Περιεχόµενα. Εισαγωγή στo µαθήµα. Κεφάλαιο 1: Ηλεκτρονική Επικοινωνία και Ίντερνετ. Η τέταρτη εξουσία. Η ρύθµιση της επικοινωνίας

Transcript

1

2 Περιεχόµενα Εισαγωγή στo µαθήµα Κεφάλαιο 1: Ηλεκτρονική Επικοινωνία και Ίντερνετ Η τέταρτη εξουσία Η ρύθµιση της επικοινωνίας Ίντερνετ και η Τέταρτη Εξουσία Το Ίντερνετ και η επικοινωνία Ο Iστός Η µη διαµεσολαβηµένη επικοινωνία Η δηµοσιογραφία στο ίντερνετ Κεφάλαιο 2: Το Ίντερνετ σαν θέµα στην δηµοσιογραφία Η τεχνοφιλία Κεφάλαιο 3: Εργαλεία Ερευνάς της ηµερήσιας διάταξης στον ιστό Ανάλυση περιεχοµένου ηλεκτρονικής δηµοσιογραφίας και το Ίντερνετ Λογισµικό και δηµοσιογραφία Βασικοί Ορισµοί Η ηµερήσια διάταξη Παράδειγµα Ερευνάς Πεδίου: η ηµερήσια διάταξη της Αmerica On-Line 3

3 4

4 Περίληψη Μαθήµατος Το µάθηµα Ηλεκτρονική ηµοσιογραφία εισάγει βασικά θέµατα στην ηλεκτρονική δηµοσιογραφία και είναι σχεδιασµένο για τους φοιτητές του Τµήµατος Μάρκετινγκ και Επικοινωνίας. Παρουσιάζει παραδείγµατα και δηµοσιογραφικό υλικό για να εστιάσει στις βασικές έννοιες περί ελευθερίας του τύπου και τέταρτης εξουσίας, καθώς και το πώς αυτές µετουσιώνονται σε αναφορά µε τα νέα µέσα. Αναφερόµενο σε υπάρχουσες πρακτικές και την τρέχουσα ειδησεογραφία, εισάγει τις κύριες προσεγγίσεις της δηµοσιογραφίας στη θεωρία της µαζικής επικοινωνίας και των νέων µέσων. Τρεις µελέτες περιπτώσεων (case studies) πλαισιώνουν τις συζητήσεις περί δηµοσιογραφίας: Το Watergate Ο σάλος για το Ίντερνετ Η ειδήσεις της AOL Ακολουθούν κάποια ενδεικτικά ερωτήµατα µε τα οποία θα ασχοληθούµε έµµεσα: Ποιες είναι οι βασικές λειτουργίες της δηµοσιογραφίας για την οικονοµία και την κοινωνία; Πώς οργανώνεται η παραγωγή ειδήσεων; Ποια η σχέση δηµοκρατίας και δηµοσιογραφίας; Πώς καταγράφεται η πραγµατικότητα; Πώς παράγονται οι ειδήσεις; Ποιος ο ρόλος του δηµοσιογράφου; 5

5 ιαβάζουν τελικά οι δηµοσιογράφοι τα δελτία τύπου; ηµοσιογραφία δεν είναι µόνο η ειδησεογραφία. Ποια τα όρια της ηλεκτρονικής δηµοσιογραφίας; Είµαστε όλοι δηµοσιογράφοι; Είναι οι πύλες δηµοσιογραφικοί ιστότοποι; Καταργεί η ψηφιακή κάµερα τον ρόλο του δηµοσιογράφου ως αντικειµενικού µάρτυρα; Που παράγονται τα προϊόντα δηµοσιογραφίας που καταναλώνουµε; Θα µελετήσουµε: Ειδησεογραφικούς ιστοτόπους. Blogs Ενηµερωτικές εκποµπές Η παρακολούθηση και µελέτη των παραπάνω είναι µέρος της εργασίας για το µάθηµα. Η εργασία για το µάθηµα είναι υποχρεωτική και οµαδική και αντιστοιχεί στο 50% του τελικού βαθµού. H εργασία αφορά την ανάλυση περιεχωµένου στον ελληνικό ιστό, σε µπλόγκς και σε ειδησεωγραφικούς ιστότοπους της ελληνικής επικράτειας. 6

6 Περίληψη της ύλης Η ύλη του µαθήµατος χωρίζεται σε τέσσερα µέρη: συγγράµµατα, σηµειώσεις, υλικό αναρτηµένο στον ιστότοπο του µαθήµατος και υλικό από τη δικιά σας πλοήγηση. Βασική ουσιαστική προϋπόθεση του µαθήµατος είναι δηλαδή το ενδιαφέρον σας για τη δηµοσιογραφία εντός και εκτός δικτύου. Όσο πιο πολλές εφηµερίδες, online ειδησεογραφία, ραδιόφωνο και τηλεόραση παρακολουθείτε, τόσο πιο ευχάριστο και ενδιαφέρον θα σας φανεί το µάθηµα. Ποιο αναλυτικά η ύλη σας περιέχει: Συγγράµµατα : το Curran, J., (2006) ΜΜΕ και Εξουσία, Αθήνα: ΠΑΤΑΚΗΣ, Curran, J.& Μ. Gurevitch (2001) ΜΜΕ και Κοινωνία, Αθήνα: ΠΑΤΑΚΗΣ. Tα συγγράµµατα αποτελoύν κλασικά συγγράµµατα που δίνονται σε προπτυχιακούς και µεταπτυχιακούς φοιτητές της µαζικής επικοινωνίας και δηµοσιογραφίας στην Βρετανία και είναι γραµµένα και επιµεληµένα από τον πρώτο καθηγητή µαζικής επικοινωνίας στην Βρετανία. Τα συγγράµµατα εισάγουν τα βασικά θέµατα στην µαζική επικοινωνία και δηµοσιογραφία και παραπέµπουν σε πλήθος µελετών για εκείνους που επιθυµούν να εντρυφήσουν περαιτέρω. Τα κεφάλαια 1 και 4 του ΜΜΕ και Εξουσία και ουσιαστικά εισάγει τις βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις στην µαζική επικοινωνία, αναφερόµενα στο τύπο και τη δηµοσιογραφία του, καθώς και στην ανάπτυξη και θεώρηση της τηλεόρασης. Αντίστοιχα στο ΜΜΕ και Κοινωνία, το άρθρο του Schudson περί Κοινωνιολογίας της ηµοσιογραφίας καθώς και του Curran αποτελούν βασικές εισαγωγές στο χώρο. Για αυτούς που δεν έχουν παρακολουθήσει στο παρελθόν κάποιο µάθηµα µαζικής επικοινωνίας είναι απαραίτητη η κατανόηση αυτών των κεφαλαίων. Γενικά είναι αδύνατον να αποκοπεί το υποσύνολο που λέγεται ηλεκτρονική δηµοσιογραφία από τη δηµοσιογραφία και την µαζική επικοινωνία µία 7

7 και µιλάµε για την ίδια δραστηριότητα. Αυτό ισχύει γιατί η ηλεκτρονική δηµοσιογραφία δεν λαµβάνει χώρα σε κάποιο κενό αλλά είναι µέρος µίας ευρύτερης σφαίρας που ονοµάζεται δηµοσιογραφία, η οποία και είναι µέρος της ευρύτερης σφαίρας της µαζικής επικοινωνίας. Τα συγγράµµατα αποτελούν γέφυρα προς γενικότερα θέµατα στη δηµοσιογραφία και τη µαζική επικοινωνία. Σηµειώσεις : Οι σηµειώσεις εισάγουν την ιδέα της ηλεκτρονικής επικοινωνίας µε έµφαση την κατανόηση του πως και εάν διαφοροποιεί την «ηλεκτρονική» δηµοσιογραφία. Οι σηµειώσεις έχουν τρία µέρη. Στο πρώτο µέρος µπορείτε να βρείτε µία γενική εισαγωγή στο Ίντερνετ σαν µέσο καθώς και στη δηµοσιογραφία και το Ίντερνετ. Στο δεύτερο αναλύεται ο τρόπος που κατασκευάστηκε η έννοια του διαδικτύου και η έννοια των νέων τεχνολογιών γενικότερα από τα µέσα. Στο τρίτο σας δίνεται µεθοδολογία και παράδειγµα για την ανάλυση των ειδήσεων στο διαδίκτυο. Οι σηµειώσεις τελειώνουν µε ένα παράδειγµα ποσοτικής έρευνας πεδίου, το οποίο θα σας βοηθήσει να εκπονήσετε την εργασία που σας ζητείται για το µάθηµα. Τέλος, µία µικρή σηµείωση/βοήθηµα στην κατανόηση της δηµοσιογραφίας: η δηµοσιογραφία αρχίζει από την ξεκάθαρη παραδοχή ότι η πραγµατικότητα δεν είναι ένα απλό πράγµα «εκεί έξω», αλλά κάτι µε το οποίο έχουµε ανακλαστική σχέση. εν υπάρχει τίποτα φυσικό στην πραγµατικότητα. Είναι, όπως συχνά λέγεται, µία κατασκευή. Και µε αυτό δεν εννοούµε ότι είναι απλά µία φαντασίωση ή ένα παραµυθάκι εννοούµε ότι δεν είναι δεδοµένη και σταθερή, κατανοητή και προσβάσιµη. Στα λόγια του πολύ γνωστού καθηγητή M. Schudson: Όταν λέµε ότι ένα ρεπορτάζ είναι µία ιστορία, τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο, δεν σηµαίνει ότι 8

8 µειώνουµε τις ειδήσεις ούτε ότι τις κατηγορούµε ως πλασµατικές. Απλώς εφιστούµε την προσοχή στο γεγονός ότι οι ειδήσεις, όπως κάθε δηµόσιο έγγραφο, είναι µια κατασκευασµένη πραγµατικότητα, µε τη δική της εσωτερική εγκυρότητα (ΤιιοΚιη &η, 1976: 97). 9

