Ελάτε να μάθετε για την αρχιτεκτονική κληρονομιά μας...

Transcript

1 BUILDING YESTERDAY - BUILDING TOMORROW Ελάτε να μάθετε για την αρχιτεκτονική κληρονομιά μας... Διοργανωτές AUTILOS N + Χορηγοί Υποστηρικτές

2 BUILDING YESTERDAY - BUILDING TOMORROW Η Κύπρος έχει μια πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά που εξελίχθηκε μέσα στους αιώνες και επηρεάστηκε από τις ιστορικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Η αρχιτεκτονική αντικατοπτρίζει τις δυναμικές κάθε εποχής, της κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, τους πολιτισμούς που την επηρέασαν, τις παραδόσεις και τις δεξιότητες των ατόμων που τα έφτιαξαν. Το πρόγραμμα έχει σχεδιαστεί με στόχο να εκπαιδεύσει τους νέους στα θέματα αρχιτεκτονικής κληρονομιάς μέσω επιτόπιων επισκέψεων. Κύριο μέλημα είναι η πληροφόρηση των νέων για την αρχιτεκτονική κληρονομιά του τόπου τους που συνεχώς απειλείται έτσι ώστε να αντιληφθούν την ανάγκη διαφύλαξής της. Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο καλύτερος τρόπος προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς γίνεται δια μέσου της εκπαίδευσης των νέων για τη σημασία της στη διαμόρφωση της ταυτότητας τους, αφού αυτοί θα είναι οι μελλοντικοί χρήστες. Οι θεματικές ενότητες και οι ανάλογες επισκέψεις ήταν οι ακόλουθες: 1. Αρχαίες πόλεις με επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο του Κουρίου: εκεί τα παιδιά είδαν τα αρχιτεκτονικά στοιχεία μιας αρχαίας ρωμαϊκής πόλης (λουτρά, βασιλικές, ιδιωτικές οικίες κλπ). 2. Μεσαιωνική αρχιτεκτονική με επίσκεψη στο μεσαιωνικό κάστρο του Κολοσσιού: στόχος ήταν η γνωριμία με την αρχιτεκτονική ενός μεσαιωνικού κάστρου και ενός μεσαιωνικού χώρου παραγωγής ζάχαρης. 3. Αγροτική παραδοσιακή αρχιτεκτονική με επίσκεψη στο χωριό Φικάρδου: τα παιδιά γνώρισαν τον τρόπο δόμησης μιας παραδοσιακής οικοδομής (πλιθάρι, πέτρα, κατασκευή στέγης) και την εσωτερική διαρρύθμιση μιας αγροτικής οικίας. Επίσης, αντιλήφθηκαν τον παραδοσιακό δομικό ιστό ενός αγροτικού κέντρου με την εκκλησία και τα άλλα δημόσια κτήρια. 4. Κτήρια προβιομηχανικής τεχνολογίας με επίσκεψη στο νερόμυλο στη Γαλάτα, στον ελιόμυλο και ληνό στην Κακοπετριά: έγιναν επισκέψεις στα τρία κέντρα επισκεπτών τα οποία στεγάζονται στους παραδοσιακούς χώρους παραγωγής. Στα παιδιά εξηγήθηκε ο παραδοσιακός τρόπος παραγωγής των προϊόντων (ελαιολάδου, κρασιού και αλευριού) που αποτελούν τη μεσογειακή τριλογία. 5. Αστική αρχιτεκτονική με επίσκεψη στον παραδοσιακό ιστό της Λευκωσίας: τα παιδιά γνώρισαν μερικά κτήρια ορόσημο για τη Λευκωσία όπως για παράδειγμα τα μεσαιωνικά τείχη, τα λουτρά και εκκλησίες. Το Πρόγραμμα χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση στα πλαίσια του Προγράμματος «Νέα Γενιά σε Δράση».

3

4 Αρχαίες Πόλεις ΚΟΥΡΙΟΝ

5 το Κούριον Το Κούριο βρίσκεται στη νοτιοδυτική ακτή της Κύπρου. Η Ακρόπολη της αρχαίας πόλης του Κουρίου αναπτύσσεται στην κορυφή λόφου, περίπου 100 μ πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο μυθος... Σύμφωνα με την παράδοση που διασώθηκε και από τον ιστορικό και γεωγράφο Ηρόδοτο ( /415 π.χ), το Κούριο είχε ιδρυθεί από τους Αργείους και οργανώθηκε απ' αυτούς σε πόλη-βασίλειο. Το Κούριον είχε πάρει την ονομασία του ιδρυτή του, που ήταν ο Κουρεύς, ο γιος του μυθικού βασιλιά της Πάφου Κινύρα. Η πραγματικότητα... Ασφαλέστερη πρωιμότερη αναφορά για τη πόλη βρίσκεται στο πρίσμα του Εσσαρχαδώνος (673/72 π.χ), όπου ο Βασιλιάς Δάμασος του Κουρίου (Kuri) συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των Κυπρίων βασιλιάδων, που ήταν υποτελείς στους Ασσύριους. Η επιλογή της θέσης... Ο λόφος της ακρόπολης σχεδόν κάθετος από τις τρεις πλευρές του ήταν φυσικά οχυρωμένος. Τα αμυντικά πλεονεκτήματα δεν ήταν βέβαια τα μοναδικά κριτήρια επιλογής του χώρου. Η μεγάλη πεδιάδα και οι γύρω εκτάσεις είναι ιδιαίτερα εύφορες για καλλιέργειες. Άλλο κυρίαρχο στοιχείο του τοπίου στην ευρύτερη περιοχή είναι ο ποταμός Κούρης. Η ύπαρξη του ποταμού ήταν μεγάλης σημασίας για τους κατοίκους της περιοχής, αφού χρησιμοποιούσαν τα νερά του για άρδευση και ύδρευση. Ο συνδυασμός όλων αυτών των γεωφυσικών στοιχείων της περιοχής την καθιστούσε ιδανική για την ίδρυση της πόλης.

