ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΛΟΓΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ. Abstract

Transcript

1 ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 4 (2003), Φάνης ΜοΑκίδης Δρ. κοινωνιοαόyος ΟικονομοΑόyος Λtκτορος στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΛΟΓΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Περίληψη Το άρθρο αναλύει το ζήτημα της ίδρυσης των περιφερειακών πανεπιστημίων στην Ελλάδα, τους λόγους ίδρυσής τους, και τις επιπτώσεις τους στην τοπική και περιφερειακή οικονομία και κοινωνία. Στο πρώτο μέρος αναφέρονται οι εκπαιδευτικοί, αναπτυξιακοί λόγοι λειτουργίας των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων καθώς και οι στόχοι περιφερειακής ανάπτυξης που κλήθηκαν να υλοποιήσουν, ενώ σημασία δίνεται και σε παράγοντες, όπως οι πολιτικές και οι τοπικιστικές επιδιώξεις, που υπαγόρευσαν μερικές φορές τη δημιουρ! γία ή μη πανεπιστημιακών τμημάτων και σχολών. Στο δεύτερο μέρος, διερευνούνται οι οικονομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις που είχαν τα περιφερειακά πανεπιστήμια και γίνεται μια αποτίμηση της ύπαρξής τους σε παραδοσιακές και κλειστές οικονομίες και κοινωνίες. Abstract The artic\e analyze the question of foundation of regional univers1t1es in Greece, their reasons of foundation, and their repercussions in the \oca\ and regional economy and society. Ιη the first part investigate, educational, developmeήtal reasons of operation of maximum educational institutions, as well as the objectives of regional growth that they were called they materialise, while importance is also given in factors, as the po\icies and the local objectives, that dictated sometirnes the creation or not academic departments and faculties. Ιη the second part, refer the economic and social interventions that had the regional universities and a eva\uation of their becomes existence in traditional and closed economies and societies. 53

2 ΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 4 (2003), Εισαγωγή Στην Ελλάδα, η ίδρυση των περιφερειακών πανεπιστημίων ξεκίνησε στη δεκαετία του 1960 στην Πάτρα και τα Ιωάννινα, ξεπερνώντας τα όρια του κέντρου, μια και μέχρι τότε στην Ελλάδα λειτουργούσαν ως μοναδικά πανεπιστήμια αυτά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Θα ακολουθήσουν στα μέσα της δεκαετίας του 1970 τα πανεπιστήμια Θράκης και Κρήτης, τα οποία εισήγαγαν για πρώτη φορά και τη λειτουργία πανεπιστημίου σε περισσότερες από μία πόλεις. Στη δεκαετία του 1980 θα λειτουργήσουν τα πανεπιστήμια Ιονίου, Αιγαίου και Θεσσαλίας με τα τμήματα των δύο τελευταίων να χωροθετούνται σε διαφορετικές πόλεις και τα παραρτήματα των Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης, στις Σέρρες και Φλώρινα και Πατρών (σήμερα Ιωαννίνων) στο Αγρίνιο, ενώ μέσα στο 2002 προβλέπεται να λειτουργήσει και το πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Η ίδρυση των περιφερειακών πανεπιστημίων έχει υποστηριχθεί ότι έγινε για λόγους, τοπικής ή περιφερειακής ανάπτυξης, ως μέτρο αύξησης της κοινωνικής δικαιοσύνης σχετικά με την ανισοκατανομή πόρων μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, για εθνικούς λόγους, εκπαιδευτικούς, αλλά και για πολιτικές σκοπιμότητες και τοπικιστικές επιδιώξεις, ενώ κυρίαρχος είναι ο προβληματισμός για την έλλειψη σχεδιασμού και προγραμματισμού στην ίδρυση και λειτουργία τους. Στο άρθρο αναλύονται οι λόγοι δημιουργίας των περιφερειακών πανεπιστημίων στην Ελλάδα, και οι απόψεις που εμφανίστηκαν για την λειτουργία τους σε μία ή πολλές πόλεις και οι επιπτώσεις από τη εγκατάστασή τους στην οικονομία και κοινωνία, στις αναπτυξιακές προοπτικές της περιφέρειάς και την αλλαγή της κοινωνικής δομής. Οι λόγοι δημιουργίας των περιφερειακών Πανεπιστημίων Περιφερειακή ανάπτυξη Οι πολιτικές για την περιφερειακή ανάπτυξη θα πρέπει να απαντούν σε τρία κυρίαρχα ζητήματα, τα οποία είναι: α) Αποσκοπούν ή όχι στην ισόρροπη ανάπτυξη των περιφερειών; β) Θέλουν να ενισχύσουν στις φτωχές περιφέρειες και τα άτομα, που διαβιούν σ' αυτές; γ) Σκοπεύουν στη μετακίνηση εργασίας ή κεφαλαίου, δηλαδή οι εργαζόμενοι πρέπει να μεταναστεύσουν στις περιοχές όπου.υπάρχει απασχόληση ή το κεφάλαιο πρέπει να επενδυθεί σε περιοχές με ύπαρξη ικανού να καλύψει τους στόχους του, εργατικού δυναμικού (Λαμπριανίδης, 1993 β: 112). 54 Η περιφερειακή πολιτική κινήθηκε αρκετές φορές ως συγκαλυμμένη ενίσχυση του κεφαλαίου, (π.χ κίνητρα επενδύσεων σε παραμεθόριες περιοχές),