9 1

10 Κεφάλαιο 1 ιαδικτυακή Επικοινωνία και ηµοσιογραφία 1

11 Η ανάπτυξη του Ίντερνετ τη δεκαετία του 90 στη ύση συνοδεύτηκε από µύριες ρόδινες προσδοκίες ως προς το πως το Ίντερνετ θα αλλάξει τον κόσµο µας. Αυτές οι στερεότυπες προσδοκίες αναφερόντουσαν σε όλες τις πλευρές της ζωής και κοινωνίας, από το φλερτ και την προσωπικότητα µέχρι την πολιτική, το εµπόριο και την µαζική επικοινωνία. Όλες µαζί οι ελπίδες αυτές συνέθεσαν µια περίπλοκη ιδεολογία που θα µπορούσαµε να ονοµάσουµε Ιντερνετοφιλία ( Πατέλη 1999). Η Ιντερνετοφιλία λοιπόν είναι η πίστη ότι η τεχνολογία του Ίντερνετ θα φέρει καλύτερες µέρες: µεγαλύτερη ελευθερία και ισότητα, ένα δυναµικό σύστηµα επικοινωνίας και διανοµής που καταστρέφει τους βαρόνους των ΜΜΕ, ελευθερία στους δηµοσιογράφους. Σύµφωνα µε την Ιντερνετοφιλία το Ίντερνετ θα εγκαθιδρύσει ένα νέο είδος δηµοσιογραφίας. Το µάθηµα της ηλεκτρονικής δηµοσιογραφίας ερευνά και κρίνει αυτή την υπόσχεση. Έχει σα στόχο το να µάθουν οι φοιτητές να διαβάζουν και να κατανοούν εντός δικτυού πολιτισµικά δηµοσιογραφικά κείµενα µακριά από υπερβολές. Πιο συγκεκριµένα, στα πλαίσια του µαθήµατος ασχολούµαστε µε το πως η δηµοσιογραφία έχει αναπτυχθεί µέσα από το Ίντερνετ (και τα νέα µέσα γενικότερα) αλλά και το πως το Ίντερνετ ως έννοια έχει κατασκευαστεί από τη δηµοσιογραφία. Η ενασχόληση µας δηλαδή µε το µέσο έχει δύο άξονες: Ο πρώτος αφορά µία γενική αναφορά στο µέσο και άρα την πρακτική της δηµοσιογραφίας σε αυτό και ο δεύτερος το ίδιο το µέσο σα θέµα στην ειδησεογραφική ατζέντα. Στα πλαίσια του µαθήµατος θα εξετάσουµε πως το Ίντερνετ κατασκευάστηκε από αυτήν την ιδεολογία και ποιο ρόλο είχε η δηµοσιογραφία στην ανάπτυξη αυτής της ιδεολογίας. Η ενασχόληση µας αποσκοπεί αφενός στο να κατανοήσουµε τις διαδικασίες κατασκευής της πραγµατικότητας από τους δηµοσιογράφους και αφετέρου την κατανόηση των κυρίων θέσεων της εν λόγω ιδεολογίας. Απώτερος 1

12 στόχος είναι φυσικά το να υπερβούµε τις κυρίες θέσεις της Ιντερνετοφιλίας και να προσεγγίσουµε το µέσο και την ηλεκτρονική δηµοσιογραφία νηφάλια. Στη προσπάθεια µας να προσεγγίσουµε την ηλεκτρονική δηµοσιογραφία θα αναφερθούµε αφενός κριτικά στον τρόπο µε τον οποίο η ίδια η ηλεκτρονική δηµοσιογραφία έχει κατασκευαστεί από τα µέσα (και άρα θα καταλάβουµε τι εννοούµε όταν λέµε ότι η δηµοσιογραφία κατασκευάζει την πραγµατικότητα), και αφετέρου στο Ίντερνετ σα µέσο για να υπερβούµε τις βασικές δοµές αυτής της κατασκευής και να προσεγγίσουµε την ηλεκτρονική δηµοσιογραφία σήµερα. Με άλλα λόγια, ασχολούµαστε µε το Ίντερνετ για δύο λόγους: γιατί η ανάπτυξη του καθαυτή αποτελεί παράδειγµα «κατασκευής των ειδήσεων» γιατί υπερβαίνοντας τις βασικές δοµές της κατασκευής αυτής µπορούµε να προσεγγίσουµε την ηλεκτρονική δηµοσιογραφία κριτικά. Αυτή η κριτική στάση αποτελεί και προϋπόθεση για την εκπόνηση της υποχρεωτικής εργασίας για το µάθηµα. 1

13 1

14 Η τέταρτη εξουσία Ο µύθος της τέταρτης εξουσίας βρίσκεται στην καρδιά της φιλελεύθερης προσέγγισης στα µέσα και καθιστά τον κοινό τρόπο µε τον οποίο γενικά κατανοούνται τα µέσα και η λειτουργία τους στις φιλελεύθερες δηµοκρατίες όπως τις ΗΠΑ. Σύµφωνα µε την προσέγγιση αυτή τα µέσα διαθέτουν τρεις βασικές λειτουργίες για την δηµοκρατία: Α) Παρέχουν πληροφορίες 229 και εκπαιδεύουν το ανεξάρτητο εκλογικό σώµα Β) ιενεργούν ελέγχους διαφάνειας στην κυβέρνηση και το κράτος, ενεργώντας ως «δηµόσιοι φύλακες» 130 Γ) Αλλά και πιο σηµαντικά, οµογενοποιούν, εναρµονίζουν και ενοποιούν την πολλαπλότητα των ετερογενών στοιχείων που συνθέτουν τις σύγχρονες φιλελεύθερες κοινωνίες. Οι ειδήσεις βοηθούν έτσι στη συνάθροιση των πολιτικών απόψεων της κοινωνίας, και παρέχουν έναν ουδέτερο χώρο για σηµαντικό διάλογο µεταξύ των ελίτ, έτσι ώστε οι στόχοι της κοινωνίας να µπορούν να αποκρυσταλλωθούν, να µεταβληθούν µετά από πλούσιο διάλογο. Ακόµη, τα Μέσα κρατούν την κοινωνία άγρυπνη για το τι συµβαίνει στον κόσµο ετοιµάζοντας την για πιθανές αναταραχές, έτσι ώστε να µπορούν να εφαρµοστούν οι σωστές πολιτικές για την αντιµετώπιση τους. Επιπλέον, κάνουν τον ανεξάρτητο ψηφοφόρο πιο ενηµερωµένο όσον αφορά την πολιτική και διευκολύνουν τη διαδικασία εκλογής. Οι δηµοσιογράφοι είναι 229 Όπως το θέτει ο Ganz " ο αρχικός σκοπός των µέσων ειδήσεων είναι να ενηµερώσει το κοινό" (Ganz 1980:291). 130 Ο Ganz ονοµάζει τους δηµοσιογράφους "δηµόσιους φύλακες" (Ganz 1980:293). Ο όρος dot.com οικονοµία χρησιµοποιείται για να περιγράψει την οικονοµική δραστηριότητα που προκύπτει από τη χρήση της ανώτατης χωρικής υποδιαίρεσης επικράτειας (top level domain) «.com» στο Ιντερνέτ. 1

15 «δηµόσιοι φύλακες» (βλ. Ganz 1980:293). Τα παραπάνω υποδεικνύουν ότι οι ειδήσεις πρέπει ιδεολογικά να κρατηθούν µακριά από οποιουσδήποτε εξωτερικούς περιορισµούς, στα λόγια του Alexander «στον ιδανικό-τύπο µιας διαφοροποιηµένης κατάστασης, τα µέσα ενηµέρωσης είναι δοµικά ελεύθερα να εµποδίσουν άµεσα τις οικονοµικές, πολιτικές, παγεωµένες, και πολιτισµικές εµπλοκές» (Alexander 1981:33). Οι φιλελεύθερες δηµοκρατίες µας προστατεύουν το δικαίωµα του λόγου και την ελευθερία του τύπου ακριβώς επειδή τα µέσα έχουν αυτές της λειτουργίες. Περαιτέρω Μελέτη : Το κεφάλαιο 5 του συγγράµµατος (α) προσφέρει µία λεπτοµερή ανασκόπηση της φιλελεύθερη προσέγγισης, ανασκόπηση βασική για την κατανόηση του µαθήµατος. ιαβάστε τις σελίδες και και µετά ολόκληρο το κεφάλαιο του Schudson στο σύγγραµµα (β). Επίσης, είναι σηµαντικό να δείτε την ταινία «Όλοι οι άνθρωποι του προέδρου». Περιγράψετε και συζητήσετε τις διαφορές στην δηµοσιογραφική τακτική των δύο δηµοσιογράφων. 1

16 Έννοιες -κλειδιά για την δηµοσιογραφία Υπολογισιµότητα Αξιοπιστία Πυλωρός Αντικειµενικότητα ιαφάνεια Πυγές Ατζέντα της ηµέρας 1

17 Άσκηση 1 (µία µονάδα από τον τελικό βαθµό) ιαβάσετε τις αρχές τις ΕΣΗΕΑ στο Σχολιάστε κριτικά τις αρχές αυτές. Ποιες και πόσες αξίες ορίζουν σαν σηµαντικές για τον δηµοσιογράφο; Ποιες αντιφάσεις διακρίνετε; Για την Ελλάδα και τα ΜΜΕ δείτε : Παπαθανασόπουλος, Σ. (1999) Απελευθερώνονταςτην τηλεόραση ΑΘΗΝΑ: Kαστανιώτης Κεφάλαιο 1 Papatheodorou F. and Machin D. (2003) The post-dictatorial Intimacy between the Political Elite and the Mass Media in Greece and Spain European Journal Communication 2003:18; 31 Papathanassopoulos S. & Hallin D. (2002) Political clientelism and the media: southern Europe and Latin America in comparative perspective European Journal of Communications Vol Papathanassopoulos, S. (2001) The Decline of Newspapers: the case of the Greek press Journalism Studies, Volume2, Number 1, Papathanassopulos, S. (2001) Media Commercialization and Journalism in Greece European Journal Communication 2001: Vol. 16 (4):

