Συντήρηση και Γιατήρηση Βιβλίων και Αρχειακού Υλικού

Transcript

1 ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΙΔΡΤΜΑ ΑΘΗΝΨΝ ΦΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΗ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑ & ΤΣΗΜΑΣΨΝ ΠΛΗΡΟΥΟΡΗΗ Συντήρηση και Γιατήρηση Βιβλίων και Αρχειακού Υλικού Σπύρος Ζερβός ΑΘΗΝΑ, 2009

2 ΜΑΘΗΜΑ 5 ο ΚΕΥΑΛΑΙΟ Β ΓΗΡΑΝΗ ΚΑΙ ΥΘΟΡΑ ΒΙΒΛΙΨΝ ΚΑΙ ΑΡΦΕΙΑΚΟΤ ΤΛΙΚΟΤ Μέρος 2 ο 2

3 Β.3.1. β. Υθορά βιβλιοδεσίας

4 Ζημιά στους αρμούς (κατά το άνοιγμα του βιβλίου), σχίσιμο και μερική αποκόλληση των πινακίδων Ολοκληρωτική αποκόλληση πινακίδων Ζημιές στη ράχη και στο ράψιμο Κατεστραμμένα κεφαλάρια Υθορές από τριβή και εκδορές στα καλύμματα Ζημιά από την επαφή γειτονικών βιβλίων με μεταλλικά στοιχεία (γόμφους και πόρπες) Καταστροφές από τρωκτικά και έντομα (δαγκωμένες πινακίδες από ποντίκια, φθορές στο χαρτί και την κόλλα της ράχης από έντομα με αποτέλεσμα τη διάλυση του βιβλίου) 4

5 5

6 6

7 7

8 8

9 9

10 10

11 11

12 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 Β.3.2. ύγχρονα μέσα και υλικά. Γήρανση και φθορά

23 Σύποι φθοράς Μηχανική φθορά Φημική φθορά Υυσικοχημική φθορά Βιολογική φθορά = (Υυσική) γήρανση 23

24 Β Υωτογραφία. Γήρανση και φθορά

25 Μηχανική φθορά χίσιμο, τσάκισμα, τρύπες και επιφανειακή φθορά λόγω τριβής Ρηγμάτωση γαλακτώματος Αποκόλληση γαλακτώματος από το υπόστρωμα, απολέπιση Θραύση γυάλινων υποστρωμάτων Καμπύλωση μεταλλικών υποστρωμάτων 25

26 26

27 Η μηχανική φθορά οφείλεται: ε κακές πρακτικές φύλαξης, έκθεσης και χειρισμού ε πολύ χαμηλή σχετική υγρασία ε κακή αρχική προετοιμασία του υποστρώματος (π.χ. σε αμβροτυπίες με αποκόληση γαλακτώματος) ε παλιές προσπάθειες υποστήριξης και επισκευής (κολλητικές ταινίες, σελοτέιπ, κ.λπ.) την απρόσεκτη αφαίρεση πλαισίων και υποστηριγμάτων 27

28 Φημική φθορά Ξεθώριασμα οξείδωση του αργύρου και επακόλουθη ελάττωση της οπτικής πυκνότητας (Α/Μ Υ) φωτοχημικές αντιδράσεις οξείδωσης των χρωστικών (έγχρωμη Υ) Μαύρισμα (δημιουργία κατοπτρικών επιφανειών, mirroring, tarnishing) λόγω ανεπαρκούς επεξεργασίας Αλλαγή του χρώματος ανομοιόμορφο ξεθώριασμα των τριών βασικών χρωμάτων (πρώτα το κίτρινο, μετά το μπλε και τελευταίο το πορφυρό [magenta]) 28

