Βρυξέλλες, COM(2013) 160 final

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(213) 16 final ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης Ένα εργαλείο για την προώθηση αποτελεσματικής δικαιοσύνης και ανάπτυξης EL EL

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συνεχιζόμενη οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση στην ΕΕ αποτέλεσε τον καταλύτη για βαθιές αλλαγές. Ο αντίκτυπός της φαίνεται στη αναδιάρθρωση των εθνικών οικονομιών, με σκοπό την προετοιμασία του εδάφους για την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα. Σε αυτή τη διαδικασία μεταρρύθμισης, τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και στην επάνοδο στην ανάπτυξη. Ένα αποτελεσματικό και ανεξάρτητο δικαστικό σύστημα συμβάλλει στην εμπιστοσύνη και στη σταθερότητα. Οι προβλέψιμες, έγκαιρες και εκτελεστές αποφάσεις της δικαιοσύνης αποτελούν σημαντικές διαρθρωτικές συνιστώσες ενός ελκυστικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Διατηρούν την εμπιστοσύνη όσον αφορά την έναρξη μιας επιχειρηματικής δραστηριότητας, την εκτέλεση μιας σύμβασης, τον διακανονισμό των ιδιωτικών οφειλών ή την προστασία της ιδιοκτησίας και άλλων δικαιωμάτων. Οι εμπειρίες από τα κράτη μέλη στα οποία εφαρμόζονται προγράμματα οικονομικής προσαρμογής 1 δείχνουν ότι οι αδυναμίες στη λειτουργία του δικαστικού συστήματος ενισχύουν την αρνητική πορεία της ανάπτυξης και υπονομεύουν την εμπιστοσύνη των πολιτών και των επιχειρήσεων στους δικαστικούς θεσμούς. Για τον λόγο αυτό, το 211 οι μεταρρυθμίσεις των εθνικών δικαστικών συστημάτων κατέστησαν αναπόσπαστο μέρος των διαρθρωτικών συνιστωσών των εν λόγω προγραμμάτων. Η βελτίωση της ποιότητας, της ανεξαρτησίας και της αποτελεσματικότητας των δικαστικών συστημάτων αποτελεί επίσης προτεραιότητα του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, του νέου ετήσιου κύκλου συντονισμού της οικονομικής πολιτικής της ΕΕ 2. Το 212, προσδιορίστηκαν έξι κράτη μέλη 3 τα οποία αντιμετωπίζουν προκλήσεις, ιδίως όσον αφορά τη διάρκεια των δικαστικών διαδικασιών και την οργάνωση του δικαστικού συστήματος. Η αποτελεσματικότητα των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης είναι καθοριστικής σημασίας για την ΕΕ Η πρόσβαση σε ένα αποτελεσματικό σύστημα δικαιοσύνης αποτελεί ουσιώδες δικαίωμα στο οποίο ερείδονται οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες και το οποίο κατοχυρώνεται στις κοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών. Είναι καθοριστικής σημασίας για την αποτελεσματικότητα της συνολικής νομοθεσίας της ΕΕ, και ιδίως της οικονομικής νομοθεσίας της ΕΕ, η οποία συμβάλλει στην ανάπτυξη. Για παράδειγμα, τα εθνικά δικαστήρια διαδραματίζουν ουσιώδη ρόλο στην επιβολή της νομοθεσίας της ΕΕ για τον ανταγωνισμό 4 και άλλης, καθοριστικής για την ενιαία αγορά 5 νομοθεσίας της ΕΕ, ιδίως στους EL, IE, LV, PT. Ανακοίνωση της Επιτροπής, Ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης 213, COM(212) 75 τελικό. BG, IT, LV, PL, SI, SK. Π.χ. κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1/23 του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 22, για την εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού που προβλέπονται στα άρθρα 81 και 82 της συνθήκης (ΕΕ L 1 της , σ. 1 25). Π.χ. οδηγία 2/31/ΕΚ για το ηλεκτρονικό εμπόριο (ΕΕ L 178 της , σ. 1 16). 1

3 τομείς των ηλεκτρονικών επικοινωνιών 6, της διανοητικής ιδιοκτησίας 7, των δημόσιων συμβάσεων 8, του περιβάλλοντος 9 ή της προστασίας των καταναλωτών 1. Κάθε φορά που ένα εθνικό δικαστήριο εφαρμόζει τη νομοθεσία της ΕΕ ενεργεί ως «δικαστήριο της Ένωσης» και πρέπει να παρέχει πραγματική δικαστική προστασία σε κάθε πολίτη και σε κάθε επιχείρηση των οποίων τα δικαιώματα που εγγυάται η νομοθεσία της ΕΕ παραβιάζονται. Η σημασία αυτού του δικαιώματος πραγματικής προσφυγής κατοχυρώνεται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρο 47). Τα αποτελεσματικά συστήματα δικαιοσύνης είναι επίσης απαραίτητα για την ενίσχυση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης που απαιτείται για την ανάπτυξη και την εφαρμογή των πράξεων της ΕΕ οι οποίες βασίζονται στην αμοιβαία αναγνώριση και συνεργασία. Σύμφωνα με το άρθρο 67 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, η Ένωση συγκροτεί χώρο δικαιοσύνης, με σεβασμό των διαφορετικών νομικών συστημάτων και παραδόσεων των κρατών μελών. Πολίτες, επιχειρήσεις, δικαστές και αρχές πρέπει να εμπιστεύονται, να σέβονται, να αναγνωρίζουν ή να εκτελούν τις αποφάσεις που λαμβάνει το σύστημα δικαιοσύνης ενός άλλου κράτους μέλους. Επομένως, οι αδυναμίες στα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης δεν αποτελούν πρόβλημα μόνο για ένα συγκεκριμένο κράτος μέλος, αλλά μπορούν να επηρεάζουν τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς και, γενικότερα, ολόκληρη την ΕΕ. Αναγκαιότητα συστηματικής επισκόπησης Στην ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης , η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέδειξε τη σημασία της βελτίωσης της ποιότητας, της ανεξαρτησίας και της αποτελεσματικότητας των εθνικών δικαστικών συστημάτων. Προτού διατυπωθούν ειδικές ανά χώρα συστάσεις στον συγκεκριμένο τομέα, απαιτείται συστηματική επισκόπηση της λειτουργίας των συστημάτων δικαιοσύνης σε όλα τα κράτη μέλη, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη τις διαφορετικές εθνικές νομικές παραδόσεις. Για τη στήριξη των μεταρρυθμίσεων στη δικαιοσύνη που δρομολογούνται με σκοπό την ανανέωση της ανάπτυξης, απαιτούνται αντικειμενικά, αξιόπιστα και συγκρίσιμα δεδομένα 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΕ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ; Στόχος του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης (στο εξής, ο «πίνακας αποτελεσμάτων») είναι να συνδράμει την ΕΕ και τα κράτη μέλη ώστε να επιτύχουν Π.χ. οδηγία-πλαίσιο 22/21/ΕΚ σχετικά με τα δίκτυα και τις υπηρεσίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών (ΕΕ L 18 της , σ. 33 5). Π.χ. οδηγία 24/48/ΕΚ σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (ΕΕ L 157 της , σ ). Π.χ. οδηγία 27/66/ΕΚ όσον αφορά τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών προσφυγής στον τομέα της σύναψης δημόσιων συμβάσεων (ΕΕ L 335 της , σ ). Ο ρόλος των εθνικών δικαστηρίων αναδεικνύεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, COM (28) 773 τελικό. Π.χ. οδηγία 211/83/EΕ σχετικά με τα δικαιώματα των καταναλωτών (ΕΕ L 34 της , σ ). COM(212) 75 τελικό. 2