6 Σημαντικότεροι σταθμοί... Αναπαράσταση οχυρωματικής γραμμής ος Μεγαλύτερη ανάπτυξη της πόλης 2 αι. μ.χ Σεισμός του 365 > Ανοικοδόμηση και εκχριστιανισμός της πόλης ου ου Ανθηση της πόλης από τις αρχές του 5 αιώνα μέχρι τέλη 6 ου Εγκατάλειψη της πόλης τέλη 7 αιώνα Γενική άποψη της ευρύτερη περιοχής του Κουρίου

7 Δημόσια κτήρια Τρισδιάστατη αναπαράσταση ρωμαϊκής Αγοράς Αγορά: η Αγορά στις αρχαίες ελληνικές και ρωμαϊκές πόλεις, ήταν το οικονομικό, διοικητικό, κοινωνικό και πνευματικό κέντρο του άστεως. Εκεί γινόταν εμπορικές συναλλαγές, συνήθως στον κεντρικό υπαίθριο χώρο της πόλης. Ήταν ένας ανοικτός χώρος, στον οποίο συναθροίζονταν οι κάτοικοι της πόλης. Εκτός από τον εμπορικό της χαρακτήρα, η Αγορά ήταν και ο τόπος στον οποίο οι αρχαίοι συζητούσαν τις πολιτικές εξελίξεις, τα κοινά, γνωρίζονταν και φιλοσοφούσαν. Στα ρωμαϊκά χρόνια, η Αγορά αποκαλείτο με την λατινική της ονομασία " forum" (πληθυντικός " fora"). Η Δημόσια Βασιλική του Κουρίου βρισκόταν εκεί που αργότερα θα κτιστεί η μεγάλη επισκοπική βασιλική. Κτίζεται γύρω στο 300 μ.χ και είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις δραστηριότητες της αγοράς. Ήταν μια μεγάλη ορθογώνια κατασκευή, στεγασμένη. Χρησιμοποιείτο ως χώρος δημοσίων συνεδριάσεων, εμπορικών συναλλαγών αλλά και ως δικαστήριο. Ψηφιδωτό δάπεδο που βρέθηκε κάτω από το διακονικό της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής και πιθανότατα ανήκει στην πρωιμότερη Δημόσια Βασιλική

8 Δημόσια κτήρια Δημόσια λουτρά: Τα ρωμαϊκά λουτρά είναι τεράστια και ιδιαίτερα πολυτελή συγκροτήματα στα οποία συνωστίζονταν για ώρες οι πολίτες για να φροντίσουν και να καλλωπίσουν το σώμα τους. Εκτός από τον σπουδαίο ρόλο των λουτρών στη σωματική και ψυχική υγεία, αποτέλεσαν σε όλες τις εποχές κέντρα συναντήσεων και κοινωνικών συναναστροφών, χώρους επικοινωνίας και διασκέδασης. Τα δημόσια λουτρά διέθεταν εκτεταμένα αθλητικά κέντρα με παλαίστρες, πισίνες κολύμβησης, βιβλιοθήκες πάρκα, θέατρα, εστιατόρια, ακόμη και οίκους ανοχής. Η απλούστερη μορφή ρωμαϊκού λουτρού περιλαμβάνει τρεις βασικούς χώρους σε σειρά: μία αίθουσα για το αποδυτήριο ( apodyturium) και το κρύο λουτρό ( frigitarium), μία για το χλιαρό ( tepitarium), και τέλος μία ακόμη αίθουσα για το θερμό λουτρό ( caldarium). Αναπαράσταση λειτουργίας του υπόκαυστου που που θέρμαινε το ζεστό λουτρό (caldarium) Αναπαράσταση Ρωμαϊκών λουτρών Το Θέατρο του Κουρίου είναι κτισμένο στο νότιο άκρο του λόφου. Κτίστηκε αρχικά το 2ο αι. π.χ., ενώ κατά το 2ο αι. μ.χ. επεκτάθηκε και πήρε τη σημερινή του μορφή. Γύρω στα τέλη του 2ου-αρχές 3ου μχ αι. έγιναν κάποιες μετατροπές, όπως η τοποθέτηση μεταλλικού κιγκλιδώματος, για να μπορεί να δέχεται ένα δημοφιλές θέαμα της εποχής, τις θηριομαχίες. Στο κοίλο του θεάτρου βρίσκονταν οι κερκίδες, που χωρούσαν θεατές. Το οικοδόμημα της σκηνής, που υψωνόταν πίσω από το προσκήνιο όπου γίνονταν οι παραστάσεις, έφρασσε την ημικυκλική ορχήστρα προς την πλευρά της θάλασσας.

9

10 Ιδιωτικές κατοικίες Οι περισσότερες ιδιωτικές κατοικίες βρίσκονται στα βόρεια του συμπλέγματος των λουτρών και της αγοράς. Πρόκειται για αυτόνομες οικίες ρωμαϊκού τύπου (αίθριο με περιστύλιο, τρικλίνιο, βοηθητικοί χώροι) με πολυτελή διακόσμηση. Η λεγόμενη 'οικία των σεισμών' καταστράφηκε το 365 μ.χ. Ο καταστροφικός σεισμός ισοπέδωσε σχεδόν ολοκληρωτικά τη πόλη του Κουρίου. Οικογένεια όπως βρέθηκε Θαμένη κάτω από τα ερείπεια βρέθηκε η οικογένεια αγκαλιασμένη, ο πατέρας, η μητέρα και το μικρό παιδί. Στο διπλανό δωμάτιο ανασκάφηκαν τα κατάλοιπα ενός γαϊδάρου. Απεικόνηση της οικίας πριν τον σεισμό όπως μπορεί να αναπαρασταθεί σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα κατά την ανασκαφή

