PAf>NA^O* ΦΙΑΟΑΟΪΊΚΟΝ ΓΚΝΦΑΙΚΟΝ ΚΑΤΑ ΤΝΜΗΝΙΑΝ <ΚΛΙΑΟΜ<ΝΦΝ

Transcript

1 ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ? ΣΥΛΛΟΓΟ? ΠΑ1>ΚΑ$$0$ PAf>NA^O* ΦΙΑΟΑΟΪΊΚΟΝ ΓΚΝΦΑΙΚΟΝ ΚΑΤΑ ΤΝΜΗΝΙΑΝ <ΚΛΙΑΟΜ<ΝΦΝ P«H*4*t Α<ΥΤ4*Α ΤΟΜΟΣ 1ZV Ah 2 < ΡΝΛΙΟΓ-ΙΟΥΝΙΟ* ^7? ) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΒΑΣ. ΒΑΛΑΩΡΑ.'Υγεία Kai παιδεία τών Ελλήνων. Ό ανθρώπινος παράγων (3) (Μελέτη) ΑΛ. ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑ. Τα παρθεναγωγεία τής Κωνσταντινουπόλεως (Μελέτη) Α. ΚΕΛΕΣΙΔΟΥ ΓΑΛΑΝΟΥ.«'Αειρήτην αίρέτην : Εύπορίαν... αγαθής ψυχής» (Πλατ. Κρατ. 415 c d (Μελέτη) ΑΘ. ΓΛΥΚΟΦΡΥΔΟΥ ΛΕΟΝΤΣΙΝΗ Ό Πέτρος Βράϊλας - Άρμένης έν τή Ίονίω 'Ακαδημία (Μελέτη) ΘΕΟΔ. ΠΕΛΕΓΡΙΝΗ... Ή λογική δομή τών ηθικών κρίσεων (Μελέτη) NIK. ΤΖΟΥΓΑΝΑΤΟΥ 'Ανέκδοτα κείμενα τοο 'Ανδρέα Λασκαράτου «Όνειράτων εξήγηση» (Μελέτη) NIK. ΒΛΑΧΟΥ...'.. Στέφανος Κανέλλος ( ) (Μελέτη) Γ. θ. ΖΩΡΑ... Στεφάνου Κομμητα ανέκδοτοι έπιστολαί (Μελέτη) it...'. Επιστολή 'Ελληνίδων τινών προς φιλελληνίδας ('Ιστορικόν κείμενον) ΙΩ. ΖΕΓΚΙΝΗ Μϋθοι περί τών λουτρών τοο Καϊάφα (Μελέτη) ΑΓ. ΠΑΤΑΓΑΝΑ 'Αθησαύριστοι λέξεις (Σημείωμα) ΧΡΟΝΙΚΑ Γ. θ. Ζ Τής Συντάξεως (Χρονικον) if..διαλέξεις τοϋάκαδ. κ. *Ιω. Θεοδωρακοπούλου σέ Ιταλικά Πανεπιστήμια (Χρονικον) if... Ή λειτουργία τής ελευθέρας Σχολής Φιλοσοφίας «Ό Πλήθων» είς Μαγούλαν (Χρονικον) Γ. Δ. ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΟΥ....Μετάφραση έργων τοο Πέτρου Χάρη στα ίσπανικά (Σημείωμα) μ.μ... Άπα τήν κίνησιν τοο Συλλόγου «Παρνασσός» (Δελτίον αριθμ. 24 'Απρίλιος 'Ιούνιος 1975 (Χρονικον) it... Νέα Δημοσιεύματα (Χρονικον)

2 PA Κ.ΑΗ Ο i +ΙΑ+ΛΦΓΙΚΦΗ Ρ<Ν*Α1Κ«Κ ΚΑΤΑ ΤΝΜΗΗΙΑΗ <ΚΑΙΑ«Μ<Η*Η Ιδιοκτήτης: ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ» Γραφεία : Πλατεία Άγ. Γεωργίου Καρύτση 8 Αθήναι (Τ.Τ. 124) Επιτροπή Συντάξεως: Ι. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ : Πρόεδρος ΦιλολογικοΟ Συλλόγου Παρνασσός ΣΑΒΒΑΣ ΛΟίΖΙΔΗΣ : Γεν. Γραμματεύς ΦιλολογικοΟ Συλλόγου Παρνασσός ΓΕΩΡΓΙΟΣ Θ. ΖΩΡΑΣ : Πρόεδρος ΦιλολογικοΟ τμήματος ΠαρνασσοΟ Έκδότης Διευθυντής Συντάξεως : ΓΕΩΡΓΙΟΣ Θ. ΖΩΡΑΣ οδός Πολυτεχνείου 5α, 'Αθήναι (Τ.Τ. 103) Γραμματεύς Συντάξεως : ΜΑΡΙΑ ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ Προϊστάμενος τ υ π ο γ ρ α φ ε ί ο υ : ΙΟΡΔΑΝΗΣ Δ. ΜΥΡΉΔΗΣ οδός Σεϊζάνη 5, /Αθήναι Τιμή τεύχους Δρχ. 70 (Ν. Δ. 346) 1969, αρθρ. 9, παραγρ. 3) ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ (συμπεριλαμβανομένων καί των ταχυδρομικών) : 'ΕσωτερικοΟ Δρχ. 280 ΈξωτερικοΟ Δολ. 14 Δια Συλλόγους,.Σχολεία, Επιχειρήσεις,'Οργανισμούς Δρχ. 350 Δια Τράπεζας, 'Ανωνύμους Εταιρείας, Δήμους καί Κοινότητας Δρχ. 400 Εμβάσματα αποστέλλονται έπ* ονόματι τοο ΦιλολογικοΟ Συλλόγου «Παρνασσός» Χειρόγραφα δημοσιευόμενα ή μή δεν επιστρέφονται.

3 PA^HA**^* TOMO* \r ΑΠΡΙΛΙΟ? - ΙΟΥΝΙΟ? 1*7? ANOM. 2 ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Γ. ΒΑΛΑΩΡΑ Καθηγητού Πανεπιστημίου ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Ό ανθρώπινος παράγων. (3) Δια τρίτην ήδη φοράν ό ανθρώπινος παράγων της χώρας μας απασχολεί το φιλόξενον τούτο περιοδικον του Παρνασσού. Τον Φεβρουάριον 1973 έσκιαγραφήθη το γενικον «Δημογραφικόν Πρόβλημα της Ελλάδος», προ ενός δέ περίπου έτους έξητάσθη ή οικολογική «Ποιότης του Πληθυσμού» μας Χ. Σήμερον θ' άναλυθή ή έπίδοσίς του εις δύο βασικούς τομείς της ανθρωπινής άνελίξεως, τήν Δημοσΐαν Ύγείαν δηλαδή και τήν εκτασιν της παρ' ήμΐν Εκπαιδεύσεως. Ή χωριστή άνάλυσις του αστικού και τοϋ αγροτικού πληθυσμού (με διαφοριστικόν δριον τάς δέκα χιλιάδας κατοίκων), όπου τούτο είναι δυνατόν, αποδεικνύεται πολλαπλώς χρήσιμος. Κατ' ούσίαν πρόκειται περί δύο διαφορετικών πληθυσμών, ό πρώτος πολιτικώς και οικονομικώς ισχυρότερος ενώ ό δεύτερος, καίτοι προικισμένος με μεγαλυτέρας βιολογικάς δυνάμεις, υφίσταται προοδευτικήν καθίζησιν και διάβρωσιν. Κατά τήν 25ετίαν μεταξύ 1950 και 1975, ό αστικός πληθυσμός έδιπλασίασε περίπου τον όγκον του (άπό 2,7 εις 5,2 έκτμ.), ενώ ο ταχύτερον άναπαραγόμενος αγροτικός πληθυσμός εχασεν εν περίπου έκατομμύριον ανθρώπων (άπό 4,8 εις 3,7 έκτμ.). Σήμερον 58 % τών Ελλήνων έχουν συγκεντρωθή εις τάς άνω τών κατ. πόλεις, ό πληθυσμός τών όποιων αυξάνεται κατά 3 % κατ' έτος, ένώ ή ύπαιθρος χώρα άπογυμνοΰται με τον ρυθμόν 2 % ή 85 χιλ. ανθρώπων κατ' έτος. Έν τη πραγματικότητι, μόνον τα δύο πολεοδομικά συγκροτήματα τών 'Αθηνών και της Θεσσαλονίκης κερδίζουν πληθυσμόν (με τον ρυθμόν 3,9 % ή 86,5 χιλ. ετησίως), όπου κατά τό 1971 συνεσωρεύθησαν 35 % τών Ελλήνων. Εις τό γενικόν πλαίσιον, ή χώρα μας τών 8,8 εκατομμυρίων κατοίκων πλησιάζει τό σημεϊον στασιμότητος, με έτήσιον ποσοστόν αυξήσεως μόλις 0,4 % κατ' έτος και τήν δυσοίωνον προοπτική ν, δτι ό πληθυσμός μετά δυσκο 1. Βλ. περιοδικον «Παρνασσός» 16 (1974). 11