4 αποτελεσματικότερη δικαιοσύνη παρέχοντας αντικειμενικά, αξιόπιστα και συγκρίσιμα δεδομένα σχετικά με τη λειτουργία των συστημάτων δικαιοσύνης σε όλα τα κράτη μέλη. Η ποιότητα, η ανεξαρτησία και η αποτελεσματικότητα είναι τα κύρια συστατικά στοιχεία ενός «αποτελεσματικού συστήματος δικαιοσύνης». Η παροχή πληροφοριών σχετικά με τις συγκεκριμένες συνιστώσες σε όλα τα κράτη μέλη συμβάλλει στον προσδιορισμό ενδεχόμενων αδυναμιών και καλών παραδειγμάτων και στηρίζει την ανάπτυξη πολιτικών στον τομέα της δικαιοσύνης σε εθνικό και σε ενωσιακό επίπεδο. Τα κύρια χαρακτηριστικά του πίνακα αποτελεσμάτων είναι τα ακόλουθα: είναι ένα συγκριτικό εργαλείο το οποίο αφορά όλα τα κράτη μέλη 12. Όποιο και αν είναι το πρότυπο του εθνικού συστήματος δικαιοσύνης και όποια και αν είναι η νομική παράδοση στην οποία θεμελιώνεται, η έγκαιρη διαθεσιμότητα, η ανεξαρτησία, η οικονομική προσιτότητα και η ευκολία πρόσβασης είναι μερικές από τις ουσιώδεις παραμέτρους που συνθέτουν ένα αποτελεσματικό σύστημα δικαιοσύνης. Παρότι ο πίνακας αποτελεσμάτων περιλαμβάνει σύγκριση συγκεκριμένων δεικτών, σκοπός του δεν είναι να παρουσιάσει μια συνολική ενιαία κατάταξη ή να προαγάγει έναν συγκεκριμένο τύπο συστήματος δικαιοσύνης στόχος του είναι να παρουσιάσει τις τάσεις σχετικά με τη λειτουργία των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης σε βάθος χρόνου. Το 213, ο πίνακας αποτελεσμάτων παρουσιάζει δεδομένα για πρώτη φορά και δεν αντικατοπτρίζει κατ ανάγκη τις συνέπειες των τρεχουσών μεταρρυθμίσεων σε ορισμένα κράτη μέλη 13. Καθώς ο πίνακας αποτελεσμάτων θα καταρτίζεται τακτικά, οι συνέπειες αυτές θα μπορούσαν να αναδειχθούν σε επόμενους πίνακες αποτελεσμάτων είναι ένα μη δεσμευτικό εργαλείο το οποίο πρέπει να χρησιμοποιείται στο πλαίσιο ανοικτού διαλόγου με τα κράτη μέλη με στόχο να βοηθήσει τα κράτη μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να καθορίσουν καλύτερες πολιτικές στον τομέα της δικαιοσύνης. Συμβάλλει στον προσδιορισμό ζητημάτων που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Οι κακές επιδόσεις βάσει των δεικτών απαιτούν διεξοδικότερη ανάλυση των λόγων που οδήγησαν στο συγκεκριμένο αποτέλεσμα και, όπου απαιτείται, τη δρομολόγηση κατάλληλων μεταρρυθμίσεων, έχοντας κατά νου ότι η συγκρισιμότητα των δεδομένων μπορεί να δυσχεραίνεται από τις διαφορές των διαδικασιών και των νομικών πλαισίων είναι ένα εξελισσόμενο εργαλείο, το οποίο θα επεκταθεί σταδιακά στους καλυπτόμενους τομείς, στους δείκτες και στη μεθοδολογία, με στόχο τον προσδιορισμό των ουσιωδών παραμέτρων ενός αποτελεσματικού συστήματος δικαιοσύνης. Στο πλαίσιο διαλόγου με τα κράτη μέλη, ο πίνακας αποτελεσμάτων μπορεί να καλύψει σταδιακά και άλλους τομείς των συστημάτων δικαιοσύνης, καθώς και άλλα στάδια της «αλυσίδας δικαιοσύνης» από τα οποία πρέπει να διέλθει ένα φυσικό πρόσωπο ή μια επιχείρηση για να εξασφαλίσει αποτελεσματική Εάν δεν υπάρχουν διαθέσιμα εθνικά δεδομένα, αυτό αναφέρεται στα οικεία διαγράμματα. Πολλά κράτη μέλη εφαρμόζουν επί του παρόντος μέτρα για τη βελτίωση της λειτουργίας των συστημάτων δικαιοσύνης τους. Σε 12 κράτη μέλη οι εν λόγω μεταρρυθμίσεις αναπτύσσονται στο πλαίσιο πρωτοβουλιών και πράξεων της ΕΕ (προγράμματα οικονομικής προσαρμογής, ειδικές ανά χώρα συστάσεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και του μηχανισμού συνεργασίας και ελέγχου). 3

5 δικαιοσύνη (π.χ. από την αρχική φάση της εισόδου στο σύστημα δικαιοσύνης έως την τελική φάση της εκτέλεσης μιας απόφασης). Δεδομένης της σημασίας των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης για την οικονομία, το πεδίο του πίνακα αποτελεσμάτων του 213 επικεντρώνεται στις παραμέτρους ενός συστήματος δικαιοσύνης οι οποίες συμβάλλουν στη βελτίωση του επιχειρηματικού και του επενδυτικού κλίματος. Ο πίνακας αποτελεσμάτων εξετάζει δείκτες αποτελεσματικότητας σε μη ποινικές υποθέσεις, και ιδίως σε κατ αντιδικία αστικές και εμπορικές υποθέσεις -οι οποίες έχουν σημασία για την επίλυση εμπορικών διαφορών- και σε διοικητικές υποθέσεις. Η διοικητική δικαιοσύνη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο επιχειρηματικό περιβάλλον, για παράδειγμα όσον αφορά τη χορήγηση αδειών ή σε φορολογικές διαφορές με τη διοίκηση ή με εθνικούς ρυθμιστικούς φορείς. Για την εκπόνηση του παρόντος πίνακα αποτελεσμάτων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από την Επιτροπή αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της δικαιοσύνης (CEPEJ) του Συμβουλίου της Ευρώπης να συλλέξει δεδομένα και να τα αναλύσει 14. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρησιμοποίησε τα πλέον συναφή και σημαντικά δεδομένα για την εκπόνηση του παρόντος πίνακα αποτελεσμάτων. Στον πίνακα αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκαν επίσης δεδομένα από άλλες πηγές, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ και το World Justice Project. 2. ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΕ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΤΟ 213 Το 213, ο πίνακας αποτελεσμάτων παρουσιάζει σημαντικά πορίσματα τα οποία βασίζονται πρωτίστως στους δείκτες που σχετίζονται με την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών: διάρκεια των διαδικασιών, ποσοστό διεκπεραίωσης και αριθμός εκκρεμών υποθέσεων 15. Η διάρκεια των διαδικασιών αναφέρεται στον χρόνο (σε ημέρες) που απαιτείται για την επίλυση μιας υπόθεσης στο δικαστήριο, δηλαδή τον χρόνο που χρειάζεται το δικαστήριο για να εκδώσει απόφαση σε πρώτο βαθμό. Ο δείκτης του «χρόνου εκδίκασης» προκύπτει διαιρώντας τον αριθμό των μη εκδικασθεισών υποθέσεων διά του αριθμού των εκδικασθεισών υποθέσεων στη λήξη ενός έτους και πολλαπλασιάζοντας το πηλίκο επί 365 ημέρες. Το ποσοστό διεκπεραίωσης είναι ο λόγος του αριθμού εκδικασθεισών υποθέσεων προς τον αριθμό εισαχθεισών υποθέσεων. Μετρά κατά πόσον ένα δικαστήριο ανταποκρίνεται στον φόρτο των εισαχθεισών υποθέσεων. Όταν το ποσοστό διεκπεραίωσης είναι χαμηλό και η διάρκεια των διαδικασιών είναι μεγάλη, δημιουργούνται καθυστερήσεις στο σύστημα Η πλήρης μελέτη σχετικά με τη λειτουργία των δικαστικών συστημάτων και τη λειτουργία της οικονομίας στα κράτη μέλη της ΕΕ, η οποία εκπονήθηκε το 212 από τη CEPEJ για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είναι διαθέσιμη στον δικτυακό τόπο της ΓΔ Δικαιοσύνης, στη διεύθυνση Πρόκειται για τυποποιημένους δείκτες οι οποίοι ορίζονται από την CEPEJ. Ο ορισμός και η συσχέτισή τους είναι διαθέσιμοι στη διεύθυνση 4