11 Οι χριστιανικές βασιλικές Οι χριστιανικές βασιλικές ήταν επιμήκη κτίρια που διαιρούνταν εσωτερικά σε κλίτη. Τα κλίτη των βασιλικών ήταν τρία, πέντε ή επτά. Το μεσαίο κλίτος ήταν το πιο ευρύχωρο και το υψηλότερο. Οι κίονες οι οποίοι χώριζαν τα κλίτη μεταξύ τους, κατέληγαν σε κορινθιακά κιονόκρανα, ενώ τα κενά μεταξύ των κιονοκράνων ενώνονταν συνήθως με τόξα. Άποψη επισκοπικού συμπλέγατος του Κουρίου Πάνω από τα κλίτη σχηματίζονταν υπερώα. Οι τοίχοι από το δάπεδο μέχρι το ύψος των τόξων καλύπτονταν από ορθομαρμαρώσεις λεπτών και πολύχρωμων μαρμάρων. Πάνω από αυτά υπήρχαν τα ψηφιδωτά. Τα δάπεδα επίσης στολίζονταν με ψηφιδωτά ή opus sectile (γεωμετρικές μαρμάρινες συνθέσεις). Το μεσαίο και υψηλότερο κλίτος καλύπτονταν από αμφικλινή (σαμαρωτή) ξύλινη στέγη, ενώ τα πλάγια κλίτη με μονορρίκτη (επικλινής) στέγης. Στο ανατολικό μέρος του μεσαίου κλίτους βρισκόταν το Iερό Bήμα. Στο κέντρο του Iερού Bήματος βρισκόταν η Αγία Τράπεζα. Πίσω από την Aγία Τράπεζα βρισκόταν ο θρόνος του επισκόπου και οι έδρες των πρεσβυτέρων ( σύνθρονο). Ο κυρίως ναός ήταν ο χώρος των πιστών. Στο μέσον βρισκόταν ο άμβωνας, από τον οποίον διαβάζονταν τα αναγνώσματα. Ο δυτικός χώρος, πριν τον κυρίως ναό, ονομαζόταν νάρθηκας. Από εκεί παρακολουθούσαν το πρώτο μέρος της Θείας Λειτουργίας οι κατηχούμενοι (δεν είχαν ακόμη δεχθεί το μυστήρίο του βαπτίσματος).

12 Το Βαπτιστήριο Γενική άποψη του συμπλέγματος του Βαπτιστηρίου της Επισκοπικής Βασιλικής του Κουρίου Στο βαπτιστήριο, το οποίο βρίσκεται βόρεια του ναού, λάμβανε χώρα το Μυστήριο του Βαπτίσματος. Σταυρόσχημη κολυμβήθρα

13

14 Μεσαιωνική Αρχιτεκτονική ΚΟΛΟΣΣΙ

15 Μεσαιωνική Κύπρος Η κυριαρχία των Δυτικών στην Κύπρο άρχισε το 1191, όταν ο βασιλιάς της Αγγλίας Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος κατέλαβε το νησί. Αυτή η χρονιά σηματοδοτεί το τέλος της Βυζαντινής κυριαρχίας στο νησί. Ένα χρόνο αργότερα, δηλαδή το 1192, ο Ριχάρδος πούλησε την Κύπρο στο Γκυ ντε Λουζινιάν. Οι Λουζινιάν, οι οποίοι κατάγονταν από τη δυτική Γαλλία, κυβέρνησαν την Κύπρο για σχεδόν τέσσερις αιώνες, μέχρι το 1489, όταν η Κύπρος πέρασε στα χέρια των Βενετών. το Κολόσσι Το κάστρο του Κολοσσιού δεσπόζει στον πυρήνα της πλουσιότερης κοιλάδας της Νότιας Κύπρου, στα δυτικά περίχωρα της πόλης της Λεμεσού. Η εύφορη αυτή κοιλάδα, στις εκβολές του ποταμού Κούρη, αναφέρεται συχνά από τους περιηγητές του μεσαίωνα για τις απέραντες φυτείες ζαχαροκάλαμου, αμπελιών, ελαιώνων, χαρουπιών, δημητριακών και βαμβακιού και ήταν κατά τη Φραγκοκρατία ένα από τα σημαντικότερα φέουδα, που παραχωρήθηκαν σε Φράγκους ευγενείς.

16 Το όνομα της περιοχής προέρχεται από το φεουδάρχη Gerinus de Colos. Αργότερα, το 1210, το φέουδο αυτό παραχωρήθηκε στο μοναχικό τάγμα του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ, από τον ηγεμόνα της δυναστείας των ος Λουϊζινιανών Ούγο A'. Ανοικοδομήθηκε τότε (13 αιώνας) το πρώτο οχυρό, τα ερείπια του οποίου σώζονται γύρω από το νεώτερο μνημείο, ανατολικά και δυτικά. Το 1301/2 οι Ιωαννίτες, έχοντας χάσει την Άκρα (1291), μετέφεραν στο Κολόσσι το κέντρο των δραστηριοτήτων τους. Το 1310, το διοικητικό κέντρο των Ιωαννιτών μεταφέρθηκε στη Ρόδο, παρέμεινε όμως το ήδη ανεγερθέν οχυρό τους στο Κολόσσι η έδρα ισχυρής στρατιωτικής διοίκησης, γνωστή ως Commanderie. Παρά ταύτα το οχυρό λειτούργησε περισσότερο σαν κατοικία και διοικητικό κέντρο των επικεφαλής του μοναχικού τάγματος, παρά για την άμυνα του Βασιλείου. Το 1454 ο μεγάλος διοικητής τους τάγματος Louis de Magnac κτίζει ένα νέο και ισχυρότερο οχυρό το σημερινό Κάστρο.