3 FANIS MALKIDIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 4 (2003), για ιδεολογικούς λόγους (φροντίδα του κράτους για τις ακριτικές περιοχές) και όχι κατ' ανάγκη ως μέτρο κοινωνικής πρόνοιας που αντιμετώπιζε τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Οι απόψεις για την ίδρυση περιφερειακών πανεπιστημίων στην Ελλάδα κινούνται γύρω από τη λογική της περιφερειακής ανάπτυξης, η οποία εισήχθη ως προβληματισμός στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1960 και ως πολιτική τα επόμενα χρόνια και η οποία προβάλλει αρκετά επίκαιρη και επιτακτική σήμερα. Στη χώρα μας κυριαρχεί το αθηναϊκό μοντέλο ανάπτυξης με τις περιφέρειες να αποτελούν την πηγή πρώτων υλών και εργατικής και διανοητικής δύναμης για το λεκανοπέδιο της Αττικής. Παράλληλα για την κάθε περιοχή έχει ορισθεί ένας συγκεκριμένος ρόλος στα πλαίσια πάντα αυτής της λογικής της συγκέντρωσης των εξουσιών και των δραστηριοτήτων στην Αθήνα. Για τα νησιά του Αιγαίου ο τουρισμός, για τη Θεσσαλία ο γεωργικός, για τη Μακεδονία και ιδιαίτερα για την κεντρική, ο διαμετακομιστικός κλπ., για τη Θράκη μέχρι πρόσφατα, αυτός του αναχώματος σε κάθε ξένη επιβουλή και απειλή. Η ίδρυση περιφερειακών πανεπιστημίων θα έλθει σε μια περίοδο, κατά την οποία το αίτημα για αποκέντρωση, πρώτα στον τομέα των εξουσιών και των αρμοδιοτήτων και μετά σε στρατηγικούς τομείς, όπως είναι αυτός της εκπαίδευσης, πρόβαλλε αρκετά επίκαιρο. Χαρακτηριστική προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση αποτελούσε η εισηγητική έκθεση επί του σχεδίου του νομοθετικού διατάγματος «Περί Οργανώσεως Ανωτάτης Παιδείας και Επιστημονικής Ερεύνης και Συστάσεως νέων Ιδρυμάτων Ανωτάτης Παιδείας», που καταρτίστηκε το Στην εισαγωγή της έκθεσης τονιζόταν ο θεμελιακός ρόλος της Ανώτατης εκπαίδευσης στη γενική της χώρας και η επιτακτική αναπτυξιακή προσπάθεια ανάγκη μετασχηματισμού και αναδιοργάνωσής της, σύμφωνα με τα πρότυπα των ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών, οι οποίες καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση. Για τις περιφέρειες τα πανεπιστήμια αποτελούν μια συγκεκριμένη πολιτική ανάπτυξης και αναζήτησης. «Η χωροθέτηση μιας πανεπιστημιακής μονάδας, ενός κάποιου πανεπιστημιακού μοντέλου σημαίνει εναλλακτικές δυνατότητες για την προοπτική ανάπτυξης της περιοχής». (Πολυδωρίδης, 1985: 29). «Η ίδρυση του πανεπιστημίου Αιγαίου μέσω εκπεφρασμένων προτεραιοτήτων της Κυβέρνησης έδιναν έμφαση... στην ανάγκη ενίσχυσης της περιφερειακής ανάπτυξης της περιοχής δια μέσου της αποκέντρωσης πολυπρόσωπων οργανισμών παροχής υπηρεσιών στους οποίους συγκαταλέγονται γενικά τα πανεπιστήμια>>. (Σοφούλης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 1990: 60). Από την άλλη πλευρά, τα περιφερειακά πανεπιστήμια, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως εναλλακτικός τρόπος περιφερειακής πολιτικής και ανάπτυξης, αφού η φτώχεια και η εγκατάλειψη των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, μετάλλαξε τις τοπικές κοινωνίες σε παθητικούς δέκτες οποιασδήποτε ανάπτυξης. Έτσι για παράδειγμα, στο Αιγαίο υπήρξε η είσοδος της ανεπίλεκτης βιομηχανίας αναψυχής, με αποτέλεσμα να εξουδετερωθούν οι μηχανισμοί αντίστασης και επιλεκτικότητας, που έχουν οι ώριμες και δυναμικές κοινωνίες στα θέματα της ανάπτυξής και εξέλιξής τους. Αυτό υπονομεύει στη 55

4 ΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ - ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 4 (2003), συγκεκριμένη περιφέρεια, την πολιτιστική αξία, τις τακτικές ανάπτυξης που συνεπάγεται κατασπατάληση πολύτιμων πόρων, των οποίων το κόστος ευκαιρίας είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από την τιμή της συγκυριακής διάθεσής τους για τη λειτουργία της ανεπίλεκτης βιομηχανίας αναψυχής. (Σοφούλης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου 1990: 49). Η ίδρυση των περιφερειακών πανεπιστημίων χρησιμοποιήθηκε ως μέσο τοπικής ανάπτυξης, μετά την κρίση της πολιτικής επιδοτήσεων που κυριάρχησε στον περιφερειακό σχεδιασμό, τη δεκαετία του 1970 και Ήταν η εποχή όπου η εγκατάσταση μιας βιομηχανίας (π.χ ζάχαρης που απορροφούσε την προσδιοριζόμενη από το κράτος παραγωγή) και ενός καταναλωτικού κέντρου κρατικού συνήθως χαρακτήρα (π.χ. στρατόπεδο, κέντρο νεοσύλλεκτων, σχολή αστυφυλάκων), είχαν θεωρηθεί πανάκεια για την ανάπτυξη μιας περιφέρειας. Στο προσκήνιο, και μετά την κρίση του φορντικού μοντέλου στις αρχές του 1970, είχε προβάλλει αυτό της ευέλικτης εξειδίκευσης, το οποίο έθετε ως βασικό στόχο τη συμβολή και τη συνεργασία των τοπικών δυνάμεων σ' ένα σχέδιο ανάπτυξης. Τα περιφερειακά πανεπιστήμια περιείχαν το νέο αυτό στοιχείο για την τοπική ανάπτυξη αφού έθεταν ως βασικό μέλημα τους τη συνεργασία με τις τοπικές παραγωγικές δυνάμεις, είτε στα πλαίσια της ανταλλαγής απόψεων και γνώσεων, είτε στα πλαίσια της εκπαιδευτικής προσφοράς στην τοπική παραγωγική μηχανή (πανεπιστημιακά εργαστήρια, μελέτες και προγράμματα). Τα περιφερειακά πανεπιστήμια ως μέτρο χωροταξικής περιφερειακής ανάπτυξης, χρησιμοποιήθηκαν για την ι εράρχηση του οικιστικού δικτύου, για την ανάδειξη ενός κεντρικού οικισμού που θα μπορούσε να καλύπτει κεντρικές λειτουργίες. Κεντρικές λειτουργίες οι οποίες βασίζονται στο ελάχι στο πληθυσμό που απαιτείται για την υποστήριξη μίας κεντρικής λειτουργίας και στην χωρική εμβέλεια, της περιοχής, όπου πέραν αυτής οι καταναλωτές δεν είναι διατεθειμένοι να μετακινηθούν στον κεντρικό τόπο, για την αγορά μίας συγκεκριμένης υπηρεσίας ή αγαθού. Λόγοι άρσης των ανισοτήτων 56 Είναι γεγονός ότι ορισμένες περιοχές της Ελλάδας αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα λιγότερο ευνοημένων περιφερειών, ιδιαίτερα και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Τ έτο ιες περιπτώσεις στη χώρα μας είναι η Ήπειρος, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, η Θράκη, στις οποίες ιδρύθηκε περιφερειακό πανεπιστήμιο για να αρθούν οι ανισότητες σε σχέση με την Αθήνα, Θεσσαλονίκη και τα άλλα μεγάλα αστικά κέντρα. Έτσι οι υποψήφιοι για τα Ανώτατα και Ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα των λιγότερο ευνοημένων περιοχών της Ελλάδας θα έπρεπε να φύγουν μακριά από τον τόπο καταγωγής τους και μόνιμης διαμονής τους και να μεταφερθούν σε χώρους όπου υπήρχε πανεπιστήμιο, για να ικανοποιηθεί η ανάγκη για εκπαίδευση. Η περιφέρεια θα έπρεπε να συμβαδίσει με τα βήματα ανάπτυξης όλης της χώρας, γι ' αυτό και αποφασίστηκε να λειτουργήσουν περιφερειακά πανεπιστήμια και μάλιστα σε όσο το δυνατόν περισσότερες πόλεις, για να διαχυθούν τα αποτελέσματά τους και