6 Ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων αναφέρεται στον αριθμό των υποθέσεων οι οποίες δεν έχουν ακόμη εξεταστεί στην έναρξη μιας περιόδου (π.χ. ενός έτους). Ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων επηρεάζει τον χρόνο εκδίκασης. Επομένως, η βελτίωση της διάρκειας των διαδικασιών απαιτεί μέτρα για τη μείωση του αριθμού των εκκρεμών υποθέσεων. Περαιτέρω, ο πίνακας αποτελεσμάτων εξετάζει δείκτες για ορισμένους παράγοντες οι οποίοι μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της διάρκειας των διαδικασιών και στη βελτίωση της ποιότητας της δικαιοσύνης. Πρόκειται για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων, τα συστήματα τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) για τα δικαστήρια, τις μεθόδους εναλλακτικής επίλυσης διαφορών και την κατάρτιση των δικαστών. Παρότι αρκετοί άλλοι σημαντικοί παράγοντες επιδρούν επίσης στη διάρκεια των διαδικασιών, και ιδίως οι ιδιαιτερότητες και η πολυπλοκότητα των διαδικασιών, οι προαναφερθέντες δείκτες παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες οι οποίες αντικατοπτρίζουν την ευαισθησία των κρατών μελών απέναντι στη σημασία των ζητημάτων αυτών και τα μέτρα που λαμβάνονται συναφώς. Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων: για τη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των δικαστικών διαδικασιών, οι δραστηριότητες των δικαστηρίων πρέπει να παρακολουθούνται μέσω ενός συνολικού και δημόσια διαθέσιμου συστήματος συλλογής πληροφοριών και να αξιολογούνται τακτικά. Οι δείκτες αντικατοπτρίζουν την ύπαρξη συστημάτων τακτικής παρακολούθησης των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων και συστημάτων αξιολόγησης. Τα συστήματα παρακολούθησης περιλαμβάνουν τη δημοσίευση ετήσιας έκθεσης δραστηριοτήτων και τη μέτρηση του αριθμού των εισαχθεισών υποθέσεων, των εκδοθεισών αποφάσεων, των αναβληθεισών υποθέσεων και της διάρκειας των διαδικασιών. Ο δείκτης αξιολόγησης των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων βασίζεται στην ύπαρξη: καθορισμένων δεικτών αποτελεσμάτων (όπως εισαχθείσες υποθέσεις, περατωθείσες υποθέσεις, εκκρεμείς υποθέσεις, καθυστερήσεις, επιδόσεις δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων, εκτέλεση, κόστος), τακτικής αξιολόγησης επιδόσεων και αποτελεσμάτων, καθορισμένων προτύπων ποιότητας (όπως πολιτικές διασφάλισης ποιότητας, πολιτικές για τους ανθρώπινους πόρους, κριτήρια συγκριτικής αξιολόγησης διαδικασιών, χρήση πόρων), ειδικευμένων υπαλλήλων στα δικαστήρια επιφορτισμένων με την πολιτική ποιότητας. Συστήματα ΤΠΕ για τα δικαστήρια: η χρήση τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών είναι πλέον απαραίτητη για την αποτελεσματική απονομή της δικαιοσύνης. Οι δείκτες αντικατοπτρίζουν την ύπαρξη συστημάτων ΤΠΕ για την καταχώριση και τη διαχείριση των υποθέσεων και για την επικοινωνία και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των δικαστηρίων και του περιβάλλοντός τους (π.χ. ηλεκτρονικά διαδικτυακά έντυπα, δικτυακός τόπος δικαστηρίου, επιγραμμική 5

7 παρακολούθηση υποθέσεων, ηλεκτρονικά μητρώα, ηλεκτρονική διεκπεραίωση μικροδιαφορών και είσπραξης μη αμφισβητούμενων οφειλών, ηλεκτρονική υποβολή αξιώσεων και βιντεοδιάσκεψη). Μέθοδοι εναλλακτικής επίλυσης διαφορών (ΕΕΔ) σε κατ αντιδικία αστικές και εμπορικές υποθέσεις: η ΕΕΔ στις διάφορες μορφές της μπορεί να συμπληρώνει τις παραδοσιακές δικαστικές διαδικασίες. Ο συγκεκριμένος δείκτης αντικατοπτρίζει την ύπαρξη μεθόδων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών. Κατάρτιση δικαστών: η κατάρτιση των δικαστών, αρχική κατάρτιση και συνεχιζόμενη κατάρτιση καθ όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους, αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των δικαστικών αποφάσεων. Η κατάρτιση μπορεί να επικεντρώνεται στην εξειδίκευση, αλλά και στη βελτίωση των δεξιοτήτων. Ο συγκεκριμένος δείκτης παρέχει πληροφορίες σχετικά με την υποχρεωτική κατάρτιση των δικαστών. Πόροι: ο προϋπολογισμός των δικαστηρίων και ο αριθμός δικαστών και δικηγόρων παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τους χρησιμοποιούμενους πόρους στα συστήματα δικαιοσύνης. Ο πίνακας αποτελεσμάτων παρουσιάζει επίσης πορίσματα βασισμένα σε δείκτες οι οποίοι σχετίζονται με την αντίληψη περί ανεξαρτησίας του συστήματος δικαιοσύνης. Η αντίληψη περί ανεξαρτησίας είναι σημαντική για τις επενδυτικές αποφάσεις. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (World Economic Forum, WEF) παρέχει, στην ετήσια έκθεσή του για την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα, έναν «δείκτη αντίληψης της ανεξαρτησίας», συναφή προς το περιβάλλον της οικονομικής ανάπτυξης καθώς βασίζεται σε έρευνα στην οποία έλαβε μέρος αντιπροσωπευτικό δείγμα επιχειρήσεων -από όλες τις χώρες- οι οποίες εκπροσωπούν τους κύριους τομείς της οικονομίας (γεωργία, μεταποιητική βιομηχανία, μη μεταποιητική βιομηχανία και υπηρεσίες) 16. Το World Justice Project (WJP) ανέπτυξε, στο πλαίσιο της έκθεσής του για τον δείκτη κράτους δικαίου του , έναν δείκτη για την «αντίληψη της ανεξαρτησίας της αστικής δικαιοσύνης» 17 που βασίζεται σε απαντήσεις δημοσκόπησης στο ευρύ κοινό και σε εξειδικευμένους ερωτηθέντες. Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι το Ο δείκτης του WEF βασίζεται στις απαντήσεις που δόθηκαν στο πλαίσιο έρευνας στην ερώτηση: «Σε ποιον βαθμό είναι η δικαιοσύνη στη χώρα σας ανεξάρτητη από την επιρροή μελών της κυβέρνησης, πολιτών ή επιχειρήσεων;». Στην έρευνα απάντησε, ανάλογα με τη χώρα, μεταξύ του 21 και του 211 αντιπροσωπευτικό δείγμα επιχειρήσεων -από όλες τις χώρες- οι οποίες εκπροσωπούν τους κύριους τομείς της οικονομίας (γεωργία, μεταποιητική βιομηχανία, μη μεταποιητική βιομηχανία και υπηρεσίες). Η έρευνα διεξήχθη με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένων προσωπικών συνεντεύξεων με στελέχη επιχειρήσεων, τηλεφωνικών συνεντεύξεων και επιστολών, με εναλλακτική δυνατότητα την επιγραμμική έρευνα. Η έρευνα είναι διαθέσιμη στη διεύθυνση: Ο επιμέρους δείκτης αστικής δικαιοσύνης του WJP αναφέρεται στην αντίληψη του κατά πόσον η αστική δικαιοσύνη είναι απαλλαγμένη από κάθε ανάρμοστη επιρροή εκ μέρους της κυβέρνησης. Βασίζεται στις απαντήσεις: (1) σε δημοσκόπηση στο ευρύ κοινό, η οποία διενεργήθηκε από κορυφαίες τοπικές εταιρείες δημοσκοπήσεων με τη χρήση αντιπροσωπευτικού δείγματος 1 ερωτηθέντων στις τρεις μεγαλύτερες πόλεις κάθε χώρας (συλλογή δεδομένων ανάλογα με τη χώρα κατά το 29, το 211 ή το 212), και (2) σε ερωτηματολόγια προς εξειδικευμένους ερωτηθέντες, τα οποία συνίσταντο σε κλειστές ερωτήσεις και τα οποία απαντήθηκαν από επαγγελματίες και πανεπιστημιακούς της χώρας με ειδίκευση στο αστικό δίκαιο (συλλογή δεδομένων κατά το 212). Τα δεδομένα είναι διαθέσιμα υπό τον δείκτη 7.4, στη διεύθυνση: 6

