Η αριστερά σε κίνηση. Η κινηματική στροφή του Συνασπισμού και το 4ο Συνέδριο.

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ. ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Η αριστερά σε κίνηση. Η κινηματική στροφή του Συνασπισμού και το 4ο Συνέδριο. Διπλωματική εργασία του φοιτητή Στόλη Βασίλη (Α.Μ. 49) Επιβλέπων: Ανδρέας Πανταζόπουλος

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Κοινωνικά Κινήματα και Αριστερά Α. ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣ..6 1.Β. Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ Β.α Η ανατροπή του καπιταλισμού και το συλλογικό υποκείμενο.11 1.Β.β Οι διαφοροποιήσεις απέναντι στην κυρίαρχη αντίληψη ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Ο Ευρωκομμουνισμός και οι εσωτερικές του διαφοροποιήσεις A. Η «ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ» ΤΟΥ ΙΚΚ Β. ΑΡΙΣΤΕΡΟΣ ΚΑΙ ΔΕΞΙΟΣ ΕΥΡΩΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ Γ. TO ΚΚΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΩΣ ΦΟΡΕΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Ο Συνασπισμός ως κόμμα τάσεων A. ΤΙ ΤΥΠΟΣ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΥΝ Β. Η ΔΙΤΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝ Γ. ΤΑΣΕΙΣ: ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Τα κοινωνικά κινήματα σε έξαρση: το πλαίσιο αναζητήσεων της Ευρωπαϊκής Αριστεράς και του ΣΥΝ A. ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ Β. ΟΙ ΝΕΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ Γ. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ 3ου ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΤΟΥ ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Η «ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΣΤΡΟΦΗ» ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Η κινηματική στροφή και η αλλαγή της πολιτικής φυσιογνωμίας του ΣΥΝ A. ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ...61

3 5.Β. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Γ. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΩΣ ΑΠΟΤΟΚΟ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ. Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ, Ο ΧΩΡΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Το 4ο συνέδριο. Η επιβεβαίωση της πολιτικής στροφής του κόμματος A. ΕΣΩΚΟΜΜΑΤΙΚΟΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΡΟΦΗ Β. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ 4ου ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Γ. Η ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΗΣ ΠΤΕΡΥΓΑΣ ΤΟΥ ΣΥΝ...91 Αντί επιλόγου...93 Βιβλιογραφία...94

4 Πρόλογος Η εργασία αυτή πραγματεύεται την ανάλυση της πολιτικής του Συνασπισμού την περίοδο επικεντρώνοντας την έρευνα στην στροφή του στα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα και καταλήγοντας στην πολιτική απόφαση του κορυφαίου εκ των συλλογικών οργάνων του κόμματος, που είναι το Συνέδριο, και πως αυτή αποτυπώνει την περίοδο που μελετάται. Ως μεθοδολογικό εργαλείο για την ανάλυση του πολιτικού κόμματος που λέγεται Συνασπισμός, χρησιμοποιείται η ανάλυση των τάσεων του κόμματος και των μεταξύ τους συσχετισμών. Συγκεκριμένα παρατίθενται οι πολιτικές γραμμές των τάσεων, η πολιτική γραμμή του κόμματος που προκύπτει μέσα από τις συλλογικές διαδικασίες σε αναφορά με της ιδεολογικές καταβολές που έχουν τα μέρη που συναποτελούν τον πολιτικό χώρο του Συνασπισμού. Η παρούσα εργασία επιδιώκει να αποδείξει πως η κινηματική στροφή του Συνασπισμού αποτελεί επί της ουσίας την αριστερή στροφή του κόμματος που χαρακτηρίζεται από την ιδεολογική στροφή στο αριστερό ρεύμα του ευρωκομμουνιστικού κινήματος. Ο αριστερός ευρωκομμουνισμός έχει μια συγκεκριμένη αντίληψη για την σχέση κόμματος-κινήματος όπως θα μελετηθεί στο 2ο Κεφάλαιο ενώ στο 1ο Κεφάλαιο παρατίθενται οι έννοιες της συλλογικής δράσης, του κοινωνικού κινήματος και η επικαιροποίησή τους στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Στη συνέχεια αναλύεται η διαμόρφωση ενός ρεύματος σκέψης στην αριστερά μέσω της αντίληψης για την διαλεκτική σχέση του κοινωνικού κινήματος με την κομματική οργάνωση. Η διαμόρφωση αυτού του ρεύματος θα επηρεάσει την φυσιογνωμία του ευρωκομμουνισμού στον οποίο βρίσκουμε δύο διαφορετικές τάσεις όπως περιγράφεται στο 2ο Κεφάλαιο. Μέσα από το 3ο Κεφάλαιο αναλύεται η φύση του κόμματος του Συνασπισμού και τα δεδομένα που λαμβάνονται υπ' όψη στην αναλυτική διαδικασία που ακολουθείται στην εργασία θέτοντας ως υπόθεση εργασίας ότι η κινηματική στροφή του Συνασπισμού γίνεται στη βάση μιας ιδεολογικής στροφής στον αριστερό ευρωκομμουνισμό που γίνεται στο πλαίσιο της εσωτερικής αλλαγής συσχετισμών και της αλλαγής πολιτικής γραμμής του [4]

5 κόμματος. Στο 4ο Κεφάλαιο περιγράφεται το πλαίσιο πολιτικών αναζητήσεων της Ευρωπαϊκής Αριστεράς και του Συνασπισμού το οποίο εντάσσεται στο παγκόσμιο κίνημα ενάντια στην νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Στη συνέχεια περιγράφεται το πως οι αναζητήσεις οδήγησαν στην εκκίνηση της στροφής με το 3ο Συνέδριο. Στο 5ο Κεφάλαιο αναλύεται ο τρόπος με τον οποίο η κινηματική στροφή εφαρμόζεται και διαμορφώνει την πολιτική φυσιογνωμία του κόμματος μέσα και από ζητήματα πολιτικών συμμαχιών και πως διατυπώνεται επίσημα στο Προγραμματικό Συνέδριο. Στο 6ο Κεφάλαιο περιγράφεται το επιστέγασμα της στροφής μέσα από το ανώτερο συλλογικό όργανο του κόμματος το συνέδριο που αποτυπώνει και σε οργανωτικό επίπεδο την αλλαγή στο εσωτερικό του κόμματος εκτός από ιδεολογικό και σε οργανωτικό επίπεδο. [5]

6 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Κοινωνικά Κινήματα και Αριστερά 1.Α. ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ Ο Αλαίν Μπαντιού μέσα από στίχους του Ρίλκε αναφέρεται στο ανοικτό, αυτή την άλλη μορφή εξουσίας (και όχι κράτος) που θα δημιουργήσει η υποκειμενική δύναμη που λείπει από το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Για τον Γάλλο φιλόσοφο το υποκείμενο αυτό θα αποτελεί τη δύναμη αληθινής λαϊκής ορμής με σχέδιο μια καινοτομία που θα πυρακτώσει την υποκειμενικότητα και θα δημιουργήσει δυνατότητες 1. Το παραπάνω σκεπτικό δεν απέχει πολύ από την μαρξική αντίληψη περί εξελίξεως της ιστορίας και του κυρίαρχου ρόλου που παίζει η πάλη των τάξεων σε αυτή την εξέλιξη. Πού ακριβώς όμως εμπεριέχεται η έννοια του κοινωνικού κινήματος; Παρατηρώντας, ο Μπαντιού αναφέρεται στην υποκειμενική δύναμη αληθινής λαϊκής ορμής και ο Μαρξ στις κοινωνικές τάξεις ώστε τα παραπάνω υποκείμενα να υποκαθιστούν τον όρο κοινωνικό κίνημα, όρο που ταυτίζεται με την αριστερά σε θεωρητικό αλλά κυρίως σε πρακτικό επίπεδο. Αρχικά έχει σημασία να γίνει αναφορά στην έννοια της συλλογικής δράσης που, όπως και η έννοια του κοινωνικού κινήματος, αποτελεί ουσιωδώς αμφισβητούμενη έννοια δεδομένου ότι αναφέρεται σε συγκρουσιακά φαινόμενα και καταστάσεις 2. Ο Τσαρλς Τίλλυ λέει ότι πρόκειται για ανθρώπους που δρουν μαζί για την επιδίωξη κοινών συμφερόντων παρομοίως ο M. Olson θεωρεί ότι η συλλογική δράση προκύπτει όταν συντρέχουν περιπτώσεις κοινών σκοποθεσιών 3 Κατά τον Στ. Αλεξανδρόπουλο 4 ο επαρκής ορισμός της συλλογικής δράσης προϋποθέτει και την ανάγκη οροθέτησης της έναντι της ατομικής δράσης ενώ δίνει σημασία στις τάξεις αιτιών που αφορούν τις μεταξύ δρώντων σχέσεις. Οι δύο τάξεις αιτιών πηγάζουν από το εσωτερικό 1 Alain Badiou(2005), Περιστάσεις 1 και 2, Άγρα σ Στέλιος Αλεξανδρόπουλος(2001), Θεωρίες για τη συλλογική δράση και τα κοινωνικά κινήματα, Κριτική, σ.19 3 ο.π. σ.17 4 ο.π. σ [6]