18 ηµοσιογραφία και η αγορά των ΜΜΕ Ο τοµέας των ΜΜΕ παρουσιάζει συγκεντρωτισµό στην ιδιοκτησία. Η δηµοσιογραφία στις φιλελεύθερες δηµοκρατίες ασκείται στα πλαίσια µίας συγκεκριµένης πολιτικής οικονοµίας. Πιο συγκεκριµένα αυτός ο συγκεντρωτισµός: Είναι κάθετος - Οι εταιρίες κατέχουν και τα συστήµατα διανοµής και τα συστήµατα µετάδοσης του προϊόντος. Και το περιεχόµενο και τα παραφερνάλια. Αυτό αφήνει για χώρο για συνεργίες Είναι και τοπικός και παγκόσµιος ηµιουργεί ολιγοπώλιο σε πολλές άλλες αγορές προϊόντων Για παράδειγµα, στις ΗΠΑ από το 1995 και έπειτα έχουν λάβει χώρα τρεις σηµαντικές εξελίξεις: 1. Λίγοι όµιλοι εταιριών συγκεντρώνουν την ιδιοκτησία της πλειονότητας των εταιριών σε όλα τα µέσα. 2. To ρυθµιστικό πλαίσιο λειτουργίας των νόµων απελευθερώνεται σηµαντικά µε τον νόµο του 1996 για τις τηλεπικοινωνίες. 3. Υπάρχει σηµαντική ανάπτυξη των νέων µέσων. Έτσι για παράδειγµα η αγορά εφηµερίδων είχε αξία 62 δις δολάρια το 2003 και εµφανίζει 25% συγκεντρωτισµό σε τοπικό επίπεδο, δηλαδή µία εταιρία µονοπωλεί την πολιτεία και πόλη και εξαγοράζει τις µικρότερες εφηµερίδες, τις πιο τοπικές. Αντίστοιχα η αγορά των εκδόσεων έχει 7 µεγάλες εταιρίες που µονοπωλούν την αγορά και 80% των πωλήσεων βιβλίων να συµβαίνουν µέσα από αλυσίδες καταστηµάτων όπως η Barnes and Noble. Άλλα παραδείγµατα: 5 όµιλοι µουσικής ελέγχουν το 87% της αµερικανικής αγοράς Στο ραδιόφωνο το 1/3 του εισοδήµατος πηγαίνει σε τέσσερις µεγάλες εταιρίες (ποσό εισοδήµατος 13 δις δολάρια) 12 εταιρίες ελέγχουν το 61% των κινηµατογραφικών οθόνων 6 µεγάλες εταιρίες ελέγχουν την καλωδιακή τηλεόραση )τα κουτάκια 8 η 9 του ς ανήκουν τα 49 πρώτα καλωδιακά κανάλια Αλλά και σε παγκόσµιο επίπεδο το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ παρουσιάζει συγκεντρωτισµό. Κατά τους McChesney, Schiller, Herman, και Chomsky λίγες εταιρίες ελέγχουν ένα µεγάλο αριθµό µέσων. Πιο συγκεκριµένα οι 7 πιό µεγάλοι όµιλοι εταιριών είναι: 1

19 1. Η News Corporation, ( εισπράξεις το ,5 δις δολάρια) είναι κάτοχος µεταξύ άλλων του FOX Network, DirecTV, 34 σταθµών τηλεόρασης, του National Geographic Channel, FX, της 20th Century Fox, της New York Post, της Harper Collins Publishers, των Regan Books, των Sunday Τιµες, της Star TV 2. Η General Electric, (εισπράξεις το ,2 δις δολάρια) κάτοχος µεταξύ άλλων: του NBC, της Telemundo, της Universal Pictures, της Universal Parks & Resorts, του CNBC, του Bravo, του MSNBC Universal Pictures, Sci-Fi Channel, και USA Network 1. Η Bertelsmann AG, ( εισπράξεις το ,8 δις δολάρια) είναι κάτοχος µεταξύ άλλων: 11 δικτύων τηλεόρασης, Εκδόσεις Random House, BMG Music, Arista Records and RCA Records. 2. Η Vivendi Universal, ( εισπράξεις το ,1 δις δολάρια), είναι κάτοχος µεταξύ άλλων: CANAL+, Cineplex Odeon Theatres (42%), MCA Records, PolyGram Records, Vivendi Telecom, and 26,8% των µετοχών της TimeWarner 3. Η Walt Disney Company, ( εισπράξεις το ,4 δις δολάρια) είναι κάτοχος µεταξύ άλλων: ABC, Disney Channel, ESPN, A&E, History Channel, E!, Buena Vista, Touchstone Pictures, 10 TV σταθµών, 60+ ραδιοφωνικών σταθµών, ESPN Radio, Miramax Films, Hyperion Books. 4. Η TimeWarner ( εισπράξεις το ,6 δις δολάρια) είναι κάτοχος µεταξύ άλλων: Warner Bros, AOL, CNN, HBO, Time Warner Cable, Turner (TNT, TBS), Cartoon Network, New Line Cinema, Castle Rock Entertainment, Atlantic Recordings, Elektra/Sire, Rhino, Time-Life Books, DC Comics, Fortune, Sports Illustrated, People, Netscape Communications. 5. Η Viacom ( εισπράξεις το 2003 $26,6 δις δολλάρια) είναι κάτοχος µεταξύ άλλων: των δικτύων CBS και UPN, πάνω από 35 σταθµών τηλεόρασης, MTV, Showtime, Nickelodeon, BET, Paramount Pictures, Blockbuster Video, πάνω από 175 ραδιοφωνικούς σταθµούς, Simon & Schuster. 2

20 Συγκεντρωτισµός και Θεωρίες Συνωµοσίας και ιαπλοκής Το τι σηµαίνει, το πώς δηλαδή ερµηνεύουµε το παραπάνω ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι αντικείµενο συζήτησης. Για κανένα δεν σηµαίνει κάτι αυτονόητο η παραπάνω εικόνα ολιγοπωλίου. Είναι τεράστια παγίδα ειδικά όταν σκεφτόµαστε κριτικά την δηµοσιογραφία να αφηνόµαστε σε θεωρίες συνωµοσίας. Το να αποφύγουµε αυτήν την παγίδα είναι το κλειδί για την κατανόηση της δηµοσιογραφίας. εν υπάρχει ένας κακός µεγιστάνας ΜΜΕ που ασκεί εξουσία µέσα από την ιδιοκτησία. εν υπάρχει µελέτη στην δηµοσιογραφία που να αποδεικνύει κάτι τέτοιο. Το θέµα λοιπόν που πραγµατευόµαστε σε αυτό το µάθηµα δεν είναι η εξέταση της σχέσης ποµπού και δέκτη, υποθέτοντας ότι η υποδοµή ορίζει τη διαδικασία επικοινωνίας αυτών έτσι απλά. Ότι δηλαδή ο δηµοσιογράφος έχοντας λάβει χρήµατα ή πίεση από τον εκδότη ή το βιοµήχανο απλά κατασκευάζει την πραγµατικότητα, ότι οι ειδήσεις δηλαδή είναι ψέµατα που µας πουλάνε αυτοί που έχουν εξουσία, και άρα εµείς, ο δέκτης, είµαστε αποδυναµωµένοι, και το περιεχόµενο των προϊόντων των ΜΜΕ αδιάφορο. Με το να είµαστε ενήµεροι για τα παραπάνω οικονοµικά στοιχεία, ή και για άλλα που αφορούν την ελληνική αγορά, δε θέλουµε να αποδείξουµε ότι οι ειδήσεις αποδυναµώνουν τη θέση του ποµπού στην επικοινωνία του µηνύµατος. Θέλουµε απλά να εξετάσουµε τα οικονοµικά και πολιτισµικά πλαίσια µέσα στα οποία µπορεί να επικοινωνήσουν ποµποί και δέκτες. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει τίποτα το απλό στο να υποστηρίζει κανείς ότι ένα µέσο είναι εµπορευµατοποιηµένο και η αγορά του αποτελεί ολιγοπώλιο. Η ύπαρξη αυτής της εµπορευµατοποίησης είναι δεδοµένη για όλους του ερευνητές των µέσων ανεξαρτήτως προσέγγισης µε την έννοια ότι τα µέσα λειτουργούν στα πλαίσια του παγκόσµιου καπιταλισµού και παράγουν προϊόντα ΜΜΕ µέσα σε αυτά τα πλαίσια από τη σύλληψη τους. Αυτό είναι 2

21 αναµφισβήτητο σε οποιαδήποτε θεώρηση τους. Το ενδιαφέρον ζήτηµα είναι, τι ακριβώς σηµαίνει αυτό; Οι ερµηνείες και οι προσεγγίσεις που οριοθετούνται για να εξηγηθεί η ιδιοκτησιακή εικόνα που περιγράψαµε ποικίλουν. Σε γενικές γραµµές,όπως θα διαβάσετε και στο σύγγραµµα του Curran, χωρίζονται στις φιλελεύθερες ( όπως περιγράφηκαν παραπάνω) και σε αυτές της ριζοσπαστικής πολιτικής οικονοµίας. Η πολιτική οικονοµία των ΜΜΕ και η δηµοσιογραφία Η πολιτική οικονοµία των ΜΜΕ, η οποία µεταξύ άλλων αποτελεί µία από της πλέον κλασικές προσεγγίσεις της σχέσης δηµοκρατίας και επικοινωνίας, εννοιολογεί, ελέγχει, µελετά και καταγράφει το φαινόµενο της κρίσης, συµµετοχής και ενίοτε αξιοπιστίας των δηµοκρατικών θεσµών στις σύγχρονες κοινοβουλευτικές δηµοκρατίες. Η πολιτική οικονοµία των ΜΜΕ ουσιαστικά καταγράφει τις διαδικασίες συρρίκνωσης της δηµόσιας σφαίρας από τις λειτουργίες της οικονοµίας. Η πολιτική οικονοµία µε άλλα λόγια τοποθετεί την οικονοµική εξουσία στο κέντρο της πολιτικής χρήσης και λειτουργίας των µέσων. Η πολιτική της τεχνολογίας βρίσκεται στην καρδιά της εν λόγω τεκµηρίωσης του ελλείµµατος δηµοκρατίας, εφόσον η τεχνολογία αυτοµατοποιώντας πολιτισµικά κείµενα κατασκευάζει τα πλαίσια µέσα στα οποία µπορεί να λάβει χώρα η συµµετοχικότητα. Η ριζοσπαστική πολιτική οικονοµία, εστιάζει στην διαδικασία εµπορευµατοποίησης και σε ελάχιστες και άτυχες περιπτώσεις προσεγγίζει τα µέσα θεωρώντας αυτήν την σχέση ποµπούδέκτη αυτονόητη 2. Άσκηση 2 (υποχρεωτική ) 2 Να αναφέρουµε ένα παράδειγµα σε σχέση µε το Ίντερνετ, το άρθρο το Peter Goldming Global Village or Cultural Pillage 2

