ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2016) 199 final PART 1/2 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕν στον τομέα της δικαιοσύνης 2016 EL EL

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ύπαρξη αποτελεσματικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο για τον σεβασμό του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών αξιών της Ένωσης. Αποτελεί επίσης προαπαιτούμενο για ένα περιβάλλον φιλικό προς τις επενδύσεις και τις επιχειρήσεις. Για τον λόγο αυτό, η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των εθνικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης αποτελεί μία από τις προτεραιότητες του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου του ετήσιου κύκλου συντονισμού της οικονομικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕν). Ο πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕν στον τομέα της δικαιοσύνης βοηθά τα κράτη μέλη να επιτύχουν τη συγκεκριμένη προτεραιότητα. Η τέταρτη έκδοση του πίνακα αποτελεσμάτων αναπτύσσει περαιτέρω τη συνολική επισκόπηση της λειτουργίας των εθνικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης: περισσότερα κράτη μέλη έλαβαν μέρος στη συλλογή δεδομένων θεσπίστηκαν νέοι δείκτες ποιότητας, για παράδειγμα όσον αφορά τα πρότυπα, την κατάρτιση, τις έρευνες και τη νομική συνδρομή εμπλουτίστηκαν οι δείκτες ανεξαρτησίας, μεταξύ άλλων με νέες έρευνες του Ευρωβαρομέτρου και παρέχεται εμβριθέστερη εξέταση ορισμένων τομέων, όπως η ηλεκτρονική επικοινωνία. Τι είναι ο πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕν στον τομέα της δικαιοσύνης; Ο πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕν στον τομέα της δικαιοσύνης είναι ένα μέσο πληροφόρησης με στόχο να συνδράμει την ΕΕν και τα κράτη μέλη προκειμένου να επιτύχουν αποτελεσματικότερη δικαιοσύνη με την παροχή αντικειμενικών, αξιόπιστων και συγκρίσιμων δεδομένων σχετικά με την ποιότητα, την ανεξαρτησία και την αποτελεσματικότητα των συστημάτων δικαιοσύνης σε όλα τα κράτη μέλη. Ο πίνακας αποτελεσμάτων συμβάλλει στον προσδιορισμό ενδεχόμενων αδυναμιών, βελτιώσεων και ορθών πρακτικών. Παρουσιάζει τις τάσεις σχετικά με τη λειτουργία των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης σε βάθος χρόνου. Δεν παρουσιάζει μια συνολική ενιαία κατάταξη, αλλά μια επισκόπηση του τρόπου λειτουργίας όλων των συστημάτων δικαιοσύνης με βάση διάφορους δείκτες που ενδιαφέρουν όλα τα κράτη μέλη. Ο πίνακας αποτελεσμάτων δεν προωθεί συγκεκριμένο τύπο συστήματος δικαιοσύνης και αντιμετωπίζει όλα τα κράτη μέλη σε ισότιμη βάση. Ανεξάρτητα από το πρότυπο του εθνικού συστήματος δικαιοσύνης ή τη νομική παράδοση στην οποία θεμελιώνεται, η έγκαιρη διεκπεραίωση των υποθέσεων, η ανεξαρτησία, η οικονομική προσιτότητα και η φιλική προς τον χρήστη πρόσβαση είναι μερικές από τις ουσιώδεις παραμέτρους ενός αποτελεσματικού συστήματος δικαιοσύνης. Ο πίνακας αποτελεσμάτων εστιάζεται στις κατ αντιδικία αστικές και εμπορικές υποθέσεις, καθώς επίσης και στις διοικητικές υποθέσεις, προκειμένου να συνδράμει τα κράτη μέλη στις προσπάθειές τους να ανοίξουν τον δρόμο προς ένα περιβάλλον περισσότερο φιλικό για τις επενδύσεις, τις επιχειρήσεις και τους πολίτες. Ο πίνακας αποτελεσμάτων αποτελεί εργαλείο που εξελίσσεται στο πλαίσιο διαλόγου με τα κράτη μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με στόχο τον προσδιορισμό των ουσιωδών παραμέτρων ενός αποτελεσματικού συστήματος δικαιοσύνης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ζητήσει από την Επιτροπή να διευρύνει σταδιακά το πεδίο εφαρμογής του πίνακα αποτελεσμάτων και ο προβληματισμός για το πώς αυτό μπορεί να επιτευχθεί βρίσκεται σε εξέλιξη. Ποια είναι η μεθοδολογία του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕν στον τομέα της δικαιοσύνης; Ο πίνακας αποτελεσμάτων χρησιμοποιεί διάφορες πηγές πληροφοριών. Μεγάλο μέρος των ποσοτικών δεδομένων παρέχεται από την επιτροπή αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της δικαιοσύνης (CEPEJ) του Συμβουλίου της Ευρώπης, με τη οποία η Επιτροπή έχει συνάψει 2

3 σύμβαση για την εκπόνηση ειδικής ετήσιας μελέτης 1. Τα δεδομένα αυτά χρονολογούνται από το 2010 έως το 2014 και έχουν παρασχεθεί από τα κράτη μέλη σύμφωνα με την μεθοδολογία της CEPEJ. Η μελέτη περιλαμβάνει επίσης αναλυτικές παρατηρήσεις και δελτία πληροφοριών ανά χώρα, τα οποία δίνουν πιο ολοκληρωμένη εικόνα και θα πρέπει να εξετάζονται μαζί με τα διαγράμματα. Άλλες πηγές δεδομένων είναι η ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης, 2 το ευρωπαϊκό δίκτυο δικαστικών συμβουλίων, το Δίκτυο των Προέδρων των Ανωτάτων Δικαστηρίων της ΕΕ, η Ένωση των Συμβουλίων Επικρατείας και των Ανωτάτων Διοικητικών Δικαστηρίων της ΕΕν (ACA), το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ανταγωνισμού, το Συμβούλιο Δικηγορικών Συλλόγων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (CCBE), η επιτροπή επικοινωνιών, το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για την Παραβίαση των Δικαιωμάτων Διανοητικής Ιδιοκτησίας, το δίκτυο συνεργασίας για την προστασία των καταναλωτών, η Eurostat, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κατάρτισης Δικαστικών (ΕΔΚΔ), η Παγκόσμια Τράπεζα και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Η μεθοδολογία του πίνακα αποτελεσμάτων του 2016 βελτιώθηκε με τη μεγαλύτερη συμμετοχή της ομάδας των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα απονομής δικαιοσύνης. Πώς τροφοδοτεί ο πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕν στον τομέα της δικαιοσύνης το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο; Ο πίνακας αποτελεσμάτων παρέχει πληροφορίες για τη λειτουργία των συστημάτων δικαιοσύνης και βοηθά στην αξιολόγηση του αντικτύπου των μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης. Στις περιπτώσεις όπου ο πίνακας αποτελεσμάτων καταδεικνύει χαμηλές επιδόσεις, απαιτείται πάντοτε διεξοδικότερη ανάλυση των σχετικών λόγων. Η αξιολόγηση ανά χώρα πραγματοποιείται στο πλαίσιο της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου μέσω διμερούς διαλόγου με τις οικείες αρχές και τα ενδιαφερόμενα μέρη. Η αξιολόγηση αυτή λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες του νομικού συστήματος και το πλαίσιο των οικείων κρατών μελών. Ενδέχεται τελικά να οδηγήσει την Επιτροπή να προτείνει στο Συμβούλιο να εκδώσει ειδικές ανά χώρα συστάσεις σχετικά με τη βελτίωση των εθνικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης ΠΛΑΙΣΙΟ: ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ Η παρούσα έκδοση του πίνακα αποτελεσμάτων δημοσιεύεται τη στιγμή που ορισμένα κράτη μέλη λαμβάνουν μέτρα βελτίωσης των συστημάτων τους για την απονομή δικαιοσύνης. Στο διάγραμμα που ακολουθεί φαίνεται ότι το 2015 όλα σχεδόν τα κράτη μέλη πραγματοποίησαν, ή ανακοίνωσαν, αλλαγές στα συστήματά τους για την απονομή δικαιοσύνης, Διατίθεται στη διεύθυνση: Για την προετοιμασία του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕν στον τομέα της δικαιοσύνης και για την προώθηση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών σχετικά με την αποτελεσματικότητα των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης, η Επιτροπή ζήτησε από τα κράτη μέλη να ορίσουν δύο υπευθύνους επικοινωνίας, έναν από το δικαστικό σώμα και έναν από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Η άτυπη αυτή ομάδα συνεδριάζει τακτικά. Η αιτιολογία των συστάσεων ανά χώρα παρουσιάζεται σε ετήσια βάση από την Επιτροπή σε επιμέρους εκθέσεις ανά χώρα, με τη μορφή εγγράφων εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, τα οποία διατίθενται στη διεύθυνση: 3

4 BE BG DK EL ES FR HR IT CY LV LU HU MT AT PL PT RO SI SK BG CZ DK EE IE FR HR CY LV LT LU HU MT NL PL PT SI FI EE EL ES HR IT LV LT LU MT RO SK BE CZ DK EE IE EL ES FR HR LT LU MT NL AT RO SK FI EE EL ES FR IT LV LT HU MT PT CZ HR LV LT HU MT NL AT SI DK FR IT LV LU HU SI SK DK ES FR HR LT MT NL PL FI CY LT HU MT SI BE CZ DK EL FR LV LT HU MT NL BG DK EE FR HR SI BG DK EE FR LT HU RO SK BE EE ES LV MT AT CZ DK EL LT NL AT SI FI BG FR HR MT SI BG EE IE FR IT LV MT RO SK ES FR HR LV HU BE EE LT AT RO FI BG ES HR BG DK IE FR LV RO SI ES FR HR CY LV SK IE NL SE IE ES MT RO SK FI SE Διάγραμμα 1: Νομοθετική και κανονιστική δραστηριότητα όσον αφορά τα συστήματα απονομής δικαιοσύνης το 2015 (μέτρα που έχουν εγκριθεί/πρωτοβουλίες που έχουν ανακοινωθεί ανά κράτος μέλος) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 4 ) Δικονομικό δίκαιο ΤΠΕ στο σύστημα δικαιοσύνης Επαγγελματίες νομικοί Μέθοδοι ΕΕΔ Νομική συνδρομή Διοίκηση των δικαστηρίων Έχουν εγκριθεί Δικαστικά τέλη Δικαστές Επανασχεδιασμός Δικαστικό συμβούλιο δικαστικών χαρτών Έχουν ανακοινωθεί Ειδίκευση δικαστηρίων Λοιπές δραστηριότητες Στο διάγραμμα 1 παρουσιάζεται επισκόπηση των δραστηριοτήτων στα κράτη μέλη βάσει πραγματικών στοιχείων, χωρίς καμία ποιοτική αξιολόγηση. Το διάγραμμα αποκαλύπτει ότι πολλά κράτη μέλη δραστηριοποιούνται στους ίδιους τομείς και, επομένως, θα μπορούσαν να διδαχθούν το ένα από το άλλο. Δείχνει επίσης ότι υπάρχει μια δυναμική μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης σε ολόκληρη την ΕΕν καθώς, πέραν των μέτρων που θεσπίστηκαν το 2015, ορισμένα κράτη μέλη ανακοίνωσαν περαιτέρω πρωτοβουλίες. Το αντικείμενο, η έκταση και η πρόοδος των διαφόρων πρωτοβουλιών διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών. Πολλά κράτη μέλη έθεσαν σε ισχύ ή ανακοίνωσαν αλλαγές στο δικονομικό τους δίκαιο. Τα κράτη μέλη συνέχισαν να επικεντρώνουν τις δραστηριότητές τους στις τεχνολογίες των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ), αλλά ανέλαβαν επίσης πρωτοβουλίες σχετικά με τα νομικά επαγγέλματα, τις μεθόδους εναλλακτικής επίλυσης διαφορών (ΕΕΔ), τη νομική συνδρομή, τη διοίκηση των δικαστηρίων, τα δικαστικά τέλη, το καθεστώς των δικαστών, τον επανασχεδιασμό των δικαστικών χαρτών, την ειδίκευση των δικαστηρίων και τα δικαστικά συμβούλια. Οι προσπάθειες αυτές εντάσσονται στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που ενθαρρύνονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Στην ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης για το 2016 υπογραμμίζεται ότι «η βελτίωση της ποιότητας, της ανεξαρτησίας και της αποτελεσματικότητας των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης των κρατών μελών αποτελεί προϋπόθεση για ένα περιβάλλον φιλικό προς τις επενδύσεις και τις επιχειρήσεις. [...] Είναι αναγκαίο να εξασφαλιστούν ταχείες διαδικασίες, να αντιμετωπιστούν οι εκκρεμείς δικαστικές υποθέσεις, να αυξηθούν οι εγγυήσεις ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και να βελτιωθεί η ποιότητα του συστήματος απονομής δικαιοσύνης, μεταξύ άλλων με την καλύτερη χρήση των ΤΠΕ και τη χρήση των προτύπων ποιότητας 5.» Για τον ίδιο λόγο, η βελτίωση των εθνικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης 4 5 Οι πληροφορίες έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης 26 κρατών μελών. Οι χώρες DE και UK δεν υπέβαλαν πληροφορίες. Η DE ανέφερε ότι βρίσκεται σε εξέλιξη η μεταρρύθμιση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης της χώρας με αντικείμενο και σε έκταση που ποικίλλει μεταξύ των 16 ομόσπονδων κρατών. Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης για το 2016, Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και 4

