ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΣΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΡΟΠΤΩΧΕΥΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

Transcript

1 ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΣΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΡΟΠΤΩΧΕΥΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΙΧΑΗΛ-ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΑΡΙΝΟΣ ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΜΙΧΑΗΛ-ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΑΡΙΝΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΥΓΗΤΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΑΤΣΑΣ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΕΥΑΝΘΙΑ Γ. ΤΑΣΙΟΥΚΑ Α.Μ.1996/2012 ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2015 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ Σελ ΕΙΣΑΓΩΓΗ I. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ II. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΡΘΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ I. ΣΥΧΝΟΤΕΡΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΑΦΕΡΥΓΓΥΟΤΗΤΑΣ ΜΙΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ II. ΑΙΤΙΕΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΧΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ III. Η ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑ ΩΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 3. ΤΟ ΠΡΟΠΤΩΧΕΥΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ I. ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ II. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ 1. Η ΠΑΥΣΗ ΠΛΗΡΩΜΩΝ 2. Η ΕΠΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΗ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΠΛΗΡΩΣΗΣ III. Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ IV. ΛΗΨΗ ΕΞΥΓΙΑΝΤΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ V. ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΑ ΚΑΘΕΣΤΩΤΑ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ 4. ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΕΤΑΙΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ I. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΥΠΩΣΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΑΣ II. Ο ΑΜΕΣΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΕΙΜΕΝΗΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ III. Ο ΕΜΜΕΣΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΑΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΕΙΜΕΝΗΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ IV. ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ V. ΣΤΟ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ ΕΤΑΙΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗΣ VI. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΩΣ ΜΕΣΟ ΔΙΑΣΩΣΗΣ ΜΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Σελ. 6 Σελ. 6 Σελ. 7 Σελ. 9 Σελ. 9 Σελ. 10 Σελ. 11 Σελ. 12 Σελ. 13 Σελ. 13 Σελ. 13 Σελ. 14 Σελ. 14 Σελ. 17 Σελ. 18 Σελ. 20 Σελ. 21 Σελ. 23 Σελ. 23 Σελ. 26 Σελ. 27 Σελ. 28 Σελ. 31 Σελ. 35 1

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 5. Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΔΣ ΜΙΑΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ I. Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ II. ΤΑ ΟΡΙΑ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΔΣ 1. Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΠΙΣΤΗΣ 2. Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ 3α. ΤΟ ΕΤΑΙΡΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ 3β. ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΤΑΙΡΙΚΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ III. Η ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΗ ΕΥΧΑΙΡΕΙΑ ΤΟΥ ΔΣ ΩΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΟΥ IV. Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΔΣ ΩΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΗΣ ΕΥΧΑΙΡΕΙΑΣ V. ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΑΔΙΚΟΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ VI. ΕΥΘΥΝΗ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ 6. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ I. ΚΑΤΑΒΟΛΗ ΠΡΟΣΗΚΟΥΣΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ II. ΔΙΕΚΠΑΙΡΕΩΣΗ ΣΥΝΝΟΜΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΓΣ III. Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Α. ΤΟ ΕΥΛΟΓΟ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ Β. Η ΚΑΛΗ ΠΙΣΤΗ Γ. Η ΕΠΑΡΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ Δ. Η ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΤΑΙΡΙΚΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ 7. ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΗΣ ΕΥΧΑΙΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΔΣ ΣΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΗΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ I. Η ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΗ ΕΥΧΑΙΡΙΑ ΤΟΥ ΔΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑ II. ΑΡΘΡΟ 98 ΠτΚ Η ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ 1. Η ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΣΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗΣ 2. Ο ΡΗΞΙΚΕΛΕΥΘΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 98 ΠτΚ Σελ. 38 Σελ. 38 Σελ. 38 Σελ. 42 Σελ. 44 Σελ. 47 Σελ. 51 Σελ. 53 Σελ. 58 Σελ. 59 Σελ. 62 Σελ. 65 Σελ. 69 Σελ. 69 Σελ. 71 Σελ. 72 Σελ. 76 Σελ. 77 Σελ. 79 Σελ. 82 Σελ.85 Σελ. 85 Σελ. 85 Σελ. 90 Σελ. 90 Σελ. 92 2

4 8. Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΡΟΠΤΩΧΕΥΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 98 ΠτΚ I. ΑΙΤΙΕΣ ΠΑΡΕΛΚΥΣΗΣ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ II. ΕΥΘΥΝΗ ΕΤΑΙΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΡΕΛΚΥΣΗ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ III. ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΓΙΑ ΠΑΡΕΛΚΥΣΗ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ Α. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΕΣ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Β. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΕΣ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ IV. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 98 ΠτΚ V. ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ VI. ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΥΠΟΒΟΛΗΣ 9. Η ΖΗΜΙΑ ΒΑΣΕΙ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 98 παρ. 1 ΤΟΥ ΠτΚ I. ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΕΑ ΖΗΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΕΛΚΥΣΗ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ α. ΖΗΜΙΑ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΙΣΤΩΤΩΝ β. ΖΗΜΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΙΣΤΩΤΩΝ II. ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΖΗΜΙΑΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΙΣΤΩΤΩΝ 10. ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΒΑΣΕΙ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 98 παρ. 2 ΤΟΥ ΠτΚ I. Η ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΓΙΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ Α. ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΤΑΞΗΣ αα. ΖΗΤΗΜΑ ΥΠΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΞΗΣ ββ. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΘΕΜΕΛΙΩΝΟΥΝ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ γγ. ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΕΑ ΖΗΜΙΑ Β. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 98 παρ. 2 ΤΟΥ ΠτΚ II. ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΥ ΤΗΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΤΙΚΗΣ ΑΞΙΩΣΗΣ 1. ΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ 2. ΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ III. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 98 παρ. 2 ΤΟΥ ΠτΚ IV. ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΩΣ ΕΝΔΕΙΞΗ ΕΠΙΜΕΛΟΥΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ Σελ. 95 Σελ. 96 Σελ. 98 Σελ. 99 Σελ. 99 Σελ. 100 Σελ. 103 Σελ. 105 Σελ. 107 Σελ. 108 Σελ. 108 Σελ. 110 Σελ. 111 Σελ. 114 Σελ. 117 Σελ. 117 Σελ. 120 Σελ. 121 Σελ. 122 Σελ. 124 Σελ. 125 Σελ. 127 Σελ. 127 Σελ. 130 Σελ

5 ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ ΜΙΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ Σελ. 136 V. ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ98 ΤΟΥ ΠτΚ Σελ Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ Σελ ΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΥΘΥΝΗ ΔΙΟΙΚΗΤΩΝ ΑΕ ΓΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΕΗ Σελ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Σελ. 146 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σελ

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΑΕ Ανώνυμη Εταιρία ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ Άρειος Πάγος Αρμ. Αρμενόπουλος Βλ. Βλέπε ΓΣ Γενική Συνέλευση Δ Δίκη ΔΕΕ Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών (νομικό περιοδικό) ΔικΑΕ Το Δίκαιο της Ανώνυμης Εταιρίας ΔΣ Διοικητικό Συμβούλιο Εδ. Εδάφιο ΕΕμπΔ. Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου (νομικό περιοδικό) Εκδ. Έκδοση ΕλλΔικ. Ελληνική Δικαιοσύνη (νομικό περιοδικό) ΕΠΕ Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης Επιμ. Επιμέλεια Επ. Επόμενα ΕπισκΕΔ Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου Εφ. Εφετείο ΚΠολΔ Κωδικάς Πολιτικής Δικονομίας ΜονΠρ Μονομελές Πρωτοδικείο Ν. Νόμος ΝοΒ. Νομικό Βήμα (νομικό περιοδικό) νπ νομικό πρόσωπο ο.π. όπως παραπάνω Παρ. Παράγραφος ΠολΠρ. Πολυμελές Πρωτοδικείο ΠτΚ Πτωχευτικός Κώδικας Σελ. Σελίδα Σημ. Σημείωση Τευχ. Τεύχος Τόμ. Τόμος ΧρΙΔ Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου (νομικό περιοδικό) 5