17 Το κάστρο του Κολοσσιού Πρόκειται για λιθόκτιστο οχυρό με τρεις ορόφους, συνολικού ύψους 21 μ. και με τοίχους πάχους 1.25 μ. Οι τέσσερις πλευρές του έχουν μήκος 16 μ. εξωτερικά και 13.5μ. εσωτερικά. Η αρχική φάση του φρουρίου χρονολογείται πιθανότατα στις ου αρχές του 13 αιώνα οπόταν το Κολόσσι παραχωρήθηκε στο βασιλιά Ούγο Α' του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ. Ερείπια του αρχικού φρουρίου σώζονται ακόμη στην ανατολική, δυτική και νότια πλευρά του υπάρχοντος κτηρίου. κάτοψη του χώρου Οι χώροι του φρουρίου: - ισόγειο: διαιρείται σε τρεις χώρους με οξυκόρυφους θόλους. Στους δύο από τους τρεις χώρους υπάρχουν τα στόμια υδατοδεξαμενών. Πολύ πιθανό χρησιμοποιείτο ως αποθήκη. - 1ος όροφος:διαιρείται σε δύο μεγάλες αίθουσες. Στη δυτική αίθουσα υπάρχει ένα μεγάλο τζάκι με πλάτος 1.30, ύψος 1.70 και βάθος 1 μέτρο. Πιθανότατα αποτελούσε το βασικό χώρο γευμάτων και φιλοξενίας. - 2ος όροφος: διαιρείται σε δύο μεγάλες αίθουσες. Στην κάθε αίθουσα υπάρχει και ένα τζάκι.το διαμέρισμα του Μεγάλου Διοικητή (βόρειο) διαθέτει επίσης αποχωρητήριο που είναι χτισμένο στο πάχος του βόρειου τοίχου. Ο χώρος χρησιμοποιούνταν ως καταλύματα. - οροφή: υπάρχει μία ζεματίστρα και πολεμίστρες.

18 Το κάστρο του Κολοσσιού Μαρμάρινη πλάκα που έχει σχήμα μεγάλου σταυρού και φέρει μέσα στο κέντρο θυρέο, που διαιρείται σε τέσσερα διαμερίσματα και παριστάνει το πλήρες οικόσημο των Λουζινιανών της Κύπρου. Παριστάνει το έμβλημα της Ιερουσαλήμ, το παλιό οικόσημο των Λουζινιανών, το έμβλημα της Κύπρου και της Αρμενίας. Πάνω από το θυρέο υπάρχει στέμμα ενώ στις δύο πλευρές του βασιλικού οικοσήμου των Λουζινιανών βρίσκονται τα οικόσημα των δύο Μεγάλων Μαγίστρων του Τάγματος. Τοιχογραφία δίπλα από την είσοδο του πρώτου ορόφου. Απεικονίζει τη Σταύρωση του Ιησού και υποδεικνύει τη λατρευτική χρήση του χώρου. Έμβλημα χαραγμένο στα τζάκια του πρώτου ορόφου. Πρόκεται για το έμβλημα του Louis de Magnac.

19 Ο ζαχαρόμυλος Στα ανατολικά του κάστρου, βρίσκονται τα κατάλοιπα εργοστασίου παραγωγής ζάχαρης από ζαχαροκάλαμο που καλλιεργείτο σε μεγάλες φυτείες στη περιοχή. Οι εγκαταστάσεις που χρονολογούνται από τον 14ο αιώνα αποτελούνται από τρεις βασικούς και άλλους βοηθητικούς χώρους. κάτοψη του ζαχαρόμυμου Το κυριότερο οικοδόμημα είναι το εργοστάσιο επεξεργασίας της ζάχαρης που είναι μια μακρόστενη πετρόκτιστη καμαροσκέπαστη αίθουσα. Από επιγραφή που βρίσκεται εντοιχισμένη στη νότια εξωτερική πλευρά του κτηρίου γνωρίζουμε ότι τούτο επιδιορθώθηκε το 1591 όταν κυβερνήτης της Κύπρου ήταν ο Πασάς Μουράτ.

20 κάστρο 2 Στα βόρεια της αίθουσας αυτής βρίσκονται τα ερείπια του νερόμυλου και του υδραγωγείου. Το υδραγωγείο που σώζεται σε καλή σχετικά κατάσταση τροφοδοτείτο με νερό από τον Κούρη ποταμό. Το νερό του έθετε σε λειτουργά τον νερόμυλο που άλεθε το ζαχαροκάλαμο με τη δύναμη που αποκτούσε πέφτοντας από ένα ύψος 7 μέτρων περίπου στη φτερωτή του μύλου. Σώζεται η τεράστια μυλόπετρα, διαμέτρου 3.20 μέτρων στην ανατολική πλευρά του μύλου.

21

22 Προβιομηχανική Τεχνολογία ΓΑΛΑΤΑ ΚΑΚΟΠΕΤΡΙΑ

23 Σιτάρι και αλεύρι Όπως μαρτυρούν οι αρχαιολογικές πηγές, το σιτάρι και τα παράγωγά του ήταν ένα από τα σημαντικότερα αγροτικά προϊόντα του νησιού, αφού οι κλιματολογικές συνθήκες ευνοούσαν την καλλιέργεια σιτηρών. Αρχείο Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών Το φύτεμα των σιτηρών γινόταν το Νοέμβριο με Δεκέμβριο. Τα χωράφια καλλιεργούνταν με άροτρο το οποίο τραβούσαν βόδια ή γαϊδούρια. Αφού τα σιτάρια μεγάλωναν και ωρίμαζαν, μαζεύονταν από τους αγρότες συνήθως τον Ιούνιο. Το μάζεμα των σιτηρών στις παλιές μέρες ήταν μια από τις δυσκολότερες αγροτικές ασχολίες αφού γινόταν κάτω από το δυνατό ήλιο και την αφόρητη ζέστη. Τα στάχια κόβονταν με το δρεπάνι. Αρχείο Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών Αρχείο Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών Αρχείο Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών Οι αγρότες μετέφεραν με τα γαϊδούρια το στάχια στα αλώνια.