5 συγκαταλέγεται επίσης στις προσπάθειες που πρέπει να καταβληθούν σε εθνικό επίπεδο για τη στήριξη του επενδυτικού σχεδίου για την Ευρώπη 6. Τα πορίσματα του πίνακα αποτελεσμάτων του 2015, μαζί με ειδική αξιολόγηση ανά χώρα για καθένα από τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη, τροφοδότησαν το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο. Τα πορίσματα του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου 2015 δείχνουν ότι ορισμένα κράτη μέλη εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες προκλήσεις 7. Συγκεκριμένα, το Συμβούλιο απηύθυνε, κατόπιν πρότασης της Επιτροπής, συστάσεις ανά χώρα σε ορισμένα κράτη μέλη, αναδεικνύοντας τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να καταστήσουν περισσότερο αποτελεσματικά τα συστήματά τους για την απονομή δικαιοσύνης 8. Επιπλέον, οι μεταρρυθμίσεις της δικαιοσύνης στα άλλα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν προκλήσεις παρακολουθούνται στενά μέσω των εκθέσεων ανά χώρα που δημοσιεύονται κατά τη διάρκεια του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου 9 καθώς και στα κράτη μέλη στα οποία εφαρμόζεται πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής 10. Εξάλλου, στο πλαίσιο του τρίτου πυλώνα του επενδυτικού σχεδίου για την Ευρώπη, διαπιστώθηκε ότι τα συστήματα απονομής δικαιοσύνης σε εννέα κράτη μέλη συνιστούν πρόκληση για τις επενδύσεις 11. Στο διάστημα από το 2014 έως το 2020, η ΕΕν θα παράσχει έως 4,2 δισεκατομμύρια EUR μέσω των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (ΕΔΕΤ) για τη στήριξη μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης κράτη μέλη 13 προσδιόρισαν τη δικαιοσύνη ως Κοινωνική Επιτροπή, την Επιτροπή των Περιφερειών και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων της 26ης Νοεμβρίου 2015, COM(2015) 690 final, σ Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, «Member States Investment Challenges», της 18ης Δεκεμβρίου 2015, SWD(2015) 400 final/2. BE, BG, IE, ES, HR, IT, CY, LV, MT, PL, PT, RO, SI, SK. HR, IT, LV, SI βλέπε σύσταση του Συμβουλίου, της 14ης Ιουλίου 2015, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Κροατίας για το 2015 και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σύγκλισης της Κροατίας για το 2015 (2015/C 272/15) σύσταση του Συμβουλίου, της 14ης Ιουλίου 2015, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Ιταλίας για το 2015 και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας της Ιταλίας για το 2015 (2015/C 272/16) σύσταση του Συμβουλίου, της 14ης Ιουλίου 2015, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Λετονίας για το 2015, η οποία περιλαμβάνει τη γνώμη του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας της Λετονίας για το 2015 (2015/C 272/17) σύσταση του Συμβουλίου, της 14ης Ιουλίου 2015, σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Σλοβενίας για το 2015, στην οποία διατυπώνεται γνώμη του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας της Σλοβενίας για το 2015 (2015/C 272/02). Οι εκθέσεις ανά χώρα για το 2015 διατίθενται στη διεύθυνση: CY και EL. BG, ES, HR, IT, MT, PL, RO, SK, SI βλέπε έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, «Member States Investment Challenges», της 18ης Δεκεμβρίου 2015, SWD(2015) 400 final/2. Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, περί καθορισμού κοινών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας και περί καθορισμού γενικών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το 5

6 τομέα που πρόκειται να τύχει στήριξης από τα ΕΔΕΤ στα έγγραφα προγραμματισμού τους. Η Επιτροπή τονίζει τη σπουδαιότητα της υιοθέτησης μιας προσέγγισης προσανατολισμένης στα αποτελέσματα κατά την υλοποίηση των ταμείων: την ίδια προσέγγιση απαιτεί επίσης ο κανονισμός για τα ΕΔΕΤ. Η Επιτροπή εξετάζει με τα κράτη μέλη τους βέλτιστους τρόπους εκτίμησης και αξιολόγησης του αντικτύπου των ΕΔΕΤ στα οικεία συστήματα απονομής δικαιοσύνης. Ο οικονομικός αντίκτυπος των πλήρως λειτουργικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης δικαιολογεί τις προσπάθειες αυτές. Ο ρόλος των αποτελεσματικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης στην εδραίωση της εμπιστοσύνης σε ολόκληρο τον επιχειρηματικό κύκλο είναι βασικός. Όταν τα δικαστικά συστήματα εγγυώνται την εφαρμογή των δικαιωμάτων, οι πιστωτές είναι πιθανότερο να δανείζουν, οι εταιρείες αποθαρρύνονται από την υιοθέτηση καιροσκοπικής συμπεριφοράς, το κόστος των συναλλαγών μειώνεται και οι καινοτόμες επιχειρήσεις, οι οποίες συχνά βασίζονται σε άυλα περιουσιακά στοιχεία (π.χ. δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας), είναι πιθανότερο να πραγματοποιούν επενδύσεις. Η σημασία της αποτελεσματικότητας των εθνικών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης για τις ΜΜΕ καταδείχθηκε με μια έρευνα 14 που διεξήχθη το 2015 σε σχεδόν ευρωπαϊκές ΜΜΕ και αφορούσε την καινοτομία και τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας. Η έρευνα κατέδειξε ιδίως ότι το κόστος και η υπερβολική διάρκεια των δικαστικών διαδικασιών συγκαταλέγονταν στους βασικούς λόγους για τη μη κίνηση δικαστικών διαδικασιών σε περιπτώσεις προσβολής δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Ο θετικός αντίκτυπος των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης στην οικονομία επισημαίνεται σε βιβλιογραφία και έρευνες 15, μεταξύ άλλων από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Συνοχής και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1083/2006, ΕΕ L 347 της BG, CZ, EL, ES (μόνο ΕΤΠΑ), HR, IT, LV, LT, MT, PL, PT, RO, SK, SI. Πίνακας αποτελεσμάτων των ΜΜΕ στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας το 2015, που καταρτίσθηκε για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου παραβίασης των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (επίκειται η δημοσίευσή του). Οι Alves Ribeiro Correia/Antas Videira, «Troika s Portuguese Ministry of Justice Experiment: An Empirical Study on the Success Story of the Civil Enforcement Actions», στο International Journal for Court Administration, τόμ. 7, αριθ. 1, Ιούλιος 2015, βεβαιώνουν την επιτυχία των μεταρρυθμίσεων που σχεδιάστηκαν στην Πορτογαλία. 6

7 Ταμείο 16, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα 17, τον ΟΟΣΑ 18, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ 19 και την Παγκόσμια Τράπεζα 20. Η σημασία των προσπαθειών των κρατών μελών για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των οικείων συστημάτων απονομής δικαιοσύνης επιβεβαιώνεται επίσης από τον σταθερά υψηλό φόρτο εργασίας των δικαστηρίων διαχρονικά, παρότι η κατάσταση διαφοροποιείται μεταξύ των κρατών μελών, όπως φαίνεται στα διαγράμματα που ακολουθούν ΔΝΤ, «Fostering Growth in Europe Now», 18 Ιουνίου Διατίθεται στη διεύθυνση: Βλέπε π.χ.: «What makes civil justice effective?», OECD Economics Department Policy Notes, αριθ. 18 Ιουνίου 2013 και «The Economics of Civil Justice: New Cross-Country Data and Empirics», OECD Economics Department Working Papers, αριθ World Economic Forum, «The Global Competitiveness Report; », διατίθεται στη διεύθυνση: Διατίθεται στη διεύθυνση: reports/~/media/giawb/doing%20business/documents/annual-reports/english/db14- Chapters/DB14-Enforcing-contracts.pdf 7

8 Διάγραμμα 2: Αριθμός εισαχθεισών αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/ανά 100 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ 21 ) ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ SI DK AT PL HR EE SK LT CZ HU FI NL RO PT IT EL IE ES BG LV FR CY SE MT LU BE DE UK * Βάσει της μεθοδολογίας CEPEJ, η συγκεκριμένη κατηγορία περιλαμβάνει όλες τις αστικές και εμπορικές υποθέσεις αμφισβητούμενης και εκούσιας δικαιοδοσίας, τις υποθέσεις κτηματολογίου και εμπορικού μητρώου εκούσιας δικαιοδοσίας, άλλες υποθέσεις μητρώων, άλλες υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας, υποθέσεις διοικητικού δικαίου και άλλες μη ποινικές υποθέσεις. IT: Το 2013 θεσπίστηκε διαφορετική ταξινόμηση των αστικών υποθέσεων και, ως εκ τούτου, η σύγκριση διαφορετικών ετών μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. DK: Αναφέρθηκε ότι τα δικαστήρια όλων των βαθμών δικαιοδοσίας ανέλαβαν λιγότερες υποθέσεις λόγω της βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Διάγραμμα 3: Αριθμός εισαχθεισών κατ αντιδικία αστικών και εμπορικών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/ανά 100 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ) ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ RO BE CZ CY LT HR PL IE PT SK FR IT SI EL ES HU LV DE MT EE AT NL LU DK SE FI BG UK * Οι κατ αντιδικία αστικές και εμπορικές υποθέσεις αφορούν διαφορές μεταξύ μερών, π.χ. διαφορές οι οποίες προκύπτουν από συμβάσεις, σύμφωνα με τη μεθοδολογία της CEPEJ. Εν αντιθέσει, οι μη κατ αντιδικία αστικές (και εμπορικές) υποθέσεις αφορούν μη αμφισβητούμενες διαδικασίες, π.χ. μη αμφισβητούμενες διαταγές πληρωμής. Οι εμπορικές υποθέσεις εκδικάζονται από ειδικά εμπορικά δικαστήρια (εμποροδικεία) σε ορισμένες χώρες, ενώ σε άλλες από τακτικά (αστικά) δικαστήρια. ES: Αναφέρθηκε ότι οι διαφορές οφείλονται στη θέσπιση δικαστικών τελών για τα φυσικά πρόσωπα έως τον Μάρτιο του 2014 και στην εξαίρεση των διαταγών πληρωμής. EL: Το 2014 θεσπίστηκαν 21 Μελέτη του 2015 για τη λειτουργία των δικαστικών συστημάτων στα κράτη μέλη της ΕΕ, η οποία εκπονήθηκε από τη γραμματεία της CEPEJ για την Επιτροπή, διατίθεται στη διεύθυνση: 8

9 μεθοδολογικές αλλαγές. IT: Το 2013 θεσπίστηκε διαφορετική ταξινόμηση των αστικών υποθέσεων και, ως εκ τούτου, η σύγκριση μεταξύ διαφορετικών ετών μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. 3. ΒΑΣΙΚΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΕΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟ 2016 Η αποτελεσματικότητα, η ποιότητα και η ανεξαρτησία είναι οι κύριες παράμετροι ενός αποτελεσματικού συστήματος απονομής δικαιοσύνης, και ο πίνακας αποτελεσμάτων παρουσιάζει δείκτες που αφορούν και τις τρεις αυτές παραμέτρους. 3.1 Αποτελεσματικότητα των συστημάτων δικαιοσύνης Οι δείκτες που αφορούν την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών είναι οι εξής: διάρκεια των διαδικασιών (χρόνος εκδίκασης) ποσοστό διεκπεραίωσης αριθμός εκκρεμών υποθέσεων Διάρκεια των διαδικασιών Η διάρκεια των διαδικασιών δηλώνει τον εκτιμώμενο χρόνο (σε ημέρες) που απαιτείται για την εκδίκαση μιας υπόθεσης, δηλαδή τον χρόνο που χρειάζεται το δικαστήριο για να εκδώσει απόφαση σε πρώτο βαθμό. Ο δείκτης του «χρόνου εκδίκασης» προκύπτει από τη διαίρεση του αριθμού των μη εκδικασθεισών υποθέσεων διά του αριθμού των εκδικασθεισών υποθέσεων στη λήξη ενός έτους και τον πολλαπλασιασμό του πηλίκου επί 365 (ημέρες) 22. Όλα τα διαγράμματα 23 αφορούν πρωτοβάθμιες διαδικασίες και συγκρίνουν τα στοιχεία για τα έτη 2010, 2012, 2013 και , εφόσον είναι διαθέσιμα. Διάγραμμα 4: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/σε ημέρες) (πηγή: μελέτη CEPEJ) DK EE AT PL HU LT BG NL SI FI SE HR RO CZ LU LV SK ES FR IT MT EL PT CY BE DE IE UK ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ * Βάσει της μεθοδολογίας CEPEJ, η συγκεκριμένη κατηγορία περιλαμβάνει όλες τις αστικές και εμπορικές υποθέσεις αμφισβητούμενης και εκούσιας δικαιοδοσίας, τις υποθέσεις κτηματολογίου και εμπορικού μητρώου εκούσιας Η διάρκεια των διαδικασιών, το ποσοστό διεκπεραίωσης και ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων αποτελούν βασικούς δείκτες που καθορίζονται από την CEPEJ: Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για τις δευτεροβάθμιες διαδικασίες και τις διαδικασίες ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου και σε συγκεκριμένες κατηγορίες υποθέσεων (π.χ. αφερεγγυότητα) για επαρκή αριθμό κρατών μελών. Τα δεδομένα περιλαμβάνουν επικαιροποιήσεις από την CEPEJ μετά τη δημοσίευση των μελετών που εκπόνησε, όπως υποβλήθηκαν στην Επιτροπή. 9

10 δικαιοδοσίας, άλλες υποθέσεις μητρώων, άλλες υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας, υποθέσεις διοικητικού δικαίου και άλλες μη ποινικές υποθέσεις. Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, HR, IT, CY, LV, HU, RO, SI, FI), Η CZ και η SK αναφέρουν ότι δεν είναι εφικτό να προσδιοριστεί ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων σε πρώτο βαθμό, καθώς οι υποθέσεις θεωρούνται εκκρεμείς για όσο διάστημα μπορεί να κινηθεί οποιαδήποτε διαδικασία σχετικά με αυτές. PT: Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία λόγω τεχνικών περιορισμών. Διάγραμμα 5: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση κατ αντιδικία αστικών και εμπορικών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/σε ημέρες) (πηγή: μελέτη CEPEJ) LT LU EE AT NL HU RO SE CZ DK DE PL SI LV FI ES EL FR HR PT SK IT MT CY BE BG IE UK * Οι κατ αντιδικία αστικές και εμπορικές υποθέσεις αφορούν διαφορές μεταξύ μερών, π.χ. διαφορές οι οποίες προκύπτουν από συμβάσεις, σύμφωνα με τη μεθοδολογία της CEPEJ. Εν αντιθέσει, οι μη κατ αντιδικία αστικές (και εμπορικές) υποθέσεις αφορούν μη αμφισβητούμενες διαδικασίες, π.χ. μη αμφισβητούμενες διαταγές πληρωμής. Οι εμπορικές υποθέσεις εκδικάζονται από ειδικά εμπορικά δικαστήρια (εμποροδικεία) σε ορισμένες χώρες, ενώ σε άλλες από τακτικά (αστικά) δικαστήρια. Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, EL, ES, HR, IT, CY, LV, LU, HU, RO, SI, FI) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Η CZ και η SK αναφέρουν ότι δεν είναι εφικτό να προσδιοριστεί ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων σε πρώτο βαθμό, καθώς οι υποθέσεις θεωρούνται εκκρεμείς για όσο διάστημα μπορεί να κινηθεί οποιαδήποτε διαδικασία σχετικά με αυτές. Πριν από το 2014, οι NL παρείχαν έναν υπολογισμένο χρόνο εκδίκασης, ο οποίος δεν υπολογίζεται από τη μεθοδολογία CEPEJ. PT: Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το 2014 λόγω τεχνικών περιορισμών. Διάγραμμα 6: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση διοικητικών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/σε ημέρες) (πηγή: μελέτη CEPEJ) 3000 ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ SI SE BG EE PL HU LV NL LU RO FI FR LT DE ES SK CZ HR BE IT EL MT CY DK IE AT PT UK * Οι υποθέσεις διοικητικού δικαίου αφορούν διαφορές μεταξύ πολιτών και τοπικών, περιφερειακών ή εθνικών αρχών, σύμφωνα με τη μεθοδολογία της CEPEJ. Οι υποθέσεις διοικητικού δικαίου εκδικάζονται από ειδικά διοικητικά δικαστήρια σε ορισμένες χώρες, ενώ σε άλλες από τακτικά (αστικά) δικαστήρια. * Οι συγκρίσεις θα πρέπει να 10 ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