7 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ I. Αντικείμενο του έργου Την σημερινή εποχή η τρέχουσα οικονομική κατάσταση έχει επηρεάσει αναπόφευκτα την πλειοψηφία των ελληνικών επιχειρήσεων, απειλώντας την χρηματοοικονομική τους θέση, μειώνοντας την ρευστότητα και ωθώντας ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό εξ αυτών στην αδυναμία συνέχισης της δραστηριότητάς τους. Το ζήτημα συνέχισης της επιχειρηματικής δραστηριότητας με το ενδεχόμενο της επικείμενης αφερεγγυότητας των εταιριών, οι οποίες δραστηριοποιούνται σε περιόδους κρίσης καθίσταται όλο και πιο επίκαιρο και ουσιαστικό, καθώς οι περισσότερες εξ αυτών δραστηριοποιούνται καθημερινά λόγω των υφιστάμενων συνθηκών υπό την απειλή της αφερεγγυότητας και της εισόδου τους σε μια ενδεχόμενη πτώχευση. Η οικονομική κρίση έδωσε το έναυσμα να επανεξεταστούν θεσμοί του εταιρικού δικαίου, όπως είναι ο κανόνας της επιχειρηματικής κρίσης, η επιχειρηματική ελευθερία των εταιρικών διοικητών τόσο σε κατάσταση οικονομικής ευφορίας όσο και σε κατάσταση επιχειρηματικής αφερεγγυότητας, το σύστημα ευθύνης της εταιρικής διοίκησης, η εταιρική διακυβέρνηση και να διαπιστωθεί αν η κρίση προκλήθηκε ή ενισχύθηκε από το υπάρχον σύστημα και κατ επέκταση αν το εταιρικό δίκαιο χρήζει εκσυγχρονισμού προκειμένου να αποτρέψει με τρόπο αποτελεσματικό μια ενδεχόμενη νέα κρίση. Βάσει των ανωτέρω προβληματισμών ανακύπτει και το θέμα έρευνας της εν λόγω μελέτης το οποίο είναι Τα μέσα αντιμετώπισης της κρίσης και η ευθύνη των μελών του ΔΣ κατά το προπτωχευτικό στάδιο. Το ενδιαφέρον έγκειται και αυτό θα αποτελέσει και το επίκεντρο της παρούσης πως μπορούν σε αυτά τα θεμελιώδη ζητήματα να συντελέσουν ο θεσμός του ελέγχου, η ανάλυση των οικονομικών καταστάσεων, η λήψη μέτρων ως μέσα διαπίστωσης και αντιμετώπισης της αφερεγγυότητας, καθώς ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της αφερεγγυότητας είναι η δυνατότητα έγκαιρης πρόληψής της. Θα επιχειρηθεί παράλληλα η εξέταση του ζητήματος της ευθύνης των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου μιας ανώνυμης εταιρίας στο πλαίσιο της ελευθερίας δράσης τους και της διακριτικής τους ευχέρειας και η μεταβολή της ευθύνης αυτής, όταν η εταιρία έρχεται αντιμέτωπη με την οικονομική κρίση και την οικονομική δυσπραγία. Δηλαδή πως στοιχειοθετείται η ευθύνη της Διοίκησης της ανώνυμης εταιρίας στο μεταίχμιο του εταιρικού και πτωχευτικού δικαίου και πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του Διοικητικού 6

8 Συμβουλίου όταν μια ανώνυμη εταιρία οδηγείται στην πτώχευση. Τέλος θα επιχειρηθεί η γεφύρωση του δικαίου της αφερεγγυότητας με το εταιρικό δίκαιο, η οποία συντελέστηκε μέσω της καθιέρωσης αστικής ευθύνης των διοικητών κεφαλαιουχικών εταιριών έναντι των εταιρικών πιστωτών, αποτελώντας μια καινοφανή διάταξη του Πτωχευτικού Δικαίου. ΙΙ. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Το αντικείμενο της παρούσης μελέτης αναπτύσσεται ως εξής: Στο πρώτο μέρος της εργασίας επιχειρείται μια προσέγγιση των αιτιών, που ωθούν μια ανώνυμη εταιρία στην αφερεγγυότητα καθώς και η έγκαιρη ανίχνευσή τους. Ακολουθεί η αναφορά στην αναγνώριση των κινδύνων αυτών καθώς και στην ορθή διαχείριση τους από την εταιρία. Επιπλέον εντοπίζεται το χρονικό σημείο κατά το οποίο μια ανώνυμη εταιρία θεωρείται ότι βρίσκεται στο προπτωχευτικό στάδιο, δηλαδή ένα βήμα πριν την πτώχευση της. Εν συνεχεία επιχειρείται η διεξοδική ανάλυση των δυνατοτήτων αλλά και των μέτρων που λαμβάνει μια ανώνυμη εταιρία προκειμένου να αντιμετωπίσει την επικείμενη αφερεγγυότητα, αλλά και των ασφαλιστικών δικλείδων που προβλέπει μέσω των διατάξεών του το εταιρικό και το πτωχευτικό δίκαιο για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση της αφερεγγυότητας. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας γίνεται λόγος για την ευθύνη των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου μιας ανώνυμης εταιρίας. Αναπτύσσεται αρχικώς το σύστημα της εσωτερικής ευθύνης που υπέχουν τα μέλη του ΔΣ έναντι της εταιρίας ως απόρροια της έννομης σχέσης τους με το νομικό πρόσωπο της εταιρίας και γίνεται μια εκτενής καταγραφή των περιορισμών της ευθύνης αυτής στο πλαίσιο της διακριτικής ευχέρειας που δίδεται στα μέλη του ΔΣ κατά την άσκηση των καθηκόντων του και την λήψη των επιχειρηματικών του αποφάσεων. Στο πλαίσιο των ανωτέρω περιορισμών εξετάζεται και ο κανόνας της ορθής επιχειρηματικής κρίσης, υπό την έννοια αν μπορεί και πρέπει να περισταλεί το πεδίο εφαρμογής του, ώστε επιχειρηματικά λάθη που οδήγησαν στην κρίση να μην εξετάζονται με την επιείκεια του κανόνα του ανέλεγκτου των επιχειρηματικών αποφάσεων. 7

9 Μετά την αναφορά στο σύστημα της εσωτερικής ευθύνης επιχειρείται η μετάβαση από την εσωτερική στην εξωτερική ευθύνη των μελών του διοικητικού συμβουλίου, η οποία εξωτερική ευθύνη στοιχειοθετείται και ενεργοποιείται όσο η εταιρία έρχεται πιο κοντά στην αφερεγγυότητα και ως εκ τούτου η Διοίκησή της δεν είναι υπόλογος μόνο απέναντι στην εταιρία αλλά και απέναντι στους πιστωτές και στους τρίτους. Έπειτα ακολουθεί μια σύντομη αναφορά στις φορολογικές υποχρεώσεις που υπέχουν κατά το προπτωχευτικό στάδιο τα μέλη της διοίκησης της εταιρίας αλλά και η ποινική αντιμετώπιση της αφερεγγυότητας. Τέλος έχουμε τις συμπερασματικές παρατηρήσεις επί των θεμάτων που πραγματεύεται και αποτελούν αντικείμενο σχολιασμού της εργασίας. 8

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΡΘΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ Σε όλη τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης που βιώνουμε στην Ελλάδα, η ανεπάρκεια στην ορθή διαχείριση των επιχειρηματικών κινδύνων είναι έκδηλη. Η αναδρομή όλα αυτά τα χρόνια στις μεθόδους αντιμετώπισης της κρίσης, μας επιβεβαιώνει, ότι η διαχείριση του επιχειρηματικού κινδύνου βρίσκεται σε νηπιακό επίπεδο. Υπάρχει βέβαια και η αντίθετη άποψη, που υποστηρίζει, ότι και ορθότερα προγράμματα διαχείρισης κινδύνων δεν θα μπορούσαν να προβλέψουν την οικονομική κρίση, που ξέσπασε στην Ελλάδα, καθώς η τελευταία αποτελούσε ένα φαινόμενο άγνωστο μεταξύ αγνώστων, «an unknown unknown». 1 Ο επιχειρηματικός κίνδυνος και το ρίσκο είναι έννοιες ταυτόσημες με την εταιρία αλλά ταυτόχρονα και έννοιες, που απειλούν την υπόσταση μιας εταιρίας. Το ρίσκο τις περισσότερες φορές συνδέεται με τον κίνδυνο. Ως ρίσκο θεωρείται η ενδεχόμενη δυσμενής μελλοντική οικονομική εξέλιξη και ως εκ τούτου αποτελεί έκφραση της ανασφάλειας για την γενικότερη μελλοντική εξέλιξη της εταιρίας. Ωστόσο ο επιχειρηματικός κίνδυνος ενέχει περισσότερη πιθανότητα να συμβεί κάτι δυσμενές σε μια εταιρία, το ρίσκο από την άλλη πλευρά μπορεί να έχει και θετικά επιχειρηματικά αποτελέσματα 2. Οι κίνδυνοι, που μπορούν να απειλήσουν μια εταιρία είναι πολλοί. Οι κίνδυνοι κατατάσσονται σε επιχειρηματικούς, σε νομικούς, σε κινδύνους της αγοράς, σε λειτουργικούς και σε κινδύνους ρευστότητας. Η κατηγοριοποίηση αυτή μας βοηθάει να τους κατανοήσουμε καλύτερα. Οι λειτουργικοί κίνδυνοι σχετίζονται με την δυσμενή λειτουργία των εσωτερικών συστημάτων μιας εταιρίας ή των προσώπων, που την συναπαρτίζουν. Η κακή λειτουργικότητα μπορεί να είναι μη κατάλληλα συστήματα παραγωγής, μη επιτυχείς ενέργειες της διοίκησης, λανθασμένοι έλεγχοι (οικονομικοί, φορολογικοί, ποιότητας των προϊόντων), οι αποτυχίες συμμόρφωσης σε νομικούς κανόνες, δηλαδή μη συμμόρφωσης σε νομικής και κανονιστικής φύσεως απαιτήσεις της προληπτικής εποπτείας της επιχείρησης, ατασθαλίες σε οικονομικά δεδομένα, κακή επιλογή επιχειρησιακών μοντέλων και λάθος στρατηγικός σχεδιασμός. Από την άλλη υπάρχει «ο κίνδυνος της αγοράς», ο οποίος αφορά αιφνίδιες μεταβολές στις τιμές που διαμορφώνονται στην αγορά, δηλαδή στις τιμές των αγαθών και της παροχής των 1 Μικρουλέα, Όρια Δράσης και ευθύνης των εταιρικών διοικητών, σελ Περάκης, Πτωχευτικό Δίκαιο, 2012, σελ