8 Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 18 και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 19 εξετάζοντας την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης υπογράμμισαν τη σημασία της εντύπωσης δικαστικής ανεξαρτησίας. Σύμφωνα με τη νομολογία των δικαστηρίων αυτών, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης απαιτεί λεπτομερείς κανόνες ώστε οι πολίτες να μην έχουν καμία εύλογη αμφιβολία ως προς τη στεγανότητα των εν λόγω οργάνων έναντι των εξωτερικών στοιχείων και ως προς την ουδετερότητά τους έναντι των αντιμαχόμενων συμφερόντων. 3. ΒΑΣΙΚΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΕ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΤΟ Σημαντικές διαφορές στη διάρκεια των διαδικασιών Η καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης ισοδυναμεί με άρνηση απονομής δικαιοσύνης. Οι έγκαιρες αποφάσεις είναι ουσιώδεις για τους επιχειρηματίες και τους επενδυτές. Όταν λαμβάνουν τις επενδυτικές αποφάσεις τους, οι επιχειρήσεις λαμβάνουν υπόψη τον κίνδυνο να εμπλακούν σε εμπορικές διαφορές, εργασιακές ή φορολογικές διαφορές ή υποθέσεις αφερεγγυότητας. Η αποτελεσματικότητα με την οποία το δικαστικό σύστημα μιας χώρας χειρίζεται τις κατ αντιδικία υποθέσεις είναι πολύ σημαντική. Για παράδειγμα, η νόμιμη εκτέλεση μιας σύμβασης προμήθειας ή υπηρεσιών καθίσταται ολοένα και πιο δαπανηρή όσο επιμηκύνεται η διάρκεια της δικαστικής διαφοράς και χάνει τη σημασία της έπειτα από ένα χρονικό σημείο, καθώς η πιθανότητα ανάκτησης χρημάτων από πληρωμές και ποινές μειώνεται. Τα δεδομένα όλων των διαγραμμάτων χρονολογούνται από το 21, εκτός εάν αναφέρεται ρητώς κάτι διαφορετικό. Τα κράτη μέλη στη δεξιά πλευρά των διαγραμμάτων για τα οποία δεν παρέχονται τιμές είναι εκείνα για τα οποία δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα. Με εξαίρεση το διάγραμμα 4, όλα τα διαγράμματα αφορούν διαδικασία σε πρώτο βαθμό. Η ποιότητα και η αποτελεσματικότητα ενός δικαστικού συστήματος πρέπει να αντικατοπτρίζονται ήδη στον πρώτο βαθμό, καθώς ο πρώτος βαθμός αποτελεί υποχρεωτικό στάδιο για καθέναν που προσφεύγει στη δικαιοσύνη Π.χ. C-56/4, Wilson, Συλλογή 26, σ. I Π.χ. Cooper κατά Ηνωμένου Βασιλείου [GC], αριθ /99, ΕΔΑΔ 23-XII Campbell και Fell κατά Ηνωμένου Βασιλείου, αριθ. 7819/77 και 7878/77, 28 Ιουνίου 1984, σειρά A αριθ. 8. 7

9 Διάγραμμα 1: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση μη ποινικών υποθέσεων* (σε ημέρες) (πηγή: μελέτη CEPEJ 2 ) Δεν υπάρχουν δεδομένα * Οι μη ποινικές υποθέσεις περιλαμβάνουν αστικές και εμπορικές υποθέσεις, υποθέσεις εκτέλεσης, κτηματολογικές υποθέσεις, υποθέσεις εμπορικού μητρώου και υποθέσεις διοικητικού δικαίου. Διάγραμμα 2: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση αστικών και εμπορικών υποθέσεων κατ αντιδικία* (σε ημέρες) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν υπάρχουν δεδομένα Οι κατ αντιδικία αστικές (και εμπορικές) υποθέσεις αφορούν διαφορές μεταξύ μερών, για παράδειγμα διαφορές οι οποίες προκύπτουν από συμβάσεις και διαδικασίες αφερεγγυότητας. Εν αντιθέσει, οι μη κατ αντιδικία αστικές (και εμπορικές) υποθέσεις αφορούν μη αμφισβητούμενες διαδικασίες, για παράδειγμα, μη αμφισβητούμενες διαταγές πληρωμής. 2 Study on the functioning of judicial systems and the functioning of the economy in the EU Member States (Μελέτη σχετικά με τη λειτουργία των δικαστικών συστημάτων και τη λειτουργία της οικονομίας στα κράτη μέλη της ΕΕ), εκπονήθηκε το 212 από τη CEPEJ για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 8