11 πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (HU, FI) ή αναδιοργάνωση του συστήματος των διοικητικών δικαστηρίων (HR το 2012) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Η CZ και η SK αναφέρουν ότι δεν είναι εφικτό να προσδιοριστεί ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων σε πρώτο βαθμό, καθώς οι υποθέσεις θεωρούνται εκκρεμείς για όσο διάστημα μπορεί να κινηθεί οποιαδήποτε διαδικασία σχετικά με αυτές. CY: Αναφέρθηκε ότι οι διαφορές οφείλονται στην αύξηση των υποθέσεων που αφορούν τη διάσωση τραπεζών με ίδια μέσα και την από κοινού εκδίκασή τους. MT: Αναφέρθηκε ότι οι διαφορές οφείλονται στην αύξηση του αριθμού των δικαστών Ποσοστό διεκπεραίωσης Το ποσοστό διεκπεραίωσης είναι ο λόγος του αριθμού εκδικασθεισών υποθέσεων προς τον αριθμό εισαχθεισών υποθέσεων. Μετρά κατά πόσον ένα δικαστήριο ανταποκρίνεται στον φόρτο των εισαχθεισών υποθέσεων. Ποσοστό διεκπεραίωσης περίπου 100 % ή υψηλότερο σημαίνει ότι το δικαστικό σύστημα είναι σε θέση να επιλύει τουλάχιστον τόσες υποθέσεις όσες εισάγονται σε αυτό. Ποσοστό διεκπεραίωσης κατώτερο του 100 % σημαίνει ότι τα δικαστήρια επιλύουν λιγότερες υποθέσεις από όσες εισάγονται στο σύστημα. Διάγραμμα 7: Ποσοστό εκδίκασης αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/σε % - τιμές υψηλότερες του 100% σημαίνουν ότι εκδικάζονται περισσότερες υποθέσεις από τις εισαχθείσες, ενώ τιμές κατώτερες του 100% σημαίνουν ότι εκδικάζονται λιγότερες υποθέσεις από τις εισαχθείσες) (πηγή: μελέτη CEPEJ) 180% 160% 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ LU RO IT LV SI HR SE HU FI MT BG SK PL ES AT DK NL EE LT CZ PT FR CY IE EL BE DE UK * Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, SI, FI). Οι αλλαγές στις εισαχθείσες υποθέσεις φέρεται να επεξηγούν τις μεταβολές των στοιχείων στις χώρες LT και SK. LV: εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες, όπως οι νέες διαδικασίες αφερεγγυότητας, φέρεται να έχουν επηρεάσει τις μεταβολές των στοιχείων. PT: Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία λόγω τεχνικών περιορισμών. 11

12 Διάγραμμα 8: Ποσοστό εκδίκασης αστικών και εμπορικών υποθέσεων κατ αντιδικία* (σε πρώτο βαθμό/σε %) (πηγή: μελέτη CEPEJ) 200% 180% 160% 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% IT SI HR EL LV RO CZ FI HU EE SE PT AT DK MT DE PL NL ES BE LT LU FR SK CY IE BG UK ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ * Οι συγκρίσεις πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, EL, IT, CY, LV, HU, SI, FI) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). NL: Πριν από το 2014, παρεχόταν ένας υπολογισμένος χρόνος εκδίκασης, ο οποίος δεν υπολογίζεται από τη μεθοδολογία CEPEJ. LU: Αναφέρθηκε ότι οι διαφορές οφείλονται στην εφαρμογή νέων στατιστικών μεθόδων. IE: Αναφέρθηκε ότι τα χαμηλά αποτελέσματα οφείλονται σε ιστορικές πρακτικές στην καταγραφή εκκρεμών αστικών υποθέσεων. PT: Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το 2014 λόγω τεχνικών περιορισμών. Διάγραμμα 9: Ποσοστό εκδίκασης διοικητικών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/σε %) (πηγή: μελέτη CEPEJ) 350% 300% 250% 200% 150% 100% 50% 0% ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ RO IT EL MT LV SK ES CY SI SE BG DE NL FI PL FR LU HU CZ EE LT BE HR DK IE AT PT UK * Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (HU, FI) ή αναδιοργάνωση του συστήματος των διοικητικών δικαστηρίων (HR το 2012) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). LT: Οι αλλαγές στις εισαχθείσες υποθέσεις φέρεται να επεξηγούν τις μεταβολές των στοιχείων. MT: Αναφέρθηκε ότι οι διαφορές οφείλονται στην αύξηση του αριθμού των δικαστών Εκκρεμείς υποθέσεις Ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων αναφέρεται στον αριθμό των υποθέσεων οι οποίες δεν έχουν ακόμη εξεταστεί στο τέλος μιας περιόδου. Επηρεάζει επίσης τον χρόνο εκδίκασης. 12

13 Διάγραμμα 10: Αριθμός αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων εκκρεμών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/ανά 100 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ) * Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, IT, CY, LV, HU, RO, SI, FI). Η CZ και η SK αναφέρουν ότι δεν είναι εφικτό να προσδιοριστεί ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων σε πρώτο βαθμό, καθώς οι υποθέσεις θεωρούνται εκκρεμείς για όσο διάστημα μπορεί να κινηθεί οποιαδήποτε διαδικασία σχετικά με αυτές. ES: Οι αλλαγές στις εισαχθείσες υποθέσεις φέρεται να επεξηγούν τις μεταβολές των στοιχείων. PT: Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία λόγω τεχνικών περιορισμών. Διάγραμμα 11: Αριθμός κατ αντιδικία αστικών και εμπορικών εκκρεμών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/ανά 100 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ) ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ LU SE BG HU EE LV NL LT DK FI MT FR ES RO CZ PL AT CY SK IT EL HR SI PT BE DE IE UK FI LU SE NL DK AT EE HU DE LT LV PL ES SI CZ EL MT FR RO PT SK IT HR CY BE BG IE UK ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ * Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (CZ, EE, EL, IT, CY, LV, HU, RO, SI, FI) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Οι αλλαγές στις εισαχθείσες υποθέσεις φέρεται να επεξηγούν τις μεταβολές των στοιχείων στις χώρες DK, EL και ES. Η CZ και η SK αναφέρουν ότι δεν είναι εφικτό να προσδιοριστεί ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων σε πρώτο βαθμό, καθώς οι υποθέσεις θεωρούνται εκκρεμείς για όσο διάστημα μπορεί να κινηθεί οποιαδήποτε διαδικασία σχετικά με αυτές. PT: Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το 2014 λόγω τεχνικών περιορισμών. 13

14 Διάγραμμα 12: Αριθμός εκκρεμών διοικητικών υποθέσεων* (σε πρώτο βαθμό/ανά 100 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ) 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 LU HU PL LV SI CZ EE BG MT FR RO SK NL HR BE SE LT FI ES IT DE CY EL DK IE AT PT UK * Οι συγκρίσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται με προσοχή, καθώς ορισμένα κράτη μέλη έχουν αναφέρει αλλαγές στη μεθοδολογία συλλογής ή κατηγοριοποίησης των δεδομένων (HU, FI) ή αναδιοργάνωση του συστήματος των διοικητικών δικαστηρίων (HR το 2012) ή έχουν προειδοποιήσει σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων, καθώς αυτά ενδέχεται να μην καλύπτουν όλα τα ομόσπονδα κράτη ή όλα τα δικαστήρια (DE, LU). Οι αλλαγές στις εισαχθείσες υποθέσεις φέρεται να επεξηγούν τις μεταβολές των στοιχείων στις χώρες ES και CY. Η CZ και η SK αναφέρουν ότι δεν είναι εφικτό να προσδιοριστεί ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων σε πρώτο βαθμό, καθώς οι υποθέσεις θεωρούνται εκκρεμείς για όσο διάστημα μπορεί να κινηθεί οποιαδήποτε διαδικασία σχετικά με αυτές Αποτελεσματικότητα σε συγκεκριμένους τομείς ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με τον χρόνο που χρειάζονται τα δικαστήρια για την επίλυση διαφορών σε συγκεκριμένους τομείς του δικαίου, συμπληρώνοντας τα γενικά στοιχεία σχετικά με την αποτελεσματικότητα των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης. Οι τομείς επιλέγονται με κριτήριο τη σημασία τους για την ενιαία αγορά, την οικονομία και το γενικότερο επιχειρηματικό περιβάλλον. Τα στοιχεία σχετικά με τη μέση διάρκεια των διαδικασιών στους συγκεκριμένους τομείς επιτρέπουν την καλύτερη κατανόηση του τρόπου λειτουργίας ενός εθνικού δικαστικού συστήματος. Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2016 αξιοποιεί τις προηγούμενες συλλογές δεδομένων και εξετάζει τους τομείς της αφερεγγυότητας, της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού, της νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών, των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, της νομοθεσίας περί ηλεκτρονικών επικοινωνιών και των δημόσιων συμβάσεων. Η προσεκτικότερη εξέταση της λειτουργίας των δικαστηρίων, όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕν σε συγκεκριμένους τομείς 25, έχει ιδιαίτερη σημασία. Το δίκαιο της ΕΕν αποτελεί την κοινή βάση των νομικών συστημάτων των κρατών μελών και, ως εκ τούτου, οι ένδικες διαφορές που βασίζονται στο δίκαιο της ΕΕν προσφέρονται ιδιαίτερα για την άντληση συγκρίσιμων δεδομένων. Όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕν, τα εθνικά δικαστήρια ενεργούν ως δικαστήρια της Ένωσης και διασφαλίζουν την αποτελεσματική επιβολή των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που προβλέπονται από το δίκαιο της ΕΕν. Η εστίαση σε συγκεκριμένους τομείς του δικαίου της ΕΕν διαφωτίζει όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της επιβολής του δικαίου 25 Για τους συγκεκριμένους τομείς, ο πίνακας αποτελεσμάτων επικεντρώνεται στα στοιχεία για τις υποθέσεις που εξετάζονται σε πρώτο βαθμό τα οποία καλύπτουν τρία έτη (δύο έτη για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες). Συλλέχθηκαν στοιχεία για τον δεύτερο βαθμό και, κατά περίπτωση, τον τρίτο βαθμό, αλλά δεν παρουσιάζονται στον παρόντα πίνακα αποτελεσμάτων, επειδή ο αριθμός των κρατών μελών που παρείχαν στοιχεία είναι υπερβολικά χαμηλός. 14

15 της ΕΕν. Οι μεγάλες καθυστερήσεις στις δικαστικές διαδικασίες ενδέχεται να έχουν αρνητικές συνέπειες στην επιβολή των δικαιωμάτων που απορρέουν από το σχετικό δίκαιο της ΕΕν, π.χ. όταν δεν υφίστανται πλέον κατάλληλες διαδικασίες προσφυγής ή όταν δεν είναι εφικτή η αποκατάσταση σημαντικών οικονομικών ζημιών. Διάγραμμα 13: Αφερεγγυότητα: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση υποθέσεων αφερεγγυότητας* (σε έτη) (πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα: Doing Business) 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 IE SI BE FI DK UK NL AT DE ES CY LV IT FR LU HU PT SE CZ LT EE MT PL HR BG RO EL SK * Αναγκαίος χρόνος για την ανάκτηση της πίστωσης από τους πιστωτές. Το χρονικό διάστημα εκτείνεται από την αθέτηση των υποχρεώσεων της επιχείρησης έως την πληρωμή μέρους ή όλων των χρημάτων που οφείλει στην τράπεζα. Λαμβάνονται υπόψη δυνητικές τακτικές καθυστερήσεων από τους διαδίκους, όπως άσκηση παρελκυστικών προσφυγών ή υποβολή αιτημάτων παράτασης. Τα δεδομένα προέρχονται από τις απαντήσεις τοπικών επαγγελματιών στον τομέα της αφερεγγυότητας σε σχετικό ερωτηματολόγιο και επαληθεύτηκαν μέσω μελέτης νόμων και κανονισμών καθώς και δημόσιων πληροφοριών σχετικών με τα συστήματα αφερεγγυότητας. Τα δεδομένα συλλέγονται τον Ιούνιο κάθε έτους. Διάγραμμα 14: Ανταγωνισμός: Μέση διάρκεια εκδίκασης υποθέσεων δικαστικού ελέγχου αποφάσεων των εθνικών αρχών ανταγωνισμού κατ εφαρμογή των άρθρων 101 και 102 της ΣΛΕΕ* 26 (σε πρώτο βαθμό/σε ημέρες) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ανταγωνισμού) Μία από τις βασικές πτυχές ενός ελκυστικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος είναι η ορθή εφαρμογή της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού. Είναι κρίσιμη καθώς διασφαλίζει τον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων με ισότιμους όρους. Ο δικαστικός έλεγχος των αποφάσεων των εθνικών αρχών ανταγωνισμού σε πρώτο βαθμό φαίνεται να διαρκεί περισσότερο σε σύγκριση με τον χρόνο εκδίκασης διοικητικών υποθέσεων (διάγραμμα 6) ή γενικά αστικών, εμπορικών διοικητικών και άλλων υποθέσεων (διάγραμμα 4). Το πιθανότερο είναι ότι τα αποτελέσματα αυτά υποδηλώνουν την πολυπλοκότητα και την οικονομική σπουδαιότητα των υποθέσεων στις οποίες εφαρμόζεται η νομοθεσία περί ανταγωνισμού της ΕΕ. 26 Βλέπε 15