7 και το εξωτερικό της ομάδας και είναι εξίσου σημαντικές για την ερμηνεία των συλλογικών φαινομένων. Μέσα από τη μελέτη της πολιτικής κοινωνιολογίας για τη συλλογική δράση και τα συλλογικά υποκείμενα προέκυψαν θεωρίες που αναδεικνύουν κάποιες γενικές αρχές για τη δράση. Οι πρώτες θεωρίες που αναπτύχθηκαν από επιστήμονες που συνήθιζαν να παρατηρούν τα συλλογικά γεγονότα ως κλινικά φαινόμενα 5 μελετούσαν τις εσωτερικές αιτίες αγνοώντας τους δομικούς παράγοντες (Λεμπόν, Σίγκελε κ.α.) επηρεάζοντας τους Ντυρκέμ και Βέμπερ. Στη συνέχεια οι θεωρητικοί της συμβολικής διάδρασης (Πάρκ, Μπλούμερ) μετέφεραν τον δυϊσμό δράσης/δομής στον χώρο της συλλογικής δράσης διαφοροποιούμενοι από τις δομικές εξηγήσεις του φαινομένου. Αναζητώντας τις ερμηνείες της συλλογικής δράσης μέσα στον χρόνο παρατηρείται ο μετασχηματισμός της κατά την μετάβαση από την προβιομηχανική στην βιομηχανική κοινωνία. Η δομική σχέση ανάμεσα στον κυριαρχούμενο και στην προσφυγή του σε λιγότερο θεσμοποιημένες, λιγότερο επίσημες μορφές έκφρασης 6 μετατρέπει λοιπόν τις μορφές συλλογικής δράσης σε κάτι διαφορετικό και εκνεωτερικευμένο, με συγκροτημένη μορφή, αυτό που θα ονομαστεί κοινωνικό κίνημα. Κατά τον Βαλερστάιν το κοινωνικό κίνημα γεννιέται τον 19ο αιώνα μαζί με το εθνικό κίνημα και συνδέεται με την συγκέντρωση προλεταριοποιημένων νοικοκυριών στις κεντρικές χώρες του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος 7. Κατά τον Στάιν ο ορισμός του κοινωνικού κινήματος περιέχει την κίνηση της κοινωνίας και την κινητοποίηση συνόλου κοινωνικών ατόμων φορέων των μεταβολών 8. Η πρακτική αυτή ανάγνωση παραπέμπει ευθέως στον Μαρξ ο οποίος έβλεπε τον κομμουνισμό ως μια συντελούμενη πρακτική κίνησης της κοινωνίας και θεωρούσε ως φορέα την εργατική τάξη. Την σύνδεση της έννοιας του κοινωνικού κινήματος με την εργατική τάξη και την πολιτικοποίησή του κατά την ανάπτυξη του καπιταλισμού την επιβεβαιώνει ο Τίλλυ 9 υπογραμμίζοντας ότι το αυτόνομο πανεθνικό ρεπερτόριο δράσης των σύγχρονων κοινωνικών κινημάτων έχει τις ρίζες του στις Εργατικές Διεθνείς. 5 ο.π. σ Erik Neveu(2010), Κοινωνιολογία των κοινωνικών κινημάτων και ιστορίες κινημάτων από τον μεσαίωνα μέχρι σήμερα, Σαββάλας, σ.75 7 Αλεξανδρόπουλος, σ.36 8 ο.π. σ.37 9 Neveu, σ.77 [7]

8 Οι θεωρίες για τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα αναζητούν την προέλευση αυτών μέσα από την κοινωνία, τους τρόπους κινητοποίησης και τα επίδικα που διαμορφώνονται από την συλλογική δράση. Το γεγονός ότι τα «σύγχρονα» κινήματα διαφοροποιούνται από τα «παλιά», λόγω των θεμελιακών μεταβολών του κοινωνικού βίου, σε επίπεδο μορφής οργάνωσης, περιεχομένου του κινήματος, σχέσεων με την πολιτική διαδικασία, τύπο της συλλογικής δράσης δημιουργεί την αναγκαιότητα ξεχωριστής θεωρητικής μελέτης για τα κινήματα της μεταβιομηχανικής ή μετανεωτερικής κοινωνίας 10. Η ανάλυση του κοινωνικού κινήματος πάνω σε μια αποκλειστικά οικονομική βάση γίνεται στην θεωρία κινητοποίησης πόρων όπου η κοινωνική δυσαρέσκεια θεωρείται παράγοντας που προκαλεί κινητοποιήσεις σε όλες τις κοινωνίες, άποψη που προσεγγίζει την μαρξική αντίληψη για την συλλογική δράση και της σημασίας που δίνεται στον τρόπο παραγωγής και στη θέση που έχει το υποκείμενο μέσα στην παραγωγή. Ο Αλαίν Τουραίν με τη σειρά του διαφοροποιείται από την θεωρία κινητοποίησης πόρων θεωρώντας ότι υποβαθμίζει τα κινήματα σε ομάδες πίεσης παραβλέποντας ιδεολογικό περιεχόμενο, διάσταση αλληλεγγύης κ.τ.λ. Μέσα από την μελέτη του Τουραίν για τα κοινωνικά κινήματα αναδεικνύεται η καινοτομία της ταυτότητας εφ' όσον για να γίνει κίνημα μια κινητοποίηση πρέπει να μπορεί ταυτόχρονα να προσδιορίζει έναν κοινό αντίπαλο και να συγκροτεί ταυτότητα στη βάση ενός σχεδίου για μια διαφορετική κοινωνική οργάνωση 11. Η υπογράμμιση της συλλογικής ταυτότητας υπάρχει και στο έργο του Μαρξ όπου γίνεται μέσα από την περιγραφή της συλλογικής συνείδησης και επιπλέον μέσα από τα ιστορικά έργα των συγγραφέων του Κομμουνιστικού Μανιφέστου γίνεται ανάλυση για την κοινωνική διαστρωμάτωση, τις υλικές συνθήκες ζωής και τα αποτελέσματά τους, τις μορφές κινητοποίησης και τη δυναμική τους 12. Με άλλα λόγια δεν περιορίζονται στα δομικά αίτια της ταξικής πάλης αλλά θέτουν ένα ευρύτερο πλαίσιο πολιτικής και κοινωνικής ανάλυσης. Η καινοτομία που φέρνουν οι ταυτότητες δεν πρέπει, κατά τον Τουραίν, να αποτρέψουν την αναζήτηση και την ανάλυση νέων μορφών ταξικής 10 Μιχάλης Ψημίτης(2006), Εισαγωγή στα Σύγχρονα Κοινωνικά Κινήματα, Ατραπός, σ Neveu σ ο.π.. σ [8]

9 σύγκρουσης 13. Τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα δείχνουν να αποφεύγουν αυτόν τον κίνδυνο καθώς αποτελούν ένα εργαστήρι πρωτόγνωρων μορφών συνεργασίας ακτιβιστών και διανοουμένων ερχόμενα σε ρήξη με το μοντέλο του συνοδοιπόρου διανοούμενου. Αυτό αποτελεί και ένα χαρακτηριστικό διαφοροποίησης των σύγχρονων κοινωνικών κινημάτων από τα νέα κοινωνικά κινήματα και το ρεπερτόριο δράσεων τους 14. Σε αυτό το σημείο θα χρησιμοποιήσουμε την διατύπωση του Μιχ. Ψημίτη ως ορισμό 15 : «τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα συνιστούν δικτυακές μορφές συλλογικής δράσης που διαμέσου της σύγκρουσης τείνουν στη μεταβολή μιας κυρίαρχης πραγματικότητας στο πεδίο των κοινωνικών σχέσεων εξουσίας, μέσα από μια συλλογική ταυτότητα συμβολικού και πολιτισμικού τύπου η οποία προσφέρει στους συμμετέχοντες πόρους κινητοποίησης που δεν έχουν από αλλού». Τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα και η ανάδυσή τους μέσα από την διαδικασία της παγκοσμιοποίησης είναι μια κατηγορία κινημάτων η οποία απασχόλησε και απασχολεί έντονα τον τομέα μελέτης της συλλογικής δράσης και της συγκρουσιακής πολιτικής. Η σύνδεση των κοινωνικών κινημάτων με την παγκοσμιοποίηση είναι άρρηκτη με την έννοια ότι η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης «προκαλεί» τα κινήματα. Η εντεινόμενη παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η μετάβαση σε υπερεθνικά κέντρα λήψης αποφάσεων έκανε ένα παλιό φαινόμενο ορατό. Για να το κατανοήσουμε αυτό οφείλουμε να δώσουμε βάρος στην ανάλυση της παγκοσμιοποίησης σαν διαδικασία και τον αντίκτυπο που αυτή έχει σε πολλαπλά επίπεδα. Η παγκοσμιοποίηση περιγράφεται από την Ρόζα Λούξεμπουργκ το 1907: «Τίποτε δεν παίζει σήμερα πιο σπουδαίο ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή όσο η αντίφαση ανάμεσα στα οικονομικά φαινόμενα που ενώνουν κάθε μέρα και περισσότερο όλους τους λαούς σε μια μεγάλη ολότητα και στη δομή των κρατών» 16. Όσο κι αν διαφωνεί κανείς θεωρητικά 17 με αυτή την διατύπωση, εκατό χρόνια αργότερα γινόμαστε μάρτυρες μιας διαδικασίας που χαρακτηρίζεται από την απελευθέρωση της αγοράς και την κίνηση κεφαλαίων και εργασίας πέρα από σύνορα και περιορισμούς. Οι επιπτώσεις αυτής της διαδικασίας, η οποία δεν είναι ουδέτερη αλλά ηγεμονεύουν εντός της οι βλέψεις και οι πρακτικές του 13 ο.π. σ ο.π. σ Ψημίτης, σ Ρόζα Λούξεμπουργκ(1975), Τι είναι η πολιτική οικονομία, Κοροντζή, σ Γ. Μηλιός, Λόγος περί «παγκοσμιοποίησης» και μαρξιστική Αριστερά, Θέσεις τ.72 [9]