24 Αρχείο Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών Αλώνισμα Στα αλώνια γινόταν μια διαδικασία για το διαχωρισμό των καρπού, δηλαδή του σιταριού, από τα στάχια. Για να γίνει αυτό, χρησιμοποιούνταν ένα εργαλείο, η δουκάνι. Η δουκάνι ήταν ένα μεγάλο κομμάτι ξύλου με ενσωματωμένα κομμάτια μικρής πέτρας. Η δουκάνι μεταφερόταν από ένα ζευγάρι βοδιών ή γαϊδουριών έτσι ώστε έσπαζε το σιτάρι σε μικρά κομμάτια γνωστό ως μάλαμα. Όταν το μάλαμα ήταν έτοιμο, άρχιζε η διαδικασία του αλωνίσματος. Το μάλαμα μαζεύονταν στο κέντρο του αλωνιού και με τη βοήθεια του άνεμου, το βαρύ σιτάρι έπεφτε στο έδαφος, ενώ το πιο ελαφριά στάχια πετούσαν λίγο πιο μακριά. Αρχείο Τμήματος Αρχαιοτήτων Αρχείο Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών Οι νερόμυλοι, οι οποίοι βρίσκονταν κοντά σε ποταμούς, αποτελούν ένα απ' τα πιο μνημειώδη κτίσματα της λαϊκής αρχιτεκτονικής. Από το αυλάκι, το νερό διοχετεύοταν στον ανάολο και απ' εκεί στο σιφούνι, απ' όπου έπεφτε με ορμή πάνω στη φτερωτή. Η φτερωτή έδινε κίνηση στην πάνω μυλόπετρα, αλέθοντας έτσι το σιτάρι. Η υφή του αλευριού ελεγχόταν συνεχώς από το μυλωνά, ρυθμίζοντας τη ροή νερού που κινούσε τις μυλόπετρες.

25 Το Αμπέλι και το κρασί Η Κύπρος από τα πολύ παλιά χρόνια, ήταν ξακουστή για το εξαιρετικό της κρασί. Οι αμπελώνες της Κύπρου, καλύπτοντας εκτεταμένες περιοχές του νησιού αποτελούν ένα χαρακτηριστικό τοπίο που συνδιάζει αρμονικά την ανθρώπινη δραστηριότητα με το φυσικό τοπίο. Αμπελώνες συναντάμε στα κρασοχώρια Λεμεσού, Πάφου και Λευκωσίας καθώς και στις περιοχές της Κουμανταρίας και Πιτσιλιάς. Χαρακτηριστικό στοιχείο αποτελούν οι δόμες, ξηρολιθικές αναβαθμίδες, που οι άνθρωποι δημιούργησαν με κόπο για να μπορέσουν να καλλιεργήσουν τις απόκρημνες και δύσβατες τοποθεσίες. Σκάλα για το φύτεμα των αμπελιών Ο τρύγος, δηλαδή το μάζεμα των σταφυλιών, άρχιζε τέλος Σεπτεμβρίου. Τα κομμένα αμπέλια μεταφέρονταν μέσα στα κοφίνια που τα κουβαλούσαν γαϊδούρια. Αρχείο Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών Αρχείο Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών Αρχείο Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών

26 Παράγοντας κρασί Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να αλεστούν τα σταφύλια και να παραχθεί κρασί. η αλέστρα ο ληνός Αρχείο Αντρέα Κούτα Αρχείο Αντρέα Κούτα Το κρασί αποθηκεύουνταν στα πιθάρια που βρίσκονταν στα σώσπιτα. Άλλα προϊόντα από το χυμό του σταφυλιού ήτανοεύγεστος σουσιούκος, τα κιοφτέρκα, τα μουστοκούλουρα, ο παλουζές, κα. Αρχείο Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών Αρχείο Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών

27 Η ελιά και το ελαιόλαδο Η ελιά και το ελαιόλαδο είναι από τα πιο σημαντικά προϊόντα της κυπριακής διατροφής. Επιπλέον, έπαιζε ένα σημαντικό ρόλο στην οικονομία, την παράδοση και τη θρησκεία. Εκτός από το μαγείρεμα, το λάδι χρησιμοποιούνταν για το φωτισμό των σπιτιών, ως καλλυντικό και ακόμα ως ιατρικό παρασκεύασμα. Το μάζεμα των καρπών αρχίζει τον Οκτώβριο ή αργότερα, ανάλογα με το υψόμετρο της κάθε περιοχής. Οι καρποί έπεφταν από το δέντρο κτυπώντας τα κλαδιά με ένα μακρύ κομμάτι ξύλου, τη βάκλα. Αρχείο Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών

28 O μύλος αποτελείται από μια πετρόκτιστη κυκλική βάση και μια ρηχή λεκάνη, το σκουτέλλιν, όπου κινείται η μυλόπετρα. Στο κέντρο της μυλόπετρας υπήρχε μια οπή όπου περνούσε το ξύλο, το κοντάρι του μύλου ή ο μούκλος τοοποίο γύριζαν είτε άνθρωποι είτε ζώο. To πιεστήριο ή μάγκανο αποτελείται από δύο στύλλους τα δίστυλλα κάθετα τοποθετημένους σε μια βάση με οπές στο πάνω μέρος, απ' όπου εισέρχονται τα άκρα μιας χοντρής οριζόντιας δοκού. Στο άνοιγμα αυτό κινείται η βίδα ή το αδράχτιν του μύλου που καταλήγει σ' ένα τετράγωνο ξύλο με οπή όπου τοποθετείται ο μοχλός ή ο τελάλης για την πίεση των αλεσμένων ελιών που ήταν τοποθετημένες μέσα στα ζεμπίλια. Αρχείο Λαϊκής Τράπεζας

29

30 Αγροτική Αρχιτεκτονική ΦΙΚΑΡΔΟΥ

31 Παραδοσιακή Αγροτική Αρχιτεκτονική Λαϊκή αρχιτεκτονική: αυθόρμητη και ανώνυμη. Αυτές οι δύο λέξεις χαρακτηρίζουν την αρχιτεκτονική με την οποία οι παππούδες μας έκτιζαν τα σπίτια τους. Οι άνθρωποι κατασκεύαζαν σπίτια για να καλύψουν μόνο τις βασικές τους ανάγκες, ενώ χρησιμοποιούσαν τα υλικά που είχαν άμεσα στη διάθεσή τους, δηλαδή πέτρες και χώμα. Για το σχεδιασμό του σπιτιού δε διέθεταν αρχιτέκτονα, αλλά τα σπίτια κτίζονταν όπως όριζε η λαϊκή σοφία. Η χρήση των επιτόπιων υλικών, ειδικά στις αγροτικές κατοικίες επιφέρει την εναρμόνιση των σπιτιών και χωριών με το φυσικό τους περιβάλλον. Η διαθέσιμη πρώτη ύλη διαμορφώνει τη μορφολογία και φυσιογνωμία της αγροτικής οικίας. Οι πέτρες που χρησιμοποιούνταν στο κτίσιμο των σπιτιών συνήθως μαζεύονταν από τη γύρο περιοχή.