4 166 Βρογχίτιδα και Πνευμονίαν και επίσης εις τα 'Ατυχήματα. "Οπισθεν αυτών ευρίσκονται ή επιδημία των σιγαρέττων και της μολύνσεως γενικώς του άναπνεομένου αέρος καί ή εισβολή της μηχανοκινήτου οικονομίας και ιδίως του αυτοκινήτου. Άνθρωπογενής είναι ή αίτια της αυξανομένης ως άνω θνησιμότητος καί χρειάζεται ευρείας ολκής κινητοποίησις τοΰ λαοϋ δια τήν καταστολήν του κακοϋ, το όποιον παρομοιάζεται άπό μερικούς ως «κοινωνική αυτοκτονία». Ώς συμπέρασμα άπό τήν βραχείαν αυτήν άνασκόπησιν, ας εξαρθούν κατ' αρχήν τα σπουδαία περί τήν Δημοσίαν Ύγείαν επιτεύγματα της απερχόμενης γενεάς των Ελλήνων, καί κατόπιν να τονισθή ή ανάγκη αναδιαρθρώσεως της Υγειονομικής μας Πολιτικής, δια τήν άντιμετώπισιν τών καινοφανών κινδύνων, οί όποιοι απειλούν τήν ύγείαν καί τήν ζωήν τών παιδιών μας. Χρειάζεται ν' άπομακρυνθώμεν άπό το άπηρχαιωμένον πλέγμα «Θεραπευτής 'Ιατρός Νοσοκομειακοί Μονάδες» καί να δώσωμεν περισσοτέραν εμφασιν εις τήν πρόληψιν καί τήν έξυγίανσιν τοΰ περιβάλλοντος, τήν καλλιτέραν διατροφήν της νέας γενεάς καί τον γενετικόν φόρτον τών υποψηφίων γονέων. Δια τήν κάλυψιν τών αναγκών αυτών χρειάζονται ϊσως περισσότεροι Παιδίατροι καί ασφαλώς περισσότεροι Υγιεινολόγοι καί Σχολίατροι καί επίσης, επιστήμονες ειδικοί περί τήν διατροφήν καί τήν γενετική ν τών πληθυσμών. Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΩΝ ΕΑΛΗΝΩΝ Άπό τα ευρήματα της τελευταίας (1971) 'Απογραφής τοΰ Πληθυσμού προκύπτει ότι, οί αγράμματοι "Ελληνες (10 ετών καί άνω) υπερβαίνουν τό εν έκατομμύριον καί ότι κατά φΰλον, αναλογούν τέσσαρες αγράμματοι γυναίκες προς ενα άναλφάβητον άνδρα. Κατά τα άλλα, ή χώρα μας έχει μόνον 210 χιλ. επιστήμονας καί 750 χιλ. τελειοφοίτους Γυμνασίου, ενώ 2,5 έκατομ. Ελλήνων πρέπει να χαράκτηρίζωνται ώς ημιμαθείς ή λειτουργικώς αγράμματοι, άφοΰ δέν έτελείωσαν ποτέ τό Δημοτικόν Σχολεΐον. Μεταξύ τοΰ Δυτικοΰ κόσμου, ή χώρα μας καταλαμβάνει μίαν άπό τάς τελευταίας θέσεις, άφοΰ τό εν τρίτον τοΰ όλικοΰ πληθυσμού δέν χρησιμοποιεί άνέτως τον γραπτόν λόγον, καί τό ήμισυ περίπου τών Ελληνίδων είναι λειτουργικώς αγράμματοι. Όπως άνεμένετο, τό μικρότερον ποσοστόν (8,4 %) αγραμμάτων ευρίσκεται εις τήν Πρωτεύουσαν καί τό μεγαλύτερον εις τά ακριτικά διαμερίσματα (Ήπειρος 28,5 %, Θράκη 36,8 %). Ξενίζει όμως ή ύπαρξις νεαρών αγραμμάτων (236 χιλ. ηλικίας ετών) δεδομένου ότι, άπό της Μικρασιατικής καταστροφής καί εντεύθεν, ή δημοτική έκπαίδευσις κατέστη ύπο

5 167 χρεωτική δι' αμφότερα τα φϋλα. Τα στοιχεία βεβαιούν ότι ακόμη και σήμερον, δέκα περίπου χιλιάδες παιδιά της σχολικής ηλικίας κατ' έτος δεν εγγράφονται και δεν φοιτούν εις τό Δημοτικόν Σχολεϊον. Δια τήν ύποχρεωτικήν Στοιχειώδη Έκπαίδευσιν, τό Κράτος διαθέτει περίπου Δημοδιδασκάλους εις περίπου Δημόσια Σχολεία, όπου φοιτούν περί τους 850 χιλ. μαθητών αμφοτέρων τών φύλων. Ελλάς. Ή πρόοδος της 'Εκπαιδεύσεως. Πληθυσμός 10 ετών καί άνω Ετος Σύνολον 879! 19,3 907 ; 39, ,4 'Εγγράμματοι (%) "Αρρ. Θήλ. 30,8 59,6 66,1 7,0 19,5 39, ,2 76,2 ; 40, ,4 89,0 64, ,3 92,5 72, Ι 85,8 93,7 78,3 Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι ότι ό αριθμός τών Σχολείων καί τών Μαθητών ελαττοϋται συν τω χρόνφ προφανώς λόγω έρημώσεως αγροτικών τινών οικισμών καί τής έπιτεινομένης όλιγοτεκνίας τών Ελλήνων. Έκ παραλλήλου προς τα Δημόσια, λειτουργούν επίσης 650 'Ιδιωτικά Σχολεία με μαθητάς, ό αριθμός τών οποίων γίνεται όλονέν μεγαλύτερος. 'Αποκαλύπτει άρα γε τοϋτο ποσοτικήν ή ποιοτικήν άνεπάρκειαν τών Κρατικών Σχολείων ; Ή αναλογία Μαθητών κατά Διδάσκαλον (26 εις τα 'Ιδιωτικά, έναντι 31 εις τα Δημόσια) καί ή διαφορά κόστους (ή φοίτησις είναι δωρεάν εις τα Δημόσια άλλ' επί πληρωμή εις τα Ιδιωτικά) ύποδηλοΐ ποιοτικήν τουλάχιστον άνεπάρκειαν τών πρώτων. Έκεΐ όμως όπου κυρίως χωλαίνει ή Στοιχειώδης παρ' ήμΐν Έκπαίδευσις είναι ή αδυναμία της να προσέλκυση καί έγγράψη εις τα τάξεις της, όλα τά παιδιά τής Ελλάδος, άφοΰ άρκεταί χιλιάδες άπό αυτά παραμένουν δια βίου αγράμματα. Δέν γνωρίζομεν ακριβώς πόσοι άπό τους μικρούς μαθητάς τελειώνουν τό έξατάξιον Δημοτικόν Σχολεϊον. "Ανω όμως τοϋ ημίσεως εξ αυτών εγγράφονται εις τό Γυμνάσιον (400 χιλ.) ή τάς μέσας Τεχνο έπαγγελματικάς Σχολάς (100 χιλ.). Καί εις τήν δευτέραν αυτήν βαθμίδα εκπαιδεύσεως υπάρχουν, εκτός τών 700 περίπου Κρατικών Γυμνασίων καί 230 'Ιδιωτικά (καί φυσικά επί πληρωμή διδάκτρων), όπου ή παρεχομένη έκπαίδευσις φαίνεται να είναι καλλίτερα εκείνης τών Κρατικών Γυμνασίων. Ή μεταξύ των δύο φύλων αναλογία (51,9 % μαθηταί καί 48,1 μαθήτριαι) παραμένει ως εις τό

6 168 Δημοτικον Σχολεΐον, καίτοι ό αριθμός των εις την Γυμνασιακήν ήλικίαν επιζώντων θηλέων εϊναι κάπως μεγαλύτερος των αρρένων. "Ολοι σχεδόν οί άποφοιτοϋντες κατ' έτος άπό τα Γυμνάσια, μια στρατιά άπό και πλέον υποψηφίους μερικοί με τάς γνώσεις μόνον του απολυτηρίου των και οί περισσότεροι, ενισχυμένοι άπό πολύμηνον φοίτησιν είς 'Ιδιωτικά Φροντιστήρια εξορμούν να καταλάβουν τα περίπου έδρανα των Πανεπιστημιακών Σχολών της χώρας. Φυσικά, τρεις άπό τους τεσσάρας διαγωνιζομένους αποτυγχάνουν, αλλά δεν απελπίζονται. Μερικοί μεταναστεύουν, με την ελπίδα εγγραφής των εις ξένα Πανεπιστήμια. Οί περισσότεροι όμως επαναλαμβάνουν τήν άπόπειραν καί κατά τα επόμενα ακαδημαϊκά ετη, σπαταλώντες εν τω μεταξύ άφθονο ν χρήμα εις τα ιδιωτικά φροντιστήρια καί τον πολύτιμον χρόνον της χρυσής των νεότητος. 'Αναμφιβόλως ό θεσμός των εισιτηρίων εξετάσεων είναι, όχι μόνον απάνθρωπος, άλλα καί εθνικώς επιζήμιος. Καταστρατηγείται εν πρώτοις ό θεσμός τής δωρεάν 'Ανωτάτης Παιδείας (ή χρησιμότης του οποίου αμφισβητείται ενίοτε σοβαρώς) καί τραυματίζεται ή ψυχή τών νέων, μεταξύ τών οποίων υπάρχουν αναμφισβητήτως σπάνιαι ΐδιοφυΐαι καί ανεκπλήρωτοι ευγενείς επιδιώξεις. 'Εάν ή Μέση Έκπαίδευσις έλειτούργει πλήρως καί συμφώνως προς τάς συγχρόνους απαιτήσεις καί ό αδέκαστος βαθμός τοϋ Γυμνασιακού απολυτηρίου αντιπροσώπευε τήν πραγματικήν έπίδοσιν έκαστου μαθητού, τότε ή σταχυολόγησις τών φοιτητών θα έγίνετο όμαλώτερον, χωρίς τα δαπανηρά φροντιστήρια καί τάς έξουθενωτικάς εϊσαγωγικάς εξετάσεις. Έκαστη Πανεπιστημιακή Σχολή θα επέλεγε τους εισακτέους, έπί τη βάσει τοϋ είς τό άπολυτήριον βαθμού καί κατόπιν προσωπικής μετά του υποψηφίου επαφής καί διερευνήσεως, μέχρι συμπληρώσεως ενός αυστηρώς προκαθοριζομένου αριθμού, εν αρμονία με τάς δυνατότητας διδασκαλίας καί έρεύνης έκαστης Σχολής καί επίσης, έν αρμονία προς τάς άνάγκας τοΰ κοινωνικού συνόλου δι' έπί πλέον επιστήμονας τής ειδικότητος της. 'Αφήνοντες κατά μέρος τάς γνωστάς αδυναμίας τής 'Ανωτάτης Εκπαιδεύσεως, όπως π.χ. ή περιλάλητος αυτοτέλεια τών 'Ιδρυμάτων της, ή όποια όμως τόσον σκαιώς παραβιάζεται, ενίοτε άπό τό κομματικόν Κράτος καί πάντοτε άπό τάς δικτατορικάς κυβερνήσεις, ή τον ύπερτροφικόν θεσμόν τών Εδρών Καθηγητών καί τήν ελλειψιν προγράμματος ελέγχου καί σοβαράς επιστημονικής έρεύνης, ας παρακολουθήσωμεν τήν φοιτητικήν περιπέτειαν άπό τής έγγραφης μέχρι τής άποφοιτήσεως. Κατ' αρχήν, ουδείς (ούτε οί διδάσκοντες ούτε οί διδασκόμενοι) ενδιαφέρεται δια τήν άρτίαν κάλυψιν τής διδακτέας ύλης καί αί τμηματικαί εξετάσεις (εφιάλτης δια τους φοιτητάς καί παρωδία κρίσεως τής φοιτητικής έπιδό