10 κεφαλαίου μέσα από την ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού, πλήττουν σαφώς τις χαμηλές κοινωνικές τάξεις. Η «υποκειμενική προσαρμογή των δρώντων» κατά Μαρξ προκαλεί και την συλλογική (αντι)δράση. Διατυπώνοντας αλλιώς τη φράση «προκαλεί τα κινήματα» μπορούμε να πούμε ότι η παγκοσμιοποίηση υλοποιείται μέσα από τις ερμηνείες και τις πολιτικές παρεμβάσεις των δρώντων υποκειμένων, ανεξαρτήτως του αν αυτά ενεργοποιούνται ως ΜΚΟ, ως κινηματικές οργανώσεις ή ως κόμματα. Σε κάθε περίπτωση η παρέμβαση αυτή κινητοποιεί διαφορετικούς πόρους και επιδιώκει διαφορετικούς στόχους, κατά περίπτωση διαφορετικούς ή και ευθέως αντιτιθεμένους 18. Με άλλα λόγια δημιουργείται ένα συλλογικό υποκείμενο που (αντι)δρα και δημιουργεί ένα κίνημα. Το κίνημα ενάντια στην νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση διαθέτει και τις τρεις προϋποθέσεις 19 ύπαρξης ενός κινήματος: συλλογική ταυτότητα («ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός»), σύγκρουση με έναν αναγνωρισμένο αντίπαλο (νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση), οργάνωση δικτυακού τύπου (Κοινωνικά Φόρουμ). Θέτοντας το με σαφείς πολιτικούς όρους, τα κοινωνικά κινήματα αντιπροσωπεύουν την υποκειμενική έκφραση μιας αντικειμενικής παγκόσμιας αναγκαιότητας, συγκεκριμένα της ανάγκης για παρέμβαση εναντίον των καταστροφικών συνεπειών μιας αχαλίνωτα ελεύθερης αγοράς (Karl Polanyi). Αυτό αποτελεί ξεκάθαρα την επαναφορά στην πολιτική ατζέντα του ζητήματος του μετασχηματισμού από μια καθαρά υλική βάση καθώς προέρχεται από αυτό το «νέο κύμα» κινημάτων το οποίο ξεπερνά τις βασικές δυσκολίες που δημιουργεί ο πλουραλισμός ταξικών προελεύσεων και πολιτισμικών ταυτοτήτων. 20 Το γεγονός ότι έχουμε ένα συλλογικό κοινωνικό υποκείμενο, ανεξάρτητα από την προέλευση και τη σύνθεσή του το οποίο καθορίζει με πολιτικούς όρους πρόταγμα μετασχηματισμού και χειραφέτησης της κοινωνίας, τη δημιουργία ενός «άλλου κόσμου που είναι εφικτός» μεταφέρει απευθείας την συζήτηση στο ποια μπορεί να είναι η σχέση του με την πολιτική διαδικασία. «Η σχέση μεταξύ κινήματος και πολιτικής διαδικασίας δεν μπορεί παρά να είναι δυναμική και ασταθής» 21. Η σύγκρουση 18 Σ.Σεφεριάδης, «Έχουν μέλλον τα κοινωνικά κινήματα»,το Βήμα της Κυριακής, 4 Ιουνίου Ψημίτης, σ Walter Baier, Marco Berlinguer, Mario Candeias,Scipione Semenaro, Passive Revoloution and the Reform of the Revolution, Transform 2, σ Ψημίτης, σ.459 [10]

11 από την μια πλευρά είναι εμμενές χαρακτηριστικό των κινημάτων, από την άλλη όμως δεν είναι αυτοσκοπός, πράγμα που στην αντιπαράθεση με το πολιτικό σύστημα κάνει να υπάρχουν και συγκρούσεις αλλά και συνεργασίες. Έτσι η πολιτική οργάνωση σαν αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής διαδικασίας έρχεται αντιμέτωπη με το ζήτημα των σχέσεων με τις κοινωνικές διεργασίες χρησιμοποιώντας για λογαριασμό της τα εργαλεία κατανόησης του πολιτικού περιβάλλοντος και όλων των στοιχείων του κοινωνικού σχηματισμού. Στην περίπτωσή μας αυτό που μας απασχολεί είναι η σχέση της Αριστεράς με τα κοινωνικά κινήματα και το πώς αντιλαμβάνεται τον κοινωνικό και πολιτικό τους ρόλο. 1.Β. Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ 1.Β.α Η ανατροπή του καπιταλισμού και ο συλλογικό υποκείμενο Η στοιχειώδης αποσαφήνιση των όρων απαιτεί και τον ορισμό της Αριστεράς και της μορφής της πολιτικής της οργάνωσης. Το γενικά αποδεκτό περιεχόμενο του όρου Αριστερά προκύπτει ιστορικά ως η πολιτική δύναμη της κοινωνικής αλλαγής. Ακόμα και μετά το 1989 η αντίθεση αριστεράς-δεξιάς δεν έχασε το νόημά της: «Η απελευθέρωση του ανθρώπου από την άδικη και καταπιεστική εξουσία παραμένει ο σκληρός πυρήνας της αριστεράς και είναι σε θέση να αντισταθεί σε κάθε διαδικασία απομυθοποίησης» 22. Αρχής γενομένης από τα μαρξικά κείμενα αλλά και διαχρονικά στην ιστορία του αριστερού κινήματος ως στρατηγικός στόχος για την Αριστερά ορίζεται η οργάνωση των αυθόρμητων αντιστάσεων προς την καπιταλιστική εξουσία με σκοπό την ανατροπή της και οικοδόμηση μιας διαφορετικού τύπου εξουσίας την οποία οι κοινωνικές δυνάμεις της εργασίας θα κατέχουν και θα ασκούν οι κοινωνικές δυνάμεις της εργασίας στην απώτερη προοπτική κατάργησης κάθε μορφής εκμετάλλευσης και εξουσίας. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις και αντιλήψεις για τον τρόπο μετάβασης στην κοινωνική αλλαγή δημιουργούν το πλουραλιστικό τοπίο της αριστεράς 22 Ν. Μπόμπιο(1996), Δεξιά και Αριστερά, Πόλις, σ.139 [11]

12 κάνοντας να υπάρχουν πολλές αριστερές και όχι μία έχοντας όμως κοινό σημείο εκκίνησης που προσδιορίζεται από την μαρξική θεμελίωση και παράδοση 23. Η διαφορετικές στρατηγικές που προκύπτουν είναι κατά βάση οι εξής τρείς: η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία με τις δεξιές της παρεκκλίσεις του ρεφορμισμού και της αστικοποίησης, ο πολιτικός αναγωγισμός του κομμουνιστικού ρεύματος από τον Λένιν και η διαλεκτική οικονομικής αναγκαιότητας και πολιτικής δημιουργίας που θεωρητικοποίησε η Ρόζα Λούξεμπουργκ. Το συλλογικό υποκείμενο που θα αποτελεί το πολιτικό και κοινωνικό κίνημα ανατροπής του καπιταλισμού και θα οικοδομήσει τον σοσιαλισμό έθεσε μια σειρά από ζητήματα στους θεωρητικούς του αριστερού κινήματος. Το συλλογικό υποκείμενο (υπό την μορφή της κοινωνικής τάξης των εργατών τον 19ο αιώνα και υπό την μορφή του κινήματος έχει μια διακριτή υπόσταση και εκ των πραγμάτων θέτει στην πολιτική οργάνωση το ζήτημα του συγχρονισμού της σχέσης της με αυτό. Επιπλέον είναι σαφές και εκ των ορισμών τους ότι από πλευράς των οργανωτικών δομών τους, κινήματα και κόμματα αποτελούν διακριτά πολιτικά υποκείμενα με σαφώς ξεχωριστούς άμεσους στόχους μέσα στο πλαίσιο της κοινωνίας των πολιτών. Οι παραπάνω διαπιστώσεις που θέτουν το ζήτημα σχέσης κόμματος-κινήματος αποτελούν έναν πεδίο αντιδικίας και συγκρούσεων εντός του αριστερού κινήματος. Στην εργασία αυτή θα ασχοληθούμε με την διαφοροποίηση εντός του ενιαίου κομμουνιστικού ρεύματος (δεύτερη και τρίτη στρατηγική) όσον αφορά τις σχέσεις πολιτικού και κοινωνικού υποκειμένου (σχέση κόμματος κινήματος(-ων)). Η διαφοροποιημένη αντίληψη που υπήρξε σε σχέση με την παραδοσιακή ή «ορθόδοξη» αντίληψη όπως έχει επικρατήσει να αποκαλείται, αποτέλεσε το υπόβαθρο για την ανάδειξη ενός «δυτικού μαρξιστικού ρεύματος» που διαφοροποιήθηκε και σε άλλα πολιτικά και φιλοσοφικά ζητήματα. Η απόρριψη του Λένιν από τους δυτικούς μαρξιστές έγινε κυρίως λόγω των διαφορετικών συνθηκών σε Ρωσία και Ευρώπη. Το ζήτημα της αστικής κουλτούρας, την οποία ο Λένιν όριζε σαν «πηγή μόλυνσης» και την αντιμετώπισε μέσω της οργανωτικής του συνταγής, ήταν καθοριστικό. Οι δυτικοί μαρξιστές από την πλευρά τους έδωσαν βάρος στην διαδικασία της ταξικής συνείδησης και της προλεταριακής υποκειμενικότητας 24 ερχόμενοι σε αντιπαράθεση με τον Λένιν 23 Ανδ. Μοσχονάς(2005), Παραδοσιακή και σύγχρονη αριστερά, Οδυσσέας, σ R. Jacoby(2005), Η διαλεκτική της ήττας, Νησίδες, σ.70 [12]