11 υπηρεσιών, αλλαγές των επιτοκίων, της ρευστότητας της αγοράς και των επιτοκίων συναλλάγματος κ.α. 3 Επιπλέον υπάρχει και ο πιστωτικός κίνδυνος, που ελλοχεύει πάντα για μια εταιρία. Ο κίνδυνος αυτός συνδέεται με την αδυναμία του αντισυμβαλλομένου να ανταποκριθεί στην υπεσχημένη καταβολή του. Εδώ η οικονομική αξία της εταιρίας συνδέεται με την πιστωτική ποιότητα του αντισυμβαλλομένου. Τέλος υπάρχουν οι κίνδυνοι, που συνδέονται με τη διοίκηση των εταιριών. Πρόκειται για αποφάσεις της Διοίκησης, που ενέχουν απώλειες από εσωτερικές διαδικασίες της εταιρίας, απώλειες από ανθρώπινο λάθος. Άρα κατανοούμε, ότι οι κίνδυνοι χωρίζονται σε συστημικούς (ο κίνδυνος πληθωρισμού, η γενικότερη ύφεση) και σε επιχειρησιακούς, που συνδέονται κατεξοχήν με την ίδια την εταιρία 4 I. ΣΥΧΝΟΤΕΡΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΑΦΕΡΕΓΥΟΤΗΤΑΣ ΜΙΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ Από τους παραπάνω κινδύνους στο επιχειρηματικό περιβάλλον κάποιοι παρατηρούνται με μεγαλύτερη συχνότητα και έχουν αποτελέσει τις βασικές αιτίες πρόκλησης της αφερεγγυότητας σε μεγάλο ποσοστό επιχειρήσεων. Ένας από τους σημαντικότερους στις μέρες μας είναι η γενικότερη οικονομική συγκυρία. Αυτό δεν σημαίνει, ότι υπάρχουν επιχειρήσεις, που ξεκίνησαν με τους καλύτερους οιωνούς αλλά περιήλθαν σε οικονομική δυσπραγία στην πορεία τους. Υπάρχουν ποικίλα παραδείγματα επιχειρήσεων, που ξεκίνησαν με τους καλύτερους οιωνούς, αλλά περιήλθαν σύντομα σε κατάσταση αφερεγγυότητας, λόγω της αύξησης του κόστους παραγωγής των προϊόντων και των υπηρεσιών ή της μειώσεως του αγοραστικού ενδιαφέροντος, την αύξηση του ανταγωνισμού, με την είσοδο νέων συναφών επιχειρήσεων ή την είσοδο σε μια γενικότερη οικονομική κρίση 5. Όταν η επιχειρηματική προσπάθεια αρχίζει όμως εν μέσω γενικής ή ειδικότερης οικονομικής κρίσης, τότε έχει εκ των προτέρων προδιαγεγραμμένη αμφίβολη έκβαση. 3 Περάκης, Γενικό Μέρος Εμπορικού Δικαίου, 2011, σελ Μικρουλέα, οπ. σελ Βλ. Ανάλυση που επιφυλάσσει στο εν λόγω θέμα Περάκης,Εισαγωγή στο δίκαιο της εξυγίανσης των επιχειρήσεων, σελ.64 επ. 10

12 II. ΑΙΤΙΕΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΧΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ Οι λόγοι, που ωθούν μια εταιρία σε πτώχευση, ισχύουν και όταν οι τελευταίες εμφανίζονται στο νομικό κόσμο, με τη νομική μορφή της κεφαλαιουχικής εταιρίας. Αν και κάποιος εξωτερικός παρατηρητής φαντάζεται, ότι οι μεγάλες και οργανωμένες κεφαλαιουχικές εταιρίες έχουν περισσότερες αντοχές στον εξωγενή παράγοντα της δυσμενούς οικονομικής δυσπραγίας, η τελευταία πρόταση δεν φέρει απόλυτη τιμή αλήθειας. Η επιχειρηματική προσπάθεια των συγκεκριμένων εταιριών κινδυνεύει όχι μόνο από τις οικονομικές συνθήκες, αλλά από την ανεπαρκή, πραγματική κεφαλαιοδότηση τους. Ένας ακόμη αστάθμητος παράγοντας θεωρείται η σχέση της κεφαλαιουχικής εταιρίας με τους πιστωτές και τους δανειστές της. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, που έχουν κατηγορηθεί τραπεζικοί οργανισμοί για την πτώση σημαντικών εταιριών. Βασική αιτία της χρεοκοπίας αποτελεί ο συνδυασμός υποκεφαλαιοδότησης και η υπερημερία στις υποχρεώσεις έναντι των χρηματοδοτών. Τέλος η οικονομική κρίση μιας ανώνυμης εταιρίας, μπορεί να οφείλεται στην ανεπιτυχή διοίκηση των εταιρικών υποθέσεων από τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου. Πολύ συχνά παρατηρούνται από τους διοικούντες σημαντικές ελλείψεις σε επίπεδο οργάνωσης και συχνά λάθη στη συναλλακτική ζωή της εταιρίας. Εδώ υπεισέρχεται και το ζήτημα της ευθύνης των διοικούντων μια ανώνυμη εταιρία για την πρόβλεψη και αποφυγή και την έγκυρη ανίχνευση μιας ενδεχόμενης αφερεγγυότητας 6. III. Η αφερεγγυότητα ως οικονομική πραγματικότητα Βάσει όλων των ανωτέρω παραμέτρων κατανοούμε ότι η περιέλευση μιας εταιρίας σε αφερεγγυότητα μπορεί να οφείλεται στη συνδρομή περισσοτέρων παραγόντων άλλοτε εξωγενών, μη ελέγξιμων από την εταιρία και άλλοτε εσωτερικών. Μια εταιρία πολύ συχνά μπορεί να περιέλθει σε αφερεγγυότητα σε πολύ γρήγορο χρόνο, ως απόρροια ενός καταστροφικού συμβάντος ή μιας απρόβλεπτα δυσμενούς εξέλιξης σε ένα θέμα που οδηγεί σε ταμειακή ασφυξία. Άλλοτε πάλι όλη αυτή η πορεία μπορεί να είναι σταδιακή περνώντας από διάφορα σημεία και καταλήγοντας πάλι σε οικονομική αδυναμία. Για τον εντοπισμό μιας σχετικά βραδείας περιέλευσης μιας εταιρίας σε κατάσταση αφερεγγυότητας, η οικονομική επιστήμη και οι γενικώς αποδεκτοί λογιστικοί κανόνες 6 Κοκκίνης, Αφερεγγυότητα κεφαλαιουχικής εταιρίας και ευθύνη διοικούντων έναντι εταιρικών δανειστών, σελ

13 έχουν διαμορφώσει δείκτες, με τη διαπίστωση των οποίων η εταιρία χαρακτηρίζεται ότι βρίσκεται στην κατάσταση «going concern», η οποία αποτελεί το σήμα για την βραχυπρόθεσμη βιωσιμότητα μιας εταιρίας, επηρεάζοντας με αυτόν τον τρόπο την χρηματοδότησή της. Οι περιοχές της επίδοσης μιας εταιρίας που διερευνώνται και οδηγούν στον χαρακτηρισμό «going concern» επικεντρώνονται στους οικονομικούς κινδύνους ( στις κερδοζημίες της εταιρίας, στις ταμειακές ροές, τη ρευστότητα, το ύψος του δανεισμού, τους τρόπους χρηματοδότησης κλπ.), εκτείνονται όμως και σε άλλες περιοχές που μπορεί να επηρεάσουν την ομαλή λειτουργία της εταιρίας, όπως (οι μεταβολές στο εργασιακό περιβάλλον, οι μεταβολές στο νομοθετικό περιβάλλον, η ευρωστία των πελατών ) καθώς επίσης και σε περιοχές σχετιζόμενες με την εταιρική διακυβέρνηση (η σύνθεση της διοικητικής ομάδας, η σωστή ενημέρωση και πληροφόρηση πριν από την λήψη διοικητικών αποφάσεων κ.α.). Ωστόσο αυτό στο οποίο δίνουν την μεγαλύτερη σημασία οι αγορές είναι η υλική πραγματικότητα. Αυτό δηλαδή που στην ελληνική πραγματικότητα σηματοδοτεί την είσοδο μιας εταιρίας στην περιοχή της αφερεγγυότητας είναι η ταμειακή ασφυξία και η απουσία ρευστότητας 7. Η διαχείριση λοιπόν όλων των ανωτέρω κινδύνων με άλλα λόγια η διαχείριση της αφερεγγυότητας, η οποία περιλαμβάνεται στους οικονομικούς κινδύνους μιας εταιρίας, αντιμετωπίζεται από την Διοίκηση της τελευταίας και τα πρόσωπα που την συγκροτούν. Επομένως γίνεται κατανοητό ότι κάθε κίνδυνος που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αφερεγγυότητα, αποτελεί μέλημα προτεραιότητας για κάθε ΔΣ, ως ζητούμενο των πρακτικών εταιρικής διακυβέρνησης που έχει υιοθετήσει και εφαρμόσει μια εταιρία. Ας αναφέρουμε ότι και η απόφαση περί υποβολής ή μη αίτησης σε πτώχευση από το ΔΣ μετά την εισαγωγή του άρθ 98 παρ. 1 του ΠτΚ αποτελεί ζήτημα εταιρικής διακυβέρνησης 8. Η εφαρμογή λοιπόν βέλτιστων πρακτικών εταιρικής διακυβέρνησης γίνεται ευρέως αποδεκτό ότι, διευκολύνοντας τη χρηματοδότηση μιας εταιρίας, συμβάλλει θετικά αφενός στην αποτροπή και αφετέρου στην αντιμετώπιση της αφερεγγυότητας πριν αυτή καταστεί μη αναστρέψιμη. 7 Οικονόμου, Προφύλαξη από την αφερεγγυότητα, διαχείριση κινδύνων και εταιρική διακυβέρνηση, 23 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εμπορικολόγων,2014, σελ Φράστανλης,ΕΕμπΔ. 2012,σελ. 306 επ. 12