16 HR UK LT LU AT IT RO PT SE FI FR NL BE HU LV ES SI SK DK PL DE EL CZ Μέσος όρος 2012, 2013, 2014 * Δεν εντοπίστηκαν τη συγκεκριμένη περίοδο υποθέσεις στις χώρες BG, EE, CY, MT. IE: Το σενάριο που καθορίστηκε για την άντληση των δεδομένων στο παρόν διάγραμμα δεν εφαρμόζεται (η εθνική αρχή ανταγωνισμού δεν έχει εξουσία λήψης αποφάσεων κατ εφαρμογή των άρθρων 101 και 102 της ΣΛΕΕ). AT: Το σενάριο δεν εφαρμόζεται άμεσα τα στοιχεία περιλαμβάνουν όλες τις υποθέσεις που έκρινε το αρμόδιο για τις συμπράξεις δικαστήριο οι οποίες αφορούσαν παράβαση των άρθρων 101 και 102 της ΣΛΕΕ. Ο χρόνος που απαιτείται για τον δικαστικό έλεγχο υπολογίστηκε βάσει της διάρκειας εκδίκασης των υποθέσεων, όταν η δικαστική απόφαση εκδόθηκε στο έτος αναφοράς. Τα κράτη μέλη παρουσιάζονται βάσει της σταθμισμένης μέσης διάρκειας της δικαστικής διαδικασίας κατά τα τρία αυτά έτη 27. Ο αριθμός των σχετικών υποθέσεων ανά κράτος μέλος διαφέρει, αλλά σε πολλές περιπτώσεις ο αριθμός αυτός είναι χαμηλός (κάτω των τριών ανά έτος). Αυτό σημαίνει ότι η μέση διάρκεια μπορεί να εξαρτάται από τη διάρκεια μιας εξαιρετικά μακράς ή βραχείας υπόθεσης με αποτέλεσμα μεγάλες διακυμάνσεις από έτος σε έτος (π.χ. BE, DE, PL, UK). Μερικές από τις υποθέσεις με τη μεγαλύτερη διάρκεια περιλάμβαναν την υποβολή αίτησης για την έκδοση προδικαστικής απόφασης στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (π.χ. CZ). Διάγραμμα 15: Ηλεκτρονικές επικοινωνίες: Μέση διάρκεια εκδίκασης υποθέσεων δικαστικού ελέγχου αποφάσεων των εθνικών κανονιστικών αρχών κατ εφαρμογή του δικαίου της ΕΕν για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες* (σε πρώτο βαθμό/σε ημέρες) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την επιτροπή επικοινωνιών) Σκοπός της νομοθεσίας για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες είναι να καταστήσει τις σχετικές αγορές περισσότερο ανταγωνιστικές και να παραγάγει επενδύσεις, καινοτομία και ανάπτυξη. Η αποτελεσματική επιβολή της συγκεκριμένης νομοθεσίας είναι επίσης κρίσιμη για την επίτευξη των στόχων που αφορούν χαμηλότερες τιμές για τους πολίτες, υπηρεσίες καλύτερης ποιότητας και αυξημένη διαφάνεια. Γενικά, η μέση διάρκεια εκδίκασης υποθέσεων δικαστικού ελέγχου στον τομέα της νομοθεσίας περί ηλεκτρονικών επικοινωνιών 28 σε πρώτο βαθμό φαίνεται να είναι μεγαλύτερη από τη μέση διάρκεια εκδίκασης αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων (διάγραμμα 4). Η σύγκριση με τις υποθέσεις στον τομέα της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού (διάγραμμα 14) και της νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών Η προσέγγιση αυτή αντικατοπτρίζει με περισσότερο ισορροπημένο τρόπο τη μέση διάρκεια των υποθέσεων, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι διακυμάνσεις μεταξύ διαφορετικών ετών στα κράτη μέλη στα οποία ο αριθμός των υποθέσεων είναι χαμηλός. Ο υπολογισμός βασίστηκε στη διάρκεια των υποθέσεων προσφυγών κατά αποφάσεων εθνικών κανονιστικών αρχών που εφαρμόζουν εθνικούς νόμους εφαρμογής του κανονιστικού πλαισίου για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες (οδηγία 2002/19/ΕΚ (οδηγία για την πρόσβαση), οδηγία 2002/20/ΕΚ (οδηγία για την αδειοδότηση), οδηγία 2002/21/ΕΚ (οδηγία πλαίσιο), οδηγία 2002/22/ΕΚ (οδηγία καθολικής υπηρεσίας) και άλλη σχετική νομοθεσία της ΕΕ, όπως το πρόγραμμα πολιτικής για το ραδιοφάσμα, οι αποφάσεις της Επιτροπής για το φάσμα, μη συμπεριλαμβανομένης της οδηγίας 2002/58/ΕΚ για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες). 16

17 (διάγραμμα 17) αναδεικνύει μεγαλύτερες αποκλίσεις της μέσης διάρκειας στην ομάδα των υποθέσεων που αφορούν τον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών. Κατά πάσα πιθανότητα, αυτό οφείλεται στο ευρύ φάσμα των υποθέσεων που εμπίπτουν στη συγκεκριμένη κατηγορία, οι οποίες καλύπτουν από εκτενείς ελέγχους «αναλύσεων αγοράς» έως ζητήματα επικεντρωμένα στους καταναλωτές ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕ ΝΩΝ EE DK HU LT BG IE SI SE FR UK PL MT HR IT SK FI AT DE BE ES EL CZ CY PT NL RO Μέσος όρος 2013, 2014 * Δεν εντοπίστηκαν υποθέσεις για τη συγκεκριμένη περίοδο στο LU και στη LV, δεν εντοπίστηκαν υποθέσεις στη FI για το 2013 και δεν εντοπίστηκαν υποθέσεις στην IE και στη MT για το Ο αριθμός των σχετικών υποθέσεων δικαστικού ελέγχου διαφέρει ανά κράτος μέλος. Σε ορισμένους βαθμούς δικαιοδοσίας, ο περιορισμένος αριθμός των σχετικών υποθέσεων (BE, EE, IE, CY, LT, UK) σημαίνει ότι υποθέσεις με πολύ μεγάλη διάρκεια μπορεί να επηρεάσουν αισθητά τον μέσο όρο. AT: Το 2013 καταγράφηκε ασυνήθιστα υψηλός αριθμός πολύπλοκων υποθέσεων ανάλυσης αγοράς προς κρίση από το αρμόδιο δικαστήριο. DK: Για τις προσφυγές σε πρώτο βαθμό αρμόδιο είναι ένα οιονεί δικαστικό όργανο. Στις χώρες ES, AT, PL τα αρμόδια δικαστήρια διαφέρουν ανάλογα με το αντικείμενο της υπόθεσης. Διάγραμμα 16: Κοινοτικό εμπορικό σήμα: Μέση διάρκεια υποθέσεων προσβολής κοινοτικού εμπορικού σήματος* (σε πρώτο βαθμό/σε ημέρες) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για την Παραβίαση των Δικαιωμάτων Διανοητικής Ιδιοκτησίας) Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας είναι σημαντικά για την τόνωση των επενδύσεων στην καινοτομία. Χωρίς αποτελεσματικά μέσα επιβολής των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, η καινοτομία και η δημιουργικότητα αποθαρρύνονται και οι επενδύσεις μειώνονται. Έτσι, στο διάγραμμα 16 παρουσιάζονται στοιχεία για τον χρόνο που χρειάζονται τα εθνικά δικαστήρια για να κρίνουν υποθέσεις που αφορούν προσβολή του συνηθέστερου τίτλου διανοητικής ιδιοκτησίας στην ΕΕ, του κοινοτικού εμπορικού σήματος. Η νομοθεσία της ΕΕν για το κοινοτικό εμπορικό σήμα 29 αποδίδει σημαντικό ρόλο στα εθνικά δικαστήρια, τα οποία ενεργούν ως δικαστήρια της Ένωσης και εκδίδουν αποφάσεις που επηρεάζουν την επικράτεια της ενιαίας αγοράς. Τα στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχουν διαφορές στη μέση διάρκεια των συγκεκριμένων υποθέσεων μεταξύ διαφορετικών κρατών μελών, γεγονός που μπορεί να έχει αντίκτυπο στους δικαιούχους κοινοτικού εμπορικού σήματος που αναζητούν δικαστική προστασία σε υποθέσεις εικαζόμενων προσβολών. 29 Κανονισμός για το κοινοτικό σήμα (207/2009/ΕΚ). 17

18 ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ AT MT RO EE DE FI EL HU PL LV ES LT SE LU PT DK FR SI IT CZ SK IE BE BG CY NL UK Μέσος όρος 2012, 2013, 2014 * HR: * Δεν εντοπίστηκαν υποθέσεις στη συγκεκριμένη περίοδο. Δεν εντοπίστηκαν υποθέσεις στο LU και στην IE το 2012, στη LT το 2013, και στην EE και στη FI το Η μέση διάρκεια των υποθέσεων υπολογίστηκε βάσει στατιστικών δεδομένων, εφόσον ήταν διαθέσιμα, ή βάσει δείγματος υποθέσεων. Τα κράτη μέλη παρουσιάζονται βάσει της σταθμισμένης μέσης διάρκειας της δικαστικής διαδικασίας κατά τα τρία αυτά έτη. DK: Τα στοιχεία για τα έτη 2012 και 2013 περιλαμβάνουν όλες τις υποθέσεις που αφορούν εμπορικά σήματα. EL: Τα στοιχεία για το 2014 είναι μέσος όρος υπολογισμένος βάσει στοιχείων από διαφορετικά δικαστήρια. Εκτιμήσεις δικαστηρίων χρησιμοποιήθηκαν για τα στοιχεία των χωρών DE, ES, PT, SE. Ο αριθμός των σχετικών υποθέσεων ανά κράτος μέλος ποικίλλει. Ο αριθμός των σχετικών υποθέσεων ήταν περιορισμένος (κάτω των πέντε) στη LT το 2012, στην EE και στη FI το 2012 και το 2013, στην IE και στο LU το 2013 και το 2014, στην HU το 2012 και το Αυτό σημαίνει ότι η μέση διάρκεια μπορεί να εξαρτάται από τη διάρκεια μιας εξαιρετικά μακράς ή βραχείας υπόθεσης με αποτέλεσμα μεγάλες διακυμάνσεις από έτος σε έτος. Διάγραμμα 17: Προστασία των καταναλωτών: Μέση διάρκεια εκδίκασης υποθέσεων δικαστικού ελέγχου αποφάσεων των αρχών προστασίας των καταναλωτών κατ εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ* (σε πρώτο βαθμό/σε ημέρες) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το δίκτυο συνεργασίας για την προστασία των καταναλωτών) Η αποτελεσματική επιβολή της νομοθεσίας της ΕΕν για την προστασία των καταναλωτών 30 διασφαλίζει ότι οι καταναλωτές ωφελούνται από τα δικαιώματά τους και ότι οι εταιρείες που παραβαίνουν τους κανόνες προστασίας των καταναλωτών δεν αποκομίζουν αθέμιτα πλεονεκτήματα. Οι αρχές προστασίας των καταναλωτών και τα δικαστήρια διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην επιβολή της νομοθεσίας της ΕΕν για την προστασία των καταναλωτών. Το σενάριο που ακολουθεί αφορά κράτη μέλη στα οποία οι αρχές προστασίας των καταναλωτών εξουσιοδοτούνται να εκδίδουν αποφάσεις οι οποίες αναγνωρίζουν παραβάσεις της νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών 31. Οι υποθέσεις των οποίων επιλαμβάνονται οι αρχές Το διάγραμμα δείχνει τη μέση διάρκεια των δικαστικών προσφυγών κατά αποφάσεων αρχών προστασίας των καταναλωτών που αφορούν την οδηγία για τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων (93/13/ΕΟΚ), την οδηγία για την πώληση και εγγύηση καταναλωτικών αγαθών (1999/44/ΕΚ), την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (2005/29/ΕΚ), την οδηγία σχετικά με τα δικαιώματα των καταναλωτών (2011/83/ΕΚ) και τις εθνικές διατάξεις εφαρμογής τους. Στις χώρες BE, AT, FI, SE, UK ορισμένες διοικητικές αρχές προστασίας των καταναλωτών δεν εξουσιοδοτούνται να εκδίδουν αποφάσεις που αναγνωρίζουν την παράβαση των σχετικών κανόνων προστασίας των καταναλωτών, και το σενάριο στο Διάγραμμα 17 δεν θεωρείται ότι εφαρμόζεται. Οι αρμοδιότητες ορισμένων αρχών προστασίας των καταναλωτών περιλαμβάνουν μόνο μέρη της καλυπτόμενης νομοθεσίας της ΕΕν για την προστασία των καταναλωτών (π.χ. τα στοιχεία για την PT καλύπτουν μόνο την οδηγία 2005/29/ΕΚ και την οδηγία 99/44/ΕΚ). 18

19 προστασίας των καταναλωτών αφορούν συχνά σημαντικά ζητήματα στον συγκεκριμένο τομέα. Η μεγάλη διάρκεια του δικαστικού ελέγχου μπορεί να παρατείνει την κρίση ενδεχόμενων παραβάσεων της νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών, κάτι το οποίο μπορεί να επηρεάσει σοβαρά καταναλωτές και επιχειρήσεις EE LT PT HU SI BG ES SK HR LV NL FR RO CZ IT PL DK EL Μέσος όρος 2012, 2013, 2014 Α Π Ο Υ Σ Ι Α Δ Ε Δ Ο Μ Ε Ν Ω Ν * Το σενάριο δεν εφαρμόζεται στις χώρες BE, LU, AT, FI, SE, UK. Δεν υπήρξαν σχετικές υποθέσεις στις χώρες IE, CY, MT κατά το διάστημα για το οποίο υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία. DE: Οι διοικητικές αρχές είναι αρμόδιες να εκδίδουν αποφάσεις μόνο σε διασυνοριακές αποφάσεις και δεν υπήρξε καμία σχετική διασυνοριακή υπόθεση κατά τη συγκεκριμένη περίοδο. FR: Οι περιπτώσεις προσφυγών ήταν ελάχιστες και υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία μόνο για το ES: Τα στοιχεία δείχνουν τον μέσο όρο τεσσάρων αυτόνομων κοινοτήτων κάθε έτος, και ο μέσος όρος ενδέχεται να διαφέρει σε άλλες αυτόνομες κοινότητες. Ο αριθμός των υποθέσεων στις χώρες DK, EE, FR, HR, LT, NL, SI για την καλυπτόμενη περίοδο είναι χαμηλός, γεγονός που σημαίνει ότι μια υπόθεση με πολύ μακρά ή πολύ βραχεία διάρκεια μπορεί να επηρεάζει σημαντικά τον μέσο όρο και μπορεί να οδηγεί σε μεγαλύτερες διακυμάνσεις για κάθε έτος. Ορισμένα κράτη μέλη παρείχαν εκτίμηση (IT, PL, RO για το 2013). Γενικά, τα στοιχεία δεν καλύπτουν χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και προϊόντα. Η μέση διάρκεια υπολογίζεται σε ημερολογιακές ημέρες, αρχής γενομένης από την ημέρα κατάθεσης αγωγής ή προσφυγής ενώπιον του δικαστηρίου και έως την ημέρα κατά την οποία το δικαστήριο εκδίδει την τελεσίδικη απόφαση. 19