13 και τις αντιλήψεις του για το υποκείμενο 25. Καθότι «εν αρχή είναι ο Μαρξ» στα μαρξικά κείμενα η άποψη για τις συλλογικές δράσεις συμπυκνώνεται κυρίως στο ότι αυτές έχουν τον χαρακτήρα μιας συλλογικής υποκειμενικής προσαρμογής των δρώντων 26. Οι δρώντες είναι οι κοινωνικές τάξεις των οποίων ο ταξικός ανταγωνισμός έρχεται ως αναγκαίο αποτέλεσμα λόγω και της φύσης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Από τις πρώτες σελίδες του Κομμουνιστικού Μανιφέστου (1848) οι Μαρξ και Ένγκελς διαπιστώνουν ότι η ιστορία κάθε κοινωνίας που υπήρξε μέχρι τώρα είναι ιστορία ταξικών αγώνων. Χρησιμοποιώντας την έννοια της διπλής διαμεσολάβησης ανάμεσα σε κεφάλαιο και μισθωτή εργασία ανάγει την πολωτική σύγκρουση σε κυρίαρχη τάση στην καπιταλιστική κοινωνία. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών είναι για τον Μαρξ στοιχείο της ίδιας της κεφαλαιακής σχέσης κι εμφανίζεται ως παράγωγο του ανταγωνισμού ανάμεσα σε μερίδες του κεφαλαίου. Η υπέρβαση του ανταγωνισμού δεν είναι το ίδιο και για τις δύο πλευρές καθώς η ενδο-αστική συμμαχία επιβάλλεται με πολιτικούς όρους όταν οξύνεται η ταξική αντιπαράθεση. Μέσω αυτής της διαπίστωσης θέτει ως προϋπόθεση για την αντιμετώπιση της οργανωμένης δύναμης του κεφαλαίου την οργάνωση των εργατών (Μαρξ Ενγκελς, Μανιφεστο). Η οργάνωση των εργατών σε τάξη γίνεται μέσα από το συνδικάτο του οποίου η δράση (απεργία) αποτελεί μέσο της πρωταρχικής πάλης που είναι και οικονομική (ικανοποιεί ειδικά θέματα) και πολιτική (ικανοποιεί το σύνολο των διεκδικήσεων των εργαζομένων). Από τη στιγμή που ο στόχος είναι η κατάκτηση της εξουσίας, η πάλη μετατρέπεται σε διευρυμένη ταξική πάλη, απαιτεί πολιτική οργάνωση πέρα της συνδικαλιστικής. Στο σημείο αυτό η οργάνωση των εργατών σε τάξη, δηλαδή στο υποκείμενο εννοιολογείται στον Μαρξ ως οργάνωση σε πολιτικό κόμμα. Συνεπώς η συλλογική υποκειμενικότητα, που θα περιγραφεί ως «συλλογικός εργάτης» από τον Μαρξ στα Grundrisse ενώ έχει ήδη περιγραφεί στα Χειρόγραφα ως «καθολικός άνθρωπος», είναι αυτή που θα κατακτήσει την πολιτική εξουσία. Επιπλέον καθίσταται σαφές από τον Μαρξ ότι οι προλετάριοι ουσιαστικά αυτοσυνειδητοποιούνται αντικειμενικά με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και την συνακόλουθη αύξηση όχι μόνο της 25 L. Kolakowski (2008), Main currents of marxism, W. W. Norton, σ Ψημίτης, σ.57 [13]

14 εκμετάλλευσής τους αλλά και της συνεργατικής δράσης τους Β.β Οι διαφοροποιήσεις απέναντι στην κυρίαρχη αντίληψη Η Ρόζα και το αυθόρμητο Η σαφής και έντονη διαφοροποίηση στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος, όσον αφορά το ζήτημα σχέσεις κόμματος και κινήματος έγινε φανερή μέσα από την κριτική που ασκείται στον Λένιν από μια σειρά από θεωρητικούς στην δεύτερη και τρίτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Διαμορφώνεται στα αριστερά των Μπολσεβίκων ένα ρεύμα ιδεών αντιτίθεται στο σχήμα «κόμμα καθοδηγητής του κινήματος». Η Ρόζα Λούξεμπουργκ αποτελεί την πιο χαρακτηριστική περίπτωση κριτικής της παραπάνω άποψης. Η ενασχόλησή της με το αυθόρμητο και την σημασία της ταξικής πάλης με μέσα τις κινητοποιήσεις όπως η «Γενική Απεργία» την ανήγαγε σε κύριο εκφραστή της ριζοσπαστικής ή επαναστατικής πτέρυγας του κομμουνιστικού κινήματος. Στην σύγκρουσή της με τον Μπερνστάιν η Λούξεμπουργκ διαφώνησε με την απαξίωση των κινητοποιήσεων των εργατών μέσω απεργιών και διαδηλώσεων σαν αποτελεσματικά μέσα πάλης και επίτευξης πολιτικών επιδίκων και υπερασπίστηκε τις κινητοποιήσεις χρησιμοποιώντας το παράδειγμα των επιτυχημένων εργατικών κινητοποιήσεων στην Γερμανία επί καγκελαρίας Μπίσμαρκ ενάντια στους αντισοσιαλιστικούς νόμους της κυβέρνησης 28. Στα πλαίσια της αριστερής πτέρυγας της Β Διεθνούς διατήρησε τις πρώτες της επιφυλάξεις απέναντι στον Λένιν αντιπροτείνοντας του μία οργανωτική δομή που θα βασιζόταν στο στοιχείο του «αυθόρμητου» και όχι στην αυστηρά ιεραρχική δομή του κόμματος που πρότεινε αυτός 29. Κατά τον Λένιν, το ανοργάνωτο και απαίδευτο προλεταριάτο πρέπει να συσπειρωθεί και να πειθαρχήσει γύρω από ένα κόμμα «πρωτοπορίας» 30. Η Λούξεμπουργκ, αντιπαρατιθέμενη στον μαρξιστικό συγκεντρωτισμό του Λένιν και στην αναγκαιότητα το κόμμα να «φέρει απ έξω» την συνείδηση στην 27 Κ. Μαρξ(1986), Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, Θεμέλιο 28 Ρ. Λούξεμπουργκ(1984), Μεταρρύθμιση ή επανάσταση, Κοροντζή 29 Λένιν(1988), Τι να κάνουμε, Άπαντα, Σύγχρονη Εποχή, τόμος 6 30 Λένιν(2005), Ένα βήμα μπρος, δύο βήματα πίσω, Σύγχρονη Εποχή [14]

15 εργατική τάξη 31, έδωσε έμφαση στον ταξικό αγώνα. «Ο προλεταριακός στρατός στελεχώνεται και συνειδητοποιεί τους στόχους του στην πορεία του αγώνα» 32. Με αυτή της την προσέγγιση ξεκινάει να αναπτύσσει την θεωρία της για την διαλεκτική σχέση υποκειμένου και οργάνωσης (κινήματοςκόμματος) θέτοντας ως όρους την ύπαρξη ενός εκπαιδευμένου στην ταξική πάλη τμήματος της εργατικής τάξης (κόμμα) ενώ ταυτόχρονα οι εργάτες έχουν την δυνατότητα να αναπτύσσουν την δικιά τους πολιτική μέσα στον δημόσιο βίο. Ο Λούκατς, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο της Λούξεμπουργκ, αναφέρει 33 πως στην ουσία η Λούξεμπουργκ υιοθετεί την αντίληψη ότι το κόμμα είναι το όχημα της ταξικής συνείδησης του προλεταριάτου και ότι ο ρόλος του είναι να κάνει την θεωρία πράξη εμποτίζοντας το αυθόρμητο κίνημα με την είδη ενυπάρχουσα αλήθεια 34. Η Λούξεμπουργκ σε κάθε περίπτωση θα προσέθετε ότι το κόμμα είναι το αυτοοργανωμένο προλεταριάτο και δεν μπορεί να αντικατασταθεί από μια ομάδα ηγετών. Έτσι μέσα από το θεωρητικό της έργο, η Λούξεμπουργκ γίνεται «η εκπρόσωπος της κινηματικής πτέρυγας του κομμουνιστικού κινήματος» (Ψημίτης) και το έργο της αποτελεί την αρχή του εγχειρήματος της κομμουνιστικής ανανέωσης πράγμα που, δεδομένου και ότι απόψεις της δεν ήταν αποδεκτές από τον Λένιν προκάλεσε την «απομάκρυνσή» της από το κομμουνιστικό πάνθεον με την επικράτηση του σταλινισμού στο κομμουνιστικό κίνημα. Ο Γκράμσι Ο Γκράμσι θεωρείται από πολλούς ως ένας από τους σημαντικότερους μαρξιστές στοχαστές του εικοστού αιώνα, κυρίως ως βασικός στοχαστής στην ανάπτυξη του δυτικού μαρξισμού. Με οδηγό την διαλεκτική της μαρξιστικής παράδοσης προχώρησε στην προσπάθεια για σύνθεση της πολιτικής στρατηγικής των δύο κύριων ρευμάτων της Αριστεράς, του σοσιαλιστικού και του κομμουνιστικού, σε συγγενικό πλαίσιο με την Ρόζα 31 Λένιν(1988), σ Ρ. Λούξεμπουργκ (1990), Σοσιαλισμός και Δημοκρατία (Οργανωτικά προβλήματα της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας), Κοροντζή, σ.4 33 M. Lowy, Μαρξισμος της επαναστατικής υποκειμενικότητας, Ουτοπία τ Σε αυτό το σημείο η Λούξεμπουργκ συμφωνεί με τον Μαρξ στο ζήτημα της αυτοσυνειδησίας του προλεταριάτου [15]

