόμενα με την κληρονομική διαδοχή του μέρη (κληρονόμοι, κληροδόχοι και δανειστές) ενδέχεται να ξαφνιαστούν με το γεγονός ότι το δίκαιο του κράτους μέλους όπου ο αποθανών έχει μόλις μετακομίσει διέπει την κληρονομική διαδοχή του. Η ρήτρα διαφυγής, αποδίδοντας σπουδαιότητα στο δίκαιο του κράτους με το οποίο ο αποθανών συνδέονταν στενότερα, είναι πιθανό να ικανοποιήσει τις εύλογες προσδοκίες των ενδιαφερόμενων μερών. 3

4 3. Αυτονομία των μερών Η αυτονομία των μερών οριοθετείται ώστε να εξασφαλιστεί η σύμπτωση μεταξύ forum και ius και να διευκολυνθεί ο προγραμματισμός της κληρονομιάς. Βάσει της αυτονομίας των μερών, επιτρέπεται στο διαθέτη να ορίσει το εθνικό του δίκαιο ως το δίκαιο που θα διέπει το σύνολο της κληρονομικής διαδοχής του, εκφράζοντας την επιλογή του ρητώς και υπό μορφή διαθήκης. Η εν λόγω διάταξη θα μετριάσει τις παρενέργειες του εν δυνάμει αφηρημένου χαρακτήρα και της ανεπάρκειας της συνήθους διαμονής ως γενικού κανόνα. Επιπλέον, ο διαθέτης θα μπορεί να προβεί σε αποτελεσματική εξακρίβωση όχι μόνο των οικονομικών αλλά και των προσωπικών στοιχείων ή των στοιχείων συναισθηματικής αξίας που τον συνδέουν με το κράτος του οποίου είναι υπήκοος. 4. Οικουμενική εφαρμογή Το άρθρο 20 του κανονισμού προβλέπει ότι το καθοριζόμενο από τον παρόντα κανονισμό δίκαιο εφαρμόζεται ακόμη και αν δεν πρόκειται για δίκαιο κράτους μέλους. Η εν λόγω διάταξη διευκολύνει την ενιαία λύση διασυνοριακών διαφορών σε θέματα κληρονομικής διαδοχής. Στόχος των κρατών μελών με την υιοθέτηση του εν λόγω κανονισμού είναι να συμβάλουν στη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού δικαστικού χώρου στις αστικές υποθέσεις. Ένας τέτοιος στόχος δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο μέσω εναρμονισμένης και συνολικής πειθαρχίας. 5. Ενότητα της κληρονομικής διαδοχής Σε συμφωνία με την πλειονότητα των εθνικών νομοθεσιών των κρατών μελών, ο κανονισμός θεσπίζει την αρχή της ενότητας της κληρονομικής διαδοχής. Ως εκ τούτου, το δίκαιο που είναι εφαρμοστέο στην κληρονομιά θα διέπει την κληρονομική διαδοχή στο σύνολό της, ανεξαρτήτως της φύσης των περιουσιακών στοιχείων (κινητών ή ακινήτων). 6. Κληρονομικές συμβάσεις Οι διατάξεις σχετικά με κληρονομικές συμβάσεις, συνδιαθήκες και αμοιβαίες διαθήκες αποσαφηνίζουν τα προαπαιτούμενα για την εξακρίβωση της εγκυρότητας τέτοιων συμβάσεων και διευκολύνουν μακροπρόθεσμα την αποδοχή της εγκυρότητας των εν λόγω συμβάσεων από εκείνα τα συστήματα δικαίου που, έως σήμερα, τις θεωρούσαν άκυρες σε εγχώριο επίπεδο. Οι εν λόγω διατάξεις σαφώς διευκολύνουν τον προγραμματισμό κληρονομιάς. 7. Δημόσια έγγραφα και δικαστικοί συμβιβασμοί Σύμφωνα με το άρθρο 59 του κανονισμού, τα δημόσια έγγραφα τεχνικώς δεν αναγνωρίζονται αλλά, μάλλον, γίνονται «αποδεκτά». Σε αντίθεση με τις δικαστικές αποφάσεις, οι νομικές συνέπειες των εν λόγω εγγράφων δεν είναι επαρκώς σαφείς. Επιπλέον, ο όρος «αποδοχή» δεν έχει προσδιοριστεί και εξακολουθεί να υπάρχει αβεβαιότητα όσον αφορά τις νομικές του συνέπειες. 8. Ευρωπαϊκό κληρονομητήριο Το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο (ε.κ.) συνιστά μια από τις βασικές καινοτομίες του κανονισμού αριθ. 650/2012. Το ε.κ. είναι ένα υπόδειγμα κληρονομητηρίου σχεδιασμένο ώστε να επιτρέπει στους κληρονόμους, κληροδόχους, εκτελεστές 4

5 διαθήκης ή διαχειριστές να αποδεικνύουν το νομικό τους καθεστώς και/ή τα δικαιώματά τους. Όσον αφορά τη διεθνή δικαιοδοσία, τα αρμόδια δικαστήρια σύμφωνα με το κεφάλαιο ΙΙ διαθέτουν επίσης την αρμοδιότητα έκδοσης ε.κ. ενώ η διαδικασία για την απόκτηση του αναφέρεται λεπτομερώς στα άρθρα του κανονισμού. Η χρήση υποδείγματος αποτελεί σημαντικό μέσο για την ενίσχυση της αποτελεσματικής και ταχείας διευθέτησης των κληρονομικών διαδοχών εφαρμόζοντας την ελεύθερη κυκλοφορία των αποφάσεων. Σύμφωνα με το άρθρο 62, η χρήση του ε.κ. είναι προαιρετική και δεν θα πρέπει να υποκαθιστά τα υπάρχοντα εθνικά πιστοποιητικά. Εντούτοις, καθώς το ε.κ. παραμένει ένα προαιρετικό μέσο, είναι απίθανο να χρησιμοποιηθεί. Επιπλέον, η σχέση μεταξύ του ε.κ. και των εθνικών πιστοποιητικών δεν έχει ακόμη διευθετηθεί, γεγονός που δημιουργεί μεγάλη αβεβαιότητα μέχρις ότου το Δικαστήριο της ΕΕ παράσχει διευκρινίσεις για το εν λόγω θέμα. 5