5 FANIS MALKIDIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 4 (2003), να αμβλυνθεί το χάσμα με το κέντρο. «Το πανεπιστήμιο (Αιγαίου) επιχειρεί να διαπλάσει μια φυσιογνωμία, η οποία υπερβαίνοντας τις δομικές και λειτουργικές του επιλογές, θα του επιτρέψει να αναχθεί σε ηθικό και πολιτισμικό παράγοντα της ευαίσθητης περιοχής του Αιγαίου». (Οδηγός Σπουδών Τμήματος Μαθηματικών Πανεπιστημίου Αιγαίου 1992: 2). «Το μίνιμουμ, κατά την δική μου άποψη που μπορεί να γίνει για το Θεσσαλικό Πανεπιστήμιο, είναι να γίνει ένας τόπος παραγωγής και όχι μόνο γνώσης, ώστε να δημιουργείται η αυτοσυνείδηση των ανθρώπων που βρίσκονται μέσα στο πανεπιστήμιο ότι φτιάχνουν κάτι. Και αν έχουμε συνείδηση και πολιτική επίγνωση ότι αυτό που μπορεί να κάνει το πανεπιστήμιο είναι να μεταχειρίζεται την γνώση που έχει να συμμετέχει με κάποιο τρόπο στην παραγωγή». (Τζώνος, στο ΔΗ.Κ. Ε. Μ. Β. 1984: 35). Τα περιφερειακά πανεπιστήμια, είναι σημαντικά για την ανάπτυξη της περιοχής και συνδ έονται συνήθως με τις προσδοκίες ενίσχυσης της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των πόλεων όπου εγκαθίστανται. Η συγκέντρωση φοιτητικού, διδακτικού και διοικητικού δυναμικού αναμένεται να ενισχύσει τη ζήτηση, τονώνοντας την τοπική οικονομία, λειτουργώντας πολλαπλασιαστικά για το συνολικό εισόδημα της περιοχής. Παράλληλα αναμένεται με την λειτουργία πανεπιστημίων, να υπάρξουν μακροχρόνια αναπτυξιακά αποτελέσματα μέσω της δημιουργίας ικανότερου ανθρώπινου δυναμικού. Αναβάθμιση της εκπαίδευσης Οι στόχοι του πανεπιστημίου είναι εξ' ορισμού ερευνητικοί και εκπαιδευτικοί. Το πανεπιστήμιο θα πρέπε ι να συμβάλλει στην προώθηση της έρευνας σε όλους τους τομείς, η οποία ως γνώση θα εφαρμοστεί από τις δυνάμεις που παράγουν. Δημιουργεί επιστήμονες που επιλύουν προβλήματα και κριτικά σκεπτόμενους ανθρώπους που συμβάλλουν στην οικονομία και κοινωνία. Τα περιφερειακά πανεπιστήμια ιδρύθηκαν σύμφωνα με τις επίσημες εξαγγελίες για να καλύψουν καινοτομικές ειδικότητες και νέα γνωστικά αντικείμενα, κάνοντας μια αποφασιστική τομή στην παν ε πιστημιακή εκπαίδευση της χώρας, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Δεν έλειψε όμως η λειτουργία «νέ ων» σχολών που συμμετείχαν στην ανα παραγωγή του δημοσίου τομέα, (Νομική, Τμήμα Πολιτικών και Αρχιτεκτόνων Μηχανικών στη Θράκη, τμήμα Μαθηματικών στο Αιγαίο, Πολιτικών Μηχανικών στη Θεσσαλία, κλπ.) συντηρώντας τη γνωστή σχέση, ότι η εκπαίδευση φαίνεται σα να αποβλέπει στη συστηματική αναπαραγωγή φορέων πρόσφορων για την κατάληψη των διαθέσιμων θέσεων (Τσουκαλάς, 1987: 25) και ότι κράτος και εκπαίδευση, συμπίπτουν μόνο στο ζήτημα της συντήρησης των παγιωμένων οικονομικών δομών και κοινωνικών σχέσεων παραγωγής (Πεσμαζόγλου 1987: 466). Ο Althusser, επισημαίνει για το ζήτημα ότι «το πανεπιστήμιο ότι είναι ένας ιδεολογικός μηχανισμός του κράτους, προορισμένος στη διευρυμένη αναπαραγωγή των κοινωνικών φορέων, που καταλαμβάνουν υψηλές θέσεις του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας, με άλλα λόγια rις θέσεις της διευθυντικής και διανοητικής εργασίας» (Althusser, 1981: 56). Οι σχολές που υπήρχαν και σε κεντρικά πανεπιστήμια ιδρύονται και στην περιφέρεια, ενώ 57