32 Κτίζοντας με πέτρα Σε ορισμένες περιοχές τα σπίτια ήταν ολόκληρα κτισμένα με πέτρα. Αλλού με πέτρα κτίζονταν μόνο τα θεμέλια μέχρι σε ένα ορισμένο ύψος (περίπου ένα μέτρο). Το υπόλοιπο σπίτι κτιζόταν με πλιθάρι. Αλλού πέτρινο ήταν το ισόγειο ενώ το ανώι ήταν κτισμένο με πλιθάρι. Η εξόρυξη των πετρών από τα λατομεία γινόταν από τους πετράρηδες ή τους πετροκόπους. Μετά την εξόρυξη, ακολουθούσε το κόψιμο των λίθων που θα χρησιμοποιούνταν για οικοδομικούς σκοπούς. Οι πέτρες μπορούσε να πελεκηθούν από ελάχιστα ως καθόλου. Τα εργαλεία επεξεργασίας της πέτρας ήταν μαρτέλλιν και το κουσπίν. Ως συνδετικό υλικό χρησιμοποιούσαν το ασιεροπηλό. Το χαλίκωμα, δηλαδή το γέμισμα των κενών μεταξύ των πετρών, γινόταν με άλλες μικρές πέτρες, χαλίκια ή ακόμα με σπασμένα κεραμίδια.

33 Κτίζοντας με πλιθάρι Η χρήση του πλιθαριού ως μέσου δόμησης κατοικιών ανάγεται στη Νεολιθική περίοδο. Ακόμα και αν τα σπίτια ήταν κτισμένα με πλιθάρι, πάντα τα θεμέλια ήταν κτισμένα με πέτρα. Το πλιθάρι ήταν φτηνό, εύχρηστο και αντισεισμικό, έτσι απαντάται σε πολλές περιοχές του νησιού, ειδικά στη Μεσαορία. Πλιθάρι κατασκεύαζαν οι «πλιτταράρηες». Το πλιθάρι ήταν ένα μείγμα χώματος με άχυρα, τα λεγόμενα κόντυλα. Το χώμα ανακατεύεται με τα άχυρα και αφήνεται στον ήλιο να στεγνώσει. Έπειτα, ο πηλός που ετοιμάζεται χύνεται στους «πλιττοκόπους», ξύλινα ορθογώνια πλαίσια, σχηματίζοντας έτσι τους πλίνθους. Τα πλιθάρια αφήνονται στον ήλιο να ξεραθούν για μερικές μέρες. Συνδετικό υλικό μεταξύ των πλίνθων είναι ο πηλός.

34 Κατασκευάζοντας τη στέγη Η κατασκευή της στέγης άρχιζε με την τοποθέτηση των βολιτζιών, δηλαδή των δοκαριών. Πάνω από τα δοκάρια τοποθετούνταν είτε τα σσιδάτζια (μικρά κλαδιά θάμνων), είτε καλαμιές είτε ψαθαρκιές. σσιδάτζια Ψαθαρκά Πάνω τους τοποθετούσαν το στρωτέρι, που αποτελούνταν από φύκια ή άλλα φύλλα ανάλογα με την περιοχή, για να κρατήσουν μακριά την υγρασία. Έπειτα τοποθετούσαν μια στρώση χώματος και πηλού στρώση την οποία κοπανούσαν καλά για να στρωθεί ομοιόμορφα. Κάθε χρόνο το αργιλώδες χώμα ανανεωνόταν. Στην άκρη του δώματος, το γείσο ή κρόδωμα Επικλεινής στέγη με κεραμίδια Χαρακτηριστικό των ορεινών περιοχών

35 Εσωτερικός χώρος Πυρήνας της παραδοσιακής αγροτικής οικίας ήταν το μακρυνάρι, το οποίο είχε είσοδο στη μακριά πλευρά πλαισιωμένη με παράθυρα. Στο χώρο αυτό έμεναν τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ζώα, ειδικά τα πολύτιμα βόδια. Στη μια γωνιά του μακρυναριού ήταν η τσιμινιά, το τζάκι.όταν αυτός ο χώρος επεκτεινόταν κατά τα μήκος, τότε δημιουργούνταν το δίχωρο, που σε ορισμένες περιοχές ονομάζεται παλάτι Νευκά για τη στέγαση του δίχωρου: Η νευκά είναι μια κεντρική δοκός που υποστηριζόταν από ξύλινο στύλο με επιστύλιο και πλάγια στηρίγματα. Με αυτό τον τρόπο το πλάτος μοιραζόταν στη μέση και έτσι ήταν πιο εύκολη η στέγαση των δωματίων η νευκά

36 Εσωτερικός χώρος Σε άλλες περιπτώσεις, αντί ξύλινη νευκά τοποθετούνταν μια πετρόκτιστη καμάρα, η βότα. ηβοτα Πολύ συχνά πίσω από το δίχωρο υπήρχε το σώσπιτο, ένας σκοτεινός χώρος που χρησίμευε για την αποθήκευση προϊόντων. το σώσπιτο

37 Το ανώι Σε μερικές περιπτώσεις, πάνω από το κύριο χώρο του σπιτιού κτιζόταν ακόμα ένας όροφος, το ανώι. Το ανώι συνήθως λειτουργούσε ως κατοικία. Ειδικά στις ορεινές περιοχές, το δωμάτιο στον όροφο διέθετε και ηλιακό, που δημιουργούνταν από την προέκταση της δίρριχτης στέγης. αρσέρες Άλλα στοιχεία Τα παράθυρα, ειδικά τα πιο παλιά χρόνια, ήταν λιγοστά. Αντί παράθυρα, για τον αερισμό των οικιών, τοποθετούνταν οι αρσέρες. Οι αρσέρες ήταν μικρά ορθογώνια παράθυρα τα οποία έκλειναν είτε με διάτρητη γύψινη πλάκα, είτε με ξύλινες ράβδους, το λεγόμενο καφάσιν. σανιδωτό παράθυρο