10 Διάγραμμα 3: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση διοικητικών υποθέσεων* (σε ημέρες) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν υπάρχουν δεδομένα * Οι υποθέσεις διοικητικού δικαίου αφορούν διαφορές μεταξύ πολιτών και τοπικών, περιφερειακών ή εθνικών αρχών. Σε ορισμένες χώρες οι υποθέσεις διοικητικού δικαίου εξετάζονται από ειδικά διοικητικά δικαστήρια ενώ σε άλλες από αστικά δικαστήρια. Διάγραμμα 4: Αναγκαίος χρόνος για την εκδίκαση υποθέσεων αφερεγγυότητας* (σε έτη) (πηγή: μελέτη CEPEJ /Παγκόσμια Τράπεζα: Doing Business) 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Δεν υπάρχουν δεδομένα * Αναγκαίος χρόνος για την ανάκτηση της πίστωσής τους από τους πιστωτές. Το χρονικό διάστημα εκτείνεται από την αθέτηση των υποχρεώσεων της επιχείρησης έως την πληρωμή μέρους ή όλων των χρημάτων που οφείλει στην τράπεζα. Λαμβάνονται υπόψη δυνητικές τακτικές καθυστερήσεων από τους διαδίκους, όπως άσκηση παρελκυστικών προσφυγών ή υποβολή αιτημάτων παράτασης. Τα δεδομένα προέρχονται από τις απαντήσεις τοπικών επαγγελματιών στον τομέα της αφερεγγυότητας σε σχετικό ερωτηματολόγιο και επαληθεύτηκαν μέσω μελέτης νόμων και κανονισμών καθώς και δημόσιων πληροφοριών σχετικών με τα συστήματα πτώχευσης. Τα ανωτέρω διαγράμματα καταδεικνύουν τις σημαντικές διαφορές ως προς τη διάρκεια των διαδικασιών: τουλάχιστον στο ένα τρίτο των κρατών μελών η 9

11 διάρκεια των διαδικασιών είναι τουλάχιστον διπλάσια από εκείνη της πλειονότητας των κρατών μελών 21. Η διάρκεια των διαδικασιών συνδέεται με τον ρυθμό εκδίκασης των υποθέσεων από τα δικαστήρια, ήτοι το «ποσοστό διεκπεραίωσης», και τον αριθμό των υποθέσεων που δεν έχουν ακόμη εκδικαστεί (εκκρεμείς υποθέσεις). Όταν το ποσοστό διεκπεραίωσης είναι περίπου 1% ή υψηλότερο, αυτό σημαίνει ότι το δικαστικό σύστημα είναι σε θέση να εκδικάζει τουλάχιστον τόσες υποθέσεις όσες εισάγονται ενώπιόν του. Όταν το ποσοστό διεκπεραίωσης είναι κατώτερο του 1%, αυτό σημαίνει ότι τα δικαστήρια εκδικάζουν λιγότερες υποθέσεις από τον αριθμό των εισαχθεισών υποθέσεων και, ως εκ τούτου, στη λήξη του έτους ο συνολικός αριθμός των μη εκδικασθεισών υποθέσεων αντιστοιχεί στις εκκρεμείς υποθέσεις. Όταν η κατάσταση αυτή συνεχίζεται για περισσότερα έτη, μπορεί να υποδεικνύει ένα πιο συστημικό πρόβλημα καθώς οι συσσωρευμένες καθυστερήσεις αυξάνουν περαιτέρω τον φόρτο εργασίας των δικαστηρίων και επιμηκύνουν περαιτέρω τη διάρκεια των διαδικασιών. Διάγραμμα 5: Ποσοστό εκδίκασης μη ποινικών υποθέσεων (σε % - τιμές υψηλότερες του 1% σημαίνουν ότι εκδικάζονται περισσότερες υποθέσεις από τις εισαχθείσες, ενώ τιμές κατώτερες του 1% σημαίνουν ότι εκδικάζονται λιγότερες υποθέσεις από τις εισαχθείσες) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν υπάρχουν δεδομένα 21 Εξετάζοντας τα διαγράμματα 1, 2 και 3 μαζί. 1

12 Διάγραμμα 6: Ποσοστό εκδίκασης αστικών και εμπορικών υποθέσεων κατ αντιδικία (σε %) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν υπάρχουν δεδομένα Διάγραμμα 7: Ποσοστό εκδίκασης διοικητικών υποθέσεων (σε %) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν υπάρχουν δεδομένα Τα ανωτέρω διαγράμματα υποδεικνύουν ότι μερικά κράτη μέλη ενδέχεται να αντιμετωπίζουν δυσκολίες όσον αφορά την εκδίκαση συγκεκριμένων κατηγοριών υποθέσεων. Τα κατωτέρω διαγράμματα 8-1 καταδεικνύουν τον αριθμό των εκκρεμών υποθέσεων κατά την έναρξη του έτους αναφοράς (1 Ιανουαρίου 21). Αυτές οι εκκρεμείς υποθέσεις αποτελούν συνέπεια των επιδόσεων του δικαστηρίου κατά το προηγούμενο έτος. Για τον λόγο αυτό, τα χαμηλά ποσοστά εκδίκασης υποθέσεων κατά τη διάρκεια του 21, όπως εμφαίνονται στα ανωτέρω διαγράμματα 5-7, δεν αντικατοπτρίζονται ακόμα στα κατωτέρω διαγράμματα 8-1 για τον αριθμό εκκρεμών υποθέσεων. Η αύξηση του αριθμού των εκκρεμών υποθέσεων στο τέλος του έτους θα εμφαίνεται σε μελλοντικούς πίνακες αποτελεσμάτων. 11

13 Διάγραμμα 8: Αριθμός μη ποινικών εκκρεμών υποθέσεων (ανά 1 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν υπάρχουν δεδομένα Διάγραμμα 9: Αριθμός κατ αντιδικία αστικών και εμπορικών εκκρεμών υποθέσεων (ανά 1 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν υπάρχουν δεδομένα Διάγραμμα 1: Αριθμός διοικητικών εκκρεμών υποθέσεων (ανά 1 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ) 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 Δεν υπάρχουν δεδομένα 12

14 Τα ανωτέρω διαγράμματα καταδεικνύουν ότι αρκετά κράτη μέλη εμφανίζουν ιδιαίτερα υψηλό αριθμό εκκρεμών υποθέσεων. Συμπερασματικά, φαίνεται ότι: Ορισμένα κράτη μέλη συνδυάζουν δυσμενείς παράγοντες: μακροχρόνιες διαδικασίες σε πρώτο βαθμό μαζί με χαμηλά ποσοστά διεκπεραίωσης ή/και μεγάλο αριθμό εκκρεμών υποθέσεων. Οι καταστάσεις αυτές χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και διεξοδικής ανάλυσης, καθώς μπορεί να υποδεικνύουν πιο συστημικές αδυναμίες για τις οποίες πρέπει να ληφθούν διορθωτικά μέτρα. Η μείωση της υπερβολικής διάρκειας των διαδικασιών πρέπει να καταστεί προτεραιότητα προκειμένου να βελτιωθεί το επιχειρηματικό περιβάλλον και να καταστεί ελκυστικότερο για επενδύσεις Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση συμβάλλουν στη μείωση της διάρκειας των διαδικασιών και στη βελτίωση της ποιότητας της δικαιοσύνης Η απουσία αξιόπιστης παρακολούθησης και αξιολόγησης μπορεί να δυσχεράνει περαιτέρω τη βελτίωση της λειτουργίας ενός συστήματος δικαιοσύνης. Η έλλειψη ποιότητας των αποφάσεων της δικαιοσύνης μπορεί να αυξήσει τους κινδύνους άσκησης μιας επιχειρηματικής δραστηριότητας για τις μεγάλες επιχειρήσεις και τις ΜΜΕ και επηρεάζει τις επιλογές των καταναλωτών. Μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα βεβιασμένες ή λιγότερο προβλέψιμες αποφάσεις, ακατανόητες διαδικασίες ή μη προσιτή δικαιοσύνη. Η αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου των δικαστικών υποθέσεων απαιτεί τη δυνατότητα ενημέρωσης των δικαστηρίων, του δικαστικού σώματος και όλων των τελικών χρηστών της δικαιοσύνης σχετικά με τη λειτουργία των δικαστηρίων μέσω συστήματος τακτικής παρακολούθησης. Ο καθορισμός πολιτικών ποιότητας και η αξιολόγηση των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων αποτελούν εργαλεία για τη βελτίωση της ποιότητας της δικαιοσύνης προκειμένου να βελτιωθούν η πρόσβαση σε αυτήν, η εμπιστοσύνη, η προβλεψιμότητα και η έγκαιρη διαθεσιμότητα των αποφάσεών της. 13