16 Λούξεμπουργκ. Οι κεντρικές έννοιες της θεωρίας του είναι η ηγεμονία και η παθητική επανάσταση και μέσα από αυτές προκύπτουν όπως θα δούμε οι αντιλήψεις του για το κόμμα και το επαναστατικό υποκείμενο. Κατά τον Γκράμσι η διαλεκτική του ιστορικού υλισμού εμπεριέχει αντικειμενικούς προσδιορισμούς και υποκειμενικές επιλογές. Το αντικειμενικό έχει κοινωνική αναφορά με την έννοια ότι παραπέμπει στο ιστορικό υποκειμενικό, την επαναστατική εποχή ως καλό κλίμα για επαναστατική δράση. Από εκεί και έπειτα είναι αναγκαιότητα να υπάρχει συλλογική συνείδηση για να σπάσει η κοινωνία τα δεσμά της και να προχωρήσει στην «επαναστατική πράξη» 35. Στη σκέψη του Γκράμσι ο ρόλος της ηγεμονίας είναι καθοριστικός από τη στιγμή που στα πλαίσια της ταξικής πόλωσης συγκροτείται το ολοκληρωμένο αστικό κράτος που συνενώνει την πολιτική κοινωνία με την κοινωνία των πολιτών και εκφράζεται ως ηγεμονία της αστικής τάξης θωρακισμένη καταναγκασμό. Η προλεταριακή επανάσταση ορίζεται ως η επαναστατική διαδικασία αυτοσυνειδητοποίησης των εργατικών και λαϊκών δυνάμεων μέσα από μια νέα καθολική αντι-ηγεμονία που θα ωθήσεις τις δυνάμεις αυτές να ανατρέψουν τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας 36. Σε αυτό το σημείο ο Γκράμσι έρχεται σε αντίθεση με τον Λένιν, που θεωρεί ηγεμονία ιστορική διεργασία ταξικής διεύθυνσης, θέτοντας όμως στην θέση του ηγεμόνα και του υποκειμένου το κόμμα που για να είναι πραγματικά επαναστατικό, δηλαδή να μπορεί να πυροδοτήσει τη μετάβαση σε σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει να καταστεί ηγεμονικό 37, δηλαδή δεν πρέπει να λειτουργεί ως καθοδηγητικός θεσμός που «φέρνει απ έξω» την συνείδηση αλλά σαν συλλογικός διανοούμενος που θα «πλαισιώσει τις μάζες» προκειμένου να διαμορφωθεί «μια συνείδηση των καθηκόντων και των δικαιωμάτων αυθόρμητα μέσα από τη ζωντανή και την ιστορική πείρα» 38. Αποφεύγοντας την θεοποίηση του αυθορμήτου 39, ο Γκράμσι καλύπτει το 35 Α. Γκράμσι(1975), Τα Εργοστασιακά Συμβούλια και το Κράτος της Εργατικής Τάξης, Στοχαστής, σ Μοσχονάς(2005), σ Α. Γκράμσι(2005), Για τον Μακιαβέλι, για την πολιτική και για το σύγχρονο κράτος, Ηριδανός, σ Γκράμσι(1975), σ Γκράμσι(1974), Παρελθόν και Παρόν, Στοχαστής σ.25 «Χωρίς μια συνειδητή πολιτική διεύθυνση ο αυθορμητισμός δεν αποτελεί άλλο παρά μια σπασμωδική αντίδραση χωρίς μέλλον» [16]

17 «οργανωτικό κενό» της Λούξεμπουργκ 40 αντιπροτείνοντας στα κομματικά συνδικάτα του Λένιν τα εργοστασιακά συμβούλια στα πλαίσια της «οργανικής ενοποίησης της εργατικής τάξης» μέσα από την οργανική σύνδεση εργοστασιακού συμβουλίου και συνδικάτου. Χρησιμοποιώντας την έννοια της «διαλεκτικής διαπλοκής» με το κίνημα 41 θέτει ως ρόλο του κόμματος το να επεκτείνει το προνόμιο άρθρωσης πολιτικής σε όλους όσους εμπλέκονται με την ταξική πάλη και να μην την περιορίζει στις στενές απαιτήσεις μια πρωτοπορίας 42. Μέσω της συγκρότησης του ηγεμονικού μπλοκ και της έννοιας της ηγεμονίας έχει ασκήσει επιρροή στα νέα κοινωνικά κινήματα. Οι δυο ιστορικές διαδικασίες που περιέχονται στην επαναστατική του στρατηγική, το δομικό στοιχείο του συγκροτημένου κράτους που παρέχει επαναστατικές δυνατότητες και η ιστορική συγκυρία της εργατικής-λαϊκής κινητοποίησης και η διαλεκτική τους είναι αυτό που χαρακτηρίζει το έργο του Γκράμσι. Η σκέψη και η στρατηγική του επηρέασαν καθοριστικά το ευρωκομμουνιστικό ρεύμα και η προαναφερθείσα διαλεκτική σχέση καθόρισε τον εντός του ευρωκομμουνισμού διαχωρισμό σε αριστερό και δεξιό όπως θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο. Από τον αριστερό κομμουνισμό ως την ιταλική αυτονομία Οι αριστεροί κομμουνιστές στους οποίους περιλαμβάνονταν οι Χέρμαν Γκόρτερ, Άντον Πάνεκουκ, Καρλ Κορς, Πωλ Μάτικ αποτέλεσαν ένα ρεύμα του κομμουνιστικού κινήματος που άσκησε έντονη κριτική στους Μπολσεβίκους και τον Λένιν για το οποίο ο Λένιν έγραψε στα 1920 την μπροσούρα «Αριστερισμός: Η παιδική ασθένεια του κομμουνισμού». Η Ρόζα Λούξεμπουργκ έχει επηρεάσει πολιτικά όσο και θεωρητικά σε μεγάλο βαθμό τους αριστερούς κομμουνιστές. Οι αριστεροί κομμουνιστές προσδίδουν ιδιαίτερη βαρύτητα στο πνεύμα (geist) και την υποκειμενικότητα και αντιτίθενται στην λενινιστική αντίληψη για την συνείδηση «από τα έξω». Από την πλευρά τους έδωσαν βάρος στα εργατικά και εργοστασιακά συμβούλια, στα σοβιέτ, την αυτονομία και την ανεξαρτησία του προλεταριάτου θεωρώντας ότι το κόμμα-πρωτοπορία έχει την ίδια θανάσιμη αδυναμία με τους αστικούς θεσμούς: αντικαθιστούσε 40 Kolakowski, σ Γκράμσι(2005), σ Μιχ. Λυμπεράτος, Ιστορική ιδιοτυπία, ηγεμονία και αυτονομία των κινημάτων στον Γκράμσι, Θέσεις τ.105 [17]

18 το κίνημα με την ηγεσία 43. Δικαιολογούσαν της θέσεις τους με τον αποφασιστικό ρόλο που έπαιζε γι αυτούς η ταξική συνείδηση και η υποκειμενικότητα. Όπως περιγράφει και ο Τζέικομπυ η ήττα του γερμανικού κομμουνιστικού κινήματος έχει θέσει στο περιθώριο της ιστορίας και αυτό το κομμάτι του δυτικού μαρξισμού. Αυτό όμως που μπορεί κανείς εύκολα να αντιληφθεί οι ιδέες του αριστερού κομμουνισμού και οι αντιλήψεις για αυτονομία του προλεταριάτου, η κριτική στον λενινισμό και στην γραφειοκρατία του μπολσεβικισμού επηρέασαν με τη σειρά τους θεωρητικούς όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Ο Καστοριάδης και η ομάδα του «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα» άσκησαν έντονη κριτική στο καθεστώς της ΕΣΣΔ και επιδίωξαν έναν επαναπροσδιορισμό της έννοιας του σοσιαλισμού. Ο καστοριαδικός επανακαθορισμός του περιεχομένου του σοσιαλισμού συντελείται ακολούθως σε δύο επίπεδα 44 : σε μια καινούργια ανάλυση της καπιταλιστικής παραγωγής με βάση την πάλη των εργατών μέσα στο καπιταλιστικό εργοστάσιο και πρότασή του για τη συνολική αυτοδιεύθυνση της κοινωνίας μέσω των εργατικών συμβουλίων. Εμπνευσμένος από την ιστορική εμπειρία (επιτροπές εργοστασίων στη Ρωσία το 1917, συμβούλια επιχείρησης στη Γερμανία το 1919, εργατικά συμβούλια στην Ουγγαρία το 1956) ο Καστοριάδης προτείνει ένα μοντέλο όπου τα εργοστασιακά συμβούλια θα αποτελούν την αποκλειστική μορφή κοινωνικής οργάνωσης. Για τον Καστοριάδη το υποκείμενο είναι αυτουργός του εαυτού του 45, το θεσμίζον συλλογικό υποκείμενο αμφισβητεί τα θέσμια του ίδιου του του εαυτού και κληρονόμος αυτής της ρήξης είναι το δημοκρατικόεπαναστατικό κίνημα. Οι απόψεις του Καστοριάδη αποτέλεσαν με τη σειρά τους έμπνευση για τους εξεγερμένους του Μάη του 68 για τους αυτόνομους και τους εργατιστές όταν οι ιδέες της χειραφέτησης, της αυτοδιαχείρισης, της αυτονομίας και της αναζήτησης εναλλακτικών μορφών οργάνωσης πήραν σάρκα. Ο αντίκτυπος των κινηματικών διαδικασιών του γαλλικού Μάη έγινε ορατός και σε άλλα 43 Jacoby σ Θ. Τάσης, Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης την περίοδο , Θέσεις Τεύχος Κ. Καστοριάδης(2007), Χώροι του ανθρώπου, 'Υψιλον, σ. 330 «Αυτόνομη κοινωνία είναι η ρητή και διαυγής δραστηριότητα αυτοθέσμισής της» [18]