29 29

30 30

31 Δημιουργία λεκέδων (foxing, χημικά, νερολεκέδες, κ.λπ.) Κιτρίνισμα Φημική αντίδραση υπολειμμάτων ιόντων αργύρου που δεν έχουν απομακρυνθεί με θειούχες ενώσεις (πρωτεΐνες της αλβουμίνης, υδρόθειο από την ατμόσφαιρα, θείο από τα θειοθειϊκά). Παράγεται θειούχος άργυρος (κίτρινοι ή σκούροι λεκέδων ή χρωματισμός ολόκληρης της φωτογραφίας) Επίδραση υπολειμμάτων των χημικών επεξεργασίας (θειοθειϊκά) Οξείδωση των πρωτεϊνών (ζελατίνα, αλβουμίνη) Αντίδραση Maillard (πρωτεΐνη + γλυκόζη σε αλβουμινοτυπίες) Οξείδωση του χαρτιού (κακή ποιότητα, υψηλή οξύτητα, λιγνίνη) Επιτείνεται από την υψηλή σχετική υγρασία 31

32 32

33 33

34 Η χημική φθορά οφείλεται: ε εγγενείς αδυναμίες των διάφορων φωτογραφικών τεχνικών: ευαισθησία στο φως, τάση για οξείδωση, ασταθή χημικά, οργανικές ουσίες (π.χ. υπολείμματα ιόντων σιδήρου στην πλατινοτυπία, χρήση χλωριούχου υδραργύρου για εμφάνιση της αμβροτυπίας, υπόστρωμα αρνητικών από νιτρική κυτταρίνη κ.λπ.) την ανεπαρκή αρχική επεξεργασία την έκθεση στο φως τη μόλυνση του περιβάλλοντος (διοξείδιο του θείου, οξείδια του αζώτου, όζον, σωματίδια) τη μετανάστευση οξέων και οξειδωτικών παραγόντων από τα υλικά των αρχικών πλαισίων και των υποστηριγμάτων τη χρήση ακατάλληλων υλικών φύλαξης 34

35 Η χημική φθορά επιταχύνεται και επιτείνεται σε υψηλή θερμοκρασία και σχετική υγρασία 35

36 κακή έκπλυση: Ατελής απομάκρυνση των θειοθειϊκών (fixer) προκαλεί κιτρίνισμα (ή καφέ απόχρωση) της εικόνας, του συνδετικού και του υποστρώματος και ξεθώριασμα του αργύρου εξαντλημένα χημικά, μικρή διάρκεια της στερέωσης (fixing): η φωτογραφία παραμένει φωτοευαίσθητη και σκουραίνει με την πάροδο του χρόνου 36

37 Υυσικοχημική φθορά Τγροσκοπικά υλικά με διαφορετικές απορροφητικότητες: χαρτί, γυαλί, αλβουμίνη, ζελατίνα διαφορική διαστολή-συστολή Οφείλεται στις μεταβολές της θερμοκρασίας και της σχετικής υγρασίας Προκαλεί ρηγμάτωση του γαλακτώματος αποκόλληση των επιστρώσεων από το υπόστρωμα παραμόρφωση των υποστρωμάτων Οι μεταβολές είναι μη αντιστρεπτές 37

38 Βιολογική φθορά Μύκητες Βακτήρια Έντομα (σαράκι, ψαράκι) Σρωκτικά Προλαμβάνεται με σωστές συνθήκες φύλαξης 38

39 Β Κινηματογραφικό φιλμ. Γήρανση και φθορά

40 Μηχανική φθορά Θραύση της ταινίας Παραμόρφωση ή καταστροφή των διατρήσεων Επιφανειακή φθορά από τριβή (αμυχές, γρατσουνιές, γραμμές κ.λπ.) Σρύπες (π.χ. από κάψιμο), σχισίματα Αποκόλληση γαλακτώματος από το υπόστρωμα υρρίκνωση λόγω πολύ χαμηλής σχετικής υγρασίας (φιλμ νιτρικής ή οξικής κυτταρίνης) 40

41 41

42 42

43 1. Ξεθώριασμα εικόνας. Σο γαλάκτωμα αποκτά κίτρινο - καφετί χρωματισμό. Αμυδρή καυστική μυρωδιά. 2. Κολλώδες γαλάκτωμα. Αμυδρή καυστική μυρωδιά. 3. Σο γαλάκτωμα μαλακώνει και εμφανίζει φουσκάλες αερίου. Δριμεία μυρωδιά 4. υσσωμάτωση του φιλμ σε μια μάζα. Έντονη καυστική μυρωδιά. 5. Σο φιλμ αποσυντίθεται μετατρεπόμενο σε μια καφετιά σκόνη