15 Διάγραμμα 11: Ύπαρξη παρακολούθησης των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων 22 (πηγή: μελέτη CEPEJ) Ετήσια έκθεση δραστηριοτήτων Αριθμός αποφάσεων Διάρκεια διαδικασιών (χρονοδιαγράμματα) Αριθμός εισαχθεισών υποθέσεων Αριθμός αναβληθεισών υποθέσεων Άλλα στοιχεία Διάγραμμα 12: Ύπαρξη αξιολόγησης των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων (πηγή: έκθεση CEPEJ 212) Δεν υπάρχει αξιολόγηση Εξειδικευμένοι δικαστικοί υπάλληλοι επιφορτισμένοι με την πολιτική ποιότητας ή/και τα συστήματα ποιότητας Καθορισμένα πρότυπα ποιότητας Σύστημα τακτικής αξιολόγησης Δείκτες επιδόσεων και ποιότητας Τα ανωτέρω διαγράμματα καταδεικνύουν ότι η μεγάλη πλειονότητα των κρατών μελών διαθέτουν συνολικό σύστημα παρακολούθησης, αλλά αρκετά κράτη μέλη υστερούν ή δεν καθιστούν διαθέσιμα τα δεδομένα αρκετά κράτη μέλη δεν διενεργούν τακτικές αξιολογήσεις των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων και πάνω από τα μισά κράτη μέλη δεν καθορίζουν πρότυπα ποιότητας Τα συστήματα τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών συμβάλλουν στη μείωση της διάρκειας των διαδικασιών και στη διευκόλυνση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη Τα συστήματα ΤΠΕ για την καταχώριση και τη διαχείριση υποθέσεων είναι απαραίτητα εργαλεία στη διάθεση των δικαστηρίων για την αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου των 22 Οι δείκτες στα διαγράμματα 11 έως 22 αφορούν όλα τα δικαστήρια. 14

16 υποθέσεων, καθώς συμβάλλουν στη βελτίωση του ρυθμού με τον οποίο το δικαστήριο μπορεί να εκδικάζει υποθέσεις και, επομένως, στη μείωση της συνολικής διάρκειας των διαδικασιών. Διάγραμμα 13: Συστήματα ΤΠΕ για την καταχώριση και τη διαχείριση υποθέσεων (σταθμισμένος δείκτης, ελάχ.=, μέγ. =4) 23 (πηγή: μελέτη CEPEJ) 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 Το ανωτέρω διάγραμμα καταδεικνύει ότι στη μεγάλη τους πλειονότητα τα κράτη μέλη διαθέτουν καλά αναπτυγμένο σύστημα για την καταχώριση και τη διαχείριση των υποθέσεων. Ωστόσο, σε αρκετά κράτη μέλη οι εξελίξεις εμφανίζουν υστέρηση. Τα συστήματα ΤΠΕ για την επικοινωνία μεταξύ των δικαστηρίων και των διαδίκων (π.χ. ηλεκτρονική υποβολή αξιώσεων) μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των καθυστερήσεων και των εξόδων για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, διευκολύνοντας την πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Τα συστήματα ΤΠΕ διαδραματίζουν επίσης ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στη διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ δικαστικών αρχών και, επομένως, διευκολύνουν την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ. 23 Τα διαγράμματα 13 και 14 απεικονίζουν σύνθετους δείκτες, οι οποίοι διαμορφώνονται βάσει διάφορων δεικτών ΤΠΕ καθένας εκ των οποίων μετρά τη διαθεσιμότητα των εν λόγω συστημάτων από το έως το 4 ( = διαθέσιμο σε % των δικαστηρίων, 4 = διαθέσιμο σε 1% των δικαστηρίων). 15

17 Διάγραμμα 14: Ηλεκτρονική επικοινωνία μεταξύ δικαστηρίων και διαδίκων (σταθμισμένος δείκτης ελάχ.=, μέγ.=4) (πηγή: μελέτη CEPEJ) 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 Διάγραμμα 15: Ηλεκτρονική επεξεργασία μικροδιαφορών* ( = διαθέσιμη σε % των δικαστηρίων 4 = διαθέσιμη σε 1% των δικαστηρίων) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν είναι δυνατή η ηλεκτρονική επεξεργασία μικροδιαφορών * Ο όρος «μικροδιαφορές» αναφέρεται σε αστικές υποθέσεις στις οποίες η χρηματική αξία της αξίωσης είναι σχετικά χαμηλή (η αξία διαφέρει μεταξύ των κρατών μελών). 16

18 Διάγραμμα 16: Ηλεκτρονική επεξεργασία της είσπραξης μη αμφισβητούμενων οφειλών ( = διαθέσιμη σε % των δικαστηρίων, 4 = διαθέσιμη σε 1% των δικαστηρίων) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν είναι δυνατή η ηλεκτρονική επεξεργασία της είσπραξης μη αμφισβητούμενων οφειλών Διάγραμμα 17: Ηλεκτρονική υποβολή αξιώσεων ( = διαθέσιμη σε % των δικαστηρίων, 4 = διαθέσιμη σε 1% των δικαστηρίων) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν είναι δυνατή η ηλεκτρονική υποβολή αξιώσεων Τα ανωτέρω διαγράμματα δείχνουν ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ κρατών μελών στην ανάπτυξη συστημάτων ΤΠΕ για την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ δικαστηρίων και διαδίκων Οι μέθοδοι εναλλακτικής επίλυσης διαφορών συμβάλλουν στη μείωση του φόρτου εργασίας των δικαστηρίων Η αποτελεσματική διαμεσολάβηση και άλλες μέθοδοι εναλλακτικής επίλυσης διαφορών (ΕΕΔ) διευκολύνουν τον διακανονισμό μεταξύ των μερών σε εθελοντική βάση, μειώνουν τον αριθμό των εκκρεμών υποθέσεων και, επομένως, μπορούν να έχουν σημαντικό θετικό αντίκτυπο στον φόρτο εργασίας των δικαστηρίων, διευκολύνοντας την τήρηση των εύλογων χρονοδιαγραμμάτων εκ μέρους των δικαστηρίων. Οι υψηλής ποιότητας μέθοδοι εναλλακτικής επίλυσης διαφορών μπορούν να αποτελέσουν αξιόπιστη εναλλακτική 17