38 Εξωτερικά στοχεία Ο ηλιακός Χαρακτηριστικό της αγροτικής οικίας ήταν ο ηλιακός. Ο ηλιακός ήταν ο ημιυπαίθριος χώρος μπροστά στην οικία. Στο χώρο αυτό γίνονταν πολλές από τις αγροτικές ασχολίες. Η αυλή επίσης ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της οικίας, αφού εκεί εκτελούνταν πολλές αγροτικές δραστηριότητες. Ο φούρνος Απαραίτητο κομμάτι της αυλής μιας αγροτικής οικίας ήταν ο φούρνος. Εκεί έψηναν τα ζυμωτά τους κάθε βδομάδα (ψωμιά, κολλούρια κλπ) ενώ ετοίμαζαν και φαγητό για την οικογένεια. Κάθε περιοχή διαθέτει το δικό της τύπο φούρνου.

39 Το χωριό Φικάρδου Το Φικάρδου είναι ένας μικρός αγροτικός οικισμός στις πλαγιές της οροσειράς του Τροόδους.Το όνομα του υποδηλώνει ότι το χωριό μάλλον ανήκε κάποτε σε μια οικογένεια, που πιθανότατα χρονολογείται στη μεσαιωνική περίοδο. ο Τα αρχαιότερα κτίσματα του χωριού ανάγονται στο 18 αιώνα. Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία και κτηνοτροφία.

40 Οικίες Κατσινίώρου και Αχιλλέα Δημήτρη Οι οικίες αυτές επισκευάστηκαν από το Τμήμα Αρχαιοτήτων για να αποτελέσουν ζωντανά παραδείγματα σπιτιών αγροτικού τύπου. Για την επισκευή χρησιμοποιήθηκαν παλιές περιγραφές περιηγητών που επισκέφθηκαν το χωριό.

41

42 Αστική Αρχιτεκτονική ΛΕΥΚΩΣΙΑ

43 Πύλη Αμμοχώστου H Porta Giuiliana, που βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της παλιάς πόλης, είναι η μεγαλύτερη και η επιβλητικότερη από τις τρεις πύλες των Ενετικών Τοιχών της πόλης της Λευκωσίας. Ονομάστηκε έτσι προς τιμή του Ενετού μηχανικού που σχεδίασε τα τείχη, Guilio Savorgano. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ( ), η Πύλη Αμμοχώστου ήταν η πιο πολυσύχναστη από τις τρεις πύλες της πρωτεύουσας. Στην πρόσοψή της τοποθετήθηκε το πέτρινο οικόσημο με το αυτοκρατορικό μονόγραμμα του τότε Σουλτάνου Μαχμούτ ΙΙ. Τείχη Λευκωσίας Σχεδιάστηκαν από τον στρατιωτικό μηχανικό Guilio Savorgano και κατασκευάστηκαν το σε αναμονή της Οθωμανικής εισβολής. Τα τείχη έχουν κυκλικό σχήμα με περίμετρο 7 μιλίων, ενισχύονται με 11 προμαχώνες, έχουν τρεις πύλες και περιβάλλονται από τάφρο πλάτους 80μ. Οι καρδιόσχημοι προμαχώνες φέρουν τιμητικά τα ονόματα των ενετών ευγενών που χρηματοδότησαν την ανέγερσή τους. Σε κάθε προμαχώνα μπορούσαν να τοποθετηθούν 4 κανόνια και 2000 στρατιώτες. Τα τείχη είναι κατασκευασμένα από χώμα, πλινθάρια, ακατέργαστες πέτρες ενώ λαξευτοί λίθοι αποτελούν την επένδυση η οποία συμπληρώθηκε από τους Τούρκους αφού κατέλαβαν την Πόλη.

44 Καθεδρικός ναός του Αγίου Ιωάννη Θεμελιώθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Νικηφόρο στις 30 Απριλίου 1662 και συμπληρώθηκε μάλλον πριν το Πιστεύεται ότι ο Καθεδρικός κτίστηκε στο χώρο όπου βρισκόταν το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Πίπη που ανήκε στο Τάγμα των Βενεδικτίνων. Όταν οι Βενεδικτίνοι έφυγαν από την Κύπρο το 1426, έγινε Ελληνο Ορθόδοξη εκκλησία.

45 Λουτρό Ομεριέ Τα Λουτρά αποτελούσαν σημαντικό στοιχείο της κοινωνικής ζωής κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Μάλιστα, μερικά μεγάλα αρχοντικά είχαν ειδικά διαμορφωμένους χώρους λουτρού. Το λουτρό της Εμερκές είναι δημόσιο λουτρό που λειτουργεί μέχρι σήμερα. Κτίστηκε σαν δωρεά του Λαλά Μουσταφά Πασά προς την πόλη μετά την κατάκτησή της το Η είσοδός του οδηγεί μέσα από μικρή αυλή στην αίθουσα υποδοχής καλυμμένη με θόλο, με οκτάγωνη δεξαμενή στο κέντρο με κρύο νερό και ντιβάνι κατά μήκος των τοίχων όπου οι επισκέπτες ξεντύνονταν και ετοιμάζονταν για λούσιμο. Ακολουθούν δυο δωμάτια μέτριας θερμοκρασίας με βοηθητικούς χώρους υγιεινής που ήταν ταυτόχρονα χώρος ξυρίσματος και προετοιμασίας. Στο βάθος βρίσκεται το Θερμό θολωτό δωμάτιο με πεζούλα στο κέντρο και με μικρότερες θολωτές επεκτάσεις στις γωνιές καθώς και πλάγιες εσοχές. Μεγάλη δεξαμενή ζεστού νερού βρισκόταν πίσω από το τελευταίο δωμάτιο κοντά και πάνω από το υπόκαυστο. Οι επισκέπτες κάθονταν και ίδρωναν στο Θερμό Δωμάτιο και στη συνέχεια λούζονταν με άφθονο νερό. Ο χώρος ζεσταινόταν με φωτιά που άναβε στο υπόκαυστο που βρισκόταν πίσω από το δωμάτιο και σε χαμηλότερο επίπεδο. Το ζεστό νερό και ατμός διοχετεύονταν με σύστημα διασωληνώσεων και μέσω κενού χώρου κάτω από το δάπεδο. Μετά το ίδρωμα και το λούσιμο ο επισκέπτης αναχωρούσε ακολουθώντας αντίθετα τη σειρά των δωματίων, πρώτα της μέτριας και ακολούθως της κρύας θερμοκρασίας δωμάτιο.