22 1) Καταγράψετε διαφορές στον παραπάνω χάρτη ιδιοκτησίας των ΜΜΕ. Αναφέρατε 4 αντίστοιχα παραδείγµατα εταιριών παροχής υπηρεσιών ίντερνετ. 2) Επιλέξετε τα αγαπηµένα σας προϊόντα. Καταγράψτε σε ποιόν όµιλο ανήκουν. Βλέπετε οµοιότητες; Βλέπετε διαφορές; Ανήκουν ανταγωνιστικά προϊόντα στον ίδιο όµιλο; 2

23 ηµοσιογραφία και Ρύθµιση Το δηµοσιογραφικό προϊόν δεν είναι ένα οποιαδήποτε προϊών, είναι στενά συνηφασµένο µε την δηµοκρατία. Σε αυτήν την συζήτηση υπάρχουν διαφορετικές οµάδες επιχειρηµάτων υπέρ και κατά της ρύθµισης της ελεύθερη αγοράς. Εδώ θα παραθέτουµε τέσσερις οµάδες επιχειρηµάτων στις οποίες αναφέρεται ο πρόεδρος του BBC G. Davies (και µέτοχος της goldman sachs) Επιχειρήµατα υπέρ της ρύθµισης των αγορών της επικοινωνίας. 1. Αποτυχία της αγοράς Η αποτυχία των αγορών προϊόντων επικοινωνίας οδηγεί στη λογοκρισία ( όταν η προσφορά περιορίζεται η ποσότητα προϊόντων - πολιτισµικών κειµένων περιορίζεται). Επίσης είναι δύσκολο να πουλήσει κανείς «κανονικά» την πληροφορία. Οι καταναλωτές δε µπορούν να ξέρουν τι αγοράζουν µέχρι να έχουν ήδη αγοράσει το προϊόν. Το προϊόν µπορεί να έχει εξωτερικές επιρροές και επιδράσεις που είναι εξωτερικές στην κατανάλωση (τα λεγόµενα externalities). Είναι merit προϊόντα: η ζήτηση αυτών των προϊόντων είναι µικρότερη από αυτή που πραγµατικά χρειάζεται κάποιος. Οι καταναλωτές δηλαδή αγοράζουν λιγότερο από αυτό που χρειάζονται. 2. Πολίτες και κοινότητα Όλοι οι πολίτες έχουν το δικαίωµα σε βασικές πληροφορίες. 3. ηµοκρατία Βασική παραδοχή ότι η ψήφοι δεν πωλούνται και δεν αγοράζονται. Κοινή γνώση είναι βασική για την κοινωνική συνοχή. 2

24 4. Βιοµηχανική πολιτική Επιχειρήµατα εναντίον της ρύθµισης της αγοράς Αυξάνει την δυνατότητα κρατικής και θεσµικής εξουσίας στον ελεύθερο λόγο, και άρα οδηγεί στη λογοκρισία Θίγει τα πνευµατικά δικαιώµατα των παραγωγών εν είναι δυνατή λόγω της διεθνοποίησης της δηµοσιογραφίας Περιορίζει το φάσµα εκποµπής ύο µοντέλα χρηµατοδότησης της ραδιοτηλεόρασης Ελεύθερη αγορά: κέρδη από διαφήµιση και πώληση άλλων αγαθών που έχουν σχέση µε το προϊόν. Ραδιοτηλεόραση δηµόσιας υπηρεσίας: (Public Service Broadcasting ευρέος φάσµατος). Χρηµατοδότηση µε: Ανταποδοτικό τέλος Κρατική χρηµατοδότηση Περαιτέρο Μελέτη : Zέρη, Π (1999) Θεσµοί Εποπτείας στο Ραδιοτηλεοπτικό Σύστηµα Αθήνα: Οδυσσέας ΕΣΡ και A ΑΕ (ιστότοποι) Συµπεράσµατα του Συµβουλίου σχετικά µε τα αποτελέσµατα του δηµοσίου διαλόγου για την Πράσινη Βίβλο Σύγκλισης (ιδίως τα θέµατα που σχετίζονται µε τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και τον οπτιακουστικό τοµέα) 1999/ C 283/01 Schudson, M. (1998) 'Changing Concepts of Democracy', διαθέσιµο στο Graham, A. and Davies, G. (1997) Broadcasting, Society and Policy in the Multimedia Age, Luton: Luton University Press. 2

25 Το Ίντερνετ και η επικοινωνία ( αυτό το µέρος των σηµειώσεων ανήκει στις σηµειώσεις για το Μάθηµα της Ηλεκτρονικής Επικοινωνίας του Εαρινού Εξαµίνου ) To Ίντερνετ είναι πρωταρχικά ένα µέσο µαζικής επικοινωνίας, σαν το τηλέφωνο και την τηλεόραση. εν είναι µια τεχνολογική πλατφόρµα, µια ραχοκοκαλιά που συνιστά την υποδοµή της παγκόσµιας τηλεπικοινωνίας, είναι ένα µέσο. Το Ίντερνετ επαναδιαµεσολαβεί υπάρχουσες δοµές διαµεσολάβησης και εφεύρει καινούργιες. (Botler 2002). Αυτός ο ορισµός είναι κλειδί για την κριτική κατανόηση του. υστυχώς πέρασε µία δεκαετία ώστε να υπάρξει κάποια θεωρητική συναίνεση σε σχέση µε αυτό τον ορισµό. Η βασική του λειτουργία του Ίντερνετ σαν µέσο, το ότι δηλαδή το Ίντερνετ διαµεσολαβεί την πραγµατικότητα, είχε τεθεί σε αµφισβήτηση. Το κυρίαρχο παράδειγµα θεώρησης των νέων µέσων για πολλά χρόνια όριζε το Ίντερνετ σαν µία ουδέτερη πλατφόρµα ανταλλαγής πληροφοριών, ουδέτερο εργαλείο, κάτι σαν µία τσουγκράνα καθρέφτης που απλά αντικατοπτρίζει την πραγµατικότητα. Αυτό το παράδειγµα έχει εγκαθιδρύσει µία αρκετά ρευστή εννοιολογική σχέση ανάµεσα από το Ίντερνετ και την «αµεσότητα». Ο κυρίαρχος ορισµός δηλαδή θέλει το Ίντερνετ να αντανακλά άµεσα τις απόψεις των κυρίαρχων και αυτόνοµων χρηστών που το αποτελούν, να από-διαµεσολαβεί την επικοινωνία. Αυτή είναι µία θέση στην οποία αναφερόµαστε στην διάρκεια των µαθηµάτων στην προσπάθειά µας να κατανοήσουµε τι, εάν κάτι αλλάζει πραγµατικά στην ηλεκτρονική επικοινωνία. Εν µέρει, το να αντικαταστήσει κανείς το «από» µε το «ανά» συνιστά στις περισσότερες περιπτώσεις το πρώτο βήµα για την κριτική κατανόηση του Ιντερνετ και άρα ενός µεγάλου µέρους της ηλεκτρονικής δηµοσιογραφίας. Ίντερνετ δεν από-εδαφοποιεί την επικοινωνία την ανα-εδαφοποιεί, δεν από-σωµατοποιεί την ανα-σωµατοποιέι, δεν 2

26 απο-διαµεσολαβεί την δηµοσιογραφία, την ανα-διαµεσολαβεί. (ο όρος αναδιαµεσολαβεί αποδίδει το βρετανικό remediates). Το Ίντερνετ δεν υπάρχει, τουλάχιστον σαν µία οντότητα κάπου εκεί έξω, µε τον ίδιο τρόπο που για παράδειγµα δεν υπάρχει ούτε και η τηλεόραση. Όπως όλα τα µέσα το Ίντερνετ βρίσκεται στην καρδιά της κοινωνίας µας. Και όπως µε όλα τα µέσα το πιο δύσκολο πράγµα που µπορεί να κατανοήσει κανείς για το Ίντερνετ είναι την ένταση ανάµεσα από τη υλική του και την µη υλική του υπόσταση. Το Ίντερνετ σε κάποιο βαθµό υπάρχει υλικά, µε την έννοια ότι ορίζεται από µία σειρά από τεχνολογίες και ένα τρόπο παραγωγής που κατανέµει πόρους στις τεχνολογίες αυτές καθώς και την χρήση και κατανάλωσή τους. Το να κατανοήσει κανένας το Ίντερνετ περικλείει το να εστιάσει την σκέψη του στην υλική του διάσταση και την οργάνωση αυτής της διάστασης. Αυτή η σκέψη βοηθάει στο να αντιλαµβανόµαστε το ότι ο περίφηµος κυβερνοχώρος δεν είναι µια περίεργη δυνητική οντότητα µα ένα µέσο µε κάποια υλική διάσταση. Παρόλο που το Ίντερνετ είναι πολύ παραπάνω από καλώδια διακωµιστές, δορυφορικές συνδέσεις και οι εταιρίες που ορίζουν αυτές, είναι χρήσιµο να σκεφτόµαστε τα προϊόντα και τις τεχνολογίες χωρίς τις οποίες η εντός δικτύου επικοινωνία θα ήταν αδύνατη. Με αυτήν την έννοια η Ίντερνετ είναι πολύ πραγµατικό. Το Ίντερνετ, όπως όλα τα µέσα, είναι πολυδιάστατο, άρα και η δηµοσιογραφία του είναι πολυδιάστατη. Θα µπορούσε να οριστεί µε πολλούς τρόπους. Σύµφωνα µε ένα περιορισµένο στην τεχνολογία ορισµό, το Ίντερνετ είναι ένα δίκτυο από δίκτυα, η σύνδεση εκατοµµυρίων υπολογιστών ανά τον κόσµο. Το Ίντερνετ επίσης συνιστά ένα τοµέα της οικονοµίας, µέρος του ευρύτερου τοµέα παραγωγής γνώσης. Το Ίντερνετ επίσης είναι ένα σύµβολο για την αγορά. Τέλος το Ίντερνετ είναι ένας πολιτισµικός χώρος. To ίντερνετ συνιστά όλα τα παραπάνω. Και η κριτική του κατανόηση 2