44 Φημική φθορά Αποσύνθεση υποστρώματος Υιλμ νιτρικής κυτταρίνης Υιλμ οξικής κυτταρίνης Ξεθώριασμα της εικόνας (Bleaching, σε α/μ φιλμ) Δημιουργία κατοπτρικών επιφανειών (σε α/μ φιλμ) Ξεθώριασμα ή αλλαγή του χρωματισμού (σε έγχρωμο φιλμ) Η χημική φθορά δεν αναστρέφεται, αλλά η ταχύτητά της μπορεί να ελαττωθεί με βελτίωση των κλιματικών συνθηκών φύλαξης 44

45 45

46 Οι νιτρικές ομάδες αποσπώνται με τη μορφή οξειδίων του αζώτου. Η αντίδραση (υδρόλυση εστέρα) καταλύεται από οξέα και επιταχύνεται σε υψηλή σχετική υγρασία και θερμοκρασία. Σα παραγόμενα οξείδια του αζώτου αντιδρούν με την υγρασία και παράγουν νιτρώδες και νιτρικό οξύ (πολύ ισχυρό οξύ με οξειδωτική δράση). Σο νιτρικό οξύ αντιδρά με τον μεταλλικό άργυρο και παράγει άχρωμο νιτρικό άργυρο Σο νιτρικό οξύ προκαλεί υδρόλυση των αλυσίδων της κυτταρίνης. Η υδρόλυση παράγει ολιγομερή της γλυκόζης τα οποία προσδίδουν την κολλώδη υφή (nitrate honey) Σο νιτρικό οξύ δρα σαν καταλύτης και προκαλεί επιτάχυνση της απελευθέρωσης οξειδίων του αζώτου (αυτοκατάλυση) 46

47 Η υδρόλυση προκαλεί απώλεια της μηχανικής αντοχής και φθάνει μέχρι την ψαθυροποίηση του φιλμ. Σαυτόχρονα με τους παραπάνω μηχανισμούς, το νιτρικό οξύ δρα σαν ισχυρό οξειδωτικό προκαλώντας εκτεταμένες οξειδώσεις στα μακρομόρια της κυτταρίνης αλλά και τα προϊόντα της υδρόλυσής τους Διακρίνονται 5 στάδια στη πορεία της αποσύνθεσης Όταν το φιλμ φτάσει το τρίτο στάδιο δεν μπορεί πλέον να αντιγραφεί Υιλμ νιτρικής κυτταρίνης σε προχωρημένη αποσύνθεση αποτελεί σοβαρό κίνδυνο και απορρίπτεται βάσει κανονισμών 47

48 48

49 49

50 50

51 51

52 52

53 Η τριοξική κυτταρίνη υδρολύεται και εκλύει οξικό οξύ, το οποίο ελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα Η μεταβολή της οξύτητας προκαλεί μετακίνηση του πλαστικοποιητή (TPP, 12-15% κατά βάρος) στην επιφάνεια, όπου και κρυσταλλώνεται Σο ελεύθερο οξικό οξύ προκαλεί υδρόλυση της αλυσίδας της κυτταρίνης με αποτέλεσμα την ελάττωση της μηχανικής αντοχής. Καταλύει την υδρόλυση του τριοξικού εστέρα της κυτταρίνης προκαλώντας επιτάχυνση της απελευθέρωσης οξικού οξέος (αυτοκατάλυση) Η απώλεια μάζας προκαλεί συρρίκνωση του φιλμ Σα φιλμ οξικής κυτταρίνης παρουσιάζουν ιδιαίτερο πρόβλημα στο κανάλι του ήχου (το οξείδιο του σιδήρου δρα σαν καταλύτης) Η αποσύνθεση (σύνδρομο ξυδιού) παρουσιάζει 5 διακριτά στάδια: 53

54 ύνδρομο ξυδιού (vinegar syndrome) 1. Σο φιλμ αρχίζει να εκπέμπει μυρωδιά ξυδιού 2. Ακολουθεί συρρίκνωση. ε αυτή τη φάση το φιλμ συστρέφεται και σκεβρώνει και κατά μήκος και κατά πλάτος. 3. Σο φιλμ εμφανίζει ελάττωση της ελαστικότητάς του 4. Σο γαλάκτωμα ρηγματώνεται και τελικά απολεπίζεται 5. Εμφανίζεται μια λευκή σκόνη στα άκρα και στην επιφάνεια του φιλμ (ο πλαστικοποιητής!) 54