6 ΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Τεύχος 4 (2003), η σύνδεση των σχολών με την τοπική οικονομία και κοινωνία, τουλάχιστον στο πρώτο διάστημα απουσιάζει. Παράλληλα η φιλοσοφία για την ίδρυση περιφερειακών πανεπιστημίων μιλούσε και για νέα ερευνητικά κέντρα και μεταπτυχιακά ινστιτούτα και πρωτοποριακή λειτουργία των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, γεγονός που δύσκολα μπορεί να γίνει στο κέντρο με τις παγιωμένες θέσεις και αντιλήψεις. Αρκετές φορές όμως το περιφερειακό πανεπιστήμιο και οι εκπαιδευτικοί λόγοι, εντάχθηκαν σε άλλους στόχους και προτεραιότητες, μη υπηρετώντας το ρόλο του πανεπιστημίου ως καταλύτη για την ανάπτυξη της περιφέρειας και της χώρας. Εθνικοί λόγοι 58 Τα περιφερειακά πανεπιστήμια ιδρύθηκαν στην Ελλάδα και για εθνικούς σκοπούς, με πρωταρχικό στόχο να θωρακίσουν ευαίσθητες περιοχές με ανθρώπινο δυναμικό, οικονομική ανάπτυξη και παιδεία. Τέτοιες περιπτώσεις είvαι τα πανεπιστήμια Θράκης, Αιγαίου και το παράρτημα του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) στη Φλώρινα. Το πρώτο ιδρύθηκε για να ενισχύσει μια περιοχή, με έντονα προβλήματα υπανάπτυξης, αποτελώντας ταυτόχρονα απάντηση στην πίεση του τουρκικού επεκτατισμού, όπως και ως αντίπαλο δέος του Πανεπιστημίου της Αδριανούπολης, που έχει μετονομασθεί και αυτό σε Θράκης. Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ιδρύθηκε για να αντιμετωπίσει την τουρκική απειλή, τη μεγάλη μετανάστευση που οξύνεται λόγω του νησιωτικού ιδιόμορφου χαρακτήρα, αλλά και σαν αντίπαλο δέος για το πανεπιστήμιο Σμύρνης (σήμερα Αιγαίου). «Η επιλογή του Αιγαίου σα χώρος εγκατάστασης του Πα νεπιστημίου, υπήρξε μια συνειδητή απόφαση με σημαντικές πολιτισμικές προεκτάσεις. Σκοπός είναι η πνευματική, κοινωνική και βεβαίως η οικονομική αναζωογόνηση της ζωτικής αυτής ελληνικής περιοχής» (Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 1992: 2). Αυτό υποστηρίζεται και από τις δεσμεύσεις της κυβέρνησης που υλοποίησε την ιδέα για το πανεπιστήμιο Αιγαίου, που έδιναν «έμφαση στην ενδυνάμωση της εθνικής παρουσίας στην περιοχή, που τελεί κάτω από την πίεση του τουρκικού επεκτατισμού» (Σοφούλης, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου 1990: 60). Στην κατεύθυνση της ίδιας πολιτικής λειτούργησε το εκπαιδευτικό παράρτημα της παιδαγωγικής σχολής του Α.Π.Θ. στη Φλώρινα (και αργότερα και το τμήμα Βαλκανικών Σπουδών) στα πλαίσια της αντιμετώπισης της Ακαδημίας των Σκοπίων και της εκεί προπαγάνδας, αναζητώντας ταυτόχρονα λύσεις για μια ακριτική και υπανάπτυκτη περιοχή. Το πανεπιστήμιο στις ακριτικές περιοχές, θα μπορούσε να είναι ένας καθοριστικός λόγος για την ανάπτυξη του χώρου, αφού λειτουργεί και ως παράγοντας συγκράτησης του τοπικού φοιτητικού πληθυσμού, γεγονός το οποίο μαζί με τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα που αναμένονται, οδηγούν στην αποτροπή της μετανάστευσης από την περιοχή και ίσως σε μερική παλιννόστηση. Όμως οι «εθνικοί» λόγοι, προτάσσονται κάθε φορά που πρέπει να αιτιολογηθεί η έλλειψη ή και η ανατροπή ορθολογικού σχεδιασμού και η ιδιοτελής επιλογή.

7 FANIS MALKIDIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 4 (2003), Πολιτικοί λόγοι - τοπικιστικές επιδιώξεις ' Στην ίδρυση περιφερειακών πανεπιστημίων καθοριστικό ρόλο κράτησε και ο πολιτικός παράγοντας, αφού απ' όλους γινόταν αντιληπτό ότι αποτελεί πηγή πολλών ωφελειών. Έτσι η ίδρυση, η λειτουργία ή η επέκταση πανεπιστημίου ή τμημάτων, γίνεται κυρίαρχο για μια αναπτυξιακή απόφαση για μια περιφέρεια, αντικείμενο τοπικής πολιτικής συζήτησης και διαμάχης, γίνεται κεντρικό πολιτικό ζήτημα (προεκλογικά προγράμματα, υποψηφίων δημάρχων, βουλευτών, νομαρχών, δημάρχων) Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ιδρύθηκε για πολιτικούς λόγους, αφού ήταν επιτακτική η αύξηση της εκλογικής δύναμης του τότε κυβερνώντος κόμματος, μέσω της υιοθέτησης του βασικού αιτήματος της περιοχής. (Λαμπριανίδης, 1993β: 129). Το παράρτημα του Α.Π.Θ. στης Σέρρες, όπου λειτούργησε το τμήμα επιστήμης φυσικής αγωγής και αθλητισμού, ήταν αποτέλεσμα της πίεσης που άσκησαν συγκεκριμένοι πολιτευτές του νομού, ως αντιπερισπασμό προς άλλόυς, χωρίς να υπάρχει κάποιο προηγούμενο αίτημα της τοπικής κοινωνίας. Στο Αγρίνιο, όπου και δημιουργήθηκε το τμήμα οικονομικών επιστημών ως παράρτημα του Πανεπιστημίου Πατρών, αποκομμένο από το γενικότερο πανεπιστημιακό χώρο, χωρίς να υπάρχει πλαισίωση από συναφείς επιστημονικούς χώρους, (Συμβούλιο Ανώτατης Παιδείας Δελτίο 7: 62) ήταν αποτέλεσμα πίεσης της τοπικής πολιτικής ηγεσίας. Όπως είχε επισημάνει ο Δήμαρχος της πόλης «η ίδρυση Ανώτατης Οικονομικής Σχολής, είναι κατά τη γνώμη μας το σημαντικότερο γεγονός στην ιστορία της πόλης μας». (Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, 1986: 12). Τοπικές πολιτικές πρωτοβουλίες αναλήφθηκαν όταν το πανεπιστήμιο Πατρών, αποσύρθηκε ως φορέας του οικονομικού τμήματος από την πόλη, γεγονός που ανάγκασε τους φορείς να απευθυνθούν προς το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το οποίο τελικά θα δημιουργήσει δύο πανεπιστημιακά τμήματα.(οργάνωσης και Διαχείρισης Αγροτικών Εκμεταλλεύσεων και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων). Στη Σάμο η έδρα του τμήματος μαθηματικών (Καρλόβασι ή Βαθύ) ήταν αντικείμενο προεκλογικής διαμάχης, τόσο στις εθνικές εκλογές από τους υποψήφιους Βουλεvτές, όσο και τις δημοτικές από τους δημάρχους που διεκδικούσαν την ψήφο των κατοίκων του νησιού. Η λειτουργία του τμήματος θα δοκιμασθεί από διαμάχες αφού υπήρξε η αφορμή για την αφύπνιση της παλιάς έριδας μεταξύ των Δήμων Σαμίων και Καρλοβασίου, που έφτασε μέχρι και σε καταλήψεις νομαρχίας, αμφισβήτηση υπουργικών αποφάσεων, κινήσεις τοπικών βουλευτών εναντίον των κεντρικών κομματικών αποφάσεων, κάτι που τελικά ώθησε τον τότε πρόεδρο της διοικούσας επιτροπής του Πανεπιστημίου να δηλώσει ότι <<η έναρξη της λειτουργίας του Μαθηματικού τμήματος θα εξαρτηθεί από το χρόνο της επίλυσης των τοπικών διαφορών». (Λαμπριανίδης, 1993α: 225). Για την ίδρυση του τμήματος, το οποίο τελικά λειτούργησε με μία μέση λύση (προπτυχιακά έτη στο Καρλόβασι, μεταπτυχιακά στο Βαθύ) σημαντικό ρόλο κράτησαν και μνήμες και φορτίσεις του παρελθόντος της νήσου, αφού ένα βασικό επιχείρημα ήταν πως η «μαθηματική παράδοση της πατρίδας του 59