27 προϋποθέτει την κατανόηση όλων αυτών των διαστάσεων. Εάν αµεληθεί µία έχει χαθεί η συνολική εικόνα. 2

28 Ο ιστός Το Ίντερνετ και ο παγκόσµιος ιστός δεν είναι το ίδιο πράγµα. Ο παγκόσµιος ιστός συνιστά µόνο ένα από τα είδη επικοινωνίας από το Ίντερνετ, µία εξαιρετικά δηµοφιλή εφαρµογή. Αυτό σηµαίνει ότι η δηµοσιογραφία στον Ιστό συνιστά ένα υποσύνολο της δηµοσιογραφίας στο Ιντερνετ. Ο παγκόσµιος ιστός είναι ένα υπερκειµενικό περιβάλλον που συνδέει υπολογιστές σε επίπεδο αντικειµένου. Ο ιστός δεν υπάρχει στην πραγµατικότητα, ο ιστός συνιστάται από χιλιάδες πακέτα πληροφορίας/ αρχεία που υπάρχουν σε χιλιάδες υπολογιστές σε όλων τον κόσµο. Αυτά τα αρχεία είναι προσβάσηµα µέσο του Ίντερνετ επειδή έχουν γραφτεί / δηµιουργηθεί σε µία συγκεκριµένη γλώσσα. Η τεχνολογία που επέτρεψε την δηµιουργία του παγκόσµιου ιστού δηµιουργήθηκε στην Ευρώπη από τον Tim Berner Lee µηχανολόγο και ερευνητή του CERN. O Lee ονόµασε την εφεύρεση του World Wide Web σύµφωνα µε έναν µαθηµατικό όρο που χρησιµοποιείται για να περιγράψει ένα σύνολο από µαθηµατικά στοιχεία. Ο Lee οραµατίστηκε ένα ευέλικτο διασυνδεόµενο κόσµο, στον οποίο οι άνθρωποι θα συνεργάζονταν καλύτερα επειδή θα µπορούσαν να µοιραστούν µονάδες πληροφορίας, κάνοντας τις ιδέες τους αυτόµατα προσβάσιµες σε όλο τον κόσµο. Σε αυτό τον φανταστικό κόσµο, κάθε κόµβος (node) θα µπορούσε να συνδεθεί µε οποιοδήποτε άλλο. Ο Lee οραµατίστηκε ένα ευέλικτο διασυνδεόµενο κόσµο στο οποίο οι άνθρωποι ανά τον κόσµο θα µπορούσαν να συνεργαστούν µε το να µοιράζονται πληροφορίες, bits όπως τα ονοµάζει, κάνοντας της ιδέας διαθέσιµες στον καθένα. Σε αυτό το ιδεατό κόσµο η πληροφορίας θα ήταν διασυνδεόµενη µε αλλά bit πληροφορίας δηµιουργώντας έναν ιστό από πληροφορίες η οποία δεν θα είχε ιεραρχία. «Ας υποθέσουµε, σκεφτόµουν, ότι όλες οι πληροφορίες που έχουν αποθηκευτεί σε υπολογιστές σε όλο τον κόσµο να 2

29 µπορούσαν αν συνδεθούν µεταξύ τους. Ας υποθέσουµε ότι θα µπορούσα να προγραµµατίσω τον υπολογιστή µου να δηµιούργησε ένα χώρο, όπου τα πάντα θα µπορούσαν να συνδέονται µε τα πάντα» (Beerners Lee 1999:4 και σελίδα 22 στο ελληνικό). Ο Lee έκανε ακριβώς αυτό, έγραψε ένα πρόγραµµα που επέτρεπε την δηµιουργία στοιχείων που συνδέονται µε αλλά στοιχεία. Αυτή η τεχνολογία έκανε πιθανή µία αδιανόητη ευκαιρία την δυνατότητα να συνδεθεί πληροφορία και γνώση που παλιότερα υπήρχε αποµονωµένη. Η διασύνδεση δηµιούργησε την δυνατότητα της δηµιουργία άπειρων στοιχείων χωρίς να χρειάζεται να απαραίτητα η ιεράρχηση τους. Τα κείµενα θα µπορούσαν να αδραχτούν χωρίς δοµή, δηµιουργώντας αυτό που τώρα ονοµάζουµε υπερκείµενα. Ένα υπερκείµενο είναι ένα κείµενο φτιαγµένο από πολλά αλλά στοιχεία, κείµενα, χωρίς αυτά να είναι ιεραρχηµένα. Η απαλλαγή από την ιεραρχία κατά το Lee θα καθιστούσε όλο τα στοιχεία ενός κειµένου ίσα δηµιουργώντας ένα λαβύρινθο πληροφορίας. Ιδανικά ο Ιστός θα ήταν ένα κολοσσιαίο υπερκείµενο, ένα µωσαϊκό γνώση χωρίς αρχή και τέλος. Ο Lee είχε συνείδηση του πόσο επαναστατική θα αποδεικνύονταν ότι είναι η δυνατότητα της διασύνδεσης. Στο Υφαίνοντας τον Παγκόσµιο ιστό γραφεί: το υπερκείµενο θα αποκτούσε περισσότερη δύναµη αν µπορούσε µε απλό τρόπο να παραπέµπει στα πάντα. Κάθε κόµβος, κάθε έγγραφο- όπως και αν τελικά ονοµάζονταν- θα ήταν ουσιαστικά ισότιµο µε τα υπόλοιπα. Καθένα θα είχε µία διεύθυνση µέσο της οποίας θα µπορούσε να αναβρεθεί. Θα συνυπήρχαν όλα µέσα στο ίδιο χώρο- στο χώρο της πληροφορίας (Lee 39 elliniko) Η εφεύρεση και το όραµα του Lee στην θεωρία εδραίωσαν την παγκοσµιότητα του δικτύου µε την έννοια ότι δηµιούργησαν ένα τρόπο να περικλείουµε πολλά διαφορετικά είδους στοιχεία πληροφορίες. Ο Lee δεν αποζήτησε να εκµεταλλευτεί εµπορικά την εφεύρεση του. Η ανάπτυξη του ιστού βρίσκεται σε οξύ αντιπαράθεση 3

30 µε το ροµαντικό όραµα µα του. Υπάρχουν 18 εκατοµµύρια ιστότοποί (2.6 εκατοµµύρια το 1998) στο κόσµο. Η εφεύρεση του Lee υποσχέθηκε την πραγµάτωση ενός ονείρου για λογοτέχνες, συγγραφείς και θεωρητικούς της λογοτεχνίας, άνοιξε τον δρόµο για αφήγηση χωρίς δοµή, το λεγόµενο υπερκείµενο. Με το υπερκείµενο η υπόσχεση να προσδοθεί στην λογοτεχνικό νόηµα η ρευστότητα που του αξίζει. Με τον όρο όπως σηµειώσαµε και παραπάνω αναφερόµαστε σε ένα έργο που συνίσταται από µοναδικά κοµµάτια, κείµενα η lexia και διασυνδέσεις για την συνένωση τους. (Landow 1994:1). 3

31 Ίντερνετ και η Τέταρτη Εξουσία «Τίποτα στις νέες τεχνολογίες δεν αλλάζει το κεντρικό παράδοξο της αµερικανικής δηµοσιογραφίας: ανεξάρτητοι, χωρίς άδεια επαγγελµατίες που αναλαµβάνουν µια ζωτικής σηµασίας δηµόσια λειτουργία, προσλαµβάνονται από έντονα ανταγωνιστικούς εµπορικούς οργανισµούς µε καµία νοµική υποχρέωση και, πολύ συχνά, χωρίς αξιώσεις νοµιµοφροσύνης προς τις δηµόσιες υπηρεσίες.» (Schudson 1996:8) Το Ίντερνετ και η τέταρτη εξουσία έχουν σε γενικές γραµµές συσχετιστεί από την αρχή της εννοιολόγησης του Ίντερνετ, κυρίως µέσα από την Ιντερνετοφιλία, µία προσέγγιση στα νέα µέσα ( βλ. περιγραφή στην επόµενη παράγραφο) που θα µπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει σαν κλασική πλουραλιστική προσέγγιση, γιατί εκφράζει κλασικές θέσεις φιλελευθέρου πλουραλισµού στα µέσα µόνο σε σχέση µε τα νέα µέσα και όχι µε την τηλεόραση. Αυτή η προσέγγιση συσχετίζει τα νέα µέσα (και πιο πολύ το Ίντερνετ) και την τέταρτη εξουσία σταθερά από την εποχή του σκανδάλου Lewinsky και από την online δηµοσίευση της Starr Report. Σύµφωνα µε αυτόν τον συσχετισµό, το Ίντερνετ κάνει πραγµατικότητα έναν κόσµο στον οποίο κάθε πολίτης µπορεί να παριστάνει τον δηµοσιογράφο. Με αυτόν τον τρόπο το ιαδίκτυο επιτρέπει σε κάθε άτοµο-µονάδα να εξασκήσει την τέταρτη εξουσία και σε κάθε παροχέα ειδήσεων να γίνει «δηµόσιος φύλακας» (watchdog). Έτσι τα όρια του τι αποτελεί είδηση, του πώς κατασκευάζεται η είδηση, διαβρώνονται και µαζί τους διαβρώνονται οι δοµές παραγωγής ειδήσεων. Ας δούµε µε λεπτοµέρεια ποιες είναι οι βασικές θέσεις της πλουραλιστικής προσέγγισης στα νέα µέσα ( ή αλλιώς Ιντερνετοφιλίας). Ιντερνετοφιλία : µία πλουραλιστική προσέγγιση Η βασική θέση της πλουραλιστικής προσέγγισης στο Ίντερνετ είναι ότι αυτό θα αλλάξει δραµατικά την κοινωνία µας προς το καλύτερο επειδή θα αλλάξει την 3