55 Βιολογική φθορά Μύκητες μούχλα: ανάπτυξη με μορφή λευκών ανάγλυφων στιγμάτων που εξελίσσονται σε δαντελωτά μοτίβα. Καταστρέφουν μη αντιστρεπτά το γαλάκτωμα. Βακτήρια: αλλοιώνουν το γαλάκτωμα Έντομα: τρέφονται με την ζελατίνα 55

56 Άλλα είδη φθοράς Λεκέδες: Από νερό, λάδι, γράσο, σκουριά ή από κολλητική ταινία ή κόλλα που χρησιμοποιήθηκε σε προηγούμενες επισκευές Επικόλληση σκόνης, βρωμιάς και ξένων σωμάτων Αποκόλληση του καναλιού ήχου Δημιουργία γυαλιστερών επιφανειών ή μερική αποκόλληση/παραμόρφωση της ζελατίνας λόγω κολλήματος των σπειρών της ταινίας (ferrotyping, antiferrotyping) 56

57 Β Δίσκος. Γήρανση και φθορά 57

58 Μηχανική φθορά: απρόσεχτος χειρισμός: θραύση, γρατσουνιές, παραμόρφωση του δίσκου φθορά λόγω αναπαραγωγής (ακατάλληλες βελόνες, λανθασμένες ρυθμίσεις, μεγάλη χρήση) Πλημμελής καθαρισμός, συγκέντρωση σκόνης και άλλων υλικών στις αυλακώσεις Υθορά της συσκευασίας (μούχλα, γήρανση, μηχανικές φθορές) Μικρή επιδεκτικότητα στη βιολογική φθορα 58

59 Υθορά του υποστρώματος Δίσκοι Berliner (vulcanite): Έκθεση στο φως προκαλεί ψαθυρότητα, έκλυση θείου, οξειδίων του θείου και θειικού οξέος που σταδιακά καταστρέφει τον δίσκο Δίσκοι οξικής κυτταρίνης: Αποκόλληση ή θραύση της επιφανειακής λάκκας λόγω συρρίκνωσης που προκαλείται από απώλεια του πλαστικοποιητή. Αποσύνθεση της οξικής κυτταρίνης. Δίσκοι γομαλάκας: Χαθυροποίηση, φθορά κατά την αναπαραγωγή (ξύσιμο των αυλακώσεων, αποβολή σκόνης). Επιταχύνεται με την υψηλή σχετ. υγρασία Δίσκοι πολυβινυλίου: γενικά σταθεροί 59

60 Β Μαγνητική ταινία. Γήρανση και φθορά 60

61 Κατάταξη της φθοράς Προβλήματα και βλάβες του υποστρώματος Υθορά και γήρανση του συνδετικού υλικού Τποβάθμιση του ηχογραφημένου σήματος Προβλήματα στην αναπαραγωγή 61

62 Βλάβες του υποστρώματος Σα πολυεστερικά υποστρώματα (>1960) είναι χημικά σταθερά Σο υπόστρωμα οξικής κυτταρίνης (<1960) παρουσιάζει το σύνδρομο του ξυδιού (υδρόλυση) Σο υπόστρωμα μπορεί να παραμορφωθεί μόνιμα με μεταβολές της θερμοκρασίας και της σχετ. υγρασίας, με ανομοιόμορφο τύλιγμα ή με τη χρήση ελαττωματικού εξοπλισμού αναπαραγωγής 62

63 63

64 Συπολογία των παραμορφώσεων πείρες που προεξέχουν εκατέρωθεν (Popped strands ) Ολόκληρα τμήματα της τυλιγμένης ταινίας που προεξέχουν εκατέρωθεν (Pack slip) Σύλιγμα της ταινίας σε επαφή με τη μια πλευρά της μπομπίνας (Flange pack) Δίπλωμα της ταινίας πάνω στον εαυτό της (Cinching) Ξεχείλωμα της ταινίας Θραύση της ταινίας 64