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 3. ΤΟ ΠΡΟΠΤΩΧΕΥΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ I. ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ Καίτοι σύμφωνα με την οικονομική επιστήμη, η κρίση 9 της επιχείρησης ορίζεται ως κάθε κατάσταση στην οποία τίθεται σε κίνδυνο η υπόσταση της επιχείρησης, στο πτωχευτικό μας δίκαιο γίνεται δεκτός ένας διαφορετικός ορισμός, κατά τον οποίον μια επιχείρηση βρίσκεται σε κρίση όταν δεν είναι σε θέση να εξοφλήσει τα οφειλόμενα χρέη και σε προχωρημένο στάδιο αυτής, η αδυναμία πληρωμής αυτών και η πλήρης υπερχρέωση 10. Καίριο στοιχείο ορθής διαχείρισης κινδύνων και σημαντικός παράγοντας για την αποφυγή της αφερεγγυότητας μιας ανώνυμης εταιρίας αποτελεί η έγκαιρη διάγνωση της κρίσης της επιχείρησης. Η αφερεγγυότητα δεν αποτελεί μια κατάσταση της εταιρίας, που δημιουργείται αιφνιδίως, αλλά αποτελεί μια διαδικασία, που εξελίσσεται σταδιακά 11. Διεθνώς υπάρχουν δύο νομοθετικά συστήματα διακρίβωσης της αφερεγγυότητας: Το σύστημα της υπερχρέωσης, όπου η αφερεγγυότητα της εταιρίας διαπιστώνεται, όταν το παθητικό της περιουσίας του εμπόρου υπερέχει του ενεργητικού της ( balance sheet test) και το σύστημα της παύσης πληρωμών, σύμφωνα με το οποίο η αφερεγγυότητα διαπιστώνεται, όταν υπάρχει γενική και μόνιμη αδυναμία του επιχειρηματία, να εκπληρώσει τις απαιτητές χρηματικές υποχρεώσεις του 12. Βάσει του πρώτου συστήματος η αφερεγγυότητα καταφάσκεται, όταν το παθητικό της περιουσίας υπερβαίνει το ενεργητικό της ή με άλλα λόγια τα εταιρικά χρέη δεν καλύπτονται από την ενεργητική εταιρική περιουσία. Το ελληνικό δίκαιο αναγνωρίζει αφενός την εφαρμογή του εν λόγω συστήματος στο δίκαιο της εξυγίανσης και αφετέρου ως έναν από τους βασικούς λόγους λύσεως των κεφαλαιουχικών εταιριών Σχετικά με την έννοια της κρίσης βλ. Περάκης, Πτωχευτικό Δίκαιο, 2012,σελ Κοτσίρη, Κριτήρια και μέθοδοι αναδιοργάνωσης επιχειρήσεων, 19 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εμπορικολόγων, 2010, σελ Μικρουλέα, οπ. σελ Αυγητίδης, Εξυγίανση επιχειρήσεων μέσω προπτωχευτικών συμφωνιών, σελ Κοκκίνης, οπ. σελ

15 Βάσει των δύο συστημάτων ανίχνευσης της αφερεγγυότητας, εκείνο που φαίνεται, να προσεγγίζει καλύτερα τον σκοπό του πτωχευτικού δικαίου, δηλαδή την ασφάλεια των συναλλαγών, είναι το σύστημα της παύσης των πληρωμών. Άλλωστε το σύστημα της υπερχρέωσης, αποτελεί προϊόν υποκειμενικών αξιολογήσεων, εφόσον προϋποθέτει λογιστικές αποτιμήσεις και πιθανολογήσεις εισπράξεων απαιτήσεων των πιστωτών και ως εκ τούτου αποφεύγεται η εφαρμογή του στα πλαίσια του πτωχευτικού δικαίου. Ως επικρατών λοιπόν στο ελληνικό δίκαιο, το σύστημα της παύσης των πληρωμών, προϋποθέτει πραγματική διαπίστωση αδυναμίας εκπλήρωσης χρηματικών υποχρεώσεων, χωρίς εξάρτηση από λογιστικές αποτιμήσεις. Πρόκειται για σύστημα διακρίβωσης της αφερεγγυότητας που στηρίζεται σε πραγματικά οικονομικά δεδομένα και ενδείξεις, επιβεβαιώνοντας επακριβώς την οικονομική κατάσταση του οφειλέτη 14. II. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ 1. Η παύση πληρωμών Η παύση πληρωμών μιας επιχείρησης δεν πρέπει σε καμία περίπτωση, να ταυτίζεται με την υπερχρέωση της. Η υπερχρέωση μια εταιρίας δεν συνεπάγεται πάντα την είσοδό της σε κατάσταση οικονομικής αδυναμίας, ούτε σηματοδοτεί το τέλος μιας εταιρίας. Υπάρχουν περιπτώσεις εταιριών που παρόλη την υπερχρέωσή τους απέφυγαν την κατάσταση της αφερεγγυότητάς τους με του εξής τρόπους: ένα σοβαρό σχέδιο εξυγίανσης, η υιοθέτηση ενός νέου επιχειρηματικού μοντέλου, η μεταβίβαση του συνόλου της επιχείρησης σε έναν τρίτο, οι συνεχείς οχλήσεις προς τους οφειλέτες, η πλήρης χρηματοδότηση της εταιρίας με ξένα κεφάλαια κλπ. 15 Μια τέτοια κατάσταση υπερχρέωσης μπορεί να καταπολεμηθεί με τις προαναφερθείσες πρωτοβουλίες της εταιρίας, μπορεί όμως αιφνιδίως να οδηγήσει στην οριστική παύση των πληρωμών της εταιρίας, ακυρώνοντας κάθε εξυγιαντική προοπτική της εταιρίας. Συνεπώς η υπερχρέωση μπορεί να μην αποτελεί το βασικό κριτήριο 14 Για τη σύγκριση των δύο συστημάτων βλ. Περάκη, Πτωχευτικό Δίκαιο, 2012, σελ. 78επ. 15 Μικρουλέα, οπ. σελ

16 αφερεγγυότητας μιας εταιρίας, αλλά έναν βασικό λόγο, βάσει του οποίου μια εταιρία μπορεί να καταλήξει στην πτώχευση και την παύση των πληρωμών της. 16 Για την κατάσταση παύσης των πληρωμών μια εταιρίας έχουν διατυπωθεί τρείς διαφορετικές απόψεις. Η πρώτη εξ αυτών υποστηρίζει, ότι παύση πληρωμών υπάρχει, όταν συντρέχει το αντικειμενικό γεγονός της μη πληρωμής από τον έμπορο των ληξιπρόθεσμων εμπορικών χρεών του. Η δεύτερη και μάλλον επικρατούσα στη θεωρία άποψη υποστηρίζει ότι παύση πληρωμών διαπιστώνεται, όταν υπάρχει μόνιμη ταμειακή δυσχέρεια πληρωμής, δηλαδή έλλειψη ρευστότητας για να εξοφληθούν τα ληξιπρόθεσμα εμπορικά χρέη 17. Τέλος η τρίτη θεωρία, την οποία ενστερνίζεται και το γαλλικό ακυρωτικό, στηρίζει, ότι η παύση πληρωμών συνδέεται με την αδυναμία αντιμετώπισης του απαιτητού παθητικού με το διαθέσιμο ενεργητικό 18. Ως επικρατούσα άποψη στο ελληνικό πτωχευτικό δίκαιο θεωρείται η εξής: ως παύση πληρωμών νοείται η γενική( έναντι όλων των πιστωτών) και μόνιμη ( όχι παροδική ) κατάσταση αδυναμίας πληρωμής των ληξιπρόθεσμων και δικαστικώς επιδιώξιμων εμπορικών χρεών. 19 Η εν λόγω άποψη υιοθετήθηκε και από τον Πτωχευτικό μας κώδικα προβλέποντας, ότι σε πτώχευση κηρύσσεται ο οφειλέτης, που αδυνατεί να εκπληρώσει τις ληξιπρόθεσμες χρηματικές υποχρεώσεις του κατά τρόπο γενικό και μόνιμο. 20.Η παύση πληρωμών διαπιστώνεται, όταν η εταιρία λόγω οικονομικών δυσχερειών, περιέρχεται σε υπερημερία ως προς την πληρωμή των χρεών της. Η μη πληρωμή πρέπει να οφείλεται σε ταμειακή της αδυναμία και έλλειψη ρευστότητας. Η αδυναμία του οφειλέτη προς εκπλήρωση είναι πραγματικής φύσεως, Αυτό σημαίνει, ότι παύση πληρωμών υπάρχει, όταν πραγματικά η μη ικανοποίηση των ληξιπρόθεσμων χρηματικών υποχρεώσεων βασίζεται επί της αδυναμίας του οφειλέτη. Παύση πληρωμών, λοιπόν δεν υφίσταται εάν ο οφειλέτης, αν και έχει την οικονομική δυνατότητα, λόγω δυστροπίας αρνείται να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του απέναντι στους πιστωτές του. 21 Η αδυναμία αυτή μπορεί να δηλώνεται ρητώς, προφορικώς ή εγγράφως και να γνωστοποιείται στους πιστωτές του οφειλέτη. Από 16 Αυγητίδης, οπ. σελ Αναστασιάδης, Ελληνικόν Εμπορικόν Δίκαιον, σελ. 56 επ. 18 Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο, 2008, σελ Ρόκας, Στοιχεία πτωχευτικού Δικαίου, σελ Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο, 2008, σελ Εφ.Λαρ. 2407/ 2006, Ελλ.Δικ. 2006,1115, Εφ.Αθ. 2446/2006, ΔΕΕ 2006,