7 169 σεως) τονίζουν απλώς τό άναχρονιστικον και άτελέσφορον του παρόντος συστήματος. Έκτος απευκταίου τινός, πας εγγραφόμενος καταλήγει ώς πτυχιούχος «επιστήμων», αν και κάποτε με καθυστέρησιν πολλών ετών μετά την συμπλήρωσιν του κύκλου σπουδών. Τοϋτο δε ακριβώς αποτελεί τήν μεγαλυτέραν άδυναμίαν της 'Ανωτάτης Εκπαιδεύσεως. Ποιος π.χ. προγραμματίζει πόσους και τι είδους επιστήμονας χρειάζεται ή Ελλάς κατά τα διάφορα στάδια της τεχνο οικονομικής της αναπτύξεως; Ποίος ενδιαφέρεται εάν καλύπτονται επαρκώς τα υπάρχοντα κενά καί τί γίνεται με τους υπεράριθμους πτυχιούχους; Πτυχία άπονεμηθέντα υπό τοϋ Πανεπιστημίου 'Αθηνών, κατά Σχολήν, Σχολή Νομική Ιατρική 'Οδοντιατρική... Φυσικό Μαθηματική Φιλοσοφική Θεολογική Σύνολον (70.696) Πτυχία ( / ) 38,3 27,2 6,0 13,8 10,2 4,5 100,0 Άπό της ιδρύσεως του κατά το 1837, μέχρι τοϋ ακαδημαϊκού έτους , τό γεραρόν Πανεπιστήμιον 'Αθηνών έξεπαίδευσε φοιτητάς και απένειμε περίπου πτυχία, 65 % τών οποίων έξεδόθησαν άπό δύο έκ τών πέντε Σχολών του, δηλαδή τήν Νομικήν καί τήν Ίατρικήν. Σήμερον έχομεν τέσσαρα γενικά Πανεπιστήμια ('Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πατρών καί Ιωαννίνων) δύο Τεχνικά (Πολυτεχνεΐον καί Γεωπονική Σχολή) καί ήμίσειαν δωδεκάδα άλλων 'Ανωτάτων Σχολών. Μεταξύ τών ετών καί , ό αριθμός τών φοιτητών άνήλθεν άπό εις καί ό αριθμός τών πτυχιούχων, άπό εις κατ' έτος, Παρά τήν εν τω μεταξύ σημαντικήν διεύρυνσιν του κύκλου τών παρ' ήμΐν διδασκομένων επιστημονικών κλάδων, ή Νομική καί ή 'Ιατρική εξακολουθούν νά προσελκύουν σημαντικά ποσοστά τών σπουδαζόντων, όπως φαίνεται εις τον έπόμενον πίνακα. Έν όψει τών αναγκών της αναπτυσσόμενης οικονομίας μας, οί τεχνικοί κλάδοι τοϋ Πολυτεχνικού κύκλου, της Φυσικομαθηματικής καί της Γεωπονο Δασοκομικής, θα έπρεπεν ϊσως νά αντιπροσωπεύονται με μεγαλύτερα ποσοστά, εις βάρος βεβαίως

8 170 των Νομικών, 'Ιατρικών και Δημοσίο υπαλληλικών ειδικοτήτων, τα επαγγέλματα των όποιων φαίνεται ότι εϊναι ήδη κεκορεσμένα. Το παράδειγμα τών 'Ιατρών είναι αρκετά διαφωτιστικόν επί τοϋ προκειμένου. Κατά τήν 12ετίαν μεταξύ 1960 και 1972, ô αριθμός τών έν Ελλάδι ασκούντων 'Ιατρών ηύξήθη άπό εις , και ή επί ανθρώπων αναλογία (174 κατά το 1972, ή 575 άνθρωποι δι' εκαστον ίατρόν) υπερέβη κατά πολύ το έπίπεδον επάρκειας, δηλ. τους 125 ιατρούς επί κατοίκων (εις Ιατρός επί 800 ανθρώπων). Άπονεμηθέντα έν Ελλάδι πτυχία, κατά το ακαδημαϊκών έτος , κατά ειδικότητας. ΕΙδικότης Νομικής Φιλοσοφικής Θεολογικής 'Ιατρικής 'Οδοντιατρικής Κτηνιατρικής Φυσικό Μαθηματικής.. Γεωπόνο Δασοκομικής. Πολυτεχνείου Καλών Τεχνών Α.Σ.Ο.Ε.Ε Παντείου Βιομηχανικής Παιδαγ. Άκαδημίαι κλπ. Σύνολον Πτυχία 'Αριθ. % ,7 17,7 1,8 10,4 2,5 0,6 12,8 3,7 5,3 0,2 6,6 4,4 5,2 12,1 % Θήλεις 40,6 78,3 17,7 27,8 52,9 19,0 25,1 15,2 16,2 58,6 27,3 28,8 31,6 50, ! 100,0 40,8 Άλλ' ή κακή κατά ιατρικάς ειδικότητας και ανά τον γεωγραφικόν χώρον κατανομή τών Ελλήνων 'Ιατρών, καταστρέφει το τυχόν αίσθημα ικανοποιήσεως από τήν διαπιστουμένη ύπερ έπάρκειαν. Εις τήν ανά ειδικότητας κατανομήν τών ασκούντων ιατρών, οι ασχολούμενοι μέ τήν Μαιευτικήν Γυναικολογίαν, τάς ύπο ειδικότητας τήζ Χειρουργικής, τήν Νευρο Ψυχιατρικήν και τά παρα κλινικά Έργαστή" ρια, είναι όφθαλμοφανώς περισσότεροι τοϋ κανονικού, ενώ εξ άλλου σπανίζουν οι Παιδίατροι και οί 'Οδοντίατροι, και απουσιάζουν παντελώς οι Σχολίατροι και οί 'Υγιεινολόγοι. Άπό τήν ανά τον χώρον δε κατανομήν τών 'Ιατρών, αποδεικνύεται ότι ή Περιφέρεια Πρωτευούσης έχει τρεις

9 171 φοράς περισσοτέρους τοΰ κανονικού 'Ιατρούς (312 επί κατ.) και ή Θεσσαλονίκη διπλάσιους (251 έπί κατ.), ενώ αί άνάγκαι της υπολοίπου χώρας καλύπτονται με μόνον 87 'Ιατρούς επί κατ. Δια μίαν ίσόποσον και επαρκή Ίατρικήν κάλυψιν, θα έπρεπε συνεπώς να μετακινηθούν προς τήν έπαρχίαν, 5000 περίπου 'Ιατροί άπό την Πρωτεύουσαν και 1250 άπό τήν Θεσσαλονίκην. 'Ανεξαρτήτως όμως της κακής ώς άνω κατανομής, το βασικόν δια το 1972 εύρημα εϊναι ότι ή χώρα μας εϊχε περισσοτέρους τοΰ κανονικού 'Ιατρούς, μέ τάς αναπόφευκτους συνεπείας, τον όξύν δηλαδή μεταξύ των άνταγωνισμόν και τήν μείωσιν τής επαγγελματικής των αξιοπρέπειας. Το ϊδιον όμως έτος, αί δύο Ίατρικαί μας Σχολαί παρήγαγον 1355 νέους Πτυχιούχους 'Ιατρικής και πολλοί άλλοι ήλθαν από ξένας Ίατρικάς Σχολάς. Έν όψει δε τής διαρκώς έπιταχυνομένης παραγωγής 'Ιατρών (κατά το άκαδημαϊκόν έτος οί πτυχιούχοι τών δύο 'Ιατρικών μας Σχολών ήσαν μόνον 500), το μέλλον τοΰ Ίατρικοΰ επαγγέλματος και τής υγείας τών πολιτών παρουσιάζεται άπαισίως σκοτεινόν. Μήπως αντί τής προτεινομένης ίδρύσεως νέων 'Ιατρικών Σχολών, θα επρεπεν αντιθέτως να κλείσουν προσωρινώς αί ύπάρχουσαι καί, κατόπιν τής αναγκαιούσης αναδιαρθρώσεως, να χρησιμοποιηθούν έπί μίαν δεκαετίαν ώς κέντρα επιμορφώσεως καί άναπροσανατολισμοΰ τών ήδη ασκούντων 'Ιατρών; Παρόμοια ερωτήματα εγείρονται καί δι' αλλάς Σχολάς, οί πτυχιούχοι τών όποιων αντιμετωπίζουν, λόγω τοΰ μεγάλου άριθμοΰ των, σαφείς πληθωριστικάς πιέσεις. Μία έπιβράδυνσις τοΰ ρυθμού παραγωγής των, θα έπιτρέψη τήν άνάπτυξιν ή τήν ένίσχυσιν άλλων Πανεπιστημιακών Μονάδων, οί πτυχιούχοι τών οποίων κρίνονται ώς απολύτως αναγκαίοι δια τήν διατήρησιν ενός ικανοποιητικού ρυθμού τεχνο οικονομικής αναπτύξεως τής χώρας. Έκτος συνεπώς τών γνωστών αδυναμιών τής 'Ανωτάτης παρ' ήμΐν 'Εκπαιδεύσεως, ή άπάλειψις τών όποιων πρέπει να γίνη εγκαίρως προτοΰ έξαρθρωθή το όλον σύστημα, χρειάζεται καί ή θέσπισις ενός μονίμου τεχνικοΰ 'Οργάνου, τό όποιον να αξιόλογη τάς παρούσας καί τάς προβαλλομένας εις τό μέλλον άνάγκας τοΰ κοινωνικοΰ συνόλου, ώστε να προγραμματίζεται λογικώς ό εκάστοτε αριθμός εισακτέων καί επίσης, τό είδος καί ή άρτιότης τών παρ' ήμΐν παραγομένων επιστημόνων. Δια τήν Μέσην καί Τεχνικήν Έκπαίδευσιν απαιτείται ασύγκριτος μεγαλύτερα προσπάθεια, δια να έπανεύρη αύτη τον διπλοΰν ρόλον της, ώς έκκολαπτήριον τών ολίγων ικανών δια τήν τροφοδοσίαν τών Πανεπιστημιακών Σχολών καί τον έμπλουτισμόν τής κοινωνίας μέ τα ενδιάμεσα στελέχη τής τεχνο οικονομικής αναπτύξεως. Εις τήν Στοιχειώδη τέλος

10 172 έκπαίδευσιν, ή διάρκεια της οποίας θα πρέπει να είναι υποχρεωτική μέχρι της ηλικίας τών 15 ετών, απομένει ό ηράκλειος άθλος της κατά 100 % καλύψεως του παιδικού πληθυσμού της χώρας. Ιστορική επιταγή και ή ανάγκη δια τήν σημερινήν έπιβίωσίν μας, δεν ανέχονται πλέον το νεολιθικό ν απολίθωμα του αναλφαβητισμού. Αυτό πρέπει το ταχύτερον να έκλειψη άπο τήν χώραν, όπου έγεννήθη το πρώτον και παγκοσμίως σήμερον χρησιμοποιούμενον άλφάβητον και όπου έφηρμόσθη, δια πρώτην φοράν, το δημόσιον Σχολεΐον, δια τήν πάγκοινον και έλευθέραν μόρφωσιν όλων τών ανθρώπων. î$m^m