46 Αρχοντικό του Χατζηγιωργάκη Κορνέσιου ου Είναι ένα από τα σημαντικότερα κτίρια του 18 αιώνα. Ο Χατζηγεωργάκης Κορνέσιος κατείχε από το 1779 μέχρι το 1809 το ψηλό αξίωμα του Δραγομάνου. Το επιβλητικό του «κονάτζι», ένα από τα λίγα σωζόμενα δείγματα αστικής ου αρχιτεκτονικής του 18 αιώνα, υποδηλώνει τον πλούτο που απέκτησε ο Κορνέσιος χάρις στο αξίωμά του. ου ου Παρόλες τις μεταγενέστερες επεμβάσεις του 19 και 20 αιώνα, το αρχοντικό διατήρησε την παραδοσιακή εσωστρεφή αρχιτεκτονική του, με τα μικρά ψηλά παράθυρα και το ξύλινο κιόσκι στους εξωτερικούς πετρόκτιστους τοίχους και την εσωτερική αυλή γύρω από την οποία είναι διατεταγμένα τα διάφορα δωμάτια. Στο ισόγειο κυρίαρχο στοιχείο είναι ο ηλιακός με τα στιβαρά οξυκόρυφα τοξα στον οποίο ανοιγουν τα δωμάτια. Η περίκλειστη αυλή με την πέτρινη κρήνη και το ιδιωτικό λουτρό είναι αθέατη από το δρόμο. Στον όροφο, που αποτελούσε την κατοικία της οικογένειας. Ο ηλιακός κλείστηκε σε μεταγενέστερο στάδιο και μετατράπηκε σε χώρο υποδοχής και οριζόντιας διακίνησης. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του σπιτιού είναι ο όντας, μια κομψή και ανάλαφρη κατασκευή από ντολμά, που αποτελούσε και τον επίσημο χώρο υποδοχής την εποχή του Χατζηγεωργάκη. Οι χαμηλοί σοφάδες με τα μιντέρια, η ξύλινη ζωγραφιστή επένδυση των τοίχων, το περίτεχνο ξύλινο ταβάνι και η ζωγραφισμένη κόγχη αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα των οντάδων αρχόντων σε όλη την Οθωμανική αυτοκρατορία.

47 Αρχοντικό της Οδού Αξιοθέας Ανήκει στην ιστορική ενορία της Χρυσαλινιώτισσας και αποτελεί ένα από τα ου σημαντικότερα δείγματα αστικής αρχιτεκτονικής του 18 αιώνα. Παρά τις διάφορες προσθηκομετατροπές που έκαναν οι διάφοροι ιδιοκτήτες του, το αρχοντικό ου διατήρησε την αρχική αρχιτεκτονική του σύλληψη του 18 αιώνα, με τη γραμμική πολυκυτταρική ανάπτυξη της κάτοψης και το ξύλινο κιόσκι στην πρόσοψη. Κύριο αρχιτεκτονικό του στοιχείο είναι ο ηλιακός με τις καμάρες που περιτρέχει την εσωτερική πρόσοψη και στους δύο ορόφους και αποκαθιστά την επαφή μεταξύ των διαφόρων δωματίων που δεν έχουν απευθείας επικοινωνία μεταξύ τους. Το αρχοντικό στεγάζει σήμερα την Κοσμητεία της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κύπρου και φιλοξενεί πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων. Εκκλησία Χρυσαλινιώτισσας Εκκλησία της Μέσης βυζαντινής περιόδου, η μοναδική που σώζεται στη Λευκωσία. Γύρω από τον αρχικό πυρήνα της εκκλησίας μικρή μονόκλιτη εκκλησία με τρούλλο προστέθηκαν, σε διάφορες περιόδους, άλλα κτίσματα με αποτέλεσμα την ακαθόριστη μορφή που έχει σήμερα.

48 Εκκλησία του Σταυρού του Μισιρικκού ου Η εκκλησία χρονολογείται στο πρώτο μισό του 16 αιώνα και είναι κράμα βυζαντινής και γοτθικής αρχιτεκτονικής με στοιχεία της ιταλικής αναγέννησης. Είναι ορθογώνια με διαστάσεις 7,40 Χ 11,88 μ και με αψίδα εσωτερικά ημικυκλικά και εξωτερικά πεντάπλευρη. Αποτελείται από τρία κλίτη. Το μεσαίο κλίτος καλύπτεται με τρούλο, το βόρειο με δύο άνισα σταυροθόλια και το νότιο κλίτος με δύο άνισες καμάρες. Ο τρούλος, εξωτερικά οκτάπλευρος, στηρίζεται σε τόξα τα οποία φέρονται από τέσσερις εντοιχισμένους ημικίονες με απλές κυβόσχημες βάσεις. Η εκκλησία είχε αρχικά τρεις πόρτες οι οποίες περιβάλλονται από απλό ορθογώνιο πλαίσιο. Μετά την κατάκτηση της πόλης η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί και υπέστη αλλαγές με την προσθήκη μιναρέ, τον εντοιχισμό δύο πορτών. Ονομάστηκε Αραμπλάρ τζαμί, δηλαδή τζαμί των Αράβων.

49

50 BUILDING YESTERDAY - BUILDING TOMORROW Διοργανωτές AUTILOS N + Χορηγοί Υποστηρικτές