17 την άλλη μπορεί να εκφράζεται και σιωπηρώς, μέσω της συμπεριφοράς του οφειλέτη προς τους πιστωτές του. 22 Όπως αντιλαμβανόμαστε ο νομοθετικός ορισμός της έννοιας της παύσης των πληρωμών μιας εταιρίας προσανατολίζεται στο κομμάτι της αδυναμίας της προς πληρωμή, με την έννοια, ότι ελλείψει των κατάλληλων χρηματικών μέσων η εταιρία αδυνατεί να καλύψει τις εμπορικές της υποχρεώσεις 23. Ως παύση πληρωμών νοείται ο κλονισμός της εμπορικής πίστης, που επήλθε από τη μη πληρωμή των ληξιπρόθεσμων εμπορικών χρεών, δηλαδή των εκκαθαρισμένων και άμεσα απαιτητών, η οποία μη πληρωμή προδίδει μόνιμη πραγματική αδυναμία για τη συνέχιση της επιχείρησης. Εάν δεν πληρωθούν οι απαιτήσεις ως συνέπεια παροδικών γεγονότων π.χ. λόγω παροδικής οικονομικής δυσπραγίας, δικαιολογημένης αρρυθμίας στις πληρωμές για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, τότε δεν στοιχειοθετείται αδυναμία πληρωμών κατά μόνιμο τρόπο. Ένα άλλο στοιχείο πέραν της μονιμότητας αποτελεί η γενικότητα στην οικονομική αδυναμία καταβολής των χρηματικών απαιτήσεων. Η οφειλέτρια εταιρία πρέπει, να σταματήσει την καταβολή των απαιτήσεών της, κατά κανόνα. Η παύση των πληρωμών δεν αναιρείται από μεμονωμένη καταβολή μικρών ποσών σε ορισμένους πιστωτές, όταν σοβαρότερα χρέη της εταιρίας παραμένουν ανεξόφλητα, γιατί κάτι τέτοιο αντίκειται σε ένας από τους σκοπούς της πτώχευσης, που είναι η σύμμετρη και ίση ικανοποίηση των πιστωτών 24 Επιπλέον μια εταιρία εμφανίζεται και σε κατάσταση παύσης των πληρωμών της, όταν δεν μπορεί να αποπληρώσει ένα και μοναδικό χρέος προς ένα σημαντικό πελάτη, το οποίο χρέος λόγω της σημασίας και του χαρακτήρα του, εμφανίζει στοιχεία μονιμότητας και γενικότητας 25. Ένα τρίτο στοιχείο πέρα της γενικότητας και της μονιμότητας, είναι ο χαρακτηρισμός εκ του νόμου των υποχρεώσεων, ως χρηματικών. Οικονομική αδυναμία βάσει του Πτωχευτικού κώδικα παρατηρείται, όταν οι εκκρεμείς χρηματικές υποχρεώσεις δεν μπορούν, να καλυφθούν λόγω έλλειψης ρευστότητας. Η περιουσιακή κατάσταση μιας εταιρίας ( τα ακίνητά της) δεν παίζουν κανένα απολύτως ρόλο. Επί παραδείγματι δεν παρατηρείται πραγματική αδυναμία, όταν η εταιρία δεν μπορεί να παραδώσει 22 Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο, 2008, σελ Εφ. Αθ. 2555/1997, ΝοΒ. 1998,64, Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο, 2008 σελ Εφ. Θεσ. 485/2010, Αρμ,2012,88, Π.Πρ. Αθ. 206/2009, ΧρΙΔ. 2009, Εφ.Αθ. 4514/2010, ΔΕΕ 2011,

18 εμπορεύματα. Ωστόσο η χρηματική αποζημίωση, που θα επιδικαστεί ένεκα υπερημερίας της οφειλέτριας εταιρίας, μπορεί να αποτελέσει λόγο κήρυξής της σε πτώχευση. Επί προσθέτως ένα τελευταίο στοιχείο αποτελεί το ληξιπρόθεσμο των ανωτέρω χρηματικών απαιτήσεων. Το «ληξιπρόθεσμο» καθορίζεται από το χρονικό σημείο, κατά το πέρας του οποίου ο δανειστής μπορεί να αιτηθεί την εκπλήρωση της παροχής του. Η εν λόγω απαίτηση θα πρέπει να είναι βέβαιη και εκπληρωτέα, δηλαδή δεν πρέπει να ανακύπτει καμία αμφιβολία ως προς το ποσόν, καθώς επίσης δεν πρέπει να εξαρτάται η καταβολή του ποσού από κάποια αίρεση ή προθεσμία( π.χ. καταβολή χρηματικού ποσού σε περιοδικές δόσεις, πληρωμή του ποσού μετά το πέρας συγκριμένης ημερομηνίας κλπ.). Μόνο εφόσον συντρέχουν σωρευτικά τα ανωτέρω στοιχεία, μπορεί η οικονομική δυσπραγία μιας εταιρίας να χαρακτηριστεί ως παύση των πληρωμών της και ως βασική ένδειξη αφερεγγυότητάς της Η επαπειλούμενη αδυναμία εκπλήρωσης Μία ακόμη από τις βασικότερες ενδείξεις, ότι μια εταιρία βρίσκεται κοντά στο κατώφλι της αφερεγγυότητας, θεωρείται και η επαπειλούμενη αδυναμία εκπλήρωσης χρηματικών απαιτήσεων. Ο ορισμός της επαπειλούμενης αδυναμίας δεν περιέχεται στο νόμο, αλλά στην αιτιολογική έκθεση του άρθ. 3 του ΠτΚ. Εκεί γίνεται σαφέστατη αναφορά, ότι ως επαπειλούμενη οικονομική αδυναμία θεωρείται η πρόβλεψη ότι η εταιρία δεν θα έχει τα μέσα ρευστότητας να αντιμετωπίσει τις κατ αυτής απαιτήσεις, όταν αυτές καταστούν ληξιπρόθεσμες. 27 Καθίσταται σαφές, ότι σε αντίθεση με την παύση πληρωμών, στην οποία λαμβάνονται υπόψη μόνο οι ληξιπρόθεσμες χρηματικές απαιτήσεις, στην επαπειλούμενη αδυναμία λαμβάνονται υπόψη οι μελλοντικά ληξιπρόθεσμες. Καθίσταται λοιπόν σαφές, ότι η επαπειλούμενη αδυναμία στηρίζεται στο μέλλον 28. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της επαπειλούμενης αδυναμίας είναι η απειλή, την οποία θα αντιμετωπίσει η εταιρία να βρεθεί στο προσεχές μέλλον στη δυσάρεστη θέση, να 26 Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο, 1996,σελ Ρόκας, ΔΕΕ 2008, σελ Αυγητίδης., οπ. σελ

19 μην μπορεί να εξοφλήσει τις υποχρεώσεις, που θα ανακύψουν. Ως εκ τούτου είναι από τις πιο δυσδιάκριτες ενδείξεις της αφερεγγυότητάς της. 29 Θα μπορούσε να γίνει μια σύντομη αναφορά σε κάποια στοιχεία, που θα υποψίαζαν τον διοικητή μιας εταιρίας, ότι βρίσκεται κοντά σε μελλοντική αδυναμία Α) τα οικονομικά δεδομένα, όπως αρνητικός ισολογισμός, έλλειψη κερδοφορίας, υπερβολικός δανεισμός Β) επιβάρυνση περιουσιακών στοιχείων με εμπράγματες ασφάλειες και η εκποίηση περιουσιακών στοιχείων Γ) έλλειψη πρώτων υλών, υπολειτουργία της επιχείρησης, πρόβλημα στην κάλυψη αποθεμάτων Δ) το οικονομικό περιβάλλον της εταιρίας ( μείωση παραγγελιών, πρόβλημα στις σχέσεις με προμηθευτές, εχθρική αντιμετώπιση από το προσωπικό 30. Βάσει όλων των παραπάνω παραδειγμάτων κατανοούμε την δυσκολία ανίχνευσης μιας επαπειλούμενης αφερεγγυότητας. Αυτό συμβαίνει, καθώς στην παύση πληρωμών κάνουμε λόγο για απουσία ρευστότητας σε συγκεκριμένο χρονικό σημείο ενώ στην επαπειλούμενη παύση γίνεται αναφορά για μη ρευστότητα διαστήματος χρόνου, με την έννοια ότι πρόκειται για μια μελλοντική πρόβλεψη, η οποία προϋποθέτει μια εκτίμηση πιθανοτήτων. 31 III. Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Γενικότερο καθήκον των εταιρικών διοικητών μιας ανώνυμης εταιρίας, το οποίο απορρέει από το γενικότερο καθήκον επιμέλειας έναντι της εταιρίας είναι η συνεχής παρακολούθηση της ρευστότητας και της οικονομικής κατάστασης της εταιρίας, καθώς επίσης και η έγκαιρη αντιμετώπιση των ανωτέρω κινδύνων, που ελλοχεύουν. Όταν οι εταιρικοί διοικητές διαπιστώσουν τα προαναφερθέντα συμπτώματα πρέπει, να ενεργοποιηθούν και να ζητήσουν ενδελεχή ανάλυση της οικονομικής κατάστασης της 29 Ψυχομάνης, Πτωχευτικό Δίκαιο, 2012, σελ Αγγελάκης, Έψιλον , σελ Π.Πρ. Αθ. 206/2009, ΧρΙΔ. 2009,458, για διαφορά μεταξύ της έννοιας της παύσης των πληρωμών και της επαπειλούμενης αδυναμίας. 18