8 ΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 4 (2003), Πυθαγόρα βρήκε τη συνέχειά της στην εγκατάσταση του τμήματος Μαθηματικών στο νησί>>. (Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 1992: 11). Ο αντίποδας αυτής της άποψης αναπτύσσεται στο επιχείρημα ότι«... τα πανεπιστήμια και τα τμήματα δεν ιδρύονται όπου υπάρχουν μνήμες διδασκαλίας αλλά εκεί που συντρέχουν στο παρόν λόγοι οικονομικοί, κοινωνικοί και πολιτιστικοί που εξυπηρετούν το λαό». (Φράγκος, στο ΔΗ.Κ.Ε. Μ. Β, 1984: 70). Στη Λέσβο, με την κατάργηση της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, οι δήμαρχοι του νησιού και ιδιαίτερα αυτός της πόλης της Μυτιλήνης, ζητούσαν την ίδρυση τμημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με τον ίδιο αριθμό φοιτητών για να μην υπάρξει διαρροή «Κεφαλιών» ή «τουριστών του χειμώνα», όπως αποκαλούνται οι φοιτητές στα νησιά. (Τσιτσιρίδης, 1985:53). Ο δήμαρχος, για να υποστηρίξει το αίτημά του, θα επικαλεστεί και σχετική δέσμευση του πρωθυπουργού για άμεση ίδρυση νέων σχολών μέσω ενός νέου πανεπιστημίου στο νησί. (Συμβούλιο Ανώτατης Παιδείας Δελτίο 7: 65). Στη Φλώρινα η λειτουργία της παιδαγωγικής σχολής θα επιτευχθεί στην προσπάθεια του τότε κυβερνώντος κόμματος να αυξήσει την εκλογική του δύναμη και να καταλάβει την αμφισβητούμενη βουλευτική έδρα το (Τσιάκαλος 1990: 32). Β έβαια όταν με το νόμο πλαίσιο αποφασίστηκε να ενταχθούν οι παιδαγωγικές ακαδημίες και να ενταχθούν στο πλησιέστερο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, οι υπό κατάργηση, η τοπική κοινωνία της Φλώρινας αντέδρασε σ ' αυτήν την απόφαση με αποτέλεσμα «η κυβέρνηση να υποχωρήσε ι και να υποσχεθεί την παραμονή της Παιδ αγωγικής Ακαδημίας». (Λαμπριανίδης, 1993α: 260). Στο ίδιο κλίμα εντάσσονται οι δηλώσεις πολιτικών αρχηγών και μη, για λειτουργία παραρτημάτων του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης στη Δράμα και στη Καβάλα, ή η δημιουργία επιτροπών για πανεπιστημιακές σχολές στα Τρίκαλα και την Καρδίτσα, πριν τη λειτουργία των εκεί σχολών του πανεπιστημίου Θεσσαλίας ή για την ενότητα του πανεπιστημίου, ή οι πρωτοβουλίες για ανώτατες σχολές στην Κοζάνη και τη Λαμία. Η ίδρυση περιφερειακών πανεπιστημίων στόχευε στην ικανοποίηση του τοπικού αιτήματος για ανάπτυξη της περιοχής, όχι στη βάση ενός προγράμματος, αλλά στη βάση μεταφοράς πόρων από το κράτος προς την περιφέρεια. Η ίδρυση πανεπιστημιακής σχολής δημιουργεί τοπικά κινήματα, με διακομματικές συνεργασίες και συμμετοχή όλων των τοπικών παραγωγικών φορέων και της εκκλησίας. Οι τοπικές κοινωνίες αναμένουν αύξηση της ενεργούς ζήτησης στην περιοχή, άρση των πολιτικών επιλογών που εφαρμόστηκαν και πολιτισμική αναβάθμιση. Και το κράτος όμως, στο πλαίσιο επίτευξης άλλων στόχων, προσδοκώντας τη διατήρηση και αύξηση της εκλογικής πελατείας του κυβερνώντος κόμματος, χρησιμοποίησε τα περιφερειακά πανεπιστήμια, χωρίς βεβαίως να υπάρξει ένας προηγούμενος ολοκληρωμένος επιστημονικός σχεδιασμός. 60