19 μέρη του κόσμου και προκάλεσε την ανάδυση νέων κινημάτων και εξεγερσιακών καταστάσεων. Σημασία όμως οφείλουμε να δώσουμε και στην αντίδραση της παραδοσιακής αριστεράς απέναντι στην γαλλική εξέγερση που δεν περιορίστηκε στους φοιτητές (τα «παιδιά των αστών») και σε μεταϋλιστικής φύσης διεκδικήσεις αλλά επεκτάθηκε και στο εργατικό κίνημα προκαλώντας την μεγαλύτερη απεργία με 10 εκατομμύρια απεργούς. Η περίοδος ήταν αυτή με τις περισσότερες απεργίες μεταπολεμικά για τις περισσότερες χώρες και στην διαδικασία αυτής της ανόδου του εργατικού κινήματος υπήρξε κρίση αντιπροσώπευσης ανάμεσα σε εργαζόμενους και συνδικάτα. Οι αυτόνομες δομές ήταν χαρακτηριστικό της περιόδου και οδήγησαν τελικά τα συνδικάτα στο να συμμετέχουν στους αγώνες εμπλέκοντας φοιτητικό και εργατικό κίνημα σε μία όσμωση από την οποία προέκυπτε ένα νέο κοινωνικό υποκείμενο 46. Τον γαλλικό Μάη ακολούθησε ο «ιταλικός Μάης» και για την ακρίβεια το «Θερμό Φθινόπωρο» του 69 όταν φοιτητές και εργάτες συμμετείχαν από κοινού σε κινητοποιήσεις. Έτσι αναδύθηκε το κίνημα της ιταλικής αυτονομίας με κύριους φορείς του τις οργανώσεις Lotta Continua και Potere Operaio. Ο ιταλικός εργατισμός βασίστηκε στην άποψη του Μαρξ ότι «το κεφάλαιο αντιδρά στην δράση του προλεταριάτου» και χρησιμοποίησαν αξιωματικά στην θεωρία τους τους εργατικούς αγώνες και το κίνημα σαν υποκείμενο επηρεασμένοι από τις ιδέες του «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα». Οι θεωρητικές τους επεξεργασίες όσον αφορά την ταξική πάλη τους οδήγησαν στην διατύπωση νέων ορισμών της εργατικής τάξης και στον διαχωρισμό άυλης και υλικής εργασίας με κύριους θεωρητικούς τους Μάριο Τρόντι και Αντόνιο Νέγκρι. 47 Το 1968 αποτελεί σημείο αναφοράς για την ανάδυση της Νέας Αριστεράς και της αυτονομίας ρευμάτων που, το καθένα με τα πολύμορφα χαρακτηριστικά του, αμφισβητούν την πρωτοπορία της παραδοσιακής κομμουνιστικής αριστεράς, τις παραδοσιακές μορφές οργάνωσης δίνοντας έμφαση στην αυτοοργάνωση και στην ανάδειξη νέων κινημάτων όπως το φεμινιστικό. Η δράση των παραπάνω ρευμάτων και κινημάτων άσκησε πίεση στην ευρωπαϊκή αριστερά σε οργανωτικό αλλά και θεωρητικό επίπεδο κι ενώ 46 Δημ. Μπελαντής, Ο Μάης των εργατών, Εντός Εποχής 25/05/08 47 ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ, απόψεις, αγώνες, μαρτυρίες των Ιταλών Αυτόνομων ( ), Έκδοση της Λέσχης Κατασκόπων του 21ου Αιώνα, Ιούνης 2010 [19]

20 τα δυτικοευρωπαϊκά κομμουνιστικά κόμματα δέχονταν παράλληλα μια άλλη πίεση που σχετιζόταν με το περιεχόμενο του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» και τις αντιδράσεις που ανέκυπταν στο εσωτερικό των σοσιαλιστικών κρατών. Συγκεκριμένα στην Πολωνία και στην Ουγγαρία οι εγχώριες αντιδράσεις έλαβαν μεν διαφορετική έκταση αλλά περιείχαν και στις δύο περιπτώσεις ιδίου χαρακτήρα αιτήματα καθώς διεκδικούσαν ελευθερίες, αυξήσεις και βελτίωση του επιπέδου ζωής. Η έκταση των κινητοποιήσεων στην Πολωνία δεν είχε το μέγεθος που πήρε στην περίπτωση της Ουγγαρίας όπου υπήρξε ένοπλη εξέγερση και καταστολή από τις στρατιωτικές δυνάμεις της ΕΣΣΔ. Ο αντίκτυπος αυτών των γεγονότων ήταν έντονος στα κομμουνιστικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης. Στην Γαλλία κομμουνιστές διανοούμενοι εξέφρασαν την αντίθεσή τους με την υποστήριξη του ΚΚΓ στη σοβιετική παρέμβαση ενώ στην Ιταλία υπήρξαν πολλές αποχωρήσεις στελεχών του ΚΚΙ και ασκήθηκε πίεση στην ηγεσία του κόμματος και στον Τολιάτι. Το αποκορύφωμα τον σοβιετικών παρεμβάσεων στο εσωτερικό των κρατών της ανατολικής Ευρώπης έγινε το 1968 με την Άνοιξη της Πράγας και την στρατιωτική επέμβαση της ΕΣΣΔ ενάντια στην μεταρρυθμιστική κυβέρνηση Ντούμτσεκ. Όπως θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο η εσωτερική αμφισβήτηση στο κομμουνιστικό κίνημα σε συνδυασμό με τα νέα κινήματα στα τέλη του 60 θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην δημιουργία και εξέλιξη του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος. Σε αυτό το σημείο, συνοψίζοντας, στο εσωτερικό της αριστεράς και του κομμουνιστικού κινήματος παρατηρούνται διαφοροποιήσεις όσον αφορά το επαναστατικό υποκείμενο και της σχέσης του με την οργάνωση. Ο Μαρξ δεν μιλάει για κόμμα παρά για την αυτοοργανωμένη εργατική τάξη. Η μορφή της οργάνωσης του κόμματος δίνεται από τον Λένιν και παίρνει σαφή χαρακτηριστικά απέναντι στα οποία η Λούξεμπουργκ αντιτίθεται από την στιγμή που αυτή η μορφή θεωρείται μοντέλο που πρέπει να ακολουθηθεί σε κάθε περίπτωση πιστεύοντας παράλληλα στην αναγκαιότητα ύπαρξης μιας οργάνωσης εκπαιδευμένων επαναστατών αλλά όχι στο κόμμα-καθοδηγητή του Λένιν. Ο αριστερός κομμουνισμός επηρεασμένος από την Λούξεμπουργκ ασκεί έντονη κριτική στον Λένιν και αποθεώνει σε μεγάλο βαθμό την αυτονομία του επαναστατικού υποκειμένου επηρεάζοντας με τη σειρά του την σκέψη θεωρητικών όπως ο Καστοριάδης ο οποίος εξυμνώντας τα ουγγρικά συμβούλια [20]

21 του 56 δημιουργεί ένα αμεσοδημοκρατικό μοντέλο λειτουργίας στα πλαίσια της αυτοδιευθυνόμενης της κοινωνίας. Τις αντιλήψεις της αυτονομίας και της αμφισβήτησης των κομματικών δομών υιοθετούν τα νέα κινήματα του Μάη και το ρεύμα της Νέας Αριστεράς που αναδύεται από αυτά και αυτό της αυτονομίας και του εργατισμού που συγκροτούν μια επαναστατική αριστερά στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία). Αφήνουμε τον Γκράμσι τελευταίο γιατί αυτός αποτύπωσε καλύτερα την διαλεκτική σχέση μεταξύ υποκειμένου και οργάνωσης. Ο Γκράμσι πιστεύει στο κόμμα ηγεμόνα αλλά όχι στο κόμμα καθοδηγητή, με άλλα λόγια υποστηρίζει ένα κόμμα που πλαισιώνει το κίνημα και αναδεικνύεται νικητής στο παιχνίδι της ηγεμονίας καθώς επιτυγχάνει την αυτοσυνειδησία του προλεταριάτου. Η σκέψη του Γκράμσι και ιδιαίτερα η στρατηγική του πάνω στην διαλεκτική δομικού στοιχείου και ιστορικής συγκυρίας είναι καθοριστική για την δημιουργία του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος. Η αντιμετώπιση της διαλεκτικής αυτής σχέσης και οι επιρροές από τις προαναφερθείσες αντιλήψεις για τις σχέσεις οργάνωσης και υποκειμένου θα καθορίσουν και τον διαχωρισμό του ευρωκομμουνισμού σε δύο ρεύματα. [21]