19 δυνατότητα στις παραδοσιακές δικαστικές διαδικασίες και μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας νοοτροπίας φιλικής επίλυσης των διαφορών. Διάγραμμα 18: Ύπαρξη μεθόδων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δικαστική διαμεσολάβηση Εξωδικαστική διαμεσολάβηση Συμβιβασμός Διαιτησία Το ανωτέρω διάγραμμα δείχνει ότι υπάρχουν μέθοδοι εναλλακτικής επίλυσης διαφορών σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη, συχνά όμως τα στοιχεία σχετικά με τη χρήση τους σε εμπορικές διαφορές δεν είναι προσπελάσιμα. Τα κράτη μέλη πρέπει να ενθαρρύνουν την ύπαρξη και την ποιότητα της διαμεσολάβησης και άλλων μεθόδων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών Η προώθηση της κατάρτισης των δικαστών μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της δικαιοσύνης Οι πολιτικές για την κατάρτιση μπορούν να περιλαμβάνονται στα πρότυπα ποιότητας για το δικαστικό σύστημα. Η αρχική και η συνεχιζόμενη κατάρτιση είναι σημαντικές για τη διατήρηση ή τη βελτίωση των γνώσεων και των δεξιοτήτων των λειτουργών της δικαιοσύνης. Η κατάρτιση αποκτά ιδιαίτερη σημασία λαμβανομένων υπόψη της συνεχούς ανάπτυξης της εθνικής και της ενωσιακής νομοθεσίας, των αυξανόμενων πιέσεων για ανταπόκριση στις προσδοκίες των τελικών χρηστών και της τάσης για επαγγελματικό τρόπο διαχείρισης στο εσωτερικό του δικαστικού σώματος. Παρότι η εθελοντική κατάρτιση των δικαστών αποτελεί συνήθη πρακτική σε ορισμένα κράτη μέλη, η υποχρεωτική κατάρτιση των δικαστών υποδηλώνει δέσμευση για την προώθηση της απόκτησης επικαιροποιημένων γνώσεων και δεξιοτήτων από τους δικαστές. 18

20 Διάγραμμα 19: Υποχρεωτική κατάρτιση δικαστών (πηγή: έκθεση CEPEJ 212) 24 Δεν υπάρχει υποχρεωτική κατάρτιση Συνεχιζόμενη κατάρτιση για τη χρήση εγκαταστάσεων πληροφορικής στο δικαστήριο Συνεχιζόμενη κατάρτιση για διαχειριστικά καθήκοντα του δικαστηρίου Συνεχιζόμενη κατάρτιση για εξειδικευμένα δικαστικά καθήκοντα Γενική συνεχιζόμενη κατάρτιση Αρχική κατάρτιση Το ανωτέρω διάγραμμα δείχνει ότι οι πολιτικές σχετικά με την υποχρεωτική συνεχιζόμενη κατάρτιση των δικαστών εμφανίζουν μεγάλη ποικιλομορφία μεταξύ των κρατών μελών Πόροι Για τη διασφάλιση της ποιότητας, της ανεξαρτησίας και της αποτελεσματικότητας ενός εθνικού συστήματος δικαιοσύνης απαιτούνται επαρκείς οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές νομικές παραδόσεις. Στο πλαίσιο αυτό, τα δεδομένα μπορεί να επηρεάζονται επίσης από την κατ αντιμωλία ή την εξεταστική φύση του συστήματος δικαιοσύνης. Οι επενδύσεις σε ένα καλά οργανωμένο σύστημα δικαιοσύνης μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη βιώσιμη ανάπτυξη. Διάγραμμα 2: Προϋπολογισμός δικαστηρίων* (σε ευρώ ανά κάτοικο) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν υπάρχουν δεδομέna 24 Τα τρία κράτη μέλη στη δεξιά πλευρά, στο τέλος του διαγράμματος, δεν διαθέτουν υποχρεωτική κατάρτιση για τους δικαστές. 19

21 * Ο ετήσιος εγκεκριμένος (όχι ο πραγματικά εκτελεσθείς) δημόσιος προϋπολογισμός ο οποίος διατίθεται για τη λειτουργία όλων των δικαστηρίων (αστικών, εμπορικών και ποινικών δικαστηρίων, χωρίς τις υπηρεσίες της εισαγγελικής αρχής και χωρίς τη νομική βοήθεια), ανεξαρτήτως προέλευσης του εν λόγω προϋπολογισμού. Για τα κράτη μέλη της ΕΕ των οποίων ο συνολικός ετήσιος εγκεκριμένος προϋπολογισμός που διατίθεται σε όλα τα δικαστήρια δεν μπορεί να διαχωριστεί από τα ποσά που διατίθενται για την εισαγγελική αρχή (BE, DE, ES, EL, FR, LU, AT), το διάγραμμα αντικατοπτρίζει το συνολικό ποσό (για τις χώρες BE, ES και AT, το ποσό περιλαμβάνει επίσης τη νομική βοήθεια). Κατά περίπτωση, ο ετήσιος εγκεκριμένος προϋπολογισμός που διατίθεται για τη λειτουργία όλων των δικαστηρίων περιλαμβάνει τον προϋπολογισμό τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο περιφερειακών ή ομοσπονδιακών οντοτήτων. Διάγραμμα 21: Αριθμός δικαστών* (ανά 1 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ) Δεν υπάρχουν δεδομένα * Η κατηγορία περιλαμβάνει τους δικαστές που εργάζονται με καθεστώς πλήρους απασχόλησης καθώς και, κατά περίπτωση, τους λεγόμενους Rechtspfleger/γραμματείς δικαστηρίου, οι οποίοι εξουσιοδοτούνται να εκδίδουν αποφάσεις. Διάγραμμα 22: Αριθμός δικηγόρων* (ανά 1 κατοίκους) (πηγή: μελέτη CEPEJ) * Δικηγόρος είναι ένα πρόσωπο το οποίο διαθέτει τα προσόντα και την εξουσιοδότηση σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο να αγορεύει και να ενεργεί για λογαριασμό των πελατών του, να ασκεί το δικηγορικό επάγγελμα, να παρίσταται ενώπιον των δικαστηρίων ή να συμβουλεύει και να εκπροσωπεί τους πελάτες του σε νομικές υποθέσεις (σύσταση Rec(2)21 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με την ελευθερία άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος). 2

22 Τα ανωτέρω διαγράμματα δείχνουν ότι υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις όσον αφορά τους οικονομικούς και τους ανθρώπινους πόρους στα συστήματα δικαιοσύνης, ακόμη και μεταξύ κρατών μελών με παρόμοιες διάρκειες διαδικασιών Διαφορές στην αντίληψη της ανεξαρτησίας Η αντίληψη περί ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης αποτελεί επίσης παράγοντα προώθησης της ανάπτυξης. Καθώς η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης διασφαλίζει την προβλεψιμότητα, την ασφάλεια, την αντικειμενικότητα και τη σταθερότητα του νομικού συστήματος εντός του οποίου δραστηριοποιούνται οι επιχειρήσεις, η αίσθηση έλλειψης ανεξαρτησίας μπορεί να αποθαρρύνει τις επενδύσεις. Κατά γενικό κανόνα, η δικαιοσύνη δεν πρέπει μόνον να απονέμεται αλλά και να φαίνεται ότι απονέμεται. Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης είναι επίσης απαίτηση η οποία απορρέει από το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής, το οποίο κατοχυρώνεται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Διάγραμμα 23: Ανεξαρτησία της δικαιοσύνης (αντίληψη υψηλότερη τιμή σημαίνει καλύτερη αντίληψη) (πηγή: Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ) (2)* (3) (4) (7) (9) (11) (13) (16) (21) (28) (3) (35) (37) (39) (5) (6) (61) (67) (68) (7) (72) (75) (82) (98) (12)(114)(115) * Ο αριθμός δείχνει την κατάταξη μεταξύ 144 χωρών στον κόσμο. 25 Στην έρευνα απάντησε αντιπροσωπευτικό δείγμα επιχειρήσεων -από όλες τις χώρες- οι οποίες εκπροσωπούν τους κύριους τομείς της οικονομίας (γεωργία, μεταποιητική βιομηχανία, μη μεταποιητική βιομηχανία και υπηρεσίες). 21