20 Άλλοι ειδικοί τομείς Το 2015, η Επιτροπή αναζήτησε τρόπους συλλογής δεδομένων στον τομέα των δημόσιων συμβάσεων σε συνεργασία με την ACA-Europe, την Ένωση των Συμβουλίων Επικρατείας και των Ανωτάτων Διοικητικών Δικαστηρίων της ΕΕ. Η νομοθεσία της ΕΕν περί δημόσιων συμβάσεων 32 είναι σημαντική από οικονομική άποψη, καθώς προβλέπει ταχείες και αποτελεσματικές διαδικασίες προσφυγής για τους υφιστάμενους και δυνητικούς υποψηφίους οι οποίοι αμφισβητούν την ανάθεση δημόσιων συμβάσεων. Τα στοιχεία που αντλήθηκαν από 17 κράτη μέλη δείχνουν ότι στην ΕΕν και στο διάστημα η μέση διάρκεια των επί της ουσίας διαδικασιών σε υποθέσεις δημόσιων συμβάσεων, σε δικαστήρια τελευταίου βαθμού 33, ήταν κατώτερη του έτους (268 ημέρες) 34. Ο πραγματικός δικαστικός έλεγχος διασφαλίζει ότι οι υποψήφιοι μπορούν να επωφεληθούν από το πλήρες φάσμα των διαδικασιών προσφυγής που παρέχει η νομοθεσία της ΕΕν για τις διαδικασίες προσφυγής στον τομέα των δημόσιων συμβάσεων και ότι η κοινωνία, γενικότερα, δεν επηρεάζεται από την καθυστερημένη εκτέλεση των δημόσιων συμβάσεων Σύνοψη σχετικά με την αποτελεσματικότητα των συστημάτων δικαιοσύνης Η έγκαιρη έκδοση των δικαστικών αποφάσεων είναι ουσιώδης για τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας του συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Οι κύριες παράμετροι οι οποίες χρησιμοποιούνται στον πίνακα αποτελεσμάτων για την εξέταση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης είναι η διάρκεια των διαδικασιών (εκτιμώμενος χρόνος σε ημέρες ο οποίος απαιτείται για την εκδίκαση μιας υπόθεσης), το ποσοστό διεκπεραίωσης (ο λόγος του αριθμού των εκδικασθεισών υποθέσεων προς τον αριθμό των εισαχθεισών υποθέσεων) και ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων (υποθέσεις οι οποίες δεν έχουν κριθεί στη λήξη του έτους). Από τον πίνακα αποτελεσμάτων του 2016 αναδεικνύονται ορισμένες θετικές ενδείξεις. Σε σύγκριση με την προηγούμενη έκδοση του πίνακα αποτελεσμάτων, τα στοιχεία δείχνουν ότι: Η διάρκεια των αστικών και εμπορικών υποθέσεων αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας βελτιώθηκε γενικά (διάγραμμα 5). Ωστόσο, όσον αφορά την ευρεία κατηγορία «όλες οι υποθέσεις» 35 (διάγραμμα 4) και τις διοικητικές υποθέσεις (διάγραμμα 6), η διάρκεια των διαδικασιών επιμηκύνθηκε σε περισσότερες χώρες από εκείνες στις οποίες βελτιώθηκε. Στα περισσότερα κράτη μέλη για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, τα δικαστήρια έχουν ποσοστό διεκπεραίωσης άνω του 100 % στην κατηγορία «όλες οι υποθέσεις» (διάγραμμα 7) και στις αστικές και εμπορικές υποθέσεις αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας (διάγραμμα 8). Αυτό σημαίνει ότι είναι σε θέση να διεκπεραιώνουν τις εισερχόμενες Οδηγία 89/665/ΕΟΚ και οδηγία 92/13/ΕΟΚ (οι οδηγίες για τις διαδικασίες προσφυγής), όπως τροποποιήθηκαν από μεταγενέστερες νομικές πράξεις, και ιδίως την οδηγία 2007/66/ΕΚ. Τα εν λόγω στοιχεία δεν αντικατοπτρίζουν τη διάρκεια των διαδικασιών στα δικαστήρια κατώτερου βαθμού πριν από την άσκηση ενδίκου μέσου. BE, BG, CZ, EL, ES, IE, FR, HR, CY, LV, LT, HU, NL, AT, SI, FI, SE. Τα στοιχεία καλύπτουν τη διάρκεια των επί της ουσίας διαδικασιών σε υποθέσεις δημόσιων συμβάσεων σε ανώτατα διοικητικά δικαστήρια και δικαστήρια τελευταίου βαθμού, μεταξύ της ημερομηνίας άσκησης του ενδίκου μέσου και της ημερομηνίας έκδοσης της απόφασης, σε εργάσιμες ημέρες. Όλες οι αστικές και εμπορικές υποθέσεις αμφισβητούμενης και εκούσιας δικαιοδοσίας, οι υποθέσεις κτηματολογίου και εμπορικού μητρώου εκούσιας δικαιοδοσίας, άλλες υποθέσεις μητρώων, άλλες υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας, υποθέσεις διοικητικού δικαίου και άλλες μη ποινικές υποθέσεις, βάσει της μεθοδολογίας CEPEJ. 20

21 υποθέσεις στους συγκεκριμένους τομείς. Ωστόσο, όσον αφορά τις διοικητικές υποθέσεις (διάγραμμα 9), τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν ποσοστό διεκπεραίωσης κάτω του 100 %, γεγονός το οποίο δείχνει ότι αντιμετωπίζουν δυσκολίες χειρισμού των εισερχόμενων υποθέσεων. Όσον αφορά τις εκκρεμείς υποθέσεις, καταγράφεται συνολική σταθερότητα, αλλά παρατηρούνται βελτιώσεις σε αρκετά κράτη μέλη τα οποία αντιμετώπιζαν ιδιαίτερες προκλήσεις με υψηλό αριθμό εκκρεμών υποθέσεων, τόσο στην κατηγορία «όλες οι υποθέσεις» (διάγραμμα 10) όσο και στις διοικητικές υποθέσεις (διάγραμμα 12). Διαχρονικά τα δεδομένα δείχνουν ότι: Παρατηρείται κάποιος βαθμός μεταβλητότητας στα αποτελέσματα, με βελτίωση ή επιδείνωση στα κράτη μέλη από το ένα έτος στο άλλο. Η απόκλιση αυτή μπορεί να οφείλεται σε συγκυριακούς παράγοντες, όπως η αιφνίδια αύξηση εισερχόμενων υποθέσεων, καθώς διακυμάνσεις άνω του 10 % των εισερχόμενων υποθέσεων δεν είναι ασυνήθιστες. Οι διακυμάνσεις των αποτελεσμάτων ενδέχεται επίσης να απορρέουν από συστημικές αδυναμίες, όπως έλλειψη ευελιξίας και ανταπόκρισης του συστήματος απονομής δικαιοσύνης, ανεπαρκής ικανότητα προσαρμογής στις αλλαγές ή ανακολουθίες στη διαδικασία μεταρρύθμισης. Στις περιπτώσεις που μπορούν να παρατηρηθούν τάσεις κατά την τελευταία τριετία, φαίνεται ότι όσον αφορά τις αστικές και εμπορικές υποθέσεις αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας και την κατηγορία «όλες οι υποθέσεις», η διάρκεια της διαδικασίας βελτιώθηκε σε περισσότερες χώρες από εκείνες στις οποίες επιμηκύνθηκε. Ωστόσο, η κατάσταση επιδεινώθηκε όσον αφορά τις διοικητικές υποθέσεις. Στις χώρες στις οποίες το ποσοστό διεκπεραίωσης είναι κάτω του 100 %, παρατηρούνται γενικά περισσότερες αρνητικές παρά θετικές τάσεις σε όλες τις υποθέσεις. Όσον αφορά τις εκκρεμείς υποθέσεις, υπήρξε ελαφρά συνολική μείωση σε όλες τις κατηγορίες υποθέσεων. Τα δεδομένα σε ειδικούς τομείς παρέχουν εμβριθέστερες πληροφορίες σχετικά με τη διάρκεια των διαδικασιών σε ορισμένες περιπτώσεις στις οποίες τυγχάνει εφαρμογής το δίκαιο της ΕΕν (π.χ. νομοθεσία περί ανταγωνισμού, ηλεκτρονικών επικοινωνιών, δικαιωμάτων των καταναλωτών και διανοητικής ιδιοκτησίας). Σκοπός των συγκεκριμένων διαγραμμάτων είναι να δώσουν καλύτερη εικόνα της λειτουργίας των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης σε συγκεκριμένες κατηγορίες διαφορών επιχειρηματικού χαρακτήρα, ακόμη και αν τα περιορισμένα σενάρια που χρησιμοποιήθηκαν για την άντληση των δεδομένων σημαίνουν ότι τα συμπεράσματα πρέπει να διατυπώνονται με κάποια επιφύλαξη. Τα διαγράμματα δείχνουν ότι: Η διάρκεια των διαδικασιών στα ίδια κράτη μέλη ενδέχεται να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τον τομέα του δικαίου για τον οποίο πρόκειται. Φαίνεται επίσης ότι ορισμένα κράτη μέλη έχουν λιγότερο καλές επιδόσεις στους ειδικούς αυτούς τομείς από ό,τι στις ευρύτερες κατηγορίες υποθέσεων που παρουσιάζονται ανωτέρω. Αυτό οφείλεται στην πολυπλοκότητα του αντικειμένου των διαφορών, σε συγκεκριμένα δικονομικά βήματα ή στο γεγονός ότι η μέση διάρκεια μπορεί να επηρεάζεται από μερικές πολύπλοκες υποθέσεις. Οι ένδικες διαφορές μεταξύ ιδιωτών έχουν κατά μέσο όρο συντομότερη διάρκεια από τις ένδικες διαφορές κατά κρατικών αρχών. Για παράδειγμα, μόνο σε ορισμένα κράτη μέλη ο δικαστικός έλεγχος πρώτου βαθμού των αποφάσεων εθνικών αρχών που εφάρμοσαν το δίκαιο της ΕΕν (π.χ. αρχές ανταγωνισμού, προστασίας των καταναλωτών ή ηλεκτρονικών επικοινωνιών) διαρκεί λιγότερο από ένα έτος κατά μέσο όρο. Η διαπίστωση αυτή αναδεικνύει τη σημασία, τόσο για τις εταιρείες όσο και για τους καταναλωτές, της εύρυθμης λειτουργίας ολόκληρης της αλυσίδας επιβολής του δικαίου της ΕΕ, από την αρμόδια αρχή έως το δικαστήριο τελευταίου βαθμού. Επιβεβαιώνει επίσης τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζουν τα δικαστήρια για την αποτελεσματικότητα του δικαίου της ΕΕν και την οικονομική διακυβέρνηση. 21

22 3.2 Ποιότητα των συστημάτων δικαιοσύνης Η αποτελεσματικότητα των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης προϋποθέτει όχι μόνο έγκαιρες αποφάσεις αλλά και ποιότητα. Η έλλειψη των στοιχείων αυτών μπορεί να αυξήσει τους επιχειρηματικούς κινδύνους για τις μεγάλες επιχειρήσεις και τις ΜΜΕ και να επηρεάσει τις επιλογές των καταναλωτών. Παρότι δεν έχει συμφωνηθεί ενιαίος τρόπος μέτρησης της ποιότητας των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης, ο πίνακας αποτελεσμάτων επικεντρώνεται σε ορισμένους παράγοντες οι οποίοι είναι γενικά αποδεκτοί ως συναφείς 36 και οι οποίοι μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της ποιότητας της δικαιοσύνης. Οι παράγοντες αυτοί ομαδοποιούνται σε τέσσερις κατηγορίες: (1) προσβασιμότητα πολιτών και επιχειρήσεων στη δικαιοσύνη (2) επάρκεια υλικών και ανθρώπινων πόρων (3) θέσπιση εργαλείων αξιολόγησης και (4) χρήση προτύπων ποιότητας Προσβασιμότητα Προσβασιμότητα απαιτείται σε ολόκληρη την αλυσίδα απονομής δικαιοσύνης για τη διευκόλυνση της εξασφάλισης πληροφοριών σχετικά με το σύστημα απονομής δικαιοσύνης, τον τρόπο υποβολής αξίωσης και τις σχετικές οικονομικές πτυχές, καθώς και σχετικά με την εξέλιξη της διαδικασίας έως το τέλος της ώστε να είναι δυνατή η ταχεία πρόσβαση στη δικαστική απόφαση μέσω διαδικτύου. Παροχή πληροφοριών σχετικά με το σύστημα απονομής δικαιοσύνης Βάση για την πρόσβαση στη δικαιοσύνη αποτελούν οι πληροφορίες που παρέχονται σε πολίτες και επιχειρήσεις σχετικά με γενικές πτυχές του συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Διάγραμμα 18: Διαθεσιμότητα πληροφοριών στο διαδίκτυο σχετικά με το δικαστικό σύστημα για το ευρύ κοινό* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 37 ) * Σε κάποια κράτη μέλη (SI, RO) πληροφορίες σχετικά με την ανάλυση των εξόδων της διαδικασίας διατίθενται με τη δημοσίευση της νομοθεσίας που περιέχει τις σχετικές πληροφορίες. BG: Δεν περιέχουν όλοι οι δικτυακοί τόποι των 36 Βλέπε π.χ. CEPEJ «Checklist for promoting the quality of justice and the courts» γνωμοδότηση αριθ. 6 (2004) του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου Ευρωπαίων Δικαστών (CCJE), η οποία διατίθεται στη διεύθυνση: 37 Τα στοιχεία αφορούν το 2015 και έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης. 22

23 δικαστηρίων πληροφορίες σχετικά με το σύστημα απονομής δικαιοσύνης, την κίνηση διαδικασίας, τη νομική συνδρομή και την ανάλυση των εξόδων της διαδικασίας. CZ: Πληροφορίες σχετικά με την κίνηση διαδικασιών διατίθενται στον δικτυακό τόπο του Ανωτάτου Δικαστηρίου, του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου και του Συνταγματικού Δικαστηρίου. DE: Κάθε ομόσπονδο κράτος και το ομοσπονδιακό επίπεδο αποφασίζουν ποιες πληροφορίες θα παράσχουν μέσω διαδικτύου. Παροχή νομικής συνδρομής «Σε όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, παρέχεται δικαστική αρωγή, εφόσον η αρωγή αυτή είναι αναγκαία για να εξασφαλισθεί η αποτελεσματική πρόσβαση στη δικαιοσύνη» (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 47 παράγραφος 3). Στο διάγραμμα 19 παρουσιάζεται ο κατά κεφαλήν προϋπολογισμός που διατέθηκε στα κράτη μέλη για νομική συνδρομή. Όλα τα κράτη μέλη ανέφεραν τη διάθεση προϋπολογισμού. Διάγραμμα 19: Ετήσιος δημόσιος προϋπολογισμός ο οποίος διατίθεται σε νομική συνδρομή* (σε ευρώ ανά κάτοικο) (πηγή: μελέτη CEPEJ) NL SE IE DK FI DE BE LU FR ES PT EE IT AT LT CZ SI CY EL LV PL BG RO SK MT HR HU UK Α Π Ο Υ Σ Ι Α Δ Ε Δ Ο Μ Ε Ν Ω Ν * Σε ορισμένα κράτη μέλη, επαγγελματίες νομικοί ενδέχεται επίσης να καλύπτουν μέρος της νομικής συνδρομής το γεγονός αυτό δεν αντικατοπτρίζεται στα διαγράμματα ανωτέρω. Διάγραμμα 20: Κατώτατο όριο εισοδήματος για τη νομική συνδρομή σε συγκεκριμένη υπόθεση προστασίας δικαιωμάτων καταναλωτών* (διαφορές ως ποσοστό επί τοις % μεταξύ του ορίου της φτώχειας της Eurostat και του ορίου εισοδήματος) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το Συμβούλιο Δικηγορικών Συλλόγων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (CCBE) 38 ) Στο πλαίσιο της σύγκρισης των προϋπολογισμών που διατίθενται για νομική συνδρομή δεν λαμβάνονται υπόψη οι διαφορετικές μακροοικονομικές συνθήκες ανά την Ένωση. Προκειμένου να εξασφαλιστεί καλύτερη σύγκριση, εξετάστηκε με το CCBE ένα συγκεκριμένο περιορισμένο σενάριο καταναλωτικής διαφοράς, ώστε να αναδειχθούν τα φυσικά πρόσωπα που είναι επιλέξιμα για νομική συνδρομή στο πλαίσιο του εισοδήματος και των συνθηκών διαβίωσης κάθε κράτους μέλους. Τα στοιχεία στο διάγραμμα 20 αφορούν το συγκεκριμένο αυτό σενάριο. Δεδομένης της 38 Τα στοιχεία αφορούν το 2015 και συλλέχθηκαν από τις απαντήσεις μελών του CCBE σε ερωτηματολόγιο βασισμένο στο ακόλουθο συγκεκριμένο σενάριο: Προσφυγή φυσικού προσώπου κατά εταιρείας (η αξία της απαίτησης είναι ευρώ). Δεδομένου ότι οι προϋποθέσεις για την παροχή νομικής συνδρομής εξαρτώνται από την κατάσταση του προσώπου, χρησιμοποιήθηκε το ακόλουθο σενάριο: άγαμος 35χρονος εργαζόμενος αιτών, χωρίς εξαρτώμενα άτομα, με τακτικό εισόδημα και μισθωμένο διαμέρισμα. 23