65 65

66 Βλάβες του συνδετικού στρώματος Κόλλημα των σπειρών (υψηλή θερμοκρασία, σφικτό τύλιγμα) Απώλεια λιπαντικού Απώλεια οξειδίου Κολλώδης ταινία (υδρόλυση του συνδετικού υλικού) Απόσπαση κολλώδους υλικού από την ταινία (Sticky-shed) 66

67 Τποβάθμιση του ηχογραφημένου σήματος Απομαγνητισμός. υμβαίνει με αργούς ρυθμούς σε σωστές συνθήκες φύλαξης και επηρεάζει πρώτα τις υψηλές συχνότητες Ασθενής αποτύπωση του σήματος από υπερκείμενα ή υποκείμενα στρώματα της μαγνητοταινίας (print-through) Επίδραση εξωγενών μαγνητικών πεδίων Απώλεια σήματος προκαλείται από: αποκόλληση τμημάτων συνδετικού υλικού μαζί με μαγνητικό οξείδιο επικόλληση σκόνης και ξένων υλικών 67

68

69 Προβλήματα στην αναπαραγωγή Κακή ευθυγράμμιση με την κεφαλή λόγω παραμόρφωσης, διπλώματος, κακής εφαρμογής (mistracking ) Παραγωγή υψίσυχνου ήχου κατά την αναπαραγωγή (σαν ουρλιαχτό, squeal, screeching, οφείλεται σε κόλλημα της ταινίας) Σαινία ηλικίας άνω των 10 ετών μπορεί να παρουσιάζει αποκόλληση υλικού, απώλεια οξειδίου και συσσωμάτωση των σπειρών, με αποτέλεσμα απώλεια στην ποιότητα του ήχου, ουρλιαχτό, επιβράδυνση ή/και ανομοιομορφία της ταχύτητας αναπαραγωγής Πρόκληση φθοράς και επικόλληση υλικών (γερασμένου συνδετικού και οξειδίου με μορφή κολλώδους μάζας) στις κεφαλές και τα εξαρτήματα που έρχονται σε επαφή με γερασμένη ταινία 69

70 Σεστ ποσοτικοποίησης της φθοράς Δοκιμή εκχύλισης με ακετόνη: υψηλή διαλυτότητα σε ακετόνη δηλώνει προχωρημένη κατάσταση φθοράς Μέτρηση οξύτητας του υδατικού εκχυλίσματος: υψηλή οξύτητα δηλώνει προχωρημένη κατάσταση φθοράς Δοκιμή τριβής: η γήρανση του συνδετικού υλικού (binder) προκαλεί προβλήματα στην ομαλή αναπαραγωγή 70

71 ΚΕΚΛΙΜΕΝΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΟΛΙΘΑΙΝΟΝ ΜΕΡΟ Δοκιμή τριβής 71

72 Β Χηφιακά αντικείμενα. Γήρανση και φθορά 72

73 Με λίγες εξαιρέσεις, τα ψηφιακά μέσα αστοχούν απροειδοποίητα Όταν παρουσιαστούν ορατά σημεία φθοράς, υπάρχει σχεδόν πάντα απώλεια πληροφορίας (τότε συνήθως το μέσο δεν μπορεί να διαβαστεί) Η υποβάθμιση του αναλογικού σήματος είναι αργή αλλά σταδιακή. Σο ψηφιακό σήμα αργεί να υποβαθμιστεί, αλλά όταν αυτό συμβεί υπάρχει απώλεια πληροφορίας Σα ψηφιακά αντικείμενα (προσοχή: όχι η ψηφιακή πληροφορία!) - εκτός των οπτικών δίσκων, και αυτών με επιφυλάξεις - θεωρούνται αναξιόπιστα μέσα για διατήρηση στο διηνεκές 73