11 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Σ. ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑ ΤΑ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ Ή εργασία αύτη αναφέρεται στα τρία ανώτερα σχολεία θηλέων της Κωνσταντινουπόλεως, το Ζάππειο, το Ίωακείμειο και το Κεντρικό, και αποβλέπει να παρουσίαση σε αδρές γραμμές τις φυσιογνωμίες τους, όπως διαμορφώθηκαν στο μακρό τους βίο, για να φανή ή προσφορά του καθενός στην προκοπή του υπόδουλου Ελληνισμού. Ή προτίμηση στα σχολεία θηλέων οφείλεται στην ιδιαίτερη συγκίνηση πού δοκιμάζει ο μελετητής διαπιστώνοντας πώς οι Έλληνες, πού είχαν μείνει εξω άπό τα σύνορα του νεοσύστατου Κράτους μας, με μόνο οδηγό τις παρορμήσεις του νου και της καρδιάς τους, ένιωσαν πολύ ενωρίς τό εθνικό χρέος να επιδιώξουν, παράλληλα μέ τή μόρφωση των αγοριών, καί των κοριτσιών τους τήν πνευματική καλλιέργεια. Ή αναφορά μου σε σχολεία της Βασιλεύουσας οφείλεται στο ότι ή Πόλη δεν ήταν μόνο τό λίκνο της 'Ορθοδοξίας, άλλα καί ή πνευματική εστία, πού εξέπεμπε φως καθοδηγητικό για πνευματική καί κοινωνική πρόοδο, για εθνική επιβίωση. Καί επιπλέον στο ότι τό Ζάππειο, μέ τή λήξη της σχολικής χρονιάς πού διανύομε, συμπληρώνει μια ολόκληρη εκατονταετία εθνικής προσφοράς. Για τή σύνθεση της εργασίας μου αυτής εκτός από εφημερίδες, περιοδικά, λευκώματα, κανονισμούς, λογοδοσίες καί άλλα έντυπα χρησιμοποίησα καί τό ατομικό μου αρχείο, πού τό εϊχα καταρτίσει, όταν ώς Γενικός Επιθεωρητής Μέσης Εκπαιδεύσεως 'Αθηνών εΐχα έπωμισθή καί τήν εποπτεία των ελληνικών σχολείων τής 'Αλλοδαπής. Ή βιβλιογραφία παρατίθεται χωριστά για τό καθένα από τα τρία αυτά σχολεία. 1. Tò Ζάππειον Έθνικον Παρθεναγωγεΐον. f Ιδρύθηκε τό έτος 1875 άπό τον «εν Κωνσταντινουπόλει Σύλλογον υπέρ τής γυναικείας παιδεύσεως» καί ή έναρξη των μαθημάτων έγινε πανηγυρικά, μέ τήν παρουσία του Πατριάρχη καί άλλων θρησκευτικών, πνευμα.!

12 174 τικών και κοινοτικών ταγών της Όμογενείας, στις 12 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους. Πρόεδρος του Συλλόγου αύτοϋ ήταν ό Χρηστάκης Ζωγράφος, ό ιδρυτής του Ζωγραφείου Γυμνασίου. Όμως ή ανάθεση της προεδρίας στο «διάσημον αυτόν προστάτη ν των γραμμάτων εν Κωνσταντινουπόλει» ήταν καθαρά τιμητική. Ουσιαστικός πρόεδρος ήταν ό αντιπρόεδρος Ήροκλής Βασιάδης. Γι' αυτό και ό ακάματος αυτός πνευματικός οδηγός στή Βασιλεύουσα αναφέρεται με τον τίτλο «προεδρεύων αντιπρόεδρος» Κ Τό επόμενο έτος «το άνώτατον έλληνικόν εκπαιδευτή ριον του θήλεος φύλου εν Κωνσταντινουπόλει», όπως χαρακτηρίζεται τό Ζάππειο Παρθεναγωγείο στον πρώτο Κανονισμό της λειτουργίας του, άνεξαρτοποιήθηκε άπό τον ιδρυτή Σύλλογο και τήν εποπτεία του ανέλαβε έννεαμελές Διοικητικό Συμβούλιο 2 και τετραμελής Κοσμητεία 3. Τα μέλη και τών δύο αυτών εποπτικών οργάνων ήταν πρόσωπα, πού πίστευαν πώς παράλληλα με τή μόρφωση και τήν αγωγή τών αγοριών επιβαλλόταν και ή μόρφωση και εθνική και ηθική διαπαιδαγώγηση τών κοριτσιών, ώστε να μπορούν να εκπληρώνουν τον προορισμό τους ως μητέρες και ώς μέλη του κοινωνικού συνόλου. Όμως αργότερα με νεώτερο Κανονισμό του Ζαππείου τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου περιωρίσθηκαν σε επτά, ενώ τα μέλη της Κοσμητείας αυξήθηκαν σε εξη. Μάλιστα τό Διοικητικό Συμβούλιο εκλεγόταν για τρία χρόνια άπό τα δύο διοικητικά σώματα της Εκκλησίας, τήν Ί. Σύνοδο και τό Διαρκές Εθνικό Μεικτό Συμβούλιο, και τό συναποτελουσαν ένας άπό τους συνοδικούς Αρχιερείς, ώς πρόεδρος, ενα άπό τα λαϊκά μέλη τοϋ Δ.Ε. 1. Τα άλλα μέλη τοϋ Συλλόγου ήταν : Ξενοφών Ζωγράφος, αντιπρόεδρος, Δ. Μαλιάδης, γενικός γραμματεύς, Σπυρίδων Μαυρογένης, 'Αλέξανδρος Ζωηρός, Σταυρός Βουτυράς, Νικόλαος Φωτιάδης, Ζαχαρίας 'Αλεξανδρίδης, σύμβουλοι, και Ν. Γεωργιάδης, ειδικός γραμματεύς. 2. Ή σύνθεση τοϋ πρώτου αύτοϋ Διοικητικοΰ Συμβουλίου ήταν ή ακόλουθη : Κων/νος Καραθεοδωρής, πρόεδρος, Σπυρίδων Μαυρογένης και Ξενοφών Ζωγράφος, αντιπρόεδροι, 'Αλέξανδρος Ζωηρός, γενικός γραμματεύς, 'Επαμεινώνδας Σπηλιωτόπουλος, ταμίας, Σταυρός Βουτυράς, Νικόλαος Φωτιάδης, Ζαχαρίας 'Αλεξανδρίδης και Νικόλαος "Ακατος, σύμβουλοι. 3. Ό θεσμός της Κοσμητείας στά σχολεία εμφανίζεται μέ τήν ίδρυση και τή λειτουργία τοϋ Κεντρικού Παρθεναγωγείου (βλ. παρακάτω σ. 190 κ.έξ.). Κύρια αποστολή τών Κοσμητριών τοϋ Κεντρικού ήταν ή είσπραξη εισφορών για τή λειτουργία του. Μέ τον καιρό επωμίσθηκαν και διοικητικές εύθΰνες, όσες απαιτούσαν γυναικεία επίβλεψη, μέ αξιόλογα αποτελέσματα, γι' αυτό καί ό θεσμός γενικεύθηκε. Τήν πρώτη Κοσμητεία τοϋ Ζαππείου είχαν αποτελέσει οι κυρίες : Δομνίκη Χρ. Ζωγράφου, Ευφροσύνη Κουντουριώτου, 'Ασπασία Ναούμ και'αγγελική Όρλώφ, οί όποιες, παράλληλα μέ τήν προσπάθεια για εξεύρεση πόρων, παρακολουθούσαν τή λειτουργία τοϋ Οικοτροφείου καί είχαν τήν εποπτεία κάθε έργου, για τό όποιο ό γυναικείος οφθαλμός ήταν καταλληλότερος.

13 175 Μεικτού Συμβουλίου και πέντε «εκ των μάλλον ευυπόληπτων κατοίκων της πρωτευούσης» 1 ενώ οί Κοσμήτριες εκλέγονταν για δύο χρόνια «εκ τών επί φιλομουσία διακρινομένων δεσποίνων της Κωνσταντινουπόλεως» από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Ζαππείου σε κοινή συνεδρία με τα μέλη της απερχόμενης Κοσμητείας. Άπό το έτος 1923 το Ζάππειο διοικεί Σχολική Εφορεία, πού τήν αποτελούν μόνο λαϊκοί. Ή επωνυμία «Ζάππειον» δόθηκε άπό τον ιδρυτή Σύλλογο, για νά τιμηθή ό Κωνσταντίνος Ζάππας, επειδή ό εθνικός εκείνος ευεργέτης άπό τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας του Παρθεναγωγείου είχε αναλάβει να καταβάλλη τό ενοίκιο του κτιρίου, πού χρησιμοποιήθηκε ώς διδακτήριο 2, να έπιχορηγή τό ίδρυμα κάθε χρόνο με λίρες για υποτροφίες, πού κάλυπταν τα τροφεία και τα δίδακτρα μεγάλου αριθμού μαθητριών 6, καί επιπλέον να συμπληρώνη τό τυχόν έλλειμμα κάθε ετήσιας διαχειρίσεως του Κ Τό προσεπώνυμο «Έθνικόν» τό πήρε, όταν ό Πατριάρχης 'Ιωακείμ ό Γ' με σιγίλλιό του τοΰ έτους 1881, επικυρώνοντας τή συμφωνία μεταξύ του Κωνσταντίνου Ζάππα και της 'Εφορείας τών 'Εθνικών Φιλανθρωπικών Καταστημάτων για ανέγερση, με δαπάνη τοΰ εθνικού ευεργέτη, ιδιόκτητου για τό Ζάππειο διδακτηρίου, σέ γήπεδο πού άνηκε στα Φιλανθρωπικά Καταστήματα, είχε ανακηρύξει τό Ζάππειο «κτήμα έθνικόν». Ό θεμέλιος λίθος δ για τήν ανέγερση τού κτιρίου είχε κατατεθή στις 12 Δεκεμβρίου 1882 άπό τον Πατριάρχη 'Ιωακείμ τον Γ'. Στην τελετή αυτή μίλησαν εκτός άπό τον Πατριάρχη, πού είχε κάμει μάλιστα ό ϊδιος και τον αγιασμό, ô Ξενοφών Ζωγράφος, πρόεδρος τότε του Διοικητικού Συμβουλίου 1. Κατά τήν πρώτη 25ετία της λειτουργίας τοΰ Ζαππείου πρόεδροι του Διοικητικού Συμβουλίου υπήρξαν : Ό εθνικός ευεργέτης Χρηστάκης Ζωγράφος, οί ιατροί : Ήροκλής Βασιάδης, Κων/νος Καραθεοδωρής, Δ. Σταματιάδης, 'Αλέξανδρος Πασπάτης καί Ξενοφών Ζωγράφος καί οί μητροπολίτες : 'Ιωαννίνων (έπειτα Ηράκλειας) Γρηγόριος, Μηθύμνης Νικηφόρος, Σμύρνης Βασίλειος, Λήμνου (έπειτα Σάμου) 'Αθανάσιος, Βιζύης 'Ιερόθεος, Μαρώνειας (έπειτα Ρόδου) 'Ιωακείμ, Βάρνης Πολύκαρπος καί Σερβίων καί Κοζάνης Κωνστάντιος. 2. Τό σχετικό ποσό ξεπερνούσε τις λίρες τό χρόνο. 3. Τό σχολικό έτος από τις 200 περίπου μαθήτριες τοΰ Ζαππείου είκοσι εσωτερικές καί τριάντα εξωτερικές ήταν υπότροφες Ζάππα. 4. Τό ποσό αυτό ήταν αξιόλογο. Σημειώνω πώς τό έτος 1883 τα έξοδα λειτουργίας τοΰ Ζαππείου είχαν φθάσει τις λίρες. 5. Σ' αυτόν είχε χαραχθή ή ακόλουθη επιγραφή : 'Επί Σουλτάν Άπδούλ Χαμίτ Χάν τοΰ Β' καί Πατριάρχου 'Ιωακείμ Γ' Κων/νος ό Ζάππας, ό καί πολλά άλλα τό ήμέτερον Γένος αγαθά έργασάμενος, οικείς βουλή αγαθή καί ιδία δαπάνη πολλή εν τω περιβάλω τοΰ έν Περαία ναοΰ τής Αγίας Τριάδος έν χώρω έπί ΐδίαις όμολογίαις έκκεχωρημένω εις άγωγήν τών ομογενών παρθένων τόνδε εγείρει οίκον, ου ό θεμέλιος έπ' εύλογίαις κατατίθεται λίθος έτει σωτηρίω,αωπβ' [1882] δεκεμβρίου δωδέκατη».