9 FANIS MALKIDIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 4 (2003), Οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις Η αύξηση της ζήτησης Όλες οι κυβερνητικές ή μη πολιτικές τοποθετήσεις που υπήρξ αν για το ρόλο των περιφερειακών πανεπιστημίων, σχετίζονται με την θέση ότι το ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα αποτελεί ένα «εργαλείο» για την οικονομική ανάπτυξη. Τόσο για την αύξηση της ενεργούς ζήτησης, όσο και για την γ ενικότερη ποιοτική αναβάθμιση της περιοχής (ρυμοτομία, συγκοινωνία, ύδρευση, αποχέτευση, κ.ά.). Η τοπική κοινωνία και αυτή βλέπει το πανεπιστήμιο, ως κυρίαρχο μέσο της ενεργού ζήτησης. Σε περιόδους όπου η μειωμένη κατανάλωση και η έλλειψη επενδύσεων είναι κυρίαρχα στοιχεία (Θράκη, Αιγαίο, Δυτική Μακεδονία) η προσθήκη μεγάλης ομάδας καταναλωτών και μάλιστα νέων ανθρώπων, είναι σημαντικό γεγονός. Γι ' αυτό η ιδεολογία της πίεσης των τοπικών κοινωνιών για τη δημιουργία πανεπιστημιακής σχολής, ήταν στη βάση της λειτουργίας πολυπρόσωπων κρατικών οργανισμών που θα συνέβαλλαν στην ανάπτυξη της περιοχής. Η εγκατάσταση πανεπιστημίων προϋπολογιζόταν από την τοπική κοινωνία στη βάση του αριθμού των φοιτητών και του προσωπικού που λειτουργούσαν ενισχυτικά στις τοπικές αγορές (ενοίκια, διατροφή, ένδυση, διασκέδαση, κ.ά ). «Οι προτεραιότητες που υπαγόρ ευσαν την ίδρυση του (Πανεπιστημίου Αιγαίου) δεν είναι κυρίως εκπαιδευτικές, αλλά κυρίως αναπτυξιακές». (Σοφούλης, 1990: 69). «'Ενας από τους λόγους ίδρυσής του (Πανεπιστημίου Θράκης) ήταν ακριβώς αυτή η στήριξη της μάχης για την ανάπτυξη της Θράκης». (Παναγιωτόπουλος, στο Παπάζογλου και Δαβάζογλου, 1994: 29). Κυρίαρχο ρόλο στην αποτίμηση της παρουσίας του πανεπιστημίου, κρατούν οι δαπάνες που θα έκανε και το ίδιο το εκπαιδευτικό ίδρυμα στην περιοχή. (οικοδομικές εργασίες, αναλώσιμα, κ.ά), όπως κατά δεύτερο λόγο το γ εγονός ότι μειωνόταν το κόστος φοίτησης του τοπικού πληθυσμού, αφού τώρα δεν χρειαζόταν να μεταναστεύουν προς τα μεγάλα αστικά κέντρα Αυτός ο ρόλος όμως σε αρκετές περιπτώσεις δεν υλοποιήθηκε αφού για μια σειρά από λόγους οι υποψήφιοι φοιτητές δεν επιλέγουν τον τόπο μόνιμης διαμονής, ως χώρο σπουδών (Μαλκίδης, 1994: 410), ε ίτ ε γιατί θεωρούν ότι η πανεπιστημιακή σχολή στην οποία εισήχθησαν δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους, είτε γιατί επιθυμούν να απομακρυνθούν από το οικογενειακό περιβάλλον, είτ ε γιατί επιθυμούν να σπουδάσουν σε μεγάλη πόλη (Μαλκίδης 1998:294). Ένας από τους λόγους δημιουργίας των περιφερειακών πανεπιστημίων Δε βρήκε εφαρμογή, αφού οι υποψήφιοι προτιμούν να επιλέγουν το πανεπιστήμιο του κέντρου για σπουδές μ' όλες τις επιπτώσεις που συνεπάγεται αυτό οικονομικά, πολιτιστικά, κοινωνικά για τον τόπο καταγωγής τους. Η πρόσβαση στο εκπαιδευτικό δίκτυο (Παναγιωτοπούλου, 1991: )-συνισταμένη της φυσικής, οικονομικής και κοινωνικο-πολιτ ισμικής προσιτότητας- συνεχίζει να έχει μεγάλο κόστος για τους ενδιαφερόμενους για πανεπι- 61

10 ΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ - ΕΠ/θΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 4 (2003), στημιακή μόρφωση, αφού το περιφερειακό πανεπιστήμιο δεν κατόρθωσε να συγκρατήσει αρκετούς νέους στο χώρο καταγωγής τους. Το πανεπιστήμιο αποτελεί μία από τις κύριες πηγές εισοδήματος και βaσικό καταναλωτή για την τοπική οικονομία. Δαπάνες για υπηρεσίες και κρατικές δαπάνες για αγορά και ενοικίαση ακινήτων και δαπάνες του φοιτητικού πληθυσμού. Τελικά όμως με βάση υπολογισμούς οι οικονομικές επιπτώσεις από τη λειτουργία πανεπιστημίου με βάση της δαπάνες του ιδρύματος και των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας δεν είναι τόσο σημαντικέ~ όσο θα αναμενόταν με βάση τη διεθνή εμπειρία. Υπολογίστηκε ότι οι δαπάνες του πανεπιστημίου κυμαίνονται από 1,7% έως 13,2% της συνολικής ιδιωτικής κατανάλωσης.της περιοχής, (Λαμπριανίδης, 1993α: 23) Οι επιπτώσεις δεν είναι οι αναμενόμενες αφού σε αρκετές περιπτώσεις το περιφερειακό πανεπιστήμίο δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε, αφού οι διδάσκοντες δεν διαμένουν μόνιμα στην περιοχή, οι φοιτητές αναζητούν διεξόδους για να φύγουν και εμφανίζονται μόνο σε περιόδους εξετάσεων και οι τοπικές αγορές δεν ικανοποιούν το προσωπικό που εμφανίζεται με τη λειτουργία του τμήματος ή της σχολής, ακόμη και στις πιο στοιχειώδεις ανάγκες του. _ Η ανώτατη εκπαίδευση στην περιφέρεια, πολλές φορές χρησιμοποιήθηκε ως μέσο για την άμβλυνση των διαφόρων οικονομικών ανισοτήτων, αλλά ο τρόπος με τον οποίο έγινε ώστε να υπάρξουν άμεσες και έμμεσες οικονομικές επιπτώσεις, πολλές φορές υποβάθμισε και την ίδια την υπόσταση του πανεπιστημίου. Νέq. κοινωνικά και πολιτισμικά ήθη 62 «Η επιλογή του Αιγαίου σαν χώρος εγκατάστασης του Πανεπιστημίου υπήρξε μια συνειδητή απόφαση με σημαντικές πολιτισμικές προεκτάσεις» (Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 1992: 2). Όπως τονιζόταν στο ιδρυτικό διάταγμα, βασικός στόχος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ήταν και η ουσιαστική αναζωογόνηση της περιοχής, μετά τη μετανάστευση και τη φυγή κυρίως του νεανικού πληθυσμού, που στέρησε τα νησιά από την προοπτική ανάπτυξης. Η διατήρηση της ιδιαίτερης πολιτισμικής ταυτότητας των νησιών του Αιγαίου, η φιλοδοξία της πανεπιστημιακής κοινότητας του Αιγαίου να καταστήσει την περιοχή κέντρο στην επιστήμη και στην εκπαίδευση και ουσιαστική συνεργασία με τις κοινωνίες των νησιών ήταν μερικοί από τους λόγους ίδρυσης του Πανεπιστημίου αλλά και στρατηγικοί στόχοι για την κοινότητά του. Στόχοι που άλλοι σε μεγαλύτερο και άλλοι σε μικρότερο βαθμό επιτεύχθηκαν. Σύμφωνα με το ιδρυτικό διάταγμα για τη δημιουργία Παιδαγωγικής Σχολής στη Φλώρινα, (ΠΣΦ) <<το τμήμ α δημοτικής εκπαίδευσης έχει σαν κύρια αποστολή, να καλλιεργήσει και να προάγει τις επιστήμες της αγωγής και να συμβάλλει στην αντιμετώπιση και επίλυση παιδαγωγικών και εν γένει προβλημάτων. Η παιδαγωγική σχολή Φλώρινας είναι η μετεξέλιξη της παιδαγωγικής ακαδημίας Φλώρινας που είχε ιδρυθεί στην πόλη το 1941, με προφανή σκοπό την πνευματική και εθνική τόνωση του βορ ε ιοδυτικού ελλαδικού χώρου». Στην παιδαγωγική ακαδημία Φλώρινας φοίτησαν συνολικά σπουδαστές, απ'