20 εταιρίας. Όσο πιο πολύ πλησιάζουν τα συμπτώματα της αφερεγγυότητας και οι ενδείξεις περί παύσης των πληρωμών και επαπειλούμενης οικονομικής αδυναμίας γίνονται αισθητές στην εταιρία τόσο περισσότερο ανακύπτει υποχρέωση των εταιρικών διοικητών να ασχοληθούν εντατικά και να αντιμετωπίσουν την κρίση 32. Βασικό ερώτημα, που αποτελεί συχνά αντικείμενο προβληματισμού στο εταιρικό δίκαιο είναι το κατά πόσο η διοίκηση της εταιρίας είναι υποχρεωμένη να ανιχνεύει και να προβαίνει σε έλεγχο των συμπτωμάτων της κρίσης. Στο ελληνικό εταιρικό δίκαιο η υποχρέωση ελέγχου των συμπτωμάτων μιας κρίσης ανακύπτει από την γενικότερη υποχρέωση επιμέλειας, που ενέχουν οι διοικητές απέναντι στην εταιρία. Επιμελής είναι η πραγματική και όχι η τυπική άσκηση των διαχειριστικών καθηκόντων, η οποία πραγματική απαιτεί επαρκή ενημέρωση πριν από την λήψη αποφάσεων. Αυτή η υποχρέωση και ευθύνη των μελών της Διοίκησης περί της επιμελούς άσκησης των διαχειριστικών καθηκόντων, ναι μεν βαρύνει τα μέλη ως προς τις συγκεκριμένες αρμοδιότητες που τους έχουν ανατεθεί, πλην όμως αναφέρεται σε ολόκληρο διοικητικό συμβούλιο, ως συλλογικό όργανο διοίκησης, και μπορεί να θεμελιώσει ευθύνη του για ελλιπή άσκηση εποπτείας 33. Ως προς τους εξωγενείς παράγοντες πρόκλησης μιας κρίσης έχουν διατυπωθεί δύο αντίθετες απόψεις. Από την μια άποψη υποστηρίζεται ότι είναι υποχρέωση των διοικητών, στα πλαίσια του γενικότερου καθήκοντος αυτοελέγχου να ανιχνεύουν και τους εξωτερικούς παράγοντες, όπως εξελίξεις πληθωρισμού, τάσεις τεχνολογικής φύσεως, μεταβολές επιτοκίων, μεταβολές στο παγκόσμιο εμπόριο. Από την άλλη πλευρά υποστηρίζεται και η άποψη, ότι η ανίχνευση τόσο ασθενών αιτιών πρόκλησης της κρίσης μιας εταιρίας αποτελούν υπέρογκη δαπάνη, που κρίνεται οικονομικά δυσβάστακτη και ιδιαιτέρως επιβαρυντική για την ίδια την εταιρία 34 Επικρατούσα άποψη θεωρείται, ότι η πρόληψη της πτώχευσης και γενικότερα της κρίσης είναι καθήκον και υποχρέωση του συνετού επιχειρηματία. Ως εκ τούτου θεμελιώνεται ευθύνη των διοικητών μια ανώνυμης εταιρίας να εγκαταστήσουν μηχανισμούς ορθής πρόβλεψης των κινδύνων. Συστήματα πρόληψης των κινδύνων, όχι 32 Μικρουλέα, οπ. σελ Φράστανλης, ΕΕμπΔ. 2012,σελ Μικρουλέα, οπ. σελ

21 μόνο μπορούν να σώσουν την επιχείρηση αλλά αποτελούν και μέσα ορθής εταιρικής διακυβέρνησης. 35 IV. Λήψη εξυγιαντικών μέτρων της ανώνυμης εταιρίας- Άτυπες διαπραγματεύσεις Βασική υποχρέωση του εταιρικού διοικητή, μόλις αντιληφθεί τα πρώτα συμπτώματα της εταιρικής κρίσης είναι να ελέγξει το κατά πόσο είναι εφικτό μέσω κάποιων σχεδίων στρατηγικής να επιλύσει τα προβλήματα, που ανέκυψαν. Τέτοιου είδους μέτρα, που δεν προβλέπονται νομοθετικά, αλλά ωστόσο μπορούν να διασφαλίσουν τη συνέχιση της εταιρίας αποτελούν τα εξής: 36 Οι τροποποιήσεις των όρων, βάσει των οποίων έχουν αναληφθεί οι υποχρεώσεις της εταιρίας απέναντι στους δανειστές της, όπως μεταβολή του χρόνου εκπλήρωσης των χρηματικών απαιτήσεων. Ακόμη η κεφαλαιοποίηση των υποχρεώσεων της εταιρίας με την έκδοση μετοχών κάθε είδους ή εταιρικών μεριδίων. Παράλληλα οι μειώσεις του ύψους των απαιτήσεων των πιστωτών, καθώς επίσης και οι εκποιήσεις επιμέρους περιουσιακών στοιχείων της εταιρίας. Άλλα μέτρα άτυπων προσπαθειών διάσωσης της εταιρίας θα μπορούσαν να θεωρηθούν και η ανάθεση της εταιρίας σε τρίτον, καθώς και η μεταβίβαση του συνόλου η μέρους της επιχείρησης σε τρίτο η άλλη εταιρία έναντι ανταλλάγματος και η καταβολή συμπληρωματικών ποσών προς πλήρη εξόφληση απαιτήσεων 37. Τέλος ως ριζικές μεταβολές, που συμβάλλουν στην βιωσιμότητα της εταιρίας είναι και οι αυξήσεις η μειώσεις του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης, οι συνάψεις μετατρέψιμων ομολογιακών δανείων, οι αναχρηματοδοτήσεις δανείων καθώς και η απόσχιση και διάσπαση ενός ζημιογόνου κλάδου της εταιρίας 38 Σε όλες, λοιπόν τις ανωτέρω προσπάθειες κατανοούμε ότι κοινός παρανομαστής θεωρείται η ιδιωτική πρωτοβουλία και αυτονομία, που χαρακτηρίζει τους επιχειρηματίες. 35 Περάκης, Εισαγωγή στο Δίκαιο της εξυγίανσης, σελ Αυγητίδης, Η εξυγίανση της εισηγμένης ανώνυμης εταιρίας στον Πτωχευτικό Κώδικα εις Η ανώνυμη εταιρία μεταξύ εταιρικού και πτωχευτικού δικαίου και δικαίου της κεφαλαιαγοράς, (επιμέλια Μαρίνος), 2011, σελ Αγγελάκη, Έψιλον , σελ Αυγητίδης, οπ. σελ. 607,