14 176 του Ζαππείου, ό Κωνσταντίνος Καλλιάδης, πού είχε όρισθή από το Διοικητικό Συμβούλιο του ιδρύματος ως επίσημος ρήτορας, και ô Ί. Άλιμπέρτης, ιδιαίτερος γραμματέας του ευεργέτη. Επίσης διαβάσθηκε το πρακτικό με την κοινή απόφαση των δύο Διοικητικών Σωμάτων, της Ί. Συνόδου και του Δ. Εθνικού Μεικτού Συμβουλίου, σύμφωνα με τήν οποία ο Κωνσταντίνος Ζάππας είχε άνακηρυχθή «μέγας ευεργέτης της Εκκλησίας και τοϋ Γένους δια τάς πολλάς και μεγάλας ευεργεσίας του προς τήν Έκκλησίαν και το Γένος». Τα εγκαίνια του νεόδμητου διδακτηρίου με τις ευρύχωρες αίθουσες διδασκαλίας, τους τεράστιους διαδρόμους και τους άνετους και υγιεινότατους κοιτώνες έγιναν με μεγάλη επισημότητα στις 9 Ιουλίου 1885 ι. Ή συνολική δαπάνη για τήν ανέγερση και τον εξοπλισμό του με τα απαραίτητα έπιπλα, σκεύη, όργανα διδασκαλίας καί «πάντα όσα ή υγιεινή και ή παιδαγωγική άπαιτοΰσι παρά τοιούτων ιδρυμάτων» ανέβηκε σε λίρες. Τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας του το Ζάππειο Παρθεναγωγείο συναποτελοΰσαν: Νηπιαγωγείο, Σχολείο [Δημοτικό] με τέσσερις τάξεις και Γυμνάσιο με τις δύο πρώτες τάξεις. Οί τάξεις του Γυμνασίου τον επόμενο χρόνο έγιναν τρεις, το μεθεπόμενο τέσσερις και τελικά το Γυμνάσιο ολοκληρώθηκε, τό σχολικό έτος , σε πεντατάξιο. Τό έτος αυτό είχαν αποφοιτήσει οί πρώτες μαθήτριες του, συνολικά εξη, άπό τις όποιες οί τέσσερις ήταν υπότροφες Ζάππα. Πρώτη απόφοιτη ήταν ή Εύθαλία 'Αδάμ, άπό τις Σέρρες, γι' αυτό τήν είχαν αποκαλέσει «πρωτότοκον θυγατέρα τοϋ Ζαππείου» 2. 'Αλλά τό Ζάππειο δεν είχε την περιωρισμένη αποστολή να καλύπτη τις μορφωτικές ανάγκες «της γυναικείας νεότητος» της πόλεως, όπου ιδρύθηκε καί λειτουργούσε. Οι θρησκευτικοί και πνευματικοί ταγοί τοϋ δούλου Γένους στή Βασιλεύουσα τοϋ είχαν αναθέσει καί τό πρόσθετο χρέος να διαπαιδαγώγηση καί να μόρφωση τα κορίτσια τών ελληνικών κοινοτήτων, 1. Βλ. τή σχετική περιγραφή εις : Τα εγκαίνια τοϋ Ζαππείου, εκ του υπ' αριθ καί ήμερομηνίαν 10 'Ιουλίου 1885 φύλλου τοϋ Νεολόγου, εν Κωνσταντινουπόλει Για τήν πρώτευσή της σ' όλα τα ετη τών σπουδών της στο Ζάππειο ή Εύθαλία 'Αδάμ είχε σταλή άπό τον Κων/νο Ζάππα, μέ εξοδά του, στο Παρίσι καί στή Γενεύη, για να σπουδάση Παιδαγωγικά. Τα τροφεία στην πνευματική της τροφό τα απέδωσε πολλαπλάσια, άφοΰ υπήρξε ή ψυχή τοϋ Ζαππείου μια ολόκληρη 45ετία. Δίδαξε σ' αυτό άπό , υπήρξε υποδιευθύντρια του άπό καί τό διηύθυνε σαράντα ολόκληρα χρόνια, άπό τό 1888 εως τό Ή 'Ακαδημία 'Αθηνών τήν τίμησε μαζί μέ τήν Ελένη Στρούβαλη, τήν υποδιευθύντρια καί διάδοχο της στή διεύθυνση τοϋ Ζαππείου, απονέμοντας καί στις δύο «βραβεΐον αρετής καί αυτοθυσίας». Πέθανε στην 'Αθήνα τό έτος 1954.

15 177 πού ζούσαν κάτω άπο τον οθωμανικό ζυγό, τις «θυγατέρες της Ανατολής» όπως τα αποκαλούν στον Κανονισμό λειτουργίας του ιδρύματος. Οι σκοποί του δηλαδή ήταν ευρύτεροι, οί στόχοι του υψηλότεροι και μεγάλες οι ελπίδες πού στηρίχθηκαν σ' αυτό. Για τήν πραγμάτωση των πατριωτικών αυτών σκοπών και στόχων, οί φιλογενεΐς εκείνοι άνδρες βρήκαν ώς μέσο αποτελεσματικό «τήν σύστασιν Διδασκαλείου». Συνέλαβαν δηλαδή τήν πατριωτική σκέψη να οργανώσουν τό Ζάππειο σε πνευματική τροφό και με τις απόφοιτες διδασκάλισσες του να καλύψουν τις ανάγκες, σε διδακτικό προσωπικό, τών Παρθεναγωγείων, όπως αποκαλούσαν τότε τα σχολεία θηλέων, της διασποράς και να μεταλαμπαδεύσουν στις Ελληνοπούλες του υπόδουλου Γένους τό φώς της γνώσεως και τής αρετής. Και για να είναι βέβαιοι για τήν πλήρη επιτυχία στην προσπάθεια τους, παράλληλα με «τήν σύστασιν του Διδασκαλείου» είχαν αποφασίσει και «τήν συντήρησιν υποτρόφων». Γιατί οι υπότροφες, άπό τις όποιες άλλες ήταν εσωτερικές με εξασφαλισμένη τή δωρεάν συντήρηση και τή δωρεάν σπουδή και άλλες εξωτερικές με δωρεάν μόνο τις σπουδές 1, αναλάμβαναν κάποιες υποχρεώσεις σχετικές μέ τήν πρόσθετη αυτή αποστολή του Ζαππείου. Συγκεκριμένα, αναλάμβαναν τήν υποχρέωση να διδάξουν, μέ μισθό βέβαια, σέ οποιοδήποτε σχολείο του υπόδουλου Ελληνισμού θα τις έστελνε τό Συμβούλιο του Ζαππείου, τόσα χρόνια όσα θα είχαν μαθητεύσει στο Ζάππειο. Υπογραφόταν μάλιστα και σχετικό συμβόλαιο μέ τριτεγγυητή, στο όποιο περιλαμβανόταν ό όρος, αν δέν τηρούσαν τήν υποχρέωση τους αυτή, να επιστρέψουν στο ίδρυμα όσα θα είχαν δαπανηθή γι' αυτές σέ τροφεία και σέ δίδακτρα Για να άντιληφθή ό αναγνώστης το ΰψος των χρημάτων πού δαπανούσε το ίδρυμα για καθεμιάν άπο τις υπότροφες στα χρόνια τών σπουδών της σ' αυτό, σημειώνω πώς σύμφωνα μέ τον Κανονισμό λειτουργίας του Ζαππείου, πού ίσχυε τό έτος 1902, τα δίδακτρα και τα τροφεία, πού κατέβαλλαν οί εσωτερικές μαθήτριες, είχαν καθορισθή σέ 25 λίρες για τό Νηπιαγωγείο, 30 για τό Σχολείο, 35 για τό Γυμνάσιο και 30 για τό Διδασκαλείο, ένώ τα δίδακτρα πού κατέβαλλαν οί εξωτερικές είχαν καθορισθή σέ 5 λίρες για τό Νηπιαγωγείο, 8 για τό Σχολείο, 12 για τό Γυμνάσιο και 8 για τό Διδασκαλείο. Όσες άπο τις εξωτερικές έτρωγαν τό μεσημέρι μαζί μέ τις εσωτερικές κατέβαλλαν 7 έπί πλέον λίρες. 2. Τή συνέχιση τών υποτροφιών και μετά τό θάνατο του Κων. Ζάππα προέβλεψε ό εθνικός εκείνος ευεργέτης μέ τό έβδομο άρθρο τής διαθήκης του. Συγκεκριμένα, άπο τήν περιουσία του, πού θα τή διαχειριζόταν «ή εν 'Αθήναις Ζάππειος Επιτροπή», ώρισε ετήσιο εισόδημα 1000 λιρών, «δια να έκπαιδεύωνται και διατηρούνται υπότροφοι του τριάκοντα τον αριθμόν, κορίτσια άπορων ομογενών, τα όποια να λαμβάνωνται άπό όλας τάς έλληνικάς επαρχίας τής νΰν 'Οθωμανικής Αυτοκρατορίας... υπό τήν ρητήν και άπαράβατον ύποχρέωσιν να διδάξουν προς διάδοσιν τής παιδείας και τών φώτων άναμέσον τοΰ γυναικείου φύλου τών 'Ελληνίδων τοϋ 'Οθωμανικού Κράτους». 12