74 Οπτικοί δίσκοι Σο στρώμα δεδομένων (αλουμίνιο, οργανική βαφή ή υλικό που αλλάζει φάση) επηρεάζεται πολύ περισσότερο από τις περιβαλλοντικές παραμέτρους από ότι το πολυανθρακικό πλαστικό Η ανθεκτικότητα στο χρόνο και η διάρκεια ζωής των οπτικών δίσκων εκτιμάται με δοκιμές τεχνητής γήρανσης σε υψηλές θερμοκρασίες και σχετ. υγρασίες (60-90 C, 70-90%RH, έως 750 ώρες) και έκθεση σε φως τις δοκιμές τεχνητής γήρανσης, η αστοχία του δίσκου συναρτάται με ορισμένο πλήθος σφαλμάτων (πριν τη διόρθωση τους) που παρουσιάζονται κατά την αναπαραγωγή 74

75 Μέση διάρκεια ζωής οπτικών δίσκων (έρευνα των εταιρειών): CD-ROM and DVD-ROM, χρόνια CD-R, DVD-R, και DVD+R, έως χρόνια CD-RW, DVD-RW, DVD+RW, και DVD-RAM, 25 χρόνια ή και περισσότερο Ανεξάρτητες έρευνες δίνουν μικρότερες τιμές (π.χ. συγκεκριμένου τύπου DVD-R, 30 χρόνια για φύλαξη σε κατάλληλες συνθήκες) Η εμπειρία δείχνει ότι εγγράψιμοι οπτικοί δίσκοι μπορεί να μην μπορούν να διαβαστούν σε μερικά χρόνια (2-5 χρόνια, Έρευνα Ολλανδικού περιοδικού PC-Active) 75

76 Η διάπκεια ζωήρ καθοπίζεηαι από: Σον τύπο του οπτικού δίσκου (π.χ. CD-ROM, CD-R ή CR-RW) Σην ποιότητα και τα υλικά κατασκευής του (ο χρυσός είναι το ανθεκτικότερο μέταλλο και η φθαλοκυανίνη η ανθεκτικότερη χρωστική) Σην κατάσταση του δίσκου πριν την εγγραφή Σην ποιότητα της εγγραφής (ταχύτητα εγγραφής, διόρθωση σφαλμάτων, ποιότητα υλικού κ.λπ.) Ση χρήση και τις περιβαλλοντικές συνθήκες φύλαξης (θερμοκρασία, σχετική υγρασία, ατμοσφαιρικοί ρύποι και φως) 76

77 Παράγοντες φθοράς Οξυγόνο, υγρασία και αέριοι ρύποι (κυρίως το διοξείδιο του θείου) προκαλούν την οξείδωση του μετάλλου της ανακλαστικής επιφάνειας (αλουμίνιο ή άργυρος, ο χρυσός δεν προσβάλλεται) Τψηλή θερμοκρασία, υψηλή σχετική υγρασία και υπεριώδης ακτινοβολία προκαλούν την γήρανση της οργανικής βαφής στους εγγράψιμους δίσκους. Οι ίδιες παράμετροι επηρεάζουν το υλικό που αλλάζει φάση στους επανεγγράψιμους δίσκους. Φρήση: γρατσουνιές, λεκέδες, δαχτυλικά αποτυπώματα. Η φθορά της κάτω επιφάνειας (πολυανθρακικό στρώμα) επηρεάζει λιγότερο την αναγνωσιμότητα από ότι η φθορά και οι γρατσουνιές στο πάνω ανακλαστικό στρώμα 77

78 Αποσύνθεση των CD (CD rot) Φημική και μηχανική φθορά που καθιστά ένα CD ή DVD μη αναγνώσιμο Φαρακτηριστικά: Εμφάνιση μικρών κενών στην ανακλαστική επιφάνεια Αλλαγή του χρώματος του δίσκου Εμφάνιση λεκέδων που μοιάζουν με κηλίδες από καφέ (CD bronzing) Οξείδωση του ανακλαστικού στρώματος, αποσάθρωση, αποκόλληση των στρωμάτων 78

79 79

80 80

81 81

82 Άλλα ψηφιακά μέσα Δισκέτες: μικρή διάρκεια ζωής (<5-10 χρόνια, σκόνη, μούχλα, απώλεια οξειδίου) κληροί δίσκοι: απροσδιόριστη διάρκεια ζωής («χτύπημα», click of death ) Μνήμες flash: απροσδιόριστη διάρκεια ζωής (~100 χρόνια??), περιορισμένος αριθμός κύκλων εγγραφής διαγραφής (< ??) Εκτυπώσεις: μικρή διάρκεια ζωής 82