22 V. ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΑ ΚΑΘΕΣΤΩΤΑ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ Στο πτωχευτικό δίκαιο υπήρχε πάντα από τα παλαιότερα χρόνια σαφής προσανατολισμός περί εξυγιαντικών μεθόδων διάσωσης μιας επιχείρησης, όταν οι άτυπες πρωτοβουλίες και μέθοδοι του επιχειρηματία με τους πιστωτές του ναυαγούσαν. Ας ξεκινήσουμε την ανασκόπησή μας με τον νόμο 1892/1990, που καθιέρωνε διαδικασίες αναδιοργάνωσης μιας επιχείρησης. Οι διαδικασίες που προέβλεπαν τα άρθρα. 44, 46, 46 α και 46β του ν. 1892/1990, τα οποία εν συνεχεία κατήργησε το άρθ. 181 του κώδικα, έθεταν ως αφετηρία τους την διάσωση και βιωσιμότητα των υπερχρεωμένων επιχειρήσεων. Βάσει του καθεστώτος του νόμου 1892/1990 η εξυγίανση του ν. 1386/1983 διατήρησε την ισχύ της μόνο για τις επιχειρήσεις εκείνες, που είχαν υπαχθεί στις ρυθμίσεις του 39 Ως προς τις υπόλοιπες επιχειρήσεις εφαρμοζόταν η διαδικασία της εκούσιας εξυγίανσης. Η εν λόγω διαδικασία προέβλεπε την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ πιστωτών και επιχείρησης, είτε με την συνεννόηση μεταξύ των μερών (α. 44) είτε με την μεσολάβηση ενός επιτρόπου (α. 45). 40 Εναλλακτική διαδικασία διάσωσης, που προβλεπόταν στο ίδιο νομοθετικό καθεστώς ήταν και η εκκαθάριση της επιχείρησης (ά. 46), η οποία είχε ως απώτερο σκοπό την ικανοποίηση των πιστωτών μέσω της δια πλειστηριασμού εκποίησης της επιχείρησης. Τέλος στον ίδιο νόμο προβλεπόταν και η διαδικασία της ειδικής εκκαθάρισης ( ά. 46 α ), που είχε ως σκοπό την πώληση του ενεργητικού της εταιρίας μέσω δημόσιου πλειοδοτικού διαγωνισμού 41. Οι εν λόγω διαδικασίες μπορούσαν να εφαρμοσθούν μόνο σε εταιρίες, που βρισκόταν σε κατάσταση οικονομικής κρίσης. Κριτήρια εντοπισμού της οικονομικής κρίσης και για τις τρείς διαδικασίες, που προέβλεπε ο νόμος ήταν τα κάτωθι: Α) Οι επιχειρήσεις θα έπρεπε να αναστείλουν η διακόψουν τη λειτουργία τους για οικονομικούς λόγους Β) Ήταν σε κατάσταση παύσης των πληρωμών τους Γ) Είχαν πτωχεύσει ή τεθεί υπό τη διοίκηση ή διαχείριση των πιστωτών 39 Αυγητίδης, ΕΕμπ.Δ. 2007, σελ Περάκης, Η συμφωνία πιστωτών και επιχείρησης κατά τα άρθρα 44 και 45 του ν 1892/1990 και η υπαγωγή στην έννοια της συλλογικής διαδικασίας, σελ Κοτσίρης/ Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, Δίκαιο Εξυγίανσης και εκκαθάρισης των προβληματικών επιχειρήσεων, σελ

23 Δ) Παρουσίαζαν έκδηλη οικονομική αδυναμία πληρωμής των οφειλών τους. Κατανοούμε λοιπόν ότι πρόκειται για διαδικασίες, που επιτελούσαν δύο σκοπούς. Από τη μία την σύμμετρη ικανοποίηση των πιστωτών και από την άλλη τη δυνατότητα επιβίωσης της επιχείρησης, αποτελώντας κατευθυντήριες οδούς για τις νεότερες νομοθεσίες. 42 Μετά τις ανωτέρω προπτωχευτικές διαδικασίες διάσωσης των επιχειρήσεων ακολούθησε ο πτωχευτικός συμβιβασμός, που αποτελούσε μια μορφή σύμβασης μεταξύ του πτωχεύσαντα και της νόμιμης πλειοψηφίας των πιστωτών του, με απώτερο σκοπό την δυνατότητα ικανοποίησής τους. Η απόφαση για τη σύναψη της εν λόγω σύμβασης, λαμβάνονταν από την συνέλευση των πιστωτών και εν συνεχεία επικυρωνόταν από το πτωχευτικό δικαστήριο. Μετά την επικύρωση της αποφάσεως επερχόταν τα έννομα αποτελέσματά της. Από πολλούς θεωρητικούς ο πτωχευτικός συμβιβασμός θεωρήθηκε, ως ιδεώδης τρόπος περάτωσης της πτώχευσης, καθώς απέτρεπε την εκκαθάριση των προβληματικών επιχειρήσεων, εξυπηρετώντας εκατέρωθεν τα συμφέροντα πιστωτών και εταιρίας. 43 Εν συνεχεία με το νόμο 3588/2007 τέθηκε σε ισχύ η προπτωχευτική διαδικασία της συνδιαλλαγής, όπου προέβλεπε την αποφυγή της πτώχευσης και την διάσωση της επιχείρησης μέσω συμφωνίας της οφειλέτριας εταιρίας με την πλειοψηφία των πιστωτών της. Ωστόσο η ανωτέρω διαδικασία αντικαταστάθηκε άμεσα με την ισχύ του νόμου 4013/2011, ο οποίος εισήγαγε την καινοφανή για τα δεδομένα διαδικασία της εξυγίανσης του άρθρου 99 του πτωχευτικού κώδικα, που αποτελεί την σημαντικότερη εξυγιαντική διαδικασία, όπως ισχύει σήμερα και για την οποία θα γίνει εκτενής αναφορά στη συνέχεια της εργασίας, καθώς αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους τρόπους αντιμετώπισης της αφερεγγυότητας 44. Όλες οι προαναφερθείσες διαδικασίες, άλλοτε συνέβαλαν ιδιαίτερα στην αντιμετώπιση προβλημάτων αφερεγγυότητας των επιχειρήσεων και άλλοτε χαρακτηρίστηκαν από νομοθετικά κενά και δυσκολίες εφαρμογής τους. Εκείνο το ζήτημα, που προβλημάτιζε και προβληματίζει ακόμα για τον χαρακτηρισμό των εξυγιαντικών διαδικασιών ως επιβοηθητικών είναι η αλλαγή της κουλτούρας των ελλήνων 42 Λιακόπουλος, Δίκαιο εξυγίανσης και εκκαθάρισης επιχειρήσεων, σελ. 130 επ. 43 Αυγητίδης, Εξυγίανση επιχειρήσεων μέσω προπτωχευτικών συμφωνιών, σελ Μιχαλόπουλος, Πειρ.Ν. 2012, σελ

24 επιχειρηματιών στην ορθή χρησιμοποίησή τους. Αν δηλαδή θα σταματήσουν τα φαινόμενα καταστρατηγήσεων των εν λόγω θεσμών, με στόχο απλά την αποφυγή εκπλήρωσης των χρηματικών υποχρεώσεων των εταιριών ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΕΤΑΙΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ I. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΥΠΩΣΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ Το εταιρικό δίκαιο μπορεί να μην έχει ασχοληθεί εκτενώς με το ζήτημα της αφερεγγυότητας μιας ανώνυμης εταιρίας, γιατί η κατάσταση αυτή αποτελεί αντικείμενο κατά βάση του πτωχευτικού δικαίου, ωστόσο ο ν. 2190/1920 προβλέπει μέσω κάποιων διατάξεων του εμμέσως την αποφυγή ή αποτροπή μιας τέτοιας κατάστασης. Βασικό ζήτημα στο δίκαιο των κεφαλαιουχικών εταιριών γενικότερα αποτελεί η διατήρηση ενός minimum εταιρικής περιουσίας τόσου όσο και το μετοχικό ή εταιρικό κεφάλαιο. Ο νόμος 2190/1920 προβλέπει ελάχιστο όριο μετοχικού κεφαλαίου, το οποίο καταβάλλεται από τους εταίρους και το οποίο είναι δεσμευμένο από την εταιρία (άρθ. 8 και 12 του ν. 2190/1920) 46. Η εν λόγω δέσμευση ενός ελάχιστου εταιρικού κεφαλαίου είναι στις περισσότερες περιπτώσεις συνυφασμένη με την προστασία των εταιρικών δανειστών. Αυτό ανακύπτει από την αναγωγή της ανώνυμης εταιρίας σε νομικό πρόσωπο, όπου οι δανειστές μπορούν να στραφούν μόνο κατά της εταιρικής περιουσίας. Άρα η διατήρηση της τελευταίας είναι ζήτημα άμεσα συνδεόμενο με την προστασία των εταιρικών δανειστών. 47 Η εν λόγω δέσμευση της εταιρικής περιουσίας εξασφαλίζεται με διατάξεις του ν. 2190/1920. Κάποιες από αυτές τις διατάξεις συνιστούν το πλέγμα των κανόνων δικαίου, που αφορούν τους ετήσιους λογαριασμούς 48. Για να καταστεί αυτό πιο σαφές θα λέγαμε ότι η ανώνυμη εταιρία είναι υποχρεωμένη εκ του νόμου να συντάσσει ετήσιες οικονομικές καταστάσεις, οι οποίες είναι ο ισολογισμός, ο λογαριασμός «αποτελέσματα χρήσεως», «ο πίνακας διαθέσεως αποτελεσμάτων» και «το προσάρτημα». Δια μέσου των ανωτέρω οικονομικών καταστάσεων ο τρίτος αποκτά μια σαφή εικόνα της οικονομικής κατάστασης και της εταιρικής περιουσίας της εταιρίας, με την οποία πρόκειται να συναλλαχθεί. Ο 45 Χριστοπούλου, ΔΕΕ 2012, σελ Παμπούκης, Δίκαιο Εμπορικών εταιριών, σελ Κοκκίνης, οπ. σελ Κοκκίνης, οπ. σελ