16 178 Κάτω άπο τις προοπτικές αυτές κρίθηκε αναγκαία, όπως ήταν άλλωστε εύλογο, ή αναδιοργάνωση τοΰ προγράμματος διδασκαλίας και ή αναδιάρθρωση των ετών σπουδών. Πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αύτη ήταν να είσαχθή στις γυμνασιακές τάξεις ένας ευρύτερος κύκλος μαθημάτων πού περιλάμβανε έκτος άπο τα μαθήματα γενικής μορφώσεως και άλλα ειδικά, μέ τα όποια οί απόφοιτες του Ζαππείου θα άπέβαιναν ικανές να ασκήσουν το διδασκαλικό έργο. 'Ακολούθησε ή προσθήκη, το σχολικό έτος , μιας μεταγυμνασιακής τάξεως μέ τον τίτλο «Νηπιαγωγική» και δύο χρόνια αργότερα, το σχολικό έτος , ή ίδρυση τής πρώτης τάξεως Διδασκαλείου, πού (ολοκληρώθηκε σέ διτάξιο το αμέσως επόμενο έτος Παράλληλα οί τάξεις του Σχολείου [του Δημοτικού] αυξήθηκαν σέ πέντε άπο το σχολικό έτος Έτσι το σχολικό έτος το Ζάππειο το συναποτελουσαν: Νηπιαγωγείο 1, Σχολείο και Γυμνάσιο μέ ένδεκα συνολικά τάξεις και διτάξιο Διδασκαλείο. Προσθέτω πώς οί τάξεις του Σχολείου αυξήθηκαν σέ έξη άπο το σχολικό έτος και του Γυμνασίου επίσης σέ εξη άπο το σχολικό έτος Προσθέτω ακόμη πώς το Ζάππειο έδινε ιδιαίτερη προσοχή, ώστε οί απόφοιτες του να κατέχουν τουλάχιστο μια ξένη γλώσσα. Πρώτα γιατί στο κοσμοπολίτικο περιβάλλον τής Κωνσταντινουπόλεως ή γνώση μιας άπο τις ευρωπαϊκές γλώσσες και είδικώτερα τής γαλλικής ήταν ανάγκη, πού τήν επέβαλλε ή ίδια ή ζωή, και έπειτα γιατί έπρεπε να άφαιρεθή κάθε επιχείρημα άπο τους λίγους εκείνους ομογενείς πού, για να μάθουν τα κορίτσια τους ξένες γλώσσες, ήθελαν να τα στείλουν σέ ενα άπο τα πολλά ξένα σχολεία πού λειτουργούσαν στην Κωνσταντινούπολη, όμως μέ έκδηλο τον προπαγανδιστικό τόνο. Άλλα για να εχη ευνοϊκά αποτελέσματα ή διδασκαλία τής γαλλικής γλώσσας, πού ήταν υποχρεωτική για δλες τις μαθήτριες τοΰ Ζαππείου, το σχολείο είχε καθιερώσει αξιόλογες καινοτομίες. Δημιούργησε εννέα τάξεις, τελείως ανεξάρτητες άπο τις κανονικές. Σ' αυτές ή ένταξη τών μαθητριών γινόταν μέ βάση τις γνώσεις τους στή γαλλική γλώσσα και όχι τήν τάξη πού κανονικά φοιτούσαν ή τήν ηλικία τους. 'Επιπλέον ή διδασκαλία γινόταν στή γαλλική γλώσσα άπο Γαλλίδες κατά κανόνα διδασκάλισσες και Γάλλους καθηγητές, πού τους επέλεγαν μέ μεγάλη προσοχή. Καί, όπως ήταν φυσικό, τα αποτελέσματα ήταν όχι απλώς ικανοποιητικά 1. Το Νηπιαγωγείο τότε είχε δύο τάξεις, αντίστοιχες με τις δύο πρώτες τάξεις τών Δημοτικών Σχολείων τοϋ ελεύθερου Κράτους, καί για να γίνη δεκτή σ' αυτό ή μαθήτρια έπρεπε να εχη συμπληρώσει το πέμπτο έτος τής ηλικίας της. Στο Νηπιαγωγείο τοϋ Ζαππείου, όπως καί στα Νηπιαγωγεία τών δύο άλλων Παρθεναγωγείων τής Κωνσταντινουπόλεως, φοιτοϋσαν καί αγόρια.

17 179 άλλα αξιόλογα. Γι' αυτό όσες άπό τις Ζαππίδες, απόφοιτες των γαλλικών τάξεων, έδιναν εξετάσεις στη Γαλλική Πρεσβεία για τήν απόκτηση γαλλικού πτυχίου (Brevet), είχαν πάντοτε εξαιρετική επιτυχία *. "Εκρινα αναγκαίο να σημειώσω τήν καινοτομία αυτή τοϋ Ζαππείου, όχι μόνο για να φανή πόσο σωστά, τόσα χρόνια πρίν, οί υπεύθυνοι για τή μόρφωση και τήν αγωγή τών ελληνοπαίδων του υπόδουλου Γένους μας είχαν αντιμετωπίσει τό πρόβλημα της διδασκαλίας και της εκμαθήσεως τών ξένων γλωσσών, άλλα επειδή παράλληλα ή καινοτομία αυτή δείχνει τόσο τήν προνοητικότητα και τον πατριωτισμό όσο και τήν προοδευτικότητα τους. Άλλα τό Ζάππειο στα 100 χρόνια της λειτουργίας του, υστέρα μάλιστα άπό τις δυσμενείς καταστάσεις πού δημιούργησαν για τους "Ελληνες της 'Ανατολής οί βαλκανικοί πόλεμοι και ή μικρασιατική εκστρατεία, φυσικό ήταν να περάση δύσκολες στιγμές. Τό 1923 καταργήθηκε τό Διδασκαλείο. Τήν ίδια τύχη είχε, τό έτος 1925, και τό νηπιαγωγείο, πού όμως επανιδρύθηκε τό Άλλα και ολόκληρο τό Ζάππειο είχε αναστείλει τή λειτουργία του για ενα χρόνο, τό σχολικό έτος , υστέρα άπό απαίτηση του κυριάρχου. Σήμερα τό Ζάππειο λειτουργεί με τό νηπιαγωγείο, για αγόρια και κορίτσια, τό εξάχρονο δημοτικό σχολείο, κι αυτό μεικτό, καί τό εξατάξιο γυμνάσιο, μόνο για κορίτσια, χωρισμένο, σύμφωνα με τήν τουρκική εκπαιδευτική νομοθεσία, σε τριτάξιο γυμνάσιο καί τριτάξιο λύκειο. "Υστερα άπό τήν κατάργηση του Διδασκαλείου τό Ζάππειο περιέλαβε στο πρόγραμμα τών μαθημάτων του καί μαθήματα παιδαγωγικά. Συγκεκριμένα, οί μαθήτριες τών τριών ανωτέρων τάξεων του, αυτών πού συναποτελουν τό σημερινό τριτάξιο λύκειο, παράλληλα με τα άλλα γυμνασιακά τους μαθήματα διδάσκονταν καί εξακολουθούν να διδάσκωνται γενική παιδαγωγική θεωρία καθώς καί γενική καί ειδική διδακτική, επί μία ώρα τήν εβδομάδα στην Α' τάξη, έπί δύο στή Β' καί επί μία στην Γ'. Με τον τρόπο αυτό οί απόφοιτες τοϋ Ζαππείου αποκτούν τις αναγκαίες γνώσεις, για να άσκοϋν με ίκανή επάρκεια τό έργο της διδασκάλισσας. Καί ήταν επιβεβλημένη άπό τα πράγματα, θα έλεγα σωστική, ή ενέργεια αυτή της διοικήσεως του Ζαππείου, άφοϋ δεν ήταν εύκολη ή συμπλήρωση του διδακτικού προσωπικοϋ τών Αστικών Σχολών, όπως αποκαλούνται σήμερα τα δημοτικά σχολεία της Κωνσταντινουπόλεως, με πτυχιούχους τών Διδασκαλείων ή τών Παιδαγωγικών Ακαδημιών άπό τήν Ελλάδα Έκτος άπό τή γαλλική διδασκόταν καί ή αγγλική καθώς καί ή γερμανική δμως ή παοακολούθηση της διδασκαλίας τους απαιτούσε τήν καταβολή Ιδιαιτέρων διδάκτρων. Μέ ιδιαίτερα δίδακτρα διδασκόταν καί ή ενόργανη μουσική (πιάνο). 2. Για τους ϊδιους ακριβώς λόγους καί επειδή ίσως οί απόφοιτες τοϋ Ζαππείου,

18 180 Προσθέτω πώς τό Ζάππειο άπό τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του ευτύχησε να εχη άριστα εκπαιδευμένο και άφωσιωμένο στο έργο του διδακτικό και εποπτικό προσωπικό. Έτσι κατώρθωσε να άποβή φωτεινός φάρος στους υπόδουλους αδελφούς μας και να καταξιωθή στη συνείδηση του υπόδουλου και του ελεύθερου Ελληνισμού. Στα εκατό χρόνια της δράσεως του τό διηύθυναν : Ή Καλλιόπη Κεχαγιά ( ), ή Εύθαλία 'Αδάμ ( ), ή Ελένη Στρούβαλη ( ), ή "Αννα Βασιλειάδου (1937), ή Φανή Γεωργιάδου ( ), ό 'Αλέξανδρος Χατζόπουλος ( ), ή Τατιάνα Γρηγοριάδου ( ) και άπό τό 1963 τό διευθύνει ή 'Αρίστη Κιμιατζή. Άπό τό 1954 ως τό 1962 πού ό Άλέξ. Χατζόπουλος είχε έκλεγή βουλευτής στην Τουρκική Βουλή και δεν ασκούσε τα διευθυντικά του καθήκοντα, τον αναπλήρωσαν ή Φαίδρα Νεφτιτζή ( ), ή Βικτωρία Παπαλούκα ( ) και ή διευθύντρια τού Κεντρικού Παρθεναγωγείου Ελένη Σαράφογλου ( ). Για τό «ευρύ και πληρέστατο» πρόγραμμα τών μαθημάτων και για τήν άρτια κατάρτιση τών αποφοίτων του Ζαππείου, άπό τα πρώτα ακόμη χρόνια της λειτουργίας του, μιλάει πολύ εύγλωττα τό έγγραφο του ελληνικού Υπουργείου τών 'Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας 'Εκπαιδεύσεως, με τό όποιο τό Ζάππειο ανακηρύχθηκε «ισοβάθμιον» με τό 'Αρσάκειο Διδασκαλείο τών 'Αθηνών. Τό υπογράφει ό 'Υπουργός Α.Δ. Αυγερινός, έχει ημερομηνία 2 'Ιουλίου 1879, απευθύνεται στον Κωνσταντίνο Ζάππα και λέγει μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα: «Λαβόντες έν όψει... ότι εν τώ Ζαππείφ διδάσκεται τω όντι κύκλος μαθημάτων ευρύτερος και πληρέστερος τών έν τω Άρσακείω Διδασκαλεία) διδασκομένων και τήν έπίδοσιν τών μαθητριών του Ζαππείου εκ τών θεματογραφικών αγωνισμάτων τών μαθητριών τεκμηράμενοι* καί επιθυμούντες να συντελέσωμεν εις παγίωσιν του έθνωφελεστάτου τούτου καθιδρύματος του έπαγγελλομένου τήν διάδοσιν της ελληνικής παιδείας καί γλώσσης κατά τήν 'Ανατολήν άνακηρύσσομεν ισοβάθμιον τω έν 'Αθήναις Άρσακείω Διδασκαλεία)...». 'Αλλά ή δλη προσφορά του Ζαππείου στή μόρφωση καί στην εθνική καί ηθική διαπαιδαγώγηση τών ελληνοπαίδων της 'Ανατολής αναγνωρίσθηκε πανηγυρικά καί με άλλες μεταγενέστερες πράξεις καί αποφάσεις άπό τή Μητέρα Πατρίδα. Τό Υπουργείο Παιδείας με Διατάγματα, πού εξέδωσε κατά καιρούς, αναγνώρισε τό Γυμνάσιο καί τό Διδασκαλείο του Ζαππείου Παρθεναγωγείου ισότιμα με τα αντίστοιχα σχολεία του ελεύθερου Κράτους πού θα ήθελαν να ασκήσουν το διδασκαλικό έργο, δέν θα ήταν αρκετές, για να καλύψουν τις ανάγκες των σχολείων, τα άλλα δύο Παρθεναγωγεία της Κωνσταντινουπόλεως, το Ίωακείμειο καί το Κεντρικό, περιέλαβαν στο πρόγραμμα τών τριών ανωτέρων τάξεων τους καί παιδαγωγικά μαθήματα, μέ ώρες διδασκαλίας όπως καί στο Ζάππειο.