24 πολυπλοκότητας των συστημάτων νομικής συνδρομής των κρατών μελών, κάθε σύγκριση θα πρέπει να γίνεται με επιφύλαξη και δεν θα πρέπει να γενικεύεται 39. Τα περισσότερα κράτη μέλη παρέχουν νομική συνδρομή με κριτήριο το εισόδημα του αιτούντος 40. Στο διάγραμμα 20 κατωτέρω συγκρίνονται ποσοστιαία (%) τα κατώτατα όρια εισοδήματος για τη χορήγηση νομικής συνδρομής 41 με τα κατώτατα όρια κινδύνου φτώχειας της Eurostat (κατώτατο όριο Eurostat) 42. Για παράδειγμα, εάν η επιλεξιμότητα για νομική συνδρομή εμφανίζεται στο 20 %, αυτό σημαίνει ότι αιτών με εισόδημα κατά 20 % υψηλότερο από το κατώτατο όριο Eurostat μπορεί να λάβει νομική συνδρομή. Εάν, αντιθέτως, η επιλεξιμότητα για νομική συνδρομή εμφανίζεται στο -20 %, το κατώτατο όριο εισοδήματος είναι κατά 20 % χαμηλότερο από το κατώτατο όριο Eurostat. Με τον τρόπο αυτό παρέχεται συγκριτική επισκόπηση των κατώτατων ορίων εισοδήματος που χρησιμοποιούν τα κράτη μέλη για τη χορήγηση νομικής συνδρομής στο συγκεκριμένο σενάριο. Ορισμένα κράτη μέλη εφαρμόζουν σύστημα νομικής συνδρομής το οποίο προβλέπει την κάλυψη του 100 % των εξόδων που σχετίζονται με την ένδικη διαδικασία (πλήρης νομική συνδρομή), το οποίο συμπληρώνεται με σύστημα το οποίο καλύπτει μέρος των εξόδων (μερική νομική συνδρομή). Ορισμένα κράτη μέλη εφαρμόζουν είτε μόνο σύστημα πλήρους νομικής συνδρομής είτε μόνο σύστημα μερικής νομικής συνδρομής Τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους για τον καθορισμό του κατώτατου ορίου επιλεξιμότητας, π.χ. διαφορετικές περιόδους αναφοράς (μηνιαίο/ετήσιο εισόδημα). Περίπου το ήμισυ των κρατών μελών εφαρμόζουν διάφορα οικονομικά και μη οικονομικά περιουσιακά κατώτατα όρια, επιπλέον του κατώτατου ορίου εισοδήματος. Τα περιουσιακά κατώτατα όρια που θεσπίζουν τα κράτη μέλη δεν λαμβάνονται υπόψη. Τα συστήματα νομικής συνδρομής ορισμένων κρατών μελών προβλέπουν την αναδρομική απαίτηση επιστροφής της χορηγηθείσας νομικής συνδρομής, όταν το εισόδημα / η περιουσία του δικαιούχου της νομικής συνδρομής αυξηθεί πέραν ενός ορισμένου κατώτατου ορίου εντός συγκεκριμένου αριθμού ετών από τη χορήγηση της νομικής συνδρομής. Στις χώρες BE, BG, IE, ES, FR, HR, LV, LT, LU, MT, NL, PL, PT, RO και UK (SC), ορισμένες κατηγορίες προσώπων (π.χ. φυσικά πρόσωπα που λαμβάνουν επιδόματα ανεργίας, ανικανότητας ή υγειονομικής περίθαλψης) δικαιούνται αυτομάτως να τύχουν νομικής συνδρομής σε αστικές και εμπορικές διαφορές χωρίς να χρειάζεται να αποδείξουν τις οικονομικές τους δυνατότητες. Πρόσθετα κριτήρια τα οποία ενδέχεται να χρησιμοποιούν τα κράτη μέλη για τη χορήγηση νομικής συνδρομής σε φυσικά πρόσωπα, όπως το βάσιμο της προσφυγής, δεν λαμβάνονται υπόψη στο συγκεκριμένο σενάριο. Τα στοιχεία αφορούν κατώτατα όρια εισοδήματος τα οποία ίσχυαν το Πηγή: European Survey on Income and Living Conditions, πίνακας Eurostat ilc_li01, 24

25 ΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΑΝΕΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 40% 30% 20% 10% 0% -10% BE DK DE IE EL ES FR HR IT HU LU LV LT MT NL PT RO SI SK FI SE UK (SC) CY ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΗ ΕΥΧΕΡΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ UK BG CZ EE PL AT UK (EN+ (NI) WL) -20% -30% Νομική συνδρομή που καλύπτει το 100% των εξόδων Νομική συνδρομή που καλύπτει μέρος των εξόδων * Τα περισσότερα κράτη μέλη χρησιμοποιούν το διαθέσιμο εισόδημα για τον καθορισμό του κατώτατου ορίου εισοδήματος για την επιλεξιμότητα για νομική συνδρομή, εκτός των DK, FR, NL, PT που χρησιμοποιούν το ακαθάριστο εισόδημα. BG: Νομική συνδρομή η οποία καλύπτει το 100 % των εξόδων παρέχεται σε φυσικά πρόσωπα τα οποία είναι επιλέξιμα για χορήγηση μηνιαίων επιδομάτων κοινωνικής αρωγής DE: το ποσό του κατώτατου ορίου εισοδήματος βασίζεται στο Prozesskostenhilfebekanntmachung 2015 και στο μέσο ετήσιο κόστος στέγασης στη DE το 2013 (SILC) IE: Πέραν του εισοδήματος, ο αιτών πρέπει να είναι σε θέση να αποδείξει ότι η καταβολή οικονομικής συνεισφοράς θα του προκαλέσει αδικαιολόγητη δυσπραγία. LV: Εύρος εισοδήματος από 128,06 EUR έως 320 EUR, ανάλογα με τον τόπο κατοικίας του αιτούντος. Η τιμή βασίζεται στον αριθμητικό μέσο. FI: Το ποσό του κατώτατου ορίου εισοδήματος βασίζεται στο κατώτατο όριο διαθέσιμων μέσων ενός φυσικού προσώπου χωρίς εξαρτώμενα άτομα και στο μέσο ετήσιο κόστος στέγασης στη FI το 2013 (SILC). UK (SC): Λόγω της αξίας της απαίτησης (3 000 EUR), η διαφορά θα υπαγόταν στη διαδικασία μικροδιαφορών για την οποία δεν προβλέπεται πλήρης νομική συνδρομή. Υποβολή αξίωσης μέσω διαδικτύου Η ηλεκτρονική υποβολή αξιώσεων και η ηλεκτρονική επικοινωνία μεταξύ δικαστηρίων και δικηγόρων είναι ένα ακόμη στοιχείο το οποίο διευκολύνει την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και μειώνει τις καθυστερήσεις και το κόστος. Τα συστήματα ΤΠΕ στα δικαστήρια διαδραματίζουν επίσης ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στη διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ δικαστικών αρχών και, επομένως, διευκολύνουν την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ. Διάγραμμα 21: Ηλεκτρονική υποβολή αξιώσεων* (0 = διαθέσιμη σε 0% των δικαστηρίων, 4 = διαθέσιμη στο 100% των δικαστηρίων 43 ) (πηγή: μελέτη CEPEJ) 43 Τα στοιχεία αφορούν το Το ποσοστό εξοπλισμού, το οποίο κυμαίνεται από 100 % (πλήρως ανεπτυγμένο σύστημα) έως 0 % (ανύπαρκτο σύστημα), υποδεικνύει τη λειτουργική παρουσία του συστήματος στο οποίο αναφέρεται το γράφημα στα δικαστήρια, σύμφωνα με την ακόλουθη κλίμακα: (100 %= 4 μονάδες, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 1,33 μονάδες ανά συγκεκριμένη υπόθεση %= 3 μονάδες, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 1 μονάδα ανά συγκεκριμένη υπόθεση 10-49%= 2 μονάδες, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 0,66 μονάδες ανά συγκεκριμένη υπόθεση 1-9 %= 1 μονάδα, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 0,33 μονάδες ανά συγκεκριμένη υπόθεση Η υπόθεση αναφέρεται στο είδος της υπό εξέταση ένδικης διαφοράς (αστική/εμπορική, ποινική, διοικητική ή άλλη). 25

26 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 CZ EE ES LV LT AT RO SK FI HU PT DK DE SI SE IT PL IE MT NL BE EL BG FR HR CY LU UK Δ Α Ε Π Δ Ο Ο Υ Μ Σ Ε Ι Ν Α Ω Ν * PL: Η δυνατότητα υποβολής αξίωσης στο δικαστήριο με ηλεκτρονικά μέσα υφίσταται μόνο σε περιπτώσεις διαταγής πληρωμής. RO: Μια υπόθεση μπορεί να υποβληθεί στα δικαστήρια μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Ακολούθως, το υπόμνημα εκτυπώνεται και προστίθεται στη δικογραφία. Διάγραμμα 22: Συγκριτική αξιολόγηση ηλεκτρονικών διαδικασιών μικροδιαφορών (πηγή: 13η έκθεση συγκριτικής αξιολόγησης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, μελέτη εκπονηθείσα για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Επικοινωνιακών Δικτύων, Περιεχομένου και Τεχνολογιών) 44 Η ευχερής υποβολή αξιώσεων μικροδιαφορών, σε εθνικό ή σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι σημαντική για τη βελτίωση της πρόσβασης των πολιτών στη δικαιοσύνη και για την καλύτερη άσκηση των καταναλωτικών τους δικαιωμάτων. Η σημασία των διασυνοριακών διαδικασιών μικροδιαφορών μέσω του διαδικτύου αυξάνεται επίσης λόγω του διασυνοριακού ηλεκτρονικού εμπορίου. Ως εκ τούτου, ένας από τους στόχους πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι η απλούστευση και η επιτάχυνση των διαδικασιών μικροδιαφορών με τη βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ των δικαστικών αρχών και την έξυπνη χρήση των ΤΠΕ. Απώτερος στόχος είναι η μείωση του διοικητικού φόρτου για όλες τις ομάδες χρηστών: δικαστήρια, δικαστικούς παράγοντες και τελικούς χρήστες. Για τη 13η έκθεση συγκριτικής αξιολόγησης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση που ανατέθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η αξιολόγηση της διαδικασίας επίλυσης μικροδιαφορών πραγματοποιήθηκε από ομάδα ερευνητών (τους αποκαλούμενους «μυστικούς πελάτες») 45. Σκοπός ήταν να διαπιστωθεί αν η παροχή δημόσιων υπηρεσιών στο διαδίκτυο έχει οργανωθεί με βάση τις ανάγκες των χρηστών Τα στοιχεία αφορούν το Πρόκειται να δημοσιευθεί στη διεύθυνση: Οι «μυστικοί πελάτες» είναι καταρτισμένοι και ενημερωμένοι ώστε να παρατηρούν, να δοκιμάζουν και να μετρούν μια διαδικασία (δημόσιας υπηρεσίας) ενεργώντας ως δυνητικοί χρήστες. Για τον σκοπό αυτό, κάθε ερευνητής ενήργησε ως μέσος πολίτης και η «εμπειρία» του ήταν χρονικά περιορισμένη δηλαδή, κάθε μυστικός πελάτης είχε στη διάθεσή του μία ημέρα για να αξιολογήσει ένα γεγονός της ζωής. Αυτό σημαίνει ότι όταν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό δεν εντοπίστηκε εντός του συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος, η σχετική απάντηση ήταν αρνητική. 26

27 * Τα κράτη μέλη έλαβαν 100 μονάδες ανά κατηγορία μόνον εάν η υπηρεσία ήταν πλήρως διαθέσιμη ηλεκτρονικά μέσω κεντρικής πύλης. Έλαβαν 50 μονάδες εάν διαθέσιμες ηλεκτρονικά ήταν μόνο πληροφορίες σχετικά με την υπηρεσία. Σε σύγκριση με τα διαγράμματα του προηγουμένου έτους, το διάγραμμα δείχνει βελτίωση στη διαθεσιμότητα και στις επτά κατηγορίες. Δεκαεννέα κράτη μέλη κατέγραψαν βελτίωση σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, ενώ κανένα δεν είχε χειρότερες επιδόσεις. Επικοινωνία μεταξύ δικαστηρίων και δικηγόρων Διάγραμμα 23: Ηλεκτρονικές επικοινωνίες (0 = διαθέσιμες σε 0% των δικαστηρίων, 4 = διαθέσιμες στο 100% των δικαστηρίων 47 ) (πηγή: μελέτη CEPEJ) 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 CZ EE ES LV LU MT AT PT RO FI SE DK DE IE HU FR IT BG PL SI EL BE HR CY LT NL SK UK Δ Α Ε Π Δ Ο Ο Υ Μ Σ Ε Ι Ν Α Ω Ν 47 Τα στοιχεία αφορούν το Το ποσοστό εξοπλισμού, το οποίο κυμαίνεται από 100 % (πλήρως ανεπτυγμένο σύστημα) έως 0 % (ανύπαρκτο σύστημα), υποδεικνύει τη λειτουργική παρουσία του συστήματος στο οποίο αναφέρεται το γράφημα στα δικαστήρια, σύμφωνα με την ακόλουθη κλίμακα: (100 %= 4 μονάδες, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 1,33 μονάδες ανά συγκεκριμένη υπόθεση %= 3 μονάδες, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 1 μονάδα ανά συγκεκριμένη υπόθεση 10-49%= 2 μονάδες, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 0,66 μονάδες ανά συγκεκριμένη υπόθεση 1-9 %= 1 μονάδα, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 0,33 μονάδες ανά συγκεκριμένη υπόθεση Η υπόθεση αναφέρεται στο είδος της υπό εξέταση ένδικης διαφοράς (αστική/εμπορική, ποινική, διοικητική ή άλλη). 27