25 ισολογισμός, απεικονίζει συνοπτικά και κατ αντιπαραβολή το ενεργητικό και το παθητικό μιας εταιρίας και περιγράφει με λεπτομέρεια την περιουσία της εταιρίας σε δεδομένη στιγμή. Αξίζει να γίνει μια ελαφρώς πιο εκτενέστερη αναφορά για τις προβλέψεις για κινδύνους και έξοδα στο παθητικό μέρος του ισολογισμού, που προορίζονται για την κάλυψη ζημιών και δαπανών(42 ε παρ. 14 του ΚΝ 2190/1920). Σκοπός μιας τέτοιας πρόβλεψης είναι η προστασία της βιωσιμότητας της επιχείρησης, προκειμένου να μην εμφανίζονται στις οικονομικές καταστάσεις ανύπαρκτα ή αβέβαια κέρδη. Η ανωτέρω παράθεση στον ισολογισμό των περιουσιακών στοιχείων της εταιρίας, καθιστά δυνατή τη διαπίστωση της αύξησης ή μείωσης της εταιρικής περιουσίας της 49. Ως εκ τούτου οι προβλέψεις αυτές στον ισολογισμό μπορεί να είναι σημαντικές για την μελλοντική εικόνα της επιχείρησης και γενικότερα για την ένδειξη της πορείας της, αποτελώντας την βάση για την διάγνωση της απειλούμενης αφερεγγυότητας 50. Εν συνεχεία έχουμε τον λογαριασμό «αποτελέσματα χρήσεως», ο οποίος συνοδεύει τον ισολογισμό και στον οποίον εικονίζονται με προσθαφαίρεση τα έσοδα και τα έξοδα που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια μιας εταιρικής χρήσης. Ο λογαριασμός αποτελέσματα χρήσεως παριστά την κατά τη διάρκεια της χρήσης κίνηση των λογαριασμών και το τελικό τους αποτέλεσμα, ήτοι την ανάλυση των κερδών και των ζημιών, που προέκυψαν κατά την χρήση. Τέλος ακολουθούν ο πίνακας διαθέσεως αποτελεσμάτων και το προσάρτημα. Όσον αφορά τον πίνακα διαθέσεως, σε αυτόν αναγράφονται τα κέρδη και οι ζημίες της εταιρίας και προτείνεται στο διοικητικό συμβούλιο ο ορθός τρόπος διάθεσης των κερδών( άρθ. 42 α παρ. 1 περ. γ και 42 δ παρ. 2). Όσον αφορά το «προσάρτημα», αυτό αποτελεί ένα είδος υπομνήματος του ΔΣ, όπου αναγράφονται πληροφορίες απαραίτητες για την ολοκλήρωση της πραγματικής εικόνας του ισολογισμού 51. Το προσάρτημα αναδεικνύει τον θεμελιώδη κανόνα του δικαίου της ανώνυμης εταιρίας, ήτοι την αρτιότερη ενημέρωση των μετόχων και τρίτων για την χρηματοοικονομική θέση και κατάσταση της εταιρίας και την παρουσίαση μιας πιστής εικόνας αυτής 52. Τέλος μεταξύ των οικονομικών καταστάσεων πρέπει να περιληφθεί και η 49 Δρυλλεράκης, εις το Δίκαιο της ανώνυμης εταιρίας( Επιμ. Περάκης Ε.), ανάλυση αρθ. 41 και 42, 2000, σελ. 53 επ.. 50 Περάκης, ΕλλΔικ. 1994, σελ Περάκης, Γενικό μέρος του Εμπορικού Δικαίου, 1999 σελ. 348 επ. 52 Περάκης, ΕλλΔικ. 1994, σελ

26 «κατάσταση των ταμειακών ροών». Προβλέπεται ως μία εκ των οικονομικών καταστάσεων που πρέπει να δημοσιεύει το ΔΣ μιας ανώνυμης εταιρίας, σύμφωνα με τα άρθ. 42 α παρ. 1 και 43β παρ. 5 του ΚΝ 2190/1920. Η κατάσταση των ταμειακών ροών είναι ιδιαιτέρως σημαντική για την πραγματική χρηματοοικονομική εικόνα της επιχείρησης, αφού μέσω αυτής παρέχονται πληροφορίες για την πιο βασική καθημερινή λειτουργία αυτής, την κίνηση του ταμείου της, τις εισπράξεις και τις πληρωμές κατά την διάρκεια χρήσης, αλλά και σχετικά με την δυνατότητα της εταιρίας να χρηματοδοτήσει και να ανταποκριθεί στις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της. Βάσει των ανωτέρω, η εν λόγω οικονομική κατάσταση συντελεί σε μεγάλο βαθμό και μάλιστα αποτελεί το κατ εξοχήν λογιστικό μέσο, με το οποίο διαπιστώνεται μια ενδεχόμενη επελθούσα ή επαπειλούμενη αφερεγγυότητα 53. Η κατάρτιση και η έγκριση των ανωτέρω οικονομικών καταστάσεων είναι βασικό έργο του ΔΣ., το οποίο εν συνεχεία τις υποβάλλει στην ΓΣ προς λήψη αποφάσεων( αρθ. 34 παρ. 1 περ. γ-δ). Η τακτική γενική συνέλευση είναι η μόνη αρμόδια για την τελική έγκριση των ισολογισμών και των λοιπών οικονομικών καταστάσεων ( αρθ. 25εδ α και 26 παρ. 1). Μετά το πέρας της ανωτέρω διαδικασίας όλες οι οικονομικές καταστάσεις, πρέπει να δημοσιεύονται, ώστε να λαμβάνουν γνώση οι τρίτοι, δανειστές και μέτοχοι της οικονομικής κατάστασης της εταιρίας. Ως εκ τούτου κατανοούμε, ότι όλες οι προαναφερθείσες διατάξεις συμβάλλουν, ώστε ένα τρίτο πρόσωπο που επιθυμεί να συναλλαχθεί με την εταιρία, μπορεί να έχει σαφή εικόνα της εξέλιξης των εργασιών, της οικονομικής θέσης της εταιρίας καθώς και γενικότερες πληροφορίες για την προβλεπόμενη πορεία της( αρθ. 7β παρ. 1 α-β, αρθ 26 παρ. 2 και 43β παρ. 3 και 6). Με τη βοήθεια λοιπόν των προαναφερθεισών διατάξεων, εμφανίζεται η ακριβής κατάσταση της εταιρικής περιουσίας και ως εκ τούτου παρέχεται η δυνατότητα αξιολόγησής της. Η ανίχνευση της αφερεγγυότητας, μέσω των εν λόγω οικονομικών καταστάσεων, θα αποτελέσει ένα σήμα κινδύνου για τους παλαιότερους εταιρικούς δανειστές, αλλά και για εκείνους που είναι προ των πυλών συνεργασίας και συναλλαγής με την ανώνυμη εταιρία Ενδεικτικά, Δρυλλεράκης, εις το Δίκαιο της ανώνυμης εταιρίας, (Επιμ. Περάκης Ε.), ανάλυση άρθ. 42 α, 2010 σελ Αντωνόπουλος, Δίκαιο ΑΕ και ΕΠΕ, γ έκδοση, 2009 σελ. 254 επ.. 25

27 II. Ο άμεσος έλεγχος της επικείμενης αφερεγγυότητας Σε αυτό το σημείο χρήσιμο και συσχετιζόμενο με όλα τα ανωτέρω είναι να αναφερθούν τα βασικά έργα του ελεγκτή βάσει του άρθ 37 του ΚΝ 2190/1920. Ο κύριος τακτικός έλεγχος, που διενεργούν οι ελεγκτές, αφορά την παρακολούθηση της διαχειριστικής κατάστασης που συνδέεται με τον έλεγχο των οικονομικών καταστάσεων για τον οποίον έγινε λόγος ανωτέρω. Ο λογιστικός αυτός έλεγχος αφορά την ορθή τήρηση των οικονομικών καταστάσεων. Για την αξιολόγηση της λογιστικής θέσης της εταιρίας σημείο αναφοράς είναι ο νόμος αλλά και οι επικρατούσες γενικότερες λογιστικές αρχές 55. Ο λογιστικός αυτός έλεγχος, που εμπίπτει στην αρμοδιότητα των ελεγκτών, με τον οποίον διαπιστώνεται κατά πόσο οι οικονομικές καταστάσεις συμβαδίζουν με την οικονομική θέση της ελεγχόμενης μονάδας, πάρα ταύτα στον έλεγχο τους εντάσσεται και αυτός της διαχειριστικής κατάστασης της εταιρίας, αλλά και η παραβίαση άλλων διατάξεων και νόμων φορολογικών και εργατικών 56. Σύμφωνα άλλωστε με το άρθ. 37 παρ. 1 του ΚΝ 2190/1920 στην περίπτωση των ανωτέρω παραβάσεων οι ελεγκτές έχουν την υποχρέωση να αναφερθούν στο Υπουργείο Εμπορίου. Ο ελεγκτής λοιπόν στο πλαίσιο των ανωτέρω αρμοδιοτήτων του οφείλει να επισημαίνει και περιστατικά που μπορεί να συνιστούν συμπτώματα κρίσης της εταιρίας και να αποτελούν τον προάγγελο της αφερεγγυότητάς της. Να επισημάνουμε επιπλέον ότι κατά την παρακολούθηση της διαχειριστικής κατάστασης της εταιρίας, οι ελεγκτές πρέπει να παρακολουθούν χωρίς να επεμβαίνουν με άμεσο τρόπο στη διοίκηση, η οποία αποτελεί έργο των μελών του ΔΣ. Παρέμβαση δικαιολογείται μόνο σε περιπτώσεις που παρατηρείται εκ μέρους της διοίκησης παράβαση νόμου ή καταστατικού Μάτσος, Η λογιστική και η ελεγκτική ως μέσα παράστασης νομικών γεγονότων, 15 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εμπορικολόγων, 2006, σελ Κοκκίνης, Εις το Δίκαιο της ανώνυμης εταιρίας, (επιμέλεια Περακης Ε.), ανάλυση άρθ. 37, 2010, σελ Καραβά, Εγχειρίδιον θεωρητικόν και πρακτικόν περί ανωνύμων εταιριών,σελ