19 181 μας. Σημειώνω όλες αυτές τις αναγνωρίσεις και για τον πρόσθετο λόγο ότι είναι δυνατό να βοηθήσουν σε πρακτικούς σκοπούς. Α' Το Διδασκαλείο 1. Με Β. Δ. της (Φ. Ε.Κ. 137, τεύχος Α', της ) αναγνωρίσθηκε «ίσότιμον προς τα δημόσια Διδασκαλεία τών θηλέων». 2. Με Β.Δ. της (Φ.Ε.Κ. 483, τεύχος Α', της ) αναγνωρίσθηκε αναδρομικά από τό σχολικό έτος «ίσότιμον προς τα δημόσια Διδασκαλεία Δημοτικής Εκπαιδεύσεως» '. 3. Μέ Β.Δ. της (Φ.Ε.Κ. 337, τεύχος Α', τής ) αναγνωρίσθηκε και πάλι αναδρομικά, άπό τό έτος 1879, «ίσότιμον προς τα Διδασκαλεία τοΰ Κράτους». 4. Μέ Β.Δ. τής (Φ.Ε.Κ. 160, τεύχος Α', τής ) αναγνωρίσθηκε από τό σχολικό έτος εως τό σχολικό έτος «ίσότιμον προς τα έν Ελλάδι λειτουργήσαντα Διδασκαλεία Δημοτικής Εκπαιδεύσεως, τό δέ άπολυτήριον τών αποφοίτων τούτου ώς ίσότιμον μέ τα απολυτήρια τών Διδασκαλείων τής Δημοτικής Εκπαιδεύσεως τοΰ Κράτους δια τον διορισμόν τούτων διδασκαλισσών ουχί δέ και μέ τα πτυχία τών Παιδαγωγικών Ακαδημιών». Β' Τό Γυμνάσιο 1. Μέ Β.Δ. τής (Φ.Ε.Κ. 137, τεύχος Α', τής ) αναγνωρίσθηκε «ίσότιμον προς δημόσιον γυμνάσιον τοΰ Κράτους». 2. Μέ Β.Δ. τής (Φ.Ε.Κ. 225, τεΰχος Α', τής ) αναγνωρίσθηκε «ίσότιμον προς τα δημόσια γυμνάσια τοΰ Κράτους». 3. Μέ Π.Δ. τής (Φ.Ε.Κ. 310, τεΰχος Α', τής ) αναγνωρίσθηκε αναδρομικά άπό τό σχολικό έτος «ώς όμοταγές προς τα δημόσια γυμνάσια τοΰ Κράτους». 4. Μέ Π.Δ. τής (Φ.Ε.Κ. 72, τεΰχος Α', τής ) αναγνωρίσθηκε αναδρομικά άπό τό σχολικό έτος «ώς όμοταγές προς τα έν Ελλάδι δημόσια γυμνάσια». 5. Μέ Π.Δ. τής (Φ.Ε.Κ. 34, τεΰχος Α', τής ) αναγνωρίσθηκε αναδρομικά άπό τό σχολικό έτος «ώς ίσότιμον προς τα δημόσια γυμνάσια τοΰ Κράτους». Για να συμπληρωθή ή σύντομη αύτη σκιαγράφηση τοΰ Ζαππείου στα εκατό χρόνια τής πορείας του, κρίνω σκόπιμο να αναφερθώ σέ δύο ακόμη 1. Οί αναδρομικές αναγνωρίσεις τοΰ Διδασκαλείου καθώς και τοΰ Γυμνασίου πιθανώτατα απέβλεπαν σέ τακτοποιήσεις, υπηρεσιακές και συνταξιοδοτικές, τών αποφοίτων τών διδασκάλων και τών καθηγητών τους.

20 182 σημεία. Πρώτα στον αριθμό των τροφίμων του κατά τήν τελευταία δεκατετραετία και έπειτα στο πρόγραμμα, μαθημάτων και ωρών διδασκαλίας, πού ακολουθεί σήμερα στις γυμνασιακές του τάξεις. 'Από τή μελέτη και αντιπαραβολή τών αριθμών ô αναγνώστης θα μπόρεση να συναγάγη τα συμπεράσματα του, ατυχώς αποκαρδιωτικά, για τή μελλοντική τύχη τοο ελληνικού στοιχείου στή Βασιλεύουσα. 'Ενώ λοιπόν κατά το σχολικό έτος στο Ζάππειο φοίτησαν 810 συνολικά μαθητές και μαθήτριες (36 στο νηπιαγωγείο, 388 στο δημο ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ Μαθήματα Γυμνασίου Τάξεις Α' Β' Γ' Α' Λυκείου Τάξεις Β' Θρησκευτικά Ελληνικά ('Αρχαία, Νέα) Μαθηματικά Φυσικά Γαλλικά ή 'Αγγλικά Εμπορικά Φιλοσοφικά Κοσμογραφία Παιδαγωγικά Τεχνικά Οίκοκυρικά 'Ωδική Γυμναστική 'Υγιεινή Βρεφοκομία Τουρκική Γλώσσα και Φιλολογία. 'Ιστορία, στα τουρκικά Γεωγραφία» Πατριδογνωσία» Κοινωνιολογία» Στρατιωτικά» Σύνολο ωρών

21 183 τικο και 386 στο γυμνάσιο λύκειο) ι, πέντε χρόνια αργότερα, το σχολικό έτος , ό αντίστοιχος αριθμός μειώθηκε σε 513 (30 στο νηπιαγωγείο, 222 στο δημοτικό και 261 στο γυμνάσιο λύκειο) και υστέρα άπό άλλα έξη χρόνια, κατά το σχολικό έτος , ό αριθμός αυτός μειώθηκε ακόμη πιο πολύ και έφθασε μόλις σε 361 μαθητές και μαθήτριες (37 στο νηπιαγωγείο, 128 στο δημοτικό και 196 στο γυμνάσιο λύκειο), για να περιορισθή μόνο σέ 298 μαθητές μαθήτριες κατά τό εφετινό σχολικό έτος (114 μαθητές και μαθήτριες στο δημοτικό και 184 μαθήτριες στο γυμνάσιο λύκειο). Τό εβδομαδιαίο πρόγραμμα μαθημάτων καΐ ωρών διδασκαλίας, πού ακολουθούν τό γυμνάσιο και τό λύκειο του Ζαππείου, βλέπε στην προηγούμενη σελίδα 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Κανονισμός του Ζαππείου ανωτάτου ελληνικού εκπαιδευτηρίου τοϋ θήλεος φύλου εν Κωνσταντινουπόλει, εν Κωνσταντινουπόλει Ήμερολόγιον της 'Ανατολής, πολιτειογραφικόν και φιλολογικόν του έτους 1883, υπό Άθ. Παλαιολόγου, έν Κωνσταντινουπόλει 1882, σ Εκκλησιαστική 'Αλήθεια, έτους Γ' (1882), τ. ια' σ Τα εγκαίνια του Ζαππείου, έκ τοϋ υπ' αριθ και ήμερομηνίαν 10 'Ιουλίου 1885 φύλλου τοϋ Νεολόγου, έν Κωνσταντινουπόλει Ζάππειον Έθνικόν Παρθεναγωγεϊον, ίδρυθέν τω 1875, έν Κωνσταντινουπόλει, Ζάππειον Έθνικόν Παρθεναγωγεϊον έν Κωνσταντινουπόλει, Α' ΕΙκοσιπενταετηρίς , Β' 'Επετηρίδες , έν Κωνσταντινουπόλει Βρετοΰ Ι.Α., Ήμερολόγιον έγκυκλοπαιδικόν του έτους 1907, έν 'Αθήναις 1906, σ Σύλλογος Ζαππίδων, Λεύκωμα, 'Αθήναι Ξηραδάκη Κούλας, Άπό τα 'Αρχεία τοϋ 'Ελεγκτικού Συνεδρίου, Παρθεναγωγεία και δασκάλες του υπόδουλου Ελληνισμού, 'Αθήνα 'Αντίγραφα έγγραφων και άλλα στοιχεία τοϋ ατομικού μου 'Αρχείου. 1. Μεικτά είναι μόνο τό νηπιαγωγείο και το δημοτικό. 2. Το ίδιο ακριβώς αναλυτικό και ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων ακολουθούν και τα άλλα δύο Παρθεναγωγεία, τό Ίωακείμειο και τό Κεντρικό.