32 επικοινωνία προς το καλύτερο. Η βασική θέση για τη δηµοσιογραφία σύµφωνα µε την πλουραλιστική προσέγγιση είναι ότι το Ίντερνετ θα εκδηµοκρατίσει ριζικά τις επικοινωνίες. Και αυτό γιατί το Ίντερνετ αυξάνει την πρόσβαση και την επιλογή στην πληροφόρηση για τους ανθρώπους παγκοσµίως. Αυξάνει τον έλεγχο που έχει ο «αδύναµος», ο µέσος άνθρωπος, πάνω στις κοινωνικοπολιτικές δοµές. Η προσέγγιση υποστηρίζει ότι θα έχουµε: Πρόσβαση σε περισσότερες πληροφορίες και συνεπώς το ατοµικό δικαίωµα να επιλέγουµε την πληροφόρηση Πρόσβαση στην παραγωγή πληροφοριών και συνεπώς το ατοµικό δικαίωµα να εκφράζουµε/παράγουµε πληροφόρηση ( ελευθερία του λόγου) στη πιο ακραία της µορφή, η θέση αυτή υποστηρίζει πως όλοι µπορούµε να είµαστε δηµοσιογράφοι. Αυτή η αύξηση στην πρόσβαση και στην επιλογή έχει δύο διαστάσεις: Μία αύξηση στο µέγεθος της πρόσβασης και των επιλογών. Υπάρχουν κυριολεκτικά πιο πολλοί άνθρωποί και πιο πολλά πολιτισµικά κείµενα διαθέσιµα. Πρόκειται για µία έκρηξη των επικοινωνιών. Μία αύξηση στην ποιότητα της πρόσβασης και των επιλογών. Οι εντός δικτύου επικοινωνίες είναι πιο άµεσες και δίνουν στο χρήστη µία σηµαντική δυνατότητα να επεξεργαστούν την πληροφόρηση. Αυτό σηµαίνει πως η επικοινωνία ανάµεσα στον παροχέα και τον χρήστη µπορεί να είναι «ραµµένη και κοµµένη» ώστε να ανταποκρίνεται στο ακριβές ενδιαφέρον και τις ανάγκες και των δύο οντοτήτων που επικοινωνούν. 3

33 Το κεντρικό επιχείρηµα που παρουσιάζεται είναι ότι το Ίντερνετ, διευρύνοντας την πρόσβαση µε τους παραπάνω τρόπους, επιτρέπει οποιαδήποτε συναλλαγή ανάµεσα σε δύο πλευρές να είναι πιο ίση. Και αυτό επειδή: τις φέρνει πιο κοντά. Όντας διαδραστική, η τεχνολογία του Ίντερνετ επιτρέπει στις δύο πλευρές που συναλλάσσονται να αλληλεπιδρούν και να κάνουν διαπραγµατεύσεις µε µεγαλύτερη λεπτοµέρεια από ποτέ. Η συναλλαγή ανάµεσα στις δύο πλευρές δυνητικά γίνεται αµοιβαία. ίνει µεγαλύτερη δύναµη στην πιο αδύναµη πλευρά που παίρνει µέρος στη συναλλαγή. Αυτό επιτυγχάνεται δίνοντας στο «µικρό» πρόσβαση στην πληροφόρηση και περισσότερες επιλογές. Τέτοια ισότητα συνεπάγεται µεγαλύτερη δύναµη: Στο κοινό, ως προς την ανάγνωση των πολιτισµικών κειµένων. Στους πολίτες, ως προς τις συναλλαγές τους µε το κράτος και την κυβέρνηση. Στους δηµοσιογράφους, ως προς τις συναλλαγές τους µε την κυβέρνηση. Στην έκφραση της γνώµης και στο να είναι κανείς δηµοσιογράφος ( π.χ. blogs). Σύµφωνα µε τους τεχνοπικούς πλουραλιστές που ερευνούν τη δύναµη των µέσων, η τεχνολογία του Ίντερνετ αποτελεί ρήξη µε τις προηγούµενες µορφές των συγκεντρωτικών επικοινωνιών της µονοπωλιακής δύναµης των µέσων επειδή µετατρέπουν τη µαζική εκποµπή σε αµφίδροµη εκποµπή. (Brand 1998). H τεχνολογία του Ίντερνετ επιτρέπει σε όλους εµάς να είµαστε εκδότες. Όπως σηµειώνει και ένας από τους «digerati», ο D. Caruso: Η θεµελιώδης δύναµη της τεχνολογίας του δικτύου είναι ότι διαλύει τεράστιες υπάρχουσες υποδοµές γιατί σχεδόν ο καθένας µπορεί να ανεβάσει µία ιστοσελίδα στο Net και να τη δηµοσιεύσει για ένα κοινό χιλιάδων ατόµων, αµέσως. Το κατανεµηµένο περιβάλλον του network αποφεύγει τις τεράστιες υποδοµές των media. Εάν δεν προσέξουν, η τεχνολογία θα τους διαλύσει (Caruso 1996:57). 3

34 Βασισµένες στην υπερβολική πίστη στην τεχνολογία του Ίντερνετ, οι πλουραλιστικές προσεγγίσεις γενικά ισχυρίζονται πως το Ίντερνετ θα αλλάξει τις ζωές µας προς το καλύτερο δηµιουργώντας έναν ελεύθερο χώρο για την ανταλλαγή ιδεών ανάµεσα σε ισότιµους ορθολογικούς χρήστες. Με άλλα λόγια, η τεχνολογία του Ίντερνετ δηµιουργεί έναν εικονικό χώρο όπου άτοµα µε διαφορετική κουλτούρα και κοινωνικά χαρακτηριστικά µπορούν να εκφράσουν ελεύθερα τη γνώµη τους, άµεσα και ανεξάρτητα. (Negroponte 1995:84, Poster 1995:3). Πιο συγκεκριµένα, σύµφωνα µε την πλουραλιστική προσέγγιση, το Ίντερνετ θα φέρει την επανάσταση στις µαζικές επικοινωνίες διότι θα: ίνει το δικαίωµα στους χρήστες να γνωστοποιούν µαζικά τις απόψεις τους ανεξάρτητα από το γένος ή τη φυλή ή τα πλούτη τους. Ανοίξει την πρόσβαση σε ελεύθερη και ανεξάρτητα παραγόµενη πληροφορία και ενηµέρωση Κάνει την επικοινωνία άµεση. Μπορεί κανείς να απευθυνθεί άµεσα σε ένα άλλο άτοµο ή κοινό, να εκφράσει άµεσα την άποψή του. ε χρειάζεται να επικοινωνήσει τηλεφωνικώς. Παρέχει ένα σφαιρικό σύστηµα διανοµής σε όλους τους χρήστες εξίσου. Αυτό σηµαίνει πως οι επικοινωνία θα τοποθετήσει το χρήστη στο κέντρο της καταναλωτικής διαδικασίας επιτρέποντας του να µπαίνει και να βγαίνει από την ιστοσελίδα µε ένα κλικ, δηµιουργώντας τις δικές του προσωπικές περιπλανήσεις. Μετατρέπει την παθητική κατανάλωση πληροφοριών σε µία ενεργητική διαδικασία. ε θα καθόµαστε όλοι να παρακολουθούµε τηλεόραση. Η πράξη της κατανάλωσης µπορεί τώρα να αντικατασταθεί µε την αλληλεπίδραση, 3

35 καθώς έχουµε περισσότερες επιλογές. Συγκρίνετε το να σερφάρει κανείς στο Ίντερνετ µε το να αλλάζει κανάλια µε το τηλεκοντρόλ. Έτσι, οι καινούριες τεχνολογίες πληροφόρησης µετατρέπουν το «broadcast» σε «broadcatch». Ένας όρος που χρησιµοποιείται για να περιγράψει µία πιο ενεργή διαδικασία µαζικής επικοινωνίας όπου ο χρήστης έχει τον έλεγχο. Στο Ίντερνετ, η «ώρα υψηλής τηλεθέασης» ( prime time ) της τηλεόρασης γίνεται «η ώρα µου» (Brand 1989). Οι «κολληµένοι στον καναπέ» των αναλογικών media µπορούν τώρα να γίνουν ενεργοί συµµετέχοντες. Καταργήσει την αφηγηµατική δοµή όπως την ξέρουµε Τα ανωτέρω δεσµεύονται να διαβρώσουν τα όρια ανάµεσα στην κατανάλωση και την παραγωγή πληροφοριών. Στέλνοντας ένα σε µία mailing list γνωστοποιείται κανείς αυτόµατα σε εκατοµµύρια άλλους ακόµα και αν δε δηµιουργεί σκόπιµα µία ιστοσελίδα. Σερφάροντας σε µία ιστοσελίδα, δηµιουργώντας τη δικιά σου ιστοσελίδα, κάνεις το ίδιο. Υποστηρίζεται επίσης ότι η εικονική αγορά που θα προκύψει από τον εκδηµοκρατισµό των επικοινωνιών θα έχει επίδραση στην κοινωνία. Θα εκδηµοκρατίσει την πολιτική διαδικασία καθώς µία υγιής δηµοκρατία συνεπάγεται πιο υγιείς επικοινωνίες. Πιο συγκεκριµένα, το Ίντερνετ θα εκδηµοκρατίσει την κοινωνία επειδή: Θα ενδυναµώσει αυτούς που βρίσκονται στο περιθώριο, δίνοντας τους πρόσβαση σε περισσότερη πληροφόρηση. Θα εκδηµοκρατίσει την κοινωνία στο σύνολό της, καθώς η µεγαλύτερη πρόσβαση σε περισσότερη πληροφόρηση είναι ο ακρογωνιαίος λίθος των δυτικών δηµοκρατιών. 3