83 Σα ψηφιακά αντικείμενα δεν αποτελούν υλικό για μακροχρόνια διατήρηση, με πιθανή εξαίρεση (με επιφυλάξεις) τους ψηφιακούς δίσκους Σα ψηφιακά δεδομένα πρέπει να διατηρούνται ανεξάρτητα από το υπόστρωμά τους Εφαρμόζονται μακροχρόνιες πολιτικές μετανάστευσης (migration) των ψηφιακών δεδομένων σε σύγχρονα μέσα 83

84 Β.4. Διάγνωση της φθοράς 84

85 Πριν την επέμβαση, πρέπει να προηγείται επιστημονική διερεύνηση της φθοράς, των υλικών και της τεχνολογίας κατασκευής πολύτιμων και μοναδικών αντικειμένων Βάσει αυτής αποφασίζονται οι επεμβάσεις συντήρησης, τα υλικά και οι τεχνικές που θα χρησιμοποιηθούν Πολλές φορές απαιτείται ιστορική έρευνα Διεπιστημονική προσέγγιση: συντηρητές, χημικοί, μηχανικοί, ιστορικοί κ.λπ. 85

86 Δειγμαηοληψία και μέθοδοι εξέηαζηρ Καταστρεπτικές (Κ): Λαμβάνονται δείγματα σε ποσότητα που καταστρέφεται μέρος του αντικειμένου Μικροκαταστρεπτικές (μκ): Λαμβάνονται πολύ μικρές ποσότητες δείγματος ώστε να μην γίνεται αντιληπτή η δειγματοληψία Μη καταστρεπτικές (ΜΚ): Σο αντικείμενο εξετάζεται ολόκληρο, χωρίς να απαιτείται λήψη δείγματος 86

87 Ιδιότητες που εξετάζονται Φημικές ιδιότητες: ph, χημική σύσταση, παρουσία ιόντων μετάλλων και χημικών, βαθμός πολυμερισμού (για πολυμερή όπως η κυτταρίνη), κατάσταση γήρανσης,. κ.λπ. Μηχανικές ιδιότητες: εφελκυστική αντοχή, αντοχή στις αναδιπλώσεις, αντοχή στο σκίσιμο κ.λπ. Υυσικοχημικές ιδιότητες: χρώμα, υδατοαπορρόφηση κ.λπ. 87

88 Μέθοδοι εξέηαζηρ ηων ςλικών και διάγνωζηρ ηηρ θθοπάρ ph: Κ, ΜΚ, υπολογισμός οξύτητας Μέτρηση λαμπρότητας και χρώματος: ΜΚ, αποτίμηση συντήρησης, καθαρισμού, χημικές μεταβολές κατά την γήρανση Μέτρηση μηχανικών αντοχών: Κ, αντοχή ινών χαρτιού, κατάσταση γήρανσης Μικροσκοπική εξέταση (οπτικό μικροσκόπιο): μκ, ΜΚ, σύσταση (για το χαρτί) και δομή, φθορά 88

89 Βαθμός πολυμερισμού: μκ, Κ, κατάσταση γήρανσης πολυμερών Υασματοσκοπία υπερύθρου (FTIR) και Raman: μκ, πολύ μικρό δείγμα (λίγα mg), ανιχνεύονται χαρακτηριστικές ομάδες, ταυτοποιούνται χημ. ενώσεις, εκτιμάται η φθορά Υασματοσκοπία οπτικής απορρόφησης (ΑΑS): μκ, ανιχνεύει ιόντα μετάλλων Υθορισμός ακτίνων Φ (XRF): Κ, μκ, ΜΚ, στοιχειακή ανάλυση (άτομα βαρύτερα του Ca) 89

90 Ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σε συνδυασμό με χημική μικροανάλυση (SEM-EDX): μκ, ΜΚ, δομή, κατάσταση φθοράς, στοιχειακή ανάλυση και επιφανειακή κατανομή Φρωματογραφία αερίων σε συνδυασμό με φασματοσκοπία μάζας (GC-MS): μκ, χημική ανάλυση υποστρώματος, ανίχνευση και ταυτοποίηση προιόντων γήρανσης 90