22 Tò Έθνικόν Ίωακείμειον Παρθεναγωγεΐον. 'Ιδρυτής του πνευματικού αύτοΰ φάρου, πού εξέθρεψε γενεές Ελληνίδων της Βασιλεύουσας και τις ώδήγησε στο δρόμο της γνώσεως και της αρετής, υπήρξε ό Οικουμενικός Πατριάρχης 'Ιωακείμ ό Β', ό από Κυζίκου ι. Συγκεκριμένα, ό άοίδιμος αυτός θρησκευτικός ταγός, γνωρίζοντας πόσο υστερούσε ή μόρφωση «τής θηλείας νεότητος» ακόμη και σ' αυτή τήν έδρα τής 'Ορθοδοξίας καί έχοντας πλήρη συναίσθηση των μεγάλων υποχρεώσεων του ώς πνευματικού οδηγού τοΰ Γένους, άφησε με τή διαθήκη του λίρες «δια τήν έπομένην έπείγουσαν», όπως ό ίδιος τή χαρακτηρίζει, «ανάγκην, επί των εν Μουχλίω 2 δύο οικοπέδων του να άνεγερθή οικοδομή κατάλληλος, ήτις να χρησιμεύση ώς πατριαρχικόν Παρθεναγωγεΐον. '..». Με τήν ενέργεια του αυτή ό μουσόφιλος Πατριάρχης θέλησε να διάνοιξη μιαν ακόμη λεωφόρο πνευματικής και κοινωνικής αναπτύξεως των ομογενών του. Είδικώτερα, θέλησε να καλύψη τις μορφωτικές ανάγκες των κοριτσιών, πού κατοικούσαν στις συνοικίες τής κυρίως Κωνσταντινουπόλεως, με τή δημιουργία ενός ακόμη μορφωτικού κέντρου, στο όποιο να έκπαιδεύωνται τα κορίτσια των λαϊκών τάξεων, πού οι γονείς τους, για λόγους κυρίως οικονομικούς, απέφευγαν να τα στέλνουν στα Παρθεναγωγεία, πού λειτουργούσαν σε απόμακρες συνοικίες, καί έτσι τα στερούσαν άπό το αγαθό τής μορφώσεως καί τής αγωγής με φανερή τή μεγάλη εθνική ζημία. Για το λόγο αυτό άλλωστε το ίδρυμα άπό τήν πρώτη μέρα τής λειτουργίας του πήρε τήν επωνυμία «Ίωακείμειον», ένώ το προσεπώνυμο «Έθνικόν» τοΰ απονεμήθηκε ενα χρόνο αργότερα με κοινή απόφαση τών δύο διοικητικών σωμάτων τής Εκκλησίας, τής Ί. Συνόδου καί τοΰ Δ. Έθνικοΰ Μεικτού Συμβουλίου, πού το ανακήρυξαν «Άνωτέραν 'Εθνική ν Σχολή ν». "Ομως άπό το 1923 έχασε το προσεπώνυμο «Έθνικόν» καί διατηρεί μόνο τήν πρώτη του επωνυμία. Τα εγκαίνια τοΰ διδακτηρίου 3 καί ή έναρξη τών μαθημάτων του έγιναν με μεγάλη επισημότητα το Σεπτέμβριο τοΰ Παρευρέθηκαν ό Πατριάρχης Ιωακείμ ό Γ', πού έκαμε μάλιστα ό ίδιος τον αγιασμό, καί πολλοί 1. Κατά κόσμον 'Ιωάννης Κοκκώδης, άπό τή Χίο ( ). Πατριάρχευσε δυο φορές : καί Πέθανε «επί τοϋ θρόνου του», στή Θεολογική Σχολή τής Χάλκης, στις 5 Αυγούστου Το Μουχλίον, κοινώς Μουχλιό : Ένοοία στα νοτιοδυτικά τοϋ Φαναριού, όπου ό παλαιός βυζαντινός ναός τής Παναγίας τοΰ Μουχλίου. 3. Τήν ευθύνη καί τήν τιμή για τήν ανέγερση του είχαν : Ό Μητροπολίτης Δέρκων 'Ιωακείμ καί οί Θ. Μαυρογορδάτος καί Ν. Θ. Σουλλίδης, πού είχαν όρισθή άπό τον 'Ιωακείμ το Β' εκτελεστές τής διαθήκης του.

23 185 'Αρχιερείς και άλλοι πνευματικοί και κοινοτικοί ταγοί άπο την Όμογένεια 1. Με μεγάλη επίσης επισημότητα, με την παρουσία και πάλι του Πατριάρχη,'Αρχιερέων και άλλων επισήμων, γιορτάσθηκε και ή λήξη των μαθημάτων του πρώτου σχολικού χρόνου, στις 16 'Ιουνίου τοΰ Ή σχετική τελετή έγινε στην αίθουσα τών εορτών της Μεγάλης Σχολής με κύριους ομιλητές τη διευθύντρια του Ίωακειμείου Χρυσούλα Ίωαννίδου 2 και τον έφορο Δ. Θ. Ξανθόπουλο. Κατά τήν πρώτη δεκαετία της λειτουργίας του είχε οκτώ τάξεις, τρεις Γυμνασίου, τέσσερις Σχολείου (Δημοτικού) και μία προκαταρκτική, πού έγιναν εννέα άπό τό σχολικό έτος με τήν προσθήκη και τετάρτης γυμνασιακής τάξεως και άπό τό έτος δέκα με τήν προσθήκη και πέμπτης τάξεως στο Σχολείο. Τό σχολικό έτος λειτουργούσε με ένδεκα τάξεις, εξη της Αστικής Σχολής (του Δημοτικού Σχολείου) και πέντε τοΰ Γυμνασίου. "Ομως άπό τό σχολικό έτος , άφοϋ στο μεταξύ καταργήθηκαν άπό στενότητα τοΰ διδακτήριακοΰ χώρου και για λόγους οικονομίας οι τέσσερις πρώτες τάξεις τής 'Αστικής Σχολής, πού ήταν και οι πολυπληθέστερες, τό 'Γωακείμειο λειτουργούσε με επτά τάξεις, δύο τής 'Αστικής και πέντε τοΰ Γυμνασίου, πού έγιναν οκτώ άπό τό σχολικό έτος με τήν προσθήκη και έκτης γυμνασιακής τάξεως. 'Αλλά με τή λήξη τοΰ σχολικοϋ έτους ώλοκληρώθηκε ή κατάργηση τής 'Αστικής Σχολής και έτσι από τό σχολικό έτος τό Ίωακείμειο Παρθεναγωγείο λειτουργεί με εξη τάξεις τοΰ Γυμνασίου, χωρισμένες, σύμφωνα με τήν τουρκική εκπαιδευτική νομοθεσία, σέ δύο κύκλους, στο τριτάξιο γυμνάσιο και στο τριτάξιο λύκειο. Τό Ίωακείμειο, άπό τα πρώτα χρόνια τής λειτουργίας του, εκτός άπό τα γυμνασιακά μαθήματα είχε περιλάβει στο πρόγραμμα του και μαθήματα εγκυκλοπαιδικά και άλλα πρακτικά καθώς και ειδικά παιδαγωγικά. Με τον τρόπο αυτό «παρεσκεύαζε τήν Ίωακειμειάδα έπιτηδείαν και οίκον να κυβέρνηση και τέκνα άλλων εν Σχολή παιδεύουσα τήν κοινωνίαν να ανάπτυξη». Διότι τό απολυτήριο τοΰ Ίωακειμείου έδινε στις απόφοιτες του τό πρόσθετο δικαίωμα «τοΰ διδάσκειν εν Παρθεναγωγείοις κατά τα πρώτα Ι. Σχετικούς λόγους είχαν εκφωνήσει ό έφορος 'Αναστάσιος Παπάς και ô καθηγητής τής Μεγάλης του Γένους Σχολής Β. Δ. Καλλίφρων. 2. Χρυσούλα Ίωαννίδου, το γένος Παπαγγελή, πρώτη διευθύντρια τοϋ Ίωακειμείου, πού το υπηρέτησε άπό το 1882 εως τό Καταγόταν άπό τήν 'Αθήνα και ήταν απόφοιτη τοΰ 'Αρσακείου Διδασκαλείου με παιδαγωγικές σπουδές στή Μασσαλία. Μητέρα τής μουσικολόγου Σοφίας Σπανούδη και τοϋ δικηγόρου 'Αγγέλου Στ. Ίωαννίδη. Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη τον Αύγουστο τοΰ 1912.

24 186 τής ασκήσεως του διδασκαλικού" έργου ετη, τοϋ διευθύνειν δέ Παρθεναγωγεία μεθ' ίκανήν εν τω έπαγγέλματι πεΐραν» ι. Τη δεύτερη αύτη αποστολή του εξακολουθεί να έκπληρώνη και σήμερα εξασφαλίζοντας στη Βασιλεύουσα το απαραίτητο για τα δημοτικά της σχολεία διδακτικό προσωπικό 2. Και για να μπορούν οί απόφοιτες του να άσκοϋν με ικανή επάρκεια το διδασκαλικό τους έργο, περιλαμβάνει στο πρόγραμμα του τή διδασκαλία και παιδαγωγικών μαθημάτων. Κατά το σχολικό έτος οί ώρες διδασκαλίας των μαθημάτων αυτών ήταν μία στην Α', δύο στή Β' και μία στην Γ' τάξη τοϋ Λυκείου 3. Θεωρώ αναγκαίο να προσθέσω πώς τό Ίωακείμειο είχε να αντιμετώπιση, άπο τό πρώτο κιόλας έτος της λειτουργίας του, οικονομικές δυσκολίες, πού πολλές φορές θεωρήθηκαν ανυπέρβλητες. Και ήταν επόμενο να ανακύψουν τέτοιες δυσχέρειες, άφοϋ ό ιδρυτής του δέν είχε τήν οικονομική δυνατότητα, παράλληλα με τήν εξασφάλιση τών μέσων για τήν ανέγερση τοϋ διδακτηρίου, να τό προικοδότηση και μέ τις προσόδους, πού θα κάλυπταν μέρος έστω άπό τις ετήσιες δαπάνες της λειτουργίας του. "Ομως, όπως καί σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, όχι μόνο μεμονωμένα άτομα στάθηκαν συναντιλήπτορες σ' αυτούς πού είχαν έπωμισθή τήν ευθύνη της λειτουργίας του, άλλα καί οργανώσεις ιδρύθηκαν καί λειτουργούσαν μέ μόνο καί αποκλειστικό προορισμό να στηρίξουν τό εθνικό καί εκπολιτιστικό αυτό κέντρο. Άπό τα μεμονωμένα άτομα πού διέθεσαν μέρος τοϋ πλούτου τους, για να τό ενισχύσουν στα πρώτα κρίσιμα χρόνια της λειτουργίας του, σημειώνω τους: 'Ανδρέα Συγγρό, Ίω. Χαριτωνίδη, Άλέξ. Γεωργιάδη καί Κων. Σεβαστόπουλο, πού ανακηρύχθηκαν μεγάλοι ευεργέτες 4, Στεφ. 1. Το δικαίωμα αυτό, πού τό παρείχε το Οικουμενικό Πατριαρχείο ώς ανώτατη εκκλησιαστική καί εκπαιδευτική αρχή, αναφερόταν στα σχολεία πού λειτουργούσαν έξω άπό τά σύνορα τοϋ ελεύθερου Κράτους μας. 2. Κατά τό σχολικό έτος άπό τις 122 διδασκάλισσες καί διευθύντριες τών δημοτικών σχολείων της Κωνσταντινουπόλεως 68 ήταν απόφοιτες τοϋ Ίωακειμείου. Ή εξοικονόμηση αυτή έχει αφετηρία τό γεγονός πώς δέν ήταν εύκολο να συμπληρωθούν δλες οί διδασκαλικές θέσεις μέ πτυχιούχους Παιδαγωγικών 'Ακαδημιών άπό τήν Ελλάδα. 3. Παιδαγωγικά μαθήματα μέ τον ίδιο αριθμό ωρών τήν εβδομάδα διδάσκονται καί στα άλλα δύο Παρθεναγωγεία τής Κωνσταντινουπόλεως, τό Ζάππειο καί τό Κεντρικό, για τους ίδιους λόγους πού διδάσκονται καί στο Ίωακείμειο. 4. Σύμφωνα μέ απόφαση τής 'Εφορείας τοϋ Ίωακειιιείου, πού μνημονεύεται στή λογοδοσία της τοϋ έτους , έπρεπε να προσφέρη κανείς στο Ίωακείμειο, εφάπαξ ή μέ ετήσιες δόσεις, περισσότερες άπό 100 λίρες, για να άνακηρυχθή μεγάλος ευεργέτης καί περισσότερες άπό 50, για να άνακηρυχθή ευεργέτης. Ό εθνικός ευεργέτης 'Ανδρέας Συγγρός, έκτος άπό τις άλλες προηγούμενες εισφορές του προς τό Ίωακείμειο, τό έτος 1896 είχε προσφέρει καί γρόσια.