28 Επικοινωνία με τα μέσα ενημέρωσης Λαμβάνοντας και μεταδίδοντας κατανοητές και έγκαιρες πληροφορίες, τα μέσα ενημέρωσης λειτουργούν ως δίαυλος που συμβάλλει στην προσβασιμότητα των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης και του δικαστικού έργου. Διάγραμμα 24: Σχέσεις μεταξύ δικαστηρίων και του Τύπου/ των μέσων ενημέρωσης* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 48 ) * Σε κάθε βαθμό δικαιοδοσίας (πρώτο, δεύτερο και τρίτο), μπορούν να αποδοθούν δύο μονάδες, εάν καλύπτονται αστικές/εμπορικές υποθέσεις και διοικητικές υποθέσεις. Εάν καλύπτεται μόνο μία κατηγορία υποθέσεων (π.χ. είτε αστικές/ εμπορικές είτε διοικητικές), ο εν λόγω βαθμός δικαιοδοσίας λαμβάνει μόνο μία μονάδα. DE: Κάθε ομόσπονδο κράτος διαθέτει δικές του κατευθυντήριες γραμμές για τους δικαστές όσον αφορά την επικοινωνία με τον Τύπο και τα μέσα ενημέρωσης. SE: Οι δικαστές παροτρύνονται ενεργά να γνωστοποιούν τις αποφάσεις τους στα μέσα ενημέρωσης. Επιπλέον, έχει δημιουργηθεί ομάδα μέσων ενημέρωσης, απαρτιζόμενη από δικαστές και των τριών βαθμών δικαιοδοσίας. Πρόσβαση σε δικαστικές αποφάσεις Η δημοσίευση των δικαστικών αποφάσεων στο διαδίκτυο συμβάλλει στην προώθηση της διαφάνειας και στην κατανόηση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης και βοηθά τους πολίτες και τις επιχειρήσεις να λαμβάνουν ενημερωμένες αποφάσεις όταν απευθύνονται στη δικαιοσύνη. Μπορεί να συμβάλει επίσης στην αύξηση της συνεκτικότητας της νομολογίας. 48 Τα στοιχεία αφορούν το 2015 και έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης. 28

29 Διάγραμμα 25: Πρόσβαση σε δημοσιευμένες αποφάσεις στο διαδίκτυο* (αστικές, εμπορικές και διοικητικές υποθέσεις, σε όλους τους βαθμούς δικαιοδοσίας) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 49 ) * Για αστικές/εμπορικές και διοικητικές υποθέσεις αντίστοιχα δόθηκε μία μονάδα για κάθε βαθμό δικαιοδοσίας, όταν οι αποφάσεις όλων των δικαστηρίων διατίθενται στο διαδίκτυο για το ευρύτερο κοινό (0,5 μονάδες όταν δημοσιεύονται μόνον οι αποφάσεις ορισμένων δικαστηρίων). Σε περίπτωση που σε ένα κράτος μέλος υπάρχουν μόνο δύο βαθμοί δικαιοδοσίας, δόθηκαν μονάδες για τρεις βαθμούς δικαιοδοσίας αποδίδοντας στον ανύπαρκτο βαθμό δικαιοδοσίας τις ίδιες μονάδες με εκείνες που δόθηκαν στον ανώτερο βαθμό δικαιοδοσίας. Για παράδειγμα, εάν σε ένα κράτος μέλος υπάρχει μόνον ο πρώτος και ο ανώτατος βαθμός δικαιοδοσίας και στον ανώτατο βαθμό δόθηκαν δύο μονάδες, δόθηκαν επίσης δύο μονάδες στον (ανύπαρκτο) δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας. Για τα κράτη μέλη που δεν διακρίνουν μεταξύ διοικητικών και αστικών/εμπορικών υποθέσεων, δόθηκαν οι ίδιες μονάδες για αμφότερους τους τομείς του δικαίου. Σε ορισμένα κράτη μέλη, δεν διατίθενται στο διαδίκτυο όλες οι δικαστικές αποφάσεις. CZ: Ορισμένες πρωτοβάθμιες αποφάσεις διοικητικού δικαίου διατίθενται στον δικτυακό τόπο του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου. DE: Κάθε ομόσπονδο κράτος και το ομοσπονδιακό επίπεδο αποφασίζουν για τη διαθεσιμότητα στο διαδίκτυο των αποφάσεων των αντίστοιχων δικαστηρίων τους. IT: Οι δικαστικές αποφάσεις πρώτου και δεύτερου βαθμού δικαιοδοσίας σε αστικές/εμπορικές υποθέσεις διατίθενται στο διαδίκτυο μόνο για τους ενδιαφερομένους. SE: Το κοινό δικαιούται να διαβάσει όλες τις δικαστικές ή άλλες αποφάσεις εφόσον δεν χαρακτηρίζονται εμπιστευτικές. RO: Η διαθεσιμότητα των δικαστικών αποφάσεων στο διαδίκτυο για το ευρύτερο κοινό θεσπίστηκε τον Δεκέμβριο του Τα στοιχεία αφορούν το 2015 και έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης. 29

30 Διάγραμμα 26: Ρυθμίσεις για τη δημοσίευση αποφάσεων στο διαδίκτυο σε όλους τους βαθμούς δικαιοδοσίας* αστικές/εμπορικές και διοικητικές υποθέσεις (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 50 ) * Για κάθε βαθμό δικαιοδοσίας (πρώτο, δεύτερο, τρίτο), μπορούν να δοθούν δύο μονάδες αν καλύπτονται τόσο οι αστικές/εμπορικές υποθέσεις όσο και οι διοικητικές υποθέσεις. Αν καλύπτεται μόνο η μία κατηγορία υποθέσεων (π.χ. είτε οι αστικές/εμπορικές είτε οι διοικητικές), δίνεται μόνον μία μονάδα ανά βαθμό δικαιοδοσίας. Σε ορισμένα κράτη μέλη (IE, MT, EE), οι δικαστές αποφασίζουν για την ανωνυμοποίηση των δικαστικών αποφάσεων. IE: Σε διαδικασίες οικογενειακού δικαίου, επιμέλειας τέκνων και ορισμένες άλλες διαδικασίες στις οποίες κάτι τέτοιο προβλέπεται από τον νόμο, οι δικαστικές αποφάσεις ανωνυμοποιούνται. MT: Όλες οι υποθέσεις οικογενειακού δικαίου ανωνυμοποιούνται. DE: Δημοσίευση στο διαδίκτυο επιλεγμένων δικαστικών αποφάσεων στα περισσότερα ομόσπονδα κράτη, επισήμανση δικαστικών αποφάσεων με λέξεις-κλειδιά σε ορισμένα ομόσπονδα κράτη, σύστημα ECLI στο Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο, στο Ομοσπονδιακό Διοικητικό Δικαστήριο και στο Ομοσπονδιακό Εργατοδικείο. IT: Οι δικαστικές αποφάσεις πρώτου και δεύτερου βαθμού δικαιοδοσίας σε αστικές/εμπορικές υποθέσεις είναι προσβάσιμες μέσω του διαδικτύου μόνο για τους ενδιαφερομένους. RO: Η διαθεσιμότητα των δικαστικών αποφάσεων στο διαδίκτυο για το ευρύτερο κοινό θεσπίστηκε τον Δεκέμβριο του 2015 και μεταφορτώνονται σταδιακά αποφάσεις οι οποίες χρονολογούνται από το Πρόσβαση σε μεθόδους εναλλακτικής επίλυσης διαφορών Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη δεν περιορίζεται στα δικαστήρια, αλλά αφορά και άλλες εξωδικαστικές οδούς. Όλα τα κράτη μέλη τα οποία παρείχαν στοιχεία έχουν θεσπίσει μεθόδους εναλλακτικής επίλυσης διαφορών. Η προώθηση και η παροχή κινήτρων για την εθελούσια χρήση τους, με σκοπό την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση, συμβάλλει στη βελτίωση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη. Το διάγραμμα 27 καλύπτει κάθε μέθοδο επίλυσης διαφορών εκτός της δικαστικής επίλυσης. Η διαμεσολάβηση, η συνδιαλλαγή και η διαιτησία αποτελούν τις συνηθέστερες μορφές εναλλακτικής επίλυσης διαφορών. 50 Τα στοιχεία αφορούν το 2015 και έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης. 30

31 31

32 Διάγραμμα 27: Προώθηση μεθόδων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών και παροχή κινήτρων για τη χρήση τους* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 51 ) * Συγκεντρωτικοί δείκτες που βασίζονται στους ακόλουθους δείκτες: 1) δικτυακός τόπος που παρέχει πληροφορίες για την ΕΕΔ 2) εκστρατείες δημοσιότητας στα μέσα ενημέρωσης 3) φυλλάδια απευθυνόμενα στο ευρύ κοινό 4) ειδικές συναντήσεις ενημέρωσης για την ΕΕΔ που πραγματοποιούνται από το δικαστήριο κατόπιν αιτήματος 5) συντονιστής ΕΕΔ/διαμεσολάβησης στα δικαστήρια 6) δημοσίευση αξιολογήσεων για τη χρήση μεθόδων ΕΕΔ 7) δημοσίευση στατιστικών για τη χρήση μεθόδων ΕΕΔ 8) η νομική συνδρομή καλύπτει (πλήρως ή εν μέρει) τα έξοδα της ΕΕΔ 9) πλήρης ή μερική επιστροφή των δικαστικών τελών συμπεριλαμβανομένων των τελών χαρτοσήμου εάν η ΕΕΔ στεφθεί από επιτυχία 10) δεν απαιτείται δικηγόρος στη διαδικασία ΕΕΔ 11) ο δικαστής μπορεί να ενεργεί ως διαμεσολαβητής 12) άλλα δεδομένα. Για καθέναν από τους εν λόγω 12 δείκτες, δόθηκε μία μονάδα. Για κάθε τομέα δικαίου, μπορούσαν να δοθούν έως 12 μονάδες κατά μέγιστο. Σε ορισμένα κράτη μέλη (ES, FR, LT), οι διαδικασίες συμβιβασμού πριν από τη δικαστική διαδικασία είναι υποχρεωτικές όσον αφορά τις εργατικές διαφορές. Επιπλέον, στην ES, μετά την έναρξη δικαστικής διαδικασίας, είναι υποχρεωτική η διεξαγωγή δικαστικής διαμεσολάβησης. IE: Η προώθηση και η παροχή κινήτρων αφορούν μόνο τις διαδικασίες οικογενειακού δικαίου. IT: Οι δικαστές μπορούν να ενεργούν ως διαμεσολαβητές σε μια διαδικασία και, στην περίπτωση αυτή, ο συμβιβασμός μπορεί να εκτελεστεί. LV: Δεν καταβάλλονται δικαστικά τέλη σε εργατικές διαφορές. 51 Τα στοιχεία αφορούν το 2015 και έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης. 32

33 3.2.2 Πόροι Απαιτούνται επαρκείς πόροι για την ορθή λειτουργία του συστήματος απονομής δικαιοσύνης και για την ύπαρξη κατάλληλων συνθηκών στα δικαστήρια καθώς και καλά καταρτισμένου προσωπικού. Η ποιότητα των διαδικασιών και των αποφάσεων διακυβεύεται, εάν δεν υπάρχει επαρκές σε αριθμό προσωπικό με τα απαιτούμενα προσόντα και τις απαιτούμενες δεξιότητες καθώς και πρόσβαση σε συνεχή κατάρτιση. Οικονομικοί πόροι Στα διαγράμματα που ακολουθούν απεικονίζεται ο προϋπολογισμός που δαπανάται πραγματικά στα δικαστήρια, πρώτα ανά κάτοικο (διάγραμμα 28) και έπειτα ως ποσοστό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (διάγραμμα 29) 52. Διάγραμμα 28: Γενικές συνολικές κρατικές δαπάνες για δικαστήρια* (σε ευρώ ανά κάτοικο) (πηγή: Eurostat) * Τα στοιχεία για τις χώρες ES, LT, LU, NL και SK είναι προσωρινά. 52 Πηγή: Γενικές συνολικές κρατικές (πραγματικές) δαπάνες για τη διοίκηση, λειτουργία ή υποστήριξη διοικητικών, πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων και του συστήματος απονομής δικαιοσύνης, συμπεριλαμβανομένων της επιβολής προστίμων και νόμιμων συμβιβασμών επιβαλλόμενων από τα δικαστήρια και της λειτουργίας συστημάτων επιτήρησης κατόπιν απόλυσης, και νομικής συνδρομής νομικής εκπροσώπησης και παροχής νομικών συμβουλών που παρέχονται για λογαριασμό του κράτους ή για λογαριασμό τρίτων αλλά παρέχονται από το κράτος σε χρήμα ή σε υπηρεσίες, εξαιρουμένων των διοικήσεων σωφρονιστικών ιδρυμάτων (δεδομένα εθνικών λογαριασμών, ταξινόμηση των κρατικών λειτουργιών (COFOG), ομάδα 03.3), πίνακας Eurostat gov_10a_exp, 33

34 Διάγραμμα 29: Γενικές κρατικές δαπάνες για δικαστήρια* (ως ποσοστό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος) (πηγή: Eurostat) * Τα στοιχεία για τις χώρες ES, LT, LU, NL και SK είναι προσωρινά. Ανθρώπινοι πόροι Οι ανθρώπινοι πόροι είναι πολύτιμο στοιχείο για το σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Η ισορροπία των φύλων στους δικαστές προσδίδει συμπληρωματικές γνώσεις, δεξιότητες και πείρα και αντικατοπτρίζει την κοινωνική πραγματικότητα. Διάγραμμα 30: Αριθμός δικαστών* (ανά κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ) SI HR LU BG CZ HU PL LT SK LV DE EL RO PT AT FI EE BE NL SE ES IT CY FR MT DK IE UK * Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει τους δικαστές που εργάζονται με καθεστώς πλήρους απασχόλησης, σύμφωνα με τη μεθοδολογία της CEPEJ. Δεν περιλαμβάνονται οι λεγόμενοι Rechtspfleger/γραμματείς δικαστηρίου που υπάρχουν σε ορισμένα κράτη μέλη. EL: Ο συνολικός αριθμός επαγγελματιών δικαστών περιλαμβάνει διαφορετικές κατηγορίες κατά τα έτη που παρουσιάζονται ανωτέρω, γεγονός που εξηγεί εν μέρει τη μεταβολή του. Δ Α Ε Π Δ Ο Ο Υ Μ Σ Ε Ι Ν Α Ω Ν 34