36 Θα ανατρέψει τις υπάρχουσες δοµές ισχύος, ανοίγοντας το δρόµο για ελεύθερη πληροφόρηση. Θα ανοίξει το νέο δρόµο για την αλληλεπίδραση της κυβέρνησης, το κράτος και οι πολίτες θα εξυγιάνουν την πολιτική διαδικασία καθώς και τις οικονοµικές δοσοληψίες του κράτους. Αυτό συχνά αναφέρεται ως e- κυβέρνηση e-government. Η µη διαµεσολαβηµένη επικοινωνία Στην ουσία το Ίντερνετ για την πλουραλιστική προσέγγιση είναι ένα µέσο που καταργεί τα µέσα, είναι µία τεχνολογία που καταργεί την ανάγκη διαµεσολάβησης. Η κύρια θέση της Ιντερνετοφιλίας είναι εξαιρετικά απλή, λαϊκίστικη και ελκυστική. Αυτή η κύρια θέση συνιστά και την καρδιά της αφήγησης περί απο-διαµεσολάβησης. Σύµφωνα µε αυτήν το Ίντερνετ δεν είναι µέσο µαζικής επικοινωνίας, δεν αποτελεί µεσοποιηµένο χώρο. Είναι ένα τεχνολογικά ενδυναµωµένο πεδίο διάδρασης κυρίαρχων ατόµων. Συνιστά ένα ουδέτερο σύστηµα διεπαφής. Από διαµεσολαβεί δεν διαµεσολαβεί. Υποστηρίζεται ότι οποιεσδήποτε οντότητες µπορούν δυνητικά να εφάπτονται σε αυτό το σηµείο επαφής--οι τυχόν ιδιαιτερότητες τους δηλαδή, δεν παίζουν ρόλο. Οι κυβερνήσεις και οι πολίτες, οι ζήτηση και η αγορά, δύο άτοµα, οι δύο πλευρές ενός διαλόγου, οι καθηγητές µε τους φοιτητές τους, οι γιατροί και οι ασθενείς, οι δηµοσιογράφοι και οι πηγές τους. Η θέση είναι δηλαδή ότι το Ίντερνετ καταργεί την ανάγκη για άλλους διαµεσολαβητές και συνιστά το διάφανο σύστηµα επαφής οποιασδήποτε επικοινωνίας. Με άλλα λόγια ότι το Ιντερνετ καταργεί την δηµοσιογραφία, την ανάγκη για επαγγελµατίες δηµοσιογράφους. Έτσι υποστηρίζεται ότι η διαµεσολάβηση µετατρέπεται σε ανταλλαγή, χωρίς το µέσο να φέρει κάποια δοµή που δυνητικά θα καταστήσει την ανταλλαγή αυτή άνιση. εν υπάρχει εξουσία 3

37 στο σύστηµα επαφής του κυβερνοχώρου. Γιατί λοιπόν να µην το χρησιµοποιήσουµε για να αντικαταστήσουµε υπάρχοντες θεσµούς/διαµεσολαβητές/µεσάζοντες οι οποίοι είναι δοµηµένοι; Αυτή η αδιαφορία ως προς το ποιοι συµµετέχουν στη διάδραση, ως προς το ποιοι εφάπτονται σε αυτό το σηµείο επαφής, σηµαίνει και ότι υπάρχουν και πολλές παραλλαγές αυτής της θέσης. Γενικά υποστηρίζει την ιδέα ότι το Ίντερνετ «είναι» ότι το ορίζουµε να είναι 3, και ότι η «φύση» του είναι τέτοια. Για παράδειγµα, η πεποίθηση ότι το Ίντερνετ δεν είναι µόνο µέσο αλλά και σουπερµάρκετ, δεν είναι κατασκευή αλλά και εργαλείο. Και να δώσουµε ένα ακόµα ακραίο παράδειγµα για να κατανοηθεί καλύτερα αυτή η θέση: Οι εφευρέτες και ιδιοκτήτες της µηχανής ανευρέσεως Google σε ένα δελτίο τύπου τους δήλωσαν (κάτι που τελικά δεν έκαναν) ότι σκέφτονται σοβαρά, να καταργήσουν το χρηµατιστήριο σαν το σύστηµα επαφής τους µε τους πιθανούς µετόχους, άρα δηλαδή και της επενδυτικές τράπεζες, ένα ολόκληρο σύστηµα µεσαζόντων/διαµεσολαβητών και να χρησιµοποιήσουν το Ίντερνετ την πρώτη φορά για να προσφέρουν στο δηµόσιο της µετοχές. Αναφορικά µε την θεώρηση των µέσων και την δηµοσιογραφία αυτή η εµµονή µε την από-διαµεσολάβηση δεν είναι καινούρια. Βρίσκεται στην καρδιά ορθόδοξων λειτουργιστικών θεωρήσεων των µέσων, σύµφωνα µε τους οποίους τα µέσα αποτελούν διάφανους θεσµούς, θεσµούς καθρέφτες. Κατά ένα τρόπο η Ιντερνετοφιλία αντανακλά την κλασική φιλελεύθερη προσέγγιση στα µέσα µε πιο έντονο το στοιχείο του τεχνολογικού ντετερµινισµού. Έχει δηλαδή πολλά κοινά σηµεία µε την ορθόδοξη λειτουργιστική φιλελεύθερη προσέγγιση στα µέσα, κυρίως σε ότι αναφορά την πεποίθηση ότι τα µέσα αντικατοπτρίζουν απλά και δεν κατασκευάζουν την πραγµατικότητα. Η ιδέα είναι δηλαδή ότι το Ίντερνετ δεν µας προσφέρει µία σειρά από αναπαραστάσεις, ότι δεν έχει δοµές µέσω των οποίων διαµεσολαβείται η επικοινωνία µας αλλά αντιθέτως συνιστά ένα διάφανο πεδίο για 3 3

38 τον αντικατοπτρισµό της πραγµατικότητας, του λόγου, του ατόµου, της βούλησης. Για τους Ιντερνετοφιλικούς, αυτή η κατάργηση της διαµεσολάβησης ορίζει τα νέα µέσα (κυρίως το Ίντερνετ) και συνιστά το κύριο χαρακτηριστικό που διαχωρίζει αυτά από τα παλιά µέσα. Τα παλιά µέσα δηλαδή αντιµετωπίζονται σα διαστρεβλωτές της πραγµατικότητας, σα φορείς κοινωνικό-πολιτικής εξουσίας, την οποία το Ίντερνετ έρχεται να καταργήσει εκδηµοκρατίζοντας την επικοινωνία. Η ίδια η διαµεσολάβηση δηλαδή, η κύρια λειτουργία των µέσων σύµφωνα µε την ριζοσπαστική προσέγγιση σε αυτά, τίθεται σε αµφισβήτηση και εν τέλει ορίζεται ως προβληµατική. Βαθιά ριζωµένη στην Ιντερνετοφιλία είναι η φιλελεύθερη πεποίθησή που έχει αποτελέσει και άξονα στη φιλελεύθερη θεώρηση των µέσων ότι στην ιδανική της µορφή η επικοινωνία είναι πιστός υπηρέτης της πραγµατικότητας, ότι απλά την φέρνει πιο κοντά µας, σαν ένα παράθυρο σε έναν κόσµο κάπου εκεί έξω που πραγµατικά υπάρχει. Αυτός ο ιδανικός κόσµος αποτελείται από κυρίαρχα άτοµα, το σύνολο των οποίων συγκροτούν την κοινωνία. Το Ίντερνετ συνιστά προέκταση της ατοµικής ελευθερίας ακριβώς επειδή υπόσχεται να από-διαµεσολαβήσει την επικοινωνία των ατόµων. Εγγυάται δηλαδή την πραγµάτωση του φιλελεύθερου ιδανικού περί ανταλλαγής πληροφοριών µεταξύ κυρίαρχων ατόµων, µία και στο Ίντερνετ η ατοµική έκφραση, δεν θα συµβιβάζεται από διαδικασίες διαµεσολάβησης. Το Ίντερνετ γεννά έναν κόσµο που αποτελείται από κυρίαρχα ενδυναµωµένα άτοµα και τη βούληση τους. Η θέση που διαφοροποιεί την Ιντερνετοφιλία από τις ορθόδοξες φιλελεύθερες προσεγγίσεις στα µέσα, είναι ο τεχνολογικός ντετερµινισµός, η πεποίθηση δηλαδή ότι αυτή η από-διαµεσολάβηση εξαρτάται και προκαλείται από την τεχνολογία είναι δηλαδή ζήτηµα τεχνολογικής λειτουργίας. Ο κόσµος χωρίς διαµεσολάβηση, η αγορά ιδεών στην οποία η ατοµική κυριαρχία ευδοκιµεί, µεγιστοποιείται από µία τεχνολογία 3

39 που καταργεί της δοµές της διαµεσολάβησης. Κεντρική φυσικά σε αυτή την ιδέα είναι η θεώρηση της τεχνολογίας ως ουδέτερης, µη επεµβατικής, εργαλειακής. Η τεχνολογία επικοινωνίας, λοιπόν συνιστά το µέσο από το οποίο η προσωπική επιλογή αποκτά όφελος/χρηστικότητα, ένα εργαλείο προέκτασης της ελευθερίας. Αυτό σηµαίνει όπως θα δούµε στα κεφάλα παρακάτω ότι για τους Ίντερνετοφιλικούς το λογισµικό (software) και το υλικό (hardware) δε διαµεσολαβούν την επικοινωνία. Εδώ βρίσκεται και η καρδιά της προσέγγισης και αυτή η θέση οριοθετεί, δυστυχώς, το παράδειγµα µέσα από το οποίο λίγο ;h πολύ προσεγγίζονται τα νέα µέσα. Ο ίδιος ο όρος «χρησιµοποιώ το Ίντερνετ», ή «χρησιµοποιώ έναν υπολογιστή», αντικατοπτρίζει αυτή τη θεώρηση, υποθέτει δηλαδή ένα επίπεδο κυριαρχίας το οποίο προσφέρεται από µία τεχνολογία που καταργεί τη διαµεσολάβηση. 4