23 Διάγραμμα 24: Ανεξαρτησία της αστικής δικαιοσύνης (αντίληψη υψηλότερη τιμή σημαίνει καλύτερη αντίληψη) (πηγή: World Justice Project) 1,9,8,7,6,5,4,3,2,1 (1)* (4) (5) (6) (9) (9) (13) (14) (15) (18) (18) (21) (22) (22) (29) (32) (32) (37) (45) (47) Δεν υπάρχουν δεδομένα * Ο αριθμός δείχνει την κατάταξη μεταξύ 97 χωρών στον κόσμο. Παρότι αρκετά κράτη μέλη συγκαταλέγονται στα 1 κορυφαία παγκοσμίως όσον αφορά την αντίληψη περί ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, τα ανωτέρω διαγράμματα δείχνουν ένα μάλλον χαμηλό επίπεδο αντίληψης της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης από τους τελικούς χρήστες του συστήματος δικαιοσύνης σε ορισμένα κράτη μέλη. Τα πορίσματα αυτά χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και αναλυτικότερης αξιολόγησης όσον αφορά τους λόγους έλλειψης εμπιστοσύνης σε ορισμένα κράτη μέλη. 4. ΣΥΝΕΧΕΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΟΘΕΙ ΣΤΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ Συνέχεια η οποία πρέπει να δοθεί στο πλαίσιο των δικαστικών μεταρρυθμίσεων στα κράτη μέλη Τα κύρια πορίσματα του πίνακα αποτελεσμάτων του 213 αναδεικνύουν τους τομείς στους οποίους πρέπει να δοθεί προτεραιότητα. Η Επιτροπή θα μετουσιώσει τις προτεραιότητες αυτές στις ακόλουθες δράσεις: Τα ζητήματα που προσδιορίζονται στον πίνακα αποτελεσμάτων θα ληφθούν υπόψη κατά την προετοιμασία της επικείμενης ανάλυσης ανά χώρα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου 213. Θα καθοδηγήσουν επίσης το έργο στο πλαίσιο των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής. Η Επιτροπή πρότεινε τη συμβολή του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου για μεταρρυθμίσεις των δικαστικών συστημάτων στο επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο Αντιμετώπιση των διαφορών στα δεδομένα Η εμπειρία της εκπόνησης του πίνακα αποτελεσμάτων του 213 ανέδειξε τη δυσκολία συγκέντρωσης αξιόπιστων και συγκρίσιμων δεδομένων. Η συγκρισιμότητα των δεδομένων αποτελεί πρόκληση, καθώς τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης και οι εθνικές διαδικασίες διαφέρουν σημαντικά, μερικά δε κράτη μέλη δεν χρησιμοποιούν τυποποιημένους ορισμούς για την παρακολούθηση των δεδομένων. 22

24 Παρά τον καλό μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά την ύπαρξη συστημάτων παρακολούθησης, μερικά κράτη μέλη δεν συλλέγουν δεδομένα κατά τρόπο που να επιτρέπει την αντικειμενική αξιολόγηση και σύγκριση με άλλα κράτη μέλη. Εκτός από τη δυσκολία εξασφάλισης συγκρίσιμων δεδομένων, μερικά δεδομένα απουσιάζουν για όλα σχεδόν τα κράτη μέλη σε θέματα όπως το κόστος των διαδικασιών, τα ασφαλιστικά μέτρα, οι υποθέσεις διαμεσολάβησης και οι διαδικασίες εκτέλεσης. Ενόψει της σημασίας που έχουν τα ευρύθμως λειτουργούντα εθνικά δικαστικά συστήματα για την επίτευξη των στόχων της Ένωσης, όλα τα κράτη μέλη πρέπει να εξετάσουν, κατά προτεραιότητα, τη συλλογή αμερόληπτων, αξιόπιστων, αντικειμενικών και συγκρίσιμων δεδομένων καθώς και τη διάθεση των δεδομένων αυτών για να στηριχθεί το παρόν εγχείρημα. Για τον καλύτερο καθορισμό των πολιτικών στον τομέα της δικαιοσύνης, τα κράτη μέλη και τα εθνικά δικαστικά συστήματα έχουν αμοιβαίο συμφέρον να αναπτύξουν περαιτέρω τη συλλογή των εν λόγω δεδομένων. Συναφώς, ο ρόλος της CEPEJ είναι ιδιαίτερα σημαντικός και η Επιτροπή υπογραμμίζει τη σημασία της πλήρους συνεργασίας όλων των κρατών μελών με τη CEPEJ με την παροχή δεδομένων σε αυτή. Η Επιτροπή θα εξετάσει επίσης τρόπους βελτίωσης της συλλογής δεδομένων. Ειδικότερα, προτίθεται: να χρησιμοποιήσει στοχοθετημένες επιτόπιες μελέτες σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των συστημάτων δικαιοσύνης στην πράξη, όταν εφαρμόζουν επιλεγμένη νομοθεσία της ΕΕ σχετική με την ανάπτυξη, καθώς και ποιοτικές έρευνες του Ευρωβαρομέτρου για τη συλλογή των απόψεων των νομικών επαγγελματιών και διάφορων τελικών χρηστών να εξετάσει με τα δίκτυα δικαστών και δικαστικών αρχών τους τρόπους βελτίωσης της ποιότητας και της διαθεσιμότητας συγκρίσιμων δεδομένων σε εθνικό επίπεδο, περιλαμβανομένης της διαρθρωτικής ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας να διερευνήσει με τη Eurostat τρόπους βελτίωσης της συλλογής συγκρίσιμων δεδομένων για τους σημαντικότερους δείκτες Περαιτέρω μέτρα Η ποιότητα, η ανεξαρτησία και η αποτελεσματικότητα των συστημάτων δικαιοσύνης αποτελούν σημαντικές διαρθρωτικές συνιστώσες της βιώσιμης ανάπτυξης και της κοινωνικής σταθερότητας όλων των κρατών μελών και είναι θεμελιώδεις για την αποτελεσματική εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ. Στη βάση του παρόντος πίνακα αποτελεσμάτων, η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 26 και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη σε ανοικτό διάλογο και εποικοδομητική συνεργασία με σκοπό τη συνεχιζόμενη βελτίωση των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης στην ΕΕ στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, της στρατηγικής της Ευρώπης για την ανάπτυξη «Ευρώπη 22», της ενίσχυσης της ενιαίας αγοράς και της Ατζέντας των Πολιτών της ΕΕ. 26 Ειδικότερα, την Επιτροπή Νομικών Θεμάτων (JURI), την Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) και την Επιτροπή Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής (ECON). 23

25 Στο απώτερο μέλλον, η Επιτροπή σχεδιάζει να δρομολογήσει έναν ευρύτερο διάλογο σχετικά με τον ρόλο της δικαιοσύνης στην ΕΕ και θα διοργανώσει, στις 21 και 22 Νοεμβρίου 213, διάσκεψη υψηλού επιπέδου για τη δικαιοσύνη, με τίτλο «Assises de la justice», η οποία θα συγκεντρώσει ανώτερους υπευθύνους χάραξης πολιτικής σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, δικαστές των ανώτατων και άλλων δικαστηρίων, εκπροσώπους δικαστικών αρχών, νομικούς επαγγελματίες και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Ένας τέτοιος κοινός προβληματισμός είναι αναγκαίος για την ανάπτυξη ενός πραγματικού ευρωπαϊκού χώρου δικαιοσύνης, ο οποίος θα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των πολιτών και θα συμβάλει στη βιώσιμη ανάπτυξη βάσει του κράτους δικαίου και άλλων αξιών στις οποίες ερείδεται η Ένωση. 24