35 Διάγραμμα 31: Αναλογία γυναικών επαγγελματιών δικαστών σε δικαστήρια πρώτου, δεύτερου και ανώτατου βαθμού δικαιοδοσίας [πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ανώτατα δικαστήρια 53 και μελέτη CEPEJ (πρώτος και δεύτερος βαθμός)] Επτά κράτη μέλη αναφέρουν ποσοστό ισορροπίας των φύλων 54 στους δικαστές σε αμφότερους τους βαθμούς δικαιοδοσίας και 14 κράτη μέλη αναφέρουν ποσοστό γυναικών δικαστών υψηλότερο της ισορροπίας των φύλων σε τουλάχιστον έναν από τους δύο βαθμούς δικαιοδοσίας. Ωστόσο, σε επίπεδο Ανωτάτου Δικαστηρίου, 19 κράτη μέλη αναφέρουν ποσοστά γυναικών επαγγελματιών δικαστών κατώτερα ενίοτε πολύ κατώτερα του 40 %. 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% BE BG CZ DK DE EE IE EL ES FR HR IT CY LV LT LU HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK Σε πρώτο βαθμό (2014) Σε δεύτερο βαθμό (2014) Ανώτατα δικαστήρια (2015) Διάγραμμα 32: Μεταβολή στο ποσοστό των γυναικών επαγγελματιών δικαστών σε δικαστήρια πρώτου και δεύτερου βαθμού από το 2010 έως το 2014, καθώς και σε ανώτατα δικαστήρια από το 2010 έως το 2015* (διαφορά σε εκατοστιαίες μονάδες) [πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ανώτατα δικαστήρια 55 ) και μελέτη CEPEJ (πρώτος και δεύτερος βαθμός)] Πηγή των στοιχείων για τα ανώτατα δικαστήρια: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, βάση δεδομένων σχετικά με τη συμμετοχή γυναικών και αντρών στη λήψη αποφάσεων, διαθέσιμη στη διεύθυνση: Θεωρείται ότι υπάρχει ισορροπία των φύλων όταν τα ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ 40 % και 60 % για κάθε φύλο. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Στρατηγική δέσμευση για την ισότητα των φύλων , SWD(2015) 278 final, 3 Δεκεμβρίου 2015, διατίθεται στη διεύθυνση: Πηγή των στοιχείων για τα ανώτατα δικαστήρια: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, βάση δεδομένων σχετικά με τη συμμετοχή γυναικών και αντρών στη λήψη αποφάσεων, διαθέσιμη στη διεύθυνση: 35

36 30 π.μ. 25 π.μ. 20 π.μ. 15 π.μ. 10 π.μ. 5 π.μ. 0 π.μ. -5 π.μ. MT EL CY LV IT PT LT DE AT IE FR FI RO EE PL SK BE ES NL UK CZ DK SI BG SE HU HR LU -10 π.μ. -15 π.μ. Σε πρώτο βαθμό Σε δεύτερο βαθμό Ανώτατα δικαστήρια -50 π.μ. * LU: το ποσοστό των γυναικών επαγγελματιών δικαστών στο ανώτατο δικαστήριο μειώθηκε από 100% το 2010 σε 50% το Διάγραμμα 33: Αριθμός δικηγόρων* (ανά κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ) EL LU IT CY MT ES PT IE DE BG BE HU DK PL SK HR NL RO CZ FR AT SI EE LT LV SE FI UK * Δικηγόρος είναι ένα πρόσωπο το οποίο διαθέτει τα προσόντα και την εξουσιοδότηση σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο να αγορεύει και να ενεργεί για λογαριασμό των πελατών του, να ασκεί το δικηγορικό επάγγελμα, να παρίσταται ενώπιον των δικαστηρίων ή να συμβουλεύει και να εκπροσωπεί τους πελάτες του σε νομικές υποθέσεις [σύσταση Rec(2000)21 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με την ελευθερία άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος]. Δ Α Ε Π Δ Ο Ο Υ Μ Σ Ε Ι Ν Α Ω Ν Κατάρτιση Η προώθηση της κατάρτισης, στο πλαίσιο πολιτικών για τους ανθρώπινους πόρους, είναι απαραίτητο εργαλείο για τη διατήρηση και τη βελτίωση της ποιότητας των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης. Η κατάρτιση των δικαστών, μεταξύ άλλων σε δικαστικές δεξιότητες, είναι επίσης σημαντική όσον αφορά τη συμβολή της στην ποιότητα των δικαστικών αποφάσεων και των δικαστικών υπηρεσιών που παρέχονται στους πολίτες. Τα στοιχεία που παρατίθενται κατωτέρω καλύπτουν την κατάρτιση των δικαστών σε ευρύ φάσμα τομέων, συμπεριλαμβανομένης της επικοινωνίας με τους διαδίκους και τον Τύπο. 36

37 Διάγραμμα 34: Υποχρεωτική κατάρτιση δικαστών* (πηγή: μελέτη CEPEJ 56 ) * Τα ακόλουθα κράτη μέλη δεν παρέχουν κατάρτιση σε ορισμένες κατηγορίες: MT (αρχική κατάρτιση) DK (εξειδικευμένες λειτουργίες) EL, IE, MT, ES (λειτουργίες διαχείρισης) BG, EE, MT (χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών). Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, ενδέχεται να παρέχεται κατάρτιση, αλλά είναι προαιρετική. Διάγραμμα 35: Δικαστές που συμμετέχουν σε δραστηριότητες συνεχούς κατάρτισης σχετικά με το δίκαιο της ΕΕν ή το δίκαιο άλλου κράτους μέλους* (ως ποσοστό του συνολικού αριθμού δικαστών) (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Δικαστική Κατάρτιση ) 160% 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% SI IE EE LV LT SE RO BG NL IT HR ES DK AT FI SK DE BE PT EL UK MT LU HU CY CZ PL FR * Σε ορισμένες περιπτώσεις που ανέφεραν τα κράτη μέλη, ο λόγος των συμμετεχόντων προς τα υφιστάμενα μέλη ενός νομικού επαγγέλματος υπερβαίνει το 100%, που σημαίνει ότι οι συμμετέχοντες έλαβαν μέρος σε περισσότερες από μία δραστηριότητες κατάρτισης σχετικά με το δίκαιο της ΕΕ Τα στοιχεία αφορούν το Το 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε ως στόχο έως το 2020 το ήμισυ των επαγγελματιών του νομικού κλάδου στην ΕΕν να έχουν παρακολουθήσει κατάρτιση στο ευρωπαϊκό δίκαιο ή στο δίκαιο άλλου κράτους μέλους, ήτοι ποσοστό 5% ετησίως κατά μέσο όρο. Στην έκθεση του 2015 για την κατάρτιση των δικαστών στην Ευρώπη (διατίθεται στη διεύθυνση: περιγράφεται η πρόοδος όσον αφορά την επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου. Τα στοιχεία αφορούν το

38 Διάγραμμα 36: Ποσοστό δραστηριοτήτων συνεχούς δικαστικής κατάρτισης σε διάφορα είδη δικαστικών δεξιοτήτων* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 58 ) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Δ Ε Ν Π Ρ Ο Β Λ Ε Π Ε Τ Α Ι Α Π Ο Υ Σ Ι Α Δ Ε Δ Ο Μ Ε Ν Ω Ν Δ Ε Ν Π Ρ Ο Β Λ Ε Π Ε Τ Α Ι BE BG CZ DE DK EE IE EL ES FR HR IT CY LU LV LT HU MT NL AT PL PT RO SK SE FI SI UK Δικαστικές δεξιότητες Δεξιότητες ΤΟ Διοίκηση των δικαστηρίων Δικαστική δεοντολογία * Στον πίνακα απεικονίζεται η κατανομή των δραστηριοτήτων συνεχούς δικαστικής κατάρτισης (δηλαδή αυτές που διεξάγονται μετά την αρχική περίοδο κατάρτισης στο επάγγελμα του δικαστή) σε καθέναν από τους τέσσερις προσδιορισθέντες τομείς ως ποσοστό επί του συνόλου. Δεν λαμβάνονται υπόψη δραστηριότητες νομικής κατάρτισης. Οι αρχές δικαστικής κατάρτισης στις χώρες DK, LU, UK(NI) δεν παρείχαν συγκεκριμένες δραστηριότητες κατάρτισης ως προς τις επιλεγμένες δεξιότητες. (EN +WL) Δ Ε Ν Π Ρ Ο Β Λ Ε Π Ε Τ Α Ι UK (NI) UK (SC) Διάγραμμα 37: Διαθέσιμη κατάρτιση για δικαστές σχετικά με την επικοινωνία με τους διαδίκους και τον Τύπο (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 59 ) ΚΑΜΙΑ ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 0 CZ DE ES LV LT LU HU NL PT RO SI FI SE BG EE FR AT BE HR IT DK IE EL CY MT SK PL UK Δεξιότητες σύνταξης (αρχική κατάρτιση) Δεξιότητες σύνταξης (συνεχής κατάρτιση) Επικοινωνία με τους διαδίκους (αρχική κατάρτιση) Επικοινωνία με μέσα ενημέρωσης και ευρύ κοινό (αρχική κατάρτιση) Επικοινωνία με τους διαδίκους (συνεχή κατάρτιση) Επικοινωνία με μέσα ενημέρωσης και ευρύ κοινό (συνεχής κατάρτιση) Τα δεδομένα αφορούν το 2014 και συλλέχθηκαν σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κατάρτισης Δικαστικών, το οποίο εκπροσωπεί φορείς κατάρτισης δικαστικών στην ΕΕ. Η συνεχής κατάρτιση στην άσκηση δικαστικών καθηκόντων περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως η διεξαγωγή δικαστικών συνεδριάσεων, η συγγραφή αποφάσεων και η ρητορική. Τα στοιχεία αφορούν το 2015 και έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης. 38

39 3.2.3 Εργαλεία αξιολόγησης Η βελτίωση της ποιότητας των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης απαιτεί εργαλεία για την αξιολόγηση της λειτουργίας τους. Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων συμβάλλει στη βελτίωση των επιδόσεων των δικαστηρίων εντοπίζοντας τις ελλείψεις και τις ανάγκες και βελτιώνοντας την απόκριση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης στις τρέχουσες και μελλοντικές προκλήσεις. Κατάλληλα εργαλεία ΤΠΕ μπορούν να εξασφαλίσουν διαχείριση υποθέσεων σε πραγματικό χρόνο, τυποποιημένα στατιστικά στοιχεία όσον αφορά τα δικαστήρια, διαχείριση καθυστερημένων υποθέσεων και αυτοματοποιημένα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης. Η διεξαγωγή ερευνών είναι επίσης απαραίτητη για να αξιολογείται ο τρόπος λειτουργίας των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης από την οπτική των επαγγελματιών νομικών και των χρηστών των δικαστηρίων. Πέρα από το απλό γεγονός της διεξαγωγής των ερευνών, στον πίνακα αποτελεσμάτων του 2016 εξετάστηκαν διεξοδικότερα τα θέματα των ερευνών και η συνέχεια που δόθηκε σε έρευνες που διενεργήθηκαν σε χρήστες των δικαστηρίων ή επαγγελματίες νομικούς. 39

40 ΑΠΟΥΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Διάγραμμα 38: Διαθέσιμα συστήματα παρακολούθησης και αξιολόγησης των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων* (πηγή: μελέτη CEPEJ 60 ) FR SI DK EE EL HR LT HU NL AT PL RO SK ES IT CY LV PT FI BG CZ DE MT SE BE IE LU UK Ετήσια έκθεση δραστηριοτήτων Αριθμός αναβληθεισών υποθέσεων Σύστημα τακτικής αξιολόγησης Άλλα στοιχεία Διάρκεια διαδικασίας (χρονοδιαγράμματα) Δείκτες επιδόσεων και ποιότητας Προσωπικό δικαστηρίων εξειδικευμένο σε θέματα ποιότητας *Στόχος του συστήματος παρακολούθησης είναι η αξιολόγηση των καθημερινών δραστηριοτήτων των δικαστηρίων, κυρίως μέσω της συλλογής δεδομένων και της στατιστικής ανάλυσης. * Το σύστημα αξιολόγησης αφορά τις επιδόσεις των συστημάτων δικαστηρίων, με τη χρήση δεικτών και στόχων. Το 2014, όλα τα κράτη μέλη ανέφεραν ότι διέθεταν σύστημα το οποίο τους επιτρέπει να παρακολουθούν τον αριθμό των εισερχόμενων υποθέσεων και τον αριθμό των εκδοθεισών αποφάσεων, με αποτέλεσμα οι συγκεκριμένες κατηγορίες να καταστούν άνευ αντικειμένου. Ομοίως, διεξοδικές εργασίες το 2015 αντικατέστησαν την απλή παραπομπή σε πρότυπα ποιότητας ως κατηγορία αξιολόγησης. Έτσι κατέστη εφικτή η συγχώνευση των εναπομενουσών κατηγοριών σε ενιαίο διάγραμμα για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση. Τα δεδομένα για τα «άλλα στοιχεία» περιλαμβάνουν π.χ. υποθέσεις στις οποίες έχει ασκηθεί έφεση (EE, ES, LV), ακροαματικές διαδικασίες (SE), ή αριθμό υποθέσεων που έχουν εκδικασθεί εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος (DK). 60 Τα στοιχεία αφορούν το

41 Διάγραμμα 39: Χρήση ΤΠΕ για τη διαχείριση υποθέσεων και για στατιστικά στοιχεία σχετικά με τη δραστηριότητα των δικαστηρίων* (σταθμισμένος δείκτης: ελάχ.=0, μέγ.=4 61 ) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Α Π Ο Υ Σ Ι Α Δ Ε Δ Ο Μ Ε Ν Ω Ν 0 BG CZ EE ES LV LT HU MT NL AT RO SI FI SE DK IE PT EL DE HR PL FR SK IT BE LU CY UK Συστήματα διαχείρισης υποθέσεων Εργαλεία παραγωγής στατιστικών στοιχείων για τη δραστηριότητα των δικαστηρίων * IE: Η ηλεκτρονική κατάθεση δικογράφων είναι υποχρεωτική σε υποθέσεις προσωπικής αφερεγγυότητας, εκτός της πτώχευσης, και προαιρετική για τις μικροδιαφορές. Διάγραμμα 40: Θέματα ερευνών που διεξήχθησαν στους χρήστες των δικαστηρίων ή τους επαγγελματίες νομικούς* (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 62 ) Τα στοιχεία αφορούν το Το ποσοστό εξοπλισμού, το οποίο κυμαίνεται από 100 % (πλήρως ανεπτυγμένο σύστημα) έως 0 % (ανύπαρκτο σύστημα), υποδεικνύει τη λειτουργική παρουσία του συστήματος στο οποίο αναφέρεται το γράφημα στα δικαστήρια, σύμφωνα με την ακόλουθη κλίμακα: 100 %= 4 μονάδες, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 1,33 μονάδες ανά συγκεκριμένη υπόθεση %= 3 μονάδες, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 1 μονάδα ανά συγκεκριμένη υπόθεση 10-49%= 2 μονάδες, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 0,66 μονάδες ανά συγκεκριμένη υπόθεση 1-9 %= 1 μονάδα, εάν εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις / 0,33 μονάδες ανά συγκεκριμένη υπόθεση Η υπόθεση αναφέρεται στο είδος της υπό εξέταση ένδικης διαφοράς (αστική/εμπορική, ποινική, διοικητική ή άλλη). Τα στοιχεία αφορούν το 2014 και έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης. 41

42 * Ορισμένα κράτη μέλη δεν διεξήγαγαν έρευνες το 2014, αλλά διεξήγαγαν το 2015 (IT) ή σχεδιάζουν τη διεξαγωγή ερευνών το 2016 (IE). Διάγραμμα 41: Συνέχεια που δόθηκε σε έρευνες που διεξήχθησαν στους χρήστες των δικαστηρίων ή τους επαγγελματίες νομικούς (πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 63 ) 63 Τα στοιχεία αφορούν το 2014 και έχουν συγκεντρωθεί σε συνεργασία με την ομάδα των υπευθύνων επικοινωνίας για τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης. 42