22 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο Ευρωκομμουνισμός και οι εσωτερικές του διαφοροποιήσεις Με τον όρο ευρωκομμουνισμός αναφερόμαστε στο ρεύμα της δυτικοευρωπαϊκής αριστεράς το οποίο ξεκίνησε να αναπτύσσεται λίγο πριν το 1970 κυρίως στη Δυτική Ευρώπη και βασικό του γνώρισμα ήταν η διαφοροποίηση του από το περιεχόμενο του σοσιαλισμού των χωρών της ανατολικής Ευρώπης και στη σύνδεση του σοσιαλιστικού προτάγματος με τι έννοιες της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Ο βασικός πολιτικός και ιδεολογικός άξονας του μπορεί να οριστεί ως μια απόπειρα ανάπτυξης διαφορετικών πολιτικών πρακτικών και χάραξης ενός άλλου στρατηγικού ορίζοντα, πέρα από αυτόν που κυριαρχούσε στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα αλλά και από αυτόν της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Ο αρχικός προβληματισμός για τη δημιουργία ενός τέτοιου ρεύματος διατυπώθηκε μετά τις επεμβάσεις της Σοβιετικής Ένωσης στην Ουγγαρία (1956) και τις λαϊκές κινητοποιήσεις που έλαβαν χώρα στην Πολωνία και την Ανατολική Γερμανία και κυρίως στην Άνοιξη της Πράγας(1968). Όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο κεφάλαιο μεγάλα κομμάτια του κομμουνιστικού κινήματος εξέφρασαν τότε έντονους προβληματισμούς, κατά πόσον το κομμουνιστικό κέντρο (ΕΣΣΔ) σεβόταν τη λαϊκή βούληση των υπολοίπων χωρών του ανατολικού μπλοκ, κατά πόσο η εξουσία σε αυτές τις χώρες βρισκόταν στα χέρια των εργαζομένων καθώς και για ζητήματα ελευθερίας του λόγου και της ποιότητας ζωής. Οι κριτικές ασκούνταν κυρίως από τον χώρο της διανόησης, από θεωρητικούς και επιστήμονες (βλ. Σαρτρ, Καμύ με αφορμή την Ουγγρική Επανάσταση το 1956) εντός του «επίσημου» κομμουνιστικού κινήματος αλλά και εκτός (Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα, 4η Διεθνής, αριστεροί κομμουνιστές). [22]

23 2.Α Η «ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ» ΤΟΥ ΙΚΚ Η πρώτη διαφοροποίηση κομμουνιστικού κόμματος από το ΚΚΣΕ έγινε από το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΙΚΚ) και τον ηγέτη του Παλμίρο Τολιάτι που υιοθέτησε την θεωρία του πολυκεντρισμού σύμφωνα με την οποία το σοβιετικό μοντέλο στρατηγικής και πολιτικής πρακτικής έπρεπε να λαμβάνει υπόψη τα «τοπικά» χαρακτηριστικά κάθε χώρας και κατ επέκταση της εργατικής της τάξης. Το ΙΚΚ από το 1946 με την «Στροφή του Σαλέρνο» είχε αποφασίσει την ένταξή του στον κοινοβουλευτισμό εγκαταλείποντας την ένοπλη πάλη και υιοθετώντας την γκραμσιανή στρατηγική της παθητικής επανάστασης, του «πολέμου θέσεων». Μετά τα γεγονότα στην Ουγγαρία το 1956 και την αποσταλινοποίηση του ΚΚΣΕ με το 20ο Συνέδριο και τον «ειρηνικό δρόμο» του Χρουτσώφ (ομιλία στο 20ο συνέδριο), ο Τολιάτι στήριξε τις σοβιετικές παρεμβάσεις ερχόμενος σε σύγκρουση με μέλη του ΚΚΙ. Ήδη στο 8ο συνέδριο του ΙΚΚ, την επαύριον του 20ουσυνεδρίου του ΚΚΣΕ (1956), ο στόχος τίθεται ως ο δημοκρατικός δρόμος για το σοσιαλισμό. 48 Η σοβιετική επέμβαση στην Τσεχοσλοβακία το 1968 υπήρξε όμως αφορμή για περαιτέρω αποστασιοποίηση από την ΕΣΣΔ (σύγκρουση με Μπρέζνιεφ στο Συνέδριο Κομμουνιστικών Κομμάτων 1969) κι ενώ ηγέτης του ΙΚΚ ήταν πλέον ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ. Τα κομμουνιστικά κόμματα Γαλλίας, Ισπανίας και Ιταλίας το 1977 σε συνάντηση των ηγετών τους στην Μαδρίτη ανέπτυξαν τις βασικές αρχές πάνω στις οποίες θα έχτιζαν τον «νέο δρόμο» και συγκρότησαν το ευρωκομμουνιστικό ρεύμα. Σε γενικές γραμμές οι αρχές αυτές αποτυπώθηκαν στο βιβλίο του ηγέτη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας, Σαντιάγο Καρίγιο και μπορούν να αποτυπωθούν ως εξής: 1. Δυνατότητα βελτίωσης της αστικής δημοκρατίας. Με βάση την παραδοχή αυτή, και με βασική προϋπόθεση τη δραστηριοποίηση των λαϊκών μαζών, η μετάβαση στο σοσιαλισμό ήταν εφικτή εντός του πλαισίου και των θεσμών της αστικής δημοκρατίας. 2. Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την πλήρη αντικατάσταση του θεσμικού πλαισίου της αστικής δημοκρατίας. 3. Η διαδικασία μετάβασης στο σοσιαλισμό προβλεπόταν ως μακρόχρονη και σταδιακή. Η συγκεκριμένη θέση είχε να κάνει με την παραδοχή από 48 Παναγιώτης Σωτήρης, La rossa primavera, Θέσεις τ.104 [23]

24 τη μεριά του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος, ότι το στάδιο ανάπτυξης του πολιτικού συστήματος στη δύση έκανε σχεδόν αδύνατη την εμφάνιση κρίσεων μεγάλης κλίμακας. Σαν τέταρτο χαρακτηριστικό της ευρωκομμουνιστικής κομματικής παράδοσης μπορούμε να θεωρήσουμε τις επεξεργασίες που οδηγούσαν στην αλλαγή του τρόπου λειτουργίας των κομμουνιστικών κομμάτων. Είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο να υπογραμμίσουμε την επιρροή που άσκησε στον Ευρωκομμουνισμό η παγκόσμια διάσταση που έλαβαν ο Γαλλικός Μάης, το Ιταλικό Θερμό φθινόπωρο και η ανάδυση τω νέων κοινωνικών κινημάτων που δεν προέρχονταν από το επαναστατικό υποκείμενο, την εργατική τάξη, αλλά συσπείρωναν ευρεία λαϊκά στρώματα και κυρίως την νεολαία. Το πολιτικό πρόγραμμα του ευρωκομμουνισμού καθορίστηκε επίσης εμμέσως και από το ότι στην Ιταλία κυρίως, αλλά και στη Γαλλία και στη Γερμανία του 70, η δράση ένοπλων ομάδων με διακηρυγμένους στόχους την ανατροπή της καπιταλιστικής κυριαρχίας, ήταν βασικό στοιχείο της πολιτικής συγκυρίας. Οι επιρροές από την επαφή με την κινηματική αριστερά επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό τις αντιλήψεις του ευρωκομμουνισμού για τον τρόπο οργάνωσης του κόμματος και για την σχέση του με τα κοινωνικά υποκείμενα ανοίγοντας μια συζήτηση η οποία διαρκεί μέχρι σήμερα στα πλαίσια των σύγχρονων κοινωνικών κινημάτων. Αυτό που έχει σημασία για την παρούσα εργασία είναι η διαφοροποίηση των δύο τάσεων στο εσωτερικό του ευρωκομμουνισμού που οδήγησε σε αντιφάσεις εντός του ρεύματος και σε συγκρούσεις σε πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο. 2.Β ΑΡΙΣΤΕΡΟΣ ΚΑΙ ΔΕΞΙΟΣ ΕΥΡΩΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ. Όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο ο Γκράμσι ανέπτυξε την στρατηγική του στη βάση της διαλεκτικής σχέσης του δομικού στοιχείου του συγκροτημένου κράτους που παρέχει επαναστατικές δυνατότητες και της ιστορικής συγκυρίας της εργατικής-λαϊκής κινητοποίησης. Στην βάση της αντιμετώπισης της διαλεκτικής φύσης αυτής της σχέσης διαφοροποιήθηκε ο αριστερός ευρωκομμουνισμός από τον δεξιό. Ο Γκράμσι επιδιώκοντας την σύνθεση της πολιτικής στρατηγικής του σοσιαλιστικού και του κομμουνιστικού ρεύματος χρησιμοποίησε τις έννοιες της παθητικής [24]