11 FANIS MALKIDIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 4 (2003), τους οποίους οι (δηλ. ποσοστό 26,4%) καταγόταν από το νομό Φλώρινας. Το γεγονός αυτό ανταποκρινόταν σε μια εκπαιδευτική επιδίωξη αυτής της περιόδου, να εκπαιδεύσει δηλαδή δασκάλους ντόπιους, οι οποίοι να προσφέρουν κατά το δυνατόν περισσότερα στην πολιτιστική, πνευματική και οικονομική ανάπτυξη του τόπου του οποίου γνώριζαν περισσότερο απ' τον καθένα τις ιδιαίτερες συνθήκες ζωής. (Οδηγός σπουδών ΠΣΦ, 1994: 3). Αναμφίβολα η λειτουργία του πανεπιστημίου μπορεί να συντελέσει στην άρση του αποκαλούμενου «επαρχιωτ ισμού» (Φραγκουδάκη, 1981: 44-45). Με τη συνεχή και αλλεπάλληλη αλληλεπίδραση μεταξύ φοιτητών και πολιτών, προσωπικού του πανεπιστημίου και κοινωνίας, πραγματοποιείται μίξη των διαφόρων πολιτισμικών στοιχείων, με αποτέλεσμα τη ριζική διαφοροποίηση των καθημερινών συνηθειών αλλά και γενικότερα του τρόπου και των ρυθμών ζωής. (Καρκάλας, 1993: 42) Το προσωπικό του πανεπιστημίου, ο εξοπλι σμός οι πάγιες εγκαταστάσεις του, αντιμετωπίζουν συγκεκριμένα προβλήματα που θέτει η τοπική κοινωνία και συνεισφέρουν στην επιβίωση και ευημερία της τοπικής οικονομίας. Σε ιδιαίτερες κοινωνίες, συμβάλλει στην διάσωση και ανάπτυξη των τοπικών γραμμάτων και τεχνών και στην καλλιέργε ια ελεύθερης πολιτιστικής λειτουργίας, σε συνδυασμό με τη συμβολή του στις εκπαιδευτικές, ερευνητικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Ταυτόχρονα η ύπαρξη ενός πανεπιστημιακού τμήματος, στηρίζει τον τοπικό πληθυσμό και του δίνει αίσθημα κοινωνικής ικανοποίησης, που συμβάλλει και στην αξιοποίηση και προβολή της τοπικής κοινωνικής κληρονομιάς, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, όχι τόσο ως μουσειακό είδος, όσο ως ένα ζωντανό κύτταρο μιας ζωντανής κοινωνίας. Οι πόλεις στην περιφέρεια κατά τη διάρκεια ανάπτυξης των κοινοτήτων και του κοινοτισμού, απολάμβαναν μια σχετικά.αυτονομία αλλά και μια σχετική απομόνωση στη διαμόρφωση των κοινωνικών τους σχέσεων από την υπόλοιπη χώρα, σε ότι αφορά τις κοινοτικές υποθέσεις, τις συναλλαγές, τον καταμερισμό των ρόλων των μελών της κοινότητας, τη κοινωνική διάρθρωση. Υπήρχε δηλαδή μια σαφώς καθορισμένη και ιεραρχημένη κοινωνική και έκφραση της εξουσίας στο τοπικό πεδίο. δομή Η έλευση του πανεπιστημίου, των προσώπων που το στελέχωναν και οι συναφείς δράσεις του, προσέφερε νέες δυνατότητες επικοινωνίας με τα μεγάλα αστικά κέντρα και τη διαφορετικότητα που αυτά έχουν, με συνέπεια να επιταχυνθεί ο ρυθμός του κοινωνικού μετασχηματισμού. Ο κοινωνικός μετασχηματισμός αφορά κυρίως την κοινωνική οργάνωση, που αποτελεί σύνθεση μεταξύ των παραδοσιακών τοπικών και περιφερειακών κοινωνικών μορφών και των αποτελεσμάτων που επιφέρει η διεύρυνση των κοινωνικών σχέσεων, με την υπόλοιπη χώρα και με το εξωτερικό. Απαραίτητο είναι τα μεγέθη του προσωπικού και του φοιτητικού προσωπικού να είναι μεγάλα, να υπάρχει δηλαδή η «Κρίσιμη μάζα», ώστε να υπάρξει σημαντική παρέμβαση στο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον της περιοχής «Κρίσιμη μάζα», που θα διασφαλίζει τη δυνατότητα αυθύπαρκτης και δυναμικής παρουσίας στον πνευματικό χώρο της πόλης. Η πολυδιασπασμένη χωροθέτηση των πανεπιστημίων μπορεί να εξυπηρετεί την τοπική κοινωνία, 63

12 ΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 4 (2003), αλλά σε πολλές περιπτώσεις γίνεται επικίνδυνη τόσο λόγω των υπερβολικών γενικότερων επιβαρύνσεων, όσο και λόγω της πιθανής υποβάθμισης του ρόλου και της ύπαρξης αλλά και των πιθανών επιπτώσεων του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού ιδρύματος, στο χώρο. Η αδυναμία μιας κοινωνίας να συγκρατήσει το προσωπικό του πανεπιστημίου, υποβαθμίζει τον οικονομικό και κοινωνικό του ρόλο, αφού τελικώς δεν δημιουργείται μία ελάχιστη ακαδημαϊκή κοινότητα. Συμπεράσματα 64 Η μεταπολεμική διεθνής τάση για εκτατικοποίηση και εντατικοποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος, παρέσυρε όπως ήταν αναμενόμενο και την Ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, τόσο μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου και εμφυλίου πολέμου, όσο και μετά τη μεταπολίτευση. Η Ελλάδα θεώρησε ως απαραίτητη προϋπόθεση τόσο της ισόρροπης εξέλιξης των περιφερειών, όσο και της γενικότερης φάσης ανάπτυξής της, την ποσοτική και ποιοτίκή αναβάθμιση της ανώτατης εκπαίδευσης. Στην πραγματικότητα τα κίνητρα για την ποσοτική όπως εξελίχθηκε αναβάθμιση της πανεπιστημιακής παιδείας ξεπερνούσαν τους αναπτυξιακούς στόχους καθώς η εμφύτευση τμημάτων και σχολών σε κλειστές κοινωνίες με ιδιομορφίες και άλλους προσανατολισμούς, στόχευε κυρίως στο να αναμορφώσει τις επικρατούσες κοινωνικές αξίες και να τις μεταστρέψει προς όφελος των κεντρικών προτεραιοτήτων. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο η αναγκαιότητα εγκατάστασης περιφερειακών πανεπιστημίων, δημιούργησε συλλογικές συνειδήσεις, αφού θα μπορούσαν να καλύψουν αναπτυξιακές παραλείψεις ή επικίνδυνες εκλογικές περιοχές. Το περιφερειακό πανεπιστήμιο συμβάλλει στην οικονομική και πολιτισμική αναβάθμιση της περιοχής, όπου είναι εγκατεστημένο, χωρίς όμως για τους υποστηρικτές της μη πολυδιάσπασής τους, να υπάρχει γενικότερη συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη. Χωρίς να δημιουργεί διαρθρωτικές αλλαγές μονιμότερου χαρακτήρα στο τεχνολογικό, κοινωνικό και θεσμικό πλαίσιο, παρά μόνο παρεμβάσεις στην τοπική οικονομία με τη μεγέθυνση της τοπικής παραγωγικής ικανότητας. Από την άλλη πλευρά οι υποστηρικτές της άποψης της ύπαρξης τμημάτων ενός πανεπιστημίου σε πολλές πόλεις, θεωρούν πως η λειτουργία του εκπαιδευτικού ιδρύματος σε ένα χώρο, έχει οριακά τοπικά και όχι περιφερειακά αποτελέσματα, ενώ η διοικητική και άλλη οργάνωση σε πολλές πόλεις, εμφανίζει ενδιαφέρουσες όψεις, όπως ήδη έχει επαρκώς φανεί από τη μέχρι τώρα εμπειρία. (Rosanos 1990: 34). Η τοπική κοινωνία, υπαγορεύει την στάση της συχνά από την αντίληψη ότι αποτελεί μία κύρια πηγή εισοδήμ_ατος, αναμένοντας από το εκπαιδευτικό ίδρυμα γρήγορα αποτελέσματα, γεγονός που πολλές φορές δημιούργησε και εντάσεις (οικονομική δυσπραγία Πανεπιστημίου να αντιμετωπίσει τις οφειλές προς τοπικούς επιχειρηματίες και παραγωγούς, το κόστος ζωής αυξάνεται, ανταγωνισμός μεταξύ των επαγγελματιών της πόλης και των πανεπιστημιακών). Έτσι το περιφερειακό πανεπιστήμιο, είναι ανάμεσα στα οφέλη που δημιουργεί η παρουσία του και το κόστος των εντάσεων που προκαλεί στην κοι-