40 Tα χαρακτηριστικά του Ίντερνετ Το πόσο αληθείς είναι οι θέσεις της πλουραλιστικής προσέγγισης παραµένει θέµα ανοιχτό. Το πόσο και το πως είναι διαφορετικό το Ίντερνετ σα νέο µέσο και τι σηµαίνει αυτό για την ηλεκτρονική δηµοσιογραφία επίσης παραµείνει ανοιχτό. Πριν συζητήσουµε την σχέση Ίντερνετ και δηµοσιογραφίας επί τούτου σηµαντικό είναι να σκεφτούµε το τι αλλάζει το Ίντερνετ στην επικοινωνία γενικά. Υπάρχουν κάποιες έννοιες που µας βοηθούν να προσεγγίσουµε και να κατανοήσουµε τη φύση της Ιντερνετικής επαναδιαµεσολάβησης, για να δώσουµε από µόνοι µας την απάντηση. Οι ακόλουθες έννοιες, στις οποίες θα επανέλθουµε, αποτελούν εργαλεία µε τα οποία µπορούµε να σκεφτόµαστε για το Ίντερνετ: 1. Ο αποκλεισµός 2. Η διαδραστικότητα 3. Η πολυµεσικότητα και 4. Η υπερκειµενικότητα Ο αποκλεισµός Οι προβλέψεις των πλουραλιστών για παγκόσµια πρόσβαση και ριζική δηµοκρατικοποίηση του Ίντερνετ διαψεύστηκαν καθώς το Ίντερνετ σήµερα παρουσιάζει µία πολύ θολή εικόνα ανισότητας, σηµαδεµένη από ασυµφωνίες όσον αφορά στην πρόσβαση, αποκλεισµό ενός µεγάλου ποσοστού του παγκόσµιου πληθυσµού και κυριαρχία των εµπορικών βλέψεων on-line. Η προσφορά και η ζήτηση των αγαθών του Ίντερνετ είναι άνιση ανά τον κόσµο. Υπάρχει αδιαµφισβήτητα χάσµα τστο Ίντερνετ. Ο αποκλεισµός άρα αποτελεί κλειδί στην εννοιολόγιση του µέσου, και έχει εισαχθεί στις συζητήσεις περί Ίντερνετ από την 4

41 ριζοσπαστική πολιτική οικονοµία από την αρχή της θεώρησης του (Schiller 1996, 1999, Webster, 1995, Patelis 1995, McChesney 1994, 1996, 1999, 2004). Ποσοτικά το Ίντερνετ, αντίθετα µε τα παλιά µέσα, δεν είναι παγκόσµιο και άρα επαναδιαµεσολαβεί αποκλείοντας 92% του πληθυσµού του πλανήτη. Εξού και ο περίφηµός όρος ψηφιακό χάσµα 4 (US 1999). Η χρήση του Ίντερνετ δεν καλύπτει οποιαδήποτε γεωγραφικά σύνορα, οικονοµική ευηµερία ή εθνικότητα. Ωστόσο, το Ίντερνετ είναι προσβάσιµο σχεδόν στον ίδιο βαθµό και από τα δύο φύλα σε πολλές χώρες, µε τις ΗΠΑ να είναι το πιο σηµαντικό παράδειγµα. Μία µικρή µειοψηφία του παγκόσµιου πληθυσµού αποτελεί µέρος του σφαιρικού χωριού-global village. Το χωριό αυτό δεν είναι στην πραγµατικότητα τόσο παγκόσµιο καθώς µόνο το 8% του κόσµου (αν βασιστεί κανείς σε θετικές εκτιµήσεις) είναι on-line. Στα τέλη της δεκαετίας του 90 ήταν προφανές ότι το Ίντερνετ δε θα γινόταν ως δια µαγείας προσβάσιµο από όλους τους τοµείς της κοινωνίας καθώς η χρήση του Ίντερνετ αντιγράφει το κάτοπτρο που υπάρχει στις ασυµφωνίες. Στην θεώρηση του µέσου µε τον όρο αποκλεισµό αναφερόµαστε στον κυριολεκτικό αποκλεισµό πρόσβασης, µα και σε πιο πολύπλοκες εκφάνσεις του, όπως για παράδειγµα η τεχνητή παραγωγή σπανιότητας και τον αποκλεισµό από την παραγωγή περιεχοµένου. Υπάρχουν δηλαδή άλλες εκφάνσεις αυτού του αποκλεισµού οι οποίες είναι συνυφασµένες µε την δοµή της βιοµηχανίας του Ίντερνετ και συνδυαστικά παράγουν ένα πολύπλοκο σύστηµα αποκλεισµού. Το κεφάλαιο 3 ασχολείται αποκλειστικά µε το θέµα. Με άλλα λόγια χρησιµοποιώντας το όρο δεν αναφερόµαστε σε ένα παραδεισένιο µαύρο κουτί στο οποίο κάποιοι από εµάς έχουν πρόσβαση και κάποιοι όχι αλλά σε µία πολυσχιδής δοµή. Για την δηµοσιογραφία 4 O όρος ψηφιακό χάσµα εισάχθηκε από το Αµερικάνικο Υπουργείο Εµπορίου επί κυβέρνησης Κλίντον στην πρώτη εθνική έρευνά για την πρόσβαση στον Ίντερνετ που ασχολείται µε τον αποκλεισµό το 1999 µε τον τίτλό: The growing digital divide. Ό όρος εδραιώθηκε στην πολιτική στα τέλη του 1990 όταν έγινε αντιληπτό ότι η πρόσβαση στο Ιντερνετ δεν θα αυξηθεί µαγικά, µε ρυθµό πάνο απο 100% όπως στα πρώτα χρόνια ανάπτυξής τους. 4

42 αυτό σηµαίνει για παράδειγµα ότι το γεγονός ότι οι δηµοσιογραφικές πυγές αυξάνονται αφορά πυγές µία µειοψηφία χωρών και ανθρώπων. Για παράδειγµα ένας δηµοσιογράφος που ενδιαφερόταν αν καλύψει το σκάνδαλο των υποκλοπών λόγο της πτώσης πρόσβασης και ανάπτυξης του Ιντερνετ στην Ελλάδα θα έβρισκε πολύ λίγες πηγές στο διαδίκτυο για να καλύψει το θέµα. ιαδραστικότητα. Η όρος διαδραστικότητα αναφέρεται στην ικανότητα του δέκτη της επικοινωνιακής διαδικασίας να ορίσει αυτήν την διαδικασία. Θεωρητικά, όσο πιο αµφίδροµο είναι ένα µέσο τόσο πιο δύσκολα µπορούµε να διαφοροποιήσουµε ανάµεσα από τον ποµπό και το δέκτη, τον αφηγητή και τον αναγνώστη, τον παραγωγό και τον καταναλωτή. Εδώ φυσικά γεννιούνται πολλά ερωτήµατα όπως ποια είναι η φύση της διαδικασίας αυτής; ποιοι παράγοντες την καθορίζουν; Είναι οικονοµικοί; Τέλος είναι η τεχνολογία ο συστατικός παράγοντας της διαδραστικότητας; Φυσικά, ανάλογα µε την απάντηση προσεγγίζεται και η έννοια της διαδραστικότητας. Προσεγγίζοντας την τεχνολογία κριτικά θα ξεφύγουµε από µία στατική ιδέα του τι συνιστά διαδραστικότητα. Η διαδραστικότητα δεν είναι λειτουργία της τεχνολογίας. και άρα τα όρια της αµφιδροµικότητας στο Ίντερνετ δεν θέτονται από την τεχνολογία και το λογισµικό. Επίσης υπάρχουν βαθµοί αµφιδροµικότητας. Για παράδειγµα η δυνατότητα εξατοµίκευσης της 5 δοµής ενός ιστότοπου συνιστά σε ένα βαθµό διαδραστικότητα. Πολυµεσικότητα Το Ίντερνετ δυνητικά επαναδιαµεσολαβεί συνδυάζοντας διάφορα µέσα έκφρασης, διάφορες µεντιακές γλώσσες. Τα κείµενα του ιστού αποτελούνται από την 5 Ο όρος εξατοµίκευση είναι η µετάφραση του όρο customisation παρόλο που δεν µπορεί να αποδώσει το όρος µε ακρίβεια. Ό όρος custmomisation είναι παράγωγο του ουσιαστικού customer δηλαδή πελάτης άρα αναφέρεται σε µία διαδικασία εξατοµίκευσης για κάποιο άτοµο που είναι πελάτης. 4

43 συνύφανση εικόνας, ήχου, γραπτού λόγου, και κινούµενης εικόνας. Αυτά εδραιώνουν ένα κείµενο. Ο αποκλεισµός κάποιων χρηστών και η τοπική διάρθρωση της πρόσβασης και η χωρητικότητα ( ευζωνική ή µη) παίζουν σηµαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της πολυµεσικότητας. Η πολυµεσικότητα και κυρίως η χρήση εικόνας και κινούµενης εικόνας χρειάζεται πολύ παραπάνω χωρητικότητα. Άρα οι χώρες µε αυξηµένη ευρυζωνική αναπτύσσουν πολύ πιο εύκολα πολυµεσικό περιεχόµενο. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ζητήµατα αφορά το πώς η υπάρχουσα διάρθρωση των µέσων σε µία χώρα ή µία γλωσσική περιοχή επηρεάζει το ποιο προϋπάρχουν µέσο θα ορίσει την ανάπτυξη περιεχοµένου στον Ίντερνετ. Για παράδειγµα, στις ΗΠΑ που έχουν µεγάλη παράδοση και µακρά ιστορία στην ανάπτυξη της τηλεόρασης και του κινηµατογράφου καθώς και αυξηµένη ευρυζωνική πρόσβαση παράγεται πολυµεσικό περιεχόµενο µε βάση την τηλεόραση, και γενικά την κινούµενη εικόνα. Αντιθέτως, στην Ελλάδα, όπου ισχύουν ακριβώς τα αντίθετα ιστορικά ( µικρή ιστορία τηλεόρασης, ανύπαρκτος κινηµατογράφος και πολύ ισχυρός τύπος) παράγεται και αναπτύσσεται περιεχόµενο µε βάση τον τύπο, στον οποίο ο γραπτός λόγος είναι ο βασικός άξονας ανάπτυξης του περιεχοµένου. Υπερκειµενικότητα. Ο όρος υπερκείµενο αναφέρεται σε ένα έργο που αποτελείται από µοναδικά κοµµάτια και τις ηλεκτρονικές συνδέσεις που τα ενώνουν. (Landow 1994:1). Στη θεωρία, όλα τα κείµενα στον ιστό συνιστούν υπερκείµενα, µε την έννοια ότι τα στοιχεία που τα αποτελούν δεν βρίσκονται σε ιεραρχία. Στην καθηµερινή πρακτική του ιστού όµως όπως θα δούµε µε το παράδειγµα της δηµοσιογραφίας ότι τα πράγµατα είναι πιο πολύπλοκα. 4