25 επανάστασης και της ηγεμονίας όπως επιδίωξε και ο ευρωκομμουνισμός. Ο δεξιός ευρωκομμουνισμός έδωσε μεγαλύτερη βάση στο δομικό στοιχείο και το συγκροτημένο κράτος εκτιμώντας ως πολύ μεγάλες τις δυνατότητες του κράτους και των θεσμών. Αυτό προκάλεσε την υποτίμηση των δυνατοτήτων της λαϊκής κινητοποίησης και παράλληλα τον εν δυνάμει ρόλο των νέων κοινωνικών κινημάτων. Η σημασία που δόθηκε από τους ηγέτες αυτής της πτέρυγας, που ταυτόχρονα ήταν και ηγέτες των κομματικών φορέων του ευρωκομμουνισμού, στους θεσμούς της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας ήταν τέτοια που αγνοήθηκαν οι μορφές της άμεσης δημοκρατίας και οι δυνατότητές τους. Οι αντιλήψεις αυτές οδήγησαν τον ευρωκομμουνισμό πιο κοντά στο ρεύμα της σοσιαλδημοκρατίας. Η οπτική του αριστερού ευρωκομμουνισμού για την δύσκολη και χρονοβόρα μετάβαση στον σοσιαλισμό διατυπώνεται από τον Νίκο Πουλαντζά στο τελευταίο κεφάλαιο του Κράτος, εξουσία, σοσιαλισμός όπου αναφέρεται στην συνάρθρωση εξωτερικού και εσωτερικού αγώνα και την συνάρθρωση αντιπροσωπευτικής και άμεσης δημοκρατίας. Η κριτική του Πουλαντζά στον Λένιν και στον μπολσεβικικό προσανατολισμό του ενός και μοναδικού κόμματος βασίστηκαν στην παράδοση της Ρόζα Λούξεμπουργκ και την άποψή της ότι η άμεση δημοκρατία χρειάζεται και τα αντιπροσωπευτικά σώματα 49. Η θωράκιση αυτής της άποψης συμπυκνώνεται στην φράση «ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει» και είναι σαφώς επηρεασμένος από την σημασία που έδινε η Λούξεμπουργκ στις πολιτικές ελευθερίες. Μέσα από αυτή την συνάρθρωση αποτυπώνεται η διαλεκτική σχέση του δομικού (αντιπροσωπευτικοί θεσμοί) με την ιστορική συγκυρία (κίνημα) όπως επιδιώκει ο Γκράμσι. Στα πλαίσια της στρατηγικής ο αριστερός ευρωκομμουνισμός δίνει κεντρικό ρόλο στο κόμμα 50 με διαφορετική μορφή όμως από το μπολσεβικικό κόμμα καθότι αντιτίθεται στις καθοδηγητικές αντιλήψεις του μπολσεβικισμού. Αφενός υιοθετεί την άποψη του Γκράμσι για το κόμμα-ηγεμόνα και αφετέρου απαιτείται εντός της συγκυρίας η ανάδειξη των νέων κοινωνικών κινημάτων. Ο δογματισμός θεωρείται ότι εκδηλώνεται με καθυστέρηση και ελλείψεις στην επιστημονική έρευνα όπως συμβαίνει κατά τον Πουλαντζά στον τομέα της 49 Ν. Πουλαντζάς(2009), Κείμενα: μαρξισμός, δίκαιο, κράτος, Νήσος σ ο.π. σ.523 [25]

26 θεωρίας της ιδεολογίας και σε αυτό οφείλεται η δυσχέρεια να συλλάβει σε όλη της την έκταση την ιδιοτυπία πολλών πολιτιστικών κινημάτων 51. «Ο πόλεμος θέσεων του Γκράμσι είναι η περικύκλωση του οχυρού που λέγεται κράτος απ έξω, από τις δομές λαϊκής εξουσίας» 52 οι οποίες αποτελούν και το πεδίο για την επίτευξη της γκραμσιανής ηγεμονίας, της παθητικής επανάστασης από τον αριστερό ευρωκομμουνισμό. Ο δεξιός ευρωκομμουνισμός και με χαρακτηριστικά παραδείγματα το Κοινό Πρόγραμμα (Γαλλία) και τον Ιστορικό Συμβιβασμό (Ιταλία) θα δώσει αφενός μεγαλύτερη σημασία στις συμμαχίες κορυφής και όχι στις κοινωνικές συμμαχίες 53 και αφετέρου θα αναπτύξει μια εκλογικίστικη συμπεριφορά προκειμένου να επιτευχθεί το επιθυμητό βήμα να συμμετέχει στην εξουσία του κράτους. Αυτή η παρέκβαση προς τον κυβερνητισμό και μάλιστα με δυσμενείς συσχετισμούς θα τον οδηγήσει σε αδιέξοδες συνεργασίες που θα αλλοιώσουν την φυσιογνωμία του σε μια πολιτική συγκυρία που η ανάδειξη των νέων κινημάτων θα μπορούσε να αποτελέσει «μαγιά» για την περαιτέρω κοινωνική γείωση των κομμουνιστικών κομμάτων πράγμα πολύ δυσκολότερο βεβαίως από μια απλή κυβερνητική συνεργασία Γ TO ΚΚΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΩΣ ΦΟΡΕΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ Το ΚΚΕεσωτ αποτέλεσε την ελληνική εκδοχή του ευρωκομμουνισμού και τον φορέα της ανανεωτικής αριστεράς στην Ελλάδα. Οι διαφορές ανάμεσα στο ΚΚΕ και στο ΚΚΕεσωτ μπορούν να συνοψισθούν σε 3 σημεία: α)διαφορές στην πολιτική γραμμή&στην αντίληψη της πορείας προς τον σοσιαλισμό στην Ελλάδα β)διαφορές στην αντίληψη του μαρξιστικού-λενινιστικού κόμματος και των χαρακτηριστικών του γ)διαφορές σε σχέση με την εκτίμηση του παγκοσμίου κομμουνιστικού κινήματος 55. Το γεγονός ότι υπήρξε προϊόν της μεγαλύτερης διάσπασης του 51 ο.π. σ ο.π. σ ο.π. σ Τobias Abse(1985), Judging the PCI, New Left Review Στ. Καράς(1977), Ιδεολογία και πολιτική στο ΚΚΕ Εσωτερικού, Οδυσσέας, σελ.48 [26]

27 ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος στα πλαίσια της ρευστότητας και του αναβρασμού στο εσωτερικό του διεθνούς κινήματος το εξέθεταν σε όλες τις επιρροές που υπήρχαν εντός της παγκόσμιας αριστεράς εκείνο τον καιρό. Τα γεγονότα της Ουγγαρίας, ο Μάης του 68 και τα νέα κοινωνικά κινήματα, η Άνοιξη της Πράγας και ο «ιταλικός δρόμος προς τον σοσιαλισμό» σε συνδυασμό με την οριστική ρήξη του νέου κομμουνιστικού κόμματος με την «παγκόσμια ηγεσία του κινήματος» το οδήγησαν να ενταχθεί στο ρεύμα του ευρωκομμουνισμού. Ένα ρεύμα όμως που όπως περιγράψαμε νωρίτερα δεν ήταν ενιαίο και αυτό αποτυπώνεται και στις εσωτερικές διαφωνίες του ΚΚΕεσωτ. Η πρώτη «τασική» διαφοροποίηση υπήρξε το 1972 στο Παρίσι όταν και η «αριστερή τάση» της ηγεσίας (Ν.Καράς, Αντ. Μπριλλάκης, Στ. Καράς) απομακρύνθηκε από την ηγεσία και απομονώθηκε προς ανάδειξη της ηγεσίας Κύρκου. Η ηγεσία υπό τον Λεωνίδα Κύρκο έβλεπε θετικά την «φιλελευθεροποίηση» του καθεστώτος με την πρωθυπουργοποίηση του Μαρκεζίνη και την ενδεχόμενη προκήρυξη εκλογών και οι αντιλήψεις που αναπτύχθηκαν από την πλευρά της παρέπεμπαν σε «μια πολιτική συμβιβασμών με το καθεστώς [ ] που συγκρούεται όλο και πιο καθαρά με το μαζικό κίνημα και τις ριζοσπαστικοποιημένες δυνάμεις της νεολαίας 56. Παράλληλα, το 1974 επιλέγεται από την ηγεσία η πολιτική της Εθνικής Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Ενότητας εντάσσοντας την «στις προοπτικές του ελληνικού δημοκρατικού δρόμου για έναν δημοκρατικό σοσιαλισμό» σαν μια πολιτική που πρέπει να στηριχθεί με «την συνεργασία των δημοκρατικών δυνάμεων» για να υιοθετηθεί από τις «λαϊκές δυνάμεις της πόλης και του χωριού» 57. Η ΕΑΔΕ δεν ήταν άλλο από μια γραμμή που εντόπιζε την κύρια αντίθεση σε φιλοδικτατορικές και αντιδικτατορικές δυνάμεις 58 συμπεριλαμβανομένης και της δεξιάς, και κινούνταν «σε εθνικά, υπερταξικά πλαίσια αναζητώντας κάθε φορά τη μείζονα πρόταση δημοκρατικού διεξόδου και αναστέλλοντας ή αποϊδεολογικοποιώντας τους κοινωνικούς αγώνες» 59. Ο χαρακτήρας αυτής της στρατηγικής βρίσκει αναφορά στο ΙΚΚ η ηγεσία του οποίου και μετά το 56 Α. Μπριλλάκης(1980), Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα, Εξάντας, σ Β. Βαρδινογιάννης(2006), ΚΚΕ εσωτ. Ιστορική διαδρομή, ΕΔΙΑ-Οδυσσέας, σ «Υπάρχει σ' αυτή την αντίληψη η τάση να υπερβάλλει τους ελλοχεύοντες κινδύνους ή και να εφεύρει φανταστικούς, ενδεχόμενα, κινδύνους, φρενάροντας έτσι, άκαιρα, το λαϊκό κίνημα» Ιος, ΝΙΚΟΣ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ Ο γνωστός-άγνωστος μαρξιστής Ελευθεροτυπία, 17/10/ Α. Μπριλλάκης(1980), σ.175 [27]