13 FANIS MALKIDIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 4 (2003), νωνία. Βεβαίως αυτά τα ζητήματα έχουν την εξήγησή τους στην πολλές φορές, απρογραμμάτιστη λειτουργία τους, στην έλλειψη των συνθηκών που θα άμβλυναν τις εντάσεις, στην αντίθετη παρά τις εξαγγελίες αντιμετώπιση από την πολιτεία. Έτσι πολλές φορές η κοινωνία ήταν ανέτοιμη να αντιμετωπίσει την απότομη αύξηση της ζήτησης, ενώ το πανεπιστήμιο αναγκάστηκε να προσαρμοστεί στην υπανάπτυξη της περιφέρειας εγκατάστασής του, γεγονός που δεν συντελεί στην εξέλιξή του, το αντίθετο μάλιστα. Η δημιουργία πανεπιστημιακών τμημάτων στην περιφέρεια αποτέλεσε βαθιά τομή στην μέχρι τότε πορεία της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα, που επηρέασε τόσο την κοινωνία όσο και την οικονομία. Η επό μενη περίοδος θα δείξει εάν η παρέμβαση αυτή συνέβαλλε στην γενικότερη παραγωγική διάρθρωση της οικονομίας και όχι και σε εφήμερα τοπικά αποτελέσματα και στην εξέλιξη της κοινωνίας και όχι στην αλλαγή των τάσεων και των ρυθμών ζωής σε κλειστούς χώρους της ελληνικής περιφέρειας. Βιβλιογραφία Althusser L Θέσεις, Αθήνα, Θεμέλιο. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης - Περιφ έρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Στρατηγική ανάπτυξης του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης. Θεσσαλονίκη. ΔΗ.Κ.Ε.Μ.Β Το Θεσσαλικό πανεπιστήμιο και ο ρόλος του Βόλου. Θ ε σσαλονίκη, University Studio Press. Καρκάλας Σ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Η ίδρυση, ο ρόλος και οι προοπτικές του. Θεσσαλονίκη. Λαμπριανίδης, Λ. 1993α. Περιφερε ιακά πανεπιστήμια στην Ελλάδα. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής. Λαμπριανίδης, Λ. 1993β. </Ιδρυση Περιφερειακών Πανεπιστημίων: απόρροια πολιτικών περιφερειακής ανάπτυξη ς ή πολιτικών σκοπιμοτήτων»; Τόπος, 6, Μαλκίδης Φ «Σχέσεις πανεπιστημίου και πόλης. Η περίπτωση του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης και της Αλεξανδρούπολης» Θρακική Επετηρίδα, 9, Μαλκίδης Φ «Υποψήφιοι Θρακιώτες φοιτητές. Οι επιλογές τους για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και οι προτιμήσεις για το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης» Θρακική Επετηρίδα, 10, Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, Προβλήματα αγροτικής οικονομίας και περιφερειακής ανάπτυξης. Προοπτικ ές της Οικονομικής Σχολής Αγρινίου. Αθήνα. 65

14 ΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 4 (2003), Πανεπιστήμιο Αιγαίου Μελέτη Σχεδιασμού και Αναπτύξ εως του Πανεπιστημίου του Αιγαίου. Μυτιλήνη. Παπάζογλου Γ. - Δαβάζογλου. Α. (επιμ.) Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Παρόν και Μέλλον. Αθήνα Gutenberg. Πεσμαζόγλου Σ Εκπαίδευση και ανάπτυξη στην Ελλάδα. Το ασύμπτωτο μιας σχέσης. Αθήνα, Θεμέλιο. Rosanos Μ. (ed) Unίversίty ίn the Archίpelago, Papers and Proceedings of a Workshop, June /6/1986. Mytilene, Uniνersity of the Aegean. Συμβούλιο Ανώτατης Παιδείας Δελτία ετών Τσιάκαλος Γ. 1990, Πανεπιστήμια αυθαίρετα. Θεσσαλονίκη. Τσουκαλάς Κ Εξάρτηση και αναπαραγωγή. Ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα. Αθήνα, Θεμέλιο. Οδηγός σπουδών ΠΣΦ, 1992 Οδηγός σπουδών Τμήματος Μαθηματικών Πανεπιστημίου Αιγαίου, 1992 Παναγιωτοπούλου Ι Κοινωνικοχωρική οργάνωση της μ έσης επαγγελματικής εκπαίδ ευσης. Αθήνα. Πολυδωρίδης κ.ά Χωροθέτηση-αποκέντρωση των ΑΕΙ. Αθήνα, ΚΕΠΕ. Φραγκουδάκη Α «Το πανεπιστήμιο και η επαρχιακή πόλη ή τριαντάφυλλα και όχι κάργες